‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﻫﻮا و ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺎزﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﻛﻞ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ‬
‫اﺻﻄﻼح آﻧﺮا ﭘﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺟﻮ زﻣﻴﻦ از ﮔﺎزﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﺘﺮوژن و اﻛﺴﻴﮋن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﻫﻮا در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎی آزاد ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻳﻚ اﺗﻤﺴﻔﺮ در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻄﻠﻖ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه است‪ .‬ﺑﺮای ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﻓﺸﺎر ﻇﺮوف ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮔﻴﺞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻓﺸﺎر ﺳﻴﺎﻻت‬
‫در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر اﺗﻤﺴﻔﺮ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺸﺎر ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﻤﺘﺮ از ﻓﺸﺎر اﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺧﻸء ﻧﺴﺒﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻓﺸﺎر ﻫﻮا در‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻲ ‪ 0.7‬اﺗﻤﺴﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺧﻸ ﻧﺴﺒﻲ آن ‪ 0.3‬اﺗﻤﺴﻔﺮ است‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮی‪ ،‬ﻛﻞ ﮔﺎز‬
‫ﻳﺎ ﻫﻮای درون ﻳﻚ ﻣﺤﻔﻈﻪ را ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻸ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻸ ﻣﻄﻠﻖ زﻣﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻫﻮا و ﻳﺎ ﺳﻴﺎل دﻳﮕﺮی در ﻣﺤﻔﻈﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻸء ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎی ﺗﻘﻄﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻣﻮاد و ﻏﻴﺮه دارد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ‬
‫ﻓﺸﺎرﻫﺎی ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ اﺗﻤﺴﻔﺮ‪ ،‬در ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬مطابق جدول‪ 1-‬ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫جدول‪ :1-‬درجهبندی ﺧﻸ‬

‫ﻣﺤﺪوده ﻓﺸﺎر‬
‫‪mmHg 60 - 1‬‬
‫‪mmHg 1 - 10-3‬‬
‫‪mmHg 10-3 - 10-6‬‬
‫‪ mmHg 10-6‬و کمتر‬
‫خأل پایین (‪)Coarse Vacuum‬‬
‫ﺧﻸ ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪Vacuum) (Rough‬‬
‫ﺧﻸ ﺑﺎﻻ (‪)High Vacuum‬‬
‫ﺧﻸ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ‪Vacuum) High (Ultra‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺧﻸ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ ،‬ایچاد ﺧﻸ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﻤﭗﻫﺎی ﺧﻸ و ﻳﺎ اﺟﻜﺘﻮر ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﭘﻤﭗ ﺧﻸ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺎرات ﺳﻴﺎل را ﻣﻜﺶ ﻧﻤﻮده و اﻳﺠﺎد ﺧﻸء ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﻤﭗ دارای اﻧﻮاﻋﻲ‬
‫ﭼﻮن ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭘﻤﭗﻫﺎی اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮﻣﻨﺘﻮم و ﭘﻤﭗﻫﺎی ﺗﻠﻪای ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺟﻜﺘﻮر ﻳﺎ اﻳﻨﺠﻜﺘﻮر‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰیست که ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺧﻸ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ و ﻳﺎ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻮدر‪ ،‬ﮔﺮاﻧﻮل و ﻟﺠﻦ را منتقل‬
‫میکند‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻮع ﻛﺎرﺑﺮد آن ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﺠﺎد ﺧﻸ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد‪ ،‬اﺧﺘﻼط ﻣﻮاد و ‪ ...‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن‬
‫ﺗﺮﻣﻮﻛﻤﭙﺮﺳﻮر‪ ،‬اداﻛﺘﻮر ﻳﺎ ﻣﻜﻨﺪه ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ (‪ )Exhauster Hydraulic‬ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ولی اﺳﺎس ﻋﻤﻠﻜﺮد آﻧﻬﺎ‬
‫ﻳﻜﺴﺎن است‪.‬‬
‫اﺟﻜﺘﻮر در واﻗﻊ یک ﻧﻮع ﭘﻤﭗ ﺧﻸ اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوت آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺎس ﻛﺎر آن ﺑﺮ ﭘﺎیه ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻧﺮژی ﺳﺮﻋﺘﻲ‬
 ‫و ﻓﺸﺎری ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی اﺻﻠﻲ اﺟﻜﺘﻮر‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺎزل ﺳﻴﺎل ﻣﺤﺮك‪ ،‬ﻣﺤﻔﻈﺔ ﺳﻴﺎل ﻣﺤﺮك‪ ،‬ﺑﺨﺶ مکش (‪ )Suction‬و دﻳﻔﻴﻮزر‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻳﻚ اﺟﻜﺘﻮر ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد ﺧﻸ از ﻳﻚ ﺳﻴﺎل ﭘﺮ ﻓﺸﺎر (ﺳﻴﺎل ﻣﺤﺮك) اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎل ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺎر‪،‬‬
‫ﻫﻮا و ﻳﺎ آب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺎزل وارد اﺟﻜﺘﻮر ﻣﻲﺷﻮد و در ﺣﻴﻦ ﻋﺒﻮر از ﻧﺎزل‪ ،‬اﻧﺮژی ﻓﺸﺎری آن ﺑﻪ اﻧﺮژی‬
‫ﺳﺮﻋﺘﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر آن اﻓﺖ ﻛﻨﺪ و در ﺧﺮوﺟﻲ ﻧﺎزل‬
‫اﺻﻄﻼﺣًﺎ اﻳﺠﺎد ﺟﺖ ﻳﺎ ﻣﻜﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻴﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻣﻮرد ﻣﻜﺶ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬از ﻗﺴﻤﺖ مکش ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﻣﺤﻔﻈﺔ اﺟﻜﺘﻮر ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﺳﻴﺎل ﻣﺤﺮك ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺨﻠﻮط ﺳﻴﺎل ﻣﺤﺮك و ﺳﻴﺎل مکش‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﺑﺨﺶ دﻳﻔﻴﻮزر‪ ،‬در اﺛﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻧﺮژی ﺳﺮﻋﺘﻲ ﺑﻪ ﻓﺸﺎری‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺸﺎر زﻳﺎد از اﺟﻜﺘﻮر ﺧﺎرج ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﺟﻜﺘﻮرﻫﺎ‬
‫در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﭘﻤﭗﻫﺎی ﺧﻸ‪ ،‬دارای ﻫﺰﻳﻨﻪ اوﻟﻴﻪ و ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻛﻤﺘﺮ و ﻧﮕﻬﺪاری ﺳﺎدهﺗﺮی ﻣﻲﺑﺎشند و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺟﻜﺘﻮرﻫﺎ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺘﺤﺮﻛﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺻﻮرت ﻋﺪم وﺟﻮد ﺧﻮردﮔﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺼﺐ اﺟﻜﺘﻮرﻫﺎ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن اﺳﺖ و ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻴﺰ ﺳﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺟﻜﺘﻮر‪ ،‬اﺧﺘﻼط ﺳﻴﺎل ﻣﺤﺮك ﺑﺎ ﺳﻴﺎل ﻓﺮاﻳﻨﺪی اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﺮاﺣﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻫﻤﻴﺖ داﺷﺘﻪ و ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ اﺟﻜﺘﻮرﻫﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ و دوﻓﺎزی را ﻧﻴﺰ دارﻧﺪ و اﻳﻦ در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻤﭗﻫﺎی ﺧﻸ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻸءﻫﺎی ﺟﺰﻳﻲ و ﻋﺪم اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﺎده ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻤﭗﻫﺎی ﺧﻸ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اﺟﻜﺘﻮرﻫﺎ دارای ﻣﺤﺎﺳﻦ زﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫تاثیر شراﻳﻂ سیال محرک ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ ،‬در مورد ﭘﻤﭗ خال وجود ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫راهاﻧﺪازی ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت ﻧﺒﻮد بخار ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭘﻤﭗ ﺧﻸ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻛﺎﻣَﻼ اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻚ را دارد‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﭘﻤﭗ ﺧﻸ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻋﺪم اﺧﺘﻼط ﺳﻴﺎل ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﺑﺎ ﺑﺨﺎر ﻳﺎ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي دﻳﮕﺮ اتفاق نمیافتد‪.‬‬ ‫‪-5‬‬
‫جدول‪ 2-‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺟﻜﺘﻮرﻫﺎ و ﭘﻤﭗﻫﺎي ﺧﻸء و ﻣﺤﺪوده ﻓﺸﺎر و دبی ﺳﻴﺎل مکش را در ﻣﻮرد اﻧﻮاع‬
‫اﺟﻜﺘﻮرﻫﺎي آب‪ ،‬ﺑﺨﺎر و ﻫﻮا در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﭘﻤﭗﻫﺎي ﺧﻸء اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻮارد استفاده از اﺟﻜﺘﻮرﻫﺎ در ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻛﻠﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﺧﻸء‬ ‫‪-1‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻤﭙﺎژ‪ ،‬ﺗﻬﻮﻳﻪ و ‪ ...‬ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼط ﺑﻴﻦ ﻣﻮاد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر ﺳﻴﺎﻻت ﻳﺎ ﺗﺒﺎدل ﺣﺮارت ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
 ‫جدول‪ 2-‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺟﻜﺘﻮرﻫﺎ و ﭘﻤﭗﻫﺎي ﺧﻸء‬

‫‪ -2‬اصول ﻋﻤﻠﻜﺮد‬
‫اﺳﺎس ﻛﺎر اﺟﻜﺘﻮر ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﺻﻞ اوﻟﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬طبق اصل اولر‪ ،‬مقدار انرژي يك جريان پايدار و بدون اﺻﻄﻜﺎك‪،‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده و ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع اﻧﺮژي ﺟﻨﺒﺸﻲ‪ ،‬اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ و اﻧﺮژي ﻓﺸﺎري ‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي در ﺻﻮرت ﻋﺪم اﺗﻼف در اﺛﺮ اﺻﻄﻜﺎك ﻫﻤﻮاره ﻣﻘﺪاري ﺛﺎﺑﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﺑﻪ اﻧﺮژي ﻓﺸﺎري ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ و ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل در ﺗﺠﻬﻴﺰاﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﺢ ﻋﺒﻮر ﺳﻴﺎل در آﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳﻲ اﻳﻦ ﺗﺠﻬﻴﺰات به صورت ﻫﻤﮕﺮا ﻳﺎ واﮔﺮا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و وظیفه آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ ﺳﻴﺎل ﺑﻪ اﻧﺮژي‬
‫ﺟﻨﺒﺸﻲ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل در ورودي اﻳﻦ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳﻲ آن ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻫﻤﮕﺮا‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ در اﻣﺘﺪاد ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل ورودي ﺑﻪ اﻳﻦ تجهیز‬ ‫‪‬‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل در اﻣﺘﺪاد ﺟﺮﻳﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ تجهیزی ﻛﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻋﺖ شده است ﻧﺎزل ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻧﺎزلﻫﺎ ﺑﻪ تجهیزاتی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻓﺸﺎر ﺳﻴﺎل ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺸﺎر ورودي ﻧﺎزل ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل در ﻗﺴﻤﺖ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ ﻧﺎزل اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل ورودي ﺑﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻫﻤﮕﺮا ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ آن در ﺣﻴﻦ ﻋﺒﻮر از ﻣﺴﻴﺮ‬ ‫‪‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ و ﻓﺸﺎر آن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ تجهیزیﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر شده است‬
‫دﻳﻔﻴﻮزر ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ دﻳﻔﻴﻮزرﻫﺎ ﺑﻪ تجهیزاتی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﺳﺒﺐ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر ﺳﻴﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺠﻬﻴﺰات واﮔﺮا‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ در اﻣﺘﺪاد ﺟﺮﻳﺎن زﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل ورودي ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه‬ ‫‪‬‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل در اﻣﺘﺪاد ﺟﺮﻳﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭼﻮن دﺳﺘﮕﺎه در ﺟﻬﺖ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر ﻋﻤﻞ ﻛﺮده‪ ،‬ﻟﺬا دﻳﻔﻴﻮزر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺎل ورودي ﺑﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰ واﮔﺮا ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ آن در ﺣﻴﻦ ﻋﺒﻮر اﻓﺰاﻳﺶ و‬ ‫‪‬‬
‫ﻓﺸﺎر آن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻴﺰ‪ ،‬دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﺎزل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺎزلﻫﺎ ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻋﺖ و دﻳﻔﻴﻮزرﻫﺎ ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪه ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻧﺮژي ﻓﺸﺎري ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺳﺮﻋﺘﻲ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬اﺳﺎس ﻃﺮاﺣﻲ اﺟﻜﺘﻮرﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫اﻳﺠﺎد ﺧﻸ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد در ﺻﻨﻌﺖ ﻛﺎرﺑﺮد ﻓﺮاوان دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎده‪ ،‬ﻣﺪل و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ از ﺳﻴﺎل ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻣﺠﺮا‬
‫ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﺎت زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻳﻚ ﺑﻌﺪي و آدﻳﺎﺑﺎﺗﻴﻚ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪون اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺮارت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫ﻛﺎر ﻣﺤﻮري ﺑﺮ روي آن اﻧﺠﺎم ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
 ‫ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻧﺮژي ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ و اﺗﻼف اﻧﺮژي در ﻃﻮل ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪-3‬‬
‫با استفاده از روابط زیر‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫ﻣﻌﺎدله ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ‪:‬‬

‫ﻣﻌﺎدله ﻣﻮﻣﻨﺘﻮم‪:‬‬

‫و ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت‪:‬‬

‫ﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﻌﺎدله ﻣﻮﻣﻨﺘﻮم را ﺑﺮ ‪ A‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﺧﻮاﻫ‬

‫در ﻣﻌﺎدله ﺣﺎﺻﻞ به جاي ‪ dp‬از رابطه ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت ﻣﻌﺎدل آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ d.a2‬را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ همه‬
‫ﻋﺒﺎرتﻫﺎ ﺑﺮ ‪( a2‬مجذور ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت(‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫و در نهايت ﻣﻌﺎدله زیر حاصل ميشود که میتوان آن را ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن رابطه ﺑﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ و ﺳﺮﻋﺖ آن‬
‫ﺳﻴﺎل ﺑﻜﺎر ﺑﺮد‪.‬‬

‫در اﻳﻨﺠﺎ ‪ ، M‬ﻧﺴﺒﺖ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت ﺑﻮده و ﻋﺪد ﻣﺎخ ﻧﺎم دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﺒﺎرت ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل آن از راﺑﻄﺔ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫در اﻳﻦﺻﻮرت ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻌﺎدﻟﺔ زیر‬