2

LEHEN HEZKUNTZA

Ingurunearen
Ezaguera

Egileak

David Blanco Laserna

Raquel Mancheño González

Gainbegiratzaile teknikoak

José Javier García Iglesias

M.ª Mar de la Mata de la Mata
Damián García Ruiz

Liburu honen salmentaren % 0,7 honako proiektu honetarako da: «Kalitatezko

Bigarren Hezkuntzara sartzeko aukerak handitzea, Koumrá hirian». Proiektua
SED (Elkartasuna, Hezkuntza, Garapena) GKEak ere finantzatzen du,
Txadeko tokiko garapen prozesuei laguntzeko.
 Unitatea Edukiak

0 Ikusi arte, Bruno! Zer moduz oporretan? Nire ikaskideak

4.-11. or.

1 Bidaia zure gorputzean barrena Mugitu eskeletoa Hartu arnasa Honelakoa da digestioa
LEHEN HIRUHILEKOA

12.-25. or.

2 Jarri sasoian! Sagarra bezain Gaur, zer dago jateko? Denok jatera
osasuntsua
26.-39. or.

3 Hegoa, hanka eta hegatsa Izaki bizigabeak Zure ahaide hurbilak: Lehorretik, itsasotik eta
eta izaki bizidunak ugaztunak airetik
40.-53. or.

4 Ezkatak, oskolak eta garroak Narrastiak Uretan eta lehorrean: Arrainak uretan bezala
anfibioak
54.-67. or.

Gaitasunak proban 68.-69. or.

Klik batekin 70.-71. or.

5 Landareen bizitza sekretua Landareen zatiak Landareen arnasketa eta Landareak eta
elikadura haien ingurunea
72.-85. or.
BIGARREN HIRUHILEKOA

6 Lurraren itxura Oporrak Oporrak kostaldean Lurrak arropaz

mendian aldatzen du
86.-99. or.

7 Lurra espazio ontzia Lurra begi-bistan! Eguna eta gaua Hurrengo geltokia…
100.-113. or.

8 Materialak, indarrak Materialak Materialen Indarra erabiliz

eta hotsak ikertzen bizitza
114.-127. or.

Gaitasunak proban 128.-129. or.

Klik batekin 130.-131. or.

9 Non bizi gara? Herria eta hiria Bertatik Zure zerbitzura

bertara
132.-145. or.
HIRUGARREN HIRUHILEKOA

10 Ekin lanari! Nekazariak eta Abeltzainak eta Lehengaiak eta

meatzariak arrantzaleak produktu landuak
146.-159. or.

11 Nor da hemengo saltzailea? Zerbitzuak Zenbat balio du? Nork eramango nau?
160.-173. or.

12 Denbora oharkabean joaten da! Iragana, oraina Denboraren lorratza Bizimodua beste garai
eta etorkizuna batzuetan
174.-187. or.

Gaitasunak proban 188.-189. or.

Klik batekin 190.-191. or.

 Prozedurak Balioak
Ados jartzen

Zer gertatzen zait? Estresaren aurkako arnasketa Brunoren erabakia

Sasoi onean jartzen Denbora zure esku Onik

Aireko nagusiak Hegaztien behatokia Animalien lagunak

Hezurrik gabeko animaliak: Plastilinazko intsektuak Animalien lagunak

ornogabeak

Loredun eta lorerik gabeko Fruta magikoak Bizitza landarerik gabe

landareak

Paisaia eta pertsonak Ibaian galduta Oinez!

Argiak zeruan Espazioko zelatariak Kontuz

eguzkiarekin

Entzuten? Zaborra bereizten Garbiguneak

Baina, nork agintzen du hemen? Altxorrik gabeko mapa Joko zikina

Langileak eta artisauak Buruarina! Anek futbolaria izan nahi du

Nork ematen digu informazioa? Albiste garrantzitsuak Publizitate engainagarria

Iraganeko aztarnak Garai nahasiak Lurpean zegoen ustekabea

0 Ikusi arte,
Bruno!

GOGORATU
GUTAZ,
ZO RTE ON!BR
UNO
G E L AKO A R AUAK
Dena jasotzen dugu alde egin baino lehen.
Berokiak eta jakak esekigailuetan jartzen ditugu.
Papera birziklatzeko paperontzira botatzen dugu.

Jarri irudia dagokion lekuan.

Zer egin diote opari Brunori ikaskideek?

Inguratu ondo portatzen ez den haurra.

Margotu zure ikastetxean aurki ditzakezun gauzak.

 Zer moduz oporretan?

1 Marraztu non pasatu dituzun oporrak.

2 Margotu.

Oporretan, hemen egon naiz:

herri batean hiri batean itsasotik hurbil itsasotik urrun

menditik hurbil menditik urrun familiarekin

3 Azpimarratu zer lekutan egon zaren uda honetan.

hondartza zinema mendia barrakak

igerilekua landa jolas parkea

6 sei
4 Inguratu zer egin duzun oporretan.

igeri egin jolastu aspertu etxeko lanak

irakurri jendea ezagutu kirola goiz jaiki

5 Galdetu kide bati zer erantzun eman dituen aurreko jardueran, eta idatzi biok
egin duzuen zerbait.

Biok
6 Markatu oporretan erabili dituzun garraiobideak.

zazpi 7
 Nire ikaskideak

1 Osatu bikotea ikaskide batekin, marraztu, eta inguratu.

Neska da.
Mutila da.
Ile horia du.
Ile gorria du.
Ile beltza du.
Betaurrekoak erabiltzen ditu.
Pekak ditu.
Iaz elkarrekin joaten ginen eskolara.

2 Idatzi.

• Berria zara ikastetxean?

• Zenbat ikasle berri daude zure gelan?

• Zer izen du zure tutoreak?

3 Zure ustez, nola sentitzen dira beste ikastetxe batean hasten direnak? Markatu.

pozik urduri triste haserre

8 zortzi
4 Margotu kide berria ongien tratatzen dutenak.

Nire ondoan eseri Ez diot hitz egingo, ez

nahi duzu? baitut ezagutzen.
Jolastu nahi
duzu nirekin?

5 Irakurri bi adibideak; eta, ondoren, osatu.

Joseba Ikaskidea: Edurne

Beltzarana da. Ilehoria da.
Zazpi urte ditu. Zazpi urte ditu.
Gogoko du saskibaloia. Animaliak gogoko ditu.

Ni: Nire ikaskidea:

naiz. naiz.
urte ditut. urte ditut.

gogoko dut. gogoko dut.

bederatzi 9
 Ados jartzen

1 Irakurri, eta adierazi zein diren ikasgelako arauen artean hiru nagusiak.

Ikasgela garbi eta txukun izatea.

Txandaka hitz egitea eta besteak ez etetea.

Beti leku berean esertzea.

Kide guztiak ondo tratatzea.

Aulkiak, joaten garenean, beren lekuan jartzea.

2 Idatzi lehen aipatu ez den beste arau bat zure gelarako.

3 Begiratu, eta margotu zer egin behar duen neskatoak.

Ez zait gustatzen
nire lekuan sartzea.

Mesedez,
ez jarri nire
lekuan.
Alde nire
lekutik!

10 hamar
4 Eskua altxatuta daukatenek landareak jarri nahi dituzte ikasgelan; besteek, ez.
Zenbatu, eta inguratu bozketaren emaitza.

Landareak jarriko dituzte. Ez dute landarerik jarriko.

5 Jonek eta Markelek elkarrekin jolastu nahi dute jolas orduan, baina bakoitzak
bere gogoko jolasean aritu nahi du. Esan zein den irtenbiderik onena.

Garaienak zertan nahi, horretan aritzea.

Elkarrekin ez jolastea.

Jolasak txandakatzea.

Gehien oihukatzen duenak aukera dezala.

6 Ordenatu, eta idatzi esaldia.

arauak. erabakitzen ditugu gure ikasgelako Denon artean

hamaika 11
1 Bidaia zure
gorputzean barrena
Jarri urtxintxak pinaburuen ondoan.

Adierazi, X batez, nondik datorren soinu bakoitza.

Inguratu ondo ez dauden pertsonak.

Zer ohitura osasungarri gomendatuko zenizkioke

ogitartekoa duen mutilari? Idatzi.
 Mugitu eskeletoa

1 Ezabatu artikulazioak ez diren gorputz zatiak.

burua belauna bularra sorbalda eskumuturra

Gure gorputzaren barruan hezurrak eta giharrak daude. Guztien artean,

lokomozio aparatua osatzen dute.
erradioa garezurra
giharrak

besahezurra
bularrekoak
kubitua saihetsak bizepsak

bizkarrezurra

abdominalak
izterrezurra
ipurmasailekoak
berna hezurra
bikiak
hezurrak peronea

Hezurrak gogorrak eta zurrunak Giharrak elastikoak dira eta,

dira. Gorputzari eusten diote, eta horregatik, erraz luzatzen eta
barne organoak babesten dituzte. uzkurtzen dira. Gihar asko hezurrei
Gorputzeko hezur guztiek lotuta daude, eta haiek mugitzeko
eskeletoa osatzen dute. balio dute.

14 hamalau
2 Inguratu dagokionaren arabera.
hezurrak giharrak

izterrezurra abdominalak kubitua ipurmasailekoa saihetsak

bikia berna hezurra bizepsak besahezurra bularrekoak garezurra

3 Lotu hezurrak eta giharrak dagokien gorputz zatiarekin.

bizepsak burua kubitua

saihetsak enborra garezurra

besahezurra gorputz adarrak abdominalak

4 Osatu esaldia, hitz hauek erabiliz.

eusten diote elastikoak gorputzari

Giharrak dira, eta hezurrek

gure .

5 Zer animalia bezala mugituko ginateke hezurrik izango ez bagenu? Inguratu.

hamabost 15
 Hartu arnasa

1 Zentzumenetako zer organo dago arnasketari lotuta?

Izaki bizidunok beharrezkoa dugu arnasa hartzea bizitzeko. Arnasa hartzean

erabiltzen ditugun organo guztiek arnasa aparatua osatzen dute.

sudurra

trakea
iletxoak

birikak

sudurra

Arnastean, airea hartu eta bota egiten dugu etengabe. Leku kutsatuetan
edo ke handikoetan ez egoten ahalegindu behar dugu, gure biriketan
substantzia kaltegarririk sar ez dadin.

Airea
hartzea:
arnasgora.
airea airea

Airea
botatzea:
arnasbehera.

Airea sudurretik hartzen dugu. Gero, Aireak oxigenoa uzten du biriketan.

iletxoek garbitu egiten dute eta Gero, trakeatik igotzen da, eta ahotik
trakeatik jaisten da biriketaraino. edo sudurretik botatzen dugu.
16 hamasei
2 Irakurri, eta margotu, dagokionaren arabera.
Biriketan, aireak oxigenoa uzten du.

Airea sudurretik hartzen dugu.

Airea trakeatik jaisten da biriketaraino.

3 Adierazi, X batez, zer egoeratan ez den aire garbirik arnasten.

4 Aukeratu zer gertatzen den aireak oxigenoa biriketan utzi ondoren.

Sudurreko iletxoek garbitu egiten dute, eta ahotik botatzen dugu.

Trakeatik jaisten da, eta ahotik edo sudurretik botatzen dugu.

Trakeatik igotzen da, eta sudurretik edo ahotik botatzen dugu.

5 Arnasa ahotik har dezakegu, baina ez da oso gomendagarria.

Zergatik?

hamazazpi 17
 Honelakoa da digestioa

1 Zer gertatzen da zure ahoan elikagaiekin, irentsi baino lehen?

Gure gorputzak digestio izeneko prozesu batez eraldatzen ditu elikagaiak.

Prozesu horretan esku hartzen duten organoek digestio aparatua osatzen dute.

1 Elikagaiak ahotik hartzen ditugu.

Hortzek eta mihiak xehatu egiten
dituzte, eta listuaz nahasi.

2 Ondoren, elikagaiak urdailera

iristen dira.

3 Gero, hesteetara joaten

dira. Hor, elikagaietatik
behar duguna behar ez
dugunetik bereizten da.

4 Azkenik, elikagaietatik behar

ez dugun zatia uzkitik
kanporatzen da.

18 hemezortzi
2 Margotu organoak, kodearen arabera, eta osatu.

Bertan, elikagaietatik
behar dugun zatia behar
s e
ez dugunetik bereizten da.

Organo honen bidez ateratzen

da gorputzetik behar ez dugun
elikagaien zatia.
z i
3 Ezabatu digestio aparatukoa ez den gorputz zatia.

ahoa urdaila birika hestea

4 Irakurri, eta ordenatu, 1etik 4ra bitarteko zenbakiak idatziz.

Hesteetan, behar dugun elikagaien zatia eta behar ez ditugun

hondarrak bereizi egiten dira.

Hondakinak uzkitik botatzen dira.

Elikagaiak urdailetik hesteetara igarotzen dira.

Elikagaiak ahotik hartzen ditugu.

5 Digestio aparatuko zer organok esku har dezake arnasketan ere?

hemeretzi 19
 Zer gertatzen zait?

1 Inguratu gaixorik egon zinen azken aldian izan zenituen sintomak.

eztula sukarra tripako mina hotzikara azkura

Batzuetan, gure gorputza osatzen duten aparatuetako batek arazoren bat

dauka eta ez du ondo funtzionatzen. Adibidez:
Hezurrak hautsi egin
daitezke, eta giharrak
eten, erortzean edo
oso ariketa bortitzak
egitean.

Gaixotasun batzuek
arnasketa zailtzen dute.
Adibidez: hotzeriak,
gripeak eta asmak.

Gasek, beherakoak,
indigestioak eta heste
zizareek gure digestio
aparatuari eragiten
diote.

Gaixo sentitzen garenean, medikuarengana joan behar dugu. Ondo jartzeko

zer egin esango digu, eta sendagaiak errezetatuko dizkigu.

20 hogei
2 Lotu, gezien bidez.

hotzeria indigestioa hezurra haustea

3 Lotu.

hotzeria lokomozio aparatua gihar etena

izterrezurra gasak
arnasa aparatua
haustea

beherakoa digestio aparatua asma

4 Zergatik dira ohikoagoak arnasa aparatuko

gaixotasunak hiri handietan? Idatzi.

hogeita bat 21
 Estresaren aurkako arnasketa

Arnasketa ezinbestekoa da bizitzeko; baina, gainera, erlaxatzeko ere erabil

dezakegu. Aski da honako hauek egitea:

1 2

Etzan gainalde eroso batean, eta Jarri esku bat triparen gainean; eta
erlaxatu sorbaldak. bestea, bularraldean.

Hartu arnasa poliki-poliki, eta ikusi bi eskuetatik zein igotzen den

gehiago.
!
Tripako eskua gehiago igotzen bada, zure birikak gehiago puzten dira
behealdetik. Alde hori zabalagoa denez, aire gehiago har dezake, eta
zure gorputzak oxigeno gehiago hartzen du, eta erlaxatu egiten da.

1 Bularreko eskua gehiago igotzen bada, zer esan nahi du? Aukeratu.

Birikak gehiago puzten direla goialdean.

Birikak ez direla puzten.

22 hogeita bi
 Brunoren erabakia

1 Zure ustez, zer egin behar du Brunok? Irakurri, eta markatu.

Gaur, Brunok eta familiak bizilagun Olatzek esan die bere alabak,
berria ezagutu dute, Olatz. Maddik, hanka hautsi duela.

Brunok kontsolan jolasten pasatu

nahi zuen arratsaldea, baina uste du
Maddi oso aspertuta egongo dela.

2 Zergatik iruditzen zaizu hobea dela aukera hori bestea baino? Idatzi.

hogeita hiru 23
 Adi, galderak!

1 Lotu.

trakea birikak
lokomozio aparatua
giharra ahoa
arnasa aparatua
urdaila hesteak
digestio aparatua
sudurra hezurrak

2 Idatzi hezur eta gihar hauen izenak.

3 Osatu hitz hauekin zer bide egiten duten aireak eta elikagaiek gure gorputzean
barrena.

urdaila trakea ahoa uzkia birikak hesteak sudurra

airea

elikagaiak

24 hogeita lau
4 Marraztu gezi batez zer bide egiten duen aireak kasu hauetako bakoitzean.

arnasbehera arnasgora

5 Ezabatu okerrak diren esaldiak.

• Digestioaren bidez, behar dugun oxigenoa lortzen dugu.

• Gaixorik sentitzen garenean, medikuarengana joan behar dugu.

• Biriketarako ona da ke handia dagoen lekuetan arnasa hartzea.

• Gripea arnasa aparatuko gaixotasunetako bat da.

Arrapala bat dago Brunoren ikastetxe berriko sarreran. Zertarako

ote den galdetzen dio bere buruari.
6 Begiratu, eta markatu.

Txirrista gisa erabiltzeko.

Ezin ibil daitezkeen

pertsonentzat.

hogeita bost 25
2 Jarri sasoian!
Jarri lauzaren eranskailua, hormako irudia
osatzeko.

Haurretako bat haserre dagoela ematen du.

Zergatik? Arrazoi duela uste duzu? Idatzi.

Inguratu berdez portaera osasuntsua ez duten

haurrak.

Aurkitu jantokian mota bakoitzeko elikagai bat, eta

idatzi haren izena.

• Animalia jatorrikoa:

• Landare jatorrikoa:
 Sagarra bezain osasuntsua

1 Margotu zer egin behar duzun otordu bakoitzaren ondoren.

Medikuarenera joan. Hortzak garbitu. Kirola egin.

Osasuntsu gaudenean, kemena dugu eguneroko gauzak egiteko, eta ondo

sentitzen gara. Osasuna zaintzeko, ohitura osasungarriak izan behar ditugu;
adibidez:

Kirola egin asteko Gure higienea Elikagai osasungarriak

egun batzuetan. egunero zaindu. eta askotarikoak jan.

Lagunekin jolastu eta Egunero behar adina Noizean behin joan

ondo pasatu. lo egin. medikuarenera.

28 hogeita zortzi
2 Inguratu ohitura osasungarrienak dituzten haurrak.

Egunero jaten
Noizean behin soilik
ditut litxarreriak.
jaten ditut litxarreriak.

Afaldu ondoren, Afaldu ondoren, berandu arte

hortzak garbitu eta gelditzen naiz telebista ikusten.
zerbait irakurtzen dut.

3 Ordenatu letrak, eta asmatu esaldia osatzen duen hitza.

tatizdrebei d t e
• ona da osasunarentzat.

Orain dela urte asko, jendea ia inoiz ez zen bainatzen, eta

orain baino urte gutxiago bizi zen. Zer lotura dago bi gauza
horien artean? Idatzi erantzuna, hitz hauek ordenatuz:

Higiene laburtzen du faltak bizitza.

hogeita bederatzi 29
 Gaur, zer dago jateko?

1 Ordenatu 1etik 5era eguneko otorduak.

afaria gosaria askaria hamaiketakoa bazkaria

Gure dieta zaintzeko, dieta osasungarria izan behar dugu. Indartsu eta
osasuntsu hazi nahi badugu, elikagai bakoitzeko zer kantitate hartu behar
dugun erakusten digu elikagaien piramideak.
gurina

hestebeteak
ehin
ean b haragi gorria
z
N oi
freskagarriak
opilak
arroza
lekaleak
gazta
jogurta
s tea ldiz pasta
ha
inbat a
n
a

arraina
oilaskoa
arrautzak
eg ogia ura
un
ero
frutak

barazkiak

Dieta osasungarriak, adibidez, loditasunari eta bitamina faltari aurre

egiten laguntzen digu (gaixotu egin gaitezke haien ondorioz). Gainera, bost
otordu egin behar ditugu egunero, eta ez jan otorduen artean.

30 hogeita hamar
2 Osatu taula, mota bakoitzeko bi elikagairekin.

egunero astean hainbat aldiz noizean behin

3 Markatu otordu hauetako bakoitzerako menurik osasungarriena.

gosaria bazkaria

askaria afaria

4 Zer egin behar du Olaiak? Margotu erantzun zuzena.

Gailetak jan. Gailetarik ez jan.

Hozkailuan gorde, beste baterako.

hogeita hamaika 31
 Denok jatera

1 Idatzi jan baino lehen garbitu behar ez dituzun hiru fruta.

Gure dieta zaintzeaz gain, jatearekin zerikusia duten ohitura

osasungarriak izan behar ditugu. Adibidez:

Jan baino lehen:

Eskuak garbitu Frutak eta

behar ditugu, barazkiak garbitu
elikagaiak ez behar ditugu,
zikintzeko. zikinkeria kentzeko.

Jaten dugun bitartean:

Ahozapiak eta Janaria ondo

mahai tresnak mastekatu behar
erabili behar ditugu, da irentsi baino
behar izanez gero. lehen, ez itotzeko.

Jan ondoren:

Hortzak eta mihia Ez da ariketa

garbitu behar bortitzik egin
ditugu, janari behar, digestioa
hondarrak kentzeko. ongi egiteko.

32 hogeita hamabi
2 Inguratu, mahai tresnak erabiliz, jan behar diren elikagaiak.

arrautzopila banana xerra jogurta mahatsa zopa flana ogia

3 Ordenatu egoerak 1etik 3ra.

4 Margotu ohitura hauek dagokienaren arabera.

jan aurretik jan bitartean jan ondoren

Ahozapia erabili. Eskuak garbitu. Hortzak garbitu.

Barazkiak garbitu. Janaria ondo mastekatu.

5 Zer gerta daiteke ez badiegu jarraitzen ohitura osasungarri hauei? Lotu.

Ez badugu ondo mastekatzen janari hondarrek kalte

janaria irentsi baino lehen... egin diezaiekete.

Ez baditugu garbitzen ez aurrera ez atzera

hortzak jan ondoren... eztarrian gera daiteke.

hogeita hamahiru 33
 Sasoi onean jartzen

1 Ordenatu 1etik 3ra.

kirola egitea dutxatzea berotzea

Kirola egiten dugunean, gihar sendoak eta elastikoak izaten ditugu, eta ondo
sentitzen gara. Kirolaz gozatzeko, aholku batzuk kontuan hartu behar ditugu;
adibidez:

Gure gaitasunei eta Beharrezko jantziak Hasieran beti oso

adinari egokitutako eta babesak mugimendu leunak
kirola aukeratzea. erabiltzea. egitea.

Kirolaren arauak Talde osoak parte Irabazten eta galtzen

jakitea eta betetzea. hartzen saiatzea. ikastea.

34 hogeita hamalau
2 Lotu.

banakako kirola talde kirola

3 Adierazi, X batez, bakoitzari falta zaizkion babesak.

ziklismoa eskia

irristaketa
kaskoa

belaunetakoak

betaurrekoak

4 Futbolean ari direnean, itsuek baloi berezi bat erabiltzen dute.

Zure ustez, zer zentzumen erabiltzen dute futbolean aritzean?

hogeita hamabost 35
 Denbora zure esku

Agenda bat erabiltzen ikasiko dugu, asteburuan dugun denbora antolatzeko.

Urrats hauek kontuan hartu behar ditugu:

1 2
Hauek egin behar Hauek egin behar .Gustura, hauek
ditut: ditut: egingo nituzke:...
• Etxeko lanak. • Etxeko lanak. • Film eder bat ikusi.
• Igeriketa. • Igeriketa. • Aitarekin paseatu.
• Logela jaso. • Logela jaso. • Izeba Leire eta
lehengusuak bisitatu.

Zerrendatu egin behar dituzun Zerrendatu egitea gustatuko

gauzak. litzaizukeena.

3 4
LARUNBATA LARUNBATA
Goiza: • Logela jaso. Goiza: • Logela jaso.
• Igeriketa eskola. • Igeriketa eskola.
Arratsaldea: • Etxeko lanak egin. • Aitarekin paseatu.
Arratsaldea: • Etxeko lanak egin.
• Izeba eta lehengusuak bisitatu.
• Film bat ikusi.

Agendan, idatzi gorriz nahitaez Azkenik, aukeratu bigarren

egin beharreko lan guztiak. zerrendan gogokoen dituzun
Banatu lan horiek asteburuko jarduerak, eta idatzi zein diren,
goizen eta arratsaldeen artean. libre geratzen diren tarteetan.

1 Bete zenuen astebururako zeneukan agenda? Pentsatuta ez zeneukan zerbait

egin zenuen?

36 hogeita hamasei
 Onik

1 Nola jokatu behar du Brunok? Irakurri, eta idatzi azken biñeta.

Parkean jolastu ondoren etxeratzen zen bakoitzean, Bruno oso urduri

egoten zen.

Behin baino gehiagotan, ez zuen Gurasoek beti esaten zioten

gutxigatik ezbeharren bat eragin. etxean ez dela korrika egin behar.

Baina jarrera aldatu egin zuen, Maddi Orain, Bruno kontuz ibiltzen da
lagunarekin hitz egin ondoren. eta poliki sartzen da etxean.

2 Zer iruditzen zaizu gurasoek Brunori esandakoa? Aukeratu.

Gehiegizkoa: jendeak ez du inoiz minik hartzen etxean.

Arrazoi dute. Komeni da kontuz ibiltzea, ezbeharrik ez izateko.

hogeita hamazazpi 37
 Adi, galderak!

1 Zertan dira berdin, zertan datoz bat? Osatu.

egoten laguntzen diguten dira.

2 Lotu elikagai bakoitza dagokion piramide zatiarekin.

an beh
ize
no

in

iz
nbat ald
as t hai
ean

u
eg nero

3 Zer saihets dezake dieta osasungarria izateak? Inguratu.

loditasuna asma beroa bitamina falta

38 hogeita hemezortzi
4 Ordenatu biñetak, 1, 2, 3 eta 4 zenbakiak erabiliz.

kirola egitea dutxatzea janztea berotzea

5 Aukeratu erantzun zuzena.

• Noiz joan behar da medikuarenera? • Zer jan behar da osasuntsu egoteko?

Noizean behin, osasuntsu Denetarik, litxarreriak izan ezik.

nagoela ikusteko. Denetarik, baina neurri
Min dudanean baino ez. egokian.

Ikastetxera garaiz iritsi nahi badut,

gauza bakarra egiteko denbora
daukat: dutxatu edo gosaldu.
Brunok arazo bat dauka:

6 Zer egingo zenuke haren lekuan? Zergatik?

hogeita hemeretzi 39
3 Hegoa, hanka eta
hegatsa
Jarri animalia basati eta ornoduna irudiko haitzik
garaienean.

Zer animaliari buruz hitz egiten ari da gidaria?

Inguratu irudiko animalia ornogabeak.

Zer egin behar du Yinek ontziarekin zukua bukatzen

denean?
 Izaki bizigabeak eta izaki bizidunak

1 Margotu, kolore bera erabiliz, animalia eta dagokion elikadura mota.

behia tigrea hartza

haragijalea orojalea belarjalea

Naturan, izaki bizidunak (animaliak eta landareak, adibidez) eta izaki

bizigabeak (harriak, ura eta airea, adibidez) daude. Oso erraza da haien
artean bereiztea.

Izaki bizigabeak ez dira jaiotzen,

hazten, ugaltzen eta hiltzen.

Izaki bizidunak jaio, hazi, ugaldu

eta hil egiten dira.
Izaki bizidun guztiok ura, oxigenoa eta elikagaiak behar ditugu bizitzeko.
Animaliok beste izaki bizidun batzuk jaten ditugu, eta landareak jaten
dutena sortzeko gauza dira.

42 berrogeita bi
2 Inguratu izaki bizidunak.

3 Jarri dagokion lekuan.

jaio hazi ugaldu hil

4 Zer behar dugu izaki bizidunok bizitzeko? Osatu.

Izaki bizidun guztiok ,

eta behar ditugu.

5 Bat zatoz esaldi honekin? Esan zergatik.

Izaki bizidun guztiak mugi daitezke batetik bestera.

berrogeita hiru 43
 Zure ahaide hurbilak: ugaztunak

1 Idatzi bi animalia bibiparoren eta bi obiparoren izenak.

• Bibiparoak:

• Obiparoak:

Ugaztun guztiak animalia ornodunak dira, eta ugatzak dituzte; gainera,

ia guztiak bibiparoak dira. Emeen ugatzek esnea ematen dute kumeak
elikatzeko. Ugaztun gehien-gehienek ezaugarri berak dituzte.

buztana
lau hanka

ilea

ugatzak

Ugaztun batzuek ez dauzkate ezaugarri horiek guztiak; adibidez:

hegatsak

hegoak
buztanik gabea

44 berrogeita lau
2 Markatu bakoitzaren ezaugarriak.

lau gorputz adar

buztana

ugatzak
katemea emakumea

3 Aurkitu ugaztuna, eta marraztu.

sugandila olagarroa

apoa sardina

sagua oiloa

4 Animalia hauetatik, zein da ugaztuna? Arrazoitu erantzuna.

ezkatak

ilea buztana
buztana
ugatzak
hankak ugatzak

txerria pangolina

berrogeita bost 45
 Lehorretik, itsasotik eta airetik

1 Zer izen dute gure gorputz adarrek?

Ugaztun batzuk lurretik mugitzen dira, beste batzuek hegan egiten dute,
eta badaude igeri egiten dutenak ere.

• Lurretik mugitzen diren ugaztunei lehorrekoak esaten zaie, eta hauek egin
ditzakete: ibili, korrika egin, salto egin eta igo. Urtxintxak korrika egiten du,
eta igo egiten da.
Ardia ibili egiten da.
Erbiak korrika eta salto egiten du.

• Saguzarrak ugaztun hegalari bakarrak dira, eta hegoak dituzte.

• Igeri egiten duten ugaztunei uretakoak esaten zaie, hegatsak
dituzte, eta itsasoetan, ibaietan eta aintziretan bizi dira.

balea saguzarra
hegatsak

foka
izurdea

46 berrogeita sei
2 Adierazi -ez uretako ugaztunak eta -z lehorrekoak.

otsoa foka
basurdea

orka

erbinudea

3 Osatu hitz gurutzatuak, ugaztunen izenak erabiliz.

1
2 A U A
1 Ibili egiten da, korrika
egiten du, eta adarrak dauzka.
2 Salto egiten du, eta poltsa 3 A L U
batean daramatza kumeak.
3 Ibili egiten da, korrika egiten
du, eta bi konkor dauzka.
4 Igeri egiten du, eta izugarri
handia da.
4 B E

4 Ugaztun hau lehorrekoa ala uretakoa da? Osatu.

da, dituelako.
mortsa

berrogeita zazpi 47
 Aireko nagusiak

1 Ezabatu basoan bizi ez diren hegaztiak.

kaioa putrea oiloa hontza

Hegazti guztiak animalia ornodunak eta obiparoak dira. Batzuek hegan

egiten dute (arranoak eta karnabak, adibidez); beste batzuek, ez (oiloak eta
pinguinoak, adibidez). Baina guztiek ezaugarri hauek dituzte:

ez du
hegan
egiten
mokoa lumak

mokoa

bi hego

hegan
egiten
du
bi hanka

2 Inguratu hegaztiekin zerikusia duten marrazkiak.

48 berrogeita zortzi
3 Idatzi animalia hauen arteko bi antzekotasun eta bi desberdintasun.

• Antzekotasunak:

• Desberdintasunak:

4 Zer hegaztik dauzka oso hanka luzeak eta moko zuzena, luzea eta gorrixka?

zikoina flamenkoa kurriloa

5 Idatzi zertan diren berdin pinguinoa eta oiloa.

6 Ornitorrinkoa ugaztuna da, arrautza batetik sortzen da, mokoa

dauka, eta gorputza ilez beteta. Hegaztia da? Zergatik?

berrogeita bederatzi 49
 Hegaztien behatokia

Gure inguruan hegazti asko eta askotarikoak bizi dira. Zenbatu egingo ditugu,
eta idatziz jasoko ditugu zabalduen daudenak.

1 2
hegazti hegaztien
mota kopurua
usoa

txolarrea

Joan pertsona heldu batekin zure Egin honelako taula bat. Hegaztien
ikastetxeko jolastokira, parke izenak ez badakizkizu, asmatu, edo
batera edo mendira. marraztu hegaztiak.

3
hegazti hegaztien
mota kopurua
usoa IIII IIII III

txolarrea IIII IIII IIII IIII

IIII

Ordu erdiz, behatu, eta idatzi zenbat Azkenik, egin zenbaketa eta
hegazti mota eta mota bakoitzeko erabaki zein diren zure inguruko
zenbat hegazti ikusi dituzun. hegazti ugarienak.

1 Zenbat hegazti desberdin ikusi dituzu? Zein da ugariena?

50 berrogeita hamar
 Animalien lagunak

1 Irakurri, eta adierazi, X batez, zer egin behar duten Brunok eta haren lagunek.

Lin jaunak Bruno eta bere Jatekoa atera bezain laster,

bilobak mendira eraman intsektuak hura jaten hasi
zituen, bertan askaltzera. ziren.

Yang asko haserretu zen, eta

intsektuak zapaltzen hasi zen.

2 Zergatik egin duzu aukera hori? Idatzi.

berrogeita hamaika 51
 Adi, galderak!

1 Idatzi bai ala ez, dagokionaren arabera.

jaio hazi ugaldu hil

igela bai

haitza

zuhaitza

2 Osatu esaldi hauek:

• beren elikagaia egiten dute.

• beste izaki bizidun
batzuk jaten dituzte.
3 Idatzi falta diren izenak.

ilea

52 berrogeita hamabi
4 Irakurri, eta lotu.

ugaztunak hegaztiak

bibiparoak obiparoak

oxigenoa behar dute guztiek ura behar dute

ornodunak gehienek ornodunak

buztana dute hegan egiten dute

5 Zer animalia da? Azpimarratu erantzun zuzena.

• Hegoak ditu, baina ez du hegan egiten: eltxoa, ostruka, saguzarra.

• Ez du ilerik, baina ugaztuna da: izurdea, igela, lehoia.
• Ez du buztanik, baina ugaztuna da: balea, pertsona, katua.

Begira, katakume jaioberri bat

aurkitu dut. Albaitariak bi orduan
Paseoan zeudela, Olatzekin egin dute behin jaten emateko esan dit.
topo Brunok eta haren ama Maitek.
6 Azaldu zer eta egunean zenbat aldiz
eman beharko dion jateko Olatzek
katakumeari.

berrogeita hamahiru 53
4 Ezkatak,
oskolak
eta garroak
Begiratu, eta jarri harria dagokion lekuan.

Zer da hibernatzea?

Janari bila ateratzea elurra ari duenean.

Lo egitea, negua hobeto jasateko.
Tximeleta bihurtzea.
Idatzi udaberria balitz aldatuko liratekeen bi gauza.

Inguratu ezkatak dauzkaten irudiko animaliak.

 Narrastiak

1 Zer dute antzekoa animalia hauen azalek?

Narrastiak animalia ornodunak eta obiparoak dira, haien azala ezkataz dago
estalita, eta ia guztiek buztana dute. Gehienek lau hanka erabiltzen dituzte
ibiltzeko, baina batzuek ez dute gorputz adarrik, eta herrestan ibiltzen dira.

buztana lau
hanka

ezkatak

gorputz adarrik gabea

Narrasti gehienak lehorrekoak dira, eta sabela herrestatzen dute mugitzean;

hau da, narrastu egiten dira. Uretako narrastiak ere badaude, baina
noizean behin uretatik ateratzen dira. Adibidez:
lehorrekoak
galapagoa kameleoia
uretakoak

krokodiloa
sugandila
iguana

suge gorbataduna

56 berrogeita hamasei
2 Osatu.

Narrastiak animalia eta

dira, eta azala
estalita daukate.
3 Inguratu narrastiak.

dragoitxoa
uhandrea

iguana
zizarea

4 Irakurri, eta lotu dagokion narrastiarekin.

Ez du hankarik. dortoka

Oskolak ia gorputz osoa estaltzen dio. krokodiloa

Oso buztan luzea eta aho izugarria ditu. sugea

5 Adierazi narrasti bati dagokion arrastoa.

berrogeita hamazazpi 57
 Uretan eta lehorrean: anfibioak

1 Esan zer bi eratan mugi daitekeen igel bat.

Anfibioak animalia ornodunak eta obiparoak dira. Haien azala hezea da,
eta biluzik dago; hau da, ez du ilerik, lumarik edo ezkatarik. Batzuek buztana
dute (arrabioak, adibidez); beste batzuek, berriz, ez (apoak).
buztana
lau hanka

cola

azal hezea eta biluzia

Anfibio guztiak, jaiotzean, uretan bizi dira, baina heltzen direnean, uretatik
kanpo ematen dute denbora gehien. Gainera, haien itxura eta bizitzeko era
asko aldatzen dira jaiotzen direnetik heltzen diren arte.

1 Anfibio helduek uretan jartzen 2 Arrautzetatik, zapaburuak

dituzte arrautzak. sortzen dira (uretakoak dira).

4 Heldu ondoren, uretan eta 3 Zapaburuak hazi, buztana galdu,

uretatik kanpo bizi dira. eta hankak hazi egiten zaizkie.
58 berrogeita hemezortzi
2 Inguratu zer duten anfibio guztiek.

ezkatak azal biluzia buztana lumak hezurrak ilea

3 Ordenatu 1etik 4ra anfibio baten bizitzaren etapak.

4 Adierazi zer lekutan bizi daitezkeen anfibioak.

5 Ezaugarri hauetako zein kontuan hartuko zenuke animalia

bat anfibioa dela esateko? Azpimarratu, eta esan zergatik.

hanka kopurua azala buztana

berrogeita hemeretzi 59
 Arrainak uretan bezala

1 Non bizi dira arrainak? Aukeratu.

itsasoa zuhaitza ibaia aintzira zerua

Arrainak animalia ornodunak eta obiparoak dira. Hegats itxurako

gorputz adarrak dituzte, eta gorputza ezkataz estalita; ezkatak zenbait
neurritakoak eta koloretakoak izan daitezke.

hegatsak

ezkatak

Arrain guztiak uretan bizi dira: ur gazitako arrainak itsasoan

bizi dira; eta ur gezatakoak, ostera, ibaietan eta aintziretan. ur
gezatako
arrainak
barboa
bakailaoa

atuna
piraña
urraburua

ur amuarraina
gezatako
arrainak berdela gaizkata

60 hirurogei
2 Inguratu arrainak.

sardina olagarroa barboa legatza izurdea marrazoa

3 Adierazi zer animaliari dagokion ezaugarri bakoitza.

piraña bisigua foka

ezkatak dauzka

hegatsak dauzka

uretan bizi da

arraina da

4 Zer ezaugarri dituzte arrain guztiek? Osatu esaldia.

• Arrain guztiak animalia

dira.

5 Erreparatu arrain hauei, eta lotu bakoitza bere izenarekin.

mailu arraina globo arraina pailazo arraina ezpata arraina

hirurogeita bat 61
 Hezurrik gabeko animaliak: ornogabeak

1 Inguratu animalia ornogabeak.

Ornogabeak dira Lurreko animaliarik ugarienak. Mota askotakoak dira, eta

oso desberdinak beren artean. Batzuk uretakoak dira; eta beste batzuk,
lehorrekoak; adibidez:

uretakoak lehorrekoak

itsas eulia
txibia trikua armiarma

karramarroa
tximeleta
marmoka barraskiloa

Intsektuak dira ornogabe ugarienak. Guztiek sei hanka eta bi antena

dituzte. Batzuek hegoak dituzte; beste batzuek, berriz, ez.

antenak

sei hanka hegoak

62 hirurogeita bi
2 Azpimarratu gorriz uretako ornogabeak eta urdinez lehorrekoak.

karramarroa matxinsaltoa inurria itsas trikua armiarma

3 Esan mota bakoitzeko ornogabe bat.

• Garroak dauzkana:

• Maskorra duena:

4 Aukeratu intsektuak, eta osatu.

erlea armiarma inurria ganba

Intsektuek bi eta sei

dauzkate.

5 Inguratu maskor horri dagokion ornogabearen gorputza.

barraskiloa muskuilua zizarea

hirurogeita hiru 63
 Plastilinazko intsektuak Zer behar dugu?

Koloretako plastilina
Zotzak
Lurreko animaliarik ugarienek eskultura bat merezi
Guraizeak
dute. Plastilina erabiliz moldatuko dugu.
Azetatozko papera

1 a
2
erle

burruntzia

lia
eu

Aukeratu hiru intsektu horietako Moldatu plastilinaz, aukeratu

bat, eta ikusi nolakoa den. duzun intsektuaren gorputza.

3 4

Marraztu hegoak azetatozko Ebaki zotz puxkak, eta jarri

paperean, eta ebaki. Ondoren, lotu intsektuaren hankak eta antenak
gorputzari, plastilina erabiliz. osatzeko.

!
Amaitzean, erakusketa bat antola dezakezue ikasgelan egin
dituzuen eskultura guztiekin.

1 Zenbat hanka, hego eta antena dauzka egin duzuen intsektuak? Osatu.

hankak: hegoak: antenak:

64 hirurogeita lau
 Animalien lagunak

1 Irakurri, eta markatu, X batez, zer egin behar duen Yinek.

Lin jauna, bilobak eta Bruno baso Yinek beldar bat eraman nahi zuen
batean paseatzen ari ziren. etxera maskota moduan. Hartu
egingo
dut.
Non uste duzu daudela hobeto
animalia basatiak? Basoan ala
flasko batean?

Aitonak galdera bat egin zion.

Askatu
egingo
2 Zergatik egin duzu aukera hori? Idatzi. dut.

hirurogeita bost 65
 Adi, galderak!

1 Osatu eskema laukiko hitzekin.

hegaztiak armiarmak tximeletak anfibioak narrastiak ugaztunak intsektuak

ornogabeak
arrainak harrak

itsas trikuak

ugaztunak

2 Idatzi A arraina bada; AN, anfibioa bada; eta N, narrastia bada.

3 Aipatu intsektuek dauzkaten bi ezaugarri.

66 hirurogeita sei
4 Inguratu -z uretako animaliak eta -ez lehorrekoak, eta osatu.

ornodun eta ornogabe daude.

Bruno eta Ander arraindegira joan dira. Han, gauza asko daude
salgai, baina guztiak ez dira arrainak.
5 Markatu arrainak. Nolako animaliak dira markatu ez dituzunak?

ganbak muskuiluak txibiak mihi arraina

sardinak

olagarroa legatza aingirak otarrainxkak

hirurogeita zazpi 67
 Gaitasunak frogatzen

1 Zer bide egingo du turroiak Yangen gorputzean barrena? Ordenatu, 1etik 4ra
bitarteko zenbakiak idatziz.

urdaila uzkia ahoa hesteak

2 Adierazi, batez, zer haurren portaera ez den oso osasungarria.

3 Jai horretan, haur bat ondoezik dago. Bilatu, inguratu, eta azaldu zer egingo
zenukeen haren lekuan.

68 hirurogeita zortzi
4 Urte amaieraz gain, zer beste egunetan egiten dira jaiak? Aukeratu

euri egunetan ezkontzetan Eguberrietan astearteetan

5 Idatzi zure etxean Eguberriak ospatzeko egiten duzuen zerbait.

6 Zer animalia mozorro aurki ditzakezu jaian? Idatzi mota bakoitzeko zenbat
dauden.

ugaztunak: hegaztiak: arrainak:

GUZTIRA:
narrastiak: ornogabeak:

7 Nola jakin zenezake zer animalia mota den mazkar arantzaduna?

8 Mazkar arantzadunari buruzko datuak kontuan hartuta, badakizu nolako

animalia den? Inguratu. Ondoren, inguratu aurreko orrialdeko marrazkian
mazkar arantzadunez jantzita dagoen mutiko bat.

DATUAK: Arrautzak jartzen ditu. Hegatsak dauzka.

hirurogeita bederatzi 69
 Klik batekin

Oso erraza da, Word erabiliz, idatzitako testu bat zure ordenagailuko
mahaigainean gordetzea. Hau baino ez duzu egin behar:

1. Jarri saguaren
erakuslea ikonoaren Kaixo, Bruno naiz.

gainean, eta egin klik.

2. Leiho hau
irekiko da.
3. Egin klik saguaz
Gorde honela
aukeraren gainean.

4. Beste leiho
hau irekiko da.

5. Egin klik 6. Gero, idatzi

mahaigainean. hemen zure
testuari jarri nahi
diozun izena.

7. Azkenik, egin
klik Gorde
aukeran.

8. Zure fitxategia
mahaigainean
gordeta
geratuko da.

70 hirurogeita hamar
 Testu bat inprimatzeko, honako hau egin behar duzu:

1. Jarri saguaren
erakuslea ikono honen
gainean, eta egin klik.
Kaixo, Bruno naiz.

2. Orduan, leiho hau

irekiko da.
3. Egin klik
Inprimatu
fitxan.

4. Pantaila hau 5. Egin klik Onartu

agertuko botoian.
da.
6. Jaso dezakezu
inprimagailutik
paperezko
dokumentua!

1 Idatzi bost bat lerroko testu bat aurreko asteburuan zer egin zenuen
kontatzeko. Gorde mahaigainean eta, ondoren, inprimatu.

hirurogeita hamaika 71
5 Landareen
bizitza sekretua
Jarri landare bakoitza dagokion loreontzian.

Zer landarek ez du lorerik? Markatu.

goroldioa kaktusa bioleta

Lin jaunaren teilatu lauan ura alferrik galtzen ari dira.
Zer egin beharko lukete hori ez gertatzeko?

Inguratu elikagai gisa erabiltzen dugun landarea.

 Landareen zatiak

1 Hiru landare hauen artean bakarra da zuhaitza. Inguratu.

soropila krabelina pinua bitxilorea petunia kaktusa

Landareak izaki bizidunak dira, animaliak bezala, baina haien itxura oso
bestelakoa da. Landareen gorputzak hiru zati ditu: sustraia, zurtoina eta
hostoak, eta askok loreak ere badituzte.
Loreek kolore biziak
Hostoak berdeak dira
izan ohi dituzte.
ia beti eta zurtoinari
lotuta daude.

Sustraia lurpean
Zurtoinak hostoei
hazten da, eta lurrean
eusten die.
eusten dio landareari.

Landare mota ugari dago. Zurtoina kontuan hartuta, honela sailkatzen dira:
zuhaitzak, zuhaixkak eta belarrak.
adarrak
zuhaixkak zurtoin biguna
lurretik gertu
eta malgua

adarrak
lurretik urrun

zuhaitzak
zurtoin lodia belarrak
eta gogorra
74 hirurogeita hamalau
2 Lotu, eta idatzi landarearen zati bakoitzaren izena.

Hostoei eusten Landareari lurrean eusten Zurtoinari lotuta

diete. diote. daude.

3 Inguratu zura ematen duten landareak. Landarearen zer zatitatik lortzen da?
Inguratu.

zuhaitza zuhaixka belarra

• lortzen da.

4 Irakurri, eta idatzi letra bakoitza dagokion hostoaren irudian.

A Izeiaren hostoek orratz forma dute.

B Artearen hostoak lauak dira, eta ertz arantzadunak dituzte.

C Haritzaren hostoak lauak dira, eta ertz kurbatuak dituzte.

hirurogeita hamabost 75
 Landareen arnasketa eta elikadura

1 Ezabatu landareek bizitzeko behar ez dutena.

ura argia lurra loreontzia oxigenoa esnea

Izaki bizidun guztiek bezala, landareek arnasa hartzeko eta elikatzeko

beharra dute. Landareek hostoetatik hartzen dute arnasa, eta uretatik,
lurreko substantzietatik, airetik eta eguzkiaren argitik lortzen dute elikagaia.
2 Ura eta sustraiak xurgatutako
1 Sustraiak ura eta lurreko substantziak zurtoinetik
substantziak xurgatzen ditu. igotzen dira hostoetara.

3 Hostoek airea eta

oxigenoa
eguzkiaren argia
hartzen dituzte.

4 Hostoetan, ura eta lurreko

substantziak eraldatu eta
elikagai bihurtzen dira, aireari
eta eguzkiaren argiari esker.
Hori egitean, oxigenoa
botatzen dute airera.

5 Azkenik, elikagaia
Animaliek eta gizakiok landareek elikagaia egitean landarean zabaltzen da.
sortutako oxigenoa arnasten dugu.

76 hirurogeita hamasei
2 Osatu testu hau:

Landareek airea eta

hartzen dute . Sustraitik
eta substantziak
xurgatzen dituzte. Horrela sortzen dute beren
.
3 Nondik hartzen dute arnasa landareek? Margotu.

sustraitik zurtoinetik hostoetatik

4 Ordenatu, 1etik 3ra arteko zenbakiak idatzita.

5 Naturan, landareek egunez bakarrik sortzen dute

elikagaia. Zergatik? Markatu.

Gauez ez dagoelako oxigenorik.

Gauez ez dagoelako argirik.

Gauez ez dagoelako urik.

hirurogeita hamazazpi 77
 Landareak eta haien ingurunea

1 Non egongo da landare gehien? Azpimarratu.

Basamortuan. Ibaietatik gertu. Ipar poloan.

Landareek ezin dute alde batetik bestera joan ur edo argi bila, eta ezin dute
ihes egin, arriskua denean; izan ere, lurrari eutsita bizi dira. Arazo horiei
aurre egiteko, hainbat modu dituzte landareek:

Zurtoina eta hostoak argia bilatuz Landare batzuek oso sustrai

hazten dira; eta sustraia, ura handiak eta sakonak dituzte, ura
bilatuz. lortzeko.

Euri gutxi egiten duen lekuetan, ura Landare batzuek hosto edo
hostoetan edo zurtoinean gordetzen zurtoin arantzadunak dituzte,
duten landareak daude. animaliek jan ez ditzaten.

78 hirurogeita hemezortzi
2 Norantz haziko da landare hau? Gainmarratu, eta margotu aukera zuzena.

3 Idatzi Z esaldia zuzena bada, eta O, okerra bada.

Sustraiak argia bilatuz hazten dira.

Zenbait landarek babesteko erabiltzen dituzte arantzak.

Landareak ezin dira mugitu.

4 Zure ustez, zer landarek dituzte sustrairik handienak? Idatzi.

Ihiak ibaien ertzean Kaktusak basamortuetan

bizi dira. bizi dira.

, lurzoru lehorretan bizi direlako.

hirurogeita hemeretzi 79
 Loredun eta lorerik gabeko landareak

1 Ordenatu 1etik 3ra landare bat lantzeko urratsak.

ureztatu fruituak bildu; hots, uzta bildu erein

Landare gehienek loreak dituzte eta ugaltzeko erabiltzen dituzte; hau da,
landare berriak sortzeko.
Loreetan fruituak
Landarean loreak hazten sortzen dira.
dira.
fruitua

lorea
hazia

haziak

Hazi bakoitzetik beste Fruituen barruan

landare bat hazten da. haziak daude.

Lorerik gabeko landareak ere badaude, hala nola goroldioak eta iratzeak.

goroldioa iratzea

80 laurogei
2 Idatzi dagokien lekuan: iratzea, ekilorea, gereziondoa, goroldioa, arrosondoa.

• Loredun landareak:

• Lorerik gabeko landareak:

3 Ezabatu kasu bakoitzean okerra den hitza.

Fruituak hazien loreen barruan eratzen dira. Horien barruan daude

haziak loreak , eta horietatik sortzen dira landare hosto berriak.

4 Zer landareri falta zaio gutxien fruituak emateko? Markatu.

5 Sararen baratzeko tomate landare guztiak hazi bakar

batetik datoz. Nola liteke hori? Irakurri, eta ordenatu.

Tomate landarean hamar tomate hazi ziren, eta

Sarak bakoitzetik hazi bat gorde zuen.
1 Hazi bat eman zioten eta Sarak landatu egin zuen.

Hurrengo urtean, Sarak hamar hazi landatu

zituen, eta orain, hamaika tomate landare ditu.

Hazi horretatik, tomate landare bat hazi zen.

laurogeita bat 81
 Fruta magikoak
Limoia Zukugailua
Pintzela Edalontzia
Paper orria
Frutek ez dute azkenburukoa bakarrik alaitzen,
Lanpara
ezkutuko mezuak idazteko ere erabil ditzakezu. Zer behar dugu?

1 2

Atera zukua limoiari, eta isuri Busti pintzela zukuan, eta idatzi
edalontzi batera. mezu bat paperean.
3 4

Itxaron zukua lehortu arte. Ikusezina Hurbildu papera bonbilla batera,

bihurtuko da mezua! ukitu gabe, eta irakurri mezua.
!
Bonbillaren berotasunak ikusgai egiten du mezua.

1 Zergatik egiten dira ikusgai mezuko letrak? Idatzi.

2 Errepikatu saiakuntza ozpinarekin. Zer desberdintasun ikusten duzu?

82 laurogeita bi
 Bizitza landarerik gabe

Bruno Lin jaunari begira zegoen; izan ere, goibel-goibel ari zen, teilatu
lauko petuniak ureztatzen.
—Zer du zure aitonak? —galdetu zion Yini.
—Telebistan baso bat erre dela esan dute eta triste dago —erantzun zion
Yinek—. Eta barbakoa baten ondorioz piztu zen sua!

—Ez nau harritzen triste egoteak —egin zuen hasperen Yangek—. Baso
bat hiltzen den bakoitzean, beste gauza asko hiltzen dira harekin.
Pentsatu al duzue inoiz zenbat gauzak duten landareen beharra?

1 Zergatik zegoen triste Lin jauna?

Landare bat hil zitzaiolako.

Telebistako albiste batek atsekabetu zuelako.

2 Zer egin dezakezu basoak babesteko?

laurogeita hiru 83
 Adi, galderak!

1 Marraztu landare honi falta zaiona, eta idatzi zati bakoitzaren izena.

2 Lotu.

lorea arnasketa hostoa

elikadura

ugalketa

sustraia babesa arantza

3 Bilatu, eta inguratu landareek bizitzeko behar dituzten lau gauzak.

C E E T A R G I A D B

R J P A I R E A U R U

Q Z R U T F S D R I J

A P I L U R R A A S E

84 laurogeita lau
4 Osatu eskema, landareen izenak idatziz.

loredunak

loreak

lorerik gabeak

5 Idatzi adierazitako zatien izenak.

Yinek lore hauek dituen sorta bat egin nahi dio

opari Brunori: bi krabelin, hiru tulipa eta tulipak
baino bi aldiz bitxilore gehiago.

6 Aukeratu loreak, eta marraztu sorta.

laurogeita bost 85
6 Lurraren itxura
Jarri herria ibaitik gertu, mendi garaienaren
oinean.

Lotu abagune bakoitza dagokion opariarekin.

Errege Eguna azazkal moztekoa

Domusantu Eguna puzzlea

Inguratu pertsonek eraikitako paisaiako
elementua.

Zure ustez, zer izan daiteke hiriaren gainean

flotatzen ari den hodei iluna?
 Oporrak mendian

1 Zerez daude eginda mendiak? Idatzi.

Itsasotik urrun dauden eremuak barnealdeko eremuak dira. Barnealdeko

paisaietan mendiak, ibaiak, haranak eta ordokiak ikus ditzakegu.
Mendiak lurreko eremurik Haranak mendiak bereizten
garaienak dira. dituzten eremuak dira.

Ibaiak ur lasterrak dira;

Ordokiak oso eremu lauak mendietan sortu eta haranetan
dira. behera jaisten dira.

Mendietan, basoak daude; eta ordokietan, labore ugari.

basoa laboreak

88 laurogeita zortzi
2 Margotu barnealdeko paisaia batean aurki dezakezuna.

basoa hondartza harana ordokia itsaslabarra

3 Osatu.

• Mendiak lurraren
dira eta bereizten dituzte.
• Ibaiak dira eta
sortzen dira.
4 Aipatu barnealdeko paisaia hauetako bakoitzeko bi elementu.

5 Haran honen formak letra bat dirudi. Zer letra?

laurogeita bederatzi 89
 Oporrak kostaldean

1 Idatzi itsasoan bizi diren ugaztun baten eta arrain baten izenak.

Itsasotik gertuen dauden eremuak kostaldea dira. Kostaldeko paisaietan

hondartzak, itsaslabarrak, uharteak eta ibaiak daude.
Hondartzak hareazko
Ibaiek itsasoan isurtzen dituzte urak. edo harrizko eremu baxuak
eta lauak dira.

Golkoak lehorrean sartzen

diren itsas eremuak dira.
Itsaslabarrak eremu garaiak
eta harritsuak dira.

Lurmuturrak itsasoan Uharteak alde guztietatik itsasoz

sartzen diren lur eremuak dira. inguratutako lur eremuak dira.
Batzuetan, basoak daude kostaldetik gertu; eta besteetan, oso landare gutxi.

basodun kostaldea landare gutxiko kostaldea

90 laurogeita hamar
2 Jarri leku bakoitzari dagokion izena.

itsaslabarra lurmuturra uhartea

3 Adierazi, X batez, esaldi okerrak, eta idatzi zuzen.

Hondartzak hareazkoak dira beti.

Uharteak alde guztietatik itsasoz inguratuta daude.

Ibaiek itsasoan isurtzen dituzte urak.

Kostaldean, inoiz ez dago basorik.

4 Markatu esaldiak
adierazitako irudia.

Kalak hondartza txikiak

dira, eta itsaslabarrez
inguratuta daude.

laurogeita hamaika 91
 Lurrak arropaz aldatzen du

1 Inguratu urteko sasoi honetan eguraldi mapan ikus ditzakezun ikurrak.

Paisaiek ez dute beti itxura bera; aldatu egiten dira urteko sasoi
bakoitzean. Aldaketa horiek nabarmenagoak izan ohi dira landareak
dituzten paisaietan.

Neguan, zuhaitz askok ez dute Udaberrian, zuhaitzak hostoz

hostorik eta mendi garaiak betetzen dira berriz eta landare
elurtuta egoten dira. asko loratu egiten dira.

Udazkenean, zuhaitz askoren Udan, landareak lehortzen hasten

hostoak kolorez aldatzen dira, eta dira, eta zenbait ibai ere lehortu
lurrera erortzen dira. egiten dira.
92 laurogeita hamabi
2 Begiratu, eta idatzi zer urtarotakoa den argazki bakoitza.

3 Inguratu zer urtaro aukeratuko zenukeen honako hauek ikusteko:

• jendez betetako hondartza: udaberria – uda – udazkena - negua

• lorez betetako basoa: udaberria – uda – udazkena – negua
• paisaia elurtua: udaberria – uda – udazkena – negua

4 Zergatik dira nabarmenagoak aldaketak landaredun paisaietan? Azpimarratu.

• Udaberrian eta udazkenean bakarrik daudelako landareak.

• Landareak asko aldatzen direlako urtean zehar.

laurogeita hamahiru 93
 Paisaia eta pertsonak

1 Idatzi zure inguruko paisaian pertsonek eraiki dituzten bi gauza.

Ia paisaia guztietan, barnealdekoetan nahiz kostaldekoetan, gizakiek

eraikitako edo jarritako elementuak ikus ditzakegu; besteak beste, eraikinak,
errepideak, zubiak eta laboreak.
• Kostaldean, itsasargiak eta portuak ere badaude. Itsasargien argiak
Portuetan, ontziek produktuak eta kostaldetik gertu daudela
bidaiariak hartzen eta deskargatzen adierazten die itsasontziei.
dituzte.
errepidea
herria

• Barnealdeko paisaietan presak eta harrobiak daude.

Presetan, ibaietako ura pilatzen da,
pertsonek edan dezaten eta laboreak
urezta ditzaten.

herria
errepidea zubia
Harrobietatik eraikinak
eta zubiak egiteko harriak
ateratzen dira.
94 laurogeita hamalau
2 Inguratu pertsonek eraikitako elementuak.

3 Idatzi zer giza eraikuntza adierazten duen definizio bakoitzak.

• Ibaietako ura pilatzeko balio du:

• Argi seinaleak egiten ditu, itsasontziak gidatzeko:

4 Ordenatu, 1etik 3ra arteko zenbakiak idatziz.

5 Inguratu pertsonek egindako elementu gehien dituen paisaia.

basoa hiria herria

laurogeita hamabost 95
 Paper orri bat
Ibaian galduta Arkatz bat

Zer behar dugu?

Mapa batean lekuak aurkitzeko, iparra, hegoa, ekialdea eta
mendebaldea hitzak erabiltzen ditugu, goian, behean, eskuinean eta
ezkerrean erabili beharrean. Haize arrosari baino ez diozu erreparatu behar.

1 2

Etxe Bustia ibaiaren iparraldean Galsoroa ibaiaren ekialdean

dagoela esaten dugu. dago.

3 4

Zuria mendia errepidearen Hotela aintziraren hegoaldean

mendebaldean dago. dago.

1 Marraztu mapa osoa, biñeten lau zatiak elkartuz.

2 Adierazi non dauden haitzuloa eta azoka, iparra, hegoa, ekialdea eta
mendebaldea hitzak erabiliz, bai eta hurbileko erreferentziaren bat ere.

96 laurogeita hamasei
 Oinez!

Brunori asko gustatzen zaio Anderri ogia erostera laguntzea. Hainbeste

gustatzen ez zaion kontua da okindegia etxetik urrun samar dagoela.
—Aita, zergatik ez dugu autoa hartzen? —proposatu zion goiz batez.
—Ezin al dituzu hankak mugitu, ala? —erantzun zion Anderrek—. Ez al
diozu inoiz erreparatu autoek atzean duten hodiari?
—Ihes hodiari?

—Horixe da —erantzun zion Anderrek—. Handik irteten diren gasek airea

zikintzen dute eta jendea gaixoaraz dezakete. Autoak oso erabilgarriak
dira, baina beharrezkoa ez bada, hobe da ez erabiltzea.

1 Zer ez zuen atsegin Brunok?

Ogia eta egunkaria erosteko goiz jaikitzea.

Okindegiraino oinez joatea.

2 Non dago kutsadura handiena, landa eremuetan ala hirietan? Zergatik?

laurogeita hamazazpi 97
 Adi, galderak!

1 Idatzi adierazitako elementuen izenak.

2 Azaldu zer ikus dezakezun barnealdeko paisaia batean.

3 Marraztu nolakoa izango den paisaia hau udaberrian.

98 laurogeita hemezortzi
4 Osatu eskema.

paisaiak

kostaldekoak barnealdekoak
nolakoak
dira?
elementuak elementuak

naturalak pertsonek naturalak pertsonek

egindakoak egindakoak
uharteak mendiak
etxeak

errepideak

Bruno eta Ander museora joan dira, paisaien erakusketa bat ikustera.

5 Begiratu, eta lotu margolan bakoitza bere izenburuarekin.

A B C

noventa y nueve 99
Basoa Mendi urdina Galsoroa eta erroiak

laurogeita hemeretzi 99
7 Lurra
espazio ontzia
Jarri izarrak beste biren ondoan. Denen artean,
pentagonoa osatu behar dute.

Lotu Anderrek adierazitako lau izarrak.

Inguratu izarrei behatzeko eta horiek aztertzeko

erabiltzen diren hiru objektuak.

Zergatik joan dira gauez mendira, izarrak

ikusteko?
 Lurra begi-bistan!

1 Idatzi Lurreko zenbait leku, ura dutenak.

Lur planeta gure bizilekua da. Oso handia denez, ez dugu haren forma
ikusten, baina espaziotik begiratuko bagenio, esfera handi bat dirudiela
ikusiko genuke.
Beste planeta asko bezala, harriz osatuta dago. Horrez gain, zenbait
ezaugarri bereziri esker, bizitza dago Lurrean; besteak beste, ura,
Eguzkiarekiko distantzia eta atmosfera dira ezaugarri horiek.

Lurraren zati handi bat urez estalita dago. Ura Lurra izar batetik gertu dago,
ezinbestekoa da izaki bizidun guztiontzat. Eguzkitik; argia eta beroa
jasotzen ditu Eguzkitik.

Atmosfera Lurra inguratzen duen aire geruza da, eta guk

arnasa hartzeko behar adina oxigeno dauka.

2 Zeri esker dago bizitza Lurrean? Azpimarratu.

ura esfera harriak atmosfera planeta Eguzkia

102 ehun eta bi

3 Idatzi esaldi bakoitza dagokion lekuan.

Argia eta beroa igortzen ditu. Izaki bizidunak bizi dira bertan.
Izar bat da. Planeta bat da.

Lurra…

Eguzkia…

4 Adierazi nor dauden atmosferaren azpian.

5 Zergatik esaten diogu Lurrari planeta urdina?

ehun eta hiru 103

 Eguna eta gaua

1 Zer esan nahi du eguna argitzen ikusi esamoldeak? Ikusi al duzu inoiz?

Lurra bere ardatzaren inguruan ari da biratzen etengabe, eta 24 ordu behar
ditu bira osoa egiteko; hots, egun bat. Mugimendu horrek egunak eta
gauak sortzen ditu.

Eguzkiak argitutako eremuetan Lurreko eremu ilunetan, berriz,

eguna da. gaua da.

Lurraren mugimenduaren ondorioz, Eguzkia hainbat lekutan ikusten dugu

egunean zehar:
Eguerdian, oso
Egunsentian, goian dago.
behean dago.

Gauez, ez
dugu ikusten. Ilunabarrean,
behean dago
berriz.
104 ehun eta lau
2 Adierazi Lurraren mugimendua ondoen adierazten duen marrazkia,
eta osatu esaldia.

Lurra biratzen da;

horrek eta sortzen ditu.
3 Marraztu Eguzkia, eta margotu zerua, kasu bakoitzean dagokion bezala.

eguerdia ilunabarra

4 Marinelak ilunabarrean Eguzkiaren eskuinean dagoen uhartera iritsi

behar du. Inguratu uhartea bi marrazkietan.

ehun eta bost 105

 Hurrengo geltokia…

1 Idatzi urtaroen izenak, eta inguratu orain zer urtarotan gauden.

Bere ardatzaren inguruan biratzeaz gain, Lurrak Eguzkiaren inguruan ere

egiten ditu birak. Bira oso bat egiteko 12 hilabete behar ditu; hots, urte bat.
Bere ibilbidean, gure planetak ez du beti argitasun eta bero bera jasotzen
Eguzkitik:

1 Neguan, argi eta bero 4 Udazkenean, egunak gero

gutxiago jasotzen du. Egunak eta laburragoak dira, eta
laburrak eta gauak luzeak dira. gauak, gero eta luzeagoak.

2 Udaberrian, egunak gero eta 3 Udan, argi eta bero gehiago

luzeagoak dira, eta gauak, jasotzen du. Egunak luzeak
gero eta laburragoak. eta gauak laburrak dira.

Lurrak Eguzkiaren inguruan egiten duen mugimenduaren ondorioz,

urtaroz aldatzen dugu: udaberria, uda, udazkena eta negua. Urtaro
bakoitzak hiru hilabete inguru irauten du.

106 ehun eta sei

2 Lotu mugimendu bakoitza haren ondorioarekin.

Lurra Eguzkiaren inguruan

eguna eta gaua
biratzen da.

Lurra bere ardatzaren

inguruan biratzen da. urtaroak

3 Irakurri, eta osatu hitz gurutzatuak.

Argi gutxien jasotzen dugun Urtarorik argitsuena.
urtaroa.

Udaren ondorengo urtaroa.

Udaren ondorengo urtaroa.

4 Artizar planeta gertuago dago Eguzkia Artizarra

Eguzkitik Lurra baino. Nolakoa izango
da urte bat Artizarrean, hemen baino
luzeagoa ala laburragoa? Zergatik?

Lurra

ehun eta zazpi 107

 Argiak zeruan

1 Azaldu nola ikusten den Ilargia, ilargi betea dagoela esaten dugunean.

Izarrak eta Ilargia zeruan daude beti, baina

Eguzkiaren argiaren ondorioz, ezin ditugu
ikusi egunez.
• Izarrek argia igortzen dute, eta oso handiak
diren arren, txikiak ikusten ditugu, Lurretik
oso urrun daudelako.
• Ilargiak ez du berezko argirik eta Lurraren inguruan egiten ditu birak.
Zer posizio duen, Eguzkiak erabat argitzen du batzuetan; beste batzuetan,
zati bat; eta beste zenbaitetan, ilunpean uzten du. Horregatik ikusten
dugu hainbat itxurarekin; Ilargiaren faseak dira.

Ilgoran, «D» formarekin

ikusten dugu Ilargia.

Ilbetean, biribila
Ilberrian,
ikusten dugu
ez dugu
Ilargia.
ikusten Ilargia.

Ilbeheran, «C» formarekin

ikusten dugu Ilargia.

108 ehun eta zortzi

2 Irakurri, eta, ondoren, markatu eskema zuzena.

Ilargia Lurraren inguruan biratzen da, eta haiek biak, Eguzkiaren inguruan.

3 Begiratu, eta osatu, marrazkia edo testua gehituz, kasu bakoitzean dagokion bezala.
a b c d

Ilbetea Ilbehera

4 Eguzkia izar ertaina da. Orduan, zergatik ikusten dugu beste

izarrak baino askoz ere handiagoa?

ehun eta bederatzi 109

 Espazioko zelatariak
Zer behar dugu?
Esku-argia
Nola ikusiko litzateke egunen eta gauen joana Lurrean,
Errotuladorea
espazio ontzi batetik? Ikus dezagun!
Gozokia

1 Gozokia Lurra izango da; eta 2 Gela ilunpean dela, piztu esku-
esku-argia, Eguzkia. Adierazi argia, eta jarri gozokia argiaren
puntu bat bilgarrian. aurrean.

3 Biratu gozokia geziak adierazitako noranzkoan. Puntua argitasunetik

iluntasunera igarotzen denean, ilundu egiten du bertan. Berriz
argitasunera itzultzen denean, eguna argitzen du.

1 Lurreko puntu batean iluntzen duenean, zer gertatzen da haren aurkako

puntuan?

2 Egin saiakuntza, eta adierazi nola mugitzen den gozokia.

ezkerretik eskuinera eskuinetik ezkerrera

110 ehun eta hamar

 Kontuz eguzkiarekin!

Zenbait igandetan, eguraldi ona bada, Brunok eta haren familiak txangoa
egiten dute mendira. Gaur igandea da eta eguraldi zoragarria egiten du;
hortaz, poz-pozik hasi dira bizkar zorroak prestatzen.

—Ez ahaztu... —hasi zaio esaten Maite Brunori.

—... eguzkitik babesteko behar ditugun gauzak —Brunok irribarre batekin
amaitu du esaldia.
Izan ere, badaki egun eguzkitsuetan aire zabalean ibiltzeko babestu egin
behar duela, erredurarik eta azaleko edo ikusmeneko gaixotasunik ez izateko.

1 Noiz joan ohi dira mendira Bruno eta haren familia?

2 Inguratu eguzkitik babesteko eramango zenituzkeen gauzak.

ehun eta hamaika 111

 Adi, galderak!

1 Osatu eskema falta diren izenekin, eta

margotu.

2 Margotu grisez Lurrean gaua den alderdia, eta osatu eskema,

hitz hauek erabiliz.

eguna gaua Eguzkia Lurra

3 Jarri eskema bakoitza dagokion lekuan.

Lurra Eguzkiaren Lurra bere ardatzaren Ilargia Lurraren

inguruan biratzen da. inguruan eta Eguzkiaren inguruan biratzen da.
inguruan biratzen da.

112 ehun eta hamabi

4 Margotu, kodeari jarraituz. Kontuan hartu gurpilaren zatiketa bakoitzak
hilabete bat adierazten duela.

negua uda udazkena udaberria

5 Osatu esaldiak.

Urari, atmosferari eta Eguzkiari esker,

dago Lurrean. , Ilargia «D»
formarekin ikusten dugu.

Anderrek plan bat proposatu dio Brunori:

Kanpaldia egingo dugu datorren ilbetea

eta handik hiru egunera. Hartu egutegi
hau; bertan, X batez adierazi dizut
gaurko eguna.

6 Inguratu egutegian zer egunetan egingo

duten kanpaldia, eta idatzi Ilargia zer alditan
egongo den.

ehun eta hamahiru 113

8 Materialak, indarrak
eta hotsak
Bilatu arraroa iruditzen zaizun zerbait eta jarri haurra
egoera hori egiazko bihurtzeko moduan.

Markatu hots bakoitzaren jatorria.

Inguratu pertsonak kolore egokiarekin.

Bultzatzen ari da. Gelditzen ari da.

Arrastatzen ari da.

Aukeratu gauza bat, eta azaldu zergatik mugitzen

den.

baloia orga zabua

 Materialak ikertzen

1 Aukeratu gauza bat eta aipatu zer materialekin eginda dagoen.

Gure inguruko objektuak hainbat materialez eginda daude. Material horiek

naturalak edo artifizialak dira. Jatorri naturaleko materialak naturan
daude, eta jatorri artifiziala dutenak jatorri naturaleko materialak
oinarritzat hartuta egiten dira.

Zura jatorri naturaleko materiala Beira jatorri artifizialeko materiala

da eta altzariak egiteko erabil da eta leihoak egiteko erabil
daiteke. daiteke.

harea

fabrika
zuhaitza

Materialek hainbat propietate dituzte eta horiek bereizten dituzte

elkarrengandik. Propietate batzuk zentzumenei esker bereiz ditzakegu.

Ikatza beltza eta zimurtsua da.

Papera arina eta leuna da.

Beira hauskorra eta gardena da.

Altzairua gogorra eta hauskaitza da.

116 ehun eta hamasei

2 Inguratu berdez jatorri naturaleko materialak, eta gorriz , jatorri
artifizialekoak.

ura harea pintura artilea plastikoa

3 Ordenatu material multzo bakoitza adierazi bezala, 1etik 3ra arteko

zenbakiak idatziz.

• Bigunenetik gogorrenera: burdina 1 plastilina zura

• Ilunenetik argienera: lastoa elurra txokolatea

• Leunenetik zimurtsuenera: beira lurra azala

4 Inguratu kotoiaren propietateak.

naturala artifiziala gogorra

biguna leuna latza likidoa

5 Zenbait jolas eremutan, gomazkoa izan ohi da lurzorua.

Zure ustez, zergatik aukeratzen dute material hori?

ehun eta hamazazpi 117

 Materialen bizitza

1 Idatzi bi gauza, zure jostailuek gehiago iraun dezaten egin ditzakezunak.

Material naturalak landareetatik, animaliengandik eta harrietatik lortzen dira.

Ondoren, eraldatu egiten dira, objektu erabilgarriak egiteko; besteak beste,
liburu hau.
2 Zura fabrika batera eramaten da.
1 Zuhaitzak mozten dira.

3 Fabrikan,
zura eraldatu
eta paper
bihurtzen da.
4 Paperarekin
liburuak egiten
dira.
Gure jokabidea lagungarria izan daiteke ezinbestekoak diren gauzak
bakarrik egin daitezen eta naturak ematen dizkigun materialak agortu ez
daitezen. Horretarako, honako hauek egin behar ditugu:

Gure Ura eta beste

produktu
gauzak
batzuk
zaindu. aurreztu.

Erabiltzen ez
Erabilitako
ditugun
objektuak
gauzak opari
berrerabili. egin.

118 ehun eta hemezortzi

2 Lotu gauza bakoitza hura egiteko behar den materialarekin.

adreilua plastikoa baldea

jostailua buztina teila

3 Nork zaintzen ditu ondoen gauzak? Markatu portaera egokia.

4 Begiratu, eta idatzi erabilitako zerez dauden eginda.

5 Gure gauzak zainduz, natura ere zaintzen dugu. Zergatik? Adierazi.

Beste erosketa batzuetarako behar dugun dirua aurrezten dugulako.

Horrela, gauza gutxiago egiten eta material gutxiago xahutzen direlako.

ehun eta hemeretzi 119

 Indarra erabiliz

1 Aipatu, hatzak erabiliz, modelatu dezakezun material bat.

Ate bat irekitzean edo makilatxo bat apurtzean, indarra egiten ari gara
objektu horietan. Baloi bat gelditzeko ere indarra erabili behar dugu.
Horrela ikusiko dugu indarrek gauzak mugitzen eta gelditzen dituztela, bai
eta haien forma aldatzen dutela ere. Adibidez:

Eskuek aulkia bultzatu Hankak gaileta zapaltzen eta

eta mugitzen dute. hausten du.
Eskuek orea
modelatzen
dute.

Eskuak kaxa Eskuak saskitik tira egin

gelditzen du. eta mugitu egiten du.

Indar batzuek objektuek elkar ukitu gabe egiten dute lan.

Adibidez:

Imanak burdinazko Lurrak lurzorurantz erakartzen

gauzak erakartzen ditu. ditu haurra, zuhaitza eta madaria.

120 ehun eta hogei

2 Zer gertatzen da objektu hauek indarrez jotzen baditugu? Idatzi.

• Beirazko edalontzia:
• Plastilinazko blokea:
• Gomazko pilota:

3 Patxik, Iñakik eta Enarak indar bera dute. Norantz mugituko da kutxa
kasu bakoitzean? Gainmarratu dagokion gezia.

4 Salto egitean, zergatik erortzen gara berriz lurrera? Markatu.

Imanen indarragatik.

Lurraren erakarpenagatik.

Aireak beherantz bultza egiten digulako.

ehun eta hogeita bat 121

 Entzuten?

1 Idatzi gaur entzun dituzun bi hots.

Entzumenari esker, gure inguruko hotsak entzun ditzakegu: zaunka bat,

ahots bat, igaro den auto bat… Horien guztien artean, hots ozenak eta
ahulak bereizten ditugu.

Iturriak hots Oihua hots

ahula egiten du. ozena da.

Zaratak hots ozenak dira, eta

enbarazu egiten digute.

Hotsak airearen edo uraren bitartez iristen zaizkigu. Zer bidetatik dabiltzan,
era batera edo bestera entzuten ditugu. Hotsaren jatorritik zer distantziatara
gauden, harekiko dugun pertzepzioa ere ez da berdina.

Uretan hotsak ahulagoak dira Jatorritik zenbat eta hurbilago

airean baino. egon, hotsak ozenagoak dira.

122 ehun eta hogeita bi

2 Entzungo duzun hots bikote bakoitzetik, aukeratu ozenena.

Primera pareja:
Lehen bikotea: lehena bigarrena

Segunda pareja:
Bigarren bikotea: lehena bigarrena

Hirugarren bikotea: lehena bigarrena

3 Inguratu irratiaren hotsa ozenen entzuten duen haurra.

4 Osatu esaldia.

Airean, hotsak uretan baino

entzuten dira.

5 Iurgik aurikularrak daramatza babesteko. Zergatik?

Zaratatik babesteko.

Musika entzuteko.

ehun eta hogeita hiru 123

 Zaborra bereizten Zer behar dugu?

Hiru ontzi
edo kaxa
Papera
Kartoiarekin eta erabilitako ontziekin gauza berriak egin
Zelo papera
daitezke. Horretarako, oso garrantzitsua da gure partaidetza.

1 2

Egin hiru etiketa: PAPERA, Itsatsi zeloz etiketak ontzietan

ONTZIAK eta ZABORRA. edo kaxetan.

3 4

Bereizi, eta bota beti gauza Betetzen denean, hustu heldu

bakoitza dagokion ontzian. baten laguntzaz edukiontzian.

1 Lotu gauza bakoitza dagokion edukiontziarekin.

124 ehun eta hogeita lau

 Garbiguneak

Aita harrikoa egiten ari den bitartean, Bruno

garbiketa produktu baten etiketa irakurtzen ari da:
—«Ez utzi haurren eskura».
Zer kalte egingo diot, bada, nik
lixibari? —esan du Brunok.
—Alderantziz da, lixibak zuri kalterik ez
egitea da kontua —azaldu dio Anderrek—.
Gaizki erabiliz gero, garbiketa produktuak,
pilak eta sendagaiak pozoitsuak izan daitezke.
—Horregatik ez dituzue zaborretara
botatzen? —galdetu du Brunok.
—Jakina. Sendagai zaharrak botikara eraman
behar dira, eta gainerakoak, garbigune deritzen
lekuetara. Han pozoia kentzen diete.

1 Zer gerta daiteke garbiketa produktuak gaizki erabiliz gero?

2 Inguratu zaborretara bota behar ez ditugun gauzak.

ehun eta hogeita bost 125

 Atención,
Adi, preguntas
galderak!

1 Idatzi esaldi bakoitzaren ondoan, adierazten duen materialari dagokion letra.

A B C

kotoia espartzua urrea

• Gogorra eta distiratsua da, eta bitxiak egiteko erabiltzen da.

• Malgua eta latza da, eta saskiak egiteko erabiltzen da.

• Biguna eta leuna da, eta arropa egiteko erabiltzen da.

2 Margotu.

zura beira metala oihala

3 Pentsatu, eta idatzi beste zertarako erabil ditzakezun gauza hauek:

126 ehun eta hogeita sei

4 Ezabatu kasu bakoitzean egokia ez den aukera.

Aulkitik tira egitean, urrundu hurbildu

. egiten du.

Aulkiari bultza egitean, urrundu hurbildu egiten du.

5 Nola entzuten dira hotsak? Lotu.

ozenago ahulago

airean uretan urrun hurbil

Bruno eta ama kontzertu batera joan dira. Maitek azaldu dio hiru
instrumentu mota daudela: haizezkoak, harizkoak eta perkusiokoak.
Izen horiek haiek jotzeko moduari buruzko arrastoak ematen dizkigute.

6 Inguratu: haizezkoak harizkoak perkusiokoak

ehun eta hogeita zazpi 127

 Gaitasunak proban

1 Landareen zati bat ez dugu ikusten, lurraren azpian dagoelako. Marraztu, eta
idatzi haren izena eta zertarako balio duen.

da eta landarea
eusteko, eta
eta

xurgatzeko balio du.

2 Markatu marrazkian, batez, pertsonek egindako pasaiako hiru elementu.

128 ehun eta hogeita zortzi

3 Zer indarrek eragiten die aurreko marrazkian ikusten diren pertsona
eta objektu guztiei? Idatzi.

4 Idatzi igarkizun bakoitzaren zenbakia aurreko orrialdean dagokion

elementuaren marrazkiaren ondoan.

1 Egunez irteten den izarra naiz. Ni gabe, ez legoke landarerik.

2 Jaio nintzenetik, etengabe ari naiz lasterka:

gau eta egun egiten dut, itsasora iritsi arte.

5 Begiratu marrazkiko zeruari, eta markatu ordu zuzena.

6 Brunok eta gurasoek itzultzeko hartu behar duten trena arratsaldeko 6etan
irteten bada, zenbat falta da hura abiatzeko? Kalkulatu, eta idatzi.

7 Zer material eskuratzen dute harrobietan? Idatzi haren izena, eta inguratu
material horrekin egin daitekeen artelana.

pintura eskultura abestia poema

ehun eta hogeita bederatzi 129

 Klik batekin

Word-eko testu batean irudiak sartzeko, jarraitu urrats hauei:

1. Jarri kurtsorea
irudia txertatu
nahi duzun lekuan.
Kaixo, Bruno naiz.

2. Menu nagusian, egin klik

Txertatu fitxan eta aukeratu
Irudia.

3. Bilatu
Irudiak 4. Leiho hau
karpeta irekiko da.
liburutegian Orain, egin klik
eta egin klik. Ereduzko
irudiak
atalean.

5. Aukeratu irudia.
6. Sakatu Txertatu.

7. Irudia testuan
Kaixo, Bruno naiz.
txertatuko da!

130 ehun eta hogeita hamar

 Formak ere sar ditzakezu testuan, hala nola geziak eta beste irudi
batzuk. Horretarako, jarraitu urrats hauei:
1. Jarri kurtsorea forma
txertatu nahi duzun
lekuan.
Kaixo, Bruno naiz.

2. Menu nagusian, egin klik

Txertatu fitxan, eta
aukeratu Formak.

3. Aukeratu hor
ageri den Kaixo, Bruno naiz.

forma bat.
Asko daude
eta era
askotakoak.
4. Egin klik aukeratutako forman
eta zure testuan ageriko da.

1 Beste dokumentu zuri batean, sartu basamortuaren ereduzko irudia, eta

adierazi forma batekin.

ehun eta hogeita hamaika 131

9 Non bizi
gara?
Jarri banderatxo bakoitza dagokion lekuan.

Nori buruz hitz egiten ari dira Yin eta Bruno? Inguratu.

Zer ari dira ospatzen? Markatu.

Eguberriak. Hiriko festak.

Alkate anderearen urtebetetzea.

Bilatu festaren ospakizunean hobetu beharreko

zerbait eta idatzi.
 Herria eta hiria

1 Non bizi zara, herri batean ala hiri batean? Nola du izena?

Pertsonak herrietan edo hirietan bizi gara.

• Hiriak oso handiak izaten dira eta pertsona asko bizi dira bertan.

Pertsona gehienak Eraikinak altuak dira.

etxebizitzetan bizi dira.

Kale eta etorbide

handiak daude. Zirkulazio asko dago.

• Herriak txikiagoak dira eta bertan pertsona gutxiago bizi dira.

Kale asko motzak

Eraikinak baxuak dira.
eta estuak dira.

Pertsona asko Zirkulazio gutxi

etxeetan bizi dira. dago.

134 ehun eta hogeita hamalau

2 Nolakoak dira zure udalerria, kaleak eta etxea? Ezabatu aukera okerra.

Nire bizilekua handia txikia da eta landa eremutik gertu urrun dago.

Nire kalea zabala estua eta motza luzea da. Etxean Etxebizitzan bizi naiz.

3 Idatzi herrien eta hirien arteko bi desberdintasun.

4 Markatu taulan nolakoa den herrietako eta hirietako bizitza.

herria hiria

Denbora gehiago behar da batetik bestera joateko.

Bizilagun guztiek elkar ezagutzen dute.

Ikastetxe, ospitale eta denda gehiago daude.

Animalia eta landare gehiago daude.

5 Non da garbiagoa airea: herri batean ala hiri batean?

Zergatik?

ehun eta hogeita hamabost 135

 Bertatik bertara

1 Idatzi zure kalearen izena.

Hiriak eta herri handiak auzotan banatzen dira. Auzo bakoitzean, kaleak,
plazak, parkeak eta hainbat eraikin daude. Kaleek, plazek eta parkeek
izenak izaten dituzte; eta eraikinek, zenbakiak.
ospitalea
liburutegia
osasun zentroa

ikastetxea
eliza
museoa

plaza

etxeak
denda

jatetxea

zinema kiroldegia

Auzorik zaharrenak hiriguneetan egoten dira. Auzo horietako eraikinak baxuak

izaten dira; eta kaleak, estuak. Hirigunetik aldendu ahala, eraikin altuagoak, etxe
berriagoak eta kale zabalak dituzten auzo berriagoak aurkitzen ditugu.

136 ehun eta hogeita hamasei

2 Markatu zure etxearen inguruan aurki ditzakezun lekuak.

ikastetxea zinema plaza ibaia kioskoa

osasun zentroa denda taberna parkea museoa

3 Idatzi letra bakoitza dagokion lekuan.

A. plaza B. parkea C. kalea D. izkina

4 Idatzi auzo zaharra eta auzo berria dagokien lekuan.

5 Zer gertatuko litzateke kaleek izenik eta eraikinek zenbakirik ez balute?

ehun eta hogeita hamazazpi 137

 Zure zerbitzura

1 Idatzi bi garraiobide publikoren izenak.

Herriek eta auzoek zerbitzu publikoak izaten dituzte bertako biztanleen

beharrei erantzuteko, hala nola osasuna eta garraioa. Zerbitzu horietako
batzuk kalean gauzatzen dira, eta beste batzuk, eraikin publikoetan.
Osasun zentro, liburutegi, museo, kiroldegi, ikastetxe eta ospitale asko
eraikin publikoak dira.
kirola

hezkuntza garraioa segurtasuna garbiketa

Jende askok egiten du lan zerbitzu publikoetan. Haien lanari esker, erosoago
eta gusturako bizi gara. Hauek dira pertsona horietako batzuk:

gidaria suhiltzailea liburuzaina polizia erizaina

138 ehun eta hogeita hemezortzi

2 Non gauzatzen dira zerbitzu publikoak? Lotu.

zabor bilketa
eraikin publiko batean

liburuen mailegua

kalean
parkeen zaintza

3 Markatu eraikin publikoak.

jatetxea museoa osasun zentroa loradenda

4 Aukeratu lanbide bat, inguratu, eta azaldu zer egiten duten lanbide hori dutenek.

medikua irakaslea kale garbitzailea lorezaina

5 Zer abantaila dituzte museoen ondoan bizi direnek? Markatu.

Ez dute abantailarik. Osasuntsuago daude.

Ongi pasatzen dute eta ikasi egiten dute.

ehun eta hogeita hemeretzi 139

 Baina, nork agintzen du hemen?

1 Idatzi zer hobetu nahiko zenukeen zure auzoan edo herrian.

Herrietan, zenbait pertsonak zerbitzu publikoek ongi funtziona dezaten lan

egiten du. Pertsona horiek beren bizilagunen arazoak konpontzen ere
saiatzen dira. Pertsona horiek alkatea eta zinegotziak dira, eta eraikin
publiko batean egiten dute lan: udaletxean.
Herriko funtzionamenduan parte hartzeko, biztanleek zenbait gauza egin
ditzakete:

Alkatea aukeratuko duten Herriko arazoak udaletxean

zinegotziak aukeratzeko bozkatu. jakinarazi.

Auzoa edo herria hobetzeko Kaleak, parkeak eta garraio

auzo elkarteak sortu. publikoak zaindu.

140 ehun eta berrogei

2 Inguratu udaletxean lan egiten duten pertsonak.

lorezaina alkatea irakaslea zinegotzia medikua

3 Lotu, eta osatu esaldiak.

Alkatea • • udaletxean lan egin eta alkatea aukeratzen dute.

Biztanleek • • zinegotziak aukeratzen dituzte.
Zinegotziek • • zinegotzien buru da.

4 Zer dira udaletxeak? Idatzi.

5 Markatu berdez portaera egokia dutenak, eta gorriz, portaera desegokia dutenak.

6 Azaldu zer den bozkatzea.

ehun eta berrogeita bat 141

 Altxorrik gabeko mapa

Planoak herrien marrazkiak dira eta orientatzen laguntzen digute. Ikus

dezagun nolakoa den plano bat.

1 Planoetan, kaleen izenak ageri dira. Lehenik, non gauden bilatu behar
dugu, eta ondoren, nora joan nahi dugun.
Kiroldegia Arrain lodia plaza

Poz kalea
Zorte ona kalea

Joan-etorri kalea

Nemo kapitaina kalea

Kometa etorbidea Azti kalea

Osasun Zentroa Arrain argala plaza postetxea

2 Leku garrantzitsuenen izenak 3 Batzuetan, irudiak izaten dituzte

ere ageri dira planoetan. leku garrantzitsuak adierazteko.

1 Azaldu zer jarraibide emango zenizkiokeen Arrain lodia plazatik Osasun Zentrora
joan nahi duen pertsona bati.

2 Markatu gorriz planoan kiroldegitik postetxeraino joateko egingo zenukeen

bidea.

142 ehun eta berrogeita bi

 Joko zikina

Barraketan zebilela, jaten ari zen izozkiaren papera lurrera bota

zuen mutil bat ikusi zuen Brunok. Eta zaborrontzi bat zuen bere
ondoan!
—Denek egiten dute gauza bera —esan zuen mutilak,
sorbaldak altxatuz, Bruno
berari so zegoela ikusi
zuenean—. Horretarako
daude kale garbitzaileak!
—Hori bera pentsatu zuen
lehen potoa lurrera bota
zuenak —esan zuen Brunok—.
Pentsatu nola egongo liratekeen
barrakak guztiok gauza bera
egingo bagenu.
Mutilak lurrera so egin zuen;
paperez, poto hutsez eta
plastikozko edalontziz josita
zegoen. Botatako papera jaso,
eta zaborrontzira bota zuen.

1 Nola konbentzitu zuen Brunok mutila zaborrontzia erabiltzeko?

2 Noren ardura da zure auzoa garbi egotea? Markatu.

gainerakoena kale garbitzaileena guztiona

ehun eta berrogeita hiru 143

 Adi, galderak!

1 Non bizi da Maddi: herri batean ala hiri batean? Irakurri, eta idatzi.

Goizero, autobusa hartzen du bere ikastetxera

joateko, eta, arratsaldeetan, bere auzoan dauden
bi parkeetako batean egiten du jolas.
Bederatzi solairu dituen eraikin bateko etxebizitza
batean bizi da.

Maddi bizi da.

2 Jarri estatua plazaren erdian eta liburutegia bi eraikin publikoren artean.

3 Lotu.

hirigunea kale zabalak

auzo zaharra
eraikin altuak hirigunetik urrun
auzo berria
kale estuak eraikin baxuak

144 ehun eta berrogeita lau

4 Lotu pertsona bakoitza bere lantokiarekin.

ospitalea parkea

udaletxea autobusa

5 Idatzi erantzun zuzena kasu bakoitzean.

• Non gauzatzen dira zerbitzu publikoak?

• Non egiten dute lan zinegotziek?

Brunoren auzo elkarteko kideek ideia asko dituzte; baina, hainbeste

pertsona izanda, ez da erraza ados jartzea.

Liburutegia! Autobus gehiago! Parke publikoa!

Igerilekua! Bidegorria!
6 Zer egin dezakete ados jartzeko? Markatu erantzun zuzenak.

Oso ozen hitz egin. Gainerakoei entzun. Negar egin.

Bozkatu. Norberaren ideiak azaldu. Ezer ez.

ehun eta berrogeita bost 145

10 Ekin lanari!
Jarri irudi bakoitza dagokion apalean.

Nola lantzen da buztina? Jarri ordenan, 1tetik 4ra.

Labean sartzen da. Urarekin nahasten da.

Modelatu egiten da. Lehortzen uzten da.

Inguratu buztinlariek erabiltzen dituzten bi makina.

Zu lantegian egongo bazina, esango al zenioke

irakasleari nork hautsi duen irudia? Zergatik?
 Nekazariak eta meatzariak

1 Nola dute izena pertsonek zaintzen dituzten landareek? Azpimarratu.

loreak dituzten landareak landatutako landareak basalandareak

Pertsona askok, hala nola nekazariek eta meatzariek, behar ditugun

elikagaiak eta materialak naturatik lortzeko egiten dute lan.

Nekazariek landareak landatu eta zaintzen dituzte

traktorea
elikagaiak eta bestelako produktuak lortzeko. Lan
horrek nekazaritza du izena.

goldea

aitzurra

Meatzariek eraikinak eta errepideak egiteko, bitxiak

egiteko eta abarrerako erabiltzen diren harriak eta
mineralak ateratzen dituzte lurretik. Lan horrek
meatzaritza du izena.
hondeatzailea

mailu mekanikoa

148 ehun eta berrogeita zortzi

2 Idatzi nekazaritza edo meatzaritza dagokion lekuan.

3 Idatzi N (nekazaritza) edo M (meatzaritza) lanabes bakoitzaren ondoan, eta lotu.

Lurra zulatzeko erabiltzen da.

Lurpean ikusteko erabiltzen da.

Belarra mozteko erabiltzen da.

4 Idatzi hitz bakoitza dagokion lekuan.

barazkiak ikatza haziak burdina loreak diamanteak

• Nekazaritza:

• Meatzaritza:

ehun eta berrogeita bederatzi 149

 Abeltzainak eta arrantzaleak

1 Inguratu abeltzaintzarekin zerikusia duten hitzak.

baserria animalia basatiak etxeko animaliak itsasontzia

Animaliengandik elikagaiak eta bestelako produktu erabilgarriak lortzen ditugu.

Abeltzainek eta arrantzaleek horiek lortzeko egiten dute lan.

Abeltzainek animaliak hazten eta zaintzen jezteko makina

dituzte, hala nola behiak, txerriak, ardiak eta
oiloak, elikagaiak, larrua edo artilea lortzeko.
Lan horrek abeltzaintza du izena.

eskorga

ukuilua

Arrantzaleek jaten ditugun arrainak eta

itsasoko beste animalia batzuk arrantzatzen
dituzte. Lan horrek arrantza du izena eta
kostaldetik gertu edo itsas zabalean egiten da. itsasontzia
Kostaldetik gertu itsasontzi txikiak erabiltzen
dituzte, eta itsas zabalean, oso handiak.

arpoia

sarea

150 ehun eta berrogeita hamar

2 Inguratu akatsa, eta idatzi esaldia zuzen.

Abeltzainek animaliak arrantzatzen dituzte elikagaiak lortzeko.

3 Zein animalia hazi behar dira produktu hauek lortzeko? Markatu.

esnea

haragia

artilea

arrautzak

4 Idatzi arrantzaleek arrantzatzen dituzten hiru animaliaren izenak.

5 Xabatek bost txakur, zortzi katu eta loro bat ditu, eta oso
ongi zaintzen ditu. Abeltzaina al da? Zergatik?

ehun eta berrogeita hamaika 151

 Lehengaiak eta produktu landuak

1 Zer behar dugu gazta egiteko? Markatu.

zura marrubiak esnea artilea

Naturatik lortutako produktuak zuzenean edo beste produktu batzuk

lortzeko erabil daitezke.
...zuzenean jan daitezke.

Tomateak...

...edo tomate saltsa bihur daitezke.

Beste produktu batuk lortzeko erabiltzen diren produktuak lehengaiak

dira. Horiek erabiliz, produktu landuak egiten dira.

Lehengaiak
garia artilea arrosak

Produktuak

ogia galtzerdiak lurrina

152 ehun eta berrogeita hamabi

2 Idatzi lehengai bakoitzaren izena dagokion lekuan.

larrua olibak marmola esnea

3 Inguratu, urdinez, lehengaiak eta, horiz, produktu landuak.

H A R R I A Z F

D I O L E B M L arrautza
harria
A D R E I L U A

Z E F R K I O N

flana A R R A U T Z A adreilua

4 Entsaladan jaten ditugun azenarioak lehengaiak ala produktu

landuak dira? Zergatik?

ehun eta berrogeita hamahiru 153

 Langileak eta artisauak

1 Inguratu eskuz egindako produktuak.

Fabriketan eta lantegietan lehengaiak hartu eta produktu landu bilakatzen

dituzte.

Fabriketan, lan asko makinekin egiten

dituzte. auto fabrika
Fabriketan lan egiten duten pertsonak
langileak edo beharginak dira.
muntaketa
katea
katu hidraulikoa

giltzak soldagailua

Lantegietan edo tailerretan, lan asko

zurgindegia
eskuz egiten dituzte, hainbat lanabes
erabiliz. Lan horiek egiten dituzten
pertsonak artisauak dira. Lantegiak
fabrikak baino txikiagoak izaten dira.

zulatzeko makina mailua zerra

lixamakina

154 ehun eta berrogeita hamalau

2 Nola egiten da lan leku bakoitzean? Markatu.

lantegia fabrika

Lehengaiak erabiltzen dira.

Produktu landuak egiten dira.

Ia guztia makinekin egiten da.

Ia guztia eskuz egiten da.

3 Erreparatu, eta inguratu hitz zuenak.

langilea lanabes
• Miren da. Arraina baten laguntzaz ontziratzen du.
artisaua makina

langilea makinekin
• Joxe da. Landareen zurtoinak bere txirikordatzen ditu.
artisaua eskuekin

4 Nekazariek lan egiteari utziz gero, lanik egingo al

lukete ogi fabrika batean? Zergatik?

ehun eta berrogeita hamabost 155

 Buruarina! Zer behar dugu?

Buztina
Koilara
Pazientzia apur batekin, zu ere maisu buztinlari bihur
Loreak
zaitezke.
Zotzak

1 Modelatu buztinezko sei forma: 2 Jarri formak irudian bezala, eta

arrautza bat, hiru bolatxo, oinarri egin zulo bat arrautzaren goiko
karratu bat eta zilindro bat. aldean, koilara erabiliz.

3 Eskuak eta zotzak erabiliz, 4 Itxaron lehortu arte, eta jarri

modelatu aurpegi bat. loreak zuloan.

1 Lotu forma bakoitza egindako irudiari dagokion atalarekin.

arrautza bolatxoa zilindroa

lepoa burua sudurra

2 Apaindu egindako irudia, margoak erabiliz.

156 ehun eta berrogeita hamasei

 Anek futbolaria izan nahi du

Bruno Lin jaunaren dendara jaitsi da

Yinekin eta Yangekin etxerako lanak egitera. Han
dagoela, auzoan bizi diren Justaren eta Andresen
arteko elkarrizketa entzun du.
—Ba al dakizu Anek, Karmenen alabak,
futbolaria izan nahi duela? —esan dio
Justa andereak Andresi.
—Futbolaria? —erantzun du Andresek,
harrituta.
—Bai. Selekzioan jokatu nahi du.
—Hori ezinezkoa da! Emakumeek ezin dute
futbolari izan.
—Gauza bera esaten zuten orain ehun urte
medikuntza ikasi nahi zuten emakumeengatik,
eta orain, medikuarengana joan behar duzunean,
Maiterekin baino ez duzu nahi.

1 Aukeratu erantzun zuzena.

Justa Andresek dioenarekin ados dago.

Justak Andres oker dabilela uste du.

2 Norekin zaude ados? Zure ustez, ba al da gizonezkoentzat edo emakumeentzat

soilik den lanbiderik? Azaldu zure erantzuna.

ehun eta berrogeita hamazazpi 157

 Adi, galderak!

1 Margotu bakoitza dagokion kolorearekin.

nekazaritza meatzaritza abeltzaintza arrantza

2 Inguratu behar duen lanabesa, eta idatzi zein den bakoitzaren lanbidea.

Lurrean zulo bat egin nahi dut, haziak landatzeko.

mailua aitzurra traktorea

da.
Lastoa ukuilura eraman nahi dut, nire behiek jan dezaten.

jezteko makina guraizeak eskorga

da.
158 ehun eta berrogeita hemezortzi
3 Osatu.

Naturatik lortzen dira,

eta horiekin produktu
egiten dira.
4 Lotu.

Makina asko daude.

fabrika
Bertan artisauek egiten dute lan.

Lanabesak erabiltzen dira.

Bertan langileek egiten dute lan.

lantegia

Lehengaiak behar dituzte.

5 Brunok alberjinia hazi batzuk ditu. Noiz landatu eta nola

zaindu behar dituen jakin nahi du. Nola jakin dezake?

ehun eta berrogeita hemeretzi 159

11 Nor da hemengo
saltzailea?
Jarri kartel bakoitza dagokion
lekuan.

Markatu irudian zein diren hizketan entzun

ditugun pertsonak.

Harategian, inguratu, gorriz, eroslea

eta, berdez, saltzailea.

Zein saltokitarako dira kamioitik ateratzen ari diren

produktuak?
 Zerbitzuak

1 Irakasleez gain, nork egiten du lan zure ikastetxean? Azpimarratu.

medikua saltzailea sukaldaria garbitzailea

suhiltzailea atezaina albaitaria

Pertsona batzuen lana ez da produktuak lortzea, ezta eraldatzea ere,

guztiontzat erabilgarriak diren eta gure bizimodua hobetzen duten
zerbitzuak ematea baizik. Zerbitzuak eskaintzea helburu duten lanbideak
asko dira, hala nola:

Irakasleek irakatsi Dendetako

egiten digute. saltzaileek
produktuak
saltzen dituzte.

Garraiolariek
produktuak batetik Albaitariek animaliak
bestera eramaten dituzte. zaintzen dituzte.

Zerbitzariek jakiak Postariek gutunak

zerbitzatzen dizkigute. banatzen dituzte.

162 ehun eta hirurogeita bi

2 Osatu esaldia, hitz hauek erabiliz:

erabilgarriak gainerakoentzat zerbitzuetan gauzak pertsonek

lan egiten duten

diren egiten dituzte.

3 Lotu, esaldiak osatzeko, eta jarri itsasgarri bakoitza dagokion lekuan.

1
Iturginek eta gure osasuna zaintzen dute.
argiketariek

2
matxurak konpontzen dituzte.
Medikuek

3 Garbitzaileek eraikinak garbitzen

dituzte.

1 2 3

4 Inguratu zerbitzuak ematen dituztenen izenak.

suhiltzailea okina telefonista meatzaria

itzultzailea garbitzailea arrantzalea polizia

ehun eta hirurogeita hiru 163

 Zenbat balio du?

1 Zein da erosi duzun azken gauza? Non erosi zenuen?

Produktuak saltzen eta erosten diren lekuek saltoki dute izena. Saltokietan,
gauzak erosten ditugu diruaren truke. Hainbat motatako saltokiak daude:

Dendetan, produktu mota Azoketan, postu izeneko dendak

bakarra saltzen da; esate egoten dira. Bertan, elikagaiak
baterako, liburuak edo zapatak. saltzen dira nagusiki.

Supermerkatuetan, askotariko Saltokiguneetan, dendak eta

produktuak aurki ditzakegu, supermerkatuak daude, bai eta
apaletan jarrita. zinemak eta jatetxeak ere.

Dendetan eta azoketan, erosleei behar dutena ematen dieten saltzaileak

egon ohi dira. Supermerkatuetan, aldiz, erosleek nahi dituzten produktuak
hartzen dituzte, eta irtetean, kutxazainei ordaintzen dizkiete.

164 ehun eta hirurogeita lau

2 Nork egiten du ekintza bakoitza? Markatu taulan.
saltzailea eroslea

Dirua eman.

Dirua jaso.

Produktua eman.

Produktua jaso.

3 Lotu, eta osatu esaldiak.

Farmazia eta paper denda supermerkatuen irteeran

egoten dira

Azoketako dendek dendak dira.

Kutxazainak postu dute izena.

4 Erreparatu bi saltoki hauei, eta erantzun.

• Zer antzekotasun dituzte?

2
• Zer desberdintasun dituzte?

ehun eta hirurogeita bost 165

 Nork eramango nau?

1 Markatu salgaiak eramateko erabiltzen diren garraiobideak.

itsasontzia taxia autobusa trena kamioia

Zenbait pertsonaren lana bidaiariak edo salgaiak batetik bestera

garraiatzen dituzten ibilgailuak gidatzea da. Hauek dira gidari horietako
batzuk:

kamioilaria tren gidaria pilotua autobus gidaria

Gidariez gain, pertsona gehiagok ere egiten dute lan garraiobideetan,

portuetan, aireportuetan eta tren eta autobus geltokietan. Pertsona horien
egitekoa guztiak ongi funtzionatzea da. Esate baterako:

Zamalanetako Zerbitzariek Ikuskatzaileek

langileek gauzak jartzen trenetako eta egiaztatzen dute
dituzte itsasontzietan, hegazkinetako bidaiariek bidaia
hegazkinetan eta bidaiariak zerbitzatzen ordaindu dutela.
trenetan. dituzte.

166 ehun eta hirurogeita sei

2 Zertarako erabiltzen dira garraioak? Osatu.

Garraioak eta
eramateko erabiltzen dira.
3 Margotu: trena hegazkina itsasontzia

tren gidaria portua pilotua aireportua lemazaina geltokia

4 Jarri silabak ordenan, idatzi izena, eta azaldu zer egiten duten langile horiek.

ni ka me ri ka a

tel sal txar le tzai a

5 Nori deituko zenioke, bata bestearen ondoan dauden herri batetik bestera
berrogei armairu garraiatu beharko bazenitu? Idatzi.

ciento sesenta y siete 167

ehun eta hirurogeita zazpi 167

 Nork ematen digu informazioa?

1 Idatzi bi komunikabideren izenak, banakakoak zein taldekoak.

Banakako komunikabideak pertsona bat beste pertsona batekin

komunikatzeko erabiltzen dira. Taldeko komunikabideek, aldiz, une
berean pertsona askori informazioa emateko balio dute. Pertsona askok
egiten dute lan komunikabideek ongi funtziona dezaten:
idazlea zinemagilea

postaria

Taldeko komunikabideei esker, ongi pasatzen dugu. Horrez gain, gure

inguruan zer gertatzen den ere jakiten eta ikasten dugu:

Kazetariek Argazkilariek eta Esatariek eta

eta berriemaileek kameralariek irudiak aurkezleek saioak
berriak idazten dituzte. biltzen dituzte. aurkezten dituzte.

Internet komunikabide berezia da, banakako zein taldeko komunikaziorako

erabil daitekeena. Internet erabiliz, liburuak eta aldizkariak irakurri, irratia
entzun, bideoak ikusi eta urrun dauden pertsonekin hitz egin dezakegu.

168 ehun eta hirurogeita zortzi

2 Irakurri, eta idatzi pertsona bakoitzaren lanbidea.

• Istorio entretenigarriak asmatzen eta idazten ditu:

• Filmak egiten ditu:

• Irratsaioak aurkezten ditu:

3 Lotu.

Xabier lehiaketa bat ikusten ari da. Ikasi.

Eider albisteak ikusten ari da. Ongi pasatu.

Gorka sukaldaritza saio bat ikusten ari da. Informatu.

4 Inguratu komunikabideekin zerikusia duten tresnak.

5 Nola jakin dezakezu zer eguraldi egingo duen bihar zure

herrian? Idatzi.

ciento sesenta y nueve 169

ehun eta hirurogeita bederatzi 169

 Albiste garrantzitsuak

Albisteak nola prestatzen diren hobeto ulertzeko, kazetari bilakatuko gara

egun batez.

1 Aukeratu ikasturtean zehar 2 Elkarrizketatu gertakarian parte

gertatu den gertakari hartu zuten ikasleak edo
garrantzitsuren bat. irakasleak.

3 Idatzi lerro gutxitan 4 Amaitzeko, egin zure

elkarrizketatutako pertsonek kontakizuna osatzeko irudi bat,
kontatutakoaren laburpena. eta margotu.

1 Erakutsi testua elkarrizketatu zenituen pertsona guztiei.

Ados al daude bertan jarritakoarekin? Idatzi.

170 ehun eta hirurogeita hamar

 Publizitate engainagarria

Loreontzi bat egongelara zeramala, Maite

Brunoren logelaren ondotik igaro zen.
—Zer gertatzen zaizu, seme? —galdetu
zion, hain serio ikusi zuenean.
Bruno lurrean zegoen, kutxatik atera
berri zuen panpina artikulatuari begira.
—Etxenagusia da, superheroi itsusia;
oparitu didazuen panpina —erantzun
zion.

—Zer gertatzen da? Hautsita dago?

—Ez, osorik dago, baina oso txikia
da! —erantzun zion Brunok—.
Telebistan oso handia zirudien!
Maitek Etxenagusiari begiratu eta
barre egin zuen. Egia esan, telebistan
askoz ere itxura hobea zuen.

1 Zergatik ez zuen gogoko panpina Brunok?

2 Zein da iragarkien helburua?

Informazioa ematea. Ongi pasaraztea. Zerbait saltzea.

ehun eta hirurogeita hamaika 171

 Adi, galderak!

1 Idatzi zerbitzuetan lan egiten duten pertsonek izan ditzaketen hiru lanbide.

2 Lotu bakoitza dagokion lanbidearekin, zenbakia idatziz, eta osatu lanbide

bakoitzaren izena.

1 Albisteak bilatzen eta idazten ditu.

2 Produktuak ematen dizkigu diruaren truke.
3 Hegazkinean bidaiatzen dugunean, zerbitzatzen gaitu.

_A_ _Z_ _ L_ _ _ _ Z E_ A_ I _ _ _ R _ _ T Z _ _IA

3 Idatzi supermerkatu, denda edo postu, eta azaldu zer antzekotasun dituzten.

Antzekotasun hauek dituzte:

172 ehun eta hirurogeita hamabi

4 Ezabatu garraioekin zerikusirik ez duten lanbideak.

hegazkineko zerbitzaria ile apaintzailea zamalanetako langilea taxi gidaria

metroko txartel saltzailea ikuskatzailea mezularia makillatzailea

5 Begiratu, eta markatu irudiko pertsonaren lanbidearekin zerikusia duten hitzak.

merkataritza komunikazioa
grabatu idatzi irudiak
irratia telebista

6 Idatzi Interneti esker egin ditzakezun bi gauza.

Ni kazetaria Nik bizilagunen artean

izango naiz. banatuko dut.
Ni
Brunok eta beste hiru lagunek argazkilaria
egunkari bat sortu nahi dute izango naiz.
auzoan, eta bakoitzak zer egingo
duen erabakitzen ari dira.
Nik ipuinak
idatziko ditut.
7 Lan horietako zein aukeratuko zenuke zuk?
Zein gustatzen zaizu gehien? Zergatik?

ehun eta hirurogeita hamahiru 173

12 Denbora oharkabean
joaten da
Jarri falta diren armarriak. Kontuan izan
koloreek ordena bat izan behar dutela.

Erantzun zuk ere irakaslearen galderari.

Aktoreetako bat nahasi, eta filmaren

garaikoa ez den zerbait darama. Inguratu.

Margotu iraganeko elementua.

zinema kamera ezpata argi fokua

 Iragana, oraina eta etorkizuna

1 Inguratu denboraren joana neurtzeko erabiltzen ditugun elementuak.

erlojuak erregelak egutegiak baskulak

Denboran zehar gertatzen diren gertakariak ordenan jartzeko, iraganaz,

orainaz eta etorkizunaz hitz egiten dugu: orain gertatzen ari dena orainaldia
da; lehenago gertatu zena, iragana; eta ondoren gertatuko dena, etorkizuna:

atzo orain bihar

IRAGANA ORAINA ETORKIZUNA

Iraganari dagokiona antzinakoa da, eta orainari dagokiona, aldiz,

modernoa. Esate baterako, eraikinak, makinak eta ohiturak antzinakoak
edo modernoak izan daitezke.
antzinakoa

modernoa

176 ehun eta hirurogeita hamasei

2 Margotu, kodeari jarraituz.

iragana oraina etorkizuna

atzo lehen iaz gaur

datorren hilean orain ondoren 2009an

3 Idatzi A (antzinakoa) edo M (modernoa) dagokion lekuan.

4 Gaur egungo autoak modernoak izango al dira hemendik

ehun urtera? Zergatik?

ehun eta hirurogeita hamazazpi 177

 Denboraren lorratza

1 Idatzi zure inguruko bi gauza, zu jaio zinenez geroztik aldatu direnak.

Dena aldatzen da denboraren joanarekin: paisaiak, pertsonak, bai eta gure

bizitzeko modua ere. Orain dela berrogeita hamar urte, zure aitona-amonak
haurrak zirenean, gauza asko ez ziren gaur egun diren bezalakoak:

Ez zegoen sakelako telefonorik Paisaiei dagokienez, baso

ezta Internet ere, eta oso gutxik gehiago eta pertsonek eraikitako
zuten telebista etxean. eraikin gutxiago ikusten ziren.

Emakume gutxik egiten zuten lan Garraioak geldoagoak ziren

etxetik kanpo; adibidez, ezin zuten eta pertsona askok ez zuen
suhiltzaileak edo epaileak izan. autorik.

Lehen baino makina eta asmakizun gehiago ditugu, eta horiek bizimodua
errazten digute; baina baditugu alde txarrak ere, hala nola planetaren kutsadura.

178 ehun eta hirurogeita hemezortzi

2 Markatu, urdinez, objekturik antzinakoena eta, gorriz, modernoena.

3 Nola komunikatzen ziren pertsonak orain dela berrogeita hamar urte? Markatu.

telefonoz posta elektronikoz gutunaren bidez

hitz eginez sakelako telefonoaren bidez

4 Ezabatu orain dela berrogeita hamar urte existitzen ez zena.

egunkariak Internet irratia telebista emakume suhiltzaileak

5 Erreparatu irudiei, eta idatzi batetik bestera aldatu diren hiru gauza.

ehun eta hirurogeita hemeretzi 179

 Bizimodua beste garai batzuetan

1 Inguratu lanpararik zaharrena.

Gizakiak duela milaka urtetik bizi dira Lurrean. Poliki-poliki, haien

bizimodua hobetuz joan da, egindako lanari eta asmakizunei esker.
Gaur egun, ura eta argia dituzten etxeak, supermerkatuak, autoak eta
ordenagailuak ditugu, baina hori ez da beti horrela izan:

Hasieran, pertsonak haitzuloetan bizi Beranduago, animaliak

ziren eta ehizan egiten zuten, jateko etxekotzen, landareak hazten eta
eta animalien larruekin janzteko. etxeak egiten ikasi zuten.

Urteak joan ahala, hiriak eta Azken berrehun urte hauetan,

eraikin handiak egin zituzten, eta makina berriak eta komunikatzeko
garraioak hobetu. modu berriak asmatu dituzte.
180 ehun eta laurogei
2 Lotu.

3 Jarri ordenan garraiobide hauek, antzinakoenetik modernoenera.

bizikleta zaldia helikopteroa

1 2 3

4 Idatzi asmakizun bakoitzaren letra dagokion lekuan.

A B C D

IRAGANA ORAINA

ehun eta laurogeita bat 181

 Iraganeko aztarnak

1 Azpimarratu zure herrian zer dagoen.

gaztelua eliza jauregia katedrala monumentua museoa

Duela denbora asko bizitza nolakoa zen jakiteko, liburuak irakurri edo
adineko pertsonei galde diezaiekegu. Gainera, iraganari buruz gauza asko
ikas ditzakegu, gure inguruko hainbat aztarnari erreparatuta, hala nola
objektuei, hondakinei, eraikinei eta monumentuei.

Museoetan, askotariko objektuak Hondakinez hitz egitean,

eta antzinako hondakinak antzinako eraikuntzen hondakinez
gordetzen dira. ari gara: harresiak edo eraikinak.

Toki askotan aurki ditzakegu Badira bestelako monumentuak

antzinako eraikinak. Batzuk balio ere, antzinako pertsonaien edo
handia dute eta monumentu gertakarien omenez eraikitzen
esaten zaie. direnak.
182 ehun eta laurogeita bi
2 Jarri letra bakoitza dagokion irudian, eta idatzi azpian zer den.

A. Antzinako garaietako objektuen bildumak gordetzen dira bertan.

B. Antzinako gertakari edo pertsonaia baten omenez eraikitzen dira.
C. Antzinako eraikin edo hiri baten hondakinak dira.

3 Ba al da monumentu modernorik? Zertarako eraikitzen dira? Idatzi.

4 Orain dela bostehun urte, eraikin bat eraikitzea orain baino

errazagoa ala zailagoa zen? Zergatik?

ehun eta laurogeita hiru 183

 Garai nahasiak Zer behar dugu?

Orri bat
Koloretako
Batzuetan, eskema erraz bati esker, iragana hobeto uler margoak
dezakegu eta gure oroitzapenak ordenan jar ditzakegu. Itsasgarria
Prest al zaude denboran zehar bidaiatzeko eta ikasturte
Zotzak
honetako unerik onenak berreskuratzeko?

1 Aukeratu ikasturtean zehar 2 Irudikatu gertakari bakoitza, 5 cm

gertatutako hiru gertakari; inguruko marrazki baten bitartez.
garrantzitsuak iruditzen zaizkizunak. Ondoren, moztu marrazkiak.

3 Marraztu gezi bat orrian. 4 Itsatsi beste bi marrazkiak.

Geziaren gainean, ezkerreko Azpian, idatzi noiz gertatu ziren
aldean, itsatsi gertakari zaharrena. eta zer adierazten duten.

1 Non itsatsi behar da orain dela gutxiko gertakaria? Markatu.

erdian eskuineko aldean ezkerreko aldean

2 Egin beste eskema bat zure herrian edo familian gertatutako hiru
gertakarirekin.

184 ehun eta laurogeita lau

 Lurpean zegoen ustekabea

Goiz batean, eskolara bidean zihoazela, Brunok eta Anderrek pertsona talde
batekin egin zuten topo. Kalea itxita zuten eta ezin zuten aurrera egin.
—Ze gertatzen da? —galdetu zuen Anderrek harrituta.
—Protesta egitera etorri gara —erantzun zion emakume batek oso
serio—. Aparkalekua egiteko lanak geratzea nahi dugu.

—Eta zergatik? —galdetu zuen Brunok.

—Lurra zulatzean, erromatar garaiko hondakinak aurkitu dituztelako.
—Zer da hori?
—Oso antzinako etxeen hondakinak dira; orain dela urte asko jendea nola
bizi zen ulertzen laguntzen digutenak. Tamalgarria litzateke suntsitzea!

1 Zergatik geldiarazi nahi zituzten eraikuntzak kalean zeuden pertsonek? Markatu.

Beharrezkoak ez zirelako. Soinuagatik. Balio askoko zerbait hondatuko zutelako.

2 Zer iruditzen zaizu garrantzitsuagoa: aparkaleku bat egitea edo erromatarren

garaiko hondakinak aztertzea? Idatzi.

ehun eta laurogeita bost 185

 Adi, galderak!

1 Idatzi oraina, iragana edo etorkizuna, bakoitza dagokion lekuan.

Bihar Jon medikuarengana joango da:

Gaur beroa egiten du:

Maddi orain dela hamabost urte jaio zen:

Datorren urtean, Lukas ikastetxez aldatuko da:

2 Jarri ordenan segidak, zaharrenetik berrienera, 1etik 3ra bitarteko zenbakiak idatziz.

3 Ezabatu garaiari ez dagozkion elementuak.

186 ehun eta laurogeita sei

4 Jarri etxe bakoitza dagokion lekuan.

IRAGANA ORAINA

5 Idatzi O esaldia okerra bada, eta Z zuzena bada.

• Orain dela berrogeita hamar urte ez zegoen autorik.

• Paisaiak aldatu egiten dira urteen joanarekin.
• Pertsonek lehenago ikasi zuten ehizan laborantzan baino.
• Hondakinak museoetan gordetzen diren antzinako objektuak dira.

6 Bruno eta haren ikaskideak erakusketa bat ikusten ari dira.

Idatzi non dauden, eta inguratu
hobeto portatu beharko luketen ikasleak.

Eeee!!

ehun eta laurogeita zazpi 187

 Gaitasunak proban

1 Inguratu lanbide hauek dituzten pertsonak, jarraian adierazten den modura.

saltzailea argazkilaria alkatea

2 Zer saltoki aurki dezakegu museo baten barnean? Biribildu.

saltokigune bat azoka bat denda bat

188 ehun eta laurogeita zortzi

3 Denboraren joanarekin ohiturak aldatzen dira, baina garai guztietan pertsonek
gauza berak sentitzen dituzte. Lotu, eta margotu.

oraina iragana

haserrea

jakin-mina

4 Idatzi izenburu bat argazkilaria ateratzen ari den argazkiari jartzeko.

5 Zer lanbide ikus daitezke museoan ikusgai dagoen antzinako eszenan?

Margotu.

nekazaritza arrantza meatzaritza abeltzaintza

6 Ezabatu museo baten egin behar ez duguna.

baxu hitz egin objektuak ukitu zaborrontzian erabili lasterka egin

7 Zeri buruzko erakusketa bat gustatuko litzaizuke gehien? Jarri ordenan, 1etik 4ra.

trenak mineralak margolanak soinekoak

ehun eta laurogeita bederatzi 189

 Klik batekin

Ordenagailuarekin, Interneten nabigatu eta webgune interesgarri asko

ikus ditzakezu. Jarraitu pauso hauei:

1. Egin klik 2. Egin klik Internet

mahaigaineko Explorer-en.
ikono honetan. Interneteko
nabigatzaile bat da.

3. Nabigatzailearen
leihoa irekiko da.

4. Idatzi helbide hau kutxa honetan:

http://www.ite.educacion.es/es/recursos

5. Orrialde hau
irekiko da.

6. Egin klik
Educación
Infantil
irudiaren
gainean.

190 ehun eta laurogeita hamar

 7. Beste
orrialde bat
irekiko da.
8. Egin klik
Pequetic
izenaren
gainean.

9. Orrialde hau
irekiko da.
10. Egin klik
Entrar
en Pequetic
esaldiaren
gainean.

11. Egin azken orrialdean

proposatzen diren
jolasetako bat.

1 Sartu Interneten, idatzi helbide hau eta arakatu orrialdea:

http://crainsba.educa.aragon.es/infantil.htm

ehun eta laurogeita hamaika 191