Mi̇llî Mecmua (51 - 71) Tahli̇lî Fi̇hri̇st - İnceleme (261218)

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI
YENİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI
MİLLÎ MECMUA (51 – 71)

TAHLİLÎ FİHRİST - İNCELEME - METİN
Yasin ŞAHİN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Doç. Dr. Âlim GÜR
KONYA – 2010
II
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER.......................................................................................................................................II
BİLİMSEL ETİK SAYFASI................................................................................................................ IX
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ........................................................................................ X
ÖN SÖZ................................................................................................................................................ XI
TÜRKÇE ÖZET FORMU................................................................................................................. XIV
ENGLİSH SUMMARY FORM ........................................................................................................ XVI
KISALTMALAR ........................................................................................................................... XVIII
GİRİŞ ..................................................................................................................................................... 1
A) DÖNEMİN SOSYAL VE SİYASÎ YAPISI ............................................................................................. 1
B) BASIN – YAYIN TANIMI, TARİFİ VE BASIN – YAYININ MUHTASAR TARİHİ .................................... 7
C) CUMHURİYET’İN BAŞLANGIÇ YILLARINDA BASIN – YAYIN HAREKETLERİ.................................... 9
1. BÖLÜM ........................................................................................................................................... 13
1 MİLLÎ MECMÛ’A’YA DAİR...................................................................................................... 13
1.1 İncelenen Sayıların (51-71) Kütüphane Kayıtları ................................................................ 13
1.2 Derginin Yönetim, Basım, Şekil, Satış Bilgileri ve Sayfa Yapısı Hakkında......................... 13
1.3 Derginin Yayın Tarihleri, Aralıkları ve Sayıların Sayfa Aralığı, Cilt Bilgisi ....................... 16
1.4 Sayıların Sayfaları ve Numaralandırma Tablosu .................................................................. 20
1.5 Vaat Ettiği ve Verdiği Ekler.................................................................................................. 21
1.6 Yaptırdığı Müsabakalar ........................................................................................................ 23
1.7 Yazar Kadrosu ...................................................................................................................... 23
1.8 Dergide Kullanılan Müstearlar.............................................................................................. 28
1.9 Millî Mecmû’a Hakkında Yapılmış Tezler ve Çıkan Yazılar Hakkında............................... 28
2. BÖLÜM ........................................................................................................................................... 30
2 İNCELEME .................................................................................................................................. 30
2.1 Deneme ................................................................................................................................. 30
2.2 Hâtıra (Anı)........................................................................................................................... 32
2.3 Hikâye (Öykü) ...................................................................................................................... 33
2.4 Mektûp .................................................................................................................................. 36
2.5 Mensûre ................................................................................................................................ 37
2.5.1 Te’lîfler ......................................................................................................................................... 37
2.5.2 Tercümeler .................................................................................................................................... 40
2.6 Musâhabe (Sohbet) ............................................................................................................... 41
2.7 Mülâkat (Görüşme)............................................................................................................... 49
2.8 Roman................................................................................................................................... 49
2.9 Seyâhat (Gezi)....................................................................................................................... 53
2.10 Şiir....................................................................................................................................... 59
2.10.1 Halk Edebiyâtından Numûneler .................................................................................................. 61
2.10.2 Heveskârlar Sütûnu ..................................................................................................................... 62
2.10.3 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar .......................................................................................................... 64
2.10.4 Müstakil Şiirler............................................................................................................................ 65
2.11 Tenkît (Eleştiri)................................................................................................................... 71
2.12 Neşriyat - Basın Yayın........................................................................................................ 73
2.13 Resimler .............................................................................................................................. 74
2.14 Diğer Yazılar Hakkında ...................................................................................................... 74
2.14.1 Bilim - Teknik Yazıları ............................................................................................................... 75
2.14.2 İlmî Makâleler ............................................................................................................................. 76
2.14.3 Mûsikî ......................................................................................................................................... 83
2.14.4 Sanayî’-i Nefîse........................................................................................................................... 88
2.14.5 Şu’ûn ........................................................................................................................................... 95
2.14.6 Tebrîk ve Kutlama....................................................................................................................... 97
III
3. BÖLÜM............................................................................................................................................99
3 TAHLİLİ DİZİN ...........................................................................................................................99
3.1 Sayılarına Göre Yazılar .........................................................................................................99
3.2 Yazarlarına Göre Yazılar.....................................................................................................144
3.3 Yazı Başlığına Göre Yazılar................................................................................................178
3.4 Konularına Göre Yazılar .....................................................................................................202
3.4.1 Dil ve Edebiyatla İlgili Malzemeler ............................................................................................ 202
3.4.1.1 Deneme ............................................................................................................................... 202
3.4.1.2 Hâtıra (Anı)......................................................................................................................... 203
3.4.1.3 Hikâye (Öykü) .................................................................................................................... 203
3.4.1.4 Mektûp................................................................................................................................ 204
3.4.1.5 Mensûre .............................................................................................................................. 204
3.4.1.5.1 Te’lîfler....................................................................................................................... 204
3.4.1.5.2 Tercümeler.................................................................................................................. 205
3.4.1.6 Musâhabe (Sohbet) ............................................................................................................. 206
3.4.1.7 Mülâkat (Görüşme)............................................................................................................. 207
3.4.1.8 Roman................................................................................................................................. 207
3.4.1.9 Seyâhat (Gezi) Yazıları....................................................................................................... 210
3.4.1.10 Şiir .................................................................................................................................... 212
3.4.1.10.1 Halk Edebiyâtından Numûneler................................................................................ 212
3.4.1.10.2 Heveskârlar Sütûnu................................................................................................... 213
3.4.1.10.3 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar: ...................................................................................... 214
3.4.1.10.4 Müstakil Şiirler ......................................................................................................... 216
3.4.1.11 Tenkît (Eleştiri)................................................................................................................. 219
3.4.2 Diğer Yazılar............................................................................................................................... 219
3.4.2.1 Beşinci (5.) Cildin Fihristi .................................................................................................. 219
3.4.2.2 Bilim-Teknik Yazıları......................................................................................................... 219
3.4.2.3 Duyuru, İ’lân, Reklam ve Tanıtılar ..................................................................................... 219
3.4.2.4 Felsefî Yazılar..................................................................................................................... 225
3.4.2.5 Fotoğraf, Plan, Resim ve Tablolar ...................................................................................... 225
3.4.2.6 İlmî Makâleler..................................................................................................................... 231
3.4.2.7 Mûsikî................................................................................................................................. 232
3.4.2.8 Sanayî’-i Nefîse .................................................................................................................. 233
3.4.2.9 Şu’ûn (Olaylar) ................................................................................................................... 235
3.4.2.10 Tebrîk ve Kutlama Yazıları............................................................................................... 235
4. BÖLÜM..........................................................................................................................................237
4.1 SEÇİLMİŞ METİNLER...........................................................................................................237
4.1.1 Deneme ............................................................................................................................237
4.1.1.1 Karanlık Geceler ................................................................................................................. 237
4.1.1.2 En Büyük Millet.................................................................................................................. 239
4.1.1.2.1 Ramazân Gecelerinde -1............................................................................................. 241
4.1.1.2.2 Ramazân Gecelerinde - 2............................................................................................ 242
4.1.1.3 Çıldırtıcı İnhidâplar............................................................................................................. 244
4.1.1.4 Telgraf Direkleri ................................................................................................................. 247
4.1.1.5 Gurûp Vakti Kargalar ......................................................................................................... 250
4.1.1.6 Sevgili................................................................................................................................. 252
4.1.2 Hâtıra (Anı) ................................................................................................................................. 255
4.1.2.1 Bu Satırları Genç Bir Muallim Hanımın Hâtıra Defterinden Aynen Aldım........................ 255
4.1.3 Hikâye (Öykü)..................................................................................................................256
4.1.3.1 Sokak Çocuğu ..................................................................................................................... 256
4.1.3.2 ‘Uzlet .................................................................................................................................. 259
4.1.3.3 Köpek.................................................................................................................................. 264
4.1.3.4 Nişânlılar............................................................................................................................. 266
4.1.3.5 Böcek Yuvaları ................................................................................................................... 269
4.1.4 Mektûp .............................................................................................................................274
4.1.4.1 Bir Kadının Metrûk Evrâkından: Son Mektûp .................................................................... 274
4.1.4.2 Bir Mektûp -1: Medîha’dan Sevim’e .................................................................................. 276
4.1.4.3 Bir Mektûp – 2: Sevim’den Medîha’ya Cevâp.................................................................... 280
4.1.5 Mensûreler........................................................................................................................283
4.1.5.1 Telifler ................................................................................................................................ 283
IV
4.1.5.1.1 Kadın Gözü -1............................................................................................................. 283

4.1.5.1.2 Kadın Gözü -2............................................................................................................. 284
4.1.5.1.3 Kadın Gözü -3............................................................................................................. 284
4.1.5.1.4 Kadın Gözü -4............................................................................................................. 285
4.1.5.1.5 Kadın Gözü -5............................................................................................................. 285
4.1.5.1.6 Kadın Gözü -6............................................................................................................. 286
4.1.5.1.7 Kadın Gözü -7............................................................................................................. 287
4.1.5.1.8 Kadın Gözü -8............................................................................................................. 287
4.1.5.1.9 Kadın Gözü -9............................................................................................................. 288
4.1.5.1.10 Kadın Gözü -10......................................................................................................... 288
4.1.5.1.11 Kadın Gözü -11......................................................................................................... 289
4.1.5.1.12 Kadın Gözü -12......................................................................................................... 289
4.1.5.1.13 Kadın Gözü -13......................................................................................................... 290
4.1.5.1.14 Kadın Gözü -14......................................................................................................... 291
4.1.5.1.15 Kadın Gözü -15......................................................................................................... 291
4.1.5.1.16 Buluttan ve Dumandan Satırlar-16............................................................................ 292
4.1.5.2 Tercümeler .......................................................................................................................... 293
4.1.5.2.1 Tagor’dan Tercümeler ................................................................................................ 293
4.1.5.2.1.1 Neşîdeler -11 ...................................................................................................... 293
4.1.5.2.1.2 Neşîdeler -12 ...................................................................................................... 294
4.1.5.2.2 Bulut ........................................................................................................................... 294
4.1.6 Musâhabe (Sohbet) .......................................................................................................... 297
4.1.6.1 Geçen Yıldan Bu Yıla ......................................................................................................... 297
4.1.6.2 Sesin Şi’iri........................................................................................................................... 298
4.1.6.3 İmân Birliği......................................................................................................................... 299
4.1.6.4 Hava Şehitleri İhtifâli Münâsebetiyle.................................................................................. 302
4.1.6.5 Korkunç Kayıtsızlıklarımızdan ........................................................................................... 303
4.1.6.6 Etrafından Haberi Olmayan İnsanlar................................................................................... 305
4.1.6.7 San’atı Anlayamamak Sefâleti ............................................................................................ 307
4.1.6.8 Elifbâ İnkılâbı ..................................................................................................................... 309
4.1.6.9 Çehre Cevheri ..................................................................................................................... 310
4.1.6.10 Rüyâlarımız....................................................................................................................... 312
4.1.6.11 Yeni Bir Rûhiyât ............................................................................................................... 314
4.1.6.12 Ziyâfet ............................................................................................................................... 317
4.1.6.13 Ayvalık’ta Neler Yapılabilir?............................................................................................ 321
4.1.6.14 Dinamik Gayr-ı Şu’ûr ....................................................................................................... 323
4.1.6.15 Kütahya’da Birkaç Gün..................................................................................................... 325
4.1.6.16 Bizde San’atkâr Niçin Yetişmiyor?................................................................................... 326
4.1.6.17 Ordunun Kucağına ............................................................................................................ 328
4.1.6.18 30 Ağustos Tahassüsleri.................................................................................................... 330
4.1.6.19 Sonbahâr ........................................................................................................................... 333
4.1.6.20 Millet Hâkimiyeti Ne Değildir? ........................................................................................ 334
4.1.6.21 Vicdân............................................................................................................................... 336
4.1.6.22 Hürriyet ve Medeniyet ...................................................................................................... 338
4.1.7 Mülâkat (Görüşme).......................................................................................................... 341
4.1.7.1 Profesör Bertold .................................................................................................................. 341
4.1.8 Neşriyât – Basın Yayın .................................................................................................... 342
4.1.8.1 Bir Gemi Yelken Açtı ......................................................................................................... 342
4.1.8.2 Bir Zekâ-yı Feyyâz.............................................................................................................. 343
4.1.8.3 Felsefe Dersleri: Rûhiyât..................................................................................................... 343
4.1.8.4 Fikret’in Hayatı ve Eseri ..................................................................................................... 343
4.1.8.5 Filiz ..................................................................................................................................... 344
4.1.8.6 Froydizm ............................................................................................................................. 344
4.1.8.7 İngilizce Gramer Serîsi ....................................................................................................... 344
4.1.8.8 Kant ve Felsefesi................................................................................................................. 345
4.1.8.9 Küçük Türk Tetebbu’lar...................................................................................................... 346
4.1.8.10 Örümcek Ağı..................................................................................................................... 346
4.1.8.11 Rûhiyât Elifbâsı................................................................................................................. 346
4.1.8.12 Tayyâre Mecmûası ............................................................................................................ 347
4.1.8.13 Terbiye Musâhabeleri........................................................................................................ 348
4.1.8.14 Yer ve Gök ........................................................................................................................ 348
4.1.9 Roman.............................................................................................................................. 349
4.1.9.1 Enstitü A’zâsından Slyvestre Bonnard’ın Cinâyeti -10....................................................... 349
V
4.1.9.2 Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnard’ın Cinâyeti -11....................................................... 352

4.1.9.4 Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti -13......................................................... 359
4.1.9.5 Enstitü ‘Azâsından Sylvestre Bonnard’ın Cinâyeti -14....................................................... 361
4.1.9.6 Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti -15......................................................... 365
4.1.9.7 Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnar’ın” Cinâyeti -16 ..................................................... 371
4.1.9.10 Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnar’ın” Cinâyeti -19 ................................................... 385
4.1.9.11 Enstüti A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti -20....................................................... 386
4.1.9.15 Enstüti A’zâsından Sylvestre Bonnard’ın Cinâyeti -24..................................................... 398
4.1.9.16 Enstüti A’zâsından Slyvestre Bonnard’ın Cinâyeti -25..................................................... 404
4.1.9.19 Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti -28....................................................... 415
4.1.9.20 Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnard’ın Cinâyeti -29..................................................... 420
4.1.10 Seyâhat (Gezi) ................................................................................................................431
4.1.10.1 Seyâhat Hatıralarım -1 ...................................................................................................... 431
4.1.10.2 Seyâhat Hâtıralarım -2 ...................................................................................................... 433
4.1.10.3 Seyâhat Hâtıralarım - 3 ..................................................................................................... 436
4.1.10.8 Seyâhat Hâtıralarım - 8 ..................................................................................................... 449
4.1.10.10 Seyâhat Hâtıralarım - 10 ................................................................................................. 453
4.1.10.11 Seyâhat Hâtıralarım -11 .................................................................................................. 455
4.1.10.12 Bir Macar Gencinin İstanbul İntâ’baları -1 ............................................................... 458
4.1.10.13 Bir Macar Gencinin İstanbul İntibâları -2................................................................. 465
4.1.10.14 Van -1 ....................................................................................................................... 469
4.1.10.15 Van Mektupları -2: Van ............................................................................................ 471
4.1.10.16 İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -1............................................................... 474
4.1.10.17 İstanbul’dan Burhâniye ve Ayvalık’a -2 .................................................................... 479
4.1.10.18 Edirne’yi Ziyâret........................................................................................................ 481
4.1.10.19 Kütahya’da Birkaç Gün -1......................................................................................... 485
4.1.10.20 Kütahya’da Bir Kaç Gün -2 ....................................................................................... 487
4.1.11 Şiir............................................................................................................................................. 489
4.1.11.1 Halk Edebiyâtından Numûneler........................................................................................ 490
4.1.11.1.1 Halk Edebiyâtından Numûneler -1 ........................................................................... 490
4.1.11.1.1.1 Şarkı ................................................................................................................. 490
4.1.11.1.5 Halk Edebiyâtında Numûneler -5 ............................................................................. 492
4.1.11.1.6 Halk Edebiyâtında Numûneler -6 ............................................................................. 493
4.1.11.1.10 Halk Edebiyâtından Numûneler -10 ....................................................................... 495
4.1.11.2 Heveskârlar Sütûnu........................................................................................................... 498
4.1.11.2.1 Şarkı.......................................................................................................................... 498
4.1.11.2.2 Terennüm.................................................................................................................. 499
4.1.11.2.3 Şarkı.......................................................................................................................... 499
4.1.11.2.4 Terennüm.................................................................................................................. 500
VI
4.1.11.2.5 Bahâr Terennümleri: İlk Gün .................................................................................... 500

4.1.11.2.6 Hicrân Kuruntuları .................................................................................................... 501
4.1.11.2.7 Şarkı.......................................................................................................................... 501
4.1.11.2.8 Şarkı.......................................................................................................................... 502
4.1.11.2.9 Kabrinde ................................................................................................................... 502
4.1.11.2.10 Bir Kadına............................................................................................................... 503
4.1.11.2.11 Ateşten Gömlek ...................................................................................................... 504
4.1.11.3 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar................................................................................................ 505
4.1.11.3.1 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -1: .................................................................................. 505
4.1.11.3.1.1 Rüzgârlar .......................................................................................................... 505
4.1.11.3.1.2 Şehir.................................................................................................................. 506
4.1.11.3.1.3 Hayâl İklîmine Doğru ....................................................................................... 507
4.1.11.3.1.4 Üç Gencin Rüyâları .......................................................................................... 508
4.1.11.3.1.5 Limân................................................................................................................ 509
4.1.11.3.1.6 Gece ve Sukût................................................................................................... 509
4.1.11.3.1.7 Yel Değirmenleri .............................................................................................. 510
4.1.11.3.2 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -2 ................................................................................... 511
4.1.11.3.2.1 Akşam Rüzgârları ............................................................................................. 511
4.1.11.3.2.2 Çınar Altı .......................................................................................................... 511
4.1.11.3.2.3 Son Mevsim...................................................................................................... 512
4.1.11.3.2.4 Köyler ve Şehir................................................................................................. 513
4.1.11.3.3 Kalbim Gibi Hür Mısrâlar -3: ................................................................................... 513
4.1.11.3.3.1 Saatler ............................................................................................................... 514
4.1.11.3.3.2 Ölen Gençliğimiz.............................................................................................. 515
4.1.11.3.3.3 Haydût .............................................................................................................. 515
4.1.11.3.4.1 Dün ve Yarın .................................................................................................... 516
4.1.11.3.4.2 Hayâl İklimînin Yolcuları................................................................................. 517
4.1.11.3.4.3 Üç Yaprak......................................................................................................... 518
4.1.11.3.4.4 Son Bahara Doğru............................................................................................. 518
4.1.11.3.5 Kalbim Gibi Hür Mısrâlar -5..................................................................................... 519
4.1.11.3.5.1 Armada ............................................................................................................. 519
4.1.11.3.5.2 Öyleyse ............................................................................................................. 520
4.1.11.3.5.3 Yelken Açan Gemi ........................................................................................... 521
4.1.11.3.6.1 Üç Çeşmeden İçen ............................................................................................ 522
4.1.11.3.6.2 Dalgalı Bir Denizde .......................................................................................... 523
4.1.11.3.6.3 Çay Kenarında Değirmen ................................................................................. 523
4.1.11.3.6.4 Hükümdâr ......................................................................................................... 524
4.1.11.3.7.1 Mezâr Taşları.................................................................................................... 525
4.1.11.3.7.2 Istırâp................................................................................................................ 526
4.1.11.3.7.3 Gençliğe Hasret ................................................................................................ 527
4.1.11.3.8.1 İsterlin............................................................................................................... 528
4.1.11.3.8.2 Haykırmak İsteyene .......................................................................................... 529
4.1.11.3.8.3 Düşünürken....................................................................................................... 529
4.1.11.3.9.1 Tenhâ Yollar ..................................................................................................... 530
4.1.11.3.9.2 Balıkçı .............................................................................................................. 531
4.1.11.3.9.3 Kenârda............................................................................................................. 532
4.1.11.3.9.4 Mavi Rü’yâların Melîkesi................................................................................. 532
4.1.11.3.10 Kalbim Gibi Mısrâ’lar -10 ...................................................................................... 533
4.1.11.3.10.1 Demirci ........................................................................................................... 533
4.1.11.3.10.2 Nasîhat............................................................................................................ 534
4.1.11.3.10.3 İlhâm............................................................................................................... 534
4.1.11.3.10.4 Hasta ............................................................................................................... 535
4.1.11.3.11 Kalbim Gibi Mısrâlar -11........................................................................................ 536
4.1.11.3.11.1 Sâhil Kızları.................................................................................................... 536
4.1.11.3.11.2 Bahâr Arzûları ................................................................................................ 537
4.1.11.3.11.3 Gölgem ........................................................................................................... 537
4.1.11.3.11.4 Güllerle ve Gönüllerle .................................................................................... 538
4.1.11.3.12 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -12 ............................................................................... 539
VII
4.1.11.3.12.1 Kapımı Vuran Yolcular ................................................................................. 539

4.1.11.3.12.2 İstiyorum ........................................................................................................ 540
4.1.11.3.12.3 Emel ve Ümît.................................................................................................. 540
4.1.11.3.12.4 Mâvî ............................................................................................................... 541
4.1.11.3.13 Kalbim Gibi Hür Mısralar -13 ................................................................................ 541
4.1.11.3.13.1 Mandolin ........................................................................................................ 541
4.1.11.3.13.2 Uzun Yol ........................................................................................................ 542
4.1.11.3.13.3 Ressam ........................................................................................................... 543
4.1.11.3.14 Kalbim Gibi Hür Mısrâlar -14 ................................................................................ 544
4.1.11.3.14.1 Eski Günler..................................................................................................... 544
4.1.11.3.14.2 Harâp Yalı ...................................................................................................... 545
4.1.11.3.14.3 Korkuluk......................................................................................................... 545
4.1.11.3.14.4 Bulutlar........................................................................................................... 546
4.1.11.3.15.1 Heykeltıraş...................................................................................................... 547
4.1.11.3.15.2 Fırtına Başlarken Geçen Atlı .......................................................................... 548
4.1.11.3.15.3 Bahârda Mehtâp ............................................................................................. 549
4.1.11.3.16.1 Hüzün Giyinmiş Şen Kadın ............................................................................ 550
4.1.11.3.16.2 Delinin İlk Türküsü ........................................................................................ 550
4.1.11.3.16.3 Bestekâr.......................................................................................................... 551
4.1.11.4 Müstakil Şiirler ................................................................................................................. 552
4.1.11.4.1 Gölgem ..................................................................................................................... 552
4.1.11.4.2 Boş Odalar ................................................................................................................ 553
4.1.11.4.3 Tuna’da..................................................................................................................... 554
4.1.11.4.4 Ne Diyor? ................................................................................................................. 556
4.1.11.4.5 Gölgem ..................................................................................................................... 557
4.1.11.4.6 ‘Aşk ......................................................................................................................... 557
4.1.11.4.7 Derbeder Bahtım....................................................................................................... 558
4.1.11.4.8 Sen Olmasan ............................................................................................................. 559
4.1.11.4.9 Gül ve Aşkım............................................................................................................ 560
4.1.11.4.10 Bir Hâtıra ................................................................................................................ 560
4.1.11.4. 11 ‘Azîz Şeytân .......................................................................................................... 561
4.1.11.4.12 Siyâh ‘Aşk .............................................................................................................. 562
4.1.11.4.13 Müzâb Olsun........................................................................................................... 563
4.1.11.4.14 Gönül Duygusu....................................................................................................... 564
4.1.11.4.15 Ana Baba Günü ...................................................................................................... 564
4.1.11.4.16 Benim Derdim ........................................................................................................ 565
4.1.11.4.17 Çöllerde .................................................................................................................. 565
4.1.11.4.18 Senin Ölümün ......................................................................................................... 567
4.1.11.4.19 Gönül Mahşeri ........................................................................................................ 568
4.1.11.4.20 Bağışladım .............................................................................................................. 569
4.1.11.4.21 Şarkı........................................................................................................................ 570
4.1.11.4.22 Yangın .................................................................................................................... 570
4.1.11.4.23 Şikâyet .................................................................................................................... 571
4.1.11.4.24 Melankoli................................................................................................................ 572
4.1.11.4.25 Benim Gönlüm ....................................................................................................... 573
4.1.11.4.26 Şarkı........................................................................................................................ 573
4.1.11.4.27 Ölü .......................................................................................................................... 574
4.1.11.4.28 Tılsımlı Şarap ......................................................................................................... 574
4.1.11.4.29 Yangın da Değil...................................................................................................... 575
4.1.11.4.30 Günâh ..................................................................................................................... 575
4.1.11.4.31 Gönlüme ................................................................................................................. 576
4.1.11.4.32 Rüzgâr..................................................................................................................... 577
4.1.11.4. 33 “Gülüm” İçin ......................................................................................................... 580
4.1.11.4.34 Alev Kuş................................................................................................................. 580
4.1.12 Tenkît (Eleştiri) ......................................................................................................................... 581
4.1.12.1 Nedîm Ahmet Efendiler .................................................................................................... 581
4.1.12.2 Münâkaşa Değil İhtâr ....................................................................................................... 583
4.1.12.3 Son Söz ............................................................................................................................. 591
4.1.12.4 Hâtime............................................................................................................................... 595
4.1.12.5 Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi .................................................................... 596
4.1.13 Diğer ......................................................................................................................................... 599
VIII
4.1.13.1 Destanlar ........................................................................................................................... 599

BEŞİNCİ (5.) CİLDİN FİHRİSTİ ...................................................................................................... 608
SONUÇ .............................................................................................................................................. 616
KAYNAKÇA ..................................................................................................................................... 619
EKLER ............................................................................................................................................... 624
DİZİN ................................................................................................................................................. 647
ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................................... 650
IX
Bilimsel Etik Sayfası
T.C.
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel

etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik
davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez
yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
Yasin ŞAHİN
…
X
Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu
T.C.
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU
Yasin ŞAHİN tarafından hazırlanan Millî Mecmû’a (51-71) : Tahlilî Fihrist

- İnceleme – Metin başlıklı bu çalışma 23 / 06 / 2010 tarihinde yapılan savunma
sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yük-
sek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Prof. Dr. Mustafa ÖZCAN Başkan …..
Doç. Dr. Âlim GÜR Üye …..
Yrd. Doç. Dr. Sinan GÖNEN Üye …..

XI
Ön Söz
“Değil mi Tanrı'nın ihsanı, akl ü kalb ü lisan
Bu lütfu etmelidir fikr ü şükr ü zikr insan."
İbrahim Şinasi
Edebî gelenegimiz ve düşünce tarihimiz Tanzimat’tan itibaren büyük addede-

ceğimiz dalgalanma ve değişmelere sahne olmuştur. Tanpınar’ın ifadesiyle “Tanzi-
mat’la birlikte imparatorluk asırlarca yaşadığı bir medeniyet dairesinden çıkarak mü-
cadele halinde bulunduğu başka bir medeniyet dairesine girdiğini ilan ediyor, onun
değerlerini açıkça kabul ediyordu.” Devleti içine düştüğü buhrandan kurtarma müca-
delesi farklı fikir akımlarının zuhuruna vesile olur. Buna paralel olarak bu fikirlerin
neşvü nema bulduğu mecmualar da medeniyet dairemizdeki mümtaz yerini alır.
Efkâr tepesinin taç yaprağı mecmûalar, bu dönemin fikir hayatının canlılık
kazanmasında ve yayılmasında önemli rol oynar.
Türk basın ve siyaset hayatında etkili olan ilk dergilerin en fazla çıktığı dö-
nem ikinci meşrutiyet yıllarıdır. Meşrutiyet sonrasında da fikir dergiciliğinin devam
ettiği görülür. 1918-23 yılları arasında İstanbul’da 200’ün üzerinde süreli yayının
çıktığı göz önüne alınırsa dönemin fikrî, edebî açıdan canlılığı daha iyi anlaşılmış
olur. Bu dergilerin bir kısmının Cumhuriyet’in kurulmasında da etkili olduğu düşü-
nülürse fikir dergiciliğinin düşünce hayatımızdaki önemi daha iyi anlaşılabilir.
Kültür tarihimizin bu eşsiz hazinelerini, “unutulmuşluğun” dehlizlerine terk
etmemek için bir adım atmış bulunuyoruz. Ülkemiz ve milletimiz adına dönüm nok-
tası addedeceğimiz bir zaman diliminde (1 Kasım 1923) yayın hayatına başlamış
olan Millî Mecmûa’nın bazı sayıları üzerine inceleme ve araştırma yapmak bize de
nasip oldu. İhmal edilmiş birer tefekkür kalesi olarak tavsif edebileceğimiz dergilere,
gerek bitirme tezinden gerekse seminer çalışmalarından dolayı bir aşinalığımız mev-
cut idi. Tez konusu olarak, millî duyarlılığı ilke edinmiş ve daha sonraki aşamalarda
da bu minval üzere yayın politikasını sürdürmüş “Millî Mecûa”nın (51-71) arası sayı-
ları şahsıma tevdi edilmiştir.
Çeşitli telkinler ve yaptığımız tetkikler neticesinde, mecmûa üzerine birçok
çalışmanın yapılmış olduğunu gördük. Maalesef, bu çalışmalardan sadece birine ula-
şabildik. Bu çalışmanın da formatı bizimkinden tamamen farklıydı. Yapılan incele-
XII
meler, hem “Millî Mecmû’a Hakkında Yapılmış Tezler ve Çıkan Yazılar Hakkında”
başlığı altında, hem de “Kaynakça” bölümünde verilmiştir.
Çalışmamız; Ön Söz, Kısaltmalar, Giriş ve Sonuç hariç 4 bölümden oluşmak-
tadır. Ayrıca bir kaynakça, kapaklar (Türkçeye çevrilmiş olarak), dergiden birkaç
orijinal sayfa ve bir de dizin ilave edilmiştir.
Girişte, dönemin sosyal ve siyasi yapısı hakkında genel bilgiler verildikten
sonra yine o dönemin basın yayın tarihi kısaca özetlenmiştir. Bundan sonra gelen ilk
bölümde Millî Mecmûa’nın kütüphane kayıtları, yönetim ve basım bilgileri, yayın
tarihleri, şekli, verdiği ekler, yaptırdığı müsabakalar, yazar kadrosu, yazarların kul-
landığı müstearlar, dergi hakkında yapılmış çalışmalar gibi konularla ilgili bilgiler
verilmiştir.
İkinci bölümde dil ve edebiyatla ilgili yayınlanmış bütün yazılar konularına
göre ayrı ayrı değerlendirilmiş, akabinde ilgili başlıktaki yazıların özetlerine de yer
verilmiştir. Ayrıca, bölüm sonunda diğer konularla ilgili çıkan yazı ve malzemeler
muhtasaran değerlendirildikten sonra bu yazıların da özetleri konulmuştur. Uygula-
maya ek olarak, konunun daha iyi idrak edilmesi için zaman zaman metinlerden alın-
tılar yapılmıştır.
Üçüncü bölüm, dergide yayınlanan bütün malzemelerin sayılarına, yazarları-
na, yazı başlığına ve konularına göre tasnif edildiği bir bölümdür. Yazarlarına göre
yapılan sınıflama, eski bir dergi olduğu için, yazarların soyadlarına göre değil de
adlarına göre yapılmıştır. Yazı başlığına göre künyelerin verildiği kısımda, bütün
yazılar alfabetik olarak sıralanmıştır. Konulara göre tasnifte ise önce bütün malzeme-
ler dil ve edebiyatla alakalı olup olmadığına göre ikiye ayrıldıktan sonra yine alfabe-
tik sıra temel alınarak dizilmiş, kendi içinde de kronoloji takip edilmiştir. Ayrıca,
konularına göre tasnifin; “Duyuru, İlan, Reklam, Tanıtı” bölümüne ait yazıları, kendi
içinde dizilirken de alfabetik sıraya riayet edilmiştir. Yaptığımız bu tasnifler, aranılan
bir yazının veya yazarın kolayca bulunabilmesini sağlayacaktır.
Son bölüm olan “Seçilmiş Metinler”de, dil ve edebiyatı ilgilendiren yazıların
tamamı konularına göre yeni harflere aktarılarak verilmiştir. Konular yine tasnifte
olduğu gibi alfabetik sıra esasına göre dizilmiş, yazıların yerleştirilmesinde tarihi sıra
takip edilmiştir. Tefrika metinler, kronoloji gözetilerek art arda sıralanmıştır.
XIII
Çalışmanın genel olarak değerlendirildiği, vardığımız kanaatlerin ve yaptığı-

mız tespitlerin ortaya konduğu “Sonuç”un ardından yararlandığımız kaynaklar, ka-
paklar, dergi sayfalarından birkaç örnek ve bir dizin de ilave edilmiştir.
İmla konusunda TDK’nın 2005’te yayınladığı Yazım Kılavuzu esas alınmıştır.
Dergideki metinlerin çevirisi esnasında, kelime ve terkipler orijinal şekilleriyle ya-
zılmaya çalışılmıştır. Ayrıca bazı kelimelerin Türkçe anlamları ayraç içinde verilmiş-
tir.
Çalışmamız, bu sahada bir basamak teşkil ederse kendimizi mutlu addedece-
ğiz. Tezimizde görülecek eksik ve kusurları peşinen kabul ederek anlayışla karşılan-
masını umuyoruz.
Gerek lisans eğitimi, gerek yüksek lisans ders ve tez aşamasında birikimiyle
her türlü konuda ufkumuzu ve yolumuzu açan, bu süreçte gerekli fedakârlığı göste-
ren, titiz ve nezih insan değerli hocam Doç. Dr. Âlim Gür’e, saygıdeğer meslektaşım
Arş. Gör. Bedia Koçakoğlu’na, bu hususta yardımlarını esirgemeyen Erhan Kaya’ya
ve hayat arkadaşım Ayşe Tunç Şahin’e şükranlarımı ve saygılarımı sunarım.
Silifke, 2010 Yasin ŞAHİN

XIV
Türkçe Özet Formu
T.C.
Adı Soyadı Yasin ŞAHİN Numarası 024201021005

Öğrencinin
Ana Bilim /
Türk Dili ve Edebiyatı / Yeni Türk Edebiyatı
Bilim Dalı
Danışmanı Doç. Dr. Âlim GÜR
Tezin Adı Millî Mecmûa (51-71): Tahlili Fihrist-İnceleme-Metin
ÖZET
Fikir ve edebiyat tarihimiz açısından süreli yayınlar, önemli bir yer teşkil et-
mektedirler. Yayın hayatına atıldığı tarihin, altı yüz yıllık Osmanlı İmparatorlu-
ğu’nun yıkıldığı ve yerine Türkiye Cumhuriyeti devletinin kurulduğu döneme rast-
laması, Millî Mecmûa’ya bu hususta birçok görev yüklemiştir. Yeni kurulacak olan
devlete fikrî alanda yol göstermek ve genç nesli yetiştirmek, ayrıca edebiyata verilen
önemi ve değeri yükseltmek mecmuanın en mühim misyonu olmuştur.
“Her ayın birinci ve on beşinci günleri çıkar, ilmî, edebî, iktisâdî, fennî resim-
li mecmû’adır.” serlevhasıyla yola çıkan dergide; fikrî makalelerin yanı sıra edebiyat,
dil, kültür, çeşitli sanat dalları ve ilgi alanlarıyla ilgili pek çok yazı kaleme alınmıştır.
En çok rağbet gören tür şiir olmuştur.
Başta Mesul Müdürü Mehmet Mesih [Akyiğit] olmak üzere, Mustafa Şekip
[Tunç], Mehmet Emin [Erişgil], M. Fuat [Köprülü], Hasan Ali [Yücel], Mahmut Ra-
gıp [Kösemihal], Halide Nusret [Zorlutuna], Ali Mümtaz [Arolat], Hamdullah Suphi
[Tanrıöver], Naci Fikret [Baştak], Cemil Sena [Ongun], Behiç Enve [Koryak] gibi
muharrirler derginin başat şahsiyetleridir.
Çalışmamız, önsöz ve girişten sonra dört bölüm halinde hazırlanmıştır. İlk
bölüm, dergiyle ilgili genel bilgilere ayrılmıştır. İkinci kısımda daha çok dil ve ede-
XV
biyatla ilgili yazılar değerlendirilmeye tabii tutulmuştur. Bundan sonraki bölümde

bütün materyaller sayılarına, yazarlarına, yazı başlığına ve konularına göre tasnif
edilmiştir. Dördüncü ve son bölümde ise seçilmiş metinler konularına göre verilmiş-
tir. Sonuç kısmından sonra kaynakça ve dizin de ilave edilmiştir.
Yayın hayatı boyunca idealinden sapmamış ve yayın politikasını aynı tarz
üzerine inşa etmiş olan Millî Mecmû’a ile ilgili çalışmamızın, kültür tarihimiz adına
küçük de olsa bir boşluğu dolduracağı inancındayız.
XVI
English Summary Form
The Republic of Turkey

SELCUK UNIVERSITY
Directorate of Graduate School of Social Science
Student Number
Name / Surname Yasin ŞAHİN
024201021005
Student’s
Department / Turkish Language and Literature / Contemporary

Division Turkish Literature
Advisor Doç. Dr. Âlim GÜR
Name of Thesis National Magazine (51-71): Test Index -Analysis-Text
SUMMARY
According to our thought and literature history, Periodical Broadcast

constitutes a very important role. The beginning date of it’s publication coincided
with the ruining of 600 year old Ottoman Empire and founding of Turkish
Republicin in place of Ottoman Empire. By this matter, Periodical Broadcast took on
a lot of responsibilities. Guiding intellectually to the state which is going to be found
and growing up new generations,also raising the importance and value of literature
are the most important misions of the magazine.
With the heading “It was published on the first and fifteenth days of the
month. It was illustrated, scientific, literary and economic magazine.” It set off.
Alongside intellectual articles, a lot of texts were written about various subjects
ranging from literature, language, culture, some kinds of art branches and to sphere
of interests. Most demanded one is poem.
Managing Director Mehmet Mesih [Akyiğit]foremost, Mustafa Şekîp [Tunç],
Mehmet Emin [Erişgil], M. Fuat [Köprülü], Hasan Ali [Yücel], Mahmut Ragıp
[Kösemihal], Halide Nusret [Zorlutuna], Ali Mümtaz [Arolat], Hamdullah Suphi
[Tanrıöver], Naci Fikret [Baştak], Cemil Sena [Ongun], Behiç Enve [Koryak] were
the magazine’s prominent writers.
XVII
Our study consisted of 4 sections besides preface and ıntroduction. First

chapter contained general information about the magazine. Then, at the second part,
assesment of articles about language and literature were evaluated mostly. In the
following section, all the materials were assorted according to their issue numbers,
authors, titles and subjects. In the fourth and the last chapter chosen texts were given
according to their subjects. After the conclusion section, references and index were
also added.
We believe that our study on The National Magazine which didn’t sheer from
its ideal and continued it’s publication policy during it’s broadcasting period will fill
the space slightly in behalf of our cultural history.
XVIII
Kısaltmalar
a.g.y. adı geçen yazı
bkz. bakınız
BMM Büyük Millet Meclisi
bs. baskı
C. Cilt
C.Ü Cumhuriyet Üniversitesi
Çev. Çeviren
D. Doğumu
Dan. Danışman
Doç. Dr. Doçent Doktor
DT Doktora Tezi
hzl. hazırlayan
HB Halk Partisi
İSAM İslâmî Araştırmalar Merkezi
k. kapak
k.i. kapak içi
LT Lisans Tezi
Ö. Ölümü
Prof. Dr. Profesör Doktor
s. sayfa
S. Sayı
SİÜ Sütçü İmam Üniversitesi
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi

XIX
Ü. Üniversite
vb. ve başkası, ve başkaları, ve benzeri, ve benzerleri, ve bunun gibi…
Yard. Doç. Yardımcı Doçent
YLT Yüksek Lisan Tezi
YÖK Yüksek Öğretim Kurulu

1
Giriş
Edebî neviler; gerek muharririnin, gerekse yazıldığı dönemin zihniyetinden
etkilenir, anlayışından hareket ederek, derginin yayın hayatına başladığı yılların sos-
yal-siyasî yapısı ve basın-yayın hayatı ile ilgili malumatları, farklı kaynaklardan der-
leyerek ana hatlarıyla vermeye çalıştık.
a) Dönemin Sosyal ve Siyasî Yapısı
Millî Mecmua, Cumhuriyetin kuruluşundan sadece birkaç gün sonra yayın

hayatına başlamıştır. 1 Kasım 1923’te Sahibi ve Mesul Müdürü Mehmet Mesîh
[Akyiğit] tarafından çıkarılmaya başlanmış ve Eylül 1933’e kadar yayımlanmaya
devam etmiştir. Cumhuriyet’in ilk yıllarına tekabül eden bu evrenin, siyasî ve sosyal
panoraması için şunlar söylenebilir:
20 yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’nin hem zayıf durumda olması, hem
de Avrupa siyaseti dâhilinde tarafsız kalması, o günkü şartlarda pek mümkün gö-
zükmüyordu. Bu sebeple Osmanlı Devleti, Trablusgarp ve Balkan savaşları akabinde
Avrupa’da oluşan gruplaşmada tarafsız kalamamış ve Almanya’nın yanında I. Dünya
Savaşı’na girmek zorunda kalmıştı. Çünkü I. Dünya Savaşı sonrasında Mondros Mü-
tarekesi’nin imzalanması ülke üzerinde başlangıçta büyük bir ferahlık meydana ge-
tirmişti. 1911 yılından beri savaşın içinde olan Türk halkı bu durumdan umutlanmış
ancak mütarekenin uygulanış şekli bu ümitleri kısa sürede ortadan kaldırmıştır.
Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasıyla ortaya çıkan Anadolu’nun haksız işgali
meselesi, ülkenin kurtuluşu için fevkalâde ciddî düşüncelere ve teşebbüslere ihtiyaç
olduğunun fark edilmesine yol açmıştır. Haksız işgallere karşı tepki olarak ortaya
çıkan Millî Mücadele fikri, fiilî anlamda Müdafaa-i Hukuk cemiyetleri vasıtasıyla
gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Millî Mücadele döneminde oluşan “Müdafaa-i Hu-
kuk” kavramı; Türklerin millet olarak bağımsız bir devlet kurmak suretiyle yaşama
hakkının, Osmanlı payitahtına, İmparatorluğun diğer unsurlarına ve bu hakkı tanıma-
yan I. Dünya Savaşı’nın galip devletlerine karşı fiilî bir mücadele sonunda elde et-
meyi ifade etmektedir.
Millî Mücadele fikrinin ortaya çıkışı hususunda farklı yorumlar yapılmakta-
dır. Bu yorumlardan en önemlisi; İttihatçılar arasında yaygın bir fikir olarak kabul
2
gören “Mukavemet” fikridir. Gerçekten de 1918 yılına girildiğinde Osmanlı Devle-

ti’nin savaşta mağlup olacağını anlayan İttihatçı grup güvenli kabul edilen Anado-
lu’da bir direniş hareketinin zarureti üzerinde fikir birliği içinde idiler. Mukavemet
konusunda, vilayetlerde yaptıkları çalışmalar ile kamu görevlilerini savaş sonrası
ortama hazırlamaya çalışmışlar, Anadolu kongrelerinin toplanmasında ve Kuva-yı
Milliye’nin tesisinde önemli roller üstlenmişlerdir. Teşkilat-ı Mahsusa’nın bakıyyesi
olan Karakol Cemiyeti’nin faaliyetleri bu duruma güzel bir örnek teşkil eder.
23 Nisan 1920’de toplanan ilk BMM, olağanüstü zamanların ortaya çıkardığı
siyasî zorunlulukların etkisiyle vazife gören bir kurucu meclis niteliğinde idi. Bu
yapıda kurulan yeni meclis, milletin tek temsilcisi sıfatıyla yasama ve yürütme yetki-
lerini uhdesinde toplamış ancak, bir devlet başkanlığı adıyla ayrı bir teşkilatlanma
biçimine başlangıçta gerek görmemiştir. BMM, mevcut haliyle bir “Meclis Hüküme-
ti” sistemi vücuda getirerek millî mücadele hareketini sevk ve idare etmiştir.
BMM’ce alınan “Padişah ve Halife, altında bulunduğu tazyikten kurtulduğu zaman,
meclisin tanzim edeceği esaslar dairesinde vaziyetini alır.” şeklindeki karar; esasında
mevcut siyasî düzeni millî hâkimiyet prensibine dayandırarak Cumhuriyete yönelme-
sine imkân ve fırsat tanımıştır.
İlk TBMM, 1923’te seçimin yenilmesine karar vererek dağılmasından sonra
Mustafa Kemal Paşa yeni meclis toplanıncaya kadar bazı arkadaşlarından yeni bir
anayasa taslağı hazırlamalarını istemişti. Bu istek üzerine başlatılan anayasa çalışma-
larına zaman zaman kendisi de katılarak düşünce ve direktifleriyle toplantıları yön-
lendirmiştir. Bu toplantılarda yapmış olduğu konuşmalarda, millî hükümetin mahiye-
tinin Cumhuriyet olduğu halde onu kesin olarak ifade ve ilân etmemenin devlet ida-
resinde zaaf meydana getirdiğini, ilk fırsatta Cumhuriyeti ilân ederek bunu ortadan
kaldırmanın gereğine işaret etmiştir.
Bu gelişmelerin ardından Cumhuriyetin ilânı meselesi ciddî anlamda ilk defa
10 Eylül 1923’de Mustafa Kemal Paşa’nın meclisteki küçük odasında ele alındı. Ha-
zırlattığı anayasa taslağını oldukça eksik bulan Mustafa Kemal Paşa, muhtemelen bu
toplantının bir gün öncesinde (9 Eylül) konuyla ilgili olarak bizzat kendisi çalışarak
bir taslak hazırlanmıştır. Daha sonra Yunus Nadi, Sabri (Toprak) ve Falih Rıfkı
Atay’ın hazır bulunduğu bir müzakerede, Mustafa Kemal Paşa kendisinin hazırladığı
3
anayasa maddelerinin değişiklik tekliflerini ilk defa okudu. Onun hazırladığı taslağın
ilk maddesi; “ Türkiye, Cumhuriyet usulü ile idare olunur.” şeklindeydi.
Mecliste meydana gelen bu küçük toplantıdan sonra Cumhuriyet’in ilânına
giden tarihî seyrin hızlanarak devam ettiği görülmektedir. Mustafa Kemal Paşa, 22
Eylül’de yabancı bir gazeteciye verdiği demeçte “Cumhuriyet” kelimesini kullanarak
1921 Anayasasında yapılmasını düşündüğü değişiklikleri açık bir şekilde dile getir-
miştir. Yurt içinde ve yurt dışında yankısı oldukça fazla olan bu demeçten sonra,
Halk Fırkası da harekete geçerek 5 Ekim’de parti büyük divanını toplamış ve anaya-
sada yapılacak değişikleri tespit etmek üzere bir “İhtisas Heyeti” seçmiştir.
HF’nin seçtiği İhtisas Heyeti Mustafa Kemal Paşa’nın kontrolünde çalışmala-
rına devam ederken İsmet İnönü ve 14 arkadaşının hazırladıkları önerge sonucu, 13
Ekim 1923’de anayasaya konan ek bir madde ile Ankara yeni devletin başkenti ol-
muş ve böylece Cumhuriyetin ilânı için önemli bir adım daha atılmıştır.
Mustafa Kemal Paşa’nın kontrolünde gelişen bütün bu faaliyetler sonrasında
nihayet 29 Ekim 1923 tarihinde Anayasada yapılan değişiklikle, Türkiye bir Cumhu-
riyet, M. Kemal ilk Cumhurbaşkanı ve İsmet İnönü ilk başbakan olmuştur.
Cumhuriyet Kavramına Yüklenen Anlam
Mustafa Kemal Paşa'ya göre “Toplumda en yüksek hürriyetin, en yüksek eşit-
lik ve adâletin devamlı şekilde sağlanması ve korunması ancak ve ancak tam ve kat'i
mânâsıyla millî hâkimiyetin kurulmuş olmasına bağlıdır. Bundan ötürü hürriyetin de,
eşitliğin de, adaletin de dayanak noktası millî hâkimiyettir”. Atatürk, bu sözleriyle
devletin sahip olduğu kuvveti ifade ederken, bu kuvveti kendine özgü diye nitelediği
anlaşılmalıdır. Gerçekten de, devleti oluşturan milletin üzerinde etkisini sürdüren
kuvvet, kişi olarak hiç kimse tarafından verilmiş değildir. O, bir siyasî nüfuzdur ve
devlet kavramının özünde vardır. Devlet onu halk üzerinde uygulamak ve milleti dış
dünyaya ve diğer milletlere karşı savunmak yetkisine sahiptir. Bu siyasî nüfuz ve
kudrete “irade” veya “hâkimiyet” denir. İşte bu anlamlarla birlikte millî hâkimiyete
dayanan demokrasi ve cumhuriyeti bir devlet sistemi olarak düşünen Atatürk kendi
yakın arkadaşları tarafından dahi idealist hayalperest olarak değerlendirilmişti. Hâl-
buki Atatürk, 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasını sağla-
yarak hem Millî Mücadele fikrine siyasî ve hukukî yönden destek sağlamış aynı za-
manda devletin kuruluşunu gerçekleştirmiştir.
4
Türkiye’nin o dönemde içinde bulunduğu ekonomik ve sosyal yapısından çok

daha iyi durumda bulunan birçok Avrupa devleti demokrasi fikrini hatırlarına bile
getiremezken; Türkiye Devleti’nin kurucusu, eğitim düzeyi düşük, düzenli bir ordusu
olmayan ve iktisadî açıdan tükenmiş bir ülkede cumhuriyet rejimini kurmak konu-
sunda kararını çok önce vermişti. Çünkü ona göre Türk milletinin tabiat ve şiârına en
uygun olan yönetim, cumhuriyet yönetimidir. Bununla birlikte Mustafa Kemal Paşa,
millet bilincinin ve millet olma duygusunun kuvvetlenmesi ve Türk tarihinin millî bir
zemine oturtulmasıyla Türk kültürünün gelişeceğine inanmaktaydı. Başarılı olunması
hususunda nihâî hedefi ise daima cumhuriyet olmuştur. Çünkü ona göre Türkiye
Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür.
Görüldüğü gibi Türk inkılâbının hemen her safhasında olduğu gibi cumhuri-
yet fikrinin kabul edilmesinde ve tatbikinde Mustafa Kemal Paşa’nın liderliği inkâr
edilemez. Atatürk bu tarihî sürecin liderliğini yaparken cumhuriyet fikrinin onun
zihninde çok erken dönemlerde ortaya çıkmasında en önemli etken Fransız İnkılâ-
bı’dır. Etkilendiği yer ise Fransız İhtilâli fikirlerinin Osmanlı Devleti’nde tartışıldığı
bir mekân olan Harbiye’dir. Onun zihninde filizlenen cumhuriyet düşüncesi harbiye
yıllarından sonra daha da belirgin hâle gelecektir.
Resmî dosyasında “Cumhuriyetçidir” ibaresi olan Mustafa Kemal Paşa’nın,
Meşrutiyetin ilânı ile sosyal ve siyasî hayatımızda elde edilen kazanımlarla yetinme-
diği ısrarla millî hâkimiyet kaynaklı bir cumhuriyet fikri üzerinde durduğu açıktır.
Bu durumun en önemli delili İttihatçı kimliğinden dolayı Suriye’ye gönderildiğinde
orada ki yakın arkadaşı Halil Bey’e açıkça “.......Cumhuriyet yaparız” diyecek kadar
kafasında cumhuriyet fikrinin olgunlaştığı ve her fırsatta bu fikrini ifâde ettiği bilin-
mektedir.
Mustafa Kemal Paşa’nın kafasında erken dönemlerde oluşan cumhuriyet fik-
rine rağmen, rejimin tesisi ve ilânı 1923 yılına kadar birkaç istisnanın hâricinde tara-
fından açıkça ifâde edilmemiştir. Bu durum cumhuriyete giden yolda rejimi hazırla-
yan bütün sebeplerin örtülü bir şekilde cereyan etmesine sebep olmuştur. Ancak bu
örtülü gelişmelere ve Türk siyasî hayatındaki dağınıklığa rağmen Millî Mücadele’nin
ilk günlerinden itibaren demokrasinin günlük hayata hâkim olmaya başlaması mâni-
dardır. Gerek Amasya Tamimi’nde gerekse Erzurum ve Sivas Kongreleri’nde “millî
hâkimiyet” fikrine atıflar yapılarak bu ana fikir, temel hedef olarak gösterilmiştir.
5
Dönemin zarureti gereği oluşan bu tip örtülü gidişatı; Mustafa Kemal Paşa’nın ilk
meclisin açılışından itibaren siyasî hayat üzerindeki tesiri ile açıklamak mümkündür.
Esasında bu noktada Mustafa Kemal Paşa’nın farklı bir strateji takip etmesini akılcı
bir çıkış yolu olarak mütalaa etmek gerekir. Çünkü Mustafa Kemal Paşa ve arkadaş-
ları bir yandan 11 yıllık ağır savaş hâliyle Anadolu’yu işgalden kurtarmaya çalışmış-
lar diğer taraftan eş zamanlı olarak yeni bir devletin kuruluşunu hazırlamışlar, bütün
bunların yanı sıra ilk mecliste demokratik olma çabasıyla hareket etmişlerdir. Bütün
bu askerî, siyasî hâdiseleri aynı anda başarabilmek önemli bir meziyet olarak kabul
edilmelidir. Üstelik sosyal açıdan düşünüldüğünde “Türkleri yeni baştan Türkleşti-
ren” bir değişimin yakalanmış ve bu değişim “Cumhuriyet”le taçlandırılmıştır.
Yukarıdaki ifâdelerden de anlaşılacağı gibi yakın tarihimizde cumhuriyet re-
jimine geçiş, kademeli olarak tezahür etmiştir. Mustafa Kemal Paşa, Millî Mücadele
hareketini ve onu temsil eden Büyük Millet Meclisi’nin bütünlüğünü bozmamak
amacıyla cumhuriyet idâresiyle ilgili fikirlerini o günlerde açık bir şekilde telaffuz
etmemiş, Meclis’teki değişik grupları Misâk-ı Millî çerçevesinde birleştirmeye ça-
lışmış ve bu amaçla şeklen de olsa bazı tavizler vermeye mecbur olmuştur. Bu taviz-
lere rağmen Cumhuriyet rejiminin, Millî Mücadele döneminde ülke çapında prestij
kazanan bir avuç kahramanın kararlı tutumları sonucunda kurulduğunu da ifâde et-
memiz gerekir. Bu noktada Cumhuriyet rejiminin ülkemizde tatbik edilmesi mesele-
sini en üst seviyede düşünen kişinin Mustafa Kemal Atatürk olduğu aşikârdır. Bu-
nunla birlikte Meşrutiyet ve Mütareke yıllarında Mustafa Kemal Paşa’nın zihninde
şekillenen cumhuriyet fikrinin kendisine ait bir orijinalitesinin olduğunu da göz ardı
etmemek tarihî bir hakikatin ifâdesinden başka bir şey değildir.
Saltanat İle Cumhuriyet Arasında Sıkışan Türk Aydını
Türkiye’de 1922 yılında saltanatın ve 1924 yılında hilâfetin kaldırılması,
Mustafa Kemal Paşa’nın Millî Mücadele döneminde savunduğu “saltanat ve hilâfet
mevcutlu devlet anlayışı”ndan ayrıldığının önemli bir ifâdesidir. Halifeliğin kaldırıl-
ması, rejimin demokratik anlamdaki tekâmülü açısından önemli bir siyasî gelişme
olmakla birlikte Türk milleti için kültürel ve tarihî mânâları da ifâde etmektedir. 19.
yüzyılın başlarından itibaren süregelen yenilikçi-muhafazakâr çatışması, hilâfetin
ilgası sonucu yenilikçilerin başarısı olarak yorumlanmış; bu olaydan sonra Türki-
6
ye’de Batılı mânâda gelişmesi istenen modernleşme hareketinin önünün açıldığı dü-
şünülmüştür.
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçişte Kimlik Meselesi
Osmanlı’nın çöküşüyle devletin aslî unsuru olan Türklerde kimlik bunalımı-
nın ortaya çıkması arasında paralellik bulunmaktadır. Türk kimliği meselesinin yavaş
yavaş aydınları meşgul etmeye başlaması daha ziyade Tanzimat Fermanı’nın ilânıyla
başlar. Türk aydını Tanzimat’tan bu tarafa aşağı yukarı yüz elli yıl boyunca kimlik
bunalımı meselesine yeni çözümler aramıştır. Ortaya konan alternatif kimlikler ise;
Osmanlılık, Türkçülük, Anadoluculuk, İnkılâpçılık, Çağdaşlık, Cumhuriyetçilik, Tu-
rancılık, Demokratlık, Batıcılık, İslâmcılık, Lâiklik ve buna benzer başlıklar olmuş-
tur.
Çok milletli bir devlet olan Osmanlı; Müslümanlık üzerine kurulu olan Türk
kimliği, tek bir milletin hususiyetleri yerine, diğer milletlerle müşterek olan değerler
üzerinde yükselmişti. Ancak modernleşme sürecinin baskısı ve Osmanlı Devleti’nin
bu sürece karşı gösterdiği kayıtsızlık sebebiyle Türkler dışında gelişen milliyetçilik
hareketleri, güçlenerek tek müşterek olan “din”in eski fonksiyonunu Osmanlı toplu-
munda varlık temeli açısından yitirmesine yol açmıştır.
Bu dönem, “İslâm kimliği”nden “Türk kimliğine” geçiş tarihini ihtiva etmesi
bakımından önemlidir. Bu geçişte Türk milliyetçiliğinin ortaya çıkması ve hâkim
ideoloji hâline gelmesi doğaldır. Ancak Türk milliyetçiliğinin ilk biçimi olan “Türk-
çülük” akımı, Türklere karşı önyargılarla dolu bir ortamda geliştiği için daima, ken-
disini uygarlık tarihinde Türklerin, İslâmlık dışında da mevcut olduğunu kanıtlamak
zorunda hissetmiştir.
Siyasî varlığını yaklaşık bin yıldır İslâm esasına dayandıran bir geleneğin yı-
kılmasının ardından Cumhuriyet’in kurucuları, çâreyi yeni devletin, yeni kimliğini
Türk milletinin bizzat kendi kültürüne dayandırmanın en isabetli yol olacağına karar
vermişlerdi. Temel düstur olarak benimsenen “.....hâkimiyet, kayıtsız şartsız mille-
tindir” ifâdesiyle Türk toplumunun, cumhuriyetçi nitelikleri ön plâna çıkarılmıştır.
Dana da önemlisi hâkimiyet anlayışının tek bir temel esasa değil, dil, din, kültür,
tarih vb. hemen her konuda müşterekleri olan bir millete dayandığı vurgulanmıştır.
Bu noktada ortaya konan millet anlayışı, sâdece bir “ırk”tan oluşan topluluk değil,
7
aksine tarihî geleneklerin ve köklü bir kültürün mensubu olan büyük bir cemiyet ola-
rak kabullenilmiştir.1
b) Basın – Yayın Tanımı, Tarifi ve Basın – Yayının Muhtasar Tarihi
Kapsamlı bir şekilde belirtmek gerekirse basın2; belirli zamanlarda basılıp,

her çeşit haberi ve fikirleri topluma ulaştıran tüm yayın ürünleridir. Genellikle gün-
lük basın ürünlerine gazete, haftalık, on beş günlük ve aylık basın ürünlerine dergi
denilmektedir. Yayın ise bunlarla beraber radyo, televizyon ve daha başka iletişim
araçlarıyla yapılan yayınlar demektir. (İnuğur, 2002: 19)
Pierre Denoyer, basının önemine binaen şu ifadeleri kullanır: “Basın olmadan
yönetmek, muhalefet etmek, öğrenmek ve öğretmek, inandırmak, … satın almak
veya satmak artık imkânsız hale gelmiştir. Basın hiçbir şeye yeterli değildir. Fakat
basın her şeye ve herkese gereklidir.” (İnuğur, 2002: 20)
Yazı, kâğıt ve matbaanın bulunmasından sonra bugünkü anlamda gazete veya
dergi diyebileceğimiz ilk yayınlara 1609-1665 yıllarında rastlamaktayız. (İlk gazete
1609’da Strasbourg’da haftalık olarak Almanca yayınlanan Avisa, Relation oder
Zeitung; diğer ülkelerde ise çıkış tarihleri şöyledir: 1619 Hollanda, 1622 Londra,
1631 Paris, 1640 Roma, 1661 Polonya) (İnuğur, 2002: 57)
Dergi niteliğinde ilk edebi ve ilmi gazete 1665 yılında Paris’te yayınlanan
Journal des Savants’tır. Aynı yıl İngiltere’de Phılosophıcal Transactıons adında ilk
İngiliz dergisi yayın hayatına girmiştir. (İnuğur, 2002: 58). Osmanlı yönetimi
18.yüzyılın ortalarından itibaren Avrupa’daki bu yayınlardan haberdardı.
Basın-yayın tarihiyle ilgili olarak yönümüzü ülkemize döndüğümüz zaman;
bizde gazete ve dergi yayıncılığı hakkında iki yön ve dönemin yaşandığı gözlenir.
Daha dergilerin olmadığı ilk dönemde gazeteler önce yabancılar tarafından ve ya-
bancı dille, daha sonra hem yabancılar hem de yerliler tarafından Türkçe ve çift dilli
olarak çıkarılmıştır. Türkiye’de ilk gazeteyi, Fransız devrimini izleyen yıllarda Fran-
sızlar çıkarmıştır. 1795 yılında Fransızca olarak yayınlanan bu gazetenin adı haberler
1 Bu başlık altında verilen bilgiler Prof. Dr. E. Semih Yalçın’ın “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçiş ve 19 Mayıs Ruhu” (Ata-
türk Araştırma Merkezi Dergisi, Kasım 1999) adlı makalesinden özet olarak verilmiştir.
2 Bu başlık altında bilgilendirme yapılırken Erhan Kaya’nın Yirminci Asırda Zekâ Dergisi, İnceleme ve Seçilmiş Metinler (2008) adlı YLT’den faydalanıl-
mıştır.
8
bültenidir. (Bulletin des Nouvelles). İleriki yıllarda; mesela 1850 tarihinde, Osmanlı
İmparatorluğu sınırları içerisinde yayınlanan yabancı dilli gazeteler, o tarihli bir
Fransız gazetesinde şöyle tespit edilmiştir: İstanbul’da 5 Fransızca, 4 İtalyanca, 1
Rumca, 1 Ermenice; İzmir’de 2 Fransızca, 1 Rumca, 1 Ermenice ve 1 İbranice olmak
üzere on beş kadar gazete yayınlanmaktadır. Başka bir kayıtta 1833 yılında İstan-
bul’da 13 gazetenin çıktığı belirtilir. (İnuğur, 2002: 165-171)
Türkiye’de Türkçe yayınlanan ilk gazete olarak (Kavalalı Mehmet Ali Pa-
şa’nın 1828’te Kahire’de Türkçe-Arapça olarak çıkardığı Vekayi-i Mısrıye’yi bir ke-
nara bırakırsak) 1831 yılında, II. Mahmut döneminde resmi olarak yayınlanan Tak-
vim-i Vekayi gösterilmektedir. (İnuğur, 2002: 172; Topuz, 1973: 5) 1849 yılında ya-
yınlanan Vakayi-i Tıbbiye, Türkiye’de çıkan ilk Türkçe dergidir. Adından da anlaşı-
lacağı üzere bir tıp dergisi olan ve 1851’de kapanan dergi ayrıca resim basan ilk sü-
reli yayın olması bakımından önemlidir. Yine 1862-67 arasında çıkan Mecmuaı
Fünûn da teknik bir dergidir. (Kabacalı, 2000: 69-70)
İnuğur, Türk basın tarihini 5 bölüme ayırmakta ve bunları şöyle sıralamakta-
dır:
1-Tanzimat Dönemi Basını (1831-1876)
2-Birinci Meşrutiyet ve İstibdat dönemi basını (1876-1908)
3-İkinci Meşrutiyet dönemi basını (1908-1918)
4-Mütareke ve Kurtuluş Savaşı dönemi basını (1918-1923)
5-Cumhuriyet dönemi basını (1923 ve sonrası) (İnuğur, 2002: 174)
Daha çok devletin yayın organı ve devletle ilgili haber ve bilgiler içeren resmi
gazete Takvim-i Vekayi’den sonra özel çaba ve sermaye ile 1840 yılında yayınlanan
ilk gazete William Churchill’in Ceride-i Havadis’idir. Kuru bir haber gazetesinden
ibaret olan bu gazete, belli bir tarihten sonra devletin yarı resmi basın organı olmuş-
tur. (İnuğur, 2002: 181-3; Topuz, 1973: 8-9)
Batılılaşmayı benimseyen aydınların, düşüncelerini geniş kitlelere yaymakta
aracı olarak gördükleri yayın organlarına yönelmeleriyle, Türk basın hayatı 1860’tan
itibaren gittikçe canlanır ve özel Türk gazeteciliği kurulur. (Gür, 1998: 13) Bu iki
gazeteden, Takvim-i Vekayi devletin yönetiminde çıkan resmi, Ceride-i Havadis ise
devletten yardım gören yarı resmi gazeteler olduğu için, birçok yazarlar ve düşünür-
ler, Türk gazeteciliğini Tercüman-ı Ahval ile başlatmak isterler. Şu halde ilk özel
9
Türkçe gazete Çapanzade Agâh Efendi tarafından 1860 yılında yayınlanan Tercü-
man-ı Ahval’dir. Agâh Efendi’den başka Şinasi, Ahmet Vefik Paşa önemli yazarla-
rındandır. Belli bir süreyle ilk kapatılan gazete de budur. (İnuğur, 2002: 184 - 189;
Topuz, 1973: 10-2)
Bu aşamaya kadar gelinen nokta, Türk basın tarihinin 1860’a kadarki genel
bir görüntüsüdür. Bundan sonraki dönemler için verilecek malumat, konumuzun kap-
samı dışında olacağı için ifadelerimizi burada noktalıyoruz.
c) Cumhuriyet’in Başlangıç Yıllarında Basın – Yayın Hareketleri
Gerek Türk Kurtuluş Savaşı’nın zaferle neticelenmesinde, gerekse yeni kuru-

lan Türkiye Cumhuriyeti’nin fikri alanda ihya edilmesinde gazete ve dergi gibi süreli
yayınların yeri yadsınamaz. Mustafa Kemal, basının kamuoyu oluşturmada çok bü-
yük önemi olduğunu bilen kişi olarak, Kurtuluş Savaşı boyunca millî bir basının
oluşmasına çalışmış ve Millî Mücadele’yi basından aldığı güçle sürdürmüştür. Bir
yandan da Millî Mücadele’nin başından itibaren zaman zaman, çeşitli vesilelerle ge-
rek Anadolu basınına gerekse Anadolu harekâtını destekleyen İstanbul basınına
önemli demeçler vermiş, gazete muhabirleriyle görüşmeler yapmıştır.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında basın – yayın faaliyetlerinin gidişatı hakkındaki
değerlendirmemiz, bu fikir etrafında şekillenecektir.
Yüzyıllarca İslam kültürüyle yoğrulduktan sonra, batıya yönelerek çağdaş-
laşma sürecine giren; ancak aralarda karşılaştığı basıcı yönetimleri ve savaşlar sonu-
cu, kendine özgü bir varlık gösteremeyen Türk toplumu, okumuşlar arasındaki doğu-
lu- batılı ikileminin etkisiyle yer yer yozlaşmaya varan bir görünüştedir.
20. yüzyıl başlarında Osmanlıcılık, Batıcılık, İslamcılık ve Türkçülük görüş-
leriyle kimi arayışlara yönelen kültür, sanat ve edebiyat çevrelerinin Cumhuriyet’in
kuruluş yıllarında bu arayışlarını sürdürdüklerine tanık oluyoruz. Bu sırada Atatürk
bilinçli bir Türk toplumu yaratma amacıyla işlediği “ Türklük” ve “ulusallık” kav-
ramlarını ırkçılık yolunda değil, insanlık ve uygarlık alanlarında, kültürel bir aşama
olarak etkinlik kazanır. Böylece “ ulusal bilinçlenme”, giderek Türkiye Cumhuriye-
ti’nin kültürel etkinliklerinde öne geçen bir amaç olur.
10
Atatürk döneminin iletişim olanakları arasında basın önemli bir yer tutar.
Kurtuluş Savaşı ve öncesinde basın, üstlendiği toplumsal işlevi, hemen hemen tek
başına bu dönemde de sürdürmektedir.
Mustafa Kemal Atatürk, basında yakından ilgilenen bir önderdi. Daha Sivas
Kongresi’nin acılısında ( 14 Eylül 1919) heyet-i temsiliye adına çıkan İrade- i Milli-
ye gazetesine yazdığı başyazılarla ulusal savaşımızı yurda ve dünyaya duyuruyordu.
Ankara’ya geldikten sonra, başyazarlığını Falih Rıfkı (Atay)’nın yaptığı Hâkimiyet –i
Milliye (sonraki adı: Ulusu), bir bakıma, İrade- i Milliye’nin işlevini sürdüren bir
gazete oldu.
Gazete ve dergiler bir toplumun kültür, sanat ve edebiyat düzeyini yansıtan
organlardır. Bırakışma ve Kurtuluş Savası yıllarının en önemli iki dergisi Türk Yurdu
ve Dergâh’tı. “Nurullah Ata (Ataç) , Ahmet Hamdi (Tanpınar) , Mustafa Nihat
(Özön), Ahmet Kutsi (Tecer), Necmettin Halil (Onan) , Kemalettin Kami (Kamu)
gibi edebiyatımızın çeşitli türlerinde katkıda bulunan kalemler ilk deneyimlerini
(Dergâh’ta) yayımladılar.”
1923 – 1930 yıllarında çıkan Millî Mecmû’a, Hayat, Resimli Ay, Yedi Meşâle,
edebiyat konularında etkinliği olan önemli dergilerdendir.
“Mehmet Emin (Yurdakul), Fazıl Ahmet (Aykaç), Faruk Nafiz (Çamlıbel),
Halit Fahri (Ozansoy) gibi ün yapmış sairlerin yanında Necip Fazıl (Kısakürek), Ya-
şar Nebi (Nayır), Sabri Esat (Siyavuşgil), Vasfi Mahir (Kocatürk), Behçet Kemal
(Çağlar), Ahmet Muhip (Dıranas) gibi Cumhuriyet döneminin ilk kuşağının sairleri
(Hayat’ta ) yer aldılar.
Hayat dergisinde dönemin iktidarı ile çelişkisi görünmeyen düşün ve edebiyat
adamlarının kümelenmesine karşılık, Resimli Ay, başta Zekeriya ve Nazım Hikmet
olmak üzere, Halikarnas Balıkçısı, Sadri Ertem, Nizamettin Nazif, Vala Nurettin,
Sabahattin Ali, Emin Türk (Eliçin), Nail V., İlhami Bekir, Peyami Safa gibi sairler ve
hikayecilerin organı olarak görünüyordu.
Nazım Hikmet’in bir dergide yayımladığı ‘Putları Yıkıyoruz’ başlıklı yazıları
(Haziran 1929 – Temmuz 1929), o günlere değin ‘deha’ ve ‘üstat’ sayıları Abdülhak
Hamit ve Mehmet Emin Yurdakul’u eleştirmesi edebiyat çevrelerinde tartışmalara
yol açtı. Yakup Kadri, Hamdullah Suphi, Yusuf Ziya, değişik gazete ve dergilerde,
Nazım’ın temsil ettiği yeni edebiyat kuşağı tarafından şöyle özetlenmişti: “Hala Türk
11
topraklarında dolaşan saray edebiyatını parçalıyoruz. Namık Kemal ‘in başladığı ısı
biz bitireceğiz.” (Peyami Safa, Hareket Dergisi, S. 1, 1929).”
1930’dan sonra çıkan en önemli dergiler arasında, Servet-i Fünun, Varlık, Çı-
ğır, Ülkü, Yeni Adam, Yücel, Kültür Haftası, Kalem, Oluş, İnsan… sayılabilirdi.
1933’te Ankara Halkevi’nce çıkarılan Ülkü, özellikle halk sairleri ve folklor
konularındaki araştırma yazılarına yer veren bir dergi; yine aynı yıl Yaşar Nabi’nin
çıkarmaya başladığı, yayını en uzun suren dergilerimizden Varlık, ünlü şair ve ya-
zarlarla birlikte yetenekli gençleri değerlendiren bir edebiyat dergisi olarak tanınmış-
tır.
“Necip Fazıl’ ın yayımladığı Ağaç (14 Mart - Temmuz 1936, 17 sayı cıktı);
uzun ömürlü olmamasına karşın, sayfalarında yeni edebiyatın önemli örneklerine yer
veren bir dergi kimliğindeydi. Mustafa Şekip, Sabahattin Eyüboğlu, Sabahattin Ali,
Sait Faik, Cahit Sıtkı, Ahmet Muhip, Ahmet Kutsi, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ağaç
dergisinin baslıca yazarları arasında göründüler.”
Edebiyatla birlikte, hümanizma, laiklik, ulusal kültür, özgürlük gibi düşünsel
konularda olgun yazılar yayımlayan Yücel de (1935 - 1950) etkili dergiler arasında
yer alır.
4 Mart 1925 tarihinde kabul edilen “ Takrîr-i Sükûn” yasasından sonra gaze-
tecilik, Atatürk Devrimlerinin kökleşmesi için caba göstermeye yönelirler. Tek yanlı
düşünsel gazetecilik atılımları yapılır; gün geçtikçe haber ve satış gazeteciliği seklin-
de gelişir. 1950 yılına değin 650 gazete, 1125 dergi yayımlanır.
Abdülhamit II. Döneminde Ahmet Cevdet Bey’in çıkarmaya başladığı, İk-
dam, bırakışma yıllarında ülkedeki acıları bildirmiş, Kurtuluş Savaşı yıllarında Anka-
ra’ya ilk muhabir gönderen gazete olmuştur. Ahmet Rasim, Ahmet Refik, Hüseyin
Cahit, Hüseyin Rahmi, İkdam’ın yazarları arasında yer alırlar.
İlk kez 1875’te çıkmaya başlayan Vakit gazetesinin yönetimini 1917 yılında
Hakkı Tarık Us ile kardeşi alırlar. Cumhuriyet döneminde, Refik Ahmet Sevengil,
Cevat Fehmi Başkut, Nurettin Artam, Nizamettin Nazif baslıca yazarlardır.
1918’de Necmettin Sadak ve Ali Naci Karacan’ın çıkardıkları Akşam’ı sonra
Falih Rıfkı Atay, Vala Nurettin, Hikmet Feridun Es alırlar. Kurtuluş Savası’nda
Anadolu’yu destekleyen Akşam, Cumhuriyet’ten sonra da devrimciliği ve halkçılığı
savunur.
12
Ahmet Emin Yalman’ın çıkardığı, önce 1922 - 1924 yıllarında yayımlanan

Vatan, daha sonra 1940’ta yine yayımını sürdürür.
7 Mayıs 1924 yılında yayına başlayan Cumhuriyet’in, kurucusu Yunus Nadi
(Abalıoğlu), adını koyan da Atatürk’ tür. Yunus Nadi’nin önceleri İstanbul’da çıkar-
dığı Yeni Gün gazetesi, işgal sırasında bir süre Ankara’ya getirilmiş; Hâkimiyet-i
Milliye’nin yayınından sonra İstanbul’da Cumhuriyet adıyla yayımlanmıştır. Atatürk
Devrimlerinden ödün vermeyen, toplumsal adaletçi, en tutarlı aydın gazetesi olmuş-
tur. Zekeriya Sertel, Ahmet Rasim, Peyami Safa, İsmail Habip Sevük, Abidin Daver,
Burhan Felek… ilk yazarları arasında yer alırlar.
Cumhuriyet’ in kurulduğu yılların en yeni gazetesi olan Milliyet 1926 yılında
Atatürk’ün anılarını yayımlayan gazetedir. Bu anılar, Atatürk tarafından Falih Rıfkı
ve Mahmut Beylere yazdırılmıştır. 1950 yılından çıkarılan Milliyet ayrı bir gazetedir.
1925’te Nazım Hikmet’in çıkardığı Orak - Çekiç ve 1921’de Sadrettin Ce-
lal’in çıkardığı Aydınlık dergisi kısa sürede kapatılmıştır.
20. yüzyıl başlarında Osmanlıcılık, Batıcılık, İslâmcılık ve Türkçülük görüş-
leriyle kimi arayışlara yönelen kültür, sanat ve edebiyat çevrelerinin Cumhuriyetin
kuruluş yıllarında da bu arayışlarını sürdürdüklerine tanık oluyoruz. Bu dönemde
Atatürk’ün bilinçli bir toplum yaratma amacıyla işlediği “Türklük” ve “ulusallık”
kavramları; insanlık ve uygarlık alanlarında, kültürel bir aşama olarak etkinlik kaza-
nır. Böylece “ulusal bilinçlenme”, giderek Türkiye Cumhuriyeti’nin kültürel etkinlik-
lerinde öne geçen bir amaç olur.
13
1. BÖLÜM
1 MİLLÎ MECMÛ’A’YA DAİR
1.1 İncelenen Sayıların (51-71) Kütüphane Kayıtları
Çeşitli tetkiklerimizin neticesinde Millî Mecmua’nın muhtelif kütüphanelerde

ve belirli sayılar olarak da sahaflarda3 bulunduğunu tespit ettik. İnceleme ve araştır-
mamıza kaynak teşkil eden sayıları Millî Kütüphane’den temin ettik. Dergilerin, İs-
lâmî Araştırmalar Merkezi Kütüphanesi’nde (İSAM) fotokopi olarak verilebileceği
söylendi. Buna mukabil sayıların, Millî Kütüphane’de dijital ortama aktarılmış olarak
bizlere sunulması hem çalışma hem de taşıma rahatlığı gibi etkenleri düşündüğü-
müzde bize daha cazip geldi.
Çalışmalarımız esnasında 56. sayının kapak kısmı ile duyuru ve reklam bö-
lümü olan son iki sayfasını eksik olduğunu gördük. Kapaktaki “Mündericat” a ait
eksikliği diğer sayfalardan; son iki sayfaya ait olan eksikliği de diğer sayılarda da cilt
boyunca mütemadiyen devam eden bölümlerden temin ettik.
1.2 Derginin Yönetim, Basım, Şekil, Satış Bilgileri ve Sayfa Yapısı Hakkında
Millî Mecmû’a, geçiş döneminin -altı yüz yıllık Osmanlı İmparatorluğunun

yıkıldığı ve yerine Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi olarak kurulduğu günlerin akabin-
de- en hengâmeli günlerinde yayın hayatına başlamış bir dergidir. Uzun süren savaş-
ların neticesinde kaybettiğimiz değerli beyinlerin yokluğunu aratmamak, yeni kuru-
lan devletin fikrî altyapısını oluşturmak gibi büyük bir misyonla bu işe kalkışmıştır.
Bu zor ve önemli görevi layıkıyla yerine getirmeyi başararak Türk basın-yayın tari-
hindeki mümtaz yerini almıştır.
Basım ve dağıtım esnasında peyderpey bazı zorluklar yaşayan, bu dönemler-
de zaman zaman çıkış tarihleri, nüsha adedi, zaman zaman da fiyatı değişen derginin;
3 www.nadirkitap.com/milli-mecmua-osmanlica-dergi
14
aşağı yukarı on yıllık yayım tarihindeki bu faaliyetleri (bkz. Özlük 2008: 7-9) şu çiz-
gi üzere gelişir:
Millî Mecmua, Cumhuriyet’in ilanından iki gün sonra 1 Kasım 1923’te (01
Teşrîn-i Sânî 1339) sahibi ve mesul müdürü Mehmet Mesih (Akyiğit) tarafından çı-
karılmaya başlanmış ve Eylül 1933’e kadar yayım hayatına devam etmiştir. Kapak
hariç on altı sayfalık bir hacme sahip olan dergi (140 ve 141. sayılar kapaksız, sekiz
sayfa),7 Ağustos 1924 (7 Ağustos 1340) tarihine kadar on beş günde bir, bu tarihten
15 Kasım 1928 (15 Teşrinisani 1928)’e kadar her ayın birinde ve on beşinde olmak
üzere toplam 114 nüsha çıkmıştır.
Harf inkılâbına rastlayan 1 Kasım 1928 tarihli 113. nüshada derginin serlev-
hasıyla bazı yazar ve şair isimleri, birkaç tane de şiir Latin harfleriyle yazılmışken 15
Kasım 1928 tarihli 114. nüshada Mehmet Mesih tarafından kaleme alınan “Muhase-
be” Latin harfleriyle, yine aynı şahsa ait olan bir şiir, bu yazının tam ortasında Arap
harfleriyle yazılmıştır.
Bir geçiş, alışma ve alıştırma süreci yaşayan dergi, üç buçuk ay yani 1 Mart
1929 tarihine kadar yayımlanmamıştır. Bu tarihten sonra, 115. sayıdan itibaren ta-
mamı Latin harfleriyle çıkan derginin daha önceleri 23X30,5 cm olan ebadı
20,5X28,5 cm’ye düşmüş, yavaş yavaş basımında aksaklıklar görülmeye başlanmış
ve kapağında her ayın birinci ve on beşinci günleri çıkar ibaresine rağmen bu periyo-
dun uygulanmasında başarı gösterilmemiştir.
Dergi, 1 Şubat 1931 tarihli 123. sayısına kadar tek nüsha halinde yayımlanır-
ken 124 ve 125. sayılar birlikte, 129. sayıya kadar tekrar tek sayı, 130-131 yine bir-
likte yayımlanmıştır. Derginin 130-131, 132-133, 134-135, 136-137, 138-139, 140-
141, 142-143, 144-145. sayılarının serlevhası (başlık) bu sefer ayda iki nüsha çıkar
şeklinde değiştirilmiş olmasına rağmen bunda da istikrar sağlanamamıştır. Dergi
nihayet Eylül 1933 tarihinde 144-145. sayılarını neşrettikten sonra kapanmıştır.
Tamamı İstanbul’dan idare edilen ve burada basılan dergi, yayım hayatı bo-
yunca sık sık idarehane ve matbaa değiştirmiştir. Derginin idarehaneleri sırasıyla: 1-
21. sayılar: Bab-ı Ali Caddesi’ndeki Vakit Matbaası’na muttasıl köşe başında 1 nu-
maralı daire-i mahsusada, 22-34. sayılar: Bab-ı Ali Caddesi’ndeki Vakit Matbaası’na
muttasıl köşe başında numara 2’de, 35-36. sayılar: Bab-ı Ali Caddesi’nde Orhan Bey
Hanı’nda 1. kat numara 9’da, 37-42. sayılar: Bab-ı Ali Caddesi’nde Orhan Bey Ha-
15
nı’nda 2. katta, 43. sayı: Anadolu Ajansı’nın Orhan Bey Hanı’nı isticarı sebebiyle
Bab-ı Ali Caddesi’nde Resne Fotoğrafhanesi karşısındaki Minber Matbaası üzerinde,
44. sayı: Anadolu Ajansı’nın Orhan Bey Hanı’nı isticarı sebebiyle Bab-ı Ali Cadde-
si’nde İkdam Yurdu ittisalindeki binada, 44-112. sayılar: Bab-ı Ali Caddesi’nde İk-
dam Yurdu ittisalindeki binadaki daire-i mahsusada, 113-114. sayılar: Ankara Cad-
desi’nde İkdam Yurdu yanındaki yapıdaki daire-i mahsusada, 115-118. sayılar: An-
kara Caddesi’nde İkdam Yurdu yanındaki binada 2. Katta, 119. sayı: Yeni Postahane
yanında Sadıkiye Hanı No: 14’te, 120-121. sayılar: Yeni Postahane yanında Sadıkiye
Hanı No: 13’te, 122-135. sayılar: Ankara Caddesi’nde Feyzi Ahmet Hanı’nın üst
katında, 136-145. sayılar: Ankara Caddesi’nde Vilayet Camii karşısında No: 53’te
bulunurken derginin basımı sırasında değiştirilen matbaalar ise sırasıyla şunlardır: 1-
17. sayılar: Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 18. sayı: Matbaa-yı Amire, 19-77 sayılar:
Matbaa-yı Bahriye, 78-79. sayılar: Letafet Matbaası, 80-82. sayılar: Sebat Matbaası,
83-87. sayılar: İstanbul İkdam Matbaası, 88-89. sayılar: Anadolu Matbaası, 90-104.
sayılar: İstanbul İkdam Matbaası, 105. sayı: Halk Matbaası, 106. sayı: Servicen Mat-
baası, 107-110. sayılar: İstanbul Vilayet Matbaası, 111. sayı: İstanbul İkdam Matbaa-
sı, 112-114. sayılar: Marifet Matbaası, 115-116. sayılar: Kader Matbaası, 117. sayı:
Gutenberg Matbaası, 118-123. sayılar: Orhaniye Matbaası, 124-125. sayılar: İstanbul
Numune Matbaası, 126-145. sayılar: Milli Mecmua Matbaası.
Dergi, 1 Kasım 1923’ten 1 Mart 1929’a kadar 115 sayı boyunca 10 kuruşa,
116. (1 Teşrîn-i Sânî 1929) sayıdan sonra 15 kuruşa, 136-137. (Haziran 1932) sayı-
lardan itibaren de 20 kuruşa satışa sunulurken 142-143 (Temmuz 1933), 144-145.
(Eylül 1933) sayılarda fiyat indirilir ve dergi tekrar 15 kuruştan satılır.
(51-70.) sayıların “kapak içi” bölümleri ve ilk sayfalarında başlıkla müteallik
olarak şu malumata yer verilmiştir:
“Abone şerâiti; seneliği 250, altı aylığı 125, fevka’l-âde nüshalar için 500 ve
300 kuruştur. Mecmû’amız heyetince tab’ı tensîb edilmeyen âsâr iâde edilmez.”
“İdârehâne Bâb-ı Âli Caddesi’nde İkdâm Yurdu ittisâlindeki binâda dâire-i
mahsûsa. Sâhib ve Müdürü: Mehmed Mesîh”
72. sayıda ise, derginin yayın tarihinde husule gelen bir aksaklık karilere şu
cümlelerle duyurulur:
16
“Gelecek nüshamız bir hâftâ sonra çıkacaktır. 73. nüshadan i’tibâren mec-
mu’amızın daha mütekâmil ve renksiz bir şekilde ve daha büyük bir kıt’ada memle-
ketimizin mümtâz şahsiyetlerinin yazılarıyla çıkarılması tasavvur edilmektedir.”
Mecmuanın 126-145. nüshaları daha önce de belirttiğimiz üzere kendi matba-
asında yani Millî Mecmua Matbaası’nda basılır. Matbaa, aktif hale gelir gelmez ve
dergi kapandıktan sonra da kültür faaliyetlerine devam etmiş ve çeşitli sahalarda ki-
taplar neşretmiştir.
1.3 Derginin Yayın Tarihleri, Aralıkları ve Sayıların Sayfa Aralığı, Cilt Bilgisi
Millî Mecmûa’nın ilk sayısından, yayımlanan son sayısına -145. sayı- kadar
olan kayıtlar hakkındaki bilgileri tablo olarak vermeyi uygun gördük. Tablodaki veri-
ler oluşturulurken İSAM’ın kütüphane kayıtlarından ve Özlük’ün (Özlük, 2008) ça-
lışmalarından istifade edilmiştir. Çalışmanın esasını kütüphane kayıtları teşkil etmek-
tedir. Bu kayıtlar ile Özlük’ün çalışmaları arasındaki farklılıkları “Açıklamalar” bö-
lümünde belirtmeye çalıştık (Cilt numarası ve yayınlanış tarihi arasındaki farklar…).
Sorumlu olduğumuz kısma dair (51-71) açıklama ve değerlendirmelere tablo-
nun sonunda yer verilmiştir.
Sıra Yıl Cilt Sayı Tarih Sayfa Aralığı Açıklama
132 1339(1923) 1 1 01 Teşrîn-i Sânî 1-16

131 1339(1923) 1 2 15 Teşrîn-i Sânî 17-32
130 1339(1923) 1 3 01 Kânûn-i Evvel 33-48
129 1339(1923) 1 4 13 Kânûn-i Evvel 49-64
128 1339(1923) 1 5 27 Kânûn-i Evvel 65-80
127 1340(1924) 1 6 10 Kânûn-i Sânî 81-96
126 1340(1924) 1 7 24 Kânûn-i Sânî 97-112
125 1340(1924) 1 8 07 Şubat 113-128
124 1340(1924) 1 9 21 Şubat 129-144
123 1340(1924) 1 10 6 Mart 145-160
122 1340(1924) 1 11 20 Mart 161-176
121 1340(1924) 1 12 10 Nisan 177-196
120 1340(1924) 1 13 24 Nisan 197-212 2. Cilt [N. Özlük]
119 1340(1924) 1 14 15 Mayıs 213-228
118 1340(1924) 1 15 29 Mayıs 229-244
117 1340(1924) 1 16 12 Haziran 245-260
17
116 1340(1924) 1 17 26 Haziran 261-276

115 1340(1924) 1 18 24 Temmuz 277-292
114 1340(1924) 1 19 7 Ağustos 293-308
113 1340(1924) 1 20 01 Eylül 309-324
112 1340(1924) 1 21 15 Eylül 325-340
111 1340(1924) 1 22 01 Teşrîn-i Evvel 341-356
110 1340(1924) 1 23 14 Teşrîn-i Evvel 357-372
109 1340(1924) 1 24 05 Teşrîn-i Sânî 373-396
108 1340(1924) 2 25 15 Teşrîn-i Sânî 397-412 3. Cilt [N. Özlük]
107 1340(1924) 2 26 01 Kânûn-i Evvel 413-428
106 1340(1924) 2 27 15 Kânûn-i Evvel 429-444
105 1341(1925) 2 28 01 Kânûn-i Sânî 445-460
104 1341(1925) 2 29 15 Kânûn-i Sânî 461-476 1341[1925] İSAM
103 1341(1925) 2 30 01 Şubat 477-492
102 1341(1925) 2 31 15 Şubat 493-508
101 1341(1925) 2 32 01 Mart 509-532
100 1341(1925) 2 33 19 Mart 533-548
99 1341(1925) 2 34 1 Nisan 549-564
98 1341(1925) 2 35 15 Nisan 565-580
97 1341(1925) 2 36 01 Mayıs 581-596
96 1341(1925) 2 37 15 Mayıs 597-612 4. Cilt [N. Özlük]
95 1341(1925) 2 38 1 Haziran 613-628
94 1341(1925) 2 39 15 Haziran 629-644
93 1341(1925) 2 40 01 Temmuz 645-660
92 1341(1925) 2 41 15 Temmuz 661-676
91 1341(1925) 2 42 01 Ağustos 677-692
90 1341(1925) 2 43 15 Ağustos 693-708
89 1341(1925) 2 44 1 Eylül 709-724
88 1341(1925) 2 45 15 Eylül 725-740
87 1341(1925) 2 46 01 Teşrîn-i Evvel 741-756
86 1341(1925) 2 47 15 Teşrîn-i Evvel 757-772
85 1341(1925) 2 48 01 Teşrîn-i Sânî 773-788
84 1925 3 49 15 Teşrîn-i Sânî 789-804 5. Cilt [N. Özlük]
83 1925 3 50 01 Kânûn-i Evvel 805-820
82 1925 3 51 15 Kânûn-i Evvel 821-836
81 1925 3 52 01 Kânûn-i Sânî 837-852 1926 [N. Özlük]
80 1926 3 53 15 Kânûn-i Sânî 853-868
79 1926 3 54 01 Şubat 869-884
78 1926 3 55 15 Şubat 885-900
77 1926 3 56 01 Mart 901-916
76 1926 3 57 15 Mart 917-932
75 1926 3 58 01 Nisan 933-948
74 1926 3 59 15 Nisan 949-964
73 1926 3 60 01 Mayıs 965-980
18
72 1926 3 61 15 Mayıs 981-996 6. Cilt [N. Özlük]

71 1926 3 62 01 Haziran 997-1012
70 1926 3 63 15 Haziran 1013-1028
69 1926 3 64 01 Temmuz 1029-1044
68 1926 3 65 15 Temmuz 1045-1060
67 1926 3 66 1 Ağustos 1061-1076
66 1926 3 67 15 Ağustos 1077-1092
65 1926 3 68 1 Eylül 1093-1108
64 1926 3 69 15 Eylül 1109-1124
63 1926 3 70 01 Teşrîn-i Evvel 1125-1140
62 1926 3 71 15 Teşrîn-i Evvel 1141-1156
61 1926 3 72 22 Teşrîn-i Evvel 1157-1172
59 1926 4 74 15 Teşrîn-i Sânî 1189-1204
58 1926 4 75 01 Kânûn-i Evvel 1205-1220
57 1926 4 76 15 Kânûn-i Evvel 1221-1236
56 1926 4 77 01 Kânûn-i Sânî 1237-1252 1927 [N. Özlük]
55 1927 4 78 15 Kânûn-i Sânî 1253-1268
54 1927 4 79 01 Şubat 1269-1284
53 1927 4 80 15 Şubat 1285-1300
52 1927 4 81 01 Mart 1301-1316
51 1927 4 82 15 Mart 1317-1332
50 1927 4 83 01 Nisan 1333-1348
49 1927 4 84 15 Nisan 1349-1364
48 1927 4 85 01 Mayıs 1365-1380 8. Cilt [N. Özlük]
47 1927 4 86 15 Mayıs 1381-1396
46 1927 4 87 01 Haziran 1397-1412
45 1927 4 88 15 Haziran 1413-1428
44 1927 4 89 01 Temmuz 1429-1444
43 1927 4 90 15 Temmuz 1445-1460
42 1927 4 91 01 Ağustos 1461-1476
41 1927 4 92 15 Ağustos 1477-1492
40 1927 4 93 01 Eylül 1493-1508
39 1927 4 94 15 Eylül 1509-1524
38 1927 4 95 01 Teşrîn-i Evvel 1525-1540
37 1927 4 96 15 Teşrîn-i Evvel 1541-1556
35 1927 5 98 15 Teşrîn-i Sânî 1573-1588
34 1927 5 99 01 Kânûn-i Evvel 1589-1604
33 1927 5 100 15 Kânûn-i Evvel 1605-1620
32 1928 5 101 01 Kânûn-i Sânî 1621-1636
31 1928 5 102 15 Kânûn-i Sânî 1637-1652
30 1928 5 103 01 Şubat 1653-1668
29 1928 5 104 15 Şubat 1669-1684
19
28 1928 5 105 01 Mart 1685-1700

27 1928 5 106 15 Mart 1701-1716
26 1928 5 107 01 Nisan 1717-1732
25 1928 5 108 15 Nisan 1733-1748
24 1928 5 109 01 Mayıs 1749-1764 10. Cilt (N. Özlük)
23 1928 5 110 15 Mayıs 1765-1780
22 1928 5 111 01 Haziran 1781-1796
21 1928 5 112 15 Haziran 1797-1812
20 1928 5 113 01 Teşrîn-i Sânî 1813-1828
19 1928 5 114 15 Teşrîn-i Sânî 1829-1844
18 1929 6 115 01 Mart 1-16 11. Cilt [N. Özlük]
17 1929 7 116 01 Teşrîn-i Sânî 17-32
16 1929 7 117 01 Kânûn-i Evvel 33-48
15 1930 7 118 15 Nisan 49-64
14 1930 8 119 01 Teşrîn-i Sânî 65-80
13 1930 8 120 01 Kânûn-i Evvel 81-96
12 1930 8 121 15 Kânûn-i Evvel 97-112
11 1930 8 122 01 Kânûn-i Sânî 113-128
10 1931 8 123 01 Şubat 129-144
09 1931 8 124-125 Mart 145-168
08 1931 8 126 Mayıs 169-184
07 1931 8 127 15 Eylül 185-200 12. Cilt [N. Özlük]
06 1931 8 128 15 Teşrîn-i Evvel 201-212
05 1931 9 129 01 Teşrîn-i Sânî 213-224
04 1931 9 130-131 01 Kânûn-i Evvel 225-240
03 1932 9 132-133 Kânûn-i Sânî 241-252
02 1932 9 134-135 Mart 253-264
01 1932 9 136-137 Haziran 265-280
- 1932 - 138-139 Ağustos 281-296 [N. Özlük]
- 1933 - 140-141 01 Kânûn-i Sânî 297-304 “ “
- 1933 - 142-143 Temmuz 305-320 “ “
- 1933 - 144-145 Eylül 321-336 “ “
Çalışmamızın başlangıcını oluşturan 51. sayı 15 Kanûn-ı Evvel 1925’te [15

Aralık 1925], sonunu teşkil eden 71. sayı ise 15 Teşrîn-i Evvel 1926’da [15 Ekim
1926] yayımlanmıştır.
Tarihler; (51- 53) ve (70-71.) sayılar arasında Rumî, diğer sayılarda ise Mila-
dî takvime göre verilmiştir.
Genel olarak baktığımız zaman; mecmûanın, logonun altında bulunan “Her
ayın birinci ve on beşinci günleri çıkar, ilmî, edebî, iktisâdî, fennî resimli mec-
mû’adır.” ifadesine sadık kalarak her ayın birinci ve on beşinci günlerinde yayım-
20
landığını söyleyebiliriz. Sorumlu olduğumuz bölümlerde de bu kurala riayet edilmiş-

tir.
Derginin yayımlanma aşamasındaki her türlü değişiklik “Derginin Yönetim,
Basım, Şekil, Satış Bilgileri ve Sayfa Yapısı Hakkında” başlıklı bölümde etraflıca
irdelenmiştir.
Özellikle, (51-71.) sayıların yayın tarihleri, cilt numaraları, sayı bilgileri ve
mündericat kısmını içeren detaylı bilgilere, çalışmazın “Zeyller” bölümündeki “Ka-
paklar” kısmından ulaşılabilir.
1.4 Sayıların Sayfaları ve Numaralandırma Tablosu
MİLLÎ MECMÛ’A (51 - 71)

Sayı Cilt Kapak ve İlâvesi Numaralı Sayfa Zeyiller Sayfa No’ları Toplam Sayfa
51 5 2 16 2 821-836 20
52 5 2 16 2 837-852 20
53 5 2 16 2 853-868 20
54 5 2 16 2 869-884 20
55 5 2 16 2 885-900 20
56 5 2 16 2 901-916 20
57 5 2 16 2 917-932 20
58 5 2 16 2 933-948 20
59 5 2 16 2 949-964 20
60 5 2 16 2 965-980 20
61 6 2 16 2 981-996 20
62 6 2 16 2 997-1012 20
63 6 2 16 2 1013-1028 20
64 6 2 16 2 1029-1044 20
65 6 2 16 2 1045-1060 20
66 6 2 16 2 1061-1076 20
67 6 2 16 2 1077-1092 20
68 6 2 16 2 1093-1108 20
69 6 2 16 2 1109-1124 20
70 6 2 16 2 1125-1140 20
71 6 2 16 2 1141-1156 20
Millî Mecmûa’nın bütün sayılarının “sayfa aralığı” bilgilerine, “Derginin Ya-

yın Tarihleri, Aralıkları ve Sayıların Sayfa Aralığı, Cilt Bilgisi” başlığı altında verdi-
21
ğimiz tabloda yer vermiştik. Bu aşamada çalışmamızı biraz daha özele indirgeyip,
özellikle sorumluluk sahamıza giren sayfalara ait tasarruflarımızı da belirtmeye çalış-
tık.
Dergi; kapak, kapak içi bölüm, numaralı sayfalar ve zeyl şeklinde bir yapıyı
haizdir. Tek parça düşünüldüğü zaman 20 sayfalık bir yekûn tutmaktadır. Numaralı
sayfalar haricindeki kısımlarda, özellikle bibliyografik künye oluştururken karışıklı-
ğa mehil vermemesi için inisiyatifimiz dâhilinde numaralandırma sistemine başvur-
duk. Bütün sayılarda, sayfa numarası başlamadan önceki sayfaları kapak (k.) ve ka-
pak içi (k.i.) olarak adlandırdık. Derginin son yaprağından sonraki “zeyl” adıyla ilave
edilen sayfaları ise son sayfa numarasının yanına küçük harfler ilave ederek belirttik
(821a, 821b gibi).
1.5 Vaat Ettiği ve Verdiği Ekler
Bu başlık altındaki değerlendirmelerimizi, öncelikle derginin geneline teşmil

ederek, daha sonra da sorumlu olduğumuz sayılarla sınırlı tutarak yapmayı yeğledik.
Milli Mecmua (Özlük, 2008: 22-23) Türk edebiyatının üç öncü şairi Nedim,
Ziya Gökalp ve Abdülhak Hamit için özel nüshalar tertip edilmiştir.
Nedim adına düzenlenen “Nedim Nüshası”nda4 Nedim’in gazel ve şarkıları-
nın yanında şiirleri yayımlanan şairler ve şiirleri ise “Üsküdarlı Talat Nedim İçin Bir
Temenni” , Halil Nihat “Nedim İle”, Florinalı Nazım “Ruh-i Nedim’e”, Hasan Ali
“Nedim’i Tahmis”, Hamamizade İhsan “Nedim’den Tahmis”, Mehmet Mesih
“Tahmis-i Gazel-i Nedim “, Arif Dündar “Tahmis”tir.
İzzet Molla, Ziya Paşa, Süleyman Nazif’in Nedim’in gazeline yaptıkları nazi-
releriyle Tevfik Fikret’in “Nedim” adlı şiiri de bu nüshada yayımlanmıştır. Abdülhak
Hamit, Milli Mecmua’ ya yazdığı mektupla “Nedim Nüshası”na iştirak eder ve Ne-
dim’in iki yüz sene önce bugünkü İstanbul Türkçesiyle terennüm ettiğini, Nedim’in
bizim Hafız Şirazi’miz, Alfred de Musset’imiz olduğunu söyler.
4 “Nedim Nüshası”, Millî Mecmua, 14 Teşrin-i Evvel 1340, C. 2, S. 23, s. 357-374.

22
“Ziya Gökalp Nüshası’nda5 Ziya Gökalp’e yazılan tek şiir Mehmet Mesih’in
“Ebediyete Doğru” adını alırken Ziya Gökalp ve mefkûresi çeşitli muharrirler tara-
fından gündeme getirilmiştir. Hasan Ali’nin “Mağfur Gökalp”in En büyük Hizmetle-
ri”, “Darü’l-Fünûn Emini İsmail Hakkı Beyi’in Ziya Gökalp’ın kabri başında hitabe-
sini iradı, Abdullah Cevdet’in “Ziya”, M. Şemsettin’in “Ziya Gökalp Merhum”,
Mehmet Emin’in “Ziya Gökalp ve İlim” , Mehmet İzzet’in “Ziya Gökalp’ı Tebcil
İçin”, Mustafa Şekip’in “Ziya Bey’deki Prensip ve Mefkûre Sadakati”, “Necmettin
Sadık’ın “Ziya Bey’ in Felsefi Hayatı”, Necip Asım’ın “Ziya Gökalp” adlı yazıları
bu nüshanın öne çıkanlarıdır.
Abdülhak Hamit için neşredilen “Hamit Nüshası’nda6 şairin “Arziler”den şi-
iri neşredilir. Ayrıca Hasan Ali’nin “Hamit’e Mektup”, “Abdülhak Hamit: Hamit’i
Nasıl Anlamalı?”, “Hamit’in Şahsiyeti”, Ali Canip’in (Yöntem) “Abdülhak Hamit”
yazıları, Mehmet Mesih’in “Hamit”, Tevfik Fikret’in “Hamit” adlı şiirleri bu nüs-
hada yayımlanmıştır.
(51-71.) sayılar arasında herhangi bir ek vaat edilmemiştir. Derginin abonelik
bedeliyle ilgili her sayının kapak içi (k.i.) bölümünde şu ifadelere yer verilmiştir:
“BİR SENELİK koleksiyonumuzu, mevcûdu tükenmeden tedârik ediniz. (İs-
tanbul Millî Mecmû’a) adresine iki buçuk lira göndermek kâfidir. Arzu edilen adrese
derhâl ve serî’an gönderilir. Altışar aylık koleksiyonlar için yüz yirmi beş kuruş irsâl
edilmelidir.”
“MÜDDETİ biten senelik abonelerimizin tecdîd-i kayd edilebilmeleri için
abone bedellerini- mecmû’alarını inkıtâ’a uğramamasını te’mînen – sür’atle ve taşra-
da bulunanların ilk vâsıta ile göndermeleri ricâ olunur.”
Ayrıca sayıların “Zeyl” bölümlerinde, “Abonelerimize” başlığı altında şu sa-
tırları görüyoruz:
“Müddeti biten abonelerimizin mecmû’alarının inkıtâ’a uğramaması için abo-
ne bedellerini serî’an göndermeleri ricâ olunur.”
On yıllık yayım hayatı boyunca çok çeşitli sanat ve ilim dallarına ait yazılarla,
alanında yetkin birçok muharrire duygu ve düşüncelerini geniş kitlelere duyurma
5 “Ziya Gökalp Nüshası”, Millî Mecmua, 5 Teşrin-i Sani 1340, C. 2, S. 24, s. 375 – 396.
6 “Hamit Nüshası”, Millî Mecmua, 1 Mart 1341, C. 3, S. 32, s. 509 – 532.

23
imkanı sağlayan Millî Mecmua, bu tür faaliyetlerle de kültür dünyamıza derli toplu
kaynaklar bırakarak fikir tarihimizdeki seçkin yerini almıştır.
1.6 Yaptırdığı Müsabakalar
Millî Mecmûa sütunlarında, şiir türüyle alakalı iki müsabaka tertip edilmiştir.
Dergide “Müstait Zekâlar” sütunuyla iki ay sürekli bir yarışma düzenleneceği
ve kazanana derginin altı aylık aboneliğinin hediye edileceği ikinci sayıda ilan edil-
miştir. Fakat bu süre de istek üzerine uzatılır ve Arif Hikmet “Akasya Şarkısı” adlı
şiiriyle yarışmanın birincisi olur.
İkinci müsabakayla ilgili duyuru 54. sayıda şu ifadelerle verilir:
“Bu nüshamızdan i’tibâren yeniden bir “Heveskârlar Sütûnu” açıyoruz. Şi’ir
yazmaya heveskâr gençlerin gönderecekleri manzûmeleri- tahrîr hey’etimizin reyiy-
le- muntazaman neşredeceğiz. Ve altıncı cildin hitâmında birinciliği kazanana altı
aylık abonemizi hediye edeceğiz.” (Millî Mecmû’a, S. 54, s. 884)
6. cildin hitamı mesuliyetimiz dışında kaldığı için, yarışmanın nasıl netice-
lendiği hususunda herhangi bir malumatımız bulunmamaktadır.
1.7 Yazar Kadrosu
Millî Mecmû’a, serlevhasında yazıldığı gibi ilmî, edebî, iktidadî ve fennî sa-
halarda yayımını sürdürmüş, yazar kadrosunda akademisyenlere ve çeşitli sanat dal-
larının önde gelen isimlerine yer vererek fikrî alanda ciddî yayımlar yapmıştır. Bu
akademik ve sanatçı yazar kadrosunda yer alan başlıca muharrirler (Özlük, 2008: 9):
Mustafa Şekîp [Tunç]: Darü’l- Fünûn Rûhîyat Muallimi, Mehmet Emin [Erişgil]:
Darü’l- Fünûn Felsefe Tarihi Muallimi, Halil Nimetullah [Öztürk]: Darü’l- Fünûn
Mantık Müderrisi, Yusuf Şerif [Kılıçel]: Darü’l- Fünûn Batı Edebiyatı Tarihi Müder-
risi, M. Fuad [Köprülü]: Darü’l- Fünûn Türk Edebiyatı Müderrisi, Y. Ziya: Türk
Dinleri ve Mezhepleri Tarihi Muallimi, Mehmet Ali [Aynî]: Terbiye Müderrisi,
Darü’l- Fünûn Müderrislerinden: Mehmet İzzet, M. Şemsettin, Necmettin Sadık [Sa-
dak]; Osman: Ameli Hayat Mektebi Muallimi, E. Hamdi: Tedris Usulü Muallimi,
Hasan Âlî [Yücel]: İstanbul Lisesi Mualllimi, Musa Süreyya: Darü’l- Elhan Müdürü,
24
Vahit: Kırklareli Halk Musikisi Cemiyeti Başkanı ve Muallimi, Heykeltıraş Âlî Ne-
jat, Ressam Avni Lifij…
Mecmuanın (51-71.) sayıları arasında eserleri yayımlanmış yazarlar ve yazar-
ların neşredilmiş eser sayıları alfabetik sıraya göre şöyledir:
A. Behçet
Şiir: 1
Abdülfeyyâz Tevfîk [Yergök]
Deneme: 1
Abdülhak Hâmid [Tarhan]
Tebrîk: 1
Ahmet Hamdî [Tanpınar]
Şiir: 1
Ahmet Muhip Dıranas
Şiir: 1
Ahmet Râsim
Sanayî’-i Nefîse: 1
Ahmet Süheyl [Ünver]
Biyografi: 1
Ahmet Yahya
Mektûp: 1
Alî Cânip [Yöntem]
İlmî Makâle: 1
Alî Mümtâz [Arolat]
Şiir: 62
Anatole France
Roman: 1 [9-30. tefrikalar arası]
Anonim
Mani: 15
Şarkı: 1
Behîç Enver [Koryak]
Deneme: 3
Hikâye (Öykü): 1
25
Roman: 1[Anotele France’ın eserinin tercümesi…]

Burhânettîn Bedi’i
Şiir: 5
Cemîl Senâ [Ongun] (1894-1981)
Tenkît (Eleştiri): 1
İlmî Makale: 4
Cenâp Muhittîn Kozanoğlu
Şiir: 1
D[al]. E[lif]. S[ad]
Sanayî’-i Nefîse. 13
Seyâhat (Gezi): 1
Deyeg Perno
Seyâhat (Gezi) : 2
Fikret Nûrî
Mensûre: 1
Guy De Maupassant
Hikâye (Öykü): 1
Hâlide Nusret [Zorlutuna]
Mensûre: 1
Şiir: 4
Hasan Âlî [Yücel]
Musâhabe (Sohbet): 3
İbrâhîm Seyfi [Seyfi Kipmen]
Şiir: 2
İshakoğlu Bekir Sıtkı
İlmî Makale: 4
Şu’ûn (Olay): 2
Kemâl Saît
İlmî Makâle: 5
M[im].M[im]
Maks Dongeger
26
İlmî Makâle: 1
Maksim Gorki
Hikâye (Öykü): 1
Mehmet Emîn [Erişgil]
Felsefî Yazı: 1
Mehmet Mesîh [Akyiğit]
Seyâhat (Gezi): 5
Şiir: 22
Mihâlzâde Mahmût Râkıp [Kösemihal]
Mûsikî: 20
Millî Mecmû’a
Duyuru: 1
Hâtıra (Anı): 1
Kutlama: 1
Şu’ûn (Olay): 2
Tebrîk: 3
Muhip Atalay [Ahmet Muhip Dıranas]
(Bkz. Ahmet Muhip Dıranas)
Mustafa Şekîp [Tunç]
Nâcî Fikret [Baştak]
Bilim-Teknik: 2
İlmî Makâle: 2
Nâmdâr Rahmî [Karatay]
İlmî Makâle: 1
Necdet İbrâhim
İlmî Makâle: 1
Necip Fazıl [Kısakürek]
Şiir: 2
27
Nuriye Mesîh
Deneme:3
Hikâye: (Öykü): 2
Mektûp: 2
Mensûre: 15
Mülâkat (Görüşme): 1
Seyâhat (Gezi): 11
Ömer Bedrettin [Uşaklı]
Şiir: 1
Percy Bysshe Shelley
Mensûre: 1
Rabindranath Tagore
Mensûre: 1
Ragîp Hulûsî [Özdem]
Seyâhat (Gezi): 1
Reşât Şemsettîn [Sirer]
Deneme: 1
İlmî Makâle: 2
Reşît Süreyyâ [Gürsoy]
Rif’at Osman [Yarar]
Süleymân Sıddık
Şiir: 4
Şahâbettîn
Şu’ûn (Olay): 2
Timûroğlu Hasan Tahsîn
Seyâhat (Gezi): 2
Ziyaeddîn Cemîl
Hikâye (Öykü) : 2
28
Mensûre: 1
1.8 Dergide Kullanılan Müstearlar
Dergide yazıları neşredilmiş bazı yazarlar, kısaltılmış isim veya müstear kul-
lanmıştır. Tespit ettiğimiz veya bulamadığımız müstearlarla ilgili detaylı bilgiler
“Yazarlarına Göre Yazılar” kısmında kaynaklarıyla izah edilmiştir.
Müstearlarla ilgili çalışmamızı iki başlık altında topladık:
Gerçek Sahibi Bilinenler:
Muhip Atalay: Ahmet Muhip Dıranas
Bilinmeyenler:
A. Behçet
Ahmet Yahya
Burhânettîn Bedi’i
D[al]. E[lif]. S[ad].
Fikret Nûrî
İshakoğlu Bekir Sıtkı
Kemâl Saît
M[im].M[im].
Necdet İbrâhim
Nuriye Mesîh
Şahâbettîn
Timûroğlu Hasan Tahsîn
Ziyaeddîn Cemîl
1.9 Millî Mecmû’a Hakkında Yapılmış Tezler ve Çıkan Yazılar Hakkında

29
Millî Mecmûa üzerine en kapsamlı çalışma Nuran Özlük tarafından yapılmış-

tır. Ayrıca, çalışma kitap (Özlük, 2008) halinde basılmıştır. Çalışmalarımız esnasın-
da, danışmanım Sayın Doç. Dr. Âlim Gür’ün direktifleri doğrultusunda, daha önce
mecmûa üzerine çalışmış olan Sayın Muzaffer Çandır ile telefon görüşmemiz ger-
çekleşmiştir. Bu görüşmede, dergi üzerine fikir teatisinde bulunulmuş, çalışmasıyla
ilgili herhangi inceleme yapılmamıştır.
YÖK’ün sitesinden yaptığımız araştırmalar neticesinde de diğer çalışmalara
ulaşılamamıştır. Dergi üzerine yapılan çalışmalar alfabetik sıraya göre şöyledir:
ARKON, Gonca (2000); Milli Mecmua, İnceleme - Metinler (YLT), Kocaeli Ü. Ko-
caeli, 824 s. (Dan.: Yard. Doç. Dr. Hasan Kolcu).
ÇANDIR, Muzaffer (1992); Millî Mecmua (l-50. Sayılar) İnceleme ve Seçilmiş Me-
tinler (YLT), C.Ü. Sivas, 756 s. (Dan.: Yard. Doç. Dr. Nazım Hikmet Polat).
DİLEKCAN, Fahri (1982); Milli Mecmua'nın Tetkiki ve Sistematik Tasnifi (LT), İs-
tanbul Ü., XVII+195 s. (Dan.: Ömer Faruk Akün).
DURAN, Mehmet Hadi (2001); "Millî Mecmua" ve "Tiyatro Ve Musiki" Adlı Dergi-
lerdeki Türk Musikisi İle İlgili Makaleler" (YLT), Marmara Üniversitesi Sosyal Bi-
limler Enstitüsü, 293 s. (Dan: Yard. Doç. Dr. Nuri Özcan).
GÖÇMEN, Ülker (1991); Millî Mecmua'da Yer Alan Şiirler: 1. ve 2. Cilt (LT), Ege
Ü. İzmir, IX+163 s. (Dan.: Yard. Doç. Dr. Rıza Filizok)
ÖZLÜK, Nuran (2006); "Milli Mecmua", Literatür Dergisi, C. 4, S. 7, s. 545-561.
(2008); Millî Mecmua Sistematik İndeks, 3F Yayınevi, İstanbul, 172

s.
POLAT, Mustafa (1981); Milli Mecmua'dan Seçmeler (1923-1924) (LT). İstanbul

Ü., ……… s. (Dan.: ...........)
TATAR DEMİR, Hilal (2004); Türk Basın Tarihinde "Milli Mecmua" (1923-1928)
ve Tarih Araştırmalarına Katkıları (YLT), K.Maraş SİÜ, 137 s. (Dan.: Yard. Doç.
Dr. Abdurrahman Siler).
TEZKUL, Hatice (1991); Millî Mecmua'da Yayınlanan Şiirler: 3. ve 4. Cilt (LT),

Ege Ü. İzmir, 290 s. (Dan.: Yard. Doç. Dr. Rıza Filizok).
30
2. BÖLÜM
2 İNCELEME
Bu bölümde, evvela dil ve edebiyat yazılarını kendi içinde sınıflandırmaya

tabii tuttuk. Neşredilen yazıları edebî türlere ayrıştırırken, 60. sayının sonundaki “fih-
rist”ten yola çıktık. Özellikle, beşinci cilde (5.) ait yazıların; burada, türlerine göre
sınıflandırmaya tabii tutulması bizim için yol gösterici olmuştur. Bununla birlikte,
bu fihriste büsbütün bağlı kalmayıp yerine göre, yazıları farklı edebi türler altında da
değerlendirdik. Bu türden faaliyetlerimiz, ilintili olduğu konu başlığı altında izah
edilecektir.
Konuların sıralanmasında, alfabetik sıra baz alınmıştır. Değerlendirmede, ön-
celikle genel bilgilendirme yoluna gidilmiş, daha sonra konuyla ilintili metinlerin
özetleri verilmiştir.
2.1 Deneme
Millî Mecmûa’nın sayfalarını renklendiren nev’iler arasında, daha önce de-

neme başlığı altında bir sınıflandırma yoluna gidilmemiştir. Bu türe dâhil ettiğimiz
yazılar, farklı konu başlıkları altında toplanmıştır. (bkz. “Beşinci (5.) Cildin Fihristi”;
Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 978 – 980.) Nuriye Mesîh’in “Karanlık
Geceler, Ramazan Gecelerinde, adlı yazılarını daha önce “Nesir”, Reşât Şemsettin’in
“En Büyük Millet” başlıklı eserini “Şu’un” başlığı altında görüyoruz.
Böyle bir sınıflandırmada dayanak noktamız hiç kuşkusuz, yazıların muhte-
vası olmuştur. Tamamen serbest çağrışım tekniğine uygun ve sade bir dille kaleme
alınmaları da bu düşüncelerimizi teyit eder mahiyettedir.
Deneme başlığı altıda topladığımız yazı adedi sekizdir. “Ramazan Geceleri”
başlıklı metin tefrikadır. Yazılar, dört muharririn telifidir. Metinlerin özeti şöyledir:
Karanlık Geceler
31
Kâbuslarla, vehimlerle dolu gecenin kucağında, biçare bir şahsın iç hesaplaş-

masını anlatan bir denemedir. Yazı, Nuriye Mesîh’in kaleminden çıkar.
(C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 873 – 874.)
En Büyük Millet
Üstün yaratılışlı, seciyesi yüksek bir milletin, yani bizim vasıflarımızın tebcil
ve tasrih edildiği bir denemedir. Bu duygu ve düşüncelerin kesîf bir şekilde hissedil-
diği bir bölüme yer vermeyi uygun gördük:
“Hiss-i selîme, kimseye nasip olmayacak bir fazlalıkla malik olan Türk milleti
kendi evladına dünyanın en büyük milletine mensup olmanın bütün gurur ve kuvveti-
ni duyduracak kadar büyük ve kuvvetlidir. En büyük millet içinde en büyük istikbâl
lâyık ve mukadderdir.
Dünya duysun ki bu istikbâlin şeh-râhında koşmaktayız.”
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 904 – 905.)
Ramazân Gecelerinde -1
Nuriye’nin çocukluk yıllarına ait Ramazan eğlencelerini, ilk oruç tutma çaba-
larını anlattığı yazı dizisinin ilkidir.
(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 929.)
Ramazân Gecelerinde – 2
Nuriye Mesîh bu sayıda, eski Ramazan gecelerinin olmazsa olmazı olan Ka-
ragöz’e ait hatıralarını anlatır.
(C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 943.)
Çıldırtıcı İnhidâplar
Orta Anadolu’nun çorak, sukûtî ve tenha coğrafyasının uyandırdığı – Savaş-

tan sonra Haç’ın yerini Hilâl’e terk etmesinin verdiği iştiyakla… - hissî canlanışın
32
yorumlanmasıdır. Topraklar üstünde yeni baştan canlanan tabîî, rûhî, hissî iştiyâkın,
daha doğrusu aşkın bu yerlere hâs bir mâcerâsını Abdülfeyyaz Tevfik’in kaleminden
temaşa ediyoruz.
(C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1050 – 1051.)
Telgraf Direkleri
Telgraf direkleri bir simgedir. Hicranın, vuslatın, sükûtun, yalnızlığın, yol-

daşçılığın… simgesi. Behîç Enver, mezkûr kavramların tefsirini deneme tadında
sunmaya çalışır.
(C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1066 – 1067.)
Gurûp Vakti Kargalar
Behîç Enver, “Gökyüzünün Yahudileri” diye tavsif edilen kargalara ait hissi-
yat ve fikriyatını deneme havasında yazmıştır.
(C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1094 – 1095.)
Sevgili
Çeşitli varlıklara teşbîh edilen, bazı özellikleri tavsîf edilerek tebellür ettiril-
meye çalışılan, bâhusûs künhüne asla vâkıf olunamayan mu’ammâ olarak görülen
“sevgili” üzerine bir denemedir. Yazı, muharrir Behiç Enver’in kaleminden çıkmış-
tır.
(C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1132 – 1133.)
2.2 Hâtıra (Anı)
Hatıra türüne ait tek bir yazı bulunmaktadır. Metnin ne muharririne ne de

müstearına yer verilmiştir. Yazının altına sadece (?) konmuştur. Eserin konusu şöy-
ledir:
33
Bu Satırları Genç Bir Muallim Hanımın Hâtıra Defterinden Aynen Al-

dım
Dünyanın en güzel mesleğini icra etmeye çalışıyorsunuz. Hem de bir yatılı
okulda… Bir gün, sizi töhmet altında bırakan bir “iftira” ile karşı karşıya kaldınız.
Tepkiniz ne olurdu? Gözyaşlarınızı içinize akıtmak mı? Metinde de töhmet altında
bırakılmış bir öğretmenin, kendini aklama yolundaki mücadelesine yer verilir.
(C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 993.)
2.3 Hikâye (Öykü)
Hikâye nevi üzerine genel değerlendirmede, Nuran Özlük (bkz. Özlük, 2008:
19) şu ifadelere yer vermiştir: “Edebiyatın hikâye sahasında boy gösteren yazarlar
arasında en eser veren Halide Nusret’tir. (Zorlutuna) “Yemin”, “Mektebin Çocuğu”,
“Dumanlar”, “Eski Bir Aşkın Hikâyesi”, “Hintlinin Aşkı”, “Zeliha’nın Derdi”,
“Yüzük Duası” gibi hikâyeleriyle adından söz ettiren Halide Nusret’ ten sonra Cum-
huriyet Dönemi’nin diğer kadın yazarı olan Safiye Erol, “Dilara” takma adıyla “Met-
ruk Yalıda Garip Bir Gece”, “Laz Sıtkı’nın Florya Hovardalığı”, yine bir başka
takma isimle Safiye Sami ile Maupassant’ın “Bir Zamanlar” adlı hikâyesini tercüme
etmiştir.
Derginin öne çıkan diğer hikâye yazarları ve hikâyelerinin isimleri ise şöyle-
dir: Peyami Safa “Rüya”, Safvet Örfi “Mektepli Kerem, Âşıklar Mezarı”, “Avdet
Gecesi”, Selami İzzet (Sedes) “Bir Yaz Gecesi”, “Nezaket”, Selahattin Enis
(Atabeyoğlu) “Sokak Köpeği”, Behiç Enver “Böcek Yuvası”, “Hızır Baba” , Ali
Ragıp “Bomba”, Mithat Ömer “Düşman Aşiretler Arasında”, Mekki Sait “Harap
Olan Belde”.
Bunlardan başka Y. Ziya Enrico Sienkiewiez’den “Rüya”, Sabri Hans
Brenrak’tan “Bir Yaz Rüyası”, Otto Nelken’den “Başka Geceler Gibi Bir Gece”,
Paul Richter’den “Fırtına”, Ziyaettin Cemil Guy de Maupassant’tan “Uzlet”, Enver
Şazi Musset’den “İki Kardeş”, Mehmet Şükrü Tolstoy’dan “Çömlek”, Maksim
Gorki’den “Çocuk Sefaleti” hikâyelerini tercüme etmiştir.
Halk hikâyesinin çok az yer aldığı dergide Ahmet Baha’nın tespit ettiği
“Oğuz Destanı’ndan Bey Böyrek Menkıbe ve Destanı” dikkat çekmektedir.”
34
İncelemekle mükellef olduğumuz sayılarda (51-71) beş hikâye yayımlanmış-

tır. Bunlardan 3’ü telif, ikisi tercümedir. Gerek sayılarının azlığı, gerekse yazım tek-
niği bakımından benzer olmaları nedeniyle, hikâyeleri farklı başlıklar altında grup-
landırmayı (telif, tercüme veya olay, durum hikâyesi gibi) uygun görmedik. Bu tür
farklılıkları kısaca izah etmeyi yeğledik.
Öykülerden,“Sokak Çocuğu” ve “Nişanlılar” Nuriye Mesîh’e aittir. “Böcek
Yuvaları”nı ise Behiç Enver kaleme almıştır. Bunlar, olay hikâyesi tekniğine uygun
yazılmıştır.
“Uzlet” ve “Köpek” adlı eserler tercümedir. Ziyaeddîn Cemîl birincisini, Guy
De Maupassant’tan; ikincisini Maksim Gorki’den çevirmiştir. Teliflerde olduğu gibi,
bu hikâyelerde de olay ön plana çıkmaktadır.
Öykülerin konusu kısaca şöyledir:
Sokak Çocuğu
Nuriye Mesih’in bir sokak çocuğunun hayata tutunma çabasını anlattığı hikâ-
yesidir.
(C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 849 – 850.)
‘Uzlet
“Bu dünyaya yalnız geldik, dünyada yalnız yaşadık, dünyadan yalnız ayrıla-
cağız.” fikri sabiti üzerine kurgulanmış bir öyküdür. Kalabalık bir akşam yemeğin-
den sonra Paris sokaklarında bir “iç dökme” seansı… Kahraman anlatıcı ile yalnız-
lıktan bunalan samimi dostu, sessiz ve karanlık gecenin kucağında uzun uzun dertle-
şirler. Kendi yalnızlıklarından, insanların yekdiğerini mütemadiyen yalnızlığa itele-
diğinden bahsederler. Zaman zaman yalnızlığı, beşeri aşk ile aşmanın mümkün oldu-
ğu üzerinde birleşirler. Fakat nihayetsiz bir huzurun imkânsızlığı üstün gelir en so-
nunda:
“Kâinatta ebediyen yalnız olduğumuzu, bütün ceht ve faaliyetlerimizin bu
yalnızlığı unutmaya ma’tûf olduğunu bilmekten mütevellit ye’ise… Bu tahta kanepe-
lerde oturan âşıklar da tıpkı bizim gibi, tıpkı bütün mahlukât gibi -hiç olmasa bir
35
saniye için- ebedi yalnızlıklarını dindirecek bir çare arıyorlar. Fakat biz nasıl yalnız-
sak onlar da daima yalnız kalacaklar.
Ve en nihayetinde, kahramanlarımızın yalnız âlemlerine sessiz sedasız dönüş-
leriyle son bulur öykü.
(C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 896 – 898.)
Köpek
Maksim Gorki’nin bir hikâyesidir. Hikâye, aç, sefil, ölmek üzere olan bir kö-
pekle karşılaşan kahraman anlatıcının, bu durum karşısındaki teessüf ve teessürüyle
başlar. Birkaç gün sonra köpeğin öldüğü anlatılır. Her geçen gün mahvolan, perişan
durumdaki köpeğin gerek kendi familyasının, gerekse kendisinin haysiyeti ayaklar
altına almadan onurluca ölmesi tebcile ve takdire layık görülür. Ne yazık, nim ölmüş
ve müstekre vasıflı şahsiyetlerin topluma ve yaşanılan hayata karşı bu yaşlı, sefil
köpek kadar onurlu bir yaklaşım göstermedikleri ifade edilir.
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 911 – 912.)
Nişânlılar
Nuriye’nin kaleme aldığı bir öyküdür. Birbirini seven iki kalp: Nazlı ve Halil.
Nişan yapılması, müteakiben düğün gününün gelip çatması… O esnada, mutlu gün-
lerinin üzerine bir kâbus gibi çöken seferberlik emrinin çıkmasıyla Halil’in askere
alınması söz konusudur. Sekiz yıllık hasret dolu bir bekleyiş ve âşıkların sıkıntıyla
örülmüş yılları… Ve birbirini seven iki kalbin vuslatıyla hikâye neticelenir.
(C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 994 – 995.)
Böcek Yuvaları
Behîç Enver’in eseridir. Metinde, “böcek yuvası” bir semboldür aslında. Fa-
kir bir semtin, temizlik fakiri insanlarının “böceklenmesini” temsil eder. Fakirliğin
temizliğe mâni olamayacağı ana fikri üzerine temellendirilmiş bir hikâyedir “Böcek
Yuvaları”.
36
(C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1089 – 1091.)
2.4 Mektûp
Mecmûada, bu türe dâhil ettiğimiz üç eser yayımlanmıştır. Her üç eser de ya-

zılış amaçlarına göre “özel mektûplar” grubuna dâhil edilebilir. Bunlardan ilki, “Bir
Kadının Metrûk Evrâkından” üst başlığı ile mecmûanın sayfalarında yer alır. Ahmet
Yahya’ya aittir. Metrûk bir aşk hikâyesi etrafında teşekkül etmiştir.
İkinci ve üçüncü metinler tefrikadır. Birbirini çok seven iki dostun, araların-
daki kırgınlıkları bertaraftı ve arkadaş muhitlerinde filizlenen bir aşka ait küçük so-
runların halli için birbirleriyle yazışmalarından müteşekkildir. Mektûplar, Nuriye
Mesîh’e imzasıyla çıkmıştır. Bunların, künye ve özetleri için şöyledir.
Son Mektûp
Vahşî ve loş hastahâne hücresinde ölümün kollarına terk edilmiş bir

“sevdâzede”nin, altı aylık bir gönül ilişkisi yaşadığı cânânına sitemini ifade eden bir
mektuptur.
(C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1026.)
Bir Mektûp: Medîha’dan Sevim’e -1
Mektubun muhteviyatı, iki eski dostun -Mediha ile Sevim- yaşanmışlıkların-

dan mütevellit iki olay üzerine kurulmuştur: kırgınlık ve gönül ilişkileri.
(C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1062 – 1063.)
Bir Mektûp: Sevim’den Medîha’ya Cevâp -2
Geçen nüshadan mabat, birkaç meselede Mediha’nın Sevim’e sorduğu sualle-

rin cevabı olarak yazılmış mektuptur. Mektuba ait bir alıntı:
37
“Sen mektûbunu benden başlayıp kendinde bitirmiştin, ben ise kendimden

başlayıp sende bitireceğim. Birbirine benzemesinler değil mi ya? Bu da tarziye (gö-
nül alma) makâmında bir bahâne …”
(C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1078 – 1080.)
2.5 Mensûre
Bu türe mensup yazıları iki başlık altında toplamayı uygun gördük: Te’lîf ve
Tercüme.
2.5.1 Te’lîfler
Telif olan mensûreler, biri hariç diğerleri derginin “Kadın Gözü” sütûnunda
yayımlanan metinlerdir. Bunlar, Nuriye Mesîh tarafından yazılmıştır. Mensûrelerde
ele alınan konular genelde kadınları ilgilendiren mevzulardır. Nuriye’ye ait mensûr
şiir sayısı 15’tir.
Halide Nusret’in de “Buluttan ve Dumandan Satırlar” adıyla bir mensûresi
neşredilmiştir.
Mensûr şiirlerde dillendirilen duygular şöyledir:
Kadın Gözü -1: Firketeler
Nuriye (Mesih)in “firketelere” ait duygularını kadınca bir sezişle kaleme al-
dığı mensuresidir.
(C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 843.)
Kadın Gözü -2: Siyah Tül
Köşenin müdavimi Nuriye tarafından, “tül” üzerine yazılmış bir mensuredir.

(C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 855.)
Kadın Gözü -3: Necef Düğmeler

38
“Kadın Gözü” bölümünde bu defa Nuriye’nin “Necef Düğmeler” başlıklı

mensûresine yer verilir. Kendini bir düğmeye teşbih ederek aşkın farklı durumlarını
düğme “motifi” ile terennüm etmiştir.
(C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 875.)
Kadın Gözü -4: İpek Eldivenler
Nuriye’nin “İpek Mendiller” adlı mensûresi neşredilir bu sayıda. Şair, bir gün
gelip de unutulacak bir sevgiyi, müdafaasız bırakılacak bir kalbi “buruşturulmuş,
yerlere atılmış” eldiven mazmunuyla anlatmıştır.
(C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 892.)
Kadın Gözü -5: Hanımelileri
Şair Nuriye, bu bölümde de “hanımeli” çiçeği üzerine hislerini yazmıştır.

(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 922.)
Kadın Gözü -6: Kumrular
Sevgiliyi anlatırken bir sembol olarak kullana geldiğimiz “kumrular”dır şairin

tahassürlerine tercüman olan bu bölümde.
(C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 939.)
Kadın Gözü -7: Yıldızlar
Nuriye, mensûresinde “yıldızları”, aşk kırgınlıklarını bertaraf eden bir dert or-
tağı olarak tavsif ederek anlatır.
(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 951.)
Buluttan ve Dumandan Satırlar

39
Hâlide Nusret’in satırlarında, terk edilmiş bir aşığın ıstırabına, hicranına yer
verilmiştir.
(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 952.)
Kadın Gözü -8: Kadın Rayihası
Nuriye Mesîh’in, “bekleyen” bir kalbin serzenişleri temi üzerine kurgulanmış

mensuresidir.
(C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 966.)
Kadın Gözü -9: İpek Mendiller
Akşamla beraber depreşen yalnızlık hissinin, şair üzerindeki etkilerini anlatan

bir mensur şiire yer verilir.
(C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 983.)
Kadın Gözü -10: Yolcu
Bekleyen bir kalbin, hicranlı bir günün sonundaki çaresizliğini terennüm

eden mensuredir.
(C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1005.)
Kadın Gözü -11: Rüzgâr
Şair, rüzgâra ait hislerini anlatmıştır.

(C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1017.)
Kadın Gözü -12: Yolcu
Akşamla beraber tahassürle dolan gecenin koynunda; yalnızlaştırılmış, terk

edilmiş bir kalbin hislenmeleri “yolcu” imgesiyle anlatılmıştır.
(C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1035.)
40
Kadın Gözü -13: Mehtâp
Geceyle beraber sevincini hüzne tebdil eden mehtâbın, dertli bir kalbe olan
refakati teması üzerine kurgulanmış bir mensûredir.
(C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1047.)
Kadın Gözü -14: Işıklar
“Işıklar”, farklı renkleri bünyesinde barındıran; bazen zevk, bazen keder ta-
şıyan varlıklar olarak aksettirilmiştir.
(C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1082.)
Kadın Gözü -15: Sabahleyin
Yeni bir günle beraber, tabiatın uyanışı ve şairenin aşkının hala eski ziyasını
kaybetmemesi terennüm edilmiştir.
(C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1098.)
2.5.2 Tercümeler
Tagore’a ait neşideler, mecmûada tefrika halinde neşredilmiştir. Sorumlu ol-

duğumuz bölümde iki neşidesi yer almaktadır. Bu metinler, Ziyaeddîn Cemîl tarafın-
dan tercüme edilmiştir. “Neşîdeler 11”de, “bir nisan sabahı penceresinden etrafı te-
maşa eden bir kadının, uzaklardan gelmiş genç bir yolcuya ait izlenimleri” anlatılır-
ken; “Neşîdeler 12”de şairin kadına ait “hisleri” terennüm edilmiştir.
İkinci mensûre Shelley’den Fikret Nuri tarafından çevrilmiştir. Kendisini bu-
lut olarak tasavvur eden şairin duygularına yer verilmiştir.
Tagore’dan Tercümeler: Neşîdeler -11,12

41
Nobel Edebiyat ödüllü Hintli şair Rabindranath Tagore (6 Mayıs 1861 /

Kalkütta - 7 Ağustos 1941 / Kalkütta)un “bir şairin aşka ve hayata meyilli” masalıy-
la, genç bir yolcuya ait izlenimlerini kaleme aldığı neşideleridir. Mensure olarak de-
ğerlendirebileceğimiz metin önceki sayılardan mabattır.
(C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 835.)
Bulut
Percy Bysshe Shelley’in “bir bulutun doğadaki devinimine ait” hislerini ve

düşüncelerini anlattığı mensûresidir.
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 912 – 913.)
2.6 Musâhabe (Sohbet)
Millî Mecmûa’da ağırlıklı yer edinen türlerden biridir. Her sayının birinci say-
fası, sohbet sayfası olarak ayrılmıştır.
Derginin sohbet yazıları, ağırlıklı olarak Mustafa Şekîp, Hasan Ali, Mehmet
Mesîh tarafından yazılmıştır. Diğer musâhabelerin imzaları ise Mehmet Emin, Reşât
Şemsettin’e aittir ve konularını genellikle dönemin aktüel meseleleri teşkil eder.
Mehmet Mesih’in “Geçen Yıldan Bu Yıla”, Mustafa Şekîp’in “Elifbâ İnkılâ-
bı” vb. yazıları bu konuda örnek olarak verilebilir. Sohbet türünde kaleme alınan
eserler şunlardır:
Geçen Yıldan Bu Yıla:
51. sayının ilk yazısıdır. Musahabe, derginin sahibi ve mesul müdürü Mehmet
Mesîh [Akyiğit]in, Ankara seyahati dolayısıyla kaleme alınmıştır. Metinde; yazarın,
Haydarpaşa’da başlayıp Anakara İstasyonu’nda neticelenen yolculuğuna dair göz-
lemleri, teşhisleri ve yılların sessiz sedasız akışına ait terennümleri buluruz. Geçen
zamana dur diyememenin çaresizliği, metindeki şu ifadelerde kendini gösterir:
“Pek tabîi’dir ki seneler beraberlerinde birçok şeyleri de alıp götürüyorlar.
Ah bu seneler olmasaydı belki ihtiyarlığı, gençliği de hissetmezdik.”
42
Az da olsa yazar, o dönem Ankara’sına ait değişim ve gelişime de değinir:

“O zaman nâ-tamam gördüğüm binaların birçoğu bitmiş. Mecliste daha fazla
bir fa’âliyet var. Oteller daha temiz, sokaklar daha kalabalık… İnsanların simâla-
rında bile değişiklik var. Otobüsler… Bilhassa bunlar hiç yoktu.”
Sesin Şiiri
Metinde, Hasan Alî [Yücel]in, Galatasaray Lisesi’nde iki lisânı havî (Alman-
ca ve Frenkçe) şiir tegannisine ait mütalaaları anlatılır.
İmân Birliği
Budizm, Hıristiyanlık ve İslamlık gibi, büyük kitleleri birleştiren ve cezp

eden bir unsur olan dinlerin hakiki manada nasıl bir “iman birliği” sağlaması husu-
sundaki etkilerini neden ve niçinleriyle irdeleyen bir metindir. Ayrıca istikbâlimizi
daha serbest, daha faydalı bir surette inkişâf ettirebilmek için maişet ve iman birliği
mefkûresi yolunda, yazarın ifadesiyle “güzide gençliğ”e düşen görev ve sorumluluk-
lar da sıralanmıştır.
(C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 853 – 854.)
Hava Şehitleri İhtifâli Münâsebetiyle
İhtifâl (anma töreni) münasebetiyle, Mehmet Mesîh’in millî duyarlılığı

hamasi bir ruh halinde ile getirdiği yazısıdır.
(C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 869.)
Korkunç Kayıtsızlıklarımızdan
Avusturyalı bir heykeltıraş, “büyük müncimiz” olarak tavsif edilen Ata-

türk’ün bir heykelini yapar. Aynı çalışmadan öykünmeyle bir eser de Sanayi-i Nefise
43
talebeleri tarafından kotarılır. Bizim sanatkârlarımız tarafından icra edilen çalışma

büyük ve yersiz tenkitlere maruz kalır. Metinde de yersiz tenkitler karşısındaki du-
yarlılık dile getirilir:
“Hars, medeniyet dediğimiz mefhûmların heyecan ve güzelliklerini onlar ya-
ratacaklardır. Mütekâbil olmayan hiçbir âdet ve ahlâk pâyidâr olamadığı gibi sanat-
kârlarla aramızda daimi bir sempati mübâdelesi tesis etmedikçe istikbâlden bilmem
ne bekliyoruz? Sanatkârın ruhundan akmamış âsâr-ı beşeriyyeden hiçbirinde pâyi-
dârlık hassası yoktur. Sanatkârı sevmek lâyemûtiyete namzet olmaktır.”
(C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 885 – 886.)
Etrafından Haberi Olmayan İnsanlar
Musahabe; kendi değerlerini küçümseyen; etrafındaki, dönemindeki tebeddül

ve inkişafı görmezden gelen şahsiyetleri tenkit etme üzerine kurgulanmıştır. Ayrıca
metinde, gerçek manada ilmi çalışmalar için gerekli materyallerin bir araya getirile-
memesinden de bir yakınma söz konusudur.
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 901 – 902.)
San’atı Anlayamamak Sefâleti
Sanatın asıl mana ve ruhu inebilmek, görünenin arkasındaki gerçek güzelliğe

vakıf olabilmek istidatı üzerine kaleme alınmış bir yazıdır.
(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 917 – 918.)
Elifbâ İnkılâbı
“Elifba İnkılâbı”nı gerek muhafazakâr gerekse inkılâpçı çevrelerce nasıl yo-

rumlandığı üzerinde durulur. Ayrıca konuyla alakalı Doktor Necati Kemal Bey’in
kitabındaki düşüncelere de yer verilir. Konuyla ilgili öz bir cümleyi buraya almaya
uygun gördük:
“Türkçe elifbânın ıslahı demek, Latince elifbânın kabulü demekten başka bir
manayı ihtiva etmez.”
44
(C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 933.)
Çehre Cevheri
“Schopenhauer’in Tefekkürü” adlı eserdeki “Fizyonomi Müşahedesine Da-

ir” bölümden yola çıkarak çehre – karakter çözümlemesi, suretin sireti yansıtması
meseleleri üzerine fikir beyan edilir. İfadelerimizi somutlaştırmak maksadıyla, me-
tinden kısa bir bölümü aşağıya alıyoruz:
“Çehre adeta insanın bütün zihniyet ve emellerinin mükemmel bir damgası-
dır.”
“Doğru okunabilecek çehreler, hiç konuşmadığımız ve hatta kendi âlemlerin-
de dalgın iken hiç haberleri olmadan bastırıp da ilk nazarda kavradıklarımızdır.”
(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 949 - 950.)
Rüyâlarımız
“Ruhun bir emniyet subâbesi” olarak tarif edilen rüyalarımız üzerine bir tahlîl
denemesidir.
(C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 965 - 966.)
Yeni Bir Rûhiyât
Musahâbede Frued ve şakirtlerinin mesaisiyle inkişaf eden yeni ruhiyat sis-

teminin ana hatlarıyla sınırları çizilmeye çalışılmıştır. İstinat noktası, şahsi fikirler-
den ziyade Frued’un bilgi sistematiğidir. İfadelerimizi, metinden alınan şu cümlelerle
örneklendirebiliriz:
“Gayr-i şuûrun kuvvetleri muhtâçtır. Yani şe’niyet (gerçek) mantığına tâbi’
olmayıp kendi mantıki olan haz prensibine tâbi’dir. Bu prensip onun unsurlarını ne-
reye sevk ederse onlar da oraya intikâl eder. Meselâ sevdiğinden sukût-ı hayâle uğ-
ramış bir kadının muhabbet alâkası kedi, köpek gibi hayvânlara geçebilir. Marazî
korkuların da bu intikâl hâdisesiyle îzâhı kâbildir. İntikâller bazen o kadar garîp
olur ki şe’niyet mantıkiyle keşf ve tahminleri aslâ mümkün olmaz. Terbiyenin
45
nehyettiği sevk-i tabî’îler gayr-ı şuûrda kör düğümler gibi ihtibâslar (tutulma) tevlîd
eder.”
(C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 981 – 982.)
Ziyâfet
Şâziye Berrîn Hanım’ın teşekküre pek şâyân bir gayretle tercüme ettiği
Eflatun’un “Ziyâfet”i üzerine bir tahlîl denemesidir. Eflatun’un fikirlerinin tefsiri için
metinden küçük bir bölümü almayı uygun gördük:
“Ziyâfet” , Eflatun’un felsefî şahsiyetinin başladığı bir eser olmak i’tibâriyle
dikkate çok şâyân ve pek mühimdir.
“Eflatun, hocasına ne kadar merbût ve hayrân ise hocasının da kendisini o
nispette takdîr ettiğini bu mübâhesesiyle bize anlatmak istiyor. İlim için akıldan baş-
ka marifet vâsıtası tanımayan Sokrat’a Eflatun örf-i sahîh (opinion vrai)in, bugünkü
ta’bîr ile “ma’şerî vicdân”ın sezdiği hakîkatlerin cehil ile ilim arasında bir kademe
teşkîl ettiğini ve bu kademeden geçilmedikçe müspet bir ahlâk ilmine yani umûmî
ahlâk fikirlerine erişilemeyeceğini teşrîh etmek istiyor.”
(C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 997 – 999.)
Ayvalık’ta Neler Yapılabilir?
“Her millet memleketindeki servetten istifâde ettikten başka hâriç memleket-

lerin zenginliğinden de istifâdeye uğraşırken biz niçin elimizdeki refâh menba’larına
karşı lâkayt kalıyoruz, milyonlar heder olmasına göz yumuyoruz?” Musahabenin
mevzuu bu mesele minval üzerine bina edilir. Dün bir Rum, bugün ise tamâmıyla bir
Türk kazâsı olan Ayvalık’ın, atıl durumda bırakılan debbağhaneleri ve bilumum tica-
rethânelerinin niçin işletilmediği sorusuna yanıt aranıyor bir nevi.
(C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1013.)
Dinamik Gayr-ı Şu’ûr

46
Şu’ûr ile dinamik gayr-i şu’ûr arasındaki bağlantılar, gayr-i şu’ûrun şu’ûra et-
kileri üzerine kaleme alınmış psikolojik tahlil denemesidir. Şu’ûr ve gayr-ı şu’ûr ara-
sındaki ilişkiye dair bir bölüm:
“Rûhî bütün fiillerimizde, tâ çocukluk ve gençlikten ihtibâsa uğramış cinsiyet
temâyüllerinin bir te’sîri vardır. Bunlar vâkıâ hapsedilebiliyorsa da bilâhare rüyâ,
hülyâ, yanılma fiiller histerî, ustûre, efsâne, dîn, san’at ve felsefe tarîkleriyle muhtelif
şekil ve sûretlerde tecellî etmekten hâlî değildirler. Dinamik gayr-ı şuûr bilinmedikçe
canlı ve hakîki bir rûhiyât mevcût değildir. Çünkü rûhumuzun aslî hakîkat ve
şe’niyeti gayr-ı şuûrdadır. Şuûr terbiyenin bir mahsûlüdür. Şuûr ne kadar mantıkî ve
ictimâî ise dinamik gayr-ı şuûr o derecede lâ-mantıkî ve lâ-ictimâidir. Bu sebepten
şuûrla aralarında dâimî bir cidâl vardır.”
(C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1029 – 1030.)
Kütahya’da Birkaç Gün
Yazar, 14 Temmuz 1926 tarihinde yapmış olduğu Kütahya gezisine ait intiba-
ları, şehrin o dönemdeki ekonomik ve sosyal düzenine ait genel durumu bizimle pay-
laşmıştır. İlginç tespitleri havi bir bölümü buraya koymayı uygun gördük:
“Halka gelince: Asrın yaşayış zevkinden tamâmıyla mahrûm bir hayât sür-
mektedir. El-ân mahallî ve an’anevî kıyâfetlerini – vilâyetin men’ etmiş olmasına
rağmen – bir türlü bırakmak istemiyorlar. Hâlâ bir sinema açılmamış. Yegâne istirâ-
hat mahallini kahvehâneler teşkîl ediyor. Kütahya yukarıda söylediğim sebeplerden
dolayı tamâmıy- la bir san’at yurdu olabileceği gibi arâzisinin müsâadesi ve fazla
mikdârda suya mâlik olması cihetiyle de bir zirâat memleketi olabilir. Lâkin bu netî-
ceyi elde edebilmek için uyanmak, atâletten kurtulmak lâzımdır.”
(C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1045.)
Bizde San’atkâr Niçin Yetişmiyor?
San’at adamlarının yetişmesini arzû ediyorsak inhisârı bırakılması ve

san’atkârlara lâyık oldukları mevki’inin verilmesi gerektiği bahsi üzerinde durulur.
47
Özellikle bu yolun iptidaisindeki şahsiyetlerin teşvik ve inkişafı için, gerekli gayretin

gösterilmesi gerektiği vurgulanır. Misâl:
“Fakat bizde inhisâr, yegâne temel ittihâz edildiğinden herhangi bir san’at
sâhasında yeni yetişenlere yahut hakîkî san’atkârlara mevki verilmez. Çünkü gâye,
mevcût üstâtları (!) terakki sâhasında geri bırakacak şahsiyetlerin yetişmemesidir
veyahut da menfaat kaygısının hâkim olmasıdır.”
(C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1061.)
Ordunun Kucağına
Dönem gazetelerinin birindeki “Harbiye Mektebi matlûp evsâfı hâiz bulunan

genç vatandâşları kucağına çağırıyor!” ilan üzerine Türk Ordusu’nun evsâfını tebcîl
maksadıyla yazılan musahâbedir. Yazarın, orduya ait tespitlerini içeren bir bölümü
buraya koyuyoruz:
“Milletiniz büyük ve mes’ût olacak, dünya ona hürmet edecektir! Genç va-
tandâşlar, sizi bekleyen ordunun kucağına koşunuz! Milletinize, milletinizin hakları-
na hürmet edildikçe gür ve berrâk sesiniz vatanınızın ta’lîm meydânlarında çınlasın!
Milletinizin huzûr ve sükûnunu ihlâle cür’et edenler türedikçe de ra’d-âsâ kumanda-
larınız, nusret âvâzeleriniz şehâmet ve celâdet (yiğitlik) meydânlarında uğuldasın!”
(C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1077 – 1078.)
30 Ağustos Tahassüsleri
Sohbette, fazîlet ve hakkın tekrâr dirildiği, istîlânın tepelendiği, zulüm ve kı-

tâlin sillelendiği, mechûl askerin muzaffer olduğu gün olarak ifade edilen 30 Ağus-
tos’a ait tahassüsler terennüm edilir.
(C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1093 – 1094.)
Sonbahâr
48
“Sonbahâr ki beni bir gün bir kalbe bağladı ve yine bir gün belki de aynı gün-
de o kalpten ayırdı.” ifadesinin daha mufassal bir biçimde izah edildiği “iç” muhase-
bedir. Yazarın ifadesiyle:
“Sonbahâr ki bana iki büyük kuvveti, yekdiğerinin mütemmimi (tamamlayan)
iki büyük kutbu tanıttı: Aşk ve hicrân…”
(C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1109.)
Millet Hâkimiyeti Ne Değildir?
Millî hâkimiyet, milleti teşkîl eden bir insan kitlesinin her türlü te’sîrlerden
kurtulmuş olarak aklına geleni yapması demek olmadığı gibi, tek bir kişinin inhisa-
rında yönetimin idamesi değildir. Yazar noktay-ı nazarından, millî hâkimiyetin tam
ma‘nâsıyla te’sîsi mesleklerin taazzubuna (ayrışma), mesleklerin taazzubu ise fertle-
rin en harâretli bir meslek aşkıyla çalışmasına mütevakkıftır (bir şeye bağlı bulunan).
Metin, bu düşünce üzerine kurgulanarak millî hâkimiyet kavramının ne olup ne ol-
madığı izaha çalışılır.
Vicdân
Mürekkep veya mu’dal (girift) bir mevzu’ olarak tavsîv edilen “vicdân”,
Frued’un da konuyla ilintili mütalaalarından hareketle önce tahlîl, akabinde tarîf
edilmeye çalışılır.
(C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1141.)
Hürriyet ve Medeniyet
Hürriyet ve medeniyet kavramları farklı bir bakış açısıyla bize yansıtılır. Bi-
rinci unsurun “propaganda” havası taşıyan çığırtkan bir yapısı olduğu, aslında bir
amaçtan ziyâde medenî sahadaki tekâmülün “ürünü” olarak zuhûr ettiği ileri sürülür.
Yazarın ifadesiyle:
49
“Zirâ medeniyette ilerlemek demek vâsıtalarının tekemmülü demektir. Bu vâ-

sıtalar çoğaldıkça huzûr imkânı, hayât imkânı da şüphesiz artacaktır. Zâten hürriye-
tin hakîkî ma’nâsı, zarûretlerin azalması ve imkânların tezâyüdü değil midir? Şu
hâlde hürriyet; bir sebep olduktan fazla bir netîcedir. Hür olmak isteyen milletler,
hürriyet temennîsiyle vakitlerini zâyi’ etmemeli. Belki şimdiki vaz’iyetlerinden daha
çok medenî olmak için çalışmalıdırlar.”
2.7 Mülâkat (Görüşme)
Mülâkat türünde tek eser yayımlanmıştır. Görüşme, Rus Türkolog Profesör

Bertold ile Nuriye Mesîh tarafından gerçekleştirilmiş.
Profesör Bertold
Rus Türkiyât âlimlerinden Profesör Bertold şerefine Dârü’l-fünûn’da düzen-

lenen çay ziyafetinin hitamında, mecmua muharrirlerinden Nuriye’nin yaptığı kısa
konuşmayı havidir.
2.8 Roman
Millî Mecmû’a sayfalarında tefrika halinde yayımlan romanların hepsi tercü-

medir. Eserleri çevrilen yazarlar Anatole France ve Oscar Wilde’dır. Anatol
France’ın “Dostumun Kitabı” ve “Enstitü Azâsından Slyvestre Bonnar’ın Cinâyeti”
Behiç Enver; Oscar Wilde’ın “De Profundis”i Enver Şazi tarafından tercüme edil-
miştir.
İncelemekle mükellef olduğumuz bu eserlerden “Enstitü Azâsından Slyvestre
Bonnar’ın Cinâyeti”, (42-84) sayılar da dâhil olmak üzere toplam 41 defa tefrika
edilmiştir. 51 ve 71. sayılar arasında bu tefrikaların 22’sine yer verilmiştir. Bu ro-
man, sonradan kitap olarak yayımlandığı için (bkz. Çev. Kayıhan 2003), tek tek tef-
rikalar üzerinde durmaktansa, eserin özetini bir bütün olarak vermeyi yeğledik.
50
Roman; günlük şeklinde yazılmış iki bölümden oluşmaktadır: Odun ve

Jeanne Alexandre. Bölümler, nehir roman tekniğine göre oluşturulmuştur. Her iki
bölümde de kahraman anlatıcı Sylvestre Bonnard’ın başından geçen olaylar anlatılır.
İlkinde, 24 Aralık 1849 – 30 Aralık 1859 tarihleri arasındaki olaylar anlatılır. İkincisi
8 Ağustos ibaresiyle başlar. Ay ve günün yanında tarih belirtilmemiştir. Tam olarak
tarih son sayfada belirtilir: 21 Ağustos 1869. Özetle roman, Sylvestre Bonnard’ın
hayatından hareketle yazar Anatole France’ın hayatının yirmi yılını havidir. (51 –
71.) sayılar arasındaki tefrikalar her iki bölümü de içermektedir. Eserde olaylar şu
şekilde gelişir:
Birinci Bölüm
Odun
Enstitü Azasından Sylvestre Bonnard; hayatının baharından beri çirkin, çeki-

cilikten büsbütün nasipsiz olarak tasvir ettiği hizmetlisi Thérése ve yaşlı bilginin üç
beş kuruşla ve bin bir zahmetle edindiği el yazması ve eski baskı kitapları pis kemir-
genlere karşı korumakla görevli Ankara kedisi Hamilcar ile birlikte yaşamaktadır.
Bonnard, hayatını şu cümlelerle özetler:
“Ben ihtiyar bir münzeviyim. Hayatımı kitaplar üzerine harcadım ve fazla se-
yahat etmedim. İçine kapalı ve durağan büyümüş olmama yazıklıyorum. Kitaplardan
elbet bir şeyler öğrenilir; ama ülkeler görerek çok daha fazlası öğrenilir. Kırk yıldır
aynı evde otururum ve oradan da dışarı pek az çıkarım.”
Paris’te yaşamaktadır ve bu şehre âşıktır. Yaşadığı mahalleye ve şehre olan
muhabbetini yine kendi ifadelerinden okuyalım:
“Penceremden gördüğüm her şey, solumda ta Chaillot Tepeleri’ne kadar yayı-
lan ve Zafer Tâkı’nı bana taştan bir yüksük gibi gösteren bu ufuk, şan ve şeref nehri
Seine ve onun köprüleri Tuileriesleri bahçesinin ıhlamurları Rönesans’ın bir mücev-
her gibi işlenmiş Louvre’si, sağımda Yeni Köprü’den itibâren kuleleri ve sivrilikle-
riyle kadîm ve sevgililer sevgilisi Paris, bütün bunlar benim hayâtım, benim kendim-
dir ve ben müfekkiremin bin türlü ânâtıyla bende akseden, bana ilham veren ve beni
canlandıran bu şeylersiz bir zerre bile değilim. İşte Paris’i onun için hudûdsuz bir
muhabbetle severim.
51
Evde bulunduğu bir sabah kapısı vurulur. Gelen; ufak tefek, sırtında ince bir
ceketi olan, kuru ve solgun yüzlü, zavallı Coccoz’dur. Mahalleye yeni taşınmış olan
Coccoz sahaflık yapmaktadır. Bonnard için çeşitli kitaplar getirmiştir. Kitap kurdu
Bonnard, eserleri karıştırırken birden bir isim gözüne takılır. Bu Jacgues de
Voragine’in Altın Menkıbesi… Fransızca tercüme, küçük forma… “XIV. Yüzyıldan
kalma bu elyazması kitap, Jacgues de Voragine’in ünlü eserinin oldukça tamam sayı-
labilecek bir çevirisinin yanında, şunları da içermeltedir: Azizler Ferréol, Ferrution,
Germain, Vincent ve Droctovée; Auxerreli Aziz Germain’in mucizevî defni üzerine
bir şiir… Bu çeviri, menkıbe ve şiir Rahip jean Toutmouillé tarafından yapılmış ve
yazılmıştır.
Bu isim, yeni bir maceranın fitilini ateşlemiştir. “Sir Thomas Raleigh’in ko-
leksiyonunda yer alan bu değerli el yazması, hâlihazırda Girgenteli Michel Angelo
Polizzi’nin işyerinde koruma altındadır. Sicilya’da yaşayan, şarap tüccarlığı yapan ve
aynı zamanda arkeolog olan Polizzi ile yazışmasının neticesinde Bonnard, İtalya’ya
doğru yola koyulur.
Yolculuk sırasında, Girgenti’ye 6 fersah uzakta Mello’ya giden, kibrit kutusu
koleksiyonu yapan Bay ve Bayan Trepof ile karşılaşır. Yol arkadaşlığı dostluğu da
beraberinde getirir.
Nihayetinde Sicilya’ya bağlı Girgenti’de Michel Angelo Polizzi ile karşılaşır-
lar. Bonnard’ın “Sivilceli yüzlü, kemerli burunlu, çıkıntılı çenesi ve yuvarlak gözle-
riyle çok anlamlı bir fizyonomisi olan ufak tefek bir adamdır.” şeklinde tasvir ettiği
Polizzi; eseri, Paris’te ilgi çekici şeyler satmak için dükkân açan oğluna tevdi ettiği-
ni, eğer onunla irtibata geçerse esere sahip olabileceğini söyler. Bonnard bu seyahat-
ten eli boş dönmek zorunda kalır. Yaşlı kurt, güzel bir seyahat yaptığını düşünerek
tekrar Paris’e döner.
Dönüşte, vakit geçirmeden Rafaello Polizzi’yi ziyarete gider. Polizzi’nin
dükkânı, evinden bin beş yüz metre ötede Lafitte Sokağı’ndadır. Bonnard, el yazması
eseri burada bulur ve fakat oğul Polizzi’den de menfi bir cevap alır. Polizzi’nin, artık
kendisine ait olmayan ve bazı eski metinlilerle birlikte müzayede çıkacağını bildirdi-
ği bu esere 6500 frank değer biçilir. Kitap kurdunun kesesi bu kadar meblayı karşı-
lamaya müsait değildir. Müzayedenin sonunda eser, İtalya seyahati esnasında dost
olduğu Prenses Trépof alınarak kendisine hediye edilir. Burada, Trépof’un on yıl
52
önce doğum yaptığı sırada Bonnard tarafından kendine hediye –odun- gönderilen
Bayan Coccoz olduğunu öğreniyoruz. Bayan Coccoz, eşi öldükten sonra oradan ayrı-
larak Prens Trépofla evlenmiştir.
İkinci bölüm
Jeanne Alexandre
Bonnard; 1842’de, Fransız Kraliyet Meclisi üyesi olan ve yakın zamanda

Monaco’da vefet eden Honoré De Gabry’nin yeğeni Bay Paul De Gabry’nin daveti
için Lusance Şatosu’na gider. Bay Paul, XIII. yüzyıldan kalma yazma eserlerin bu-
lunduğu bir kütüphanenin sahibi olan amcasının mirasına iki kayınbiraderiyle birlikte
konmuştur. Bonnard’ın görevi mesleğinin gereği olarak yazma eserlerin dökümünü
çıkarıp katalogunu hazırlamaktır.
Sylvestre Bonnard, burada Jeanne ile tanışır. Bu küçük kız, gençken âşık ol-
duğu; evlenme teklifinde bulunduğu Clémentine’in torunudur. Üzeri küllenmiş bu
olayın doğal sonucu olarak Jeanne’a karşı dayanılmaz bir sevgi beslemeye başlar.
Onunla karşılaştıktan sonra artık yararsızlaşmış halde akıp giden yaşamı bir
anlam kazanmıştır. Artık hayatta bir var olma nedenidir.
Küçük kız hem yetim hem de öksüzdür. Küçük yaşta anasız babasız kalmış
olan Jeanne, vasisinin gözetimi ve denetimi altında olup Bayan Jeanne Alexandre’ın
Ternes semtinde işlettiği Yetişkin Kızlar Pansiyonunda kalmaktadır.
Bonnard, bir süre sonra, küçük kızın burada çeşitli işkencelere maruz kaldığı-
nı öğrenir. Artık tek gayesi vardır: Jeanne’a özgürlüğünü kazandırmak.
Bütün girişimlerine rağmen bir çıkar yol bulamaz. Tek çare olarak kızı pansi-
yondan kaçırmayı düşünür ve bunu da gerçekleştirir. Bu olay, henüz Jeanne reşit
olmadığı için, dönemin yasalarına göre büyük bir suç teşkil etmektedir. Fakat hâliha-
zırda gelişen bir olay Bonnard’ın kurtuluş reçetesi olur. Çünkü Jeanne’ın vasisi olan
Noter Mouche dolandırıcılık yüzünden şehri terk etmek zorunda kalır. Lusance Bele-
diye Başkanı olan dostu Bayan De Gabry’nin de girişimleriyle olay tatlıya bağlanır.
Jeanne, tarih üzerine doktora yapan Henry -aynı zamanda Bonnard’ın Ensti-
tüden tanıdığı birisi- ile evlenir. Bonnard, yıllardır düşlemiş olduğu sakin hayat dü-
zenini kurmak için Brolles’e yerleşmiştir. “Mutluluk Ülkesi” diye tavsif ettiği kütüp-
53
hanesindeki kitapları da drahoma olarak Jeanne verir. Artık doğayla baş başa bir ha-
yatın sefasını sürmektedir. Yılda iki defa, küçük oğlu Sylvestre ile ziyaretine gelen
Jeanne, Bonnard’ın en büyük mutluluk kaynağıdır.
2.9 Seyâhat (Gezi)
Gezi yazısı ve bu faaliyetlerle ilgili hatıralara derginin birçok sayfasında yer

verilmiştir. Nuriye Mesîh, Ragıp Hulusi, Mehmet Mesîh, Timûroğlu Hasan Tahsîn
ve D. E. S. seyâhat türünde eserleri yayımlanan şahsiyetlerdir.
60. sayının sonunda verilen 5. cildin fihristinde, Nuriye Mesîh’in yedi bölüm
halinde devam edecek yazısı “Tefrika” başlığı altında verilmiştir. Muhteviyatı gereği,
serinin bu başlıkla daha da örtüştüğünü düşünerek bu edebî tür altında vermeyi uy-
gun gördük.
Yine, “Bir Macar Gencinin İstanbul İntâ’baları” adlı yazı “Tercüme” yazıla-
rı içinde gösterilmiş ve fakat biz, bir önceki tefrikada uyguladığımız kıstasları bu
yazı içinde düşünerek eseri bu gezi türüne dâhil ettik.
İki nüsha olarak neşredilmiş “Van” başlıklı yazı, derginin karilerinden Hasan
Tahsîn tarafından, tahrîr heyetine Van’dan gönderilmiş bir mektûp olarak izah edili-
yor. Bilmukabele, yazının muhteviyatı seyâhat başlığı ile daha çok örtüştüğü için
bahusus metni burada vermeyi tercih ettik. Bu türde yayımlanmış eserlerin mecmuu
hakkında muhtasaran şunlar söylenebilir:
Seyâhat Hatıralarım -1
İlk defa gurbete çıkmanın tedirginliği, hazırlıklar aşamasındaki hengâme ya-

zının bütüne teşmil edilmiştir. Nuriye’nin yedi bölüm devam edecek olan bu yazısın-
da “gurbeti gönlünde duya duya” yol hazırlığı yapan, bahusus muazzep, bedbin ruh
hali içindeki seyyahın ilk izlenimlerini buluyoruz. Aşağıdaki ifadeler, adeta yazarın
ruh halini özetler nitelikte:
“Boğaziçi’nin koyu seması, yeşil cüppeli dağları, gözümde kalan İstanbul’un soğuk
hayali… Sevgililerimin hayallerine sığınarak gözyaşlarımı seyrine bırakıyorum.”
54
Seyâhat Hâtıralarım -2
Yolculuğun ilk heyecan ve tedirginliğini atan yazarımız bu bölümde, İstan-

bul’dan Sinop’a kadarki deniz yolculuğuna ait izlenimlerini yazar.
Bir Macar Gencinin İstanbul İntâ’baları -1
Elli civarınca Macar üniversite öğrencisinin, 1924 yılında ülkemize yaptığı

ziyaret teferruatlı bir şekilde anlatılır. İki bölüm halinde tefrika edilen yazının bu
bölümünde, Macaristan’dan İstanbul’a kadarki tren yolculuğuna ait intibalara ve İs-
tanbul’un tarihi siluetinin gezginler üzerindeki etkilerine yer verilir. İfadelerimizi
desteklemesi babından, metinden küçük bir bölüme yer veriyoruz:
“Macaristan Talebe Cemiyeti Hariciye Encümeni Reisi Kuyaş Bela idare-
sinde 1924 senesi Kanun-ı Evvelinde bir Macar gençliğinin kardeş Türkiye’ye ilk
resmi ziyaretini yapmak gibi muayyen bir maksatla hareket etmiş olan elli Macar
Dâru’l-fünûnlusu daha memleketimizden çıkarken kalplerimizi Turan ovalarından
gelen sıcak bir soydaşlık duygusunun doldurduğunu seziyorduk.”
(C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 878 – 881.)
Van -1
Timûr Oğlu Hasan Tahsîn’in -Mehmet Mesîh’in de direktifleri doğrultu-

sunda- Van’ı tanıma ve tanıtma adına kaleme aldığı yazısıdır. Bu bölümde Van’da
günlük hayata ait izlenimler, kahvaltı kültürü, akşamları Türk harsı adına icra edilen
sarf-ı mesai üzerinde durulur.
(C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 882 – 883.)
Seyâhat Hâtıralarım - 3
55
Serinliğin soğuğa tahavvül ettiği bir gecenin ilk demlerinden, şafağın sökün
etmesine kadarki zaman diliminde Sinop – Samsun arası yol intibalarına değinilir.
(C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 893 – 894.)
Bir Macar Gencinin İstanbul İntibâları -2
Geçen bölümden mabad bu bölümde, İstanbul’un büyük savaştan sonra sos-

yal, mimari, ekonomik alandaki değişimine dair gözlem ve mütalaalar dile getirilmiş-
tir. Ayrıca, savaşın milletimiz üzerindeki etkileri üzerine de fikir beyan edilmiştir.
(C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 894 – 896.)
Nuriye Mesîh, serinin bu bölümünde Samsun’daki ilk gün intibalarına yer ve-
rir.
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 902 – 904)
Seyahat esnasında sıkılan, bunalan yazarımızın, gün içinde annesine telgraf

çekmesi, refiki Elif Hatun’la hal hatır etmesi, annesinin ve kardeşinin onlara katılma-
sı bu bölümde üzerinde durulan mevzulardır.
(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 921- 922.)
Samsun’dan avdet etme zamanı gelmiştir artık. Araba ile yola çıkılır. Yolcu-
luk gün içinde devam eder. Çakallı’ya kadar ancak gelinebilir. Kat edilen yol 32 ki-
lometredir. Akşam olur, dinlenmek için hana konuk olunur. Gün içindeki vakalar,
gözlemler kayda geçilir.
(C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 937 – 939.)
56
Van Mektupları: Van -2
Van geceleri, Van’ın örf ve adetleri, şenii tarafları, pazar kültürü kısacası şe-
hirdeki içtimai hayatın silueti çizilmeye çalışılır.
(C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 944 - 945.)
Muharririn, Çakallı’dan Havza’ya kadar olan yolculuğuna ait yol intibaları,

gözlemleri karşımıza çıkıyor bu bölümde.
(C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 966 – 967.)
Seyâhat Hâtıralarım – 8
Bu bölümde de yolculuk devam eder. Havza’daki hamam sefasından(!) bah-

sedilir. Ayrıca o yöreye ait bir şehir efsanesine de yer verilir.
(C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 983.)
Gezinin bu bölümünde, Amasya – Tokat – Sivas istikametindeki yol hikâ-

yelerini buluyoruz. Ayrıca Amasya’ya ait ilginç tespitler de nazarı dikkatimizi celp
ediyor:
“Bu şehrin ilk bakışta insana havâsız odada kalmanın ne kadar azâplı bir
şey olduğu öyle bir anlatışı var ki hiç de hoşa gitmiyor.”
(C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 999 – 1000.)
Seyâhat Hâtıralarım - 10
Yazarımızın konaklama yeri bu defa Sivas’tır. Burada; yazarın ev kiralamak

için giriştiği maceralara şahit oluyoruz. Olayın kahramanları arasında babası ve kar-
deşi de yer almaktadır.
57
Kiralık evlerle alakalı bir ayrıntıyı aşağıya alıyoruz:

“Burada diyorlar şimdi ev bulmakta biraz müşkilât çekeceksiniz. Çünkü
mevsimi değildir. Her kiracı ancak mayıs ayında nakledebilir ve mutlaka senelik
tutar. Bu sebeple şimdi evler tamâmen meşgûldür.”
(C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1014.)
İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -1
İstanbul’dan Ayvalık’a, oradan Burhaniye’ye kadar devam eden yol izlenim-

leri yazının methalini teşkil eder. Akabinde, Ayvalık’taki üç önemli mektebe ait ihti-
sasları karşımıza çıkar: Kız ve Erkek Numûneleri ile Ayvalık Türk Ocağı’nın açtığı
“Türk Ocağı Öksüz Yurdu”…
(C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1019 – 1021.)
İstanbul’dan Burhâniye ve Ayvalık’a -2
Ayvalık’a ait Büyükdereköy’deki bir düğüne ait izlenimler anlatılıyor bu sa-

yıda. Ayrıca Ayvalık’a ait küçük ayrıntılara da yer verilir.
(C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1036 – 1037.)
Henüz sonbahârın nihâyetleridir. Mekânımız yine Sivastır. Nuriye Mesîh yazı

dizisinin methalini karın tabii bir neticesi kar eğlencelerine ayırır. Akabinde uzun kış
gecelerinde, Sivas’ta icra edilen yöresel etkinlikler bizlere aktarılır. Eğlencelere ait
birkaç etkinliği örneklendirmek adına metinden bir pasajı buraya alıyoruz:
“Sivas’ta uzun kış gecelerinde kadınların yegâne eğlencesi (helva çekmek) ve
erfâne yapmaktan ibâretti.”
“Erfene”, düğün, sünnet düğünü ve sâire gibi sebepli bir eğlence değildir.
Komşuların toplu bulunduğu bir sırada içlerinden biri “erfene” yapmaktan bahse-
der, diğerleri de ekseriyetle kabûl ederler. Dâhil olacakların isimleri yazılır, masârıf
58
tamâmen hesâp edilir, herkes kendine isâbet eden hisseyi verir ve ta’yîn edilen günde
tıpkı düğüne gider gibi giyinir, süslenir gider.”
(C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1046 – 1047.)
Edirne’yi Ziyâret
Kadim dostu, Doktor Rif’at Osman Bey’in vukû bulan da’vetine icâbetle
Edirne’ye giden yazarımız - D[al]. E[lif]. S[ad].-, şehre ait izlenimlerini anlatmıştır.
(C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1051 – 1053.)
Kütahya’da Birkaç Gün -1
Kütahya mutasarrıfı merhûm Fuat Paşa hakkındaki ma’lûmâtlar kaleme alın-

mıştır. Ayrıca yazının devamında “Kütahya’da Kadın Kıyâfetleri” başlığı altında
küçük bir bölüm mevcuttur. Paşa’nın şehre ait tasarruflarına birkaç misal:
“Fuat Paşa tren hareket ederken: “Siz beni istemezseniz ben de sizi istemem,
bir fenâlık yapmadım ki müteessir olayım!” demiş. Bu sûretle fecî’ olduğu kadar
çirkin bir âkibete uğrayan Fuat Paşa’nın Kütahya’da vücûda getirerek bıraktığı
eserler şunlardır: 311 senesinde Kütahya İstasyon Câddesi: 4 kilometredir. 321 se-
neleri zarfında hükümet binâsı (Çinilerden yapılmış nefîs bir câmi’i vardır). 321-323
seneleri zarfında Yaşil Câmi (Hükümet Dâiresine olan mesâfesi tahmînen 150
metredir). Fuat Paşa, şâheser denilmeğe lâyık olan bu câmi’i kendi nezâreti altında
yaptırmış.”
(C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1068 – 1069.)
Kütahya’da Bir Kaç Gün -2
Geçen nüshada Kütahya’yı i’mâr husûsunda büyük bir azîmle çalışan Fuat
Paşa’dan bahsedilmişti. Bu nüshada ise Kütahya’nın eskiden beri meşhûr olan halıcı-
lığına ve kaplıcalarına dâir bilgiler bulmak mümkün.
(C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1084 – 1085.)
59
2.10 Şiir
Şiir; mensûre ve musâhabe ile birlikte Millî Mecmû’a sayfalarında en çok ya-
yımlanan edebî türlerdendir. (51 – 71) sayılar arasında neşredilmiş şiirler üzerine
değerlendirmemize geçmeden evvel, bu tür üzerine Özlük’ün (Özlük, 2008: 20-23)
yapmış olduğu tetkîk ve tespitlere yer vermeyi uygun gördük:
“Edebiyat mahsullerinden biri olan şiir, derginin yayım hayatı boyunca en
popüler olanıdır ve sayfaları arasında en çok yer verilenidir. “Müstait Zekâlar” ve
“Heveskârlar Sütûnları”nı hariçte tutarsak dergide 145 sayı boyunca yaklaşık 500 şiir
neşredilmiştir. Abdülhak Hamit (Tarhan), Ahmet Hamdi (Tanpınar), Ömer Bedrettin
(Uşaklı), Faruk Nafiz (Çamlıbel), Ahmet Muhip (Dıranas) , Ahmet Kutsi (Tecer),
Celal Sahir (Erozan), Necip Fazıl (Kısakürek), Ali Mümtaz (Arolat), Ebubekir Ha-
zım, Rıfkı Melûl, Halidie Nusret, Necmettin Halil (Onan), Sabih İzzet, Mehmet Me-
sih, Arif Dündar, Mekki Sait, İsmail Nami, Süleyman Sıddık, İbrahim Seyfi, Emin
Recep, Tokadizade Şekîp, Orhan Rıza, Şevket Hıfzı, Reşit Süreyya, Ali Hadi dergide
şiirleri yayımlanan başlıca şairlerdir.
Bu şairlerden Türk şiirinin usta isimleri olarak edebiyat tarihine geçecek olan-
larından Ahmet Hamdi, Ahmet Kutsi, Necip Fazıl, Ali Mümtaz’ın şiirleri dönemin
Dergâh, Yeni Mecmua gibi diğer dergilerinde de yer alırken Ahmet Haşim’in uyan-
dırdığı zevkle şiir hayatının meselesi getiren Ahmet Muhip’in memleket edebiyatının
yeni edebiyatımız olduğuna ve bir gün dünya edebiyatı içinde yer alacağına inanan7
“Ömer Bedrettin’in ilk şiirleri Milli Mecmua’da yayımlanmıştır. Ömer Bedrettin
“Bir Kadına” adlı ilk şiiri “Ankara Lisesinden Muhip Atalay” imzasıyla derginin
heveskârlar sütununda neşredilmiştir. [Bu değerlendirmede, sehven de olsa bir bilgi
hatası yapıldığı kanaatindeyiz. Çünkü “Muhip Atalay” müstearının (bkz. Dıranas,
2006: 1) Ahmet Muhip Dıranas’a ait olduğunu biliyoruz.]
Mecmûa’nın 56. sayısına tekabül eden 1 Mart 1926 tarihli nüshasında Ali
Mümtaz’ın “Kalbim Gibi Hür Mısralar” başlıklı şiirlerinin yayımlanmasının ardın-
dan bir sonraki nüshada Abdülhak Hamit’in bir tebrik yazısı neşredilmiştir. Hamit
7
Abdülhak Hamit; “Şair-i Azam Genç Bir Şairi Tebrik ve İstikbalini Tebşir Ediyor”, Millî Mecmua,
15 Mart 1926, C. 5, S. 57, s. 932.
60
yazısından, Ali Mümtaz’ın şiirlerinin benzeri görülmeyen, tabii ve hakikaten bedii

olduğunu, her biri bir levha-yı ahenktar olan bu şiirleri okuduğunda “İşte benim se-
nelerden beri özlediğim tarz – ı efkâr” diye haykırdığını itiraf eder.
Dergide sayıları fazla olmayan mensur şiirler de bulunmaktadır. Orhan Rı-
za’nın (Aktunç) “Nasip” şiiri bu türe bir örnektir.
Karacaoğlan, Kerem, Âşık Halil, Kazak Abdal, Kasım Han gibi halk edebiya-
tı şiiri türleri “Halk Edebiyatımızdan Numuneler” adıyla neşrolunurken, yine halk
edebiyatı mahsullerinden olan manilere de yer verilmiştir. Bunlardan başka Ahmet
Baha’nın toplayarak bir araya getirdiği “Safranbolu Manileri” derginin birkaç sayı-
sında yayımlanmıştır. Ayrıca mani ve destanlar hakkında geniş tetkikatta bulunan
Ahmet Rasim’in yazılarına da rastlanmaktadır.
Şeyh Hüseyin Saadettin’in mutasavvıfane gazelleri, Hasan Ali ve Tokadzade
Şekîp’in “Erenler Lisanından” şiirleri tekke şiiri örneklerindendir.
Milli Mecmua Türk edebiyatının üç öncü şairi Nedim, Ziya Gökalp ve
Abdülhak Hamit için özel nüshalar tertip edilmiştir.
Nedim adına düzenlenen “Nedim Nüshası”nda8 Nedim’in gazel ve şarkıları-
nın yanında şiirleri yayımlanan şairler ve şiirleri ise “Üsküdarlı Talat Nedim İçin Bir
Temenni” , Halil Nihat “Nedim İle”, “Florinalı Nazım “Ruh-i Nedim’e”, Hasan Ali
“Nedim’i Tahmis”, Hamamizade İhsan “Nedim’den Tahmis”, Mehmet Mesih
“Tahmis-i Gazel-i Nedim “, Arif Dündar “Tahmis”tir.
İzzet Molla, Ziya Paşa, Süleyman Nazif’in Nedim’in gazeline yaptıkları nazi-
releriyle Tevfik Fikret’in “Nedim” adlı şiiri de bu nüshada yayımlanmıştır. Abdülhak
Hamit, Milli Mecmua’ ya yazdığı mektupla “Nedim Nüshası”na iştirak eder ve Ne-
dim’in iki yüz sene önce bugünkü İstanbul Türkçesiyle terennüm ettiğini, Nedim’in
bizim Hafız Şirazi’miz, Alfred de Musset’imiz olduğunu söyler.
“Ziya Gökalp Nüshası’nda9 Ziya Gökalp’e yazılan tek şiir Mehmet Mesih’in
“Ebediyete Doğru” adını alırken Ziya Gökalp ve mefkûresi çeşitli muharrirler tara-
fından gündeme getirilmiştir. Hasan Ali’nin “Mağfur Gökalp”in En büyük Hizmetle-
ri”, “Darü’l-Fünûn Emini İsmail Hakkı Beyi’in Ziya Gökalp’ın kabri başında hitabe-
8 “Nedim Nüshası”, Millî Mecmua, 14 Teşrin-i Evvel 1340, C. 2, S. 23, s. 357-374.
9 “Ziya Gökalp Nüshası”, Millî Mecmua, 5 Teşrin-i Sani 1340, C. 2, S. 24, s. 375 – 396.
61
sini iradı, Abdullah Cevdet’in “Ziya”, M. Şemsettin’in “Ziya Gökalp Merhum”,

Mehmet Emin’in “Ziya Gökalp ve İlim” , Mehmet İzzet’in “Ziya Gökalp’ı Tebcil
İçin”, Mustafa Şekip’in “Ziya Bey’deki Prensip ve Mefkûre Sadakati”, “Necmettin
Sadık’ın “Ziya Bey’ in Felsefi Hayatı”, Necip Asım’ın “Ziya Gökalp” adlı yazıları
bu nüshanın öne çıkanlarıdır.
Abdülhak Hamit için neşredilen “Hamit Nüshası’nda10 şairin “Arziler”den şi-
iri neşredilir. Ayrıca Hasan Ali’nin “Hamit’e Mektup” , Hasan Ali’nin “Abdülhak
Hamit: Hamit’i Nasıl Anlamalı?”, “Hamit’in Şahsiyeti”, Ali Canip’in (Yöntem)
“Abdülhak Hamit” yazıları, Mehmet Mesih’in “Hamit”, Tevfik Fikret’in “Hamit”
adlı şiirleri bu nüshada yayımlanmıştır.
Dergide “Müstait Zekâlar” sütunuyla iki ay sürekli bir yarışma düzenleneceği
ve kazanana derginin altı aylık aboneliğinin hediye edileceği ikinci sayıda ilan edil-
miştir. Fakat bu sürede istek üzerine uzatılır ve Afif Hikmet “Akasya Şarkısı” adlı
şiiriyle yarışmanın birincisi olur.”
Sorumlu olduğumuz sayfalarda neşredilmiş şiir türündeki eserleri dört başlık
altında topladık: “Halk Edebiyâtından Numûneler, Heveskârlar Sütûnu, Kalbim Gibi
Hür Mısrâ’lar, Müstakil Şiirler.”
Halk edebiyatı mahsulleri “Halk Edebiyâtından Numûneler” başlığı altında,
Alî Mümtâz’a ait şiirler “Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar” sütûnunda yayımlanır. Şiire
meyilli genç yeteneklere ait eserler ise “Heveskârlar Sütûnu”nda neşredilmiştir. Her-
hangi bir başlık altında verilmemiş eserleri de “Müstakil Şiirler” adı altında toplama-
yı uygun gördük.
2.10.1 Halk Edebiyâtından Numûneler
“Halk Edebiyâtından Numûneler” sütûnunda (36) adet mani, (1) adet de şarkı
başlığı altında türkü neşredilmiştir.
Türküde “hicran” teması işlenmiştir. Seçilen manilerde ise aşk, eğlence, için-
de bulunulan durumdan şikâyet, ölüm, vuslat, kader, yaratana sitem, sevgilinin vur-
10 “Hamit Nüshası”, Millî Mecmua, 1 Mart 1341, C. 3, S. 32, s. 509 – 532.

62
dumduymazlığından duyulan rahatsızlık gibi temler, üzerinde en çok durulan mevzu-

lardır.
2.10.2 Heveskârlar Sütûnu
54. sayıda açılan bu sütûn, sonrasında mütemadiyen devam ettirilmiştir. Bir

nev’i genç yetenekleri şiire özendirmek ve onlara böyle imkân bahşetmek ve akabin-
de altıncı cildin hitamında kazananı altı aylık abonelikle ödüllendirmek şiirin tekâ-
mülü, şiir “heveskârlarının” taltifi adına müspet bir adım olarak düşünülebilir.
Genç yeteneklerin kalem oynattığı bu bölümün şairleri Burhânettîn Bedi’i,
Süleymân Sıddık, A. Behçet ve Muhip Atalay’dır.
Burhânettîn Bedi’i’nin “Şarkı (3)”, “Terennüm (2)” adlarıyla (5); Süleymân
Sıddık’ın “Bahâr Terennümleri”, “Hicrân Kuruntuları”, “Ateşten Gömlek” adlı (3);
“Kabrinde” başlığıyla A. Behçet’in (1) şiirine yer verilmiştir. Ayrıca, Ankara Lise-
si’nde edebiyat öğretmenliği yaparken Muhip Atalay müstearıyla gönderdiği “Bir
Kadına” adıyla Ahmet Muhip Dıranas’ın (1) şiiri neşredilmiştir. Bu, aynı zamanda
Dıranas’ın yayımlanmış olan ilk şiiri olma özelliğini de taşımaktadır.
Diğer sayılardan farklı olarak derginin 58. sayısında, bu sütûn adı altında iki
farklı şaire yer verilmiştir. Yayımlanış tarihine göre eserlerin künyeleri şöyledir:
Heveskârlar Sütûnu –1
Bu sütunun ilk şiiri, “Şarkı” adıyla Burhânettîn Bedi’i tarafından kaleme alı-
nır. Şiir, iki dörtlük halinde yazılmıştır.
(C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884.)
Heveskârlar Sütûnu -2
Burhânettîn Bedi’i’nin “Terennün” adlı iki dörtlükten müteşekkil şiirine yer

verilir. Eser, 14’lü hece ölçüsüyle yazılmıştır. Sevgiliye “isyân” temi üzerine kurgu-
lanmıştır.
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916.)
63
Köşenin müdavimi Burhânettin Bedi’i’nin iki kıtalık bir şiiri yayımlanmıştır.

“Terk edilmiş, yalnız bırakılmış” bir aşığın duygularını dile getirir şair.
(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932.)
Heveskârlar Sütunu - 4, 5
Bu sayıda “Heveskârlar Sütunu”unda iki şairimizin şiirine yer verirler.

Burhânettîn Bedi’i’nin “Terennüm” ve Süleymân Sıddîk’ın “İlk Gün”.
(C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948.)
Süleyman Sıddîk’ın “Hicrân Kuruntuları” adlı şiirine yer verilir. Eser iki
dörtlüktür.
(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 958.)
Süleyman Sıddık’ın “Şarkı” adlı şiirine yer verilir.

(C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 977.)
Burhanattin Bedî’i’nin ilk iki bendi altı, son bendi iki dizeden oluşan, “hüs-
ranla biten aşk”ı anlatan şiirine yer verilir.
(C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996.)
64
Sevgilisini kaybetmiş bir aşığın feryadını ifade eden mensur şiirdir “Kabrin-
de”. A. Behçet tarafından yazılır.
(C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028.)
Heveskârlar Sütunu -10
Ankara Lisesi’nden Muhip Atalay’ın dört dörtlükten müteşekkil “Bir Kadı-

na” adlı şiiri neşredilir bu sütunda.
(C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124.)
Süleyman Sıddık’ın, üçer dizelik altı bölümden müteşekkil “Ateşten Gömlek”

adlı şiiri yayımlanır. Şair “aşkı” ateşten bir gömlek giymek olarak yorumlar.
2.10.3 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar
Bu başlık altında, derginin sütûnlarında kalem oynatan şairimiz Ali Mümtaz

[Arolat]tır. Her sayıda, birden fazla şiiri neşredilmiştir. 56. sayıdan itibaren şiirlerine
yer verilmeye başlanmıştır.
Mecmuanın, 56. sayısına tekabül eden 1 Mart 1926 tarihli nüshasında Ali
Mümtaz’ın “Kalbim Gibi Hür Mısralar” (C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932.) başlıklı
şiirlerinin yayımlanmasının ardından bir sonraki nüshada Abdülhak Hamit’in bir
tebrik yazısı neşredilmiştir. Hamit yazısından, Ali Mümtaz’ın şiirlerinin benzeri gö-
rülmeyen, tabii ve hakikaten bedii olduğunu, her biri bir levhâ-yı ahenktar olan bu
şiirleri okuduğunda “İşte benim senelerden beri özlediğim tarz – ı efkâr” diye hay-
kırdığını itiraf eder.”(Özlüklük, 2008: 21)
Serbest şiirin olanaklarından faydalanılarak kaleme alınmış bu şiirlerde, ge-
nelde aşk, tabiat, hayal, sıla özlemi… temleri ağır basmaktadır. Dergide yayımlanan
şiirleri şunlardır:
65
“Rüzgârlar, Şehir, Hayâl İklîmine Doğru, Üç Gencin Rüyâları, Limân, Gece

ve Sukût, Yel Değirmenleri, Akşam Rüzgârları, Çınar Altı, Son Mevsim, Köyler ve
Şehir, Sâ’atler, Ölen Gençliğimiz, Haydût, Benim Derdim, Dün ve Yarın, Hayâl İkli-
mînin Yolcuları, Üç Yaprak, Son Bahara Doğru, Armada, Öyleyse, Yelken Açan Ge-
mi, Üç Çeşmeden İçen, Dalgalı Bir Denizde, Çay Kenarında Değirmen, Hükümdâr,
Mezâr Taşları, Istırâp, Gençliğe Hasret, İsterlin, Haykırmak İsteyene, Düşünürken,
Tenhâ Yollar, Balıkçı, Kenârda, Mavi Rü’yâların Melîkesi, Demirci, Nasîhat, İlhâm,
Hasta, Sâhil Kızları, Bahâr Arzûları, Gölgem, Güllerle ve Gönüllerle, Kapımı Vuran
Yolcular, İstiyorum, Emel ve Ümît, Mâvî, Mandolin, Uzun Yol, Ressam, Eski Günler,
Harâp Yalı, Korkuluk, Bulutlar, Heykeltırâş, Fırtına Başlarken Geçen Atlı, Bahârda
Mehtâp…”
2.10.4 Müstakil Şiirler
Mecmûada, belirgin bir sütun (Heveskârla Sütûnu, Müsta’it Zekâlar gibi) al-
tında yayımlanmamış münferit şiirleri bu başlık altında toplamayı uygun gördük. Bu
bölümde imzası bulunan şahsiyetler ve eserlerinin künyeleri şöyledir:
Gölgem
Derginin sahibi ve mesul müdürü Mehmet Mesîh’in, “gölge” misali sevgili-

nin peşinde dolaşan aşkını terennüm ettiği şiiridir.
Boş Odalar11
Necip Fazıl Kısakürek’in, dörder mısralık dört bölümden müteşekkil ve 11’li

hece ölçüsüyle yazılmış şiiridir.
11
Necip Fazıl’ın bu şiirinin ikinci dörtlüğünün son dizesi “Çile”de, “Kapıya sokulup tokmağı vurur.”
şeklinde yer almaktadır.
KISAKÜREK, Necip Fazıl (Nisan 2006); Çile, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul, s. 211.
66
Tuna’da
Şairin soyadıyla müsemma, bir zamanların “zorlu Tuna”sı olarak hala yâdı-
mızda kabzettiğimiz, düşman saldırılarına karşısında vefanın, sadakatin timsali ola-
rak marşlarımızda hala mündemiç Tuna’ya karşı Halide Nusret’in Varna’da kalame
aldığı destansı bir şiiridir.
Ne Diyor?
Mehmet Mesih’in şiiridir. Şair, aşkın gücüyle “kendinden geçme” halini şiir-
sel bir söylemle izâh eder.
Gölgem
Ömer Bedrettin (Uşaklı) tarafından, halk şiiri geleneğinden faydalanılarak ya-

zılmış bir sevi şiiridir.
‘Aşk
Mehmet Mesîh’in üç birimlik şiiridir.

Derbeder Bahtım
Mehmet Mesîh’in dört kıtalık, halk şiirinin özelliklerini ihtiva eden şiiridir.
(C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 873.)
Sen Olmasan
67
Üç bölümlümden müteşekkil bir aşk şiiridir. Mehmet Mesîh’e aittir. 14’lü he-
ce ölçüsüyle yazılır.
(C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 894.)
Gül ve Aşkım
Serbest şiirin imkânlarından faydalanılarak yazılmış bir sevi şiiridir. Alî

Mümtâz’a aittir.
(C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 894.)
Bir Hâtıra
Mehmet Mesîh’in serbest tarzda yazılmış şiiridir. Mesut günlerden arta kalan
hicran kırıntılarını terennüm eder şair.
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 902.)
‘Azîz Şeytân
Sevgiliye karşı gayz ve kin duygusuyla yazılmış serbest şiirdir. Sevgili, şiirde
“azîz bir şeytan”a teşbîh edilmiştir. Eser Mehmet Mesîh’e aittir.
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 907.)
Siyâh ‘Aşk
Beş bölümden oluşan, “siyah aşk” temalı, sevgilinin “kara bakışlı, cellât,
uğursuz” gibi vasıflarla tavsif edildiği Mehmet Nesîh şiiridir.
(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 920.)
Müzâb Olsun
68
Mehmet Mesîh’in, aşkın ateşiyle erimeye hazır bir aşığın yakarışını terennüm
ettiği mensur şiiridir.
(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 927.)
Gönül Duygusu
İki dörtlük ve iki ikilikten oluşan, şairin sevgiliye karşı içten içe gayzını ihtiva
eden şiirdir. Mehmet Mesîh’e aittir.
(C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 937.)
Ana Baba Günü
Üstat Necip Fazıl’ın, üçlük şeklinde ve iki bölüm olarak yazılmış “mahşer”
temli şiiridir.
(C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 942.)
Benim Derdim
Halide Nusret’in iki dörtlük ve iki üçlükten oluşan şiiridir.

(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 952.)
Çöllerde
Mehmet Mesih’e ait mensur şiirdir.

(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 956.)
Senin Ölümün
Halide Nusret’in serbest tarzda yazılmış, “ölüm” temalı şiiridir.

(C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 967.)
Gönül Mahşeri
69
Mehmet Mesih’in iki bölümden oluşan şiiridir. Aşkın nârının yakıcılığı, âşı-
ğın çaresizliği temi üzerine kurulur şiirin çatısı.
(C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 973.)
Bağışladım
Mehmet Mesih’in mensur şiiridir.

(C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 989.)
Şarkı
Mehmet Mesîh’in şarkı formatında kaleme aldığı iki dörtlükten oluşmuş

şiiridir.
(C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 999.)
Yangın
Aşk oduyla harlanmış bir gönlün, nevmîd haykırışlarını ifşa eden, mensur şi-
irdir. Mehmet Mesîh’e aittir.
(C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1025.)
Şikâyet
Mehmet Mesîh’in beş bölümden oluşan, halk edebiyatı geleneğinin izlerini

taşıyan şiiridir.
(C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1037.)
Melankoli
İbrahim Seyfi Kipmen’in üç kıtalık şiiridir.

(C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1040.)
70
Benim Gönlüm
Halide Nusret’in, “gönlün” çeşitli durumlarını farklı teşbihlerle anlattığı üç

bölümlük şiiridir.
(C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1049.)
Şarkı
Mehmet Mesîh’in iki kıtadan müteşekkil şiiridir. “Şuh” bir sevgiliye olan ni-
da şiirin konusunu teşkil eder.
(C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1053.)
Ölü
“Ey yolcu!” nidasının motif olarak sürekli tekrarıyla, kendisini bir “yolcu”ya
teşbih eden şairimiz Tanpınar’ın, 11’li hece ölçüsüyle yazdığı şiiridir.
(C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1057.)
Tılsımlı Şarâb
Mehmet Mesîh’in iki dörtlükten müteşekkil “aşk” temalı şiiridir.

(C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1085.)
Yangın da Değil
Mehmet Mesîh’in şiiridir.

(C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1104.)
Günâh
71
Sevgiliye bir son sesleniş ve son nasihat temi üzerine kurgulanmış Mehmet
Mesîh şiiridir. Şair, duygularını mensur bir tarzda dile getirmiştir.
(C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1117.)
Gönlüme
Mehmet Mesîh’in, hece ölçüsüyle ve dize bütünlüğünden faydalanarak kale-

me aldığı şiiridir.
Rüzgâr
İbrâhîm Seyfi’nin “kahramanlık” temalı, serbest tarzda yazılmış uzun bir şii-
ridir.
“Gülüm” İçin
Cenâp Muhittîn Kozanoğlu’nun, vuslat temalı şiiridir.

Alev Kuş
Mehmet Mesîh’in “aşk” temalı şiiridir. Şiirin birim değeri dizedir.

2.11 Tenkît (Eleştiri)
Eleştiri türü başlığında değerlendirdiğimiz yazı adedi dörttür. Bunlar Reşît

Süreyyâ, Cemîl Senâ’ ve M. M. müstearlı yazara aittir. Konuyla ilintili mecmûada
neşredilen yazılan şunlardır:
72
Münâkaşa Değil İhtâr
“Mukâbelesi Münâsebeti ile Cemîl Senâ Beye” alt başlıklı yazıda Doktor
Reşit Süreyyâ’nın, muhatabının ulûm-ı müsbeteye karşı olan kini ve gayzı nedeniyle
kaleme aldığı bir tenkit yazısıdır. Yazıda, mukabelenin çatısı konuyla ilgili dört
madde üzerinde şekillenmiştir.
(C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 870 – 873.)
Son Söz
Cemîl Senâ’nın; Doktor Reşit Süreyya Bey’in 54. sayıdaki “Münâkaşa Değil
İhtâr” başlıklı tenkidine cevabi yazısını ihtiva eder.
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 910 -911.)
Hâtime
Cemîl Senâ Bey’in 56. sayıdaki “Son Söz” adlı tenkidi münasebetiyle Doktor
Reşît Süreyyâ tarafından tahrir edilen mukabele yazısıdır. Bu tenkit münasebetiyle
Reşît Süreyyâ’nın sitemvari ifadelerinden bir bölümü alıyoruz:
“İlahi Cemîl Senâ Bey, ben de sizi ciddi bir şey söylüyor zannetmiştim de
ciddi ciddi ilmi delâ’il getiriyordum. Meğer ne ilmi bir maksatla ve ne de bir nokta-yı
nazarın inkişaf ve tipleri için değil, sadece fantezi yapmış olmak için yazıyormuşsu-
nuz. İfadeniz vecihle “Yalan yanlış olsa da”- tabii karileri düşünmemek şartıyla-
yazmış olmak için yazmak gayenizmiş.”
(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 961.)
Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi
Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi tertip edenlere ve tabloları

sergilenen ressâmların eserlerine yönelik tenkit ve değerlendirmeleri havidir. Tertip
heyetiyle ilgili ilginç birkaç tespiti buraya alıyoruz:
73
“Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi hakkındaki duygularımızı bu

sûretle kısaca yazdıktan sonra tertîp hey’etinin lâkaydîsini ve hatâlarını söylerken ne
gibi hislerin salonların tanzîminde hâkim olduğunu anlayamadığımızı da ilâve
edeceğiz.”
(C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1073 – 1074.)
2.12 Neşriyat - Basın Yayın
Millî Mecmûa’nın basın yayın faaliyetleri ilgili tanıtı, duyuru, tashîh, tebrîk,
reklam ilgili değerlendirmeleri bu başlık altında toplanmıştır. Bu konulardaki tetkik-
lerimiz genel ifadelerle sınırlı kalacaktır. Mezkûr yazılardaki gerek eser gerekse şahıs
isimleri, çokluğu nedeniyle tamamen buraya alınmamıştır. Peyderpey örnekler zikre-
dilmiştir. Bunlara, “Konularına Göre Yazılar” ve “Dizin” bölümünden ulaşılabilir.
Dergide yazar kadrosu içinde bulunanlar başta olmak üzere, yeni eseri neşre-
dilmiş muharrirler ve eselerinin tanıtımları da yapılmıştır (Özlük 2008: 29). Mehmet
Mesih’in “Filiz”, Mustafa Şekip’in “Gülmek Nedir?”, Ali Mümtaz’ın “Bir Gemi
Yelken Açtı” bu eserlere örnek olarak verilebilir.
Millî Mecmûa yalnız yeni kitapları değil yeni/ yeniden intişar eden veya bir-
kaç sayısı çıkmış Mihrap, Servet-i Fünun, Türk Yurdu, Ayın Tarihi, Yeni Fikir, Ateş
Kızı, Irmak, Güzel Mecmua, Yeni Türkistan gibi dergilerden de haber verir ve onlara
başarı dileklerinde bulunur.
Cumhuriyet Bayramı, 23 Nisan Bayramı, Ramazan Bayramı, Kurban Bayra-
mı, Regaip Gecesi, Berat Gecesi kutlamalarına yer verilir.
Milli Mecmua’da yeni kitapların, mecmuaların yanında fotoğrafhane, satılık
ev, hanımlar için tuvalet salonu, çeşitli hekimler, Osmanlı Bankası, İş Bankası, lo-
kanta ve birahane gibi pek çok müessesenin reklamı yer almıştır.
Derginin ciltleri altı ayda bir tamamlanarak bir koleksiyon oluşturulmuştur.
Her cildin sonunda alfabe sırasına göre konulara ayrılmış bir fihrist tertip edilmiştir.
Mecmuanın basımındaki veya muhtevasındaki aksaklıklar okurlarına bildi-
rilmiştir. Mesul müdürünün İstanbul’da olmaması yüzünden birkaç gün geç basılma-
sı, okuyucuların yeni harflere alışarak lezzetle okuyabilmeleri için nüshanın fasılayla
74
çıkması veya muharririn rahatsızlığı yüzünden neşredileceği haber verilen yazının

yayımlanamaması gibi durumlar örnek olarak zikredilebilir.
Mecmuanın basınında görülen dizgi hataları –Ki bugün bile modern makine-
lerde basılan aynı hatalardan söz etmek mümkündür.- bazen aynı sayıda bazen de bir
sonraki sayı/sayılarda okuyucuya bilgi verilerek düzeltilmiştir.
2.13 Resimler
Mecmûada, konularla ilintili birçok resim ve fotoğrafa da yer verilmiştir.

Bunlar genelde devlet adamları, mimarlar ve büyük musikişinaslarla alakalıdır. Res-
mi veya fotoğrafı yayımlanan şahsiyetler şunlardır: “Haydn” (Millî Mecmûa, C. 5, S.
51, k.; C. 5, S. 51, s. 828); “Haydn İngiltere Yolunda” (Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, k.;
C. 5, S. 52, s. 845); “Profesör Bertold” (Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, s. 866); “Haydn
Kapel Maestro İken Gala Kostümüyle” (Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, k.; C. 5, S. 53, s.
861); “Büyük Müncîmizin Sanâyi-i Nefîse’de Yapılan Heykeli” (Millî Mecmûa, C. 5,
S. 55, k.; C. 5, S. 55, s. 885); “Haydn’ın Viyana’daki Heykeli” (Millî Mecmûa, C. 5,
S. 56, s. 906); “Mi’mâr Gabriyel Fonsaydel” (Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, s. 925);
“Oscar Miller” (Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, s. 925); “Mozart” (Millî Mecmûa, C. 5, S.
58, k.; C. 5, S. 58, s. 940); “Mozart Çocuk İken” (Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, s. 941);
“Piyanoda Küçük Mozart, Hemşîresi ve Pederi: 1764’te” (Millî Mecmûa, C. 6, S. 62,
k.; C. 6, S. 62, s. 1006); “Kıymetli Talebem Râğıp’a… Borrel” (Millî Mecmûa, C. 6,
S. 68, s. 1096); “Mozart’ın İlk Aşkı” (Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, k.; C. 6, S. 70, s.
1128).
2.14 Diğer Yazılar Hakkında
Millî Mecmûa’da; dil ve edebiyat yazılarının yanında, “Her ayın birinci ve on

beşinci günleri çıkar, ilmî, edebî, iktisâdî, fennî resimli mecmuadır.” serlevhasında
belirtildiği gibi gerek fen bilimlerini, gerek sosyal bilimleri, gerekse ilmî mevzuları
havi yazılar da neşredilmiştir.
Bu yazılarla alakalı değerlendirmelerimiz yüzeysel olacaktır. Farklı başlıklar
altıda topladığımız bu yazıları, daha çok özetlerini ön plana çıkararak değerlendir-
75
meye çalıştık. Sınıflandırmamızdaki temel kıstas, edebî türlerde olduğu gibi (5.) cil-
din sonunda yayımlanan “Fihrist” olmuştur. Türler, alfabetik sıraya göre dizilmiştir.
Yazılarda ise yayımlanış tarihi esas alınmıştır. Bu nevi’ler şunlardır:
2.14.1 Bilim - Teknik Yazıları
Bilim – teknik yazıları, Elektrik Mühendisi İshakoğlu Bekir Sıtkı tarafından

tahrir edilmiştir. Makaleler, daha önceki sayılardan mabat 10 sayı olarak tefrika
olunmuştur. Mesul olduğumuz sayılarda neşredilen bölümler şöyledir:
Teknik Apolojisi -8
“Teknik Apolojisi”; on sayılık seridir. Çalışmamızın iptidaisini teşkil eden

51. sayıda “Teknik Apolojisi -8” olarak yayımlanır. “Kahramanca Sulhperverlik,
Rûhî Atalet, Teknik ve Hüsn, Emansipasyon (Serbestlenme, baskıdan kurtulma) (Te-
ceddüt), Hıristiyanlık ve Feodalizm (Derebeylik)” alt başlıkları altında teknik asrının
ruh mimarlığına soyunulmuştur. Aşağıdaki cümlelerde de bunu görebiliyoruz:
“Teknik asrının ruhu kahramanca sulhperverliktir, kahramancadır; çünkü
teknik bir nevi harptir. Sulhperverdir. Çünkü bu harp insanlara karşı değil tabii’
kuvvetlere karşıdır.”
“Ölümün hayat üzerinde galebesi, ataletin faaliyete galebe etmesidir.”
“Durup dinlenmeden ileri atılan bir asrın güzellik ideali ve bununla birlikte
bu idealin rumuzu (sembolü) kuvvâi’ müteharrik (dinamik) olmaya mecburdu. Çünkü
teknik devrinin insanı kendi yaptığı makinenin çırağı, “şakirdi”dir.”
“Avrupa’nın terakkiyâtına iştirak edebilmek için Asyalı kendi armonik ruh ve
kültürünü, Avrupalının vital (canlı) ruh kültürü ile değişmeye mecburdur.”
(C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822 - 825.)
Teknik Apolojisi – 9
“Kapitalizm ve Kominizm” alt başlığında harp devrinin askerî hükümetlerinin

iş devrinin iktisadî hükümetlerine tekâbülü ve tebeddülü mevzuu etraflıca anlatılır.
76
Teknik Apolojisi -10
“ İş Hükümetinden Kültür Hükümetine” alt başlığı altında, gelecek nesillere

müreffeh ve etik nasıl bir ati bırakılması hususu, kapitalizm ve komünizm gibi fikir
akımları çerçevesinde kapsamlıca irdelenir. Düşüncelerimizin tebellür etmesi adına
küçük bir pasajı aşağıya alıyoruz:
““Kapitalist garp, yeni garba Avrupa ve garplı Amerika bütün hayatî kuvvet-
lerini çocuklarına mühim bir miras terk ve onlara müreffeh bir şerâit-i hayatiye ih-
zâr etmek için bırakmakta olduğu gibi Komünist Rusya’da da bütün bir nesil sırf bu
emel uğrunda bu kadar sefâlet ve mahrûmiyet katlanmaktadır.”
(C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 886 – 890.)
Felsefî Yazılar
Konuyla alaka bir yazı neşredilmiştir. Yazının mevzuu kısaca şöyledir:
Felsefî Düşünceler
Dârü’lfünûn Felsefe Târîhi Müderrisi Mehmet Emin [Erişgil] makalesinde;

beşeriyetin doğaya galabesi, nikbinlilik-bedbinlik çizgisindeki idame-i hayatı ve in-
san-ı kâmile giden yol üzerine düşüncelerini kaleme almıştır. İfadeleri vazıh hale
getirmek için metindeki birkaç ibareyi aşağıya alıyoruz:
“İnsan âlemde mesut olmaz; fakat binlerce mezâhime (eziyetler, sıkıntılar)
galebe çalmak suretiyle kahraman olur.”
“Âlemde zahmet, fenalık esastır. Zaten bunun için hayat yaşamak zahmete
değer. Çünkü zî-hayat daima âlemdeki fenalığa, mihnete galebe eder. Yahut galebeye
çalışır. Bu sa’y (çalışma) ve galebedir ki iyidir ve güzeldir.”
2.14.2 İlmî Makâleler

77
Diğer türlere nazaran - edebî neviler dışındaki – derginin sayfalarında daha

fazla yer edinmiş bir türdür. “Kurûn-ı Kadîme Târîhi: Atina’da Gençliğin Terbiyesi”
adlı metin haricindeki eserler – Reşât Şemsettin tarafından Maks Dongeger’den ter-
cümedir. – teliftir. Bu konuda, Nâmdâr Rahmî, Nâcî Fikret, Cemîl Senâ, Kemâl Saît,
Bekir Sıtkı gibi şahsiyetler yazmıştır. Neşredilen eserler şunlardır:
Kudretiyât Sistemi ve “Hayat”ın Tarz-ı Telakkîsi
Hayatın tarz-ı telakkisinin, mümin ve münkir nazarından nasıl içselleştirildi-

ğini anlatan bir makaledir.
(C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 831 – 834.)
Finâlizm ve Enerjetizm -1
Makalede, “Millî Mecmû’a”nın 46. sayısında Nâmdâr Rahmî Bey’in “Fina-

lizme Karşı Kaderiyat” serlevhalı yazısını destekler nitelikte düşünceler ileri sürül-
müştür. “İnsanın cehlinden, körlüğünden ve hôd-kâmilliğinden doğmuş bir telakki”
olarak nitelenen finalizmin tefsiri olarak yorumlanabilir.
(C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 841- 843.)
Nedîm Ahmet Efendiler
Müverrih İsmet Efendinin “Şeyhî Zeyli” münâsebetiyle Alî Cânip tarafından

tahrir edilen bir tetkik yazısıdır. Eserde, müderris ve meşhur şair sevgili Ne-
dim’imizden başka ikinci bir Nedim Ahmet Efendi’nin halk edilmesi üzerinde duru-
lur. Bir nev’i edebiyat tarihçiliği yapılmıştır. Yanlışın, yanlış üzerine bina edilmesine
güzel bir örnek olarak düşünülebilir.
Finâlizm ve Enerjetizm -2
78
Gayecilik ve kadın erkek arasındaki tefazul (fark, meziyet ve fazilet yarışına

çıkma) düşüncelerine farklı felsefi doktrinler açısından yaklaşımlar anlatılır.
Kemmî ve Keyfî Hareketler -1
Âlem bilen ve bilinen olmak üzere iki hat üzerine teşekkül etmiştir. Birinci
hat “marifet” yani keyfi, diğeri “mevcudiyet” yani kemmi hat… En nihayetinde de
âlemde keyfiyete doğru sürekli bir tekâmül ve değişim söz konusudur. Makalenin
özü de bu düstur üzerine kurulur.
(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 918 – 920.)
Kemmî ve Keyfî Hareketler -2
Geçen nüshadan mabat bu bölümde kemiyetten keyfiyete doğru sürekli bir is-
tihalenin olduğu, keyfiyetin bir âlem-i aksar değil ekber addetmek gerektiği vurgula-
nır. Keyfiyetin mutlaklığı vurgusu yapılır. Zaman ve mekân buutunda bu iki kavram
irdelenir.
(C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 935 – 937.)
Lâyemûtluk Sırrı
Et ve kemik gibi maddi zerrelerden ibaret bir uzviyete merbut ve müftekir

(muhtaç) olan ömrümüz mahduttur. Tıpkı parlayan ve sönen bir şule gibi! Dün yaşa-
yan insanlar bugün mevcut değildirler. Bugün yaşayanlarda yarın yok olacaklardır.
Ferdiyetlerimiz için fena mukadderdir. Fakat uzviyet ve ferdiyetin itibari ile fenâ-yı
mahkûm olan insan ruh ve zekâsı itibarı ile baki ve ebet-zindedir. Çünkü bu ruh ve
zekâ zamanın sermediliği (daimî, ebedî) ve mekânın namütenahiliği içinde eser ve
miras halinde tecessüt (ceset şekline girmek) eder ve yaşar. Eser ve miraslarımız baki
kaldıkça onları ibda eden ruh ve zekâmız da bakidir. Lâyemuttur!
(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 950 - 951.)
79
Dîn ve Cinsiyet
Kadim zamanlardan günümüze kadar, muhtelif kavim, memleket ve ülkeler-

deki cinsî inanç kavaitleri, misallerle detaylı olarak tefsir edilmiştir. Misal olarak şu
ifadeleri alıyoruz:
“Keldâniye’de ve Küçük Asya’da birtakım ormanlar ve bâhusûs küçük ve
mevziî mukaddes korular ve bataklık halde bulunan çukurluklar, uçurumların hâkim
olduğu derin dereler, şekilleri ile bir mutâavat (itaat etme) ve münfailiyet (dinginlik)
(passivie) fikri hâsıl ettikleri cihetle müennes cinse karşı yapılan ibâdetle birleştiril-
mişti.”
(C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 984 – 989.)
Energetizme Nazarân Rûhiyât
İnsan tabiatında, iç ve dış kuvvetlerin sevk-i tabisinin neticesinde hâsıl olan

cinsî ve ruhî enerjinin bir nevi çözümlemesi diyebileceğimiz kapsamlı bir makaledir.
(C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1001 – 1005.)
Sebep ve Gâyeye Dâir -1
Şe’niyet, mevcudâtın yaratılış gayesi, kâinattaki mihanikinin sebepleri muhte-

lif felsefî fikir hareketlerine göre mütalaa edilmiştir. Konuyla alakalı muhtasar birkaç
cümleyi, ifadelerimizi somutlaştırma adına almayı uygun gördük:
“… pluralist ve ne de bir monist iddiâsının kıymeti yekdiğerinden daha bâriz
bir hakîkati ihtivâ edemez denilebilir.
Yalnız esas i’tibâriyle bu iki meslek muhtelif şûbeleriyle iki muhtelif nokta-i
nazara mâliktir: Pluralistler, eşyâyı ve hilkatin cereyânını [gâî] bir nazarla tetkîk
eden sebebiyetçilerdir. Monistler ise umûmiyetle [gâiyetgirîz] muayyeniyetçilerdir.
Birincilerde mes’ûliyet ve hürriyet, ikincilerde mukadderiyet esastır.”
(C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1015 – 1017.)
Sebep ve Gâyeye Dâir -2

80
Eşyadaki gâyenin, insan ve tabîatla olan münâsebetine göre çeşitlilik arz etti-
ğini, âlemi sebep veya gâyelerine göre tetkîk etmenin sakıncalı olduğu beyan edilir.
Gâye ve sebep mefhûmuyla izâh edilmek istenen hâkikatler zâti mâhiyetlerini tamâ-
men ifşâ edemeyeceği fikri sabiti telkin edilir.
(C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1032 – 1035.)
Kurûn-ı Kadîme Târîhi: Atina’da Gençliğin Terbiyesi
Kadim Atina’da, gençliğin terbiye-yi bedeniyye, terbiye-yi ilmiye, müzik ve

adab-ı muaşeret yönünden eğitimini konu alan bir tercümedir. Terbiye hususunda
ilginç birkaç uygulama:
“Eski Atina evlerinde câri olan terbiyenin en bâriz vasfı bu terbiyenin sert ve
haşîn bir mâhiyeti hâiz olmasıydı. Çocuklar sofrada hiçbir sûretle ebeveynlerinden
evvel yemeğe el uzatamazlardı. Balık, tavuk, kuş ve sâir gibi hayvanların etini yemek
onlar için memnû’ idi. Sofrada çocuk gâyet uslu oturur ve ayaklarını birbirinin üze-
rine koymamağa dikkat ederdi. Yemek yerken yalnız iki parmağıyla eti ve ekmeği
tutmak en ziyâde riâyet edilmesi lâzım gelen muâşeret kâidelerinden sayılıyordu.”
(C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1048 – 1049.)
Türkiye’de Âilenin İktisâdî Vaz’iyeti Nedir?
Yazının kaleme alındığı tarihte, memleketimizde âilenin iktisâdî vaz’iyetini,

umûmiyet i’tibâriyle ictimâ’î hayâttaki mevkiini tayin ve tespît maksadıyla neşredil-
miş bir araştırma yazısıdır.
(C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1087 – 1088.)
Kooperatiflerin Ehemmiyeti
İktisâdî bir mezhep olarak kabûl ve telakki edilen “kooperativizm” ve iktisâdî

hayâtta çok mühim ve çok mühim olduğu kadar da çok müfîd bir rol îfâ eden koope-
81
ratiflerin dünü, bugünü ve önemi üzerine bir yazıdır. Metin hakkında kısa bir malu-
matı buraya alıyoruz:
“Kooperativizim, ortakların arzû ve emellerini birbirine bağlayan iktisâdî bir
mezheptir. Esâsen tâbirin aslına dikkat edilecek olursa, (co) (operative) kelimelerin-
den terekküp ettiği görülür ki, müşterek çalışma, müşterek işlenme ve müşterek inti-
fâ’ mânâlarını tazammun eder.”
(C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1104 – 1105.)
Meslek ‘Aşkı
Almanya’nın, Almanlığın meslek mefkûresine tapan münevver meslek adam-

larının müsmir (verimli) ve mütemâdi (sürekli, devamlı) sa’y ve gayretleri ile bizim
meslek kuruluşlarımızı, erbâplarımızı mukayese eden bir tetkîk yazısıdır. Metnin
çatısı aşağıdaki ana fikir üzerine kurgulanmıştır:
“Eğer biz de yükselmek istiyorsak genç mütehassıslar arasında millî ve şuûr-
lu bir meslek mefkûresinin doğmasına çalışmalıyız.”
(C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1118 – 1120.)
Türkiye’de Bankacılık
Memleketimizdeki bankacılık faaliyetlerine, umûmiyet i’tibâriyle tarihine ait

mütâlaayı içerir. Cumhuriyet öncesine baktığımızda:
“Türkiye’de bankacılığın terakkisine bi’l-hâssa Sultan Abdülazîz’in saltanatı
zamânında pek ziyâde çalışılmıştır.”
(C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1121.)
İctimâ‘Î Hatâlarımız
Garp medeniyetinin bize –özellikle de Osmanlı’nın son dönemindeki

“hasta adam” nitelemesinin vetiresi olarak- bakış açısı,bu medeniyetle irtibatımızın
bir neticesi olarak yeni yeni teşekkül etmeye başlayan Batı’ya dönük ictimâ’i hayat
82
tarzının benimsenmesindeki zorluklara yönelik bir teşhîs ve tetkîk yazısıdır. Yazarın

ifadesiyle:
“Türk kelimesinin Türkiye’yi görmeyen bir Garplı nazarında ifâde ettiği
manâ şalvarlı, yatağanlı, korkunç, nîm bedevî bir adam demekti. Her Garplının rû-
hunda yer eden böyle bir telâkkiyi değiştirmek elbette kolay bir iş değildi. Lâkin ara-
dan çok seneler geçmeden Büyük Gâzi’mizin Anadolu’muzda yarattığı mûcize tebel-
lür etmeye başladı. Türklüğü Kranker Mann [Hasta Adam] nâmıyla yâd eden Alman-
lar, yaratılan bu mûcizenin azameti karşısında şaşkın ve mütehayyir kaldılar.”
“Garp medeniyeti memleketimizde büyük bir hüsn-i kabûl görmeye baş-
lamıştır. Fakat maatteessüf şunu zikretmek mecbûriyetindeyim ki, bugünkü âileleri-
miz, gençliğimizin büyük bir kısmı -bi'l-hâssa kadınlarımız- garp medeniyetini yanlış
ve pek yanlış telakkilerle karşılamaktadırlar.”
Süs ve Modanın İktisâdî Nokta-i Nazardan Tedkîki -1
Memleketlerin ictimâî hayâtlarında olduğu kadar iktisâdî hayâtlarında da çok

faâl bir rol oynayan süs ve modanın tetkîki üzerine bir makaledir. Bu iki kavramın
farklı nokta-i nazarlarca îzâhı söz konusudur. Yazara göre:
“Süs ile modanın vücûda getirdiği ictimâî ve iktisâdî te’sîrleri müspet veya
menfi bulanlar ayrı ayrı gruplar hâlinde toplanarak yekdiğeri ile mücâdele etmekte-
dirler. Bazen bu cidâl o kadar ehemmiyet ve o kadar azamet kesbeyler ki nihâyet,
(devlet) bile müdâhale etmek zarûretini hissederek cezrî birtakım tedbîrler ittihâz
eyler.”
Milliyetçilik Mefhûmunun Tahlîli
Dâru’l-funûn Rûhiyât Müderrisi Mustafa Şekîp Bey’in İstanbul Türk Oca-

ğı’nda “milliyetçiliğin” dünü, bugünü ve geleceği üzerine yaptığı musâhabedir. Ya-
zarın Türk milliyetçiliği üzerine yaklaşımı açısından şu ifadeleri alıyoruz:
83
“Dikkat edersek Türk milliyetçiliği kardeşleri olan Garp milliyeçilikleri gibi

bir taraftan Osmanlı İmparatorluğu’nun fevka’t-tabî’a ve cebrî tazyîklerinden, diğer
taraftan da Avrupa milliyetçiliğinin iktisâdî emperyalizm ile tecelli eden tazyîklerin-
den doğmuş bir çocuktur. Bütün Garp zihniyetlerini yoğurmuş olan asrî ilimler zih-
niyetinin mekteplerimiz vâsıtasıyla bir, bir buçuk asırdan beri Türklerin rûhuna hulûl
etmesi o iki tazyîkin verdiği ıztırâbı millî bir şuûr hâline kalbetmiştir.”
(C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1134 – 1135 – 1137.)
Süs ve Moda -2
Geçen makâlede süs ve moda hakkında mevcût iktisâdî fikirler îzâh edilmişti.
Bu sayıda da doğrudan doğruya bu iki mefhûmun memleketimizdeki te’sîr ve netice-
lerinden bahsedilir. Menfî ve müspet tesirleriyle alakalı şu örnekler verilebilir:
“Modanın bu husûsta çok müessir bir rol oynadığı inkâr edilemez. Eğer mo-
da olmasa idi bütün fabrikaların tabiî istihsâlleri ile iktifâ etmeleri ve hiçbir zaman
bunun fevkine geçmemeleri lâzım gelirdi ki bu da sanayinin tekâmülüne şüphesiz bir
mâna, bir hâil olurdu.
Süs ve modayı bu nokta-i nazardan tasvîp etmek mümkün olursa da aile ikti-
sâdı nokta-i nazarından doğru bulmak kabûl olamaz. Öyle iddiâ olunabilir ki süs ve
moda her memleketten daha ziyâde bizim memleketimizde bilhâssa hayâtın maddî
zarûretlerini pek büyük fedâkârlıklarla iktihâm eden aileler üzerinde çok tahrîbkâr
bir te’sir icrâ ediyor.”
2.14.3 Mûsikî
Mecmuada ağırlık verilen konulardan biri de musikidir. Bu husustaki yazıla-

rın ve E. Borrel’den tercümelerin pek çoğu Kösemihâlzâde Mahmut Ragıp’a aittir.
Mahmut Ragıp ayrıca musikide öne çıkan şahıslar hakkında da bilgi vermiş-
tir: “Sebastian Bach”, “Handel”, “Mozart”, “Haydn” gibi.
Dergide musiki ile ilgili memlekette yürütülen diğer faaliyetlerden de bahse-
dilir.(bkz. Özlük 2008: 13) Örneğin müdürlüğünü Ali Rıza’nın yaptığı “Terakki-i
84
Musiki Dershanesi”nin reklamı, “Edipler Konseri” başlığıyla viyolonist İzzet Ne-

zih’in de katılacağı bir konser verileceği, İlk Milli Opera Cemiyetinin teşekkül mü-
saadesinin alındığını bildiren haberler sıcağı sıcağına okuyucuya bildirilir.
Mûsikî başlığıyla neşredilmiş yazılar şunlardır:
Büyük Mûsıkîşinâslar: Haydn
Mihâlzâde Mahmût Râkıp’ın kaleme aldığı, 18. yüzyılın Avusturyalı büyük

musikişinası Franz Joseph Haydn’nın hayatını bütün yönleriyle ele alan bir araştırma
yazısıdır. İlginç tetkik ve tespitleri ihtiva eden yazı, altı bölüm halinde neşredilir(51-
56 sayılar).
(C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 825 - 828.)
Büyük Mûsıkîşinâslar: Haydn -2
Geçen nüshadan mâba’d, büyük bestekâr ve musikişinas Haydn’ın gönül iliş-

kilerine ve evliliğine bir pencere açılır.
Büyük Mûsikîşinâslar Haydn -3
Bu bölümde, Haydn’in Macar Prensi Pol Antuan Osterazi tarafından saray

kadrosuna dâhil edilmesine ve sonrasında hayatındaki değişikliklere ışık tutulur.
Büyük Mûsıkîşinâslar: Haydn -4
Haydn ile Salomon’un, 1790 senesi Kânûn-ı Evvel’inin on beşinde Viya-

na’dan hareket ederek Londra’ya yaptığı yolculuk ve ikilinin İngiltere günleri kap-
samlıca izah edilir.
(C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 875 – 878.)
85
Büyük Mûsikîşinâslar: Haydn -5
Serinin bu bölümünde, Haydn’ın hayatının son anları anlatılır.

(C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 890 – 892.)
Büyük Mûsıkîşinâslar Haydn – 6
Büyük üstadın sekiz yüze yakın bir yekûn tutan eserleri üzerine genel bir de-
ğerlendirme ve sınıflama yapılmıştır.
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 905 – 907.)
Büyük Mûsıkişînâslar Mozart -1
Serinin il bölümünde büyük müzik dehası ve yeteneği Mozart’ın çocukluk

yılları ve ailesi hakkında bilgi verilir. Bu yılları ve Mozart’ın hayatının geride kalan
yıllarını özetleyen bir cümleyi buraya almayı uygun gördük:
“Harikulade çocukluk saati, az süren zafer saati, aceleci ölüm saati…”
(C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 939 - 942.)
Büyük Mûsıkişînâslar: Mozart -2
Mozart’ın ilk konser deneyimlerine, bu maksatla Almanya, Viyana, İtalya,

İngiltere gibi çeşitli Avrupa ülke ve şehirlerine yaptığı seyahatlere yer verilmiştir.
(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 959 – 961.)
Büyük Mûsikîşinâslar: Mozart -3
1769 ila 1779 arasında Mozart’ın İtalya’ya gerçekleştirmiş olduğu üç farklı

seyahati ve buradaki müzikal faaliyetlerini ihtiva eder.
(C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1006 – 1008.)
Büyük Mûsikîşinâslar Mozart - 4

86
Geçen nüshamızda Mozart’ın İtalya’ya yaptığı üç seyahatten bahsetmiştik.

Devamı olarak bu sayıda Büyük Dâhi’nin İtalya’daki musiki çalışmalarına, sahneye
koyduğu operalara ve ilk aşk girişimlerine şahit oluyoruz.
(C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1022 – 1025.)
Büyük Mûsikîşinâslar Mozart -5
Mozart’ın İtalya’da iken ailesine ve özellikle annesine yazmış olduğu mek-

tuplardan muhteviyatı hakkında bilgi verilir. Mozart’ın mektuplarındaki diyaloglara
numune olarak şu ifadelere yer veriyoruz:
“Anneciğimi ve ablacığımı kucaklarım. Müsterih olabilirsiniz. Beni henüz ne
akrep ne de örümcek ısırmadı. El yazımı tanıyarak anneciğimin bana mektup yazma-
sını ricâ ederim. Veyâhut durun bu mektûbu imzâ edeyim.”
(C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1030 – 1032.)
Mösyö Eugene Borrel -1
Mihalzâde Mahmût Râgıp’ın, “muhterem hocam” diye tavsif ettiği Mösyö

Öjen (Eugene) Borel’i memleketimize bi-hakkın (adamakıllı) tanıtmak vazîfesiyle
telif ettiği biyografik çalışmasıdır. Babası, Borel 12 yaşındayken İzmir Fransız Posta-
ları Müdiriyeti’ne ta’yîn olur. Bu nedenle, Borel’in memleketimize âit birçok gençlik
hâtırası olduğu da ifade edilir.
(C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1064 – 1066.)
Mösyö Eugene Borrel -2
Biyografi, Mösyö Borrel’in, kadîm musikîmiz hakkındaki dikkate şâyân ese-

rinin tahlili ve musikîmiz hakkındaki değerlendirmeleri hakkındadır. Mösyö Borrel,
memleketimizin medenî vaz’iyetini garbın ilmî olmayan kanâatlerine karşı müdâfaa
ettikten sonra; şaşalı bir musikî tarihimizin varlığını, bedî’î ve nazarî husûsiyetleri
hâiz bir san’atımız bulunduğunu ihtâr eder. Borel ayrıca; Rumların bu hususta aleyh-
87
teki birtakım iddiâlarına rağmen, bu san’atın menşe’lerini ta’yîne henüz ilmen imkân
bulunmadığını îzâh ediyor.
(C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1080 – 1082.)
Mösyö Eugene Borrel ve Kadîm Türk Mûsikîsi -3
Borel’in kadîm musikîmizin müntesiplerini tanıtmak maksadıyla kaleme aldı-

ğı eserden hareketle, onun ve diğer şahsiyetlerin mûsikîmize katkıları tedkîk edilmiş-
tir.
(C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1096 – 1098.)
Büyük Musikîşinâslar: Mozart – 6
Mozart’ın hayâtının -son İtalya seyâhatinden avdetine- on yedi yaşına kadarki

kısmı daha önceki tefrikalarda yazılmıştı (1756-1773). Bu sayıda da Viyana’ya
kat’iyetle yerleştiği tarihe kadar olan döneme ait izlenimler ve vakalar anlatılır
(1773-1781). Aşağıdaki ifadeler de Manhaym’ın onun üzerindeki etkisini açıklar
niteliktedir.
“Mozart Manhaym’dan çok istifâde etti. Orasını, bu seneler zarfında gezdiği
bütün san’at merkezlerinin fevkinde gördü. Hayât ve hakîkî aşkı orada öğrendi. Bü-
yük san’atkârlarla tanıştı. Her birinden yeni bir fikir, yeni bir îcâd çaldı. Mektûpları
içinde öyle satırlar okuyoruz ki san’at hırsızlıklarının şâheserlerini anlatır.”
(C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1110 – 1111.)
Hassas ve hisli bir yapıya sahip olan Mozart’ın, ilk gönül ilişkilerinden maada
ilerleyen yıllardaki öğrenci –öğretmen ilişkileriyle ve diğer ilişkilerinin sathî bir de-
ğerlendirmesi üzerinde durulur bu sayıda. Onun babasına yazdığı bir mektuptan ha-
reketle bu durumunu örneklendirebiliriz:
“Tam yirmi beşinci yaşında ve yaz aylarının en harâretli bir gününde
sevgili babasına şu cümleyi yazıyor: “Şakalaştığım bütün kızları almak mecbûriye-
88
tinde kalsaydım şimdiye kadar kolaycacık iki yüz zevcem olurdu.” (25 Temmuz
1781).”
Mozart’ın gönül ilişkileri yoğun ve yorucu bir şekilde burada da devam eder.
Manhaym’daki dostları Veberlerin kızları ile yaşadığı ilişkiler bu bölümde üzerinde
durulan konudur. Bütün bu ilişkilerin muhtevasını yine ailesiyle, özellikle de ebe-
veynleriyle yazışmalarından öğreniyoruz:
“Alel-âde bir mûsikişinâs gibi gelip gitmek mi? Yoksa eserleri ihfâd tarafın-
dan tetkîk olunacak ve tarihi yazılacak büyük adamlardan biri olmak mı istiyorsun?
Bunu intihâb sana düşer. Acele bir izdivâç seni sefâlete atacaktır. Çünkü kendinden
emîn ve mesnedinin efendisi olan bir insan ile akdedilecek izdivâçtır ki ancak sa’âdet
ve refâh getirebilir.”
2.14.4 Sanayî’-i Nefîse
Türk harsını, müziğini, sanatını ilgilendiren her türlü konuyu bu balık altında
toplamaya çalıştık. Mevlevîlik, Türk mûsikîsinin geleceği, destanlar, Türk tarihinde
lâlenin yeri ve önemi, lale üzerine telif eserler, tarihî yapılar, mimârî vb. bu yazılarda
öne çıkan mevzulardır. “Sanayî’-i Nefîse” sütûnunda makaleleri neşredilmiş kalem
erbapları ise şunlardır: Şahâbettîn, Ahmet Rasim, Ahmet Süheyl, Mihâlzâde Mahmût
Râgıp, D[al]. E[lif]. S[ad]., Rif’at Osman…
Millî Mecmûa’nın bütününde, “Sanayi-i Nefise” başlığı altında (bkz. Özlük
2008: 13- 14) Nurettin İbrahim’in “Türklerde Çini ve Çinicilik”, “Anadolu’ da Sel-
çuk Sanatı”, “Selçukî ve Osmanlı Çinileri İşçiliği”, “Selçukî ve Osmanlı Düz Çini
İşçiliği”, “Selçukî ve Osmanlı Kakma Çini İşçiliği”; Ahmet Süheyl’in (Ünver) “Ta-
rihimizde Lale Merakı”, “Türk Çinilerinde Lale Tezyinatı”, “Aynalı Kavak Kasrı”,
“Amca Hüseyin Paşa Yalısı”, “Eminönü’nde Bir Kasır”, “Türk Tavanları”, “Sinan
Devrinde Tezyin-i Usul”, “Eski Türk Evinde Ocak”, “Şark Odası”, “Türk Evi”;
89
Şahabettin’in “Türk Nakış Tarihinde Mevleviler”, “11. Asr-ı Hicride Türk Sedefçili-
ği”; Abdulbaki’nin (Gölpınarlı) “Sanatkâr Mevleviler”; Rıfat Osman’ın (Yarar)
“Edirne Abideleri: “İncili Köşk”, “Büyük Türklerden Mimar Koca Sinan’ın İrtihali-
nin 339. Sene – i Devriyesi Münasebetiyle” adlı yazıları en çok dikkati çekenlerdir.
(51 – 71.) sayılarda yayımlanmış metinler hakkında kısaca şunlar söylenebi-
lir:
Türk Nakış Târîhinde Mevlevîler-10
Önceki nüshalardan mabat olarak devam eden yazı, incelememize tabii olan
dört sayıda daha devam ettirilir (51-54). Bu bölümde Türk Mevlevî tarihinde önemli
bir yer tutan, Lâle Devri’nde yaşamış Ahmet Fasihî üzerinde durulur.
Destanlar
Ahmet Rasim’in; lügatlerden ve muhtelif eserlerden hareketle destanın tanı-

mı, özellikleri ve iptidaisinden son asra kadarki yerli-yabancı destan-serâlar üzerine
yazısıdır.
Türk Nakış Târîhinde Mevlevîler -11
13. yüzyıl Mevlevî sanatkârlarından Nakkaş Hasan Dede’yi muhtelif yönle-

riyle tanıtan bir makaledir.
(C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 843- 844.)
Bu nüshada, Mevlevî muhiplerinden “Mehmet Nuri Efendi”nin hayatından

bir kesit sunulur.
90
Makalede, Hasan Emir Dede-zâde Hasîb Dede’nin hayatı üzerinde durulur.

(C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 874 – 875.)
Mi’mâr Sinân
İbtidai olarak büyük ustanın eserlerini layıkıyla tanıtacak mecmua, kitap vs.
eserlerin tab edilmediğinden yakınılır. Devamında Mimar Sinan’ın doğumundan,
eserlerinden, Yeniçeri iken katıldığı savaşlardan ve asarından bahsedilir.
(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. s. 954 – 956.)
Müstakbel Türk Mûsikîsi
Gazetelerde intişar eden milli musiki hakkındaki makalelerden hareketle, mu-

siki müesseselerinin icraatları üzerine serd edilen (ileri sürmek, belirtmek) mütalaala-
rın bir tasnifi ve mukayesesidir. Neticede Türk musikisinin istikbali adına önemli
fikirler beyan edilmiştir. Mûsikîmizin geleceği adına imtisâl edilmesi gereken birkaç
düsturu aşağıya alıyoruz:
Bugün yapılacak işleri iki madde altında toplayalım:
1- Kadim şark kadim musikisinin bir şubesi olan eski Türk musikisinin en
ciddi ve klasik eşkâlini büyük bir taassupla muhafaza, eski eserlerini, kıymettar el
yazılarına birer külliyat halinde tab’ ve tarih nazariyatına tedvin etmek, musiki şar-
latanları elinde bir bâde-i müsehhara (büyülenmiş) olan tarihi güzelliklerini meyda-
na çıkarmak lazımdır. Fakat muhafazakârlığın âlem-i manası anlaşılarak bütün
gençlik antikacı olmaya da sevk edilmemelidir.
2- Garp sanatının en klasik eşkâlini memlekette tamim etmek, yüksek ve haki-
ki eserleri gençliğe tanıtmak, Garp’ın musiki fenniyatını genç istidalara öğretmek
lazımdır. Garp musiki fenniyatını tahsil iktihâmı (dayanma, katlanma) çok müşkül
bir iştir. Üzerinde bedbin olmadan senelerce yuvarlanılmalı, çalışılmalıdır. Yine
bilhassa bu saha resmiyetin himayelerine, daha doğrusu paraya muhtaçtır. Çünkü
memleketimizde ne kâfi miktarda muallimleri, erbabı, ne de anlayanları vardır. Hâl-
91
buki eski sanatı anlayanları ve erbabı hususi müesseseleri idame ettirebilecek kadar
çoktur.
(C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 969 – 971.)
Târîhimizde Lâle Merâkı -1
Lâleler üzerine derin bir tetkiki ihtiva eden serinin methalidir. Lâlenin tarihi
ve lâle üzerine kaleme alınmış ilk eserler bu bölümde tefsir edilmiştir. İfadelerimizi
örneklemek maksadıyla şu tümceleri koymayı uygun gördük:
“1078 tarihinde Ali Çelebi tarafından Şukûfenâme yazılmıştır. 1110 tarihinde
‘Ubeydî, Netâyicü’l Ezhâr (Çiçeklerin Neticeleri)’ı yazmıştır. 1130 tarihinde bu me-
rak hiç yoktan doğmadı. Pek çok seneler evvel böyle bir merakın mevcut olduğu bu
asarın tetkiki ile görülüyor ve işitiliyordu.”
(C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 971 – 973.)
Geçen nüshadaki mukaddimede muhtelif lâle mecmûalarının telhîs edilerek

resimleriyle arz olunacağını belirtilmişti. Bu kısımda, bu mecmûaları telhîse (özetle-
me) başlanır. 1078 tarihinde Ali Çelebi tarafından te’lîf olunan Şükûfenâme’den bah-
sedilir. Misâl:
“Resimlisi (Şükûfenâme-i Musavver) nâmındadır. Fakat tertîp i’tibâriyle
ikisi de birdir. Yalnız bu eserde bazı zevâtta bulunan pek güzel çiçeklerin ve nâdîde
lâlelerin resimleri vardır.”
(C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 989 – 991.)
Tarihimizde Lâle Merâkı - 3
Lale vesâir çiçeklerden bâhis olmak üzere Ubeydî’nin 1110 tarihinde yazdığı
Netâyicü’l-Ezhâr adlı çok değerli bir mecmû’anın tetkik ve tefsiridir. Eserin çok mu-
fassal, zengin ve rengîn vasıfları olduğu ayrıca bildirilmiştir.
(C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1009 – 1010.)
92
Yazının methalinde, tarihimizde 1130’dan 1142 tarihine kadar yaşanan ve

sulh ve müsâlemet içinde geçen bu âsûde zamanda lâleler hakkında pek çok risâle
tertîp olunduğu ifade edilir. Müteakiben de devrin başında bulunan Mehmet
Lalezarî’nin Risâle-i Lâle el-Müsemmâ bi-Mîzâni’l-Ezhâr’ından bahsedilir.
(C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1024 - 1025.)
Lâlenin tarihi üzerine tahrir edilen Üç Ambarlı Mehmet Efendi’nin Lâlezâr

İbrâhim (1139 tarihinde yazılır) adlı eserini tefsiri ve tebşiridir.
(C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1038 – 1040.)
1130 tarihinden sonra özellikle ecnebi bezirgânlar arasında lâle merakının art-
tığı, hatta işin bir ileri safhası olarak Avrupa ülkeleri ile İran gibi doğu ülkelerinden
lâle soğanlarının ülkeye duhulünden bahsedilir. Bunlar yani soğanlar isimleriyle tanı-
tılır. Lâle Devri’ndeki gelişmelerden ve bu devirde lâle bahçelerinin artmasıyla bera-
ber zuhur eden eğlenceler üzerinde de durulur.
(C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1055 – 1057.)
Târîhimizde Lâle Merâkı - 7
1130 tarihlerinde Mehmet Remzi tarafından yazılan Gonce-i Lâlezâr-ı Bağ-ı

Kadîm lâle risâlesi şâyân-ı dikkât olarak tavsif olunduktan sonra teferruatlı bir
şekilde tanıtılır. Eserde ayrıca, lâleyi kıymetten düşürebilecek unsurlar da maddeler
hâlinde izâh edilir.
(C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1070 – 1071.)
93
Tarihimizde Lâle Merâkı -8
Makalede, “Defter-i Lâlezâr-ı İstanbul” adlı eser üzerinde durulur. Mecmua-

ya ait bazı detaylar şunlardır:
“Lâle Devri’nin pek yüksek bir numûnesidir. Zamânının kutsiyet derecesine
vardırılan hâtıraları bu mecmûada yaşar. Lâlelerin tavsîfini bu eserden ta’kîp eder-
ken sevi ağacı şekli derûnunda la’l u siyâh mürekkeple zînetlenmiş olduğunu görü-
rüz. Lâkin merâk edip kütüphânede mütâlaa edecek muhterem kâri’ler şunu bilsinler
ki bu eser mühim olduğu kadar muğlâk ve karışık yazılmıştır, lâyıkıyla anlaşılmak
için o devrin bi’l-fiil idrâk edilmiş olması lâzımdır. İfâdeleri anlayabilsek bile lâle
ıstılâhlarını iki yüz senelik bir fâsıladan sonra anlayamayız. Hatta tavsîf olunan bu
isimleri bilsek bile bugün bir lâlenin cinsini bu şerâite göre tefrîk edemeyiz. Mamafîh
yine bu eserin tarihî bir kıymeti olduğu inkâr olunamaz.”
(C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1083 – 1084.)
Târîhî Binâlardan: ‘Amca Hüseyin Pâşâ Yalısı
Kendi kaderine terk edilmiş ‘Amca Hüseyin Pâşâ Yalısı’nın, yapılış hikâyesi-
ni ve hâlihazırdaki durumunu göz önüne seren bir araştırma yazısıdır. Yalının bulun-
duğu mevkiiyi tarif eden bir paragraf:
“Boğaziçi’nde her gün Hisâr’ın önünden geçenler Anadolu Hisarı’yla Kanlı-
ca arasında inşâ olunmuş pek harâp direkli, kırmızı boyalı bir yalı görürler. Bu yalı-
nın önünden geçenler derûnunda saklı olan paha biçilemeyen hazînenin ihtimâl far-
kında bile değildirler.”
(C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1098 – 1101.)
Lâle Devri’nde yazılan yüzlerce eserden sonra müteâkip yıllarda, lâlenin tari-
hiyle ilgili eserlerin yazımının sekteye uğradığı belirtilir. 1160 tarihlerinde
Şükûfenâme neşredilir. Abdullah Efendizâde Mahmût Efendi’nin yazmış olduğu
eser, tefrikanın mevzuunu oluşturur.
94
(C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1103 – 1104.)
Edirne Âbideleri -1
Osmanlı İmparatorluğu’nun dâru’l-mülkü yani pâyitahtı; hars dâiremizin ko-

leksiyonlarını zenginleştirecek mevzûları ihtivâ eden bir tarihî belde olan Edirne’yi,
Edirne Bayâzıt Hastanesi ve Medrese-i Tıbbiye’sini teferruatlı bir biçimde ibrâz eden
yazı dizisinin ilkidir.
(C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1113 – 1116.)
Târîhimizde Lâle Merâkı – 10
Makalede, 1164 tarihinde yazılmış Esâmi-İ Lâle-i Ferah-Engîz adlı küçük ri-
sâle ile yine aynı yıllarda yazılan Belgratlı Ahmet Kâmil’in eseri Risâle-İ Esâmi-i
Lâle’si tedkîk edilir.
(C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1117 – 1118.)
Târîhimizde Lâle Merâkı - 11
Makalede, Tabîp Mehmet Aşkî’nin 1193 senesi nisânında tamamladığı

Ezhâr-ı Lâle-i Dil-güşâ adlı eseri tetkîk ve tahlîl edilir. Risâle-i Lâle El-Müsemmâ
Bi-mi’yâr-ı Ezhâr ünvânını verdiği bu eserinde Mehmet Aşkî; lâlenin ismini, kimin
tohumu olduğunu, ayârını, tohum sahiplerini zikretmiştir.
Edirne’de Türk Evleri -2
Geçen nüshadan mabat bu bölümde, belirli yapılar üzerinden Edirne’deki

Türk evlerinin özelliklerini tetkîk etmek yerine, evin Türk aile yapısı üzerindeki etki-
lerine ait küçük bir methâlden sonra, genel yapılardan hareketle şehir mimarisinin
silueti çizilmeye çalışılır:
95
“Bahçeleri ortasında ev inşâ etmeğe mi’mârîde (Koteç usûlü) ismi verilmek-

tedir. Hâlbuki Türkler evlerini hemen dâima bahçe ortalarında inşâ ettiklerinden bu
tarza (Türk usûlü) denilse behâdır. Burada Türk kadınlarının çok severek çalıştıkları
bir meşgale de çiçekçiliktir. Hatta Edirne’de sümbül, şebboy, gül ve karanfilin
mütenevv’i nev’lerini kadınlarımız yetiştirmişlerdi. El-yevm Edirne’de çiçekçilik ile
ma’işetini te’mîn eden hanımlar bilirim. Edirne’nin gül bahçelerini idare edenler
Türk kadınları olduğu gibi iki buçuk asır evvel merkepler ile İstanbul sokaklarında
(güllâb) satan yeşil ferâceli kadınlar da Edirneli idiler.”
Lâle üzerine tahrîr edilmiş eserlerin tetkîki bu bölümde de devam eder. Aşkî
Efendi tarafından, 1216 tarihinde yazılmış güzel bir nüsha olan Takvîm-i Lâle üze-
rinde durulur bu sayıda. Eserle ilgili küçük bir ayrıntıyı buraya almayı uygun gördük:
“Dereceleri i’lâ, karîb, i’lâ, evsat, vasat-ı karîb, ednâ suretinde tefrîk edilmiş
ve bunlar içinde bir cetvel tertîp edilmiştir. Lâle isimleri pek güzeldir. Diyebilirim ki
tetkîk ettiğim lâle mecmu’aları arasında bu kadar kıymetli bir eser az okudum. Gayet
mufîd ve gayet kıymettârdır.”
2.14.5 Şu’ûn
Müsâmere, bayram, balo ve müze, sergi ziyaretleri bir olayı havi oldukları
için “Şu’ûn” başlığı altında toplamayı uygun gördük. Bu yazıların bazılarının altında
bizzat Millî Mecmûa’nın yazarlarının imzası vardır. Bazı yazılar ise imzasız yayım-
lanmıştır. Bunların, mecmuanın tahrir heyeti veya mesul müdürü tarafından kaleme
alındığı söylenebilir. Bu bölümle alakalı neşredilen yazılar şunlardır:
Alman Sefâretinin Müsâmeresi

96
Alman sefaretinin -20 Şubat 1926 tarihli- düzenlemiş olduğu gösteriye yöne-
lik izlenimler anlatılır.
(C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916.)
Sınıfta Dümenci Hayâtta Birinci
Mektep sıralarında iken mektep derslerinin taşınmaz yüküne mukavemet

edemeyerek haylaz, sayıklayıcı, yaramaz ve fena bir talebe olarak tanınan birtakım
zekâ ve istidatlar ancak kendilerine müsait bir muhit içinde inkişaf ile insanların gös-
terebilecekleri bütün kabiliyetleri beşeri istidatların en yüksek ufuklarında uçmak
suretiyle ancak mektep sıraları haricinde ibraz ettiklerini örnekleriyle anlatan bir me-
tindir.
(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 923 – 925.)
Müzelere Dâ’ir: Münih’te Deutsche Museum
Deutsche Museum’un mimarî yapısı ve yapılış aşamasını anlatan bir yazıdır.

İfadelerimizi itmam etmesi açısından muhtasar bir bölüme yer veriyoruz:
“1906 tarihinde İmparator Wilhelm eliyle inşaatına ibtidâr (başlama, giriş-
me) edilmiş ise de esaslı surette inşaata bundan sekiz sene sonra 1914 senesinde
başlamış ve 1920’de ikmâl edilmiştir.”
(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 925 – 927.)
Münih’te Arma Müzeum – [Agung Rai Museum of Art – ARMA]
Almanların ünlü savaş müzesiyle ilgili bilgiler verilir.

(C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 957 – 958.)
1926 Senesi Leipsig İlkbahar Sergisi

97
Süleyman Sıddîk’ın, enternasyonal bir fuar olarak da ifade edebileceğimiz

“Leipsig İlkbahar Sergisi”ne ait gözlem ve tespitlerini ihtiva eder. İfâdelerimizi va-
zıhlaştırmak maksadıyla şu ifadeleri koymayı uygun gördük:
“Leipzig… Almanya’nın bu maruf kitap şehrini 23 Nisan 1923 Türk Talebe
Kongresi’nden tanırım. İkinci gidişim 1925 senesi mart iptidasında idi.”
“28 Şubat’ta açılan ve on gün devam eden sergi takriben 20 binden ziyade
ecnebi tüccar, mütehassıs ve seyyahı tarafından ziyaret edilmiştir. Bu adet son rekor
adedidir. (Geçen sene ancak 17200) ve ecnebilerin Almanlarla sınâ’î ve ticari mua-
meleye başlamak üzere olduklarını ifade eder ki ilkbahar sergisinin elde ettiği en
büyük muvaffakiyet de budur. Bu suretle İngiliz, Amerikan, Fransız, İtalyan, İspan-
yol, Hollanda ve Belçikalı Garbi Avrupa ve Amerika seyyahları Almanya’ya karşı
olan sınâ’î-iktisadi itimadının artmaya başlamış olması daimi surette tecrit edilmiş
bir mevkide kalmak istemeyen Almanya için hakikaten hayli mühimdir.”
(C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 973 – 977.)
Türk Ocağı Balosu
Türk Ocağı’nın tertiplemiş olduğu baloya ait izlenimler aktarılmıştır.

(C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044.)
30 Ağustos 926 Tayyâre Bayramı
Bayram dolayısıyla İstanbul’un çeşitli yerlerinde düzenlenen müsamereler ve

etkinlikler anlatılmıştır.
(C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108.)
2.14.6 Tebrîk ve Kutlama
Bu başlıkta iki yazı dikkat çekmektedir. İlki Şair-i Azam Abdülhak Hamit’e
aittir. İkinci metin ise derginin tahrir heyetine aittir. Yazıların muhteviyatı şöyledir:
Şâ’ir-i Â’zam Bir Genç Şâ’iri Tebrîk ve İstikbâli Tebşîr Ediyor

98
Ali Mümtaz’ın “Kalbim Gibi Hür Mısralar” başlıklı şiirlerinin yayımlanma-

sının ardından Abdülhak Hamit’in kaleme aldığı tebrik yazısını ihtiva eder.
(C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932.)
Anadolu-Bağdât Demiryolları
Çeşitli seyahâtlerdeki -Ankara ve Kütahya seyâhatleri- müşahadelerden

hareket edilerek Anadolu-Bağdâd demiryolları idâresindeki terakki ve tekâmülü havi
tebrik yazısıdır.
(C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076.)
99
3. BÖLÜM
3 TAHLİLİ DİZİN
3.1 Sayılarına Göre Yazılar
Millî Mecmûa 51. Sayı Yazıları
15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925]
“Geçen Yıldan Bu Yıla”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51,

15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 821.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel

1925 [15 Aralık 1925], k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Ara-
lık 1925], k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925

[15 Aralık 1925], k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15
Aralık 1925], k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık
1925], k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Ara-
lık 1925], k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15
Aralık 1925], k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15
Aralık 1925], k.i.
“Felsefî Düşünceler”; MEHMET EMÎN [ERİŞGİL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15

Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822.
100
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]; Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı

Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822.
“Teknik Apolojisi – 8 (Teknik Asrının Ruhu)”; İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822 - 825.
“Büyük Mûsıkîşinâslar Haydn -1”; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂKIP

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık
1925], s. 825 - 828.
“Türk Nakış Târîhinde Mevlevîler -10”; ŞAHÂBETTÎN. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51,

“Gölgem”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı

Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 829.
“Seyâhat Hâtıralarım -1”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı

Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 830.
“Kudretiyât Sistemi ve “Hayat”ın Tarz-ı Telakkîsi”; NÂMDÂR RAHMÎ [KARA-

TAY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 831 –
834.
“Tagore’dan Tercümeler: Neşîdeler”; (RABINDRANATH TAGORE – Muharrir),

(ZİYAEDDÎN CEMÎL - Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel
1925 [15 Aralık 1925], s. 835.
“Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti -10”; (ANATOLE FRANCE –

Muharrir), (BEHÎÇ ENVER [KORYAK] – Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15
Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 835 – 836.
“Boş Odalar”; NECİP FAZIL [KISAKÜREK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-

ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 836.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15
Aralık 1925], s. 836a.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925],
s. 836a.
101
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925

[15 Aralık 1925], s. 836a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15
Aralık 1925], s. 836a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Ev-

vel 1925 [15 Aralık 1925], s. 836a.
“Harbuti ve Madam Virbanya Lokanta ve Birahânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 836a.
“Tüccar Terzi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15
Aralık 1925], s. 836a.
“Viçin Gamburyan” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925

[15 Aralık 1925], s. 836a.
“Örümcek Ağı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15
Aralık 1925], s. 836b.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925
[15 Aralık 1925], s. 836b.
“Türkiye İş Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925

[15 Aralık 1925], s. 836b.
1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925]
“Sesin Şiiri”; HASAN ÂLÎ [YÜCEL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî
1925 [1 Şubat 1925], s. 837.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî

1925 [1 Şubat 1925], k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat
1925], k.i.
102
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1

Şubat 1925], k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1

Şubat 1925], k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat

1925], k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat
1925], k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat
1925], k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şu-
bat 1925], k.i.
“Destanlar”; AHMET RÂSİM. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1

Şubat 1925], s. 838 – 840.
“Finâlizm ve Enerjetizm -1”; NÂCÎ FİKRET [BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52,

1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 841- 843.
“Tuna’da”; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kâ-

nûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 842.
“Kadın Gözü -1”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925
[1 Şubat 1925], s. 843.

“Ne Diyor?”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı

Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 844.
“Büyük Mûsıkîşinâslar: Haydn -2”; MÎHÂLZADE MAHMÛT RÂGIP

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s.
844 – 848.
103
“Gölgem”; ÖMER BEDRETTİN [UŞAKLI]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı

Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 848.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” (ilan); Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı

Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 848.
“Sokak Çocuğu”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925
[1 Şubat 1925], s. 849 – 850.
“Halk Edebiyâtından Numûneler (Şarkı)”; Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı

Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 850.

Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 851 – 852.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat
1925], s. 852a.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s.
852a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1

Şubat 1925], s. 852a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat
1925], s. 852a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî

1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.

S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.
“Tüccar Terzi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat
1925], s. 852a.
“Viçin Gamburyan” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1

Şubat 1925], s. 852a.
104
“Örümcek Ağı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat
1925], s. 852b.
“Bahriye Kırtâsiye Pazarı” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925
[1 Şubat 1925], s. 852b.
“Küçük Türk Tetebbu’lar” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925
[1 Şubat 1925], s. 852a.
15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926]
“İmân Birliği”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 853 – 854.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]; Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 854.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî

1926 [15 Ocak 1926], k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak
1926], k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926

[15 Ocak 1926], k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15
Ocak 1926], k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak
1926], k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak
1926], k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15
Ocak 1926], k.i.
105
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15
Ocak 1926], k.i.
“Nedîm Ahmet Efendiler (Müverrih İsmet Efendinin “Şeyhî Zeyli Münâsebetiyle)”;

ALÎ CÂNİP [YÖNTEM]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak
1926], s. 854 – 855.
“Kadın Gözü -2”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî
1926 [15 Ocak 1926], s. 855.
“Teknik Apolojisi – 9 (Kapitalizm ve Komünizm)”; İSHAKOĞLU BEKİR SITKI.

Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 855 – 859.

15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 855 – 860.
“’Aşk”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî

1926 [15 Ocak 1926], s. 860.

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926],
s. 860 – 862.

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 863 – 864.
“Finâlizm ve Enerjetizm -2 (Geçen Nüshadan Mâba’d)”; NÂCÎ FİKRET

[BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 864
– 866.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 866.
“Profesör Bertold” [Mülakat]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kâ-

nûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 866.

Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 867 – 868.
106
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15
Ocak 1926], s. 868a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926

[15 Ocak 1926], s. 868a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15
Ocak 1926], s. 868a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî

1926 [15 Ocak 1926], s. 868a.
“Tüccar Terzi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak
1926], s. 868a.
“Viçin Gamburyan” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15
Ocak 1926], s. 868a.
“Londra Bira-hâne ve Lokantası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 868a.
“Bir Zekâ-yı Feyyâz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15
Ocak 1926], s. 868b.
1 Şubat 1926
“Hava Şehitleri İhtifâli Münâsebetiyle”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mec-

mûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 869.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.

107
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.
“Münâkaşa Değil İhtâr (Mukâbelesi Münâsebeti ile Cemîl Senâ Beye)”; REŞÎT SÜ-
REYYÂ [GÜRSEY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 870 – 873.
“Derbeder Bahtım”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1

Şubat 1926, s. 873.
“Karanlık Geceler”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s.

873 – 874.

1 Şubat 1926, s. 874 – 875.
“Kadın Gözü -3: Necef Düğmeler”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1
Şubat 1926, s. 875.

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 875 – 878.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat

1926, s. 878.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” (ilan); Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat

1926, s. 878.
“Bir Macar Gencinin İstanbul İntibâ’ları -1”; (DEYEG PERNO – Muharrir), (RAGIP
HULÛSÎ [ÖZDEM] – Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 878 –
881.
“Van -1”; TİMÛR OĞLU HASAN TAHSÎN. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat
1926, s. 882 – 883.

Şubat 1926, s. 883 – 884.
108
“Heveskârlar Sütûnu” [ilanı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884.
“Heveskârlar Sütûnu -1: Şarkı”; BURHÂNETTÎN BEDİ’İ. Millî Mecmûa, C. 5, S.

54, 1 Şubat 1926, s. 884.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884a.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s.

884a.
“Fazîlet Matba’ası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884a.
“Tüccar Terzi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884a.
“Viçin Gamburyan” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884a.
“Bir Zekâ-yı Feyyâz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884b.
“Türkiye Sanâyi’ ve Ma’âdin Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat

1926, s. 884b.
15 Şubat 1926
“Korkunç Kayıtsızlıklarımızdan”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 55, 15 Şubat 1926, s. 885 – 886.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.i.
109
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.i
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.i
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.i
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.i
“Teknik Apolojisi – 10 (İş Hükûmetinden Kültür Hükûmetine )”; İSHAKOĞLU

BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 886 – 890.

“Kadın Gözü -4: İpek Eldivenler”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15
Şubat 1926, s. 892.
“Seyâhat Hâtıralarım -3”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat

1926, s. 893 – 894.
“Sen Olmasan”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şu-

bat 1926, s. 894.
“Gül ve Aşkım”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat

1926, s. 894.
“Bir Macar Gencinin İstanbul İntibâ’ları -2 (Geçen Nüshadan Mâbâd)”; (DEYEG

PERNO – Muharrir), (RAGIP HULÛSÎ [ÖZDEM] – Mütercim). Millî Mecmûa, C.
5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 894 – 896.
“‘Uzlet”; (GUY DE MAUPASSANT – Muharrir), (ZİYÂEDDÎN CEMÎL - Müter-

cim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 896 – 898.
110

Şubat 1926, s. 899 – 900.

1926, s. 900.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926,

s. 900a.
“Fazîlet Matba’ası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.
“Tüccar Terzi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.
“Viçin Gamburyan” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.
“Bir Zekâ-yı Feyyâz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900b.

1926, s. 900b.
1 Mart 1926
“Etrafından Haberi Olmayan İnsanlar”; MEHMET EMÎN [ERİŞGİL]. Millî Mec-

mûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 901 – 902.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.

111
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.
“Bir Hâtıra”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart

1926, s. 902.
“Seyâhat Hâtıralarım -4”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926,
s. 902 - 904
“En Büyük Millet”; REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1

Mart 1926, s. 904 – 905.

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 905 – 907.
“‘Azîz Şeytân”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart

1926, s. 907.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -1 (Rüzgârlar, Şehir, Hayâl İklîmine Doğru, Üç Gencin
Rüyâları, Limân, Gece ve Sukût, Yel Değirmenleri)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT].
Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 907 – 909.
“Son Söz”; CEMÎL SENÂ [ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.
910 -911.
“Köpek”; (MAKSİM GORKİ – Muharrir), (ZİYA’EDDÎN CEMÎL - Mütercim).

“Bulut”; (PERCY BYSSHE SHELLEY – Muharrir), (FİKRET NÛRÎ - Mütercim).

“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” (ilan); Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926,
s. 913.
112

Mart 1926, s. 913 – 916.
“Heveskârlar Sütûnu -2: Terennüm”; BURHÂNETTÎN BEDİ’İ. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 56, 1 Mart 1926, s. 916.
“Alman Sefâretinin Müsâmeresi”; Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.

916a.
“Fazîlet Matba’ası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.
“Tüccar Terzi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.
“Viçin Gamburyan” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.
“Bir Zekâ-yı Feyyâz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916b.
“Türkiye Sanâyi’ ve Ma’âdin Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart

1926, s. 916b.
15 Mart 1926
“San’atı Anlayamamak Sefâleti”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 57, 15 Mart 1926, s. 917 – 918.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.

113
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” (ilan); Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart

1926, s. 918.
“Kemmî ve Keyfî Hareketler -1 (Kemiyet ve Keyfiyet İkiliği)”; CEMÎL SENÂ

[ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 918 – 920.
“Siyâh ‘Aşk”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart

1926, s. 920.
“Seyâhat Hâtıralarım -5”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart

1926, s. 921- 922.
“Kadın Gözü -5: Hanımelileri”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15

Mart 1926, s. 922.
“Sınıfta Dümenci Hayâtta Birinci”; İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C.

5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 923 – 925.
“Müzelere Dâ’ir: Münih’te Deutsche Museum”; ŞAHÂBETTÎN. Millî Mecmûa, C.

5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 925 – 927.
“Müzâb Olsun”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15

Mart 1926, s. 927.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -2 (Akşam Rüzgârları, Çınar Altı, Son Mevsim, Köyler
ve Şehir)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s.
928.
“Ramazân Gecelerinde – 1”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart

1926, s. 929.
114
“Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti- 16”; (ANATOLE FRANCE –

Mart 1926, s. 930 – 931.
“Şâ’ir-i Â’zam Bir Genç Şâ’iri Tebrîk ve İstikbâli Tebşîr Ediyor”; ABDÜLHAK
HÂMİD [TARHAN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932.
“Sanâyi-i Nefîse Mektebi’nin 44. Yıl Dönümü Müsameresi Dolayısıyla”; Millî Mec-
mûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932.

57, 15 Mart 1926, s. 932.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926,

s. 932a.
“Fazîlet Matba’ası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.
“Tüccar Terzi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.
“Viçin Gamburyan” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932b.
“Türkiye Sanâyi’ ve Ma’âdin Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart

1926, s. 932b.
1 Nisan 1926
“Elifbâ İnkılâbı”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan

1926, s. 933.
115
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -3 (Sâ’atler, Ölen Gençliğimiz, Haydût); ALÎ MÜM-
TÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 934.
“Kemmî ve Keyfî Hareketler -2 (Kemiyetin Keyfiyete Nispeti)”; CEMÎL SENÂ

[ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 935 – 937.
“Gönül Duygusu”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1

Nisan 1926, s. 937.
“Seyâhat Hâtıralarım -6”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan

1926, s. 937 – 939.
“Kadın Gözü -6: Kumrular”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan
1926, s. 939.
“Büyük Mûsıkişînâslar: Mozart -1”; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂGIP

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 939 - 942.
“Ana Baba Günü”; NECÎP FÂZIL [KISAKÜREK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1

Nisan 1926, s. 942.
“Ramazân Gecelerinde – 2 (Geçen Nüshâdan Mâba’d)”; NURİYE MESÎH. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 943.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” (ilan); Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan

1926, s. 943.
116
“Van -2 (Van Mektupları)”; TİMÛR OĞLU HASAN TAHSÎN. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 58, 1 Nisan 1926, s. 944 - 945.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan

1926, s. 944.

Muharrir), (BEHÎÇ ENVER [KORYAK] - Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1
Nisan 1926, s. 946 - 948.
“Heveskârlar Sütunu-4: Terennüm”; BURHÂNETTÎN BEDİ’İ. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948.
“Heveskârlar Sütunu -5: Terennüm, Bahâr Terennümleri (İlk Gün)”; SÜLEYMÂN

SIDDÎK. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s.

948a.
“Fazîlet Matba’ası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.
“Tüccar Terzi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.

“Viçin Gamburyan” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948b.
“Türkiye Sanâyi’ ve Ma’âdin Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan

1926, s. 948b.
15 Nisan 1926
117
“Çehre Cevheri”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. 949 - 950.
“Ramazân Bâyrâmı” [kutlama]. Millî Mecmûa, Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. 949.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.
“Lâyemûtluk Sırrı”; REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15

Nisan 1926, s. 950 - 951.
“Kadın Gözü -7: Yıldızlar”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Ni-
san 1926, s. 951.
“Buluttan ve Dumandan Satırlar”; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mec-

mûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 952.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” (ilan); Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. 952.
“Benim Derdim”; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59,

15 Nisan 1926, s. 952.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -4 (Benim Derdim, Dün ve Yarın, Hayâl İklimînin Yol-
cuları, Üç Yaprak, Son Bahara Doğru)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa,
C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 953.
“Mi’mâr Sinân”; AHMET SÜHEYL [ÜNVER]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. s. 954 – 956.
118
“Çöllerde”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. 956.
“Münihte Arma Müseum”; ŞAHÂBETTÎN. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. 957 – 958.

1926, s. 958.
“Heveskârlar Sütûnu -6: Hicrân Kuruntuları”; SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî Mecmûa,

C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 958.

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 959 – 961.
“Hâtime”; REŞÎT SÜREYYÂ [GÜRSEY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. 961.

Nisan 1926, s. 962 – 964.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964a.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964a.

“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926,

s. 964a.
“Fazîlet Matba’ası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964a.
“Tüccar Terzi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964a.
“Viçin Gamburyan” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964a.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s.
964b.
119
“Türkiye Sanâyi’ ve Ma’âdin Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Ni-

san 1926, s. 964b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964b.
1 Mayıs 1926
“Rüyâlarımız”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs

1926, s. 965 - 966.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, k.i.
“Kadın Gözü -8: Kadın Rayihası”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1
Mayıs 1926, s. 966.
“Seyâhat Hâtıralarım -7”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs

1926, s. 966 – 967.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs

1926, s. 967.
“Senin Ölümün”; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1

Mayıs 1926, s. 967.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -5 (Armada, Öyleyse, Yelken Açan Gemi)”; ALÎ
MÜMTÂZ. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 968.
120
“Müstakbel Türk Mûsikîsi”; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂGIP [KÖSEMİHAL].

Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 969 – 971.
“Târîhimizde Lâle Merâkı -1”; D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Ma-
yıs 1926, s. 971 – 973.
“Gönül Mahşeri”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Ma-

yıs 1926, s. 973.
“1926 Senesi Leipsig İlkbahar Sergisi”; İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî Mec-
mûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 973 – 977.
“Heveskârlar Sütûnu -7: Şarkı”; SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1

Mayıs 1926, s. 977.

Mayıs 1926, s. 978.
“Beşinci (5.) Cildin Fihristi”; Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 978 – 980.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s.

980a.
“Tayyâre Mecmûası’na ” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.

“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.
“Türkiye Sanâyi’ ve Ma’âdin Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs

1926, s. 980b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.

121
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.
15 Mayıs 1926
“Yeni Bir Rûhiyât”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15

Mayıs 1926, s. 981 – 982.
Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.

1926, s. 983.
“Kadın Gözü -9”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s.
983.
“Dîn ve Cinsiyet (Târîh ve Akvâmiyâtın Mu’tâlarına Nazaran)”; NÂCÎ FİKRET

[BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 984 – 989.
“Bağışladım”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs

1926, s. 989.
“Târîhimizde Lâle Merâkı -2”; D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15
Mayıs 1926, s. 989 – 991.
122
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]; Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs

1926, s. 991.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -6 (Üç Çeşmeden İçen, Dalgalı Bir Denizde, Çay Kena-
rında Değirmen, Hükümdâr)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S.
61, 15 Mayıs 1926, s. 992.
“Bu Satırları Genç Bir Muallim Hanımın Hâtıra Defterinden Aynen Aldım”; ( ? ).
Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 993.

1926, s. 993.
“Nişânlılar”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 994 –

995.

Mayıs 1926, s. 996.
“Heveskârlar Sütûnu -8: Şarkı”; BURHANATTİN BEDİ’İ. Millî Mecmûa, C. 6, S.

61, 15 Mayıs 1926, s. 996.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926,

s. 996a.
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996a.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s.
996b.
“Türkiye Sanâyi’ ve Ma’âdin Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Ma-

yıs 1926, s. 996b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam] Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996b.

123
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996b.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996b.
1 Haziran 1926
“Ziyâfet”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926,

s. 997 – 999.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.
“Şarkı”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926,

s. 999.
“Seyâhat Hâtıralarım -9”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran

1926, s. 999 – 1000.
“Energetizme Nazarân Rûhiyât (Exogyre ve Endogyre Tabiatlar)”; NÂCİ FİKRET

[BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1001 – 1005.
“Kadın Gözü -10: Yolcu”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, Millî Mecmûa, C. 6, S.
62, 1 Haziran 1926, s. 1005.
124

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1006 – 1008.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran

1926, s.1008.
“Târîhimizde Lâle Merâkı -3”; D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Ha-
ziran 1926, s. 1009 – 1010.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -7 (Mezâr Taşları, Istırâp, Gençliğe Hasret)”; ALÎ
MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1011.

Haziran 1926, s. 1012.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s.

1012a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926,

s. 1012a.
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s.
1012b.
“Türkiye Sanâyi’ ve Ma’âdin Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Hazi-

ran 1926, s. 1012b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.

125
15 Haziran 1926
“Ayvalık’ta Neler Yapılabilir?”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1013.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926,

k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.

1926, s. 1014.
“Sebep ve Gâyeye Dâir -1 (Umûmî Cereyân)”; CEMÎL SENÂ [ONGUN]. Millî

Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1015 – 1017.
“Kadın Gözü -11: Rüzgâr”; NURİYE. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s.
1017.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -8 (İsterlin, Haykırmak İsteyene, Düşünürken)”; ALÎ

MÜMTÂZ. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1018.
“İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -1”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî


126
Haziran 1926, s. 1024 - 1025.
“Yangın”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran

1926, s. 1025.
“Son Mektûp”; AHMET YAHYA. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s.

1026.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” (ilan); Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran

1926, s. 1026.

Haziran 1926, s. 1027 – 1028.
“Heveskârlar Sütûnu -9: Kabrinde”; A. BEHÇET. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Ha-

ziran 1926, s. 1028.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s.

1028a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran

1926, s. 1028a.
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s.

1028a.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s.
1028b.
“Türkiye Sanâyi’ ve Ma’âdin Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Hazi-

ran 1926, s. 1028b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028b.

127
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028b.
1 Temmuz 1926
“Dinamik Gayr-ı Şu’ûr”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1

Temmuz 1926, s. 1029 – 1030.
“Telin” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1029.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926,

k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.
“Büyük Mûsıkişînâslar: Mozart - 5”; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂGIP

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1030 – 1032.
“Sebep ve Gâyeye Dâir -2 (Tahâvüliyyenin Lâedrîliği)”; CEMÎL SENA [ONGUN].

Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1032 – 1035.
“Kadın Gözü -12: Yolcu”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz
1926, s. 1035.
“İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -2 (Büyükdere Köy’de Bir Düğün)”;

MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1036
– 1037.
128
“Şikâyet”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz

1926, s. 1037.
Temmuz 1926, s. 1038 – 1040.
“Melankoli”; İBRÂHÎM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1

Temmuz 1926, s. 1040.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -9 (Tenhâ Yollar, Balıkçı, Kenârda, Mavi Rü’yâların
Melîkesi)”; ALÎ MÜMTÂZ. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1041.

Temmuz 1926, s. 1042 – 1044.
“Türk Ocağı Balosu”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz

1926, s. 1044.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s.

1044a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz

1926, s. 1044a.
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s.

1044a.
“Türkiye Sanâyi’ ve Ma’âdin Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Tem-

muz 1926, s. 1044b.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s.
1044b.
129
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.
15 Temmuz 1926
“Kütahya’da Bir Kaç Gün -1”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6,
S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1045.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926,

k.i
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i
“Seyâhat Hâtıralarım -11”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Tem-

muz 1926, s. 1046 – 1047.
“Kadın Gözü -13: Mehtâp”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Tem-
muz 1926, s. 1047.
“Kurûn-ı Kadîme Târîhi: Atina’da Gençliğin Terbiyesi ”; (MAKS DONGEGER –

Muharrir), (REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER] – Mütercim). Millî Mecmûa, C. 6, S. 65,
15 Temmuz 1926, s. 1048 – 1049.
130
“Benim Gönlüm”; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65,

15 Temmuz 1926, s. 1049.
“Çıldırtıcı İnhidâplar”; ABDÜLFEYYÂZ TEVFÎK [YERGÖK]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1050 – 1051.
“Edirne’yi Ziyâret”; D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1051 – 1053.
“Şarkı”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1053.
“Kalbim Gibi Mısrâ’lar -10 (Demirci, Nasîhat, İlhâm, Hasta)”; ALÎ MÜMTÂZ
[AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1054.
Temmuz 1926, s. 1055 – 1057.
“Ölü”; AHMET HAMDÎ [TANPINAR]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1057.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1057.

Temmuz 1926, s. 1058 – 1060.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1060.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1060a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s.

1060a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1060a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1060a.
131
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s.

1060a.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s.
1060b.
“İngilizce Gramer Serisi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s.

1060b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1060b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1060b.
“Filiz” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1060b.
1 Ağustos 1926
“Bizde San’atkâr Niçin Yetişmiyor?”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mec-

mûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1061.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.
“Bir Mektûp: Medîha’dan Sevim’e -1”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S.

66, 1 Ağustos 1926, s. 1062 – 1063.
132
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos

1926, s. 1063.
“Mösyö Eugene Borrel -1”; MİHALZÂDE MAHMÛT RÂGIP [KÖSEMİHAL].

Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1064 – 1066.
“Telgraf Direkleri”; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1

Ağustos 1926, s. 1066 – 1067.
“Kütahya’da Birkaç Gün -1”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1068 – 1069.
Ağustos 1926, s. 1070 – 1071.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, Millî Mecmûa, C. 6, S.

66, 1 Ağustos 1926, s. 1071.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -11 (Sâhil Kızları, Bahâr Arzûları, Gölgem, Güllerle ve
Gönüllerle)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos
1926, s. 1072.
“Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi”; M[im].M[im]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

66, 1 Ağustos 1926, s. 1073 – 1074.

Ağustos 1926, s. 1074 – 1076.
“Anadolu-Bağdât Demiryolları”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s.

1076a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926,

s. 1076a.
133
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s.
1076b.
“İngilizce Gramer Serisi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s.

1076b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.
“Rehber-i Mekûlât” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.
15 Ağustos 1926
“Ordunun Kucağına”; REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15

Ağustos 1926, s. 1077 – 1078.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926,

k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.
“Bir Mektûp: Medîha’dan Sevim’e -2”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S.

67, 15 Ağustos 1926, s. 1078 – 1080.
134
“Mösyö Eugene Borrel -2 (Kadîm Millî Musikîmiz)”; MİHALZÂDE MAHMÛT

RÂGIP [KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1080 –
1082.
“Kadın Gözü -14: Işıklar”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos
1926, s. 1082.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos

1926, s. 1082.
Ağustos 1926, s. 1083 – 1084.
“Kütahya’da Bir Kaç Gün -2 (Geçen Nüshâdan Mâba’d)”; MEHMET MESÎH

[AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1084 – 1085.
“Tılsımlı Şarâp”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15

Ağustos 1926, s. 1085.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -12 (Kapımı Vuran Yolcular, İstiyorum, Emel ve Ümît,
Mâvî)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.
1086.
“Türkiye’de Âilenin İktisâdî Vaz’iyeti Nedir?”; KEMÂL SAÎT. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1087 – 1088.
“Böcek Yuvaları”; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15

Ağustos 1926, s. 1089 – 1091.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos

1926, s. 1091.

Ağustos 1926, s. 1092.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.

1092a.
135
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos

1926, s. 1092a.
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.

1092a.
“İngilizce Gramer Serisi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.

1092b.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.
1092b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092b.
“Rehber-i Mekûlât” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092b.
1 Eylül 1926
“30 Ağustos Tahassüsleri”; REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

68, 1 Eylül 1926, s. 1093 – 1094.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.

136
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.
“Gurûp Vakti Kargalar”; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1

Eylül 1926, s. 1094 – 1095.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül

1926, s. 1095.

Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1096 – 1098.
“Kadın Gözü -15: Sabahleyin”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül
1926, s. 1098.
“Târîhî Binâlardan: ‘Amca Hüseyin Pâşâ Yalısı”; D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mecmûa,
C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1098 – 1101.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -13 (Mandolin, Uzun Yol, Ressam)”; ALÎ MÜMTÂZ
[AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1102.
“Târîhimizde Lâle Merâkı -9”; D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül
1926, s. 1103 – 1104.
“Yangın da Değil”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1

Eylül 1926, s. 1104.
“Kooperatiflerin Ehemmiyeti”; KEMÂL SAÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül

1926, s. 1104 – 1105.

Eylül 1926, s. 1105 – 1108.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül

1926, s. 1108.
“30 Ağustos 926 Tayyâre Bayramı”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s.
1108.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108a.

137
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s.

1108a.
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108a.
“İngilizce Gramer Serisi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.
“Rehber-i Mekûlât” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.
15 Eylül 1926
“Sonbahâr”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül

1926, s. 1109.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.
“Kalfâyân” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.
“Bir Senelik” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.

138

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1110 – 1111.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül

1926, s. 1111.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -14 (Eski Günler, Harâp Yalı, Korkuluk, Bulutlar)”; ALÎ
MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1112.
“Edirne Âbideleri -1: Dört Buçuk Asırlık Bir Serîriyâtımız”; RİF’AT OSMAN [YA-
RAR]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1113 – 1116.
“Günâh”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926,

s. 1117.
Eylül 1926, s. 1117 – 1118.
“Meslek ‘Aşkı”; İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül

1926, s. 1118 – 1120.

1926, s. 1120.
“Türkiye’de Bankacılık”; KEMÂL SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926,

s. 1121.

Eylül 1926, s. 1122 – 1124.
“Heveskârlar Sütûnu -10: Bir Kadına”; MUHİP ATALAY. Millî Mecmûa, C. 6, S.

69, 15 Eylül 1926, s. 1124.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926,

s. 1124a.
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124a.

139
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s.
1124b.
“Hilâl-i Ahmer Balosu” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s.

1124b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124b.
1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926]
“Millet Hâkimiyeti Ne Değildir?”; HASAN ÂLİ [YÜCEL]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1125 – 1126.
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel

1926 [1 Ekim 1926], k.i.
“Yer ve Gök” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim
1926], k.i.
“İdarehane Hakkında” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1

Ekim 1926], k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1

Ekim 1926], k.i.
“Froydizm”[tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926],

k.i.
“Birinci ve İkinci Sene Koleksiyonu” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i

Evvel 1926 [1 Ekim 1926], k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim
1926], k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1

Ekim 1926], k.i.
140
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i

Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1126.
“İctimâî Hatâlarımız: Bizde Dans”: NECDET İBRÂHİM. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70,

1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1126 – 1127.

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s.
1127 – 1129.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -15 (Heykeltırâş, Fırtına Başlarken Geçen Atlı, Bahârda
Mehtâp)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel
1926 [1 Ekim 1926], s. 1130.
Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1131 – 1132.
“Gönlüme”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i

Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1132.
“Sevgili”; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel

1926 [1 Ekim 1926], s. 1132 – 1133.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i

Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1133.
“İktiât Sütûnu -1: Süs ve Modanın İktisâdî Nokta-i Nazardan Tetkîki”; KEMÂL
SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1134 –
1135.
“Milliyetçilik Mefhûmunun Tahlîli”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1134 – 1135 – 1137.
“Rüzgâr”; İBRÂHÎM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teş-

rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1138.

141
“Heveskârlar Sütûnu-11: Ateşten Gömlek”; SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî Mecmûa,

C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1

Ekim 1926], s. 1140a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1

Ekim 1926], s. 1140a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim
1926], s. 1140a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel

1926 [1 Ekim 1926], s. 1140a.
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1

Ekim 1926], s. 1140a.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926
[1 Ekim 1926], s. 1140b.
“Fikret’in Hayatı ve Eseri” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel

1926 [1 Ekim 1926], s. 1140b.
“Albayrak Mustafa Nezîh Çayı” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Ev-
vel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1

Ekim 1926], s. 1140b.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1

Ekim 1926], s. 1140b.
15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926]
“Vicdân”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel

1926 [15 Ekim 1926], s. 1141.
142
“Felsefe Dersleri: Rûhiyât” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel

1926 [15 Ekim 1926], k.i.
“Sinema Makinesi” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15
Ekim 1926], k.i.
“Froydizm” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim
1926], k.i.
“Gelecek Nüshaya Da’ir” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel

1926 [15 Ekim 1926], k.i.
“Birinci ve İkinci Sene Koleksiyonu” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-

i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], k.i.
“Abone Bedeli” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15
Ekim 1926], k.i.
“Osmanlı Bankası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15
Ekim 1926], k.i.
“Hürriyet ve Medeniyet; HASAN ÂLÎ [YÜCEL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teş-

rîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1142 – 1143.
“Gülüm İçin”; CENÂP MUHİTTÎN KOZANOĞLU. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15

Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1143.

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926],
s. 1144 – 1146.
“Edirne Âbideleri -2: Edirne’de Türk Evleri”; RİF’AT OSMAN [YARAR]. Millî
Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1147 – 1149.
“Alev Kuş”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i

Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1149.
143
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i

Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1151.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -16 (Hüzün Giyinmiş Şen Kadın, Delinin İlk Türküsü,
Bestekâr)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Ev-
vel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1150 – 1151.
“İktiât Sütûnu -2: Süs ve Moda”; KEMÂL SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teş-
rîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1151 – 1152.


Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156.
“Kant ve Felsefesi” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15
Ekim 1926], s. 1156a.
“Terbiye Musâhabeleri” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926

[15 Ekim 1926], s. 1156a.
“Rûhiyât Elifbâsı” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15
Ekim 1926], s. 1156a.
“Ferit İbrahim Fotoğrafhânesi” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Ev-

vel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156a.
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926

[15 Ekim 1926], s. 1156a.
“Bir Gemi Yelken Açtı” [duyuru]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926
[15 Ekim 1926], s. 1156b.
“Havânidî Birâderler ve Şerîki” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Ev-

vel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156b.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15
Ekim 1926], s. 1156b.
144
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15
Ekim 1926], s. 1156b.
“Albayrak Mustafa Nezîh Çayı” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i

Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156b.
3.2 Yazarlarına Göre Yazılar
Millî Mecmûa’nın tahrir heyeti ve çıkan yazıları hakkında fikir beyan edece-
ğimiz bu bölümde muharrir ve şair isimleri adlarına göre sıralanmıştır. Yazar, şayet
müstear veya kısaltılmış isim kullanmış ise bunlar da yazılıp asıl isme yönlendiril-
miştir. Asıl isimleri tespit edilemeyen şahsiyetler, bu isimler altında değerlendirilme-
ye tabii tutulmuştur. Yazılar, alfabetik sıraya göre değil, yayımlanış tarihlerine göre
dizilmiştir. Dil ve edebiyatı ilgilendiren yazar ve yazılar hakkında değerlendirmemiz;
yazarların, bu dergide çıkmış yazılarının bilinip bilinmediği ve yeni harfli şeklinin
yayımlanıp yayımlanmadığı hakkında olacaktır. Eserleri tercüme edilen yazar ve
şairlerin isimleri de bu listeye eklenmiş, ancak bu yazar ve şairlere ait eserler müter-
cimin listesinde de yer almıştır.
Diğer türlere ait eserleri telif veya tercüme eden şahsiyetlere de kısaca deği-
nilmiştir. Bu şahsiyetler ve eserleri hakkında önemli görülen noktalar varsa bunlar da
belirtilmeye çalışılmıştır.
A. BEHÇET: Bu isim veya müstearın kime ait olduğu ile ilgili herhangi bir bilgiye
ulaşamadık. Genç şairler ve şiir severler için açılan sütûnda bir şiiri neşredilmiştir.
“Heveskârlar Sütûnu -9: Kabrinde” (Şiir); A. BEHÇET. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63,

15 Haziran 1926, s. 1028.
ABDÜLFEYYÂZ TEVFÎK [YERGÖK]: Edebiyat tarihlerinde yazar hakkında

herhangi bir malumat bulunmamaktadır. İnternet arama motorundan yaptığımız araş-
tırmalar neticesinde, TBMM Kütüphanesi’nde12 kayıtlı üç eserini saptadık. Ayrıca
12
[YERGÖK], Abdülfeyyâz Tevfik (1924); Terbiye ve Talim Umdeleri
[YERGÖK], Abdülfeyyâz Tevfik (1925); Yer ve Gök
[YERGÖK], Abdülfeyyâz Tevfik – SAYAR, Ahmet Malik (1929); Yeni Jeoloji: Lise
145
takma adlar üzerine yapılan çalışmada13 da yazarın sadece adı zikredilmiş, doğum ve
ölüm tarihi hakkında herhangi bir bilgi verilmemiştir. Millî Mecmû’a’nın kapak içi
bölümünde, sanatçının “Yer ve Gök” adlı eseri tanıtılırken şu ibareler kullanılmıştır:
“Te’lîf ve Tercüme Heyeti Reisi Abdul Feyyâz Tevfîk Bey’in Maârif Vekâleti Neş-
riyâtı sırasında tab’ edilen kıymetli bir kitabıdır. Eser hakkında söz söylemeyin zâid addetti-
ğimizden yalnız tavsiye ile iktifâ edeceğiz.” (C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15
Aralık 1925], k.i.)
“Yergök” soyadının da bu esere istinaden verildiği kanaatindeyiz. İnternetteki
taramalarımız neticesinde, yazar adına birçok eserin kayıtlı olduğunu gördük. Dergi-
de ise, deneme türü adı altında değerlendirdiğimiz bir yazısı neşredilmiştir.
“Çıldırtıcı İnhidâplar” [Deneme]; ABDÜLFEYYÂZ TEVFÎK [YERGÖK]. Millî

Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1050 – 1051.
ABDÜLHAK HÂMİD [TARHAN]: Şair.(2 Ocak 1852, İstanbul – 12 Nisan 1937).

Yurtiçinde çeşitli devlet dairelerinde çalıştı ve yurtdışında birçok elçilik ve büyükel-
çilik görevlerinde bulundu. Tanzimat döneminin en büyük şairi sayılır. Uzun yıllar
“üstat” olarak anılmıştır. Türk şiirine batılı bir anlayış ve nazım yenilikleri getirmiş-
tir. “Makber” şairi olarak tanınır. Şiir, tiyatro, mektup, hatırat… türlerinde eserler
vermiştir.
Tarhan’ın dergide bir yazısı yayınlanmıştır: Ali Mümtaz’ın “Kalbim Gibi Hür
Mısralar” başlıklı şiirlerinin yayınlanmasının ardından kaleme aldığı tebrik yazısıdır.
Bu yazı, 10 Mart 1926 tarihli Vakit Gazetesi’nde neşredildikten sonra Millî Mecmû’a
sayfalarında yer bulur.
“Şâ’ir-i Â’zam Bir Genç Şâ’iri Tebrîk ve İstikbâli Tebşîr Ediyor” [Tebrîk];
ABDÜLHAK HÂMİD [TARHAN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s.
932.
AHMET HAMDÎ [TANPINAR]: Şair ve yazar. (D. 23 Haziran 1901, İstanbul – Ö.

24 Ocak 1962).Yurdun çeşitli yerlerinde edebiyat, Güzel Sanatlar Akademisi’nde
estetik ve sanat tarihi öğretmenliği yaptı (1923 – 1939). Milletvekilliği görevinde
13
ARTAN, Gündüz (1989); Türk Kütüphaneciliği III: Soyadı Kullanmayan ve Soyadı Değişen Yazar-
ların Soyadını Bulma Kılavuzu, s. 137.
146
bulundu. 1949’da İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı profesörlüğüne döndü.

Bu Görevini ölümüne kadar sürdürdü.
İlk şiirleri 1921 yılından itibaren Dergâh, Millî Mecmû’a, Hayat, Görüş der-
gilerinde çıkmıştır. 1932 yılından sonra yazdığı şiirleri Varlık, Ağaç, Görüş, Oluş,
Ülkü, İstanbul vb. dergilerde yayımlandı.
Tetkîklerimiz neticesinde, Tanpınar’ın bu şiirine (bkz. Kaplan, 1983 – Eylül
2001) gerek isim gerekse metin olarak rastlayamadık.
“Ölü” (Şiir); AHMET HAMDÎ [TANPINAR]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Tem-

muz 1926, s. 1057.
AHMET MUHİP DIRANAS: (D. 1908, İstanbul – Ö. 21 Haziran 1980, Ankara)

İlk şiiri “Bir Kadına” “Ankara Lisesi’nden Muhip Atalay” imzasıyla 1926
yılında Millî Mecmû’a’da yayımlanır. Dönemin çeşitli sanat dergilerinde şiir ve düz-
yazıları yayımlayan Dıranas, Zafer gazetesinde de uzun yıllar günlük politik fıkralar
yazar.
Dıranas’ın bu şiirine, yayımlanan kitabında (bkz. Dıranas, Nisan 2006) ve
diğer kaynaklarda rastlayamadık. “Bir Kadına” sadece isim olarak geçmektedir.
“Heveskârlar Sütûnu -10: Bir Kadına” (Şiir); MUHİP ATALAY. Millî Mecmûa, C.
6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124.
AHMET RÂSİM: (D. 1864 - Ö. 21 Eylül 1932) Türk yazar, gazeteci. Yazarlık, ga-
zetecilik ve öğretmenlikle geçimini sağladı. Tercüman-ı Hakikat, Ceride-i Havadis,
Malumat, Sabah, Sebat, Güneş, Maarif, Resimli Gazete, Mecmuayı Ebüzziya, Türk
Yurdu, Yeni Mecmua, Resimli Ay, İkdam, Boşboğaz, Basiret, Tasvir-i Efkâr, Vakit,
Akşam, Cumhuriyet gazete ve dergilerinde yazdı. Servet-i Fünun dergisinde de yazı
ve öyküleri yayınlansa da, Servet-i Fünun yazarlarının genel edebi çizgisini benim-
semedi.
Destan hakkında genel bir malumatı havi makale, Rasim’in “Muharrir Bu
Ya” ( Râsim, 1969) adlı eserinde yer almıştır.
“Destanlar” (Sanayî’-i Nefîse); AHMET RÂSİM. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kâ-

nûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 838 – 840.
147
AHMET SÜHEYL [ÜNVER]: (1898-1986) Hekim, tarihçi, ressam. Ünver’in, der-

gide sadece bir yazısı yer alır. Araştırmalarımız esnasında, yazar üzerine yapılmış bir
biyografik çalışmaya da rastkadık.14
“Mi’mâr Sinân” [Biyografi]; AHMET SÜHEYL [ÜNVER]. Millî Mecmûa, C. 5, S.

59, 15 Nisan 1926, s. s. 954 – 956.
AHMET YAHYA: Bu yazarın kim olduğu veya müstearın kime ait olduğu hakkında
bir malumat elde edemedik. Mecmû’ada sadece bir yazısı neşredilir.
“Son Mektûp” [Mekûp]; AHMET YAHYA. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran

1926, s. 1026.
ALÎ CÂNİP [YÖNTEM]: (1887-1967) Şair ve yazardır. Ömer Seyfettin ve Ziya

Gökalp’in öncülük ettiği Millî Edebiyat akımını benimseyerek Selânik’te çıkan Genç
Kalemler dergisinin kurucuları arasına katıldı (11 Nisan 1911). Hüsn ve Şiir (Manas-
tır, 1910), Servet-i Fünûn, Aşiyan, Halka Doğru (1914-1915), Yeni Mecmua (1917-
18), Türkiyat, Hayat gibi dergilerde yazıları yayımlanır.
Şiirlerinden çok edebiyat tarihi araştırmaları ile tanınmıştır. Millî Mecmû’a’da
yayımlanan yazısı da eski edebiyatı ilgilendiren bir makaledir. Bu yazı, Prof. Dr.
Ahmet Sevgi’nin “Ali Canip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri”
(Prof. Dr. Mustafa Özcan ile 1996) adlı çalışmasında yer almamıştır.
“Nedîm Ahmet Efendiler (Müverrih İsmet Efendinin “Şeyhî Zeyli Münâsebetiyle)”

(Tenkît); ALÎ CÂNİP [YÖNTEM]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926
[15 Ocak 1926], s. 854 – 855.
ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT] (D. 1897, İstanbul – Ö. 4 Eylül 1967).

Şiirleri, “Ali Hasan” imzasıyla, bir hece vezni hareketi oluşturmak için Celâl
Sâhir tarafından ayda bir yayımlanan Kitaplar dergisinde, “Seza” imzasıyla Şair
(1918-19) ve Nedim (1919) dergilerinde yer alır. Ali Mümtâz Arolat, kendi adını
14
UNAT, Ekrem Kadri; Ord. Prof. Dr. Ahmet Süheyl Ünver (1898- 1986), İstanbul Üniversitesi Ede-
biyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1986, 63 s.
148
kullanarak Yeni Mecmû’a, Millî Mecmû’a, ve özellikle Yahya Kemal’in edebî baş-
kanlığında yayımlanan Dergâh dergisinde şiirler yayımlar.
Yahya Kemal, Arolat’ı “yeni bir zevk ve tahassüs” (bkz. Arolat, Mart 2009)
getiren şairler arasında sayar.
Şairin; Millî Mecmûa’da şiirlerinin neşredilmesinin ardından Şair-i Azam
Hâmit tarafından, şair adına bir tebrîk yazısı yayımlanır (C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s.
932.).
Ayrıca dergide; “Bir Gemi Yelken Açtı” adlı kitabının tabından önce, karileri
haberdar etmek için duyuru yazıları da yer alır:
“Genç şâ’irlerimizden ‘Alî Mümtâz Bey’in pek yakında neşredilecek olan mecmûa’i
iş’âr eder.” (C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 836b.)
Arolat’ın biri müstakil, diğerleri de “Kalbim Gibi Hür Mısrâlar” sütûnunda
olmak üzere 62 şiiri yayımlanır. Bunlar, “Bir Gemi Yelken Açtı” adlı eserinde yer
almamaktadır. Hayal İklimlerinden Dönen Diyor ki (1960) adlı eseri de mevcuttur.
“Gül ve Aşkım” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15

Şubat 1926, s. 894.
Rüyâları, Limân, Gece ve Sukût, Yel Değirmenleri )” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ
[AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 907 – 909.
ve Şehir)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart
1926, s. 928.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -3 (Sâ’atler, Ölen Gençliğimiz, Haydût)” (Şiir); ALÎ
MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 934.
cuları, Üç Yaprak, Son Bahara Doğru)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî
Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 953.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -5 (Armada, Öyleyse, Yelken Açan Gemi)” (Şiir); ALÎ
149
rında Değirmen, Hükümdâr)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C.
6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 992.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -7 (Mezâr Taşları, Istırâp, Gençliğe Hasret)” (Şiir); ALÎ
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -8 (İsterlin, Haykırmak İsteyene, Düşünürken)” (Şiir);

ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1018.
Melîkesi)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz
1926, s. 1041.
“Kalbim Gibi Mısrâ’lar -10 (Demirci, Nasîhat, İlhâm, Hasta)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ
Gönüllerle)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağus-
tos 1926, s. 1072.
Mâvî)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos
1926, s. 1086.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -13 (Mandolin, Uzun Yol, Ressam)” (Şiir); ALÎ MÜM-
TÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1102.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -14 (Eski Günler, Harâp Yalı, Korkuluk, Bulutlar)” (Şi-
ir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1112.
Mehtâp)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i
Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1130.
Bestekâr)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-
i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1150 – 1151.
ANATOLE FRANCE: (D. 16 Nisan 1844, Paris - Ö. 12 Ekim 1924 Saint-Cyrsur-

Loire Tours). Fransız yazar. Klasik geleneğin önde gelen temsilcileri arasında kabul
150
edilir. Edebiyatın her türünde eserler veren yazar, 1921 yılında edebiyat dalında No-
bel Ödülüne layık görülmüştür.
Asıl adı “Le Crime de Sylvestre Bonnard” (1881) olan romanı, “Enstitü
A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti” olarak çevrilmiş ve mecmû’ada tefrika
edilmiştir.
Bu roman daha sonra, “Slyvestre Bonnard’ın Suçu” adıyla yayımlanmıştır
(bkz. Kayıhan, Haziran 2003).
“Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti -10” [Roman]; (ANATOLE

FRANCE – Muharrir), (BEHÎÇ ENVER [KORYAK] - Mütercim). Millî Mecmûa,
C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 835 – 836.

C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 851 – 852.

C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 867 – 868.

FRANCE – Muharrir), (BEHÎÇ ENVER [KORYAK] - Mütercim). Millî Mecmûa, C.
5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 883 – 884.

5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 899 – 900.

5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 913 – 916.
“Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti- 16” [Roman]; (ANATOLE

5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 930 – 931.

C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 946 - 948.
151

5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 962 – 964.

5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 978.

6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996.

6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012.

FRANCE – Muharrir), (BEHÎÇ ENVER [KORYAK] – Mütercim). Millî Mecmûa,
C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1027 – 1028.

6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1042 – 1044.

6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1058 – 1060.

6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1074 – 1076.

6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092.

6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1105 – 1108.
152

6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1122 – 1124.

6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1139 – 1140

6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1152 – 1156.
ANONİM: Dergide yayımlanan halk edebiyatı mahsullerini (Anonim Halk Edebiya-

tı) bu başlık altında vermeyi yeğledik. Bu sütûnda, “Şarkı” başlığı altında bir ağıta ve
Anonim halk Edebiyatımızın nazım şekillerinden olan manilere yer verilmiştir. Bu
eserlere ait künyeler şunlardır:
“Halk Edebiyâtından Numûneler (Şarkı)” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-

ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 850.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15

Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 866.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şu-

bat 1926, s. 878.

Şubat 1926, s. 900.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Ni-

san 1926, s. 944.

Nisan 1926, s. 958.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Ma-

yıs 1926, s. 967.

Mayıs 1926, s. 993.
153
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Ha-

ziran 1926, s.1008.

Temmuz 1926, s. 1060.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, Millî Mecmûa, C.

6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1071.

Ağustos 1926, s. 1091.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Ey-

lül 1926, s. 1108.

Eylül 1926, s. 1120.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teş-

rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1133.

BEHÎÇ ENVER [KORYAK]: Arama motorlarındaki bilgilerde, yazarın soyadını

“Koryak” olarak tespit ettik. “Soyadı Kullanmayan ve Soyadı Değişen Yazarların
15
Soyadını Bulma Kılavuzu” adlı çalışmada da yine bu isimle geçmektedir. Adının
yanına doğum ve ölüm yılı ile ilgili hiçbir kayıt düşülmemiştir.
http://www.tdkkitaplik.org.tr/kurultay03/K0300001.pdf adlı sayfadaki maka-
lede, 24 Ağustos 1936’da yapılan Üçüncü Türk Dil Kurultayı’na Bolu Halkevi Dele-
gesi olarak katıldığı yazmaktadır.
TBMM Kütüphanesi’nde; yazar üzerine “Enstitü A’zâsından Sylvestre
Bonnar’ın Cinâyeti” adlı çalışma da dâhil olmak üzere beş çeviri eser kayıtlıdır:
“Şaşkın (Jean Baptiste Poquelin Moliere), Seçme Hikâyeler (Guy de Maupassant),
15
ARTAN, Gündüz (1989); Türk Kütüphaneciliği III: Soyadı Kullanmayan ve Soyadı Değişen Yazar-
ların Soyadını Bulma Kılavuzu, s. 137.
154
Gösta Berling (hikâye: Selma Lagerlöf), Gökle Yer Arasında (hikâye: Selma
Lagerlöf).
Yazarın, roman çevirisinin haricinde Millî Mecmûa sayfalarında üçü deneme,
biri hikâyeden müteşekkil dört yazısı daha neşredilmiştir. Bu yazılar şunlardır.

C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 835 – 836.

C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 851 – 852.

C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 867 – 868.

C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 883 – 884.

C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 899 – 900.

C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 913 – 916.

C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 930 – 931.

5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 946 - 948.

C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 962 – 964.
155

5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 978.

C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996.

C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012.

C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1027 – 1028.

FRANCE – Muharrir), (BEHÎÇ ENVER – Mütercim). Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1
Temmuz 1926, s. 1042 – 1044.

6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1058 – 1060.
“Telgraf Direkleri” [Deneme]; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

66, 1 Ağustos 1926, s. 1066 – 1067.

C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1074 – 1076.
“Böcek Yuvaları” [Hikâye]; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

67, 15 Ağustos 1926, s. 1089 – 1091.

C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092.
“Gurûp Vakti Kargalar” [Deneme]; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1094 – 1095.
156

C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1105 – 1108.
“Sevgili” [Deneme]; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teş-

rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1132 – 1133.

C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1122 – 1124.

6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1139 – 1140

C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1152 – 1156.
BURHÂNETTÎN BEDİ’İ: Araştırmalarımızın neticesinde hakkında herhangi bir

bilgiye ulaşamadık. “Heveskârlar Sütûnu’nda” beş şiiri yayımlanır. Bu şiirlere şun-
lardır:
“Heveskârlar Sütûnu -1: Şarkı” (Şiir); BURHÂNETTÎN BEDİ’İ. Millî Mecmûa, C.

5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884.
“Heveskârlar Sütûnu -2: Terennüm” (Şiir); BURHÂNETTÎN BEDİ’İ. Millî Mecmûa,

C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916.

5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932.
“Heveskârlar Sütunu-4: Terennüm” (Şiir); BURHÂNETTÎN BEDİ’İ. Millî Mecmûa,

C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948.
“Heveskârlar Sütûnu -8: Şarkı” (Şiir); BURHANATTİN BEDİ’İ. Millî Mecmûa, C.

6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996.
157
CEMÎL SENÂ [ONGUN]: Yazar. (D. 1894, Seydişehir – Ö. Nisan 1981). Cemîl
Senâ, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi (1916) ve Sorbonne Üniversitesi
(1927) felsefe bölümleri mezunudur. Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde gazetecilik de
yapan Cemîl Senâ’nın, yardımcı ders kitapları dışında deneme, araştırma, monografi,
türlerinde eserleri ile çevirileri vardır.
Yazarın; dergide, biri tenkit ikisi de tefrika (ilmî makale) olmak üzere beş
yazısı yer almıştır:
“Son Söz” (Tenkît); CEMÎL SENÂ [ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart
1926, s. 910 -911.
“Kemmî ve Keyfî Hareketler -1 (Kemiyet ve Keyfiyet İkiliği)” (İlmî Makâle); CE-

MÎL SENÂ [ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 918 – 920.
“Kemmî ve Keyfî Hareketler -2 (Kemiyetin Keyfiyete Nispeti)” (İlmî Makâle); CE-

MÎL SENÂ [ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 935 – 937.
“Sebep ve Gâyeye Dâir -1 (Umûmî Cereyân)” (İlmî Makâle); CEMÎL SENÂ [ON-
GUN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1015 – 1017.
“Sebep ve Gâyeye Dâir -2 (Tahâvüliyyenin Lâedrîliği)” (İlmî Makâle); CEMÎL SE-

NA [ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1032 – 1035.
CENÂP MUHİTTÎN KOZANOĞLU: (D. 1893, Trablus – Ö. 16 Kasım 1972,

İstanbul). Kaynaklarda “şair” olarak geçmektedir. Uzun yıllar edebiyat öğretmenliği
yapmıştır. Uzman olarak TDK’da çalışmıştır (1946 – 54). Aruz ölçüsünü kullandığı
şiirleriyle tanınmıştır. Şiirlerini “Kadın” 16 adlı tek kitabında toplamıştır (Işık, 2002:
615). Mecmû’ada yayımlanan tek şiiri vardır:
“Gülüm İçin” (Şiir); CENÂP MUHİTTÎN KOZANOĞLU. Millî Mecmûa, C. 6, S.

71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1143.
D[al]. E[lif]. S[ad]: Bu müstear veya kısaltmanın kime ait olduğu hususunda bir fikir
edinemedik.
16
Muallim Ahmet Halim Kitap Evi, İstanbul, 1936.
158
Yazarın, mecmû’ada lâle ve lâle kültürü üzerine tefrika olarak yayımlanmış

teferruatlı ve kesif bir yazı dizisi yer almıştır. Beşir Ayvazoğlu’nun (Ayvazoğlu, Ha-
ziran 2008: 119-57) “güller” üzerine kaleme aldığı denemelerinde, bu makalelerde de
yer alan bazı şahıs ve çiçek isimleri yer almış; fakat “D. E. S.” müstearı veya kısal-
ması hakkında bir malumata ulaşamadık.
Bu serinin haricinde yazarın iki yazısı daha yer almaktadır. Muharrire ait me-
tinlerin künyeleri şunlardır:
“Târîhimizde Lâle Merâkı -1” (Sanayî’-i Nefîse); D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mecmûa,
C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 971 – 973.
C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 989 – 991.
C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1009 – 1010.
C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1024 – 1025.
C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1038 – 1040.
“Edirne’yi Ziyâret” [Gezi]; D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Tem-
muz 1926, s. 1051 – 1053.
C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1055 – 1057.
C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1070 – 1071.
C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1083 – 1084.
“Târîhî Binâlardan: ‘Amca Hüseyin Pâşâ Yalısı” (Sanayî’-i Nefîse); D[al]. E[lif].
S[ad]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1098 – 1101.
159
C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1103 – 1104.
“Târîhimizde Lâle Merâkı -10” (Sanayî’-i Nefîse); D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mec-
mûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1117 – 1118.
mûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1131 – 1132.
DEYEG PERNO: Muharrir hakkında herhangi bir malumata ulaşamadık. Eserin

kaleme alındığı dönemde -1924- Macaristan Darü’l-Fünûn’unun öğrencisi olduğunu
tahmin ediyoruz. Yazarın, gezi türü içinde değerlendirdiğimiz iki sayılık tefrikası
yayımlanmıştır.
“Bir Macar Gencinin İstanbul İntibâ’ları -1”; (DEYEG PERNO – Muharrir), (RAGÎP
HULÛSÎ [ÖZDEM] – Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 878 –
881.;
“Bir Macar Gencinin İstanbul İntibâ’ları -2 (Geçen Nüshadan Mâbâd)”; (DEYEG

PERNO – Muharrir), (RAGÎP HULÛSÎ [ÖZDEM] – Mütercim). Millî Mecmûa, C.
5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 894 – 896.
FİKRET NÛRÎ: Yazarla ilgili bir bilgiye ulaşamadık. Sadece, Shelley’den çevirdiği
bir mensuresi yayımlanır:
“Bulut” [Mensûre]; (PERCY BYSSHE SHELLEY – Muharrir), (FİKRET NÛRÎ –

Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 912 – 913.
GUY DE MAUPASSANT: (1850 -1893) Fransız romancı ve kısa öykü yazarıdır.

Yazar, kaynaklara göre üç yüzden ziyade öykü yazmıştır. Dilimize çevrilmiş iki se-
çilmiş öyküler17 kiyabında, müellifin bu hikâyesine rastlayamadık:
17
Guy De Maupassant (2004); (Çev. Birsel Uzma) Gece Gündüz Hikâyeleri, Oğlak Yayınları, İstan-
bul, 310 s.
Guy De Maupassant (2006); (Çev. Ferid Namık Hansoy) Seçilmiş Hikâyeler, İnkılâp Kitabevi, İstan-
bul, 336 s.
160
“‘Uzlet” [Hikâye]; (GUY DE MAUPASSANT – Muharrir), (ZİYÂETTÎN CEMÎL -

Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 896 – 898.
HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]: (1901, İstanbul – 10 Haziran 1984). Şair ve

yazardır. Şiir, hikâye ve diğer yazılarını daha çok Millî Mecmûa’da, ayrıca Çınaraltı,
Aydabir, Kadınlar Dünyası gibi dergilerde yayımladı. 1983 yılında Kültür ve Turizm
Bakanlığı Hizmet Beratı’nı alır. Ümmü’l Muharrirât (Yazarların Annesi) ilan edilir.
Dergide, şairin bir mensuresi ve dört şiiri yayımlanır. Şiirleri, “Bütün Şiirler”
(Zorlutuna, 2008: 46-51-52-227) adıyla yayımlanan kitapta mevcuttur. Neşredilen
eserlerinin künyeleri şunlardır:
“Tuna’da” (Şiir); HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1

Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 842.
“Buluttan ve Dumandan Satırlar” [Mensûre]; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA].

Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 952.
“Benim Derdim” (Şiir); HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 59, 15 Nisan 1926, s. 952.
“Senin Ölümün” (Şiir); HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5, S.

60, 1 Mayıs 1926, s. 967.
“Benim Gönlüm” (Şiir); HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1049.
HASAN ÂLÎ [YÜCEL]: (17 Aralık 1897, İstanbul - 26 Şubat 1961, İstanbul). Öğ-
retmenlik, Milli Eğitim Bakanlığı görevlerinde bulunmuştur. Köy Enstitüleri'nin ku-
rucusudur. Şair Can Yücel’in babasıdır. Yücel’in dergide üç yazısı yayımlanmıştır:
“Sesin Şiiri” (Musâhabe); HASAN ÂLÎ [YÜCEL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kâ-
nûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 837.
“Millet Hâkimiyeti Ne Değildir?” (Musâhabe); HASAN ÂLİ [YÜCEL]. Millî Mec-

161
“Hürriyet ve Medeniyet (Musâhabe); HASAN ÂLÎ [YÜCEL]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1142 – 1143.
İBRÂHÎM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]: Seyfi Kipmen’in hayatı hakkında bir bilgi
edinemedik. Fakat arama motorlarından yaptığımız taramalar neticesinde “elektrik
mühendisi” olduğunu tespit ettik.
www.emo.org.tr/ekler/89a283923884fb1_ek.pdf?dergi=32417- adresindeki,
18 Mayıs 1974 tarihli “Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği XVIII. Dönem Ça-
lışma Raporu” adlı yazıda; T. M. M. O. B. Yönetim Kurulu, Türkiye Elektrik Mü-
hendisleri Odası Yedek Üyesi olarak kayıtlıdır.
Seyfi Kipmen’in dergide çıkan şiirleri şunlardır:
“Melankoli” (Şiir); İBRÂHÎM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64,

1 Temmuz 1926, s. 1040.
“Rüzgâr” [Şiir); İBRÂHÎM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1

İSHAKOĞLU BEKİR SITKI: Dergiye göndermiş olduğu yazılarda, adının yanın-

da “Elektrik Mühendisi” ve “Berlin” ibareleri geçmektedir. Hayatı hakkındaki bilgi-
miz bunlardan ibarettir.
Yazıları, genelde meslekî bilgileri havidir:
“Teknik Apolojisi – 8 (Teknik Asrının Ruhu)” (İlmî Makale); İSHAKOĞLU BEKİR

SITKI. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822 -
825.
“Teknik Apolojisi – 9 (Kapitalizm ve Komünizm)” (İlmî Makale); İSHAKOĞLU

BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s.
855 – 859.
“Teknik Apolojisi – 10 (İş Hükûmetinden Kültür Hükûmetine )” (İlmî Makale);

İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 886 –
890.
“Sınıfta Dümenci Hayâtta Birinci” (Şu’ûn); İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 923 – 925.
162
“1926 Senesi Leipsig İlkbahar Sergisi” (Şu’ûn); İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî
Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 973 – 977.
“Meslek ‘Aşkı” [İlmî Makâle); İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C. 6, S.

69, 15 Eylül 1926, s. 1118 – 1120.
KEMÂL SAÎT: Hakkında bir bilgiye ulaşamadık. Genelde iktisadî yazılar yazmıştır.
Dergide iktisat muhtevalı beş yazısı yer almıştır:
“Türkiye’de Âilenin İktisâdî Vaz’iyeti Nedir?” (İlmî Makâle); KEMÂL SAÎT. Millî
Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1087 – 1088.
“Kooperatiflerin Ehemmiyeti” (İlmî Makâle); KEMÂL SAÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S.

68, 1 Eylül 1926, s. 1104 – 1105.
“Türkiye’de Bankacılık” (İlmî Makâle); KEMÂL SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69,

15 Eylül 1926, s. 1121.
“İktiât Sütûnu -1: Süs ve Modanın İktisâdî Nokta-i Nazardan Tetkîki” (İlmî Makâle);
KEMÂL SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s.
1134 – 1135.
“İktiât Sütûnu -2: Süs ve Moda” (İlmî Makâle); KEMÂL SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6,
M[im].M[im].: Bu müstear veya kısaltmayı kimin kullandığını tespit edemedik.

Mecmûa’nın mesul müdürü ve sahibi Mehmet Mesîh’in (isminden hareketle) olma
ihtimali yüksek.
Bu müstearla sadece bir tenkit yazısı çıkmıştır:
“Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi” [Tenkît]; M[im].M[im]. Millî Mec-
mûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1073 – 1074.
MAKS DONGEGER: Dergide bir makalesi çıkmıştır. Hakkında herhangi bir bilgi-
ye ulaşamadık.
163
“Kurûn-ı Kadîme Târîhi: Atina’da Gençliğin Terbiyesi ” (İlmî Makâle); (MAKS

DONGEGER – Muharrir), (REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER] - Mütercim). Millî Mec-
mûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1048 – 1049.
MAKSİM GORKİ: (D. 28 Mart 1868 – Ö. 18 Haziran 1936). Rus yazarıdır. 1 Ma-
yıs Marşı’nın söz yazarı, sosyalist gerçekçi yazımın öncüsüdür.
Bazı çeviri hikâye kitaplarında ve Ataol Behramoğlu’nun seçkisiyle18 edebi-
yatımıza kazandırılan kitapta bu esere rastlayamadık. Dergide, bir hikâyesi neşredil-
miştir:
“Köpek” (Hikâye); (MAKSİM GORKİ – Muharrir), (ZİYA’EDDÎN CEMÎL - Mü-

tercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 911 – 912.
MEHMET EMÎN [ERİŞGİL]: Araştırmacı yazar. (D. 1891, İstanbul – Ö. 7 Şubat

1965).
Mecmû’ada, felsefeyle alakalı bir, musahabe yazısı bir olmak üzere toplam
iki eseri neşredilir:
“Felsefî Düşünceler” [Felsefî Yazı]; MEHMET EMÎN [ERİŞGİL]. Millî Mecmûa, C.

5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822.
“Etrafından Haberi Olmayan İnsanlar” (Musâhabe); MEHMET EMÎN [ERİŞGİL].

MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]: Derginin sahibi ve müdürü Mehmet Mesîh hak-

kındaki tetkiklerimiz neticesinde herhangi bir bilgiye ulaşamadık. Dergide en çok
yazısı yayımlanan muharrirlerden birisidir. Farklı türlerde eserleri, dergi sayfalarında
yer bulur. Arama motorlarındaki taramalarımız neticesinde Mesîh Akyiğit adıyla
yayımlanmış on altı sayfalık bir broşüre19 rastladık. Mecmuadaki yazılarının künyesi
şunlardır:
“Geçen Yıldan Bu Yıla” (Musâhabe); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mec-

mûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 821.
18
GORKİ, Maksim (2009); (Çev. Ataol Behramoğlu) Yaşanmış Hikâyeler, Can Yayınları, İstanbul,
304 s.
19
AKYİĞİT, Mehmet Mesih (1960); Bir Şehir Yıkılıyor, Bakış Matbaası, İstanbul, 16 s.
164
“Gölgem (Şiir)”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kâ-

nûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 829.
“Ne Diyor?” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1

“’Aşk” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-

ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 860.
“Hava Şehitleri İhtifâli Münâsebetiyle” (Musâhabe); MEHMET MESÎH

[AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 869.
“Derbeder Bahtım” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S.

54, 1 Şubat 1926, s. 873.
“Korkunç Kayıtsızlıklarımızdan” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 885 – 886.
“Sen Olmasan” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15

Şubat 1926, s. 894.
“Bir Hâtıra”(Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1

Mart 1926, s. 902.
“‘Azîz Şeytân” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1

Mart 1926, s. 907.
“Siyâh ‘Aşk” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15

Mart 1926, s. 920.
“Müzâb Olsun” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57,

15 Mart 1926, s. 927.
“Gönül Duygusu” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58,

1 Nisan 1926, s. 937.
“Çöllerde” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15

Nisan 1926, s. 956.
165
“Gönül Mahşeri” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60,

1 Mayıs 1926, s. 973.
“Bağışladım” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15

Mayıs 1926, s. 989.
“Şarkı” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran

1926, s. 999.
“Ayvalık’ta Neler Yapılabilir?” (Musâhabe); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî

Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1013.
“İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -1” [Gezi]; MEHMET MESÎH

[AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1019 – 1021.
“Yangın” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Ha-

ziran 1926, s. 1025.
“İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -2 (Büyükdere Köy’de Bir Düğün)” [Gezi];

– 1037.
“Şikâyet” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1

Temmuz 1926, s. 1037.
“Kütahya’da Bir Kaç Gün -1” [Gezi]; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mec-
mûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1045.
“Şarkı” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Tem-

muz 1926, s. 1053.
“Bizde San’atkâr Niçin Yetişmiyor?” (Musâhabe); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT].

Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1061.
“Kütahya’da Birkaç Gün -1” [Gezi]; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa,
C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1068 – 1069.
“Kütahya’da Bir Kaç Gün -2 (Geçen Nüshâdan Mâba’d)” [Gezi]; MEHMET MESÎH
166
“Tılsımlı Şarâp” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67,

15 Ağustos 1926, s. 1085.
“Yangın da Değil” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

68, 1 Eylül 1926, s. 1104.
“Sonbahâr” (Musâhabe); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69,

15 Eylül 1926, s. 1109.
“Günâh” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül

1926, s. 1117.
“Gönlüme” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teş-

rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1132.
“Alev Kuş” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15

MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂKIP [KÖSEMİHAL]: (12.03.1900, İstanbul -

13.12. 1961, İstanbul). Kaynaklarda, “Gazi” ya da “Kösemihal” olarak geçer. Dil ve
müzik öğrenimi görür. Dergide, müziğin önde gelen dehaları üzerine yazıları çıkmış-
tır:
“Büyük Mûsıkîşinâslar Haydn -1” [Mûsikî]; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂKIP

1925], s. 825 - 828.
“Büyük Mûsıkîşinâslar: Haydn -2” [Mûsikî]; MÎHÂLZADE MAHMÛT RÂGIP

844 – 848.

s. 860 – 862.


167

“Büyük Mûsıkişînâslar: Mozart -1” [Mûsikî]; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂGIP


“Müstakbel Türk Mûsikîsi” (Sanayî’-i Nefîse); MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂGIP

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 969 – 971.


“Büyük Mûsıkişînâslar: Mozart - 5” [Mûsikî]; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂGIP

“Mösyö Eugene Borrel -1” [Mûsikî]; MİHALZÂDE MAHMÛT RÂGIP

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1064 – 1066.
“Mösyö Eugene Borrel -2 (Kadîm Millî Musikîmiz)” [Mûsikî]; MİHALZÂDE

MAHMÛT RÂGIP [KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.
1080 – 1082.



1127 – 1129.
168

s. 1144 – 1146.
MİLLÎ MECMÛ’A: Altlarında muharrir ismi yazılı olmayan, herhangi bir simge ve
işaret kullanılmayan yazıları bu isim altında vermeyi uygun gördük.
“Alman Sefâretinin Müsâmeresi” (Şu’ûn); Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926,

s. 916.
“Sanâyi-i Nefîse Mektebi’nin 44. Yıl Dönümü Müsameresi Dolayısıyla” [Tebrîk];

Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932.

1926, s. 949.
“Türk Ocağı Balosu” (Şu’ûn); Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044.
“Anadolu-Bağdât Demiryolları” [Tebrîk]; Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos

1926, s. 1076.
“30 Ağustos 926 Tayyâre Bayramı” [Kutlama]; Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül
1926, s. 1108.
MUHİP ATALAY: (Bkz. Ahmet Muhip Dıranas)
MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]: (D.1886, İstanbul – Ö. 17 Ocak 1958). Psikoloji ala-

nında telif ve tercüme birçok eser ve ders kitabı bulunan Mustafa Şekîp, Türk Tarih
Kurumu ve Milletlerarası Felsefe Derneği üyeliklerinde bulunur.
Dergide, musâhabe başlığı altında çıkan yazıları şunlardır:
“İmân Birliği” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53,

“San’atı Anlayamamak Sefâleti” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 917 – 918.
169
“Elifbâ İnkılâbı” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S.

58, 1 Nisan 1926, s. 933.
“Çehre Cevheri” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S.

59, 15 Nisan 1926, s. 949 - 950.
“Rüyâlarımız” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60,

1 Mayıs 1926, s. 965 - 966.
“Yeni Bir Rûhiyât” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 981 – 982.
“Ziyâfet” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1

Haziran 1926, s. 997 – 999.
“Dinamik Gayr-ı Şu’ûr” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1029 – 1030.
“Milliyetçilik Mefhûmunun Tahlîli” (İlmî Makâle); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ].

Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1134 – 1135 –
1137.
“Vicdân” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15

NÂCÎ FİKRET [BAŞTAK]: (1891 – 1945). Alman kimyacı Wilhelm Ostwald’ın

(1853-1932) düşüncelerine dayanan “Enerjetizm” felsefesinin savunucuları arasında
yer almıştır. “Konya Felsefe Okulu” olarak da bilinen enerjetizm, enerjiyi eşyanın
kaynağı ve ulaşabileceği en yüksek nokta olarak kabul eder. Bu görüş 1925’te Kon-
ya’da “Yeni Fikir” dergisi çevresinde toplananlarca savunulmuştur.
Yayımlanan yazıları şunlardır:
“Finâlizm ve Enerjetizm -1” (Bilim-Teknik); NÂCÎ FİKRET [BAŞTAK]. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 841- 843.
“Finâlizm ve Enerjetizm -2 (Geçen Nüshadan Mâba’d)” (Bilim-Teknik); NÂCÎ

FİKRET [BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak
1926], s. 864 – 866.
170
“Dîn ve Cinsiyet (Târîh ve Akvâmiyâtın Mu’tâlarına Nazaran)” (İlmî Makâle]; NÂCÎ

FİKRET [BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 984 – 989.
“Energetizme Nazarân Rûhiyât (Exogyre ve Endogyre Tabiatlar)” (İlmî Makâle);

NÂCİ FİKRET [BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1001 –
1005.
NÂMDÂR RAHMÎ [KARATAY]: (1896-1953). Gerçek adı Mehmet Namdar olan

ve 1896 yılında Konya’da doğan usta şair, soyadını da yine aynı yerde bulunan Kara-
tay Türbesi’nden esinlenerek almıştır.
Sadece bir yazısı neşredilir:
“Kudretiyât Sistemi ve “Hayat”ın Tarz-ı Telakkîsi” (İlmî Makâle); NÂMDÂR

RAHMÎ [KARATAY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Ara-
lık 1925], s. 831 – 834.
NECDET İBRÂHİM: Yazara ait bir makale yayımlanmıştır:
“İctimâî Hatâlarımız: Bizde Dans” (İlmî Makâle): NECDET İBRÂHİM. Millî Mec-
NECİP FAZIL [KISAKÜREK]: [D. 26 Mayıs 1905, İstanbul – Ö. 25 Mayıs 1983).

İlk şiirleri Yeni Mecmûa’da yayımlanır (1922). Millî Mecmûa ve Yeni Hayat dergile-
rinde çıkan şiirleriyle kendinden söz ettirir.
“Örümcek Ağı” adlı şiir kitabı Paris dönüşü yayımlanır (1925). Bu esere ait
duyuru Millî Mecmûa sayfalarında yer almıştır:
“Genç şâ’irlerimizden Necip Fâzıl Bey’in pek yakında neşredilmiş olan mecmûa’i
iş’ârıdır.” (C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 836b.)
Dergide yer alan “Boş Odalar” şiiri “Çile”de yer almıştır (Kısakürek, Nisan
2006: 211).
“Boş Odalar” (Şiir); NECİP FAZIL [KISAKÜREK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15

“Ana Baba Günü” (Şiir); NECÎP FÂZIL [KISAKÜREK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58,
1 Nisan 1926, s. 942.
171
NURİYE MESÎH: Derginin sahibi ve müdürü Mehmet Mesîh’in eşi olduğu kanaa-
tindeyiz. Farklı türlerde yazıları dergi sayfalarında yer almıştır:
“Seyâhat Hâtıralarım -1” [Gezi]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15

“Kadın Gözü -1: Firketeler” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S.

52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 843.
“Sokak Çocuğu” (Hikâye); NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı

Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 849 – 850.
“Kadın Gözü -2: Siyah Tül” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S.
53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 855.

“Profesör Bertold” [Mülâkat]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kâ-

nûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 866.
“Karanlık Geceler” [Deneme]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat

1926, s. 873 – 874.
“Kadın Gözü -3: Necef Düğmeler” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C.
5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 875.
“Kadın Gözü -4: İpek Eldivenler” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5,
S. 55, 15 Şubat 1926, s. 892.

Şubat 1926, s. 893 – 894.

Mart 1926, s. 902 - 904

Mart 1926, s. 921- 922.
172
“Kadın Gözü -5: Hanımelileri” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S.

57, 15 Mart 1926, s. 922.
“Ramazân Gecelerinde – 1” [Deneme]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57,

15 Mart 1926, s. 929.

Nisan 1926, s. 937 – 939.
“Kadın Gözü -6: Kumrular” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S.

58, 1 Nisan 1926, s. 939.
“Ramazân Gecelerinde – 2 (Geçen Nüshâdan Mâba’d)” [Deneme]; NURİYE ME-

SÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 943.
“Kadın Gözü -7: Yıldızlar” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S.

59, 15 Nisan 1926, s. 951.
“Kadın Gözü -8: Kadın Rayihası” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5,
S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 966.

Mayıs 1926, s. 966 – 967.

Mayıs 1926, s. 983.
“Kadın Gözü -9: İpek Mendiller” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6,
S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 983.
“Nişânlılar” [Hikâye]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926,

s. 994 – 995.

Haziran 1926, s. 999 – 1000.
“Kadın Gözü -10: Yolcu” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, Millî Mec-
mûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1005.

Haziran 1926, s. 1014.
173
“Kadın Gözü -11: Rüzgâr” [Mensûre]; NURİYE. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Ha-
ziran 1926, s. 1017.
“Kadın Gözü -12: Yolcu” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1
Temmuz 1926, s. 1035.

Temmuz 1926, s. 1046 – 1047.
“Kadın Gözü -13: Mehtâp” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65,
15 Temmuz 1926, s. 1047.
“Bir Mektûp: Medîha’dan Sevim’e -1” (Mektûp); NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa,
C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1062 – 1063.
C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1078 – 1080.
1926, s. 1082.
1926, s. 1098.
ÖMER BEDRETTİN [UŞAKLI]: (D. 1904 – Ö. 24 Şubat 1946, İstanbul). Edebi-

yatımızda daha çok denizi anlatan şair olarak tanınan Ömer Bedrettin’in ilk şiirleri
Millî Mecmûa’da çıkmıştır (1925). Görevleri dolayısıyla gezip gördüğü Anadolu’nun
doğa güzelliklerinin etkisi altında, hece ölçüsüyle bu görüntüleri anlatan içli, lirik
şiirler yazmıştır. Şiirlerinin hemen tümüne hüzünlü duygular egemendir. Bütün eser-
leri üzerine İnci Enginün’ün20 bir çalışması mevcuttur. Dergide bir şiiri yayımlanmış-
tır.
“Gölgem” (Şiir); ÖMER BEDRETTİN [UŞAKLI]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kâ-

nûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 848.
20
ENGİNÜN, İnci (1988); Ömer Bedrettin Uşaklı: Bütün Eserleri, TDK Yayınları, Ankara.
174
PERCY BYSSHE SHELLEY: (D. 4 Ağustos 1792, Horsham, Sussex - Ö. 8 Tem-

muz 1822, Livorno). İngiliz yazınının ve Romantik Dönem'in en önemli şairlerinden
biridir.
Dergide bir adet mensuresi yayımlanmıştır:

RABINDRANATH TAGORE: (D. 6 Mayıs 1861, Kalküta - 7 Ağustos 1941, Kal-

küta). Eserlerinde ince bir lirizmle, mistisizmi harmanlamıştır. Hindistan'ın İngiliz
Emperyalizminin boyunduruğundan kurtulması için büyük çabalar sarf etmiştir.
1913'te, “Gora” adlı romanıyla “Nobel Edebiyat Ödülü”nü alır. Bir
mensuresi neşredilmiştir:
“Tagore’dan Tercümeler: Neşîdeler” (Mensûre); (RABINDRANATH TAGORE –

Muharrir), (ZİYAEDDÎN CEMÎL - Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kâ-
RAGIP HULÛSÎ [ÖZDEM]: Tarihçi yazardır. Araştırmalarımız esnasında bir de

çeviri eserine rastladık21 Bu eserin ilk çevirisi 1928’de yapılmıştır.
Mecmûada iki sayı devam eden bir tefrikası yer alır:
“Bir Macar Gencinin İstanbul İntibâ’ları -1” [Gezi]; (DEYEG PERNO – Muharrir),
(RAGIP HULÛSÎ[ÖZDEM] – Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926,
s. 878 – 881.
“Bir Macar Gencinin İstanbul İntibâ’ları -2 (Geçen Nüshadan Mâbâd)” [Gezi];

(DEYEG PERNO – Muharrir), (RAGIP HULÛSÎ [ÖZDEM] – Mütercim). Millî
Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 894 – 896.
REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]: (1903, Sivas - 2 Ekim 1953). Türk siyasetçi, bü-
rokrattır. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi mezunudur. Maarif Vekâleti Yük-
sek Tedrisat Umum Müdürlüğü; VII., VIII., IX. dönem Sivas milletvekilliği, Milli
Eğitim Bakanlığı ve Çalışma Bakanlığı yapmıştır.
21
GİBBONS, Herbert Adams (1998); (Çev. Ragıp Hulûsî Özdem) Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuru-
luşu,21. Yüzyıl Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
175
Neşredilen yazıları şunlardır:
“En Büyük Millet” [Deneme]; REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 56, 1 Mart 1926, s. 904 – 905.
“Lâyemûtluk Sırrı” (İlmî Makâle); REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa,

C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 950 - 951.

DONGEGER – Muharrir), (REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]– Mütercim). Millî Mec-
mûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1048 – 1049.
“Ordunun Kucağına” (Musâhabe); REŞÂT ŞEMSETTÎN[SİRER]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1077 – 1078.
“30 Ağustos Tahassüsleri” (Musâhabe); REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mec-

mûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1093 – 1094.
REŞÎT SÜREYYÂ [GÜRSEY]: (1889-1962) Tıp doktoru, fizikçi ve öğretmen ol-

masının yanı sıra bilime ve sanata büyük ilgisi olan bir aydındır.
Dergide yayımlanmış yazıları şunlardır:
“Münâkaşa Değil İhtâr (Mukâbelesi Münâsebeti ile Cemîl Senâ Beye)” (Tenkît);
REŞÎT SÜREYYÂ [GÜRSEY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 870 –
873.
“Hâtime” (Tenkît); REŞÎT SÜREYYÂ [GÜRSEY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15

Nisan 1926, s. 961.
RİF’AT OSMAN [YARAR]: (18 Şubat 1874, İstanbul - 10 Mayıs 1933).

www.edirneden.biz/icerik. adlı sitede yarar için şu ifadelerle başlayan kısa
biyografik yazı yer almaktadır: “O bir radyolog, ressam, mimar, mühendis, müzeci,
fotoğrafçı, kütüphaneci, eğitimci, tarih yazarı ve bir Edirne sevdalısı… Belki bu ke-
limeler bile anlatmaya yetmeyecek onun Edirne için yaptıklarını...”
Mecmûada, Edirne’nin tarihiyle ilgili iki sayılık bir tefrikaya yer verilmiştir:
176
“Edirne Âbideleri -1: Dört Buçuk Asırlık Bir Serîriyâtımız” (Sanayî’-i Nefîse);
RİF’AT OSMAN [YARAR]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1113 –
1116.
“Edirne Âbideleri -2: Edirne’de Türk Evleri” (Sanayî’-i Nefîse); RİF’AT OSMAN
[YARAR]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s.
1147 – 1149.
SÜLEYMÂN SIDDIK: (1898-1965). Araştırmalarımız neticesinde, “Kervancı” so-

yadıyla bilinen ve Bediüzzaman Said Nursi’nin refiki olan “Süleymân Sıddîk” bilgi-
sine ulaştık. Doğum ve ölüm tarihlerinden hareketle, derginin “Heveskârlar Sütû-
nu”nda şiirleri neşredilmiş şairimizin de aynı şahsiyet olduğu inancındayız. Yayım-
lanan şiirleri şunlardır:
“Heveskârlar Sütûnu -5: Terennüm, Bahâr Terennümleri (İlk Gün)” (Şiir); SÜLEY-
MÂN SIDDÎK. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948.
“Heveskârlar Sütûnu -6: Hicrân Kuruntuları” (Şiir); SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 958.
“Heveskârlar Sütûnu -7: Şarkı” (Şiir); SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî Mecmûa, C. 5, S.

60, 1 Mayıs 1926, s. 977.
“Heveskârlar Sütûnu-11: Ateşten Gömlek” (Şiir); SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî

Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140.
ŞAHÂBETTÎN: İsmin veya müstearın kime ait olduğunu tespit edemedik. Yayım-
lanan yazıları şunlardır:
“Türk Nakış Târîhinde Mevlevîler -10” (Sanayî’-i Nefîse); ŞAHÂBETTÎN. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 829.


Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 855 – 860.
177

Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 874 – 875.
“Müzelere Dâ’ir: Münih’te Deutsche Museum” (Şu’ûn); ŞAHÂBETTÎN. Millî Mec-

mûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 925 – 927.
“Münihte Arma Müseum” (Şu’ûn); ŞAHÂBETTÎN. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15

Nisan 1926, s. 957 – 958.
TİMÛROĞLU HASAN TAHSÎN: Muharrir hakkındaki bilgimiz, “Van” hakkında

göndermiş olduğu yazıya düşülmüş dipnotla sınırlıdır: “Mecmû’amız kâr’ilerinden
Timûr Oğlu Hasan Tahsîn Bey tarafından gönderilen bu mektûbun mesleğimize mu-
vâfık olan kısımlarını derc ettik.” İlgili yazıları şunlardır:
“Van -1” [Gezi]; TİMÛR OĞLU HASAN TAHSÎN. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1
Şubat 1926, s. 882 – 883.
“Van -2 (Van Mektupları)” [Gezi]; TİMÛR OĞLU HASAN TAHSÎN. Millî Mec-
mûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 944 – 945.
ZİYAEDDÎN CEMÎL: Yazar hakkında herhangi bir malumata ulaşamadık. İsim

veya müstearla ilintili en yakın şahsiyet Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu (1901 doğumlu)
görünüyor. Bahusus, Fındıkoğlu’nun 1930’da doktora için (yani son çevirisinden
dört yıl sonra) yurtdışına çıkması da bu bağlantıya gölge düşürmektedir.
Dergide yer alan çevirileri şunlardır:
“Tagore’dan Tercümeler: Neşîdeler” (Mensûre); (RABİNDRANATH TAGORE –

“‘Uzlet” [Hikâye]; (GUY DE MAUPESANT – Muharrir), (ZİYÂEDDÎN CEMÎL -

“Köpek” [Hikâye]; (MAKSİM GORKİ – Muharrir), (ZİYA’EDDÎN CEMÎL - Mü-

Simge ve İşaretler:
178
Simge ve işaret kullanılarak neşredilmiş tek bir yazı vardır. Metin, (?) kullanılarak
yayımlanmıştır. Müstear isimler üzerine yapılan çalışmalarda (bkz. Çetin, 2006; Yıl-
dırım, 2006), bu işaretle ilgili herhangi bir malumattan bahsedilmemiştir. Anı türün-
deki bu metin, bir öğretmenin başından geçen menhus bir olayı havi olduğu için,
muhtemelen tanınmamak adına (?) kullanılarak yayımlanmıştır. Eserin künyesi:
“Bu Satırları Genç Bir Muallim Hanımın Hâtıra Defterinden Aynen Aldım” [Hâtıra];
[ ? ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 993.
3.3 Yazı Başlığına Göre Yazılar
Mecmûada yayımlanan bütün yazılar, alfabetik sıra gözetilerek buraya kon-

muştur. Sıralama yapılırken; yazının bulunduğu köşe, daha önceden belirtilmişse ( ),
kendi inisiyatifimiz dâhilinde tespit edilmişse [ ] içinde verilmiştir.
“1926 Senesi Leipsig İlkbahar Sergisi” (Şu’ûn); İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî
Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 973 – 977.
“30 Ağustos 926 Tayyâre Bayramı” [Kutlama]; Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül
1926, s. 1108.
“30 Ağustos Tahassüsleri” (Musâhabe); REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mec-

mûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1093 – 1094.
Aralık 1925], k.i.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; C. 5, S. 53,
15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], k.i.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.; C. 5, S.
55, 15 Şubat 1926, k.i.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.;
C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs
1926, k.i.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S.
63, 15 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos
1926, k.i.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S.
69, 15 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], k.i.; C. 6,
S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], k.i.
vel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140b.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim
1926], s. 1156b.
179
“Alev Kuş” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15

“Alman Sefâretinin Müsâmeresi” (Şu’ûn); Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926,

s. 916.
“Ana Baba Günü” (Şiir); NECÎP FÂZIL [KISAKÜREK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58,
1 Nisan 1926, s. 942.
“Anadolu-Bağdât Demiryolları” [Tebrîk]; Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos

1926, s. 1076.
“Aşk” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 860.
“Ayvalık’ta Neler Yapılabilir?” (Musâhabe); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî

“Azîz Şeytân” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1

Mart 1926, s. 907.
“Bağışladım” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15

Mayıs 1926, s. 989.
[1 Şubat 1925], s. 852b.
“Benim Derdim” (Şiir); HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 59, 15 Nisan 1926, s. 952.
“Benim Gönlüm” (Şiir); HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1049.
[15 Aralık 1925], s. 836b.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.; C. 5, S. 58, 1 Nisan
1926, s. 948b.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964b.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s.
980b.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996b.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.; C.
6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028b.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.; C. 6, S.
65, 15 Temmuz 1926, s. 1060b.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.; C. 6, S. 67,
15 Ağustos 1926, s. 1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.; C. 6, S. 69, 15 Eylül
1926, s. 1124b.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140b.; C. 6, S.
71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156b.
180
“Bir Hâtıra”(Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1

Mart 1926, s. 902.
“Bir Macar Gencinin İstanbul İntâ’baları -1”; (DEYEG PERNO – Muharrir),

(RAGÎP HULÛSÎ [ÖZDEM] – Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926,
s. 878 – 881.;
“Bir Macar Gencinin İstanbul İntâ’baları -2 (Geçen Nüshadan Mâbâd)”; (DEYEG

PERNO – Muharrir), (RAGÎP HULÛSÎ [ÖZDEM] – Mütercim). Millî Mecmûa, C.
5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 894 – 896.
C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1062 – 1063.
C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1078 – 1080.
lık 1925], k.i.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; k.i.; C. 5, S. 53,
63, 15 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz
1926, k.i.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.; C. 6,
S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.
Ocak 1926], s. 868b.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884b.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926,
s. 900b.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916b.

Evvel 1926 [1 Ekim 1926], k.i.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926],
k.i.
“Bizde San’atkâr Niçin Yetişmiyor?” (Musâhabe); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT].

Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1061.
“Boş Odalar” (Şiir); NECİP FAZIL [KISAKÜREK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15

“Böcek Yuvaları” [Hikâye]; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

67, 15 Ağustos 1926, s. 1089 – 1091.
181
“Bu Satırları Genç Bir Muallim Hanımın Hâtıra Defterinden Aynen Aldım” [Hâtıra];
[ ? ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 993.

“Buluttan ve Dumandan Satırlar” [Mensûre]; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA].

Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 952.
“Büyük Mûsıkîşinâslar Haydn -1” [Mûsikî]; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂKIP

1925], s. 825 - 828.

844 – 848.

s. 860 – 862.








182


1127 – 1129.

s. 1144 – 1146.
“Çehre Cevheri” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S.

59, 15 Nisan 1926, s. 949 - 950.
“Çıldırtıcı İnhidâplar” [Deneme]; ABDÜLFEYYÂZ TEVFÎK [YERGÖK]. Millî

Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1050 – 1051.
“Çöllerde” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15

Nisan 1926, s. 956.
“Derbeder Bahtım” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S.

54, 1 Şubat 1926, s. 873.
“Destanlar” (Sanayî’-i Nefîse); AHMET RÂSİM. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kâ-

nûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 838 – 840.
“Dîn ve Cinsiyet (Târîh ve Akvâmiyâtın Mu’tâlarına Nazaran)” (İlmî Makâle]; NÂCÎ

FİKRET [BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 984 – 989.
“Dinamik Gayr-ı Şu’ûr” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1029 – 1030.
“Edirne Âbideleri -1: Dört Buçuk Asırlık Bir Serîriyâtımız” (Sanayî’-i Nefîse);
RİF’AT OSMAN [YARAR]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1113 –
1116.
“Edirne Âbideleri -2: Edirne’de Türk Evleri” (Sanayî’-i Nefîse); RİF’AT OSMAN
[YARAR]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s.
1147 – 1149.
muz 1926, s. 1051 – 1053.
“Elifbâ İnkılâbı” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S.

58, 1 Nisan 1926, s. 933.
183
“En Büyük Millet” [Deneme]; REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 56, 1 Mart 1926, s. 904 – 905.
“Energetizme Nazarân Rûhiyât (Exogyre ve Endogyre Tabiatlar)” (İlmî Makâle);

NÂCİ FİKRET [BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1001 –
1005.




Şubat 1926, s. 883 – 884.

Şubat 1926, s. 899 – 900.

Mart 1926, s. 913 – 916.

Mart 1926, s. 930 – 931.

FRANCE – Muharrir), (BEHÎÇ ENVER - Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1
Nisan 1926, s. 946 - 948.

Nisan 1926, s. 962 – 964.

Mayıs 1926, s. 978.
184

Mayıs 1926, s. 996.

Haziran 1926, s. 1012.

Haziran 1926, s. 1027 – 1028.

Temmuz 1926, s. 1042 – 1044.

Temmuz 1926, s. 1058 – 1060.

Ağustos 1926, s. 1074 – 1076.

Ağustos 1926, s. 1092.

Eylül 1926, s. 1105 – 1108.

Eylül 1926, s. 1122 – 1124.

Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1139 – 1140

“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964b.; C.

5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996b.; C. 6, S. 62, 1
Haziran 1926, s. 1012b.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028b.; C. 6, S. 64, 1 Tem-
185
muz 1926, s. 1044b.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1060b.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos

1926, s. 1076b.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s.
1108b.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124b.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1
Ekim 1926], s. 1140b.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156b.
“Etrafından Haberi Olmayan İnsanlar” (Musâhabe); MEHMET EMÎN [ERİŞGİL].

“Fazîlet Matba’ası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884a.; C. 5,

S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.; C. 5, S. 57, 15 Mart
1926, s. 932a.; C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s.
964a.

1925 [15 Aralık 1925], k.i.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; C.
5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], k.i.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.;
C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.i; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.; C. 5, S. 57, 15 Mart
1926, k.i.; C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.; C. 5, S. 60,
1 Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.;
C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 65, 15
Temmuz 1926, k.i; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926,
k.i.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 70, 1 Teş-
rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], k.i.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim
1926], k.i.
“Felsefî Düşünceler” [Felsefî Yazı]; MEHMET EMÎN [ERİŞGİL]. Millî Mecmûa, C.

5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822.

vel 1925 [15 Aralık 1925], s. 836a.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925],
s. 852a.; C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 868a.; C. 5, S. 54, 1
Şubat 1926, s. 884a; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.
916a.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.; C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.; C. 5, S.
59, 15 Nisan 1926, s. 964a.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.; C. 6, S. 61, 15 Ma-
yıs 1926, s. 996a.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.; C. 6, S. 63, 15 Haziran
1926, s. 1028a.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044a.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz
1926, s. 1060a.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s.
1108a.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124a.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1
Ekim 1926], s. 1140a.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156a.

1926 [1 Ekim 1926], s. 1140b.
186
s. 836a.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.; C. 5, S. 54, 1 Şu-
bat 1926, s. 884a; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.
59, 15 Nisan 1926, s. 964a.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.; C. 6, S. 61, 15 Ma-
yıs 1926, s. 996b.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.; C. 6, S. 63, 15 Haziran
1926, s. 1028b.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz
1926, s. 1060b.
“Finâlizm ve Enerjetizm -1” (Bilim-Teknik); NÂCÎ FİKRET [BAŞTAK]. Millî

“Finâlizm ve Enerjetizm -2 (Geçen Nüshadan Mâba’d)” (Bilim-Teknik); NÂCÎ

FİKRET [BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak
1926], s. 864 – 866.

k.i.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], k.i.
“Geçen Yıldan Bu Yıla” (Musâhabe); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mec-

mûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 821.

1926 [15 Ekim 1926], k.i.
“Gölgem (Şiir)”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kâ-

“Gölgem” (Şiir); ÖMER BEDRETTİN [UŞAKLI]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kâ-

nûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 848.
“Gönlüme” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teş-

rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1132.
“Gönül Duygusu” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58,

1 Nisan 1926, s. 937.
“Gönül Mahşeri” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60,

1 Mayıs 1926, s. 973.
“Gurûp Vakti Kargalar” [Deneme]; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1094 – 1095.
187
“Gül ve Aşkım” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15

Şubat 1926, s. 894.
“Gülüm İçin” (Şiir); CENÂP MUHİTTÎN KOZANOĞLU. Millî Mecmûa, C. 6, S.

“Günâh” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül

1926, s. 1117.
“Halk Edebiyâtından Numûneler (Şarkı)” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-

ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 850.

Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 866.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şu-

bat 1926, s. 878.

Şubat 1926, s. 900.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Ni-

san 1926, s. 944.

Nisan 1926, s. 958.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Ma-

yıs 1926, s. 967.

Mayıs 1926, s. 993.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Ha-

ziran 1926, s.1008.

Temmuz 1926, s. 1060.

Ağustos 1926, s. 1091.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Ey-

lül 1926, s. 1108.

Eylül 1926, s. 1120.
188
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teş-

rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1133.

“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]” (Şiir); Millî Mecmûa, Millî Mecmûa, C.

6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1071.

S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 836a.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî
1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.
“Hâtime” (Tenkît); REŞÎT SÜREYYÂ [GÜRSEY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15

Nisan 1926, s. 961.
“Hava Şehitleri İhtifâli Münâsebetiyle” (Musâhabe); MEHMET MESÎH

[AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 869.

vel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156b.

5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884.
“Heveskârlar Sütûnu -2: Terennüm” (Şiir); BURHÂNETTÎN BEDİ’İ. Millî Mecmûa,

C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916.

5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932.
“Heveskârlar Sütunu-4: Terennüm” (Şiir); BURHÂNETTÎN BEDİ’İ. Millî Mecmûa,

C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948.
“Heveskârlar Sütûnu -5: Terennüm, Bahâr Terennümleri (İlk Gün)” (Şiir); SÜLEY-
MÂN SIDDÎK. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948.
“Heveskârlar Sütûnu -6: Hicrân Kuruntuları” (Şiir); SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 958.
“Heveskârlar Sütûnu -7: Şarkı” (Şiir); SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî Mecmûa, C. 5, S.

60, 1 Mayıs 1926, s. 977.
“Heveskârlar Sütûnu -8: Şarkı” (Şiir); BURHANATTİN BEDİ’İ. Millî Mecmûa, C.

6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996.
189
“Heveskârlar Sütûnu -9: Kabrinde” (Şiir); A. BEHÇET. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63,

15 Haziran 1926, s. 1028.
“Heveskârlar Sütûnu -10: Bir Kadına” (Şiir); MUHİP ATALAY. Millî Mecmûa, C.
6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124.
“Heveskârlar Sütûnu-11: Ateşten Gömlek” (Şiir); SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî

Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140.
“Heveskârlar Sütûnu” [duyurusu]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884.

1124b.
“Hürriyet ve Medeniyet (Musâhabe); HASAN ÂLÎ [YÜCEL]. Millî Mecmûa, C. 6,

“İctimâî Hatâlarımız: Bizde Dans” (İlmî Makâle): NECDET İBRÂHİM. Millî Mec-
[15 Aralık 1925], k.i.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; k.i.; C.
Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926,
rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], k.i.
“İktiât Sütûnu -1: Süs ve Modanın İktisâdî Nokta-i Nazardan Tetkîki” (İlmî Makâle);
KEMÂL SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s.
1134 – 1135.
“İktiât Sütûnu -2: Süs ve Moda” (İlmî Makâle); KEMÂL SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6,
“İmân Birliği” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53,


1060b.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.
1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.
“İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -1” [Gezi]; MEHMET MESÎH

[AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1019 – 1021.
190
“İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -2 (Büyükdere Köy’de Bir Düğün)” [Gezi];

– 1037.
“Kadın Gözü -1: Firketeler” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S.

52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 843.
“Kadın Gözü -2: Siyah Tül” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S.
53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 855.
“Kadın Gözü -3: Necef Düğmeler” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C.
5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 875.
“Kadın Gözü -4: İpek Eldivenler” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5,
S. 55, 15 Şubat 1926, s. 892.
“Kadın Gözü -5: Hanımelileri” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S.

57, 15 Mart 1926, s. 922.
“Kadın Gözü -6: Kumrular” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S.

58, 1 Nisan 1926, s. 939.
“Kadın Gözü -7: Yıldızlar” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S.

59, 15 Nisan 1926, s. 951.
“Kadın Gözü -8: Kadın Rayihası” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5,
S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 966.
“Kadın Gözü -9: İpek Mendiller” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6,
S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 983.
“Kadın Gözü -10: Yolcu” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, Millî Mec-
mûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1005.
“Kadın Gözü -11: Rüzgâr” [Mensûre]; NURİYE. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Ha-
ziran 1926, s. 1017.
“Kadın Gözü -12: Yolcu” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1
Temmuz 1926, s. 1035.
“Kadın Gözü -13: Mehtâp” [Mensûre]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65,
15 Temmuz 1926, s. 1047.
1926, s. 1082.
191
1926, s. 1098.
Rüyâları, Limân, Gece ve Sukût, Yel Değirmenleri )” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ
[AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 907 – 909.
ve Şehir)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart
1926, s. 928.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -3 (Sâ’atler, Ölen Gençliğimiz, Haydût)” (Şiir); ALÎ
MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 934.
cuları, Üç Yaprak, Son Bahara Doğru)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî
Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 953.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -5 (Armada, Öyleyse, Yelken Açan Gemi)” (Şiir); ALÎ
rında Değirmen, Hükümdâr)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C.
6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 992.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -7 (Mezâr Taşları, Istırâp, Gençliğe Hasret)” (Şiir); ALÎ
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -8 (İsterlin, Haykırmak İsteyene, Düşünürken)” (Şiir);

ALÎ MÜMTÂZ. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1018.
Melîkesi)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s.
1041.
“Kalbim Gibi Mısrâ’lar -10 (Demirci, Nasîhat, İlhâm, Hasta)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ
Gönüllerle)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağus-
tos 1926, s. 1072.
Mâvî)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos
1926, s. 1086.
192
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -13 (Mandolin, Uzun Yol, Ressam)” (Şiir); ALÎ MÜM-
TÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1102.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -14 (Eski Günler, Harâp Yalı, Korkuluk, Bulutlar)” (Şi-
ir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1112.
Mehtâp)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i
Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1130.
Bestekâr)” (Şiir); ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-
i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1150 – 1151.
1925], k.i.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; C. 5, S. 53, 15 Kâ-
nûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], k.i.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.; C. 5, S. 55, 15
Şubat 1926, k.i; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.; C. 6,
S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz
1926, k.i.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.; C. 6,
S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 69, 15 Eylül
1926, k.i.
Aralık 1925], s. 836a.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.; C.
5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 868a.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s.
884a; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.; C. 5, S.
57, 15 Mart 1926, s. 932a.; C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.; C. 5, S. 59, 15 Nisan
1926, s. 964a.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s.
996a.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028a.;
C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044a.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1060a.; C.
6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108a.; C. 6, S. 69,
15 Eylül 1926, s. 1124a.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140a.;
C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156a.
“Karanlık Geceler” [Deneme]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat

1926, s. 873 – 874.
“Kemmî ve Keyfî Hareketler -1 (Kemiyet ve Keyfiyet İkiliği)” (İlmî Makâle); CE-

MÎL SENÂ [ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 918 – 920.
“Kemmî ve Keyfî Hareketler -2 (Kemiyetin Keyfiyete Nispeti)” (İlmî Makâle); CE-

MÎL SENÂ [ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 935 – 937.
193
“Kooperatiflerin Ehemmiyeti” (İlmî Makâle); KEMÂL SAÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S.

68, 1 Eylül 1926, s. 1104 – 1105.
“Korkunç Kayıtsızlıklarımızdan” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 885 – 886.
“Köpek” (Hikâye); (MAKSİM GORKİ – Muharrir), (ZİYA’EDDÎN CEMÎL - Mü-

“Kudretiyât Sistemi ve “Hayat”ın Tarz-ı Telakkîsi” (İlmî Makâle); NÂMDÂR

RAHMÎ [KARATAY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Ara-
lık 1925], s. 831 – 834.

DONGEGER – Muharrir), (REŞÂT ŞEMSETTÎN – Mütercim). Millî Mecmûa, C. 6,
S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1048 – 1049.
[1 Şubat 1925], s. 852a.
“Kütahya’da Birkaç Gün -1” [Gezi]; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa,
C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1068 – 1069.
“Kütahya’da Birkaç Gün -2 (Geçen Nüshâdan Mâba’d)” [Gezi]; MEHMET MESÎH

“Lâyemûtluk Sırrı” (İlmî Makâle); REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa,

C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 950 - 951.

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 868a.
“Melankoli” (Şiir); İBRÂHÎM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64,

1 Temmuz 1926, s. 1040.
“Meslek ‘Aşkı” [İlmî Makâle); İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C. 6, S.

69, 15 Eylül 1926, s. 1118 – 1120.
“Mi’mâr Sinân” [Biyografi]; AHMET SÜHEYL [ÜNVER]. Millî Mecmûa, C. 5, S.

59, 15 Nisan 1926, s. s. 954 – 956.

194
“Milliyetçilik Mefhûmunun Tahlîli” (İlmî Makâle); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ].

Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1134 – 1135 –
1137.

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1064 – 1066.
“Mösyö Eugene Borrel -2 (Kadîm Millî Musikîmiz)” [Mûsikî]; MİHALZÂDE

MAHMÛT RÂGIP [KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.
1080 – 1082.

“Münâkaşa Değil İhtâr (Mukâbelesi Münâsebeti ile Cemîl Senâ Beye)” (Tenkît);
REŞÎT SÜREYYÂ [GÜRSEY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 870 –
873.
“Münihte Arma Müseum” (Şu’ûn); ŞAHÂBETTÎN. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15

Nisan 1926, s. 957 – 958.
“Müstakbel Türk Mûsikîsi” (Sanayî’-i Nefîse); MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂGIP

[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 969 – 971.
“Müzâb Olsun” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57,

15 Mart 1926, s. 927.
“Müzelere Dâ’ir: Münih’te Deutsche Museum” (Şu’ûn); ŞAHÂBETTÎN. Millî Mec-

mûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 925 – 927.
“Ne Diyor?” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1

“Nedîm Ahmet Efendiler (Müverrih İsmet Efendinin “Şeyhî Zeyli Münâsebetiyle)”

(Tenkît); ALÎ CÂNİP [YÖNTEM]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926
[15 Ocak 1926], s. 854 – 855.
“Nişânlılar” [Hikâye]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926,

s. 994 – 995.
“Ordunun Kucağına” (Musâhabe); REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa,

C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1077 – 1078.
Aralık 1925], k.i.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; k.i.; C. 5, S.
53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], k.i.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.; C. 5,
S. 55, 15 Şubat 1926, k.i; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926,
195
k.i.; C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.; C. 5, S. 60, 1
Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.; C.
6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 65, 15
1926], k.i.
“Ölü” (Şiir); AHMET HAMDÎ [TANPINAR]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Tem-

muz 1926, s. 1057.
Aralık 1925], s. 836b.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852b.
“Profesör Bertold” [Mülâkat]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kâ-

nûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 866.

1926, s. 949.
“Ramazân Gecelerinde – 1” [Deneme]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57,

15 Mart 1926, s. 929.
“Ramazân Gecelerinde – 2 (Geçen Nüshâdan Mâba’d)” [Deneme]; NURİYE ME-

SÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 943.
“Rehber-i Mekûlât” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.; C.

6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.
“Rüyâlarımız” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60,

1 Mayıs 1926, s. 965 - 966.
196
“Rüzgâr” [Şiir); İBRÂHÎM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1

“San’atı Anlayamamak Sefâleti” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 917 – 918.
“Sanâyi-i Nefîse Mektebi’nin 44. Yıl Dönümü Müsameresi Dolayısıyla” [Tebrîk];

“Sebep ve Gâyeye Dâir -1 (Umûmî Cereyân)” (İlmî Makâle); CEMÎL SENÂ [ON-
GUN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1015 – 1017.
“Sebep ve Gâyeye Dâir -2 (Tahâvüliyyenin Lâedrîliği)” (İlmî Makâle); CEMÎL SE-

NA [ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1032 – 1035.
“Sen Olmasan” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15

Şubat 1926, s. 894.
“Senin Ölümün” (Şiir); HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5, S.

60, 1 Mayıs 1926, s. 967.
“Sesin Şiiri” (Musâhabe); HASAN ÂLÎ [YÜCEL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kâ-
nûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 837.
“Sevgili” [Deneme]; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teş-

rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1132 – 1133.



Şubat 1926, s. 893 – 894.

Mart 1926, s. 902 - 904

Mart 1926, s. 921- 922.

Nisan 1926, s. 937 – 939.

Mayıs 1926, s. 966 – 967.
197

Mayıs 1926, s. 983.

Haziran 1926, s. 999 – 1000.

Haziran 1926, s. 1014.

Temmuz 1926, s. 1046 – 1047.
“Sınıfta Dümenci Hayâtta Birinci” (Şu’ûn); İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 923 – 925.
55, 15 Şubat 1926, k.i; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.;
1926, k.i; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.; C. 6,
S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel
1926 [1 Ekim 1926], k.i.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], k.i.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.; C. 6,
S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996b.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.; C. 6, S. 63, 15
Haziran 1926, s. 1028b.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.; C. 6, S. 65, 15
Temmuz 1926, s. 1060b.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.; C. 6, S. 67, 15
Ağustos 1926, s. 1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.; C. 6, S. 69, 15 Eylül
“Siyâh ‘Aşk” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15

Mart 1926, s. 920.
“Sokak Çocuğu” (Hikâye); NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı

Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 849 – 850.
“Son Mektûp” [Mekûp]; AHMET YAHYA. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran

1926, s. 1026.
198
“Son Söz” (Tenkît); CEMÎL SENÂ [ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart
1926, s. 910 -911.
“Sonbahâr” (Musâhabe); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69,

15 Eylül 1926, s. 1109.
“Şâ’ir-i Â’zam Bir Genç Şâ’iri Tebrîk ve İstikbâli Tebşîr Ediyor” [Tebrîk];
ABDÜLHAK HÂMİD [TARHAN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s.
932.
“Şarkı” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran

1926, s. 999.
“Şarkı” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Tem-

muz 1926, s. 1053.
“Şikâyet” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1

Temmuz 1926, s. 1037.


C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 971 – 973.
C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 989 – 991.
C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1009 – 1010.
C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1024 – 1025.
C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1038 – 1040.
C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1055 – 1057.
199
C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1070 – 1071.
C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1083 – 1084.
C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1103 – 1104.
mûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1117 – 1118.
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.; C.

6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996a.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.; C. 6, S. 63,
15 Haziran 1926, s. 1028a.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044a.; C. 6, S. 65, 15
Temmuz 1926, s. 1060a.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.; C. 6, S. 67, 15
Ağustos 1926, s. 1092a.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108a.; C. 6, S. 69, 15 Eylül
1926, s. 1124a.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140a.; C. 6, S.
71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156a.
“Teknik Apolojisi – 8 (Teknik Asrının Ruhu)” (İlmî Makale); İSHAKOĞLU BEKİR

SITKI. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822 -
825.
“Teknik Apolojisi – 9 (Kapitalizm ve Komünizm)” (İlmî Makale); İSHAKOĞLU

BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s.
855 – 859.
“Teknik Apolojisi – 10 (İş Hükûmetinden Kültür Hükûmetine )” (İlmî Makale);

İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 886 –
890.
“Telgraf Direkleri” [Deneme]; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

66, 1 Ağustos 1926, s. 1066 – 1067.

200

[15 Aralık 1925], s. 836a.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.;
C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 868a.; C. 5, S. 54, 1 Şubat
1926, s. 884a; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.;
C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.; C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948a.; C. 5, S. 59, 15
Nisan 1926, s. 964a.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926,
s. 996a.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s.
1028a.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044a.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s.
1060a.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108a.;
C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124a.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim
1926], s. 1140a.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156a.
“Tılsımlı Şarâp” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67,

15 Ağustos 1926, s. 1085.
“Tuna’da” (Şiir); HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1

884a.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.; C. 5, S.
1926, s. 964a.



Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 874 – 875.
“Türk Ocağı Balosu” (Şu’ûn); Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044.
“Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi” [Tenkît]; M[im].M[im]. Millî Mec-
mûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1073 – 1074.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı

Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat
1925], s. 848.; C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 854.; C. 5, S. 54,
201
1 Şubat 1926, s. 878.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 913.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s.
918.; C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 943.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 952.; C. 5, S.
60, 1 Mayıs 1926, s. 971.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 991.; C. 6, S. 63, 15 Haziran
1926, s. 1026.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926,
s. 1057.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1063.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.
1082.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1095.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1111.; C. 6,
S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1126.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel
1926 [15 Ekim 1926], s. 1151.

[15 Aralık 1925], s. 836b.

1926, s. 884b.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900b.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.
916b.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.; C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948b.; C. 5,
S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964b.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.; C. 6, S. 61, 15
Mayıs 1926, s. 996b.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.; C. 6, S. 63, 15 Haziran
1926, s. 1028b.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.
“Türkiye’de Âilenin İktisâdî Vaz’iyeti Nedir?” (İlmî Makâle); KEMÂL SAÎT. Millî
Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1087 – 1088.
“Türkiye’de Bankacılık” (İlmî Makâle); KEMÂL SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69,

15 Eylül 1926, s. 1121.
“Uzlet” [Hikâye]; (GUY DE MAUPASSANT – Muharrir), (ZİYÂETTÎN CEMÎL -

“Uzlet” [Hikâye]; (GUY DE MAUPASSANT – Muharrir), (ZİYÂEDDÎN CEMÎL -

“Van -1” [Gezi]; TİMÛR OĞLU HASAN TAHSÎN. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1
Şubat 1926, s. 882 – 883.
“Van -2 (Van Mektupları)” [Gezi]; TİMÛR OĞLU HASAN TAHSÎN. Millî Mec-
mûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 944 – 945.
“Vicdân” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15


1926, s. 884a.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.
202

59, 15 Nisan 1926, s. 964a.
“Yangın da Değil” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

68, 1 Eylül 1926, s. 1104.
“Yangın” (Şiir); MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Ha-

ziran 1926, s. 1025.
“Yeni Bir Rûhiyât” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 981 – 982.
1926 [1 Ekim 1926], k.i.
“Ziyâfet” (Musâhabe); MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1

Haziran 1926, s. 997 – 999.
3.4 Konularına Göre Yazılar
Konularına göre yazıları iki başlık altında toplayarak vermeyi uygun gördük:
“Dil ve Edebiyatla İlgili Malzemeler”, “Diğer Yazılar”.
3.4.1 Dil ve Edebiyatla İlgili Malzemeler
Dil ve edebiyatla ilgili malzemeler alfabetik sıra gözetilerek verilmiştir. Ken-

di içindeki sıralamada ise kronolojik sıra yeğlenmiştir.
3.4.1.1 Deneme
203
“Karanlık Geceler”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s.

873 – 874.
“En Büyük Millet”; REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1

Mart 1926, s. 904 – 905.
“Ramazân Gecelerinde – 1”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart

1926, s. 929
“Ramazân Gecelerinde – 2 (Geçen Nüshâdan Mâba’d)”; NURİYE MESÎH. Millî

Mecmûa,C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 943.
“Çıldırtıcı İnhidâplar”; ABDÜLFEYYÂZ TEVFÎK [YERGÖK]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1050 – 1051.
“Telgraf Direkleri”; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1

Ağustos 1926, s. 1066 – 1067.
“Gurûp Vakti Kargalar”; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1

Eylül 1926, s. 1094 – 1095.
“Sevgili”; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel

1926 [1 Ekim 1926], s. 1132 – 1133.
3.4.1.2 Hâtıra (Anı)
3.4.1.3 Hikâye (Öykü)
“Sokak Çocuğu”; NURİYE MESİH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925
[1 Şubat 1925], s. 849 – 850.
“‘Uzlet”; (GUY DE MAUPASSANT – Muharrir), ZİYÂEDDÎN CEMÎL (Müter-

cim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 896 – 898.
“Köpek”; (MAKSİM GORKİ – Muharrir), ZİYA’EDDÎN CEMÎL (Mütercim). Millî

Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 911 – 912.
204
“Nişânlılar”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 994 –

995.
“Böcek Yuvaları”; BEHÎÇ ENVER [KORYAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15

Ağustos 1926, s. 1089 – 1091.
3.4.1.4 Mektûp
“Son Mektûp”; AHMET YAHYA. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s.

1026.
“Bir Mektûp: Medîha’dan Sevim’e ”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1

Ağustos 1926, s. 1062 – 1063.
“Bir Mektûp: Sevim’den Medîha’ya Cevâp”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1078 – 1080.
3.4.1.5 Mensûre
Mensûreleri, muharrirlerinden yola çıkarak iki başlık altında veriyoruz:

Te’lîfler, Tercümeler.
3.4.1.5.1 Te’lîfler
“Kadın Gözü -1: Firketeler”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-
ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 843.
“Kadın Gözü -2: Siyah Tül”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kâ-
nûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 855.
“Kadın Gözü -3: Necef Düğmeler”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1
Şubat 1926, s. 875.
“Kadın Gözü -4: İpek Eldivenler”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15
Şubat 1926, s. 893 – 894.
“Kadın Gözü -5: Hanımelileri”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15

Mart 1926, s. 922.
205
“Kadın Gözü -6: Kumrular”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan
1926, s. 939.
“Kadın Gözü -7: Yıldızlar”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan
1926, s. 951.
“Kadın Gözü -8: Kadın Rayihası”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1
Mayıs 1926, s. 966.
“Kadın Gözü -9: İpek Mendiller”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15
Mayıs 1926, s. 983.
“Kadın Gözü -10: Yolcu”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran
1926, s. 1005.
“Kadın Gözü -11: Rüzgâr”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran
1926, s. 1017.
“Kadın Gözü -12: Yolcu”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz
1926, s. 1035.
“Kadın Gözü -13: Mehtâp”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Tem-
muz 1926, s. 1047.
1926, s. 1082.
1926, s. 1098.
“Buluttan ve Dumandan Satırlar”; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mec-

mûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 952.
3.4.1.5.2 Tercümeler
“Tagore’dan Tercümeler: Neşîdeler”; (RABINDRANATH TAGORE – Muharrir),

(ZİYAEDDÎN CEMÎL - Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel
1925 [15 Aralık 1925], s. 835.
206
“Bulut”; (PERCY BYSSHE SHELLEY – Muharrir), (FİKRET NÛRÎ - Mütercim).

3.4.1.6 Musâhabe (Sohbet)
“Geçen Yıldan Bu Yıla”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51,

“Sesin Şiiri”; HASAN ÂLÎ [YÜCEL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî
1925 [1 Şubat 1925], s. 837.
“İmân Birliği”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 853 – 854.
“Hava Şehitleri İhtifâli Münâsebetiyle”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mec-

mûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 869.
“Korkunç Kayıtsızlıklarımızdan”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 55, 15 Şubat 1926, s. 885 – 886.
“Etrafından Haberi Olmayan İnsanlar”; MEHMET EMÎN [ERİŞGİL]. Millî Mec-

mûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 901 – 902.
“San’atı Anlayamamak Sefâleti”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 57, 15 Mart 1926, s. 917 – 918.
“Elifbâ İnkılâbı”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan

1926, s. 933.
“Çehre Cevheri”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. 949 - 950.
“Rüyâlarımız”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs

1926, s. 965 - 966.
“Yeni Bir Rûhiyât”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15

Mayıs 1926, s. 981 – 982.
“Ziyâfet”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926,

s. 997 – 999.
207
“Ayvalık’ta Neler Yapılabilir?”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1013.
“Dinamik Gayr-ı Şu’ûr”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1

Temmuz 1926, s. 1029 – 1030.
“Kütahya’da Bir Kaç Gün”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

65, 15 Temmuz 1926, s. 1045.
“Bizde San’atkâr Niçin Yetişmiyor?”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mec-

mûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1061.
“Ordunun Kucağına”; REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15

Ağustos 1926, s. 1077 – 1078.
“30 Ağustos Tahassüsleri”; REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

68, 1 Eylül 1926, s. 1093 – 1094.
“Sonbahâr”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül

1926, s. 1109.

“Vicdân”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel

1926 [15 Ekim 1926], s. 1141.
“Hürriyet ve Medeniyet; HASAN ÂLÎ [YÜCEL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teş-

rîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1142 – 1143.
3.4.1.7 Mülâkat (Görüşme)
“Profesör Bertold” [Mülakat]; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kâ-

nûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 866.
3.4.1.8 Roman
208




Şubat 1926, s. 883 – 884.

Şubat 1926, s. 899 – 900.

Mart 1926, s. 913 – 916.

Mart 1926, s. 930 – 931.

Nisan 1926, s. 946 - 948.

Nisan 1926, s. 962 – 964.

Mayıs 1926, s. 978.
209

Mayıs 1926, s. 996.

Haziran 1926, s. 1012.

Haziran 1926, s. 1027 – 1028.

Temmuz 1926, s. 1042 – 1044.

Temmuz 1926, s. 1058 – 1060.

Ağustos 1926, s. 1074 – 1076.

Ağustos 1926, s. 1092.

Eylül 1926, s. 1105 – 1108.

Eylül 1926, s. 1122 – 1124.

210

3.4.1.9 Seyâhat (Gezi) Yazıları
Bu başlık altında tefrika olarak neşredilen yazılarda künyeler sıralanırken,

alfabetik sıraya dikkat edilmeden tefrikaların art arda verilmesi esası gözetilmiştir.

Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 830.

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 863 – 864.
“Seyâhat Hâtıralarım -3”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat

1926, s. 893 – 894.
“Seyâhat Hâtıralarım -4”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926,
s. 902 – 904.
“Seyâhat Hâtıralarım -5”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart

1926, s. 921- 922.
“Seyâhat Hâtıralarım -6”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan

1926, s. 937 – 939.

1926, s. 966.

1926, s. 983.

1926, s. 999 – 1000.

1926, s. 1014.
“Seyâhat Hâtıralarım -11”; NURİYE MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Tem-

muz 1926, s. 1046 – 1047.
211
“Bir Macar Gencinin İstanbul İntâ’baları -1”; (DEYEG PERNO – Muharrir), (RA-
GIP HULÛSÎ [ÖZDEM] – Mütercim). Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s.
878 – 881.
“Bir Macar Gencinin İstanbul İntâ’baları -2 (Geçen Nüshadan Mâbâd)”; (DEYEG

PERNO – Muharrir), (RAGIP HULÛSÎ [ÖZDEM] – Mütercim). Millî Mecmûa, C.
5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 894 – 896.
“Van -1”; TİMÛROĞLU HASAN TAHSÎN. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat

1926, s. 882 – 883.
“Van -2 (Van Mektupları) ”; TİMÛROĞLU HASAN TAHSÎN. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 58, 1 Nisan 1926, s. 944 - 945.
“İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -1”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî

“İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -2 (Büyükdere Köy’de Bir Düğün)”;

– 1037.
“Edirne’yi Ziyâret”; D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1051 – 1053.
“Kütahya’da Birkaç Gün -1”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1068 – 1069.
“Kütahya’da Birkaç Gün -2 (Geçen Nüshâdan Mâba’d)” MEHMET MESÎH

Seyâhat (Gezi) Yazılarıyla İlgili Resim ve Fotoğraflar
“Yurt Köşelerinden: Ayvalık’ın Denizden Görünüşü” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 63, 15 Haziran 1926, k.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1019.
“Öksüz Yurdu Talebesinin Toplandığı Zamanki Kıyâfeti” [fotoğraf]. Millî Mecmûa,

C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1020.
“Ayvalık Türk Ocağı Öksüz Yurdu’nun Küşâd Merâsimi” [fotoğraf]. Millî Mecmûa,
C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1020.
212
“Ayvalık Türk Ocağı Öksüz Yurdu” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Hazi-
ran 1926, s. 1021.
“Ayvalık Türk Ocağı Öksüz Yurdu Marangozhânesi” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1021.
“Büyükdereköy’den Gelin Götürülürken” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1

Temmuz 1926, k.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1036.
“Büyükdereköy’de Millî Kıyâfetiyle Gelin” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1

Temmuz 1926, s. 1037.
“Gelin Arabaya Bindirilmek Üzere Kapıdan Çıkarken” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1037.
“Kütahya’da “Ekrimli” Denilen Milli Elbise ile Kadın” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C.
6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1068.
“Kütahya’da Yeşil Câmi’den” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926,

s. 1069.
“Kütahya’da Sokak Kıyafetiyle Kadın” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1

Ağustos 1926, s. 1069.
“Kütahya’da Hükûmet Dâ’iresi” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos

1926, s. 1069.
“Kütahya’dan Bir Manzara” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926,

k.
“Kütahya Şark Halı Fabrikasından” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağus-

tos 1926, s. 1084.
“Kütahyadan Bir Manzara” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926,

s. 1085.
3.4.1.10 Şiir
Sorumlu olduğumuz sayfalarda neşredilmiş şiir türündeki eserleri dört başlık

altında topladık: “Halk Edebiyâtından Numûneler, Heveskârlar Sütûnu, Kalbim Gibi
Hür Mısrâ’lar, Müstakil Şiirler.”
3.4.1.10.1 Halk Edebiyâtından Numûneler
“Halk Edebiyâtından Numûneler (Şarkı)”; Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı

Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 850.
213
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 866.

1926, s. 878

1926, s. 900.

1926, s. 944.

1926, s. 958.

1926, s. 967.

1926, s. 993.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran

1926, s.1008.
“Halk Edebiyâtından Numûneler [Maniler]”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1060.

1926, s. 1071.

1926, s. 1091.

1926, s. 1108.

1926, s. 1120.

Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1133.

Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156.
3.4.1.10.2 Heveskârlar Sütûnu

214
54. sayıda açılan bu sütun, sonrasında mütemadiyen devam ettirilmiştir.

54, 1 Şubat 1926, s. 884.

S. 56, 1 Mart 1926, s. 916.

57, 15 Mart 1926, s. 932.

S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948.
“Heveskârlar Sütûnu -5: Terennüm, Bahâr Terennümleri (İlk Gün)”; SÜLEYMÂN

SIDDÎK. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 948.
“Heveskârlar Sütûnu -6: Hicrân Kuruntuları”; SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî Mecmûa,

C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 958.
“Heveskârlar Sütûnu -7: Şarkı”; SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1

Mayıs 1926, s. 977.
“Heveskârlar Sütûnu -8: Şarkı”; BURHANATTİN BEDİ’İ. Millî Mecmûa, C. 6, S.

61, 15 Mayıs 1926, s. 996.
“Heveskârlar Sütûnu-9: Kabrinde”; A. BEHÇET. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Ha-

ziran 1926, s. 1028.
“Heveskârlar Sütûnu -10: Bir Kadına”; MUHİP ATALAY. Millî Mecmûa, C. 6, S.

69, 15 Eylül 1926, s. 1124.
“Heveskârlar Sütûnu-11: Ateşten Gömlek”; SÜLEYMAN SIDDÎK. Millî Mecmûa,

C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140.
3.4.1.10.3 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar:

215
Rüyâları, Limân, Gece ve Sukût, Yel Değirmenleri )”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT].
ve Şehir)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s.
928.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -3 (Sâ’atler, Ölen Gençliğimiz, Haydût)”; ALÎ MÜM-
TÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 934.
cuları, Üç Yaprak, Son Bahara Doğru)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa,
C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 953.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -5 (Armada, Öyleyse, Yelken Açan Gemi)”; ALÎ
MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 968.
rında Değirmen, Hükümdâr)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S.
61, 15 Mayıs 1926, s. 992.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -7 (Mezâr Taşları, Istırâp, Gençliğe Hasret)”; ALÎ
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -8 (İsterlin, Haykırmak İsteyene, Düşünürken)”; ALÎ

Melîkesi)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz
1926, s. 1041.
“Kalbim Gibi Mısrâ’lar -10 (Demirci, Nasîhat, İlhâm, Hasta)”; ALÎ MÜMTÂZ
Gönüllerle)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos
1926, s. 1072.
216
Mâvî)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.
1086.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -13 (Mandolin, Uzun Yol, Ressam)”; ALÎ MÜMTÂZ
[AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1102.
“Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -14 (Eski Günler, Harâp Yalı, Korkuluk, Bulutlar)”; ALÎ
MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1112.
Mehtâp)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel
1926 [1 Ekim 1926], s. 1130.
Bestekâr)”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Ev-
vel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1150 – 1151.
3.4.1.10.4 Müstakil Şiirler
“Gölgem”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı

Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 829.
“Boş Odalar”; NECİP FAZIL [KISAKÜREK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-

ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 836.
“Tuna’da”; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kâ-

nûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 842.
“Ne Diyor?”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı

Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 844.
“Gölgem”; ÖMER BEDRETTİN [UŞAKLI]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı

Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 848.
“’Aşk”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî

1926 [15 Ocak 1926], s. 860.
“Derbeder Bahtım”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1

Şubat 1926, s. 873.
217
“Sen Olmasan”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şu-

bat 1926, s. 894.
“Gül ve Aşkım”; ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat

1926, s. 894.
“Bir Hâtıra”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart

1926, s. 902.
“‘Azîz Şeytân”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart

1926, s. 907.
“Siyâh ‘Aşk”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart

1926, s. 920.
“Müzâb Olsun”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15

Mart 1926, s. 927.
“Gönül Duygusu”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1

Nisan 1926, s. 937.
“Ana Baba Günü”; NECÎP FÂZIL [KISAKÜREK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1

Nisan 1926, s. 942.
“Benim Derdim”; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59,

15 Nisan 1926, s. 952.
“Çöllerde”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. 956.
“Senin Ölümün”; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1

Mayıs 1926, s. 967.
“Gönül Mahşeri”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Ma-

yıs 1926, s. 973.
“Bağışladım”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs

1926, s. 989.
218
“Şarkı”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926,

s. 999.
“Yangın”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran

1926, s. 1025.
“Şikâyet”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz

1926, s. 1037.
“Melankoli”; İBRÂHÎM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1

Temmuz 1926, s. 1040.
“Benim Gönlüm”; HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65,

15 Temmuz 1926, s. 1049.
“Şarkı”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1053.
“Ölü”; AHMET HAMDÎ [TANPINAR]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1057.
“Tılsımlı Şarâp”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15

Ağustos 1926, s. 1085.
“Yangın da Değil”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1

Eylül 1926, s. 1104.
“Günâh”; MEHMET MESÎH. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1117.
“Gönlüme”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i

Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1132.
“Rüzgâr”; İBRÂHÎM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teş-

rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1138.
“Gülüm İçin”; CENÂP MUHİTTÎN KOZANOĞLU. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15

“Alev Kuş”; MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i

Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1149.
219
3.4.1.11 Tenkît (Eleştiri)
“Nedîm Ahmet Efendiler (Müverrih İsmet Efendinin “Şeyhî Zeyli Münâsebetiyle)”;

ALÎ CÂNİP [YÖNTEM]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak
1926], s. 854 – 855.
“Münâkaşa Değil İhtâr (Mukâbelesi Münâsebeti ile Cemîl Senâ Beye)”; REŞÎT SÜ-
REYYÂ [GÜRSEY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 870 – 873.
“Son Söz”; CEMÎL SENÂ [ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.
910 -911.
“Hâtime”; REŞÎT SÜREYYÂ [GÜRSEY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. 961.
“Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi”; M[im].M[im]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

66, 1 Ağustos 1926, s. 1073 – 1074.
3.4.2 Diğer Yazılar
3.4.2.1 Beşinci (5.) Cildin Fihristi
3.4.2.2 Bilim-Teknik Yazıları
“Teknik Apolojisi – 8 (Teknik Asrının Ruhu)”; İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî

Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822 - 825.
“Teknik Apolojisi – 9 (Kapitalizm ve Komünizm)”; İSHAKOĞLU BEKİR SITKI.

Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 855 – 859.
“Teknik Apolojisi – 10 (İş Hükûmetinden Kültür Hükûmetine)”; İSHAKOĞLU BE-

KİR SITKI. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 886 – 890.
3.4.2.3 Duyuru, İ’lân, Reklam ve Tanıtılar
Duyuru, i’lân, reklam ve tanıtı türündeki yazıların çoğu sayılarda

mütemediyen devam ettiği için, kronolojik sıra gözeterek yazıları vermek karışıklığa
sebep olacağından dolayı, bu başlık altındaki yazıların künyelerini sıralarken alfabe-
tik sırayı tercih ettik.
220
63, 15 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos
1926, k.i.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S.
69, 15 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], k.i.; C. 6,
S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], k.i.
vel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140b.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim
1926], s. 1156b.
[1 Şubat 1925], s. 852b.
[15 Aralık 1925], s. 836b.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932a.; C. 5, S. 58, 1 Nisan
1926, s. 948b.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964b.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s.
980b.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996b.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.; C.
6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028b.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.; C. 6, S.
65, 15 Temmuz 1926, s. 1060b.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.; C. 6, S. 67,
15 Ağustos 1926, s. 1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.; C. 6, S. 69, 15 Eylül
1926, k.i.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.; C. 6,
S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.
Ocak 1926], s. 868b.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884b.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926,
s. 900b.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916b.

Evvel 1926 [1 Ekim 1926], k.i.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926],
k.i.
“Etoval Sineması” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 964b.; C.

5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996b.; C. 6, S. 62, 1
Haziran 1926, s. 1012b.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028b.; C. 6, S. 64, 1 Tem-
muz 1926, s. 1044b.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1060b.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos
221
1926, s. 1076b.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s.

1108b.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124b.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1
Ekim 1926], s. 1140b.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156b.
“Fazîlet Matba’ası” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884a.; C. 5,

S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.; C. 5, S. 57, 15 Mart
964a.

1925 [15 Aralık 1925], k.i.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; C.
Temmuz 1926, k.i; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926,
1926], k.i.

vel 1925 [15 Aralık 1925], s. 836a.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925],
s. 852a.; C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 868a.; C. 5, S. 54, 1
Şubat 1926, s. 884a; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.
59, 15 Nisan 1926, s. 964a.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.; C. 6, S. 61, 15 Ma-
yıs 1926, s. 996a.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.; C. 6, S. 63, 15 Haziran
1926, s. 1028a.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044a.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz
1926, s. 1060a.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s.
1108a.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124a.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1
Ekim 1926], s. 1140a.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156a.

1926 [1 Ekim 1926], s. 1140b.
s. 836a.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.; C. 5, S. 54, 1 Şu-
bat 1926, s. 884a; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.
59, 15 Nisan 1926, s. 964a.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.; C. 6, S. 61, 15 Ma-
yıs 1926, s. 996b.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.; C. 6, S. 63, 15 Haziran
1926, s. 1060b.

k.i.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], k.i.
222

1926 [15 Ekim 1926], k.i.

S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 836a.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî
1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.

vel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156b.
“Heveskârlar Sütûnu” [duyurusu]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884.

1124b.

[15 Aralık 1925], k.i.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; k.i.; C.
rîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], k.i.

1060b.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.
1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.
1925], k.i.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; C. 5, S. 53, 15 Kâ-
nûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], k.i.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.; C. 5, S. 55, 15
Şubat 1926, k.i; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.; C. 6,
S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz
1926, k.i.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.i.; C. 6,
S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 69, 15 Eylül
1926, k.i.
223

[1 Şubat 1925], s. 852a.

Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 868a.
Aralık 1925], k.i.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; k.i.; C. 5, S.
53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], k.i.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.; C. 5,
S. 55, 15 Şubat 1926, k.i; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926,
k.i.; C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.i.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.; C. 5, S. 60, 1
Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.; C.
6, S. 63, 15 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 65, 15
1926], k.i.
Aralık 1925], s. 836b.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852b.
“Rehber-i Mekûlât” [tanıtı]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.; C.

6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.
224
1926 [1 Ekim 1926], k.i.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], k.i.
“Singer Sâ’atleri” [reklam]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.; C. 6,

S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996b.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.; C. 6, S. 63, 15
Haziran 1926, s. 1028b.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.; C. 6, S. 65, 15
Temmuz 1926, s. 1060b.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.; C. 6, S. 67, 15
Ağustos 1926, s. 1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.; C. 6, S. 69, 15 Eylül
“Tayyâre Mecmûası’na” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.; C.

6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996a.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.; C. 6, S. 63,
15 Haziran 1926, s. 1028a.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044a.; C. 6, S. 65, 15
Temmuz 1926, s. 1060a.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.; C. 6, S. 67, 15
71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156a.

Nisan 1926, s. 964a.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926,
s. 996a.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s.
1060a.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108a.;
C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124a.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim
1926], s. 1140a.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156a.
884a.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.; C. 5, S.
1926, s. 964a.
“Türk Tayyâre Cem’iyeti’ne Yardım” [ilan]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı

Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 822.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat
1925], s. 848.; C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 854.; C. 5, S. 54,
1 Şubat 1926, s. 878.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 913.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s.
918.; C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 943.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 952.; C. 5, S.
225
60, 1 Mayıs 1926, s. 971.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 991.; C. 6, S. 63, 15 Haziran
1926, s. 1026.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926,
s. 1057.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1063.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.
1082.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1095.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1111.; C. 6,
S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1126.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel
1926 [15 Ekim 1926], s. 1151.

[15 Aralık 1925], s. 836b.

1926, s. 884b.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900b.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.
1926, s. 1028b.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.

1926, s. 884a.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s.
59, 15 Nisan 1926, s. 964a.
1926 [1 Ekim 1926], k.i.
3.4.2.4 Felsefî Yazılar
“Felsefî Düşünceler”; MEHMET EMÎN [ERİŞGİL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15

3.4.2.5 Fotoğraf, Plan, Resim ve Tablolar
“Haydn” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık
1925], k.; C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 828.
226
“Haydn İngiltere Yolunda” [resim]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925
[1 Şubat 1925], k.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 845.
“Rohrau Şehrinde Haydn’in Doğduğu Ev” [resim]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kâ-
nûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 844.
“Profesör Bertold” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15
Ocak 1926], s. 866.
“Haydn Kapel Maestro İken Gala Kostümüyle” [resim]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53,
15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], k.; C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15
Ocak 1926], s. 861.
“Mehtâpta Bir Deniz Manzarası” [resim]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s.
k.
“Büyük Müncîmizin Sanâyi-i Nefîse’de Yapılan Heykeli” [fotoğraf]. Millî Mecmûa,

C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 885.
“Haydn’ın Viyana’daki Heykeli” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926,

s. 906.
“Mi’mâr Gabriyel Fonsaydel” [resim]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s.

925.
“Oscar Miller” [resim]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 925.
“Münih’te Deutsche Museum” [resim]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.;
C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 926.
“Deutsche Museum’un Makta’ı” resim]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s.

927.
“Deutsche Museum’un Planı” [plan]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s.

927.
“Mozart” [resim]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, k.; C. 5, S. 58, 1 Nisan
1926, s. 940.
“Mozart Çocuk İken” [resim]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 941.
227
“Edirne Selîmiye Şâdırvânı” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926,

k.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 955.
“Selîmiye’nin Minberi” [fotoğraf]. ]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s.

956.
“Mi’mâr Sinân’ın Kabri” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s.

956.
“Arma Museum’un Hey’etiyle Görünüşü” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15

Nisan 1926, s. 957.
“Arma Museum’un Medhâlinin Yandan Görünüşü” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5,

S. 59, 15 Nisan 1926, s. 957.
“Âbidenin Yandan Görünüşü “ [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926,

s. 957.
“İbrâhim Pâşâ Sebîli” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, k.; C. 5,
S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 972.
“Alman Kitâbevi” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 973.
“Milletler Meydan Harbi Âbidesi” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs

1926, s. 973.
“Elektrik Teknik Evi”[fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 974.
“Çorbacı Ablağı” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.; C. 6, S. 61,
15 Mayıs 1926, s. 990.
“Cüce Ablağı” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.; C. 6, S. 61, 15
Mayıs 1926, s. 990.
“Merdüm Sümbülü” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.; C. 6, S.

61, 15 Mayıs 1926, s. 991.
“Şeyh Sümbülü” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.; C. 6, S. 61,
15 Mayıs 1926, s. 991.
228
“Gül-i Sad-berk” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, k.; C. 6, S. 61,
15 Mayıs 1926, s. 991.
“Piyanoda Küçük Mozart, Hemşîresi ve Pederi: 1764’te” [resim]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1006.
“Salzburg’ta Mozart’ın doğduğu ev (El-yevm Mozart Müzesi)” [fotoğraf]. Millî

“Yurt Köşelerinden: Ayvalık’ın Denizden Görünüşü” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 63, 15 Haziran 1926, k.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1019.
“Öksüz Yurdu Talebesinin Toplandığı Zamanki Kıyâfeti” [fotoğraf]. Millî Mecmûa,

C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1020.
“Ayvalık Türk Ocağı Öksüz Yurdu’nun Küşâd Merâsimi” [fotoğraf]. Millî Mecmûa,
C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1020.
“Ayvalık Türk Ocağı Öksüz Yurdu” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Hazi-
ran 1926, s. 1021.
“Ayvalık Türk Ocağı Öksüz Yurdu Marangozhânesi” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1021.
“Defterdâr Mehmed Efendi’nin Galata’da Yaptırdığı Bereketzâde Çeşmesi” [fotoğ-

raf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1040.
“Büyükdereköy’den Gelin Götürülürken” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1

“Büyükdereköy’de Millî Kıyâfetiyle Gelin” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1

Temmuz 1926, s. 1037.
“Gelin Arabaya Bindirilmek Üzere Kapıdan Çıkarken” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1037.
“İkinci Köprüden Edirne’nin Manzarası” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15

“Edirne Selîmiye Câmi’inden” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz

1926, s. 1051.
229
“Sarayiçi’nden Bâyezîd-i Sânî Câmi’i” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15

Temmuz 1926, s. 1053.
“Kütahya’da “Ekrimli” Denilen Milli Elbise ile Kadın” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C.
6, S. 66, 1 Ağustos 1926, k.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1068.
“Kütahya’da Yeşil Câmi’den” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926,

s. 1069.
“Kütahya’da Sokak Kıyafetiyle Kadın” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1

Ağustos 1926, s. 1069.
“Kütahya’da Hükûmet Dâ’iresi” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos

1926, s. 1069.
“Gâzipaşa İstasyonu” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076.
“Kütahya’dan Bir Manzara” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926,

k.
“Kütahya Şark Halı Fabrikasından” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağus-

tos 1926, s. 1084.
“Kütahyadan Bir Manzara” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926,

s. 1085.
“‘Amca Hüseyin Pâşâ Yalısından: Büyük Kubbenin Altındaki Havuz” [fotoğraf].

Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, k.
“Kıymetli Talebem Râğıp’a… Borrel” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül

1926, s. 1096.
“Amca Hüseyin Paşa Yalısı’nın Anadolu Hisârı Cihetinden Görünüşü” [resim]. Millî
Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1098.
“Amca Hüseyin Paşa Yalısı’ndan: Büyük Kub-benin Altındaki Havuz” [fotoğraf].

Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1099.
“Müdevver Kubbenin Görünüşü” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül

1926, s. 1100.
230
“Sağ ve Sol Mustatîlî Tavan” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s.
1100.
“Dîvâr Tezyînâtının Şekli” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1100.
“Kabartma ve Sâfî Altun Bordür” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926,
s. 1101.
“Amca Hüseyin Paşa Yalısı’nın Planı” [plan]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül
1926, s. 1101.
“Müselles Köşeler Tezyinâtından, Kapının Şekli” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

68, 1 Eylül 1926, s. 1101.
“Tavan Rozelerinden, Pencerelerin Resmi, Kapının yanındaki oymalar” [resim]. Mil-

lî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1101.
“Amca Hüseyin Paşa Yalısı’nın Karşıdan Görünüşü” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S.

68, 1 Eylül 1926, s. 1101.
“Edirne - Tunca Nehri Sâhilinde Beyâzıt Veli Câmii [Sağdan İ’tibâren İmâret, Câmii,
Tâb hâne, Hastahâne, Medrese-i Tıbbiyenin Bir Köşesi, Hamam], Değirmen, Köprü”
[resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s.
1113.
“Edirne - Bayezit Hastahânesi (Hastalar Kısmındaki Büyük Kubbe)” [fotoğraf]. Millî

Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1116.
“Edirne- Beyâzıt Hastanesi ve Medrese-i Tıbbiye (Ufkî Maktâ)” [plan]. Millî Mec-
mûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1116.
“Mozart’ın İlk Aşkı” [fotoğraf]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1
Ekim 1926], k.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1128.
“Vezîr Konağından” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15
Ekim 1926], k.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1148.
“Edirne’de On İkinci Asırda İnşa Olunmuş Bir Türk Evi Projesi” [plan]. Millî Mec-
mûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1147.
231
“Edirne’de On İkinci Asırda Bir Türk Evi Cephesi” [resim]. Millî Mecmûa, C. 6, S.
3.4.2.6 İlmî Makâleler
“Kudretiyât Sistemi ve “Hayat”ın Tarz-ı Telakkîsi”; NÂMDÂR RAHMÎ [KARA-

TAY]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 831 –
834.
“Finâlizm ve Enerjetizm -1”; NÂCÎ FİKRET [BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52,

“Finâlizm ve Enerjetizm -2 (Geçen Nüshadan Mâba’d)”; NÂCÎ FİKRET

[BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 864
– 866.
“Kemmî ve Keyfî Hareketler -1 (Kemiyet ve Keyfiyet İkiliği)”; CEMÎL SENÂ

[ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 918 – 920.
“Kemmî ve Keyfî Hareketler -2 (Kemiyetin Keyfiyete Nispeti)”; CEMÎL SENÂ

[ONGUN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 935 – 937.
“Lâyemûtluk Sırrı”; REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15

Nisan 1926, s. 950 - 951.
“Dîn ve Cinsiyet (Târîh ve Akvâmiyâtın Mu’tâlarına Nazaran)”; NÂCÎ FİKRET

[BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 984 – 989.
“Energetizme Nazarân Rûhiyât (Exogyre ve Endogyre Tabiatlar)”; NÂCİ FİKRET

[BAŞTAK]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1001 – 1005.
“Sebep ve Gâyeye Dâir -1 (Umûmî Cereyân)”; CEMÎL SENÂ [ONGUN]. Millî

“Sebep ve Gâyeye Dâir -2 (Tahâvüliyyenin Lâedrîliği)”; CEMÎL SENÂ [ONGUN].

Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1032 – 1035.
“Kurûn-ı Kadîme Târîhi: Atina’da Gençliğin Terbiyesi” ; (MAKS DONGEGER –

Muharrir), (REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER] – Mütercim). Millî Mecmûa, C. 6, S. 65,
15 Temmuz 1926, s. 1048 – 1049.
“Türkiye’de Âilenin İktisâdî Vaz’iyeti Nedir?”; KEMÂL SAÎT. Millî Mecmûa, C. 6,

S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1087 – 1088.
“Kooperatiflerin Ehemmiyeti”; KEMÂL SAÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül

1926, s. 1104 – 1105.
232
“Meslek ‘Aşkı”; İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül

1926, s. 1118 – 1120.
“Türkiye’de Bankacılık”; KEMÂL SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926,

s. 1121.
“İctimâî Hatâlarımız: Bizde Dans”: NECDET İBRÂHİM. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70,

1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1126 – 1127.
“İktiât Sütûnu -1: Süs ve Modanın İktisâdî Nokta-i Nazardan Tetkîki”; KEMÂL
SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1134 –
1135.
“Milliyetçilik Mefhûmunun Tahlîli”; MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]. Millî Mecmûa, C.

6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1134 – 1135 – 1137.
“İktiât Sütûnu -2: Süs ve Moda”; KEMÂL SA’ÎT. Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teş-
rîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1151 – 1152.
3.4.2.7 Mûsikî
“Büyük Mûsıkîşinâslar: Haydn -1”; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂGIP

1925], s. 825 - 828.
“Büyük Mûsıkîşinâslar: Haydn -2”; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂ-

GIP[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat
1925], s. 844 – 848.

s. 860 – 862.


[KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 890 – 892.; C. 5, S.
56, 1 Mart 1926, s. 905 – 907.


233





1127 – 1129.

s. 1144 – 1146.

Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1064 – 1066.

RÂGIP [KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1080 –
1082.

RÂGIP [KÖSEMİHAL]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1096 – 1098.
3.4.2.8 Sanayî’-i Nefîse




Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 874 – 875.
“Destanlar”; AHMET RÂSİM. Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1

Şubat 1925], s. 838 – 840.
234
“Mi’mâr Sinân”; AHMET SÜHEYL [ÜNVER]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. s. 954 – 956.
“Müstakbel Türk Mûsikîsi”; MİHÂLZÂDE MAHMÛT RÂGIP [KÖSEMİHAL].

Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 969 – 971.
C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 971 – 973.
C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 989 – 991.
C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1009 – 1010.
C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1024 – 1025.
C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1038 – 1040.
muz 1926, s. 1051 – 1053.
C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1055 – 1057.
C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1070 – 1071.
C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1083 – 1084.
C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1103 – 1104.
mûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1117 – 1118.
235
“Târîhî Binâlardan: ‘Amca Hüseyin Pâşâ Yalısı”; D[al]. E[lif]. S[ad]. Millî Mecmûa,
C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1098 – 1101.
“Edirne Âbideleri -1: Dört Buçuk Asırlık Bir Serîriyâtımız”; RİF’AT OSMAN [YA-
RAR]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1113 – 1116.
“Edirne Âbideleri -2: Edirne’de Türk Evleri”; RİF’AT OSMAN [YARAR]. Millî
Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1147 – 1149.
3.4.2.9 Şu’ûn (Olaylar)
“Alman Sefâretinin Müsâmeresi”; Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916.
“Sınıfta Dümenci Hayâtta Birinci”; İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî Mecmûa, C.

5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 923 – 925.
“Müzelere Dâ’ir: Münih’te Deutsche Museum”; ŞAHÂBETTÎN. Millî Mecmûa, C.

5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 925 – 927.
“Sanâyi-i Nefsise Mektebi’nin 44. Yıl Dönümü Müsameresi Dolayısıyla”; Millî

Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932.
“Münih’te Arma Müseum”; ŞAHÂBEDDİN. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan

1926, s. 957 – 958.
“1926 Senesi Leipsig İlkbahar Sergisi”; İSHAKOĞLU BEKİR SITKI. Millî Mec-
mûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 973 – 977.
“Türk Ocağı Balosu”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044.
“30 Ağustos 926 Tayyâre Bayramı”; Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s.
1108.
3.4.2.10 Tebrîk ve Kutlama Yazıları
“Şâ’ir-i Â’zam Bir Genç Şâ’iri Tebrîk ve İstikbâli Tebşîr Ediyor”; ABDÜLHAK
HÂMİD [TARHAN]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 932.
“Sanâyi-i Nefîse Mektebi’nin 44. Yıl Dönümü Müsameresi Dolayısıyla” [Tebrîk].

“Ramazân Bâyrâmı” [kutlama]. Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 949.

236
“Anadolu-Bağdât Demiryolları” [Tebrîk]. Millî Mecmûa, C. 6, S. 66, 1 Ağustos

1926, s. 1076.
237
4. BÖLÜM
4.1 SEÇİLMİŞ METİNLER
Bu bölümde sadece dil ve edebiyatı ilgilendiren yazılara yer verilecektir. Ya-

yımlanmış olanlar da bu metinlere dahil edilmiştir. Metinleri, alfabetik sıraya göre
dizilmiş türlere göre koymaya çalıştık. Aynı tür altında verilenleri tarih sırasına göre
dizdik. Birbirinin devamı olan yazılar, tarih sırasına bakılmaksızın art arda verilmiş-
tir.
Son bölüme ise (5.) cildin fihristini eklemeyi uygun gördük.
4.1.1 Deneme
Metinler sıralanırken tefrikalarda kronolojik sıra gözetilmemiş, bunlar art

arda verilmiştir.
4.1.1.1 Karanlık Geceler
Gece soğuk ve karanlıktı. Bu bitmeyen esrarlı rüzgârlarla korkunç uğultulu

ormanda, tek kalmış bir kimsesizdim. Ne rehberim vardı, ne çıkacak bir yolum. Han-
gi çalıyı yarsam, yorsam dikenli böğürtlenler ayağımı kilitliyordu. Ayaklarımın al-
tında başımı döndüren bir cızıltı duyuyorum. Kalbim bilmiyorum niçin fırlamıyor.
Göğsümde kanat çarpan bir akbaba var. Hem çırpınıyor, hem didikliyor.
Korku, bir örümcek gibi bütün vücudumu dolaştı. Ne kalın bir ağ kurmuş, ko-
lum kalkmıyor, ayağım kalkmıyor. Başımda bir yel değirmeni çevriliyor çevriliyor,
vücudumu öğütüyor.
Ne oldu bilmiyorum, bir anda kalbim durdu, başım durdu. Vücudumda koşan
örümcek ağını topladı ve çekildi.
Gözlerimde bir pembe renk, ne gece var, ne korku, ne haykıran ve bitmeyen
rüzgâr. Gözlerimi kapadım, işte ölüm bu dedim.
Ne kadar geçti bilmem, bir sıcak banyo gibi, bütün kanım ısındı. Kalbim ılık
bir rüzgârla oynaşan deve gibi ne serin, ne ferah…
238
Güneşin gelinler gibi sürüdüğü pembe tülü yüzümü örttü. Sıcak bir buse gibi
gözlerimle oynuyor. Titreşen, oynaşan cilvesiyle içim gıcıklandı. Etrafıma bakıyo-
rum, nerdeyim? Pembe ve şeffaf bir renk ufkumu sarmış. Belki cennettir, diyorum.
Saçlarımla aynı ahenkte dalgalanan bu yumuşak çimenler, atlas yataklar gibi
vücudumu dolamış, içimde bir hafiflik var. Kalkmak istiyorum, topuklarım titreyerek
başlarını sallayan çimenlere gömülüyor ve ayağımı örtüyor. Kendimi yeşil ipek mah-
fazada uzanmış kıymetli bir broş zannediyorum. Şüphesiz burası cennet…
Fakat yine içimde dünyada kalanlara karşı bir hasret sancısı var. Kalktım ve
yürüdüm. Başımı çevirip bakıyorum. İçinde vücudumun en ince hutûtu bile nakşolan
mahfaza, artık gitmek istiyorum. Ne sen, ne şu pembe gülleriyle vücudumu saran
güneş ne de yakut çiçekli, zümrüt saplı yelpazeleriyle içimi gıcıklayan dallar, hiçbiri-
si, hiçbirisi beni dünya hasretinden çekemeyecek. Ve ben burada kalmayacağım an-
ladın mı, burada kalmayacağım?
Yürüdüm, dolaştım, çıkacak bir yol istiyordum. Etrafımda bu hiç görülmemiş
güzellikler, beni alakadar edemiyor, bir yol mutlaka bir yol istiyorum.
Biraz daha gezindim. Şimdi karşımda bir tepenin etrafını kuşaklar gibi dola-
mış tozlu bir yol var. O kadar cazip, fakat o kadar korkunç ki ben bu tepeyi Kaf da-
ğına ve bu tozlu yolu da yedi başlı devlerin kapılarını çalan çıngıraklı bir ipe benze-
tiyorum. Bu kimsesiz ve gölgesiz yolda yalnız yürümekten çok korkuyorum. Zümrüt
dallı ağaçlar uzakta kalmış. Önümde bir yol… Ve içimde bir titreme var. Durdum,
etrafı dinliyorum. Kalbimde vehimler yılan yuvası gibi kaynaşıyor. Uğultusu kulak-
larımı tıkamış beynim çınlıyor, sarsılıyor. Karanlık dalgalı ağaçlar, haşin vadiler sal-
landılar. Sandım ki binlerce zebani kolları, arkamdan beni tutmak için uzanıyorlar.
Bir duman, bir kasırga etrafı sarstı. Bir saniye her taraf titredi. Her taraf birbirine
karıştı. Gözlerim yanıyor. Boğazım yanıyor. Nefes alamıyorum. Göğsümde kesîf bir
ağırlık var. Yüzümü kanlı tırnaklar didikliyor, titriyorum. Her bir teli bir korkuyla
sızlayan sinirlerim çekiliyor, geriliyor. Bu bin bir gece karanlıklarıyla bomboş sürük-
lenen sessizliğin esrarlı dumanları içinde daha çok korkuyorum. Daha çok titriyorum.
Göğsüme taş yığınları gibi çöken o kesîf ağırlık bir kızıl canavar oldu. Tepesinden
dumanlar ve ağzından alevler fırlıyor. Bütün a’sabımı korku tutuşturdu, uyuşturdu.
Gözlerimi kapamışım, bir şey görmüyorum. Yalnız, kulaklarımda derin uğultu sesler
bilmediğim lisanlardan bir şeyler haykırıyor. Önümde vâsı’ ve hudutsuz uzanan dere-
239
ler, kan köpükleriyle boğuşuyor. Şeytanın alevi yüzüme meş’ale tuttu. Yerinden fır-
layan gözlerimi açtım. Bir kızıl canavar, bir şekilsiz mahlûk, kan renkli ışıklarla ya-
nan katil tırnaklarını beynime saldırıyordu.
Vücudumda kan kalmamış, kurumuşum. Kâbuslarla, vehimlerle sımsıkı ka-
panan gözlerimin ucundan bir boncuk dizisi boynumdan aşağı yuvarlandı.
Ufuklarda cenk var. Gün, keskin palasıyla gecenin kalbini oydu ve artık sabah
oldu.
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmû’a, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 873 – 874)
4.1.1.2 En Büyük Millet
İhtiyar târîh, mu’azzam ictimai inkılâbâta şahit olan milletlerde eski

mü’essesât ve i’tiyadâtın sayısız insan ne’şeleri üzerine çöktüğünü ve kurulan her
yeni binanın temellerininde kan pıhtılarıyla haşlandığını nakleder. Fil-hakika inkılâb-
ı kebîrde giyotin Napolyon Muhârebâtı’nın Fransız kanına nihayetsiz ufuklara doğru
akmak için derin mecralar kazdığı güne kadar durmadan işlemişti. “Martin
Luther’in” memleketinde “tolerans” ve mezhebi hürriyetin despotizme karşı hâkimi-
yetini ilan eden “reform” Almanya’yı (30) sene hûnrîz (kanlı) mücadelata sahne ya-
pan harplerden sonradır ki ancak kabili tahkik bir mefkûre halini alabildi. Fransa’da
Protestanlık Nanet Fermanına erişebilmek için Sen Bartilmi (Saint Barthelemy) yan-
gınında yanmış ve satırında doğranmıştı. Apenin şibh-i cezîresinde (yarım ada) ve
küçük kolda ‘ana’nevi ve vustâî derebeylik (rejimi ) yerine İtalyan vahdetini tesis
edebilmek için (Karbonari) hançer ve kurşunu Roma’yı fethe gelen Anibal
(Hannibal)’ın öldürdüğü Romalılardan daha az İtalyan öldürmemişti. Hulasa daha
buna benzer nice nice milletlerin kanlı tarihleri üzerindeki müşahedeleriyle içtimai
inkılâpların kızıl renklerine alışan bir münekkit gözü Mu’assır Türk Cemiyeti’nde
azîm vakayi’ ve tahavvülâtın günlerin ve ayların seri fakat sakin teselsülü içinde ber-
rak, temiz ve sessiz akışından daha hayret-engîz bir manzara göremez. Bu manzarada
dünyada pek az milletlere nasip olabilen bir kemal manası mündemiçdir. Eğer Türk
milleti maddeyi yenen ruh ve mu’ayyeniyeti parçalayan hürriyet gibi ra’d-ı âsâ ham-
240
leleriyle hiç bitmeyen bir kudret menbai olduğunu dünyaya teslim ettirmemiş olsaydı
bu takdirde şüphe edilebilirdi ki Türkler en güzel yeniliklere karşı bile icrası tabi olan
“aksiyon, refleks = in’ikâsı (mağlup olma) infi’al” kabilinden hayatı tezahürat
irâesine (gösterme) de muktedir olamayacak kadar yorulmuş bulunmasınlar!
Fakat Türk kağnılarıyla Türk tayyarelerinin otomobildeki kumandanla, yaya
yürüyen mecrûh neferin aynı saatte İzmir’e girdikleri günden henüz uzaklaşmadık.
Bunun için dünyanın başka taraflarında yangınlar, kıtaller ika eden içtimai
inkılâbâtın Türk Cemiyetindeki gürültüsüz, ölümsüz, ateşsiz akışının esbabını Türk
milletinin ahlâkî seciyesinde, bu milletin temiz ve berrak kavrayışında, hissi selimin-
de ve hissi itâ’atında aramak lazım gelir. Bu davanın ispatı için şu en basit misalde
insan daha kuvvetlisini aramak ihtiyacından vareste kılan bir ikna ve teyit kuvveti
vardır. Dikkatli bir müşahit gözü 10 İtalyan’ın, 10 Arap’ın bir araya geldikleri zaman
hepsinin birden söylediğini görür. Hâlbuki bin Türk bir araya toplandığı zaman yal-
nız içlerinden bir tanesi söyler ve geride kalanların hepsi dinler. Yabancı milletlerin
kitlevi hayatında fertlerin na’raları, ihtirâsın âvâzesi, dar görüşlerin feryatları çınlar.
Tarihin her devrinde bunlar olmuş ve daima böyle olacaktır ki bir Türk ma’şerinde
yalnız ‘akl-ı selîmin kör ve tannân (çınlayan) sesi yükselir. Ve bu ses daima kalpleri
fetheder, mefkûreleri teshir eder, bunun için dünyanın selleri, kasırgaları, zelzeleleri
yıkılmayan, devrilmeyen bir Türk mevcudiyetine çarpar ve kırılır. Türk’ler tarihin
her safhasında büyük ve kuvvetlidir, Türk milleti dimdik bir şahika gibidir.
İsfahan çarşısında bin kurnazlıkla bir Türkmen’i aldatan bir bezirgânın nasıl
olup da bu Türkmen’in hâkimiyeti altında yaşadığına evvela hayret eden bir Fransız
müellifi Türk ahlakı seciyesinin azamet ve kuvvetini kavradığı zaman hayretini izale
eden bir izah vetiresi bulduğunu söyler.
Hiss-i selîme, kimseye nasip olmayacak bir fazlalıkla malik olan Türk milleti
kendi evladına dünyanın en büyük milletine mensup olmanın bütün gurur ve kuvve-
tini duyduracak kadar büyük ve kuvvetlidir. En büyük millet içinde en büyük istikbâl
lâyık ve mukadderdir.
Dünya duysun ki bu istikbâlin şeh-râhında koşmaktayız.
28 Şubat 1926
REŞÂT ŞEMSETTÎN [SİRER]
241
(Millî Mecmû’a, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 904 – 905)
4.1.1.2.1 Ramazân Gecelerinde -1
Küçükken her çocuk gibi bende Ramazan’ı ne kadar çok severdim. Daha gün-
lerce evvel onun içime sığamayan coşkun sevinciyle sabırsızca bekler ve bizi Rama-
zan’a kavuşturacak olan günü küçük başımın bin türlü fulyalarıyla dolduruyordum.
O, fevkalade gün bana istenilip de elde edilemeyen çok kıymetli bir şey gibi görünür
ve ona yaklaştığımız son arife gününü nihayetsiz bir meserretle yaşardım.
Akşam, güneş gözlerini kapattığı zaman minareler parmaklarındaki sıra taşlı
yüzükleriyle ramazanı söylerler. Artık her minarenin bir veya birkaç yüzüğü vardır.
O akşam her şey değişir, her insan başkalaşmış gibidir. Şehre yeni ve taze bir hayat
gelir. Çocuklar için ramazanın en sıkıntılı saatleri akşam ile teravih namazları arası-
dır. Çünkü Karagözler, tiyatrolar teravihten sonra başlar ve acaba ne yazacak diye
sabırsızlıkla beklediğimiz mahyalar ondan sonra kurulur.
İyilik akşam yatsı ezanından sonra minareleri en çok gören bir pencerenin
önünde teravihin bitmesini beklerdim ve bu ne müşkül bir intizardı. Nihayet gerili
ipler üstünde tek tek ateş böcekleri uçmaya başlar. Bir alay kırmızı böcekler “Merha-
ba ey şehr-i ramazan!” diyerek yanıp sönerler.
Artık teravih biter ve sokaklar birçok fenerli insanlarla dolar. İşte bu zaman
bizi de elimizden tutar, sokağa çıkartırlar. Evden beri başlayıp bir türlü bitmeyen
münakaşamız sokakta da başlar. Biraz büyükçeler tiyatroyu, biz ise Karagöz’ü iste-
riz. Nihayet tiyatroya girilir. Bu, Ramazan’a mahsus yapılmış derme çatma bir şey-
dir. Fakat biz onu o kadar severiz ki… Allı yeşilli birçok kızlar sıra ile çıkarlar.
Omuzlarından aşağı sarkan uzun saçlarını dağıtarak oynarlar oynarlar… Sahneye
birçok paralar, çiçekler atılır ve o kendine mahsus sırıtan gururuyla selam vererek
eliyle etrafa buseler gönderir ve perde iner. Bir saat sonra ufacık başlarımız omuzla-
rımıza kayar, evdeki bunca tembihlere rağmen uyumaya başlarız. Bize türlü türlü
yemişler alarak bizi uyutmamaya gayret ederler. Sahur davulu çıktığı vakit oyun da
biter.
Eve geldiğimiz zaman sofraları hazır buluruz. Bazen birkaç lokma yemek ye-
riz, bazen ise bir şey görmeyecek kadar uykumuz gelmiştir, bizi yatırırlar.
242
Yattığım yerden davulun ahengini, davulcunun beyitlerini duyarım. “Zavallı

davulcunun acaba uykusu gelmedi mi?” derim, tıpkı bekçilere acıdığım gibi onlara
da ne kadar acırım.
Ertesi akşam teravihin bitmesini pencerede beklemeye tahammül edemem.
Camiye gideceğim, diye ısrar etmeye başlarım. Ve diğer küçükleri de benimle bera-
ber gelmeleri için kandırırım. Onlara minarenin ne kadar güzel bir şey olduğunu an-
latırım. Yolunu bulursak kaçar minareye çıkarız yahut da herkes namaz kılarken biz
oyun oynarız derim.
Başlarımıza beyaz örtüleri örterler, uslu durmamız için birçok tembihten son-
ra bizi camiye götürürler. İmamın “Allahuekber!” diyen sesi camiyi dolaşır ve herkes
namaza durur. Camide kadınların mahalli yukardadır. Etrafı da bizim yüksekliğimiz-
de sık bir kafesle çevrilmiştir, herkes ayakkabılarını kapıda eline alır ve kafesin dibi-
ne koyar. Bizi de ayakkabıların biraz gerisine kendi önlerine oturturlar.
Herkes namaza durduğu zaman biz de faaliyete başlarız. Cebimde getirdiğim
uzun bir sicimi çıkartırım, elime geçen bir ayakkabıyı ucuna bağlayarak kafesten
aşağı bırakırım. Artık neşemize nihayet yoktur. Ayakkabı hafif hafif temaslarla önü-
ne gelenin başına dokunur. Namaz esnasında başlarını kaldırıp bakamazlar, biz de
selam verilmeden evvel onu yukarı çeker, usulcacık çözüp yerine bırakırız. Aşağıdan
birçok fesli başlar yukarı çevrilir, şikâyetli şikâyetli bir şeyler söyleyerek kollarıyla
feslerini silerler. Bu muvaffakıyetin neşesi bize daha pek çok şeyler yaptırmak isti-
dadını verir. Fakat nihayet yakalanırız. Eve gelince bizi annemize söylerler. Artık
günlerce bizi camiye götürmezler.
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmû’a, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 929)
4.1.1.2.2 Ramazân Gecelerinde - 2
Çocuklar için ramazanda Karagöz’ün çok hususi bir manası vardır. Çünkü bu
iki kelime, o kadar yekdiğerinin aynı ve o kadar mütemmimidir ki lâakal Rama-
zan’da beş altı defa Karagöz’e gitmeyen çocuk o eğlenceli ayı pek zavallı ve kimse-
243
siz geçirdiğine kanidir. Bilmem ben kendim için öyle idim. Karagöz’e hiç olmasa
tiyatroya gidemediğim akşamlar küçük kalbimin en bedbaht en talihsiz günleri olur.
Ve bu muvaffakıyetsizliğin verdiği hırçınlık bir zaman devam ederdi.
Teravih henüz bittiği sırada küçükleri bir araya toplarlar. Evvela ale’l-mutad
hepimize bir tembih verilir. Sonra bizi oraya götürecek olan adamımız en yaramazın
yani benim elimden tutarak kapıdan çıkartır. Bu usluluk beş dakika kadar ancak de-
vam eder. Sonra yavaş yavaş yaramazlıklarımız başlayarak öyle bir raddeye gelir ki,
bizi getiren zavallı oraya buraya çırpınmaktan terler içinde kalır. Çünkü biz daima
nezaretten kurtulmak ve oyun kapısına koşarak hepsinden evvel vasıl olmak heve-
sindeyiz. Bu esnada ya düşer yahut da çiğnenmek tehlikeleri geçiririz. Nihayet Kara-
göz’e girilir. Sıcağın ve kalabalığın verdiği sıkıntı ile bu defa da oyun başlayıncaya
kadar dışarı çıkmak ısrarında bulunuruz. Bu sıkıntı yalnız bizde değildir. Bütün ço-
cukların hırçıncılık velvelesinden, oyunun içerisi arı kovanları gibi kalabalık ve uğul-
tuludur. En sonra herkesin sabrı biterek tepinmeye başlar. Ve “Başlayalım mı?” seda-
ları her kafadan ayrı bir ahenkte çıkar. Bazen perdenin tertibatını bitirmemiş olacak-
lar ki bizi uzun bir zaman bekletirler. Evvela şangırtılı bir def sesi, sonra bozuk
ahenk bir gazel “Perde kurdum, şem’i yaktım, gösterem zıl ve hayal.” diye başlar. Ve
perdenin üzerinde kocaman bir gölge tersim eder. Nihayet iki tarafta zuhur eden Ka-
ragöz’le Hacivat perdenin ortasında birbirine çatarak dövüşmeye başlarlar. Ellerin-
deki değneğin sedası şak şak diye işitilir. Ve Karagöz’ün külahı birçok defa kalkar
kalkar yerleşir. O kadar hoşumuza gider, kadar güleriz ki o dakika mutlak her şeyi
unutmuşuzdur. Yaşmaklı, feraceli misl-i şems, safdil hanımlar, sarıklı, cüppeli Hacı
Yahya Efendi’ler, merdivenli köşkler, daha bilmem neler neler… Bizim için bunların
hepsi birbirinden güzeldir. Karagöz biter, perdeyi kaldırırlar. Bu defa kukla başlar.
Bu diğerinden daha eğlenceli, daha gülünçtür. Uzun etekli, başları kabarmalı genç
kadınlar “Öpeyim babacığım!” diye sakallı ve kürklü babalarını elleriyle tokuşurlar.
Beyefendinin uşağı, “İsmi yok.” oyunun komiğidir. Boğuk, kalın bir sesle, Beyefendi
“İsmi yok.” Neredesin, buraya gel, diye bağırır. Dışardan uşağın “Geliyorum, Efen-
dim, tavan arasında farelerle ceviz oynuyordum.” dediği işitilir. Kahkahalarla güleriz
güleriz…
Ramazan’ın on beşinde davulcu beyitler söyleyerek bahşiş toplar. O günden
sonra mahyalar yazı yazmayıp şekil yaparlar. Bazen iki tekerlekli, zarif arabalar,
244
bazen kayıklar bazen de çok şık çiçek sepetleri yaparlar. Bayrama birkaç gün kalınca
her cami “Elveda ey şehr-i Ramazan!” diye mahyalarla teessürünü ilan eder. Bu za-
man, kandillerin rengi, son ışığını veren mum ziyaları gibi daha parlak ve daha ha-
zindir.
Yaşlı kadınlar bir araya gelince “Hey gidi günler hey, kuş gibi gelip geçmek-
te. On bir ayın sultanı işte aramızdan uçtu gitti.” diye teessürlerini birbirlerine anla-
tırlar. Fakat biz Ramazan’ın gidişine hiç müteessir olmayız. Onun son gününü heye-
can ve sabırsızlıkla bekleriz. Hatta bayramdan iki gün evvel, elbise ve ayakkabılar
mutlaka yatağımın yanına konur. Ben onlarla uyurum ve bütün gece rüyamda onlarla
uğraşırım. Bazen elbisemi yırtılmış, lekelenmiş görür, ağlayarak uyanırım. Artık ne
kadar yeni şeyim varsa hepsini birer birer yanıma dizerek beni susturmaya çalışırlar.
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmû’a, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 943)
4.1.1.3 Çıldırtıcı İnhidâplar22
-Muhterem Mehmed Mesîh Beyefendi’ye-
Orta Anadolu’nun bin râkımına yaklaşan denizden vâsi’ ormanlardan mah-

rûm bu kısmının zâhirî görünüşüne aldanmayınız. Tabîat her yerde güzel, aşk her
tarafta fa’âldir. Bunu görecek göz, sezecek gönül ister. Hele aşkın meşrebindeki lâu-
bâliliği ecdâdımızın pek güzel sezdiğine (İki gönül bir olunca samanlık seyrân olur)
sözü kuvvetli bir bürhân teşkîl eder. İş ta’kîbi için gelip kan ter içinde tozlu sokak-
larda birkaç gün dolaşmakla Ankara ve civârının (mahrem-râz) olan yerlerini, aşkın
buralara hâs cilve ve nüktelerini elbette görüp sezemezsiniz. İlk manzaralarıyla sü-
kûn ve atâletten başka bir şey telkîn etmez gibi duran etrâftaki çıplak zirvelerin renkli
gruplar karşısında öyle bir morarışları vardır ki bu renge âit ânatın zenginlik ve gü-
zelliklerini başka bir tarafta bu vuzûh ile görmek mümkün değildir.
22
Aynı ma’nâyı ifâde eder Türkçe kelime bulunamadığından “inhidâp” zarûrî olarak kullanılmıştır.
245
Tabîatın böyle sarp, yalçın, çıplak bucaklarındaki düşündürücü mehâbetin

uyandırdığı bedîî heyecânları duyacak kâbiliyette olmayanlar bu gizli kıymetleri bir-
denbire takdîr edemezler. Suların kararmasından, gecelerin yaklaşmasından, fırtına-
ların gürlemesinden ilhâm alamayanların bu nevi’ duygularla alâkaları yoktur. Tabîî
hayât ile râbıtalarını çoktan kesmiş zannettiğiniz o kayalıkların gölgelerinde aşk tari-
hinin on bin yıllık menâkıbı gizlidir. Derûnlarına tüyleriniz ürpermeden giremediği-
niz mağaralar, uzak mâzilerin hâtırâtıyla meşbû’ olduklarını derin akislerle kulakla-
rınıza homurdar.
Kızıl esmer renkli, mukâvim ve mütenâsip endâmlı koyu siyâh kirpiklerle
gölgelenen iri mâî gözlü (gol) dilberleriyle genç Roma bahâdırlarının eteklerinde and
içtikleri bu yamaçlar bir vakitler dünyânın en güzel çam ormanlarıyla mestûr idi.
Zümrüt vâdilerinde yayılan koyunların çiçek kokulu sütlerinden yapılan enfes yağla-
rın kıymeti hâlâ dillerde destandır.
Altı, atîkât ilminin bahâ yetişmez hazînelerini saklayan bu yerlerin üstü de ta-
rihin bir lâ yemût sahîfesidir. Her bir Goller’in, Romalıların, Ahilerin zafer ve
fa’âliyetlerini tahaccür ettiren harâbelerle dolu bu âbideler diyârında, şimdi de Tür-
kün en parlak güneşi doğdu. Esâtîrî kafalarda düşünülemeyecek derecede yüksek
kahramânlar görüldü. Türkün feyyâz kanını asırlardan beri emen kapitülasyon yıla-
nının kuvvetli halkaları kırıldı. Hilâl şimdiye kadar hiç eremediği yeni ufuklara i’tilâ
etti. Bu topraklar üstünde yeni baştan canlanan tabîî, rûhî, hissî… Badîalardan hangi-
sini temâşâ etmek hevesinde iseniz söyleyiniz, size arzu ettiğiniz şeyin pek samîmî
levhasının bir küçük taslağını iki üç kalem darbesiyle çizivereyim.
-Evet, duyar gibi oluyorum. Hissin, daha doğrusu aşkın bu yerlere hâs bir mâ-
cerâsını temâşâ hevesindesiniz. O hâlde arkamdan geliniz, (Yukarı Ayrancı’nın) şu
bayırını güneş doğmadan evvel birlikte tırmanalım. Bakınız, uzaktan biri, âdetâ göl-
gesinden kaçar gibi bize doğru sendeleyerek geliyor. Ümit ederim ki sabâh perisin-
den evvel buraları gizlice ziyârete gelmiş bu genç görmemesini arzû ettiğiniz levhaya
kahramân olsun, şimdi ben o gençle konuşacağım, siz de şu ağacın arkasından mu-
hâveremizi dinleyiniz:
- … borcunu edâ et.
-Ne borcu kardeşim?
246
-Ne borcu olacak, seninkileri de bana i’tirâf etmek şartıyla sen benim az rûhî
esrârıma mı vâkıf oldun?
-Peki, fakat…
-Fakatı falan yok, sen de bu sabâhki tâze mâcerânı bana anlatmağa borçlusun.
-Evet, va’dimi unutmadım, fakat böyle bir mâcerâ yok ki anlatayım.
- … pembe sihrin. Beyâz ülkelerin şâhid oldukları bu mâcerâyı inkâr etmek
imkânsızdır. O hâlde bu vakit nereden geliyorsun, îzâh et.
-Cânım biraz Handân’ı görmeğe gitmiştim de…
-Ha, şu küçük Handân mı?
-Evet, ben de öyle biliyordum, fakat köyce hepimizin küçük Handân’ını bu-
gün tamâmen değişmiş, küçüklüğe vedâ’ etmiş bir hâlde buldum.
-Bunu sana kim haber verdi, neden anladın.
-Âh, işte orasını sorma.
-Bu olmaz, söyleyeceksin.
-O hâlde dinle. Her zamanki gibi bu sabâh da Handân’la biraz görüşüp şaka-
laşmağa gidiyordum. Fakat bereket versin o beni görmeden ben onu gördüm. İşin
vehâmetini anladım. Küçük dostumu rencîde etmeden kaçmağa muvaffak oldum.
-Cânım ne gördün, ne anladın, çabuk îzâh et.
-Ne göreceğim, Handân köşkün önündeki armudun altına gelmiş meyvelere
bakıyordu. Ben de sessizce ona bakarken hayât nesağının o fidânda vücûda getirdiği
ilk tomurcukların elbisesinde çıldırtıcı inhidâplar meydâna getirmeğe başladığını
sezdim. Onları okşamak hevesiyle kıvranan parmaklarımın isyânından, irâdeme ga-
lebesinden korktuğum için olduğum yerde durmağa, bir adım daha ileri atmamağa
karâr verdim. Hatta hâlâ beni görmemiş. Yüksek dallardaki meyveleri görebilmek
için başını fazla kaldırdıkça daha vâzıh bir mâhiyet alan elastiki ihtizâzlar kesbî ter-
biyemi fıtrî meyelânlarıma tamâmen mağlûp edecek vartalara düşürmüştü. Milyon-
larca senelik irsî heves (1300) seneden beri rûhumuza girmiş olan telkînî ahlâka ga-
lebe etti. Artık gözüm kararmış, vicdânım susmuş, dimâğî mahzûzâtım durmuş, elle-
rimin hayvânî mihanikiyetten aldığı kudretle ihtirâsını tatmîne koyulacağı sıra gel-
mişti. Derhâl fenâ hâlde sarsıldım. Müdebdeb insâniyet o anda gözümde bir pul ka-
dar küçüktü. Kendimi son bir halâs ümidiyle yokladım. İrâdeme karşı yalnız bacakla-
247
rımda kalan ve gittikçe zayıflamakta bulunan mutâvaat hissinden istifâde ederek

kaçmağa (Havvâ’dan), (semere-i memnû’a)dan uzaklaşmağa muvaffak oldum.
ABDULFEYYÂZ TEVFÎK [YERGÖK]
(Millî Mecmû’a, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1050 – 1051)
4.1.1.4 Telgraf Direkleri
Kırların ıssızlığı içinde ufuklardan ufuklara koşan telgraf direkleri, gönülleri-

ne hasret hicrânı çökmüş esîr kâfileleridir. Boyunları telden iplerle birbirine bağlı,
diyâr diyâr dolaşırlar. Hiçbir yer onlar için konak değildir. Nereden çıktıklarını da
kimse bilmez. Her uğradıkları şehir, onlara yeni bir yol gösterir ve uğursuzluk getir-
melerinden korkuyormuş gibi bu ebedî seyyâhları alıkoymak istemez.
Telgraf direkleri ma’mûre âşıkıdırlar. Kanatları yandıkça iştiyâkları artan
pervâne gibi şehirlerden kovuldukça hasretleri alevlenir. Fakat bu hasret, onlara tem-
kînlerini kaybettiremez. Ne yürüyüşlerini çabuklatırlar, ne de aralarındaki uzaklıklar
çoğalır. Hicrân çekmesini bilen bir rûhları vardır. Tevekkeli kendilerine gıdâ yaparak
hiç küsmeden başka bir ma’mûre istikâmetini tutarlar. Heyecânları dâimâ aynıdır.
Şehirlerin kapısında ve kırların ortasında kalplerini dinleyen bir kulak, hep aynı çın-
lamayı duyar. Bu çınlama, dağlar arasında kalmış tenhâ bir kıt’ada gece vakti havala-
rı dolduran ihtizâza benzer. O kadar içten gelir ve insanı o kadar garîpsetir.
Küçük, kırık taşlarını yazın tozlar ve kışın çamurlar örten şose kenarları, onla-
rın çok beğendiği yollardır. Bazen yeşil tarlalara, bazen çıplak tepelere, bazen de
yanıp kavrulmuş mer’âlara hudut çizen bu geniş şeritleri ta uzaklardan görürler ve
koşa koşa, arka rakaya, el ele gelip üzerlerine çıkarlar. Buralarda birbirlerine yük
olmadan düz ve zahmetsiz yürümeleri, onları keyiflendirir. Bir dâne arkasından bin
kanat sallamış yorgun serçelere, güneşin altında sümüklü böcek izleri gibi parlayan
gevşek tellerinde dinlenecek yer verirler. Fakat şoseler uzar ve onların tahammülü
kalmaz. O zaman bir köşeden ayrılırlar ve hedeflerine daha çabuk varmak için düşe
kalka bir dağ yolu tuttururlar.
248
Sarp patikaları kovalar, derin sel çukurlarından aşarken bazen ayaklarının

burkulduğu olur. Gâh kamburlarını çıkararak ve gâh sağa sola yalpa vurarak topalla-
ya topallaya yürümeğe başlarlar. Hiç birisi için geriye kalmak mukadder değildir.
Birbirlerini çeke çeke ellerinden tutup yarlardan atlaya atlaya sürükler götürürler.
Bu sırada kiminin boynundaki ip sıkışır ve onu boğacak gibi olur. Hemen
telgraf çavuşları gelerek bu bitkin direklere birer payanda vururlar. O zaman telgraf
sütunları, koltuk değneklerine dayanarak yürüyen bir dizi ma’lûl gibi görünür.
Dağlara tırmanırken telgraf direkleri, zincir yapmış seyyâhları andırırlar. Ba-
zısı yumuşak bir tümsek üzerine çıkmış, bazısı yalçın bir kaya kovuğuna tünemiştir.
Hepsi de genç ve dinçtir. Rüzgârlara göğüs gerer ve yapraklar uçup ağaçlar kat kat
olurken kıllarını kıpırdatmazlar. Emel peşinde koşmak için gençlikten başka kuvvet
olmadığını öğrenmişlerdir. Sonsuz seyâhatlarına yoldaş olanlardan omuzlarını zama-
nın pençesine kaptıranları hemen kâfilelerinden dışarıda bırakırlar ve dâimâ birbirle-
rinden kaçarlar. Sanki dessâs ve müstehzi bir perinin bedduâsına uğramışlardır. Fakat
inzivâlarında gurûr yoktur. En tek ve tenhâ dolaştıkları yerlerde, en kalabalık âlemle-
rin birbirinden haber almasına vâsıta olurlar. Bazen yorgun öküzler, kağnı boyundu-
ruğundan kurtardıkları enselerini, kuyrukları büküle büküle direklere sürter ve kaşır-
ken tellerden dünyânın en heyecânlı havâdisleri geçer. Zâten onlardan kayan her ha-
ber, az çok bir heyecân kaynağıdır. Bununla beraber telgraf direkleri, yürekler üzün-
tüsü bir ıttırâdla (intizamlı) hiç istiflerini bozmadan dâimâ… Dâimâ aynı kalırlar.
Islak havalarda topraklar çamurdan simsiyahken onlar, tertemiz kılıklarıyla
ma’bûdlara nezrolunmuş ma’sûm kurbânlar gibi görünürler. Hâlbuki kar mevsimleri
bembeyâz uzanan sâhalarda dizlerine kadar yere gömülü siyah kâmetleri, recm için
sıralanmış tâli’siz mücrimleri andırır.
Bir bakıma göre telgraf direkleri nânkördür. Bütün ömürlerini kucaklarda ge-
çirdikleri boş sâhaları hiç benimsemezler. Gözlerinde dâimâ kasabalar tüter. Onun
için vakit vakit kırları kızdırırlar. Üzerlerine coşkun sağanaklar musallat olur. Fakat
onların yağmurdan korkuları yoktur. Bilakis su damlaları, tellerine berrâk inciler
dizer ve onları nâdîde gerdânlıklara benzetirler. Bazen yollarına, ortalarında yer yer
girdâplar döndüren bulanık ve korkunç nehirler çıkar. Aralarında derin vâdiler, haşîn
yarıklar ve geniş su birikintileri peydâ olur. Fakat telgraf direkleri kız kardeşler gibi
birbirlerini gözetirler. Basılacak yeri arkalarındakine göstererek durmadan, seke seke
249
ilerlerler. Gâh köpürmüş seller diplerini kazır, gâh zincirlerini koparmış fırtınalar
ayaklarına çelme takar ve onları düşürür. O vakit kâfile biraz bekler. Çocuklarından
dâimâ kahır görmüş bezgin babalarına benzeyen çavuşlar gelirler, yıkılanları kaldırır-
lar. Bazen de yolları sisler basar ve istikâmetler kaybolur. İşte yalnız o zaman telgraf
direkleri birbirinden ayrı düşmüş şaşkın yolculara dönerler. Korkudan dizleri tutulur
ve ne tarafa gideceklerini bilemeden oldukları yerde kalırlar.
Şimendifer boylarında onlar, dâimâ sarhoştur. Taşkın bir neş’e içinde omuz
omuza hora teptiklerini ve hoplaya hoplaya geriye kaçarken güyâ trenle yarış ettikle-
rini herkes vagonundan görür.
Telgraf direklerinin âyinleri vardır. Her uğradıkları kasabada içlerinden birini,
loş bir evin penceresine saçlarından bağlarlar. Bu, bir tılsımdır ve onların i’tikâdınca
izlerinin kaybolmamasına yarar. O pencerenin önünden, bi’l-hâssa geceleri kâinât
uykuda iken geçenler, içeride mütemâdiyen leylekgagası gibi tıkırdayan bir şey du-
yarlar. Bu tıkırtı, tılsımın tuttuğuna alâmettir.
Bir def’a yüksekçe bir sırttan iniyordum. Parlak bir güneş vardı. Karşımda ve
uzakta kasabaya, telgraf direklerinden kervanlar uzanıyordu. Şehre taraf taraf takıl-
mış uçurtma kuyrukları gibi ovada eğrilikler çizen bu hatları, haberle beslenen sar-
mağa büyük bir ahtapotun kolları zannettim. Ufukları çalışıyorlar ve birbirlerinden
uzak, kıvrılıp doğruluyorlardı.
Yolunu kaybetmiş yorgun seyyâh, telgraf direklerinden yardım görür. Onlar
ona yoldâş olurlar ve ırakları gösteren bir parmak gibi gideceği istikâmeti ta’yîn
ederler. Onların yanında yolcu, kendini hiç yalnız bulmaz. Şehirleri yakınlaşmış sanır
ve bacaklarının kuvveti artar. Bazen patikanın sapmasıyla biraz sağa veya sola düşse
de yine gözleriyle direkleri kollar. Çünkü direkler, ibreleriyle bir tevîye şehir göste-
ren pusulalar gibidir. Nihâyet uzakta yapılar belirir ve yolcunun yüreği çarpar. Artık
rehber ihtiyâcı yoktur. Kırda kalmayacağından emîn, içinde dinlenme açlığını tatlı
tatlı duyar ve aklında bir hân hayâli kurarak kasabaya doğrulur. Fakat ilk duvarların
önünde telgraf direkleri, arkasından haykırırlar:
-Aldanma yolcu! Ufuklar derindir ve dâimâ yollar uzar!
BEHÎÇ ENVER [KORYAK]

250
(Millî Mecmû’a, C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1066 – 1067)
4.1.1.5 Gurûp Vakti Kargalar
Birisi, onlar için “gökyüzünün Yahudileri” demişti. Dün akşam kargaları, bu-
nu hatırlayarak seyrettim. Tepemde bir pazar kurulmuş gibiydi. Kulaklarım, binlerce
karganın didiklediği vahşî bit gürültüyle doldu. Sanki damlara ve kaldırımlara çığlık
kırıklarından bir dolu yağıyordu. Evvelâ nereye sineceğimi şaşırmış, havada dönen
siyah kasırgaya bakakaldım. Kendimi hücûma uğramış bir korkuluktan farksız bulu-
yordum. Sonra sonra şaşkınlığım kayboldu. Bir değirmene girmiş gibi uğultuya alış-
tım ve bu zifir renkli kuşların kaynaşmasına daldım.
Gâyet büyük bir sürü idiler. Gâh toptan uçuyorlar ve gâh bir manevra yapar-
casına kollara ayrılarak birbirinden uzaklaşıyor sonra etrafta yığın yığın kestâne fi-
şekleri patlıyormuş vehmini veren sayhalarla yine birleşiyorlardı. Yükselen, yanlara
fırlayan, aşağıya sarkıp toplanan karga dalgaları vardı. Sürünün başı gökte bir nokta-
ya kadar koşuyor, orada saf saf yârdan atlar gibi bir çark yaparak yüz geri ediyor ve
henüz arkası alınmayan kuyruğa doğru yüzmeye başlıyordu. Havada başka mahlûk
kalmamıştı. Bütün meydan telaşları didinmeleriyle ölümsüz bir muhârebeye tutuş-
muşa benzeyen kargalarındı.
Güneş yeni kızıllaşıyordu. Ateşle oynayan pervâsız bir pehlivanın kolundan
fırlamış kızgın bir disk gibi boşlukta dönerek hârelenmekte, yaklaştığı yerleri muhte-
şem bir pembeliğe bulamakta idi. Erguvân renkli buhardan bir tüle bürünmüş uzak
tepelerin üzerinde rüzgâr kocaman bir demirci ocağını üflüyor sandım. Geldiği ta-
rafta yer yer yanan meş’âleler varmış gibi üzerinde uzun akislerin kıvrandığını gör-
düğüm nehir, nâr suyundan tatlı bir akıntıya benziyordu. Bâzen kenârlarında tomur-
cukları yeni patlamağa benzeyen yüksek ağaçların gölgeleri bâzen de ortasında yuka-
rıdan geçen kargaların kaçak bir kurbağa sürüsünü andıran terennümleriyle bulanarak
ağır ağır akıyor ve batı ufkunun rengini ovalara yayıyordu.
Güneş alçaldıkça kargaların cûşişi artmakta idi. Yüzlerce çuvaldan boşanan
iri kömür parçaları gibi birbirine çarpa çarpa karmakarışık oluyorlar, sulara düşerken
tekrâr yükselerek havaya kalın ve siyah bir çarşaf geriyorlardı. Kimi vakit asılı kal-
dıkları yerde çırpınıp dövünüyorlar ve o zaman gırtlaklarıyla kanatlarını hırpalayarak
251
mâtem tutan muharrem Acemlerine benziyorlardı. Feryâtları, mustarip bir vecdin

ifâdesi oluyordu. Kimi vakit de bu çığlıklar sarhoş bir surûrun na’ralarına dönüyordu.
O dakîkalarda güneşi, kanlı bir kılıç namlusunu andıran tepelerin üzerinde yeni ke-
silmiş bir deve başı gibi görüyor ve onun henüz sıcak lâşesi, kargalara gıdâ olacak
sanıyordum.
Kargalar yorulunca kısım kısım ağaçlara konuyorlardı. Uçları ancak yeşeren
büklümlü dallar, kapı aralarını sihirli bir alev yalamış gibi hemen marsıklaşıyor ve
göklere açılırken kurumuş siyah kolları hatırlatıyorlardı. Bir def’ada yüksekte uçar-
ken bir katran ırmağına kurulmuş kocaman bir dolap gibi dönerek bütün sürü birden
kondu. Ağaçların üzerine ansızın kesîf bir kurum sağanağı yağdı zannettim. Her filiz
renkli tepe, kömür tozundan bir yığın hâline girdi ve nehrin kıyısını kapkara bir silsi-
le sardı.
Güneşe doğru koşarken kargalar, siyahlar giyinmiş cenâze alayı idiler. Acâip
sesler çıkararak ölüm âyini yapan zenci kadınlar gibi kesik kesik haykırıyorlardı.
Bağırtıları, birer tarafı delik boğazlardan kopan hıçkırıklara benziyordu. Kederlerine
baktım da hakîkaten güneşi, yavaş yavaş mezâra indirilen yakuttan bir tabut sandım.
Sonra döndüler. Her deliğine birer karga tutulmuş geniş balık ağları, gökyüzüne ser-
piliyor gibi oldu. O zaman da onları, göme göme geceyi karşılamağa çıkmış hey’etler
diye düşündüm.
Sular içinde, henüz ıslak kum birikintisinden bir adacık vardı. Bir karga kâfi-
lesi onun üzerinden geçerken bana harâp bir baca yıkılmış gibi geldi. Kumlara dalga
dalga zifir külçeleri dökülüyordu. Meğer kargalar yere iniyormuş. Ada, âniden sim-
siyah oldu. Çevresinden nehre vuran ve kıyıda kol kol yosun parçaları gibi bükülen
akislere baktıkça onu gâliba ridâ yüklü bir sala benzettim. Sanki boyalar, dalgaların
her sıçrayışında eriyor ve kalın, kirli çizgiler hâlinde suya karışıyordu.
Kargalar, renkleri ve gürültüleriyle etrâfa acâip bir kasvet aşıladılar. Her bu-
cak bir harâbe manzarası aldı ve hava sonu gelmiş bir yangın sâhasını kaplıyorcasına
buram buram tüten duman sütunlarıyla doldu. Ufkun, bağrını dağladığı kızgın bir
demire benzeyen güneşi uzaklarda yeni ateşler çıkaracak bir kundak gibi tepelerin
arkasına daldı. Gökleri bürüyen alev kızıllığında kargaları, rüzgâra kapılmış kâğıt
külleri gibi gördüm. Dalgalana dalgalana uçuştular, alçaldılar, sonra yine yükselir
252
gibi oldular ve nihâyet uzaklaştıkça küçülerek lamba isinden sıkı bir yağmur şeklinde
görünmez yerlere yağdılar.
Kalabalık bir hamâmdan henüz çıkmış gibiydim. Ortalıkta çıt kalmamıştı.
Yumuşak bir meltem, suların göğsüne sürünerek ince bir sis bulutunu arkasından ite
ite esiyor, onu gâh şişirerek ve gâh uzatıp yayarak bol bir harmanî gibi kırların sırtına
giydirmeğe çalışıyordu. Sekiz on gece kuşu peydâ oldu. Kanatlarından bile ses çı-
karmaksızın tepemde biteviye çevirdikleri dâireyi, kendi kendine çekilen efsunlu bir
tesbîh zannettim. Çabuk çabuk dönüyorlar ve sanki muhayyel bir âlemi halkadan
geçiriyorlardı. Biraz sonra göklerin bir tarafında, denir mi çehresi solgun bir ay par-
ladı. Donuk rengiyle aydan ziyâde gazlı saman yakılarak uçurulmuş bir kâğıt balona
benziyordu. Ağaçların yukarısında, evvelâ bir dala takılmış gibi hareketsiz kaldı.
Sonra buzlu bir iniş üzerinde imişçesine ağır ağır ufka doğru kaymağa başladı. Onun,
yüksek bir kubbeden yağlı bir yaldız damlıyormuş gibi nehirde titreye titreye pırılda-
yan aksini seyrettikçe fosforlu bir medüz [Hydrozoa ve Scyphozoa sınıflarında bulu-
nan serbest yüzen hayvanlardır. Medüzler, yassılaşmış ve yüzmeye uyum yapmış
polipler olarak tanımlanabilirler. Vücut şekli çoğunlukla yayvan ya da kubbeli bir
şemsiye şeklindedir. Poliplerden daha karmaşık yapılı canlılardır. Yüzme organı ola-
rak bir şemsiye gelişmiştir. Bu organ sayesinde hayvan ileriye doğru hareket eder.],
akıntıya karşı yüzmeğe çabalıyor sandım.
Ufukların yangını çoktan söndü. Kargalar da artık uçmuyor. Fakat neden bu
gece, bir mezârlığa inmiş kadar ıssız ve korkulu?
(Millî Mecmû’a, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1094 – 1095)
4.1.1.6 Sevgili
O kimdir? Nedir? Nereden karşıma çıktı? Nasıl hayâtıma karıştı? Hiç bilmi-
yorum. Bir gün de anlamak istemedim. Yalnız iyice hâtırladığım bir şey varsa o da,
ben ben olduğum günden beri içimde onun kaygısını, onun sihrini, onun ateşini ve
serinliğini, onun her şeyini, her türlü te’sîrini gâh ezâ ve gâh neşât şeklinde duydu-
ğumdur. Bana neş’e ve inşirâh verdiği hiçbir gün ona teşekkür etmeği düşünmediğim
253
gibi beni melâl ve tefekküre boğduğu hiçbir vakit de darılmağı aklıma getirmedim.
Zâten benim şükrân ve iğbirârımın onun üzerinde müessir olabileceğinden de şüphe-
liyim. Çünkü o kazâ ve kaderin hükmüne râm olmuş, ne yaptığını bilmez, ziyâ ve
kokudan mürekkep bir mahlûktur. Belki de kazâ ve kaderin kendisidir. Eğer öyle
olmasa idi tâli’in bizi karşılaştırdığı bunca zamânlardan sonra muhakkak bende bu
dumanlı, bu şekilsiz, bu ne olduğu bilinmez duygudan pek başka bir şey kalacaktı.
Sanki şimdi de ona râst gelmiyor muyum? Her gün bin sûrette ve kıyâfette, daha
doğrusu bin sûretsizlikte ve kıyâfetsizlikte karşıma çıkmıyor mu? Evet, fakat her
tesâdüfüm bana, havasımdan sıyrılıp kaçan tuhaf bir buğudan başka bir şey bırakmı-
yor ki… Onu ulamadı bir mevcût, benim gibi bir insân sandım. Kaç def’a arkasından
koşmak, ne olduğunu anlamak, benden ne istediğini sormak istedim. Kaç def’a ta
yanına kadar yaklaştım ve kaç def’a elemi uzatınca kendisini tutacağımı zannettim.
Ne kadar aldanmışım! Her takarrübümde onun yerine ya kulaklarımda alaylı bir kah-
kaha veya yüzümde ıslak hava temâsına benzer garîp bir tecessüs duydum ve bundan
sonra onun cinlere ve perilere ve sâir varlıklarını tuhaf tuhaf sırlara bürüdüğümüz
semâvî mahlûklara mensûp olduğunu öğrendim. İşte ona dâir yegâne bildiğim şey…
Mamafîh bu bilgisizlik beni sıkmıyor. Zâten bir kayanın, göğsünde çağlayan billur-
dan bir ırmağa nereden geldiğini sorduğu var mıdır? Ve buna lüzûm nedir? Ben de
tıpkı bir kaya gibiyim ve o, benim hayâtımda, kesilmeden akan bir deredir. Ben onun
karşısında duruyor ve bana çarpa çarpa çıkardığı sesleri dinliyorum. Bunlar bazen bir
girye oluyor, ben de berâber ağlıyorum.
Bazen bir şarkı şekline giriyor, ben de birlikte teğanni ediyorum. Kimi vakit
bir ninni hâlini alıyor, ben de pür-sükûn bir uykuya dalıyorum. Bu kâfi değil mi?
Onun nereden gelip nereye gittiği benim neme lâzım? Kanâat kadar insânlara yaraşan
şey var mı?
Fakat bana öyle geliyor ki bu esrârlı ırmak, yavaş yavaş beni eritiyor ve be-
yâz, dokunulursa kaybolur, hafîf bir köpük hâlinde meçhûl tahassüs ülkelerine sürük-
leyip götürüyor. Ona niçin râm oldum? Neden bu kadar hükmüne boyun eğdim?
Farkında değilim. Zâten nasıl farkına varmalı? Hiç ziyâ ile kokunun nüfûzunda tedrîc
olur mu? Ben de bu kamaştırıcı nûru ve bu uyuşturucu kokuyu birden bire duydum.
Ve ona ancak onu içimde bulduktan sonra hulûl ettim. Evvelâ başım döndü. Neye
uğradığımı, hangi füsûnun tuzağına tutulduğumu anlayamadım. Bu ilk veleh anı geç-
254
tikten sonra sinirlerim büyük bir hiddetle gerildi. Ezilen gurûrumun acısını hissettim.
Kızgınlığımla onu yerden yere vuracak ve ufuklarımın arkasına atacaktım. Fakat
fakat ne yapayım ki o artık karşımda değil, gönlümde idi. Yumruk kadar kalbimin
neresine sinmişti? Ve bu koparılmaz bir şey miydi? Gâlibâ öyle idi. Çünkü ne kadar
gizlendiği yeri aramış, ne kadar sihrini bozacak tılsımlar yapmışsam o içimde o kadar
kökleşti. Ve ben ne tamâm bir kayıtsızlığa, ne de her hangi bir vâzıh alâkaya benze-
yen bir şekilde farkına vardım ki onu içimden kovduğum gün kalbim, mızrâbı kay-
bolmuş bir tambura benzeyecek. O ne sihirdi ki kalp gibi yarı yapılmış bir âletten
nağmelerin en ilâhîsini çıkarıyordu!
Hem o, o kadar bana temessül etmiş, o derece ben olmuş, beni öyle bir şefkat
ve sıyânetle sarmıştı ki artık kızmaktan vazgeçtim. Hatta böyle bir kasta kapıldığıma
bile pişmân oldum. Hiçbir söğüdün yapraklarını okşayan rüzgâra gurûrundan bahset-
tiği var mıdır? Hangi daldır ki üstünde olan meyveye kendisini eğdiğinden şikâyet
etsin? İşte ben de öyle yaptım. Başımı onun kalbine dayadım ve kalbimi ona bir taht
diye verdim. O vakitten beri rûhum eşiksiz bir kapıdır ve içinde yalnız mumlar yanan
bir mabede açılmaktadır. O, bazen bir rüzgâr şeklinde bu kapıdan giriyor ve mumla-
rın donuk şu’lelerinden tütsüler çıkarıyor. O zamân mabedin beyâz duvarlarında tit-
reşen ve kaynaşan gölgeler görüyorum. Bazen billûr bir kâsede eritilmiş nûrdan bir
sihir âlinde bu kapıdan akıyor. O vakit de mabetteki mumlar baygın ve tâkatsiz, açık
kalmış ulu gözleri gibi sâbit ve manâsız görünüyor. Bütün bunlar neye delâlet eder?
Bunun kimler için bir manâsı vardır? Bilmiyorum. Acabâ ben bu manâyı anlıyor mu-
yum? Hiç zannetmem. Yalnız biliyorum ki rûhum açık ve eşiksiz bir kapıdır. O da
gâh bir rüzgâr ve gâh erimiş bir ışık hâlinde bu kapıdan girer. Ben, ona mâni olmağa
muktedir değilim ve olmak da istemiyorum. O, künhüne varılmaz bir muammâdır.
Düğümlendiği yerlerde acâip şeyler yaratır. Zâten biz de bir muammâ değil miyiz?
Ve anlaşılmaz bir şeyin anlamağa iktidârı var mıdır, ben kendim için yoktur diyorum
ve onun füsûndan ağına sâdece dolanmakla iktifâ ediyorum.
(Millî Mecmû’a, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1132 – 1133)
255
4.1.2 Hâtıra (Anı)
4.1.2.1 Bu Satırları Genç Bir Muallim Hanımın Hâtıra Defterinden Aynen Aldım

“… ömrümün sayılı zevklerinden biriydi: Nöbetçi olduğum akşamları, gece
yarısından sonra yavaş yavaş parmaklarımın ucuna basarak, bütün yatakhâneleri do-
laşır; sarı, kırmızı, kumral ve siyah saçların çerçevelediği mâsum çehreleri uzun uzun
seyrederdim. Bazen kaymış bir yorganı, yarı çıplak bir kızı omuzlarına sararken ken-
dimi meşhûr “çalıkuşu”na benzetir de gülümserdim. Yabancı bir göz belki beni bu
roman kahramanına özenen bir biçâre zannedebilirdi. Hâlbuki bu, benim en büyük
zevkim, en büyük eğlencemdi. Gönlümün bilmem neresinde gizli bir kaynaktan mü-
temâdiyen taşan marazî bir şefkât beni gece yarıları yatakhânelere sürüklüyordu.
Fırtınalı kış gecelerinde çok defa bir zâlim rüzgârın çılgınlığı ile uyanırdım. O
zaman birdenbire gözlerimin önüne açık iki omuz, karyoladan sarkan çıplak bir kol
gelirdi. Titreye titreye odamdan çıkar, nöbetçi hademenin mütehayyir gözleri önünde
yatakhâneleri birer birer dolaştıktan sonra dişlerim birbirine çarparak soğumuş yata-
ğıma dönerdim…
Bütün bunları şimdi niçin hatırlıyorum?
Son nöbetimdeydi. Saat ikiye kadar kendi kendime çalışmış, yorulmuştum.
Bedîî zevkini tatmin için bir resim sergisine giden ve güzellik meftûnu bir adam gibi,
neş’e ve tehâlükle, yatakhâneleri dolaşmağa koştum.
… “İnci”nin altun kıvırcıkları yastığa ne hoş dağılmış! “Güzel”in bir kolu
sarkıyor, üşüyecek! Onu usullacık kaldırıp yorganın altına koydum, sonra yüzüne
dikkat ve rikkatle baktım. Solgun çehresinde dudaklarının bin manâlı kıvrımları o
kadar tatlı ki! Kalbim sıcak sıcak çarptı! Bu sevgili başın içinde ne fırtınalar koptu-
ğunu ben az çok seziyorum! Zavallı sevgili yavrucak: Bâri mes’ûd olsa! Artık daha
fazla dolaşmadım, odama döndüm, uyumadan evvel kendi kendime hep aynı duayı
tekrarlıyordum: Mes’ûd olsa! Mes’ûd olsa!

Aradan üç gün geçmişti gâliba. Bir arkadaşım dedi ki:
-“İnci” sizden bahsediyordu.
-Öyle mi? Ne münâsebetle?
256
Arkadaşım tereddüt ediyor gibiydi:

-Siz… Geceleri yatakhâneleri gezip, çocukların ceplerini kontrol ediyormuş-
sunuz!
-Ben mi?
Ayaklarımın dibine yıldırım düşşe idi bu kadar şaşırmaz, bu kadar sarsılmaz-
dım:
-Ben mi? Ben mi?
Gönlümün bütün isyânı, bütün feryâdı bu tek kelimede inliyordu:
-Ben mi?
Arkadaşım gözlerimdeki perişanlığa ve hüsrâna acıdı zannederim:
-Üzüldünüz, dedi. Bileydim söylemezdim.
-Hayır, -Cevap vermeye çalıştım- üzülmedim! Niçin üzüleyim? Yalnız… Ben
onları bir anne gibi örtmek, bir anne sevgisi ile uykularını seyretmek için yatakhâne-
leri dolaşırdım da!
-Onlar çocukturlar. Anlamazlar ki…
-Doğru çocukturlar. Ben de onun için üzülmedim ya!
Dışarıda geçe ılıktı ve çok karanlıktı. Başımı karanlığın çarpan kalbine daya-
dım, ellerime sıcak damlalar düştü. Galiba yıldızlar ağladılar.
“Ben hiç üzülmemiştim.”
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 993)
4.1.3 Hikâye (Öykü)
Üçü telif, ikisi tercüme toplam beş adet öyküye yer verilmiştir.
4.1.3.1 Sokak Çocuğu
Onu ilk gördüğüm zaman, ne derin bir zevk ile seyretmiş ve sarışın, tombul
yüzünü ne kadar sevmiştim. O daima koltuğunda bir yığın gazete, başı açık, ayakları
çıplak ve üzerinde bir mintan ve eski pantolondan ibaret elbisesiyle daima aynı mev-
257
kidedir. Orada, onu tanımayan hiç yok gibidir. Tombul yüzünde, biraz büyük duran
ağzının bir köşesini kulağına doğru çekerek, öyle bir “ak …ş… m” deyişi vardı ki
bu, tamamen kendine mahsus bir edadır. Civardaki satıcıların hepsiyle dosttur. Ve iyi
geçinir. Sabahleyin, meşrebine göre kimine sabahlar “Hayrolsun!”, kimine “Nasılsın,
be arkadaş!”, kimisine de “Kalimera Hacı Yani!” diyerek seğirtir geçer. Ve ince,
keskin sesiyle “İk… dâm… Vâ…kît” diye bağıra bağıra koşar. Daima kulağının ar-
kasında bir sigara takılıdır. Fakat sigara içer mi? Bunu gören yok. Onun nazarında bu
en sevdiği bir şıklıktır.
Eni boyundan fazla olan tombul vücudu henüz on iki yaşında görünür. Lakin
simasında ve halinde çok yaşamış ve çok görmüşlere mahsus bir büyüklük vardır.
Buna rağmen çok cebbâr (zorlayıcı) ve atiktir. Önünden bir tramvay geçirtmez. Bir
taraftan biner, diğer taraftan atlar. Bu esnada, herhalde iki üç gazete satmıştır. Ekse-
riya paralarını da tramvay hareket ettikten sonra atarlar. İri bir kazayağı gibi, ayakları
çamurlara bata çıka adeta kışa başlamıştır. Kim bilir ne zaman yıkadı? Belki hiç hatı-
rına gelmedi… Öyle ya! Allah’ın bol bol karı, yağmuru varken yıkamaya ne hâcet?
Fakat yüzü daima temizdir. Her ne sebepten ise, her gördüğü çeşmede yüzünü ıslat-
mayı unutmaz. O, tam manası ile sokakların yetiştirdiği bir çocuktur. Ömründe bir
defa ana yüzü düşünmemiştir. Kim bilir ekseriyetle erkekler ile alışveriş ettiğinden
mi? Neyse bazı bazı bir babası veya ağabeyi olmasını düşünür. Ben bu çocuğu daima
aynı yerde görürüm. Ve her gördüğüm zaman, başlıca işim onunla meşgul olmaktır.
Bazen birkaç gazete alır, onu lafa tutarım. Kaşlarını kaldırıp ağzını büzerek öyle bir
yan bakışı ve cevap verişi vardır ki bir gün bu sokak çocuğunun, adam olacağını ha-
tırlar gibi olurum. Kısa kısa cevapları gayet düzgündür. Ve söz söylerken daima ku-
lağının arkasındaki sigarayı birkaç defa okşar.
Bu ufak tefek konuşmalarımla ben onun yattığı yeri de öğrendim. O civarda
bir otomobil garajında yatarmış. Ot yığınından yaptığı yatağın üzerine bir çuval se-
rer, diğerini de üzerine alırmış. Kış olduğu zaman, bu altındaki ikinci çuvalı da yor-
gan olarak kullanırmış ve aynı cinsten bir yastıkta uyuyan başı, hiç deliksiz bir uy-
kuyla kalkarmış.
Artık bu küçük ile dost olmuştum. Her tesadüfünde koltuğundaki gazete yığı-
nını yanıma koyar ve kendisi de bankın öbür ucuna ilişir. Ben de tren beklediğim
sıkıntılı saatlerimi bu küçükle konuşarak geçiririm. Banktan kısa kalan çıplak ve
258
tombul bacaklarını daima sallamayı itiyat etmiştir. Bazen çamur fiskelerinin üzerime
sıçramasından korkarak hafif bir nazarla ayaklarına bakarım. O ne kadar zekidir.
Hemen ne demek istediğimi anlar ve durur. Lakin ne yapsın, itiyat, iki dakika sonra
yine unutur ve sallamaya başlar. Bir gün ona ailesini sordum. Bu benim için ne acıklı
bir kalp oyunu oldu. Günlerce onun zengin, fakir, namuslu veya çok fena türlü türlü
tiplerle hayalimde dolaşan ailesini yaşadım.
Evet, zavallı küçük, ne kadar da sokak çocuğu idi. Öksüz ve kimsesiz başını,
omzuna dayayarak ince ve hazin bir sesle ne güzel anlatışı vardı.
Beni, diyor; bir gün çamurlu ve dolambaçlı pis bir sokakta boş ve eski bir evin kapı-
sında ağlar bulmuşlar. O zaman henüz bir yaşında kadar imişim. Patiklerim, entarim
herhalde fakir bir aileden olduğumu gösteriyormuş. Ve hırkamın cebinde de şöyle bir
kağıt bulmuşlar: “Bu çocuk, benim zavallı bedbaht yavrum, henüz bir yaşındadır.
Hain bir üvey babanın zulmünden kurtarmak için evladımı terke mecbur oluyorum.
Ey meçhûl insan, bu çocuğu sev velev ki benden ziyade müşfik ol.” Beni bulan iki
fakir adamdan biri, evli ve evlat sahibi imiş, diğeri ise kimsesiz ve yersiz lâkin çok
hisli bir adammış. Evvela beni merkeze teslim etmeyi düşünmüşler. Fakat bu kimse-
siz hassas adam beni çok sevmiş ve diğerine haber vermemesini rica ederek kendine
evlat etmiş. Bu suretle ben ötede beride kim bilir ne suretle büyümüşüm. Ve kendimi
bildim bilelidir ki gazete satıyorum.
Ben altı yedi yaşında iken dünyada bir tane olan bu babam da öldü. Çok ağla-
dım, babamı çok aradım; fakat ne çare Allah öyle istemişti. Şimdi gündüzleri gazete
satıyorum, geceleri saman yığının üzerinde uyumazdan evvel bildiğim birkaç ayeti
okuyup babamın ruhuna gönderiyorum. Ve dünyada, bütün kadınlardan nefret ediyo-
rum. Ömrümde bir saniye bile benim de bir annem olmasını düşünmedim. Çünkü o
annem ki beni kocasına tercih etmemiş, kimsesiz ve aciz zavallı yavruyu sokaklara
atmış ve güya şefkat gösterir gibi cebime de bir kâğıt koymuş.
Kim bilir ne çirkin yüzlü, kalbi gibi ne menfûr bir kadındı. Belki şimdi hayat-
tadır. Lakin Allah’tan annem kadar kirlenmeyen şu temiz kalbimle, öyle temenni
ediyorum ki o kadar da sokaklarda kalsın diyemeyeceğim; fakat o azabı duysun.
“Lakin biliyor musunuz şimdi ne düşünüyorum?” dedi:
-İnsanın bir ablası olmak ne güzel şey…
259
Bunu söylerken simasında öyle hazin bir kimsesizlik ve sesinde öyle müştekî
bir ağlayış vardı ki utanmasam boynuna sarılıp öpecektim.
-Olmaz mı sanki dedim. O zaman böyle gazete satmazsın, böyle çıplak gez-
mezsin, mektebe gider efendi olursun.
-Ya… dedi. Ne güzel şeyler; fakat Allah istemez ki…
-Niçin, dedim.
-Çünkü bu zamana kadar isteseydi, böyle olmayacaktım. Fakat… Sizden bir
şey istesem acaba olur mu?
-Söyle, dedim.
-Size ben böyle her tesadüfümde “abla” desem ne olur?
-Çok iyi olur küçüğüm! İstersen seni bize de götürürüm.
O zaman yüzüme öyle haşin ve büyük bir tavırla bakmıştı ki o dakika zannet-
tim ki asîl ve yüksek bir kimseye hakaret etmişim.
-Yok… Ablacığım yok, dedi. Ben çok güzel yaşayabilirim. Esasen, doğdum
doğalı böyle yaşarım ve pekiyi alıştım. Sonra ben hür ve serbestim, kim bilir bekli de
ev inzibâtına alışamam.
Şimdi ne zaman oradan geçsem, küçüğüm yanıma gelir. Bana, serseri ve ufa-
cık hayatından birkaç yaprak çevirir. Bazen nasihat eder, bazen memnun ederim.
Nasihatlerim biraz hoşuna gitmediği zamanlar, tombul yüzünde büyükçe duran ağzı-
nın bir köşesini, kulağına doğru çekerek o kendine mahsus edasıyla “Ak…şam!”
diye bir nara basarak yanımdan uzaklaşır.
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 849 – 850)
4.1.3.2 ‘Uzlet
Muharriri: Guy de Maupassant

Mütercimi: Ziyâeddîn Cemîl
260
Kalabalık bir akşam yemeğinden sonra idi. Herkes çok neşeli ve memnûndu.
Oturanlardan biri, bir eski dost, bana:
- İster misin seninle şöyle Şanzelize’ye doğru yürüyelim? dedi.
Çıktık, henüz yaprakları yeşermeye başlayan ağaçlar altında uzun yolu takîben ağır
ağır ilerlemeye başladık.
Paris’in bu mütemâdi ve müphem gürültüsünden hiç eser yoktu. Taze bir rüz-
gâr çehrelerimizi okşuyor, yıldız kümeleri semânın siyahlığına altından bir toz serpi-
yordu.
Arkadaşım:
- Geceleri -sebebini bilmediğim halde- her yerden iyi, burada nefes alabiliyo-
rum. Zannediyorum ki bu düşüncem burada genişliyor. Bazı anlar, mefkûremde öyle
şuleler hâsıl oluyor ki bana eşyanın ilahî sırları münkeşif olacakmış hissi geliyor.
Sonra pencere kapanıyor ve her şey bitiyor.
Zaman zaman karanlıklar arasından gölgelerin kaydığını görüyoruz. Bazen de
yan yana oturan iki kişinin simsiyah bir leke teşkîl ettiği kanepeler önünden geçiyo-
ruz.
Arkadaşım mırıldanıyor:
- Zavallı insanlar… Onlar bana nefret değil, fakat nihayetsiz bir merhamet
ilkâ ediyorlar. İnsan hayatının sırları arasında ancak bir tanesine nüfûz edebildim:
Kâinatta ebediyen yalnız olduğumuzu, bütün ceht ve faaliyetlerimizin bu yalnızlığı
unutmaya ma’tûf olduğunu bilmekten mütevellit ye’ise… Bu tahta kanepelerde otu-
ran âşıklar da tıpkı bizim gibi, tıpkı bütün mahlukât gibi -hiç olmasa bir saniye için-
ebedi yalnızlıklarını dindirecek bir çare arıyorlar. Fakat biz nasıl yalnızsak onlar da
daima yalnız kalacaklar. İşte bizi ihata eden esrardan ancak bu kadarı sezilebiliyor,
ancak bu kadarı…
Bir müddetten beri yaşadığım bu korkunç uzleti keşfetmiş, anlamış olmaktan
mütevellit cehennemî bir hayat sürüyorum, biliyorum ki hiç, hiç bir şey bu yalnızlık
ıstırâbını dindirmeyecek!
İşitiyor musun hiçbir şey?
Ne yapsak, neyi tecrübe etsek, kalplerimizin hamlesi, dudaklarımızın ateşi,
kollarımızın çemberi ne kadar kudretli olursa olsun daima, daima yalnız kalmaya
mahkûmuz.
261
Seni bu gece gezintisine sürüklemeden maksadım, evime biraz daha geç gire-
bilmek içindi. Çünkü şimdi bile odamın sükûnetinden ne tahammülsüz bir ıstırap
duyuyorum. Fakat bu neye yarar değil mi? Şimdi sana söylüyorum, sen de beni din-
liyorsun. Öyle olduğu halde ikimiz de yalnızız, yan yana fakat daima yalnızız, anlı-
yor musun?
Kütüb-i mukaddese, basit ruhlu insanların bahtiyarlığından bahseder. Evet,
hiç olmasa onlarda saadetin hayali var. Onlar bizim duyduğumuz yalnızlık sefâletini
hissetmiyorlar. Onlar benim gibi, hayatta yalnız, dirseklerin temasından başka rabı-
tamız olmadığını bilerek dolaşmıyorlar. Onlar ebedi yalnızlığı hissetmekten, görmek
ve muzdarip olmaktan mütevellit vahşi ve hod-bîn zevki tanımıyorlar. Söyle, beni bir
parça çılgın buluyorsun değil mi?
Dinle… Ruhumdaki yalnızlığı anladığımdan beri zannediyorum ki her gün bir
parça daha, hudutlarını bulamadığım mâverâsını keşfedemediğim nihayetsiz bir zul-
mete dalıyorum. Bu gölgeli yolda benden başka yürüyen yok. Yalnız ve kimsesiz
ilerliyorum. Bu tahtü’l-arz yol: hayatın kendisi… Bazı defa gürültüler, sesler ve fer-
yatlar işitir gibi oluyorum. El yordamıyla bu müphem gürültülere doğru teveccüh
ediyorum. Fakat hiçbir zaman doğru olarak bu seslerin nereden geldiğini anlamıyo-
rum. Hiç kimseye rast gelmiyorum, beni saran bu karanlıkta başka bir ele tesâdüf
edemiyorum. Nasıl beni anlıyor musun?
Bazı insanların bu kemirici ıstırâbı anladıkları olmuştur. Musset böyle yaz-
mıştı.
-Kim geliyor? Kim beni çağırıyor?
- Hiç kimse! Yalnızım. Çalan saat…
Ah sefalet! Ah kimsesizlik!
Fakat Musset’deki bu yalnızlık ıstırâbı, bende olduğu gibi muayyen bir kanaat
değil, geçici bir şüphe idi. Zira o bir şairdi. Hayatını gölgeler ve hayallerle iskân et-
mesini biliyordu. Onun içindir ki hakiki surette yalnız değildi. Fakat ben… Ben dai-
ma yalnızım.
Çok iyi gördüğü için en büyük bedbahtlardan biri olan Gustave Flaubert bir
dostuna: “Hepimiz nihayetsiz bir çöldeyiz. Hiç kimse yek-diğerini anlamıyor!” diye
acı acı yazmamış mıydı? Ne kadar düşünülse, ne söylense ve tecrübe edilse hiç kim-
se yek-diğerini anlayamıyor.
262
Dünya binlercesi mesâfât içinde kaybolmuş ve bize ancak bir kısmının ışıkla-
rı gelebilen, fakat belki de bir cismin molekülleri kadar birbirine yakın olan şu yıldız-
lar da şu fezâya ateşten zerreler gibi saçılmış ecrâmda geçen şeylerden haberdâr ola-
biliyor mu? Tıpkı bunun gibi insan da bir başkasının fikrinden geçen şeyleri bilemez!
Biz insanlar, birbirimize bu yıldızlardan daha uzak, bâhusus onlardan daha yalnızız.
Çünkü münkere nâ-kâbil nüfûzdur.
Söyle benliklerine giremediğimiz insanlara mütemâdiyen sürünmekten kor-
kunç ne vardır? Bazen birbirimizin ruhuna nüfûz edemeden, kol kola birbirimizin
yanı başında adeta zincirlenmiş gibi sevişiyoruz. Mukâvemetsiz bir birleşme ihtiyâcı
içinde kıvranıyoruz. Fakat ne yaparsak yapalım bütün cehitlerimiz akîm, ayrılıklar
faidesiz, samimiyetler gayr-i müsmir (meyve veren), buselerimiz kuvvetsiz, nevâziş-
lerimiz (iltifat) biçâre ve zelîl kalıyor. Birbirimize karışmak istediğimiz zaman sarf
ettiğimiz kudret yalnız birbirimize sürtünmekten başka bir netice vermiyor. Kalbimi
bir başkasına verdiğim andan daha yalnız olduğumu hissettiğim an yoktur. Çünkü
ancak o zamandır ki aramızdaki aşılmaz uçurumu bütün ruhumla anlıyorum.
İşte karşıda bir insan… Parlak gözleri bana çevriliyor, fakat onların mâverâ-
sındaki ruhu… Onu asla, asla anlamak kâbil olmuyor. Beni dinliyor, fakat ne düşü-
nüyor, evet ne düşünüyor? Bu ıstırâbı anlamazsın?
Belki bana diş biliyor, belki benden nefret ediyor. Belki de benimle istihzâ
ediyor? Evet, söylediklerimi dinliyor, hükümler veriyor, belki beni mahkûm ediyor.
Ya beni basit bir adam veya bir sersem yerine koyuyor. Evet, onun ne düşündüğünü
nasıl bilmeli? Benim kendisini sevdiğim kadar onun da beni sevdiğini nasıl anlamalı?
Bu küçük ve yuvarlak başta neler geçtiğini nereden öğrenmeli? Herhangi bir mahlû-
kun esrârlı başında, ne anlamamıza, ne imâle etmemize, ne hâkim olmamıza, ne de
mağlûp edebilmemize imkân olan gizli veya hür düşüncesinde nasıl bir sır vardır?
Ben beyhude yere kendi kendimi tedkîke, ruhumun bütün kapılarını açmaya
ne kadar uğraştım da muvaffak olamadım. Daima benliğimin en derin yerlerinde
kimsenin nüfûz edemeyeceği meçhûl bir (ene) noktası muhâfaza ettim. Zaten hiç
kimse oraya giremiyor, o esrârı keşfedemiyor. Zira kimse kimseye benzemiyor ve hiç
kimse yek-diğerini anlayamıyor!
Beni hiç olmazsa şimdi anlıyor musun?
263
Hayır, hayır… Bana içimden deli diyor, beni tedkîk ediyor. Sonra kendi ken-
dine soruyorsun: “Acaba nesi var?” diye.
Fakat eğer bir gün sen de beni öldüren bu derin sızıyı duyarsan yalnız şunu
söylemek için bana gel: “Seni anladım!” Kim bilir belki de bir saniye olsun beni bah-
tiyar edersin!
Ebediyen yalnız olduğumu bana en çok duyuran kadınlardır. Ah ne sefâlet!
Onlardan ne kadar eziyet çekiyorum. Çünkü onlar bana erkeklerden fazla yanız ol-
madığım vehmini veriyorlar. İnsan aşka daldığı zaman derinleştiğini hissediyor.
Fevka’l-beşer bir bahtiyarlık hissi sizi istilâ ediyor. Bunun neden münbais olduğunu,
bu nihayetsiz saadetin nereden geldiğini hiç düşündün mü?
Bunun yegâne sebebi: İnsanın artık yalnız olmadığını tevehhüm etmesin-
den… O zaman inzivâ ve nisyân artık dinmiş gibi oluyor. Ne hata! Zavallı kalbimizi
kemiren o ebedî aşk ihtiyacıyla bizden ziyade muazzep olduğu için, kadın hayalin en
büyük yalanıdır!
Nazarlarıyla ruhumuzu alt üst eden, uzun siyah saçlı, sihirkâr çehreli bir ka-
dınla baş başa geçen ilahi saatleri sen de bilirsin! O zaman nasıl bir cennet bizi dalâ-
lete sevk eder? Nasıl bir hayalle kendimizden geçeriz? Ben ve o bir an muhakkak
birleşecekmişiz gibi görünür? Fakat bu “bir an” asla gelmez. Haftalarca intizârdan,
aldatıcı ümit ve neşelerden sonra bir gün kendimi eskisinden daha yalnız bulurum.
Her buseden ve her sarışmadan sonra yalnızlık bulurum. Bilsen bu ne kadar acı ve ne
kadar öldürücüdür.
Bir şair, Solli Peredom böyle terennüm etmiyor mu?
“Nevâzişler, vücutları birleştirmekle, ruhları da birleştireceği vehminde bulu-
nan zavallı aşkın semeresiz tecrübelerinden, mütereddit hamlelerinden başka bir şey
değildir!” Daha sonra veda’! Artık her şey bitti. Bir zaman hayatın bir anı için tama-
men bizim olmuş, bununla beraber derûnî ve şüphesiz âdi düşüncesi bize meçhûl
kalmış olan bu kadına bir daha tesadüf edersen belki tanıyamayız bile.
Vücutların esrârengiz rabıtası, zevk ve arzuların karışık havası içinde, insanın
en derin yerlerine inlediği vehminde bulunduğu zamanlar bile bir kelime, yalnız bir
tek kelime bize hatamızı gösterir. Tıpkı bir şimşek, bir girdap gösterdiği gibi…
Bununla beraber dünyada en iyi şey: Sevilen bir kadının yanında bir şey söy-
lemeksizin yalnız mevcudiyetinin bahşettiği saadet içinde bir gece geçirmektir.
264
Bana gelince, şimdi ruhumu kapadım. Artık inandıklarımı düşünce ve sevgi-

lerimi hiç kimseye söylemiyorum. Ebedi yalnızlığa mahkûmiyetimi bildiğim için her
şeye fikirlerimi izhâr etmeden bakıyorum.
Fikirler, mücâdeleler, itimat ve zevklerin hiçbiri bana lâzım değil! Hiç kimse
ile fikren ve hissen anlaşmak kâbil olmadığı içindir ki ben de her şeye karşı alakası-
zım. Düşüncem daima kapalı kalıyor. Her gün mârûz kaldığım suallere karşı hep
beylik cevaplarım var. Bazen de söylemek zahmetinden kurtulmak için “Evet!” diyen
bir tebessümle mukâbele ediyorum. Söyle beni anlıyor musun?
Büyük caddeyi takiben Etuval’daki zafere kadar ilerlemiştik. Tekrar Concort
Meydanı’na döndük. Arkadaşım, yolda bütün bunları ve şimdi burada hatırlayamadı-
ğım birçok fikirlerini anlatmıştı.
Dostum birden durdu, kolunu şiddetle orada, Paris’in kaldırımı yanında, gra-
nitten ma’mûl dikili taşa, cephelerinde memleketinin tarihi garip bir hatla yazılı,
uzun mısrî profili (görüntü) yıldızlar arasında kaybolan bu nefyedilmiş âbideye doğ-
ru uzatarak bağırdı:
- Bizde tıpkı bu tarihi meçhûl bir memleket gibiyiz.
Sonra bir kelime söylemeden beni terk etti. Sarhoş muydu? Çılgın veya ha-
kîm miydi? Bunu hâlâ bilmiyorum. Bazı anlarımda onun sözleri bana pek haklı gibi
görünüyor. Bazen de onu bir deli zannediyorum.
GUY DE MAUPASSANT
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 896 – 898)
4.1.3.3 Köpek
Muharrir: Maksim Gorki

Mütercimi: Ziya’eddîn Cemîl
Ovayı şeffâf lâcivert gölgeler örtüyor, güneşle bütün gün ısınan topraktan hâr
ve boğucu bir râyiha intişâr ediyordu.
265
Kızıl bir ay ağır ağır yükseliyor. Ufukta balık gibi uzanan muzlim bir bulut
sessizce titriyor. Ağzına kadar kanla dolmuş bir kâseye benzeyen ayın çemberini
ikiye bölüyordu.
Tarlalar arasından, uyuyan küçük köye doğru ilerliyor, parıltıları ağır ağır sö-
nen kiliselerin salîplerine bakıyorum, bir gölge kadar seyyâl, hazîn bir ses yolumda
dalgalanıyor. Tozlu ve karanlık yolda bir köpek koşuyor. Kuyruğu bacakları arasın-
da, dili sarkmış, başını sallayarak doğru üzerime geliyor. Köpeğin derisine yapışan
kıvrım kıvrım tüylerini düzeltmek için vücudunu hareket ettirdiğini görüyorum.
Muntazam harekâtında derin bir meşgûliyete benzer şeyler var! Bana öyle geliyor ki
bu aç ve sefîl köpek kat’i velâyet-gayr bir karar vermek üzeredir.
Hafifçe ıslık çalarak onu yanıma çağırdım, inleyerek geldi, oturdu. Başını kal-
dırdı, gözleri parlak ve kindârdı. Dişlerini göstererek homurdanmaya başladı, üzerine
doğru yürüyünce ağır ağır doğruldu. Hıtkalarında sert şu’lelerle uludu uludu. Sonra
birden bire istikâmetini değiştirerek yoldan ayrıldı. Ara sıra bana bakmak için duru-
yor, dikenlerle örtülü kuyruğunu sallıyordu. Onu gözlerimle ta’kîp ediyordum. Derin
zulmetin sessizliği içinde tarlalar arasından yalnızca soğuk ve tehditkâr ayın kızıl
çemberine doğru ilerliyordu.
***
İki üç gün sonra onu tekrar gördüm. Bir sel çukurunda çalılar arasında uzan-
mış yatıyordu. Üzerinde uçuşan iri ve aç sinekler gözlerinin boş çukurlarında dönü-
yor, açık ağzından ta içerlere kadar giriyor, tüylerinin arasında kayboluyorlardı.
Boynu uzanmış, dişleri açıkta kalmıştı. Sönmüş gözleriyle köy tarafına bakı-
yordu.
Semâda beyâz bulut kümeleri oynaşarak güneşin ziyîlarında eriyordu. Berrak
havada semâ ile yerin gizlice konuştuğu vehmini veren nârîn gölgeler geçiriyordu.
Ba’zen bu hafîf gölgeler köpeğin cesedini örtüyor. O zaman, uzaklara insan-
ların yaşadığı şehre müteveccih ciddi nazarları daha muzlim bir hal alıyordu.
Ölü köpeğe hitâben:
‘Aşk olsun sana diyorum! Sen insanlarla beraber yaşadın. Ve şimdi uzlette
ölmek için onları terk ediyorsun! Daha yaşarken, damla damla mahvolduğunu göste-
rerek onları müteessir etmek istemedin. Sen mağrûrdun. Eskiden çok neşeli ve canlı
olan köpeğin hasta ve tufeyli ihtiyar ve korkak bir hâle geldiğini, ancak mâzîsinin
266
hatırasına hürmeten yaşamasına müsaade edilen ve insanların tezlîl edici merhamet-

leriyle beslenen bir mevkide bulunduğunu onlara göstermek istemedin. Evet, seni
tebcîl ederim. Hayâtı sefîl gururun, yalancı ve boğuk iştikâlarıyla tahkîr etmediğin,
ihtiyarlık sızısı ile ölen kudretsiz ve meşhûr bir hayvanlığın zelîl ulumalarıyla kirlet-
mediğin için seni tebcîl ederim.
Hakîki hakîm zamanında ölür. Aşk olsun sana köpek… Ölüm anının geldiğini
görünce, sessizce hayattan çekildin. Evet, seni tebcîl ederim.
Ne kadar isterdim ki bu takdîrlerimi, tefessühlerinin (çürüme, bozulma)
müstekre kokuları ile hayatımızı zehirleyen nîm ölmüş, birçok insan için sarf edeyim.
Ve yine ne kadar isterdim ki o insanlar senden ‘İbret alsınlar! O insanlar ki ölümü
kalplerinde taşırlar. Ve çürümüş ruhlarının ‘ufûnetli salyalarını yüzlerimize fışkırta-
rak mütemâdiyen söyler ve inlerler. Benden sana nihâyetsiz taktîrler ey asîl köpek!
MAKSİM GORKİ
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 911 – 912)
4.1.3.4 Nişânlılar
Uzak ve yakın, civar köylerin kâffesinde onları tanımayan kalmamıştı.

Nazlı, tam sekiz yıl bu aşkın bu ızdırap ve hasretini ateş yığınları gibi gönlüne
yüklemiş, yazlar ve kışlar geçmiş, ağaçlar kaç defa çiçeklenmiş, pencerenin altındaki
gülfidanı kaç defa açmış ve solmuştu. Artık Nazlı’nın köy gençlerini pınar başlarında
yolunu bekleten gül yanaklarının rengi kalmamış ve ateş yığınları altındaki zavallı
kalbinde hasret ve hicrândan başka bir çiçek goncalaşmamıştır.
Halil, ya onun ızdırap ve azâbı Nazlı’dan tam bir sene daha taşkındı. Tamam,
bir yıl, kalbinin her gün bir parça daha darlaşan ateş çemberlerini Nazlı’dan gizlemiş
ve bütün köy gençlerinin aldıkları cevâba muntazır olan gönlünün bu kıvrandıran
aşkını Nazlı’ya bildirmemişti.
Nihâyet birgün, serince bir yaz gününün tarla dönüşünde Halil dertlerini Naz-
lı’ya dinletmiş ve onun ince ve hassâs tesellîleriyle ümitlenmişti.
Nazlı, ömründe bir defa bile şehre gitmediği gibi, şehir kadınlarıyla da hiçbir
temâsta bulunmak fırsatına nâil olamamıştı. Lâkin onda köy kızlarının hiçbirine ben-
267
zemeyen öyle bir şehirli hâli vardı ki, güzelliğinden ziyâde ona çok yakışan bu haller
herkesi peşinde koşturmağa kâfi geliyordu.
Köyde gizli kalamayan her hâdise gibi bu da pek çabuk meydana çıkmış, her-
kesin gıpta ve hayretleri arasında nişan günü tekerrür etmişti.
O gün, civâr köylerin kâffesinden atlar ve davul zurnalarla birçok davetliler
gelmiş, köy coşkun bir neş’e ile havalanmıştı. Kızlar boyunlarından aşağı sarkan
altun dizilerini, dizleri ile berâber yere vurarak oynamışlar, oynamışlar; erkekler si-
lah yarışları, kılıç oyunları yapmışlardı. O kadar çok silah atılmıştı ki, barut kokuları
kızaran kokuların üstüne bile yayılmıştı.
Elinde yazısı var, her gün yazabilir. Lâkin Nazlı sık sık imamı rahatsız etmek-
ten çekiniyor, hem de istediklerini yazdıramıyor ki…
Şen günler ne çabuk geçti, felek kıskanç gözlerini Nazlı’ya çevirmişti. Zâten
kaç gündür köyde sırlı bir hava esiyor, jandarmalar köye sık sık gelip gidiyordu. Kız-
lar kâbuslu rüyâlarını birbirlerine anlatırken, Nazlı’nın ipek göğsünden bir korku
havalandı. Derin ve lacivert gözleri titredi, titredi. Ne garip, o da kaç gecedir tıpkı
onlar gibi içten içe sarsan ve titreten kâbuslu rüyâlarla boğuşmaktaydı…
Artık düğün günü gelip çatmıştı. İki gün sonra bu meydânın tenhâ köşeleri
kadın ve erkekle kaynaşacak ve bir hafta sürecek olan düğüne silah sesleriyle başla-
nacaktı. Bütün köy kızları düğünde giymek için renk renk ipek şalvarlar dikmişler ve
yedi dağ çiçeği çoraplarını bin bir i’tinâ ile örmüşlerdi. Köçeklerin davul zurnacıların
ve arabacıların boyunlarına asılmak üzere hazırlanan atlas ve yaygılar odanın bir
köşesine renk renk yığılmıştı. İki tekerlekli öküz arabalarını kumaşlarla süsleyerek
Nazlı’ya yer yapmışlar ve Nazlı’nın boynuna takılmak üzere dizi dizi boncuklar ha-
zırlamışlardı. O gün şehirden Nazlı’nın gelin esvâbı gelecek ve artık her şey tamam-
lanmış olacaktı.
Ne hazîn gündü Yarabbi… Onlar davul zurnayı ne gün için bekliyorlardı fa-
kat o, bugün ne başka şeyler söyleyerek yanık yanık haykıran sesini köyün ciğerleri-
ne üfledi. Ne acı, ne yakıcı bir nefes… Köy baştanbaşa yandı. Yandı… Yandı… Se-
ferberlik var, asker toplanıyordu. Nazlı’ya şehirden gelen sırma dallı gelin esvâbına
kollarını sokmak nasip olmadı. Onu iki damla gözyaşının kalbinde bıraktığı tesellisiz
acılarıyla sarıp kaldırdı.
268
Halil’i askerlik hiçbir gün öğütemezdi. Fakat hiç olmazsa şu düğün de geç-
seydi. Hiç olmazsa… Kalbinin her gün bir parça daha darlaşan ateş çemberlerinden
bir gün olsun kurtulsaydı, o zaman o askerlik ne neşeli ve coşkun bir gidiş olacaktı.
♣
Artık Nazlı’nın günleri köy başında postacının yolunu beklemekle geçiyor,
mektup da o kadar sık geliyor ki, öyle ya Halil’in elinde yazısı var, her gün yazabilir.
Lakin Nazlı sık sık imâmı râhatsız etmekten çekiniyor. Hem de istediklerini yazdı-
ramıyordu. Bir gün imâma kendisine okuyup yazmak öğretmesi için yalvardı. O ka-
dar çok çalışıyordu ki iki ay sonra artık Halil’in mektuplarını kendi eliyle yazmağa
başladı.
İşte sekiz yıl oluyor, Nazlı’nın intizâr ve azâbı göğsünün içerisinde alev fışkı-
rarak kalbini tutuşturmakta.
Halil ne mâcerâlar geçirmişti. Kaç defa yaralanmış, aylarca hastahânede yat-
mış, iyi olup yine harbetmişti. İşte en nihâyet Rus’a esîr düşerek ta Sibirya’ya kadar
gitmişti. Bu zamana kadar mektuplarını dâimâ sık sık göndermiş ve kalbini boğan
ayrılık acılarının tesellisini bu kâğıt parçalarında aramıştı. Şimdi ise gönderdiği mek-
tupların gitmediğine kendi de kâni’ olduğu halde yine her gün yazardı.
Bu geliş pek neşeli, pek alaylı oldu.
Bir ay evvel Sibirya’dan gelen beş köylü, yirmi, yirmi beş gün sonra bir başka
esîr kâfilesinin geleceğini ve bunlar arasında Halil’in de bulunduğunu söylemişti.
Bütün köy neşeyle çalkanıyordu. Nazlı sevincinden bir yerlerde duramıyordu. Bir
kuş kadar hafîfleyen kalbiyle kavuşacağı günleri ne güzel tahayyül ediyordu. Bütün
gün, köy yolunda Halil’i bekleyen gözleri hiç yorulmuyordu. Tamam, bir ay aynı
neşe, aynı hülyâ ile aynı yolun tozların çiğneyerek bekledi. Karşıdan gördüğü her
insan gölgesini o zannederek yüreği büyük bir şiddetle çarpmağa başlıyor, fakat biraz
sonra yavaş yavaş çarpıntı azalıyor ve boynunu omzuna yaslayarak kayanın gölge-
sinde bekliyor, bekliyordu.
O gün yine yolun başındaki kayanın gölgesinde oturmuş, önüne yığdığı top-
rak kümesini karıştırarak fal bakıyordu. Karşıdan gelen beş altı insanı köyün yaban-
cısı görerek başındaki örtüyü yüzüne çekti ve geçip gitmelerini bekledi. Lâkin ayak
sesleri uzaklaşmadı, bilakis hem ona doğru geliyor, hem de yavaş sesle bir şeyler
söylüyorlardı.
269
Nazlı… diye bağıran bir ses, bir anda kulaklarını deldi, tâ kalbine geçti. Yü-
reğin çarpıntısı göğsünü delecek kadar çoğalmıştı. Titreyen korkak elleriyle yüzünün
örtüsünü yavaşça çekti. Oh… Bu başka hey’et, başka sîmâ içinde parlayan ateşli si-
yah gözler o idi, tâ kendisiydi. “Halil” diye bağıran ağzı kapandı ve boynuna dolanan
iki sıcak kolun temâsıyla kendinden geçti.
Halil yanındaki mataradan Nazlı’nın ağzına su akıtıyor, gözlerinden boşanan
sevinç yaşları da yüzünden aşağı sular gibi akıyordu. Arkadaşları yürekleri yakan bu
manzara karşısında geriye çekilmiş ağlıyorlardı. İçlerinden bir tanesi köye haber
vermek için koştu.
Bir kıyâmet, bir neşe… Sanki bütün köyün düğünü vardı. Davul, zurnalar ha-
zırlandı. Kadın, erkek bütün halkı peşinde getiren bu âhenk esîrleri karşılamağa geli-
yordu. Esâsen bir ay evvel gelenleri tanımayıp karşılayamadıklarından dolayı üzül-
mekte olan köylüler esîr dönüşünün zevkini şimdi çıkaracaklardı.
Aralarına aldıkları nişanlıların o gün köye girişleri görülmedik bir manzara
olmuştu.
Meydanın tenhâ köşeleri kadın ve erkekle doldu. Ne güzel bir gün oldu.
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 994 – 995)
4.1.3.5 Böcek Yuvaları
Câddenin ortasında bir kahve vardı. İri ve yeşillikleri koyu ağaçların arasına
çıkmış küçük kubbesi, incecik minâresiyle şimdi eskiden kalma bir minyatüre benze-
yen câmi’in köşesinde bu kahve, üç-beş dükkânlık mütevâzi çarşının rûhu gibi idi.
Sabâhleyin, daha gün doğmadan hemen bütün dükkâncılar oraya toplanırlar, onun
her yerden evvel uyanan ocağından içtikleri kahvelerle mahmûrluklarını giderirlerdi.
Sütçü Sıdkı Ağa bile orada bir kahve içmeden dükkânının kepenklerini kaldırmazdı.
Sonra yavaş yavaş çarşı canlanarak kahve tenhâlaşır, dâirelerine giderken daha ziyâ-
de gazete okumak hevesiyle uğrayan bir iki küçük me’mûrdan sonra peykeler ve
alçak sandalyeler hemen bomboş kalırdı. Artık akşama kadar kahvede yalnız sinekler
vızıldardı. Ba’zen yorgun bir sokak satıcısının, öğleleri tablasını bir kenâra bırakarak
270
peykelerden birine uzandığı ve yüzünün yağlı terinde iştihâ-âver bir ziyâfet kokusu
bulan sineklere karşı omuzlarından yukarısına bir yazma mendili siper aldığı görül-
mez değildi. Fakat bu, kahvenin gündüze mahsûs durgun hayâtında, bir iskemlenin
üzerine kıvrılıp kaşınır gibi yalanan ve zamân zamân sinirlendiği kuyruğuyla pençe-
leşen küçük sarı kediden fazla bir değişiklik yapmazdı.
Kahvenin keyfi, asıl akşamları ezândan sonra başlardı. Orası, sanki rehâvetin
beşiği idi. Dükkânlarına birer duman gibi dolan karanlıkla hemen kepenklerini indi-
rip evlerine yemeğe giden çarşılılar, uykularını getirmek için oraya, birbirlerinin es-
neyişine bakmağa gelirlerdi. Her birinin senelerden beri otura otura taayyün etmiş
birer yeri, birer köşesi vardı. Bunları, birbirine karşı kendileri tanırlar, husûsî kahve
zevklerini, i’tiyâdlarına mütemâdi bir sadâkat göstererek, kahveciye tanıtırlardı.
Muslihiddîn Ağa, müşterilerinden her birinin nasıl kahve içtiğini ve hangi fincândan
hoşlandığını bilirdi. Herkesin mizâcına dikkat etmek, onun şahsına muhabbeti ve
san’atına rağbet celbeden bir hasîsasıydı. Zâten kahvecilikte bundan başka ne vardı?
Her cezve aynı ocakta su ile fakat ayrı bir şekilde kaynardı. Kahveler de tıpkı insân-
lar gibi idi. Hep birbirine benzer görünmelerine rağmen kimi pek tatlı, kimi acı, kimi
köpüklü, kimi fazla kaynayıp durulmuş, kimi ağır ve kimi hafîf olurdu. Muslihiddîn
Ağa, hilkatin sırrını hep kahve pişirirken düşünürdü. Ağızlarının tatmîni zevklerinin
çeşidine uygun istemekte bu kadar titiz bu insânlarda kim bilir hangi bukalemun
zevkin karârsız tecellilerine uymak için çemberden çembere geçiyorlardı?
An’anesini kaybetmemiş Şark kahvelerinin rûhu, tahayyülden bir mâzi bulu-
tuna saran hisli bir havası vardır. İçine kahve ve çaydan başka meşrûb-ı buhârî ka-
rışmamış bu hava, gündelik hayâtın örselediği rûhlar için, tıpkı yorgun bir vucûdu
uykuya çeken bir yatak gibi, ba’zen tatmîni lâzım bir ihtiyâç olur. İçimizde kanmaz
bir teselli susuzluğu taşıdığımız için muhayyilemizde dâimâ tatlı taraflarıyla veya
tatlılaşmış acılıklarıyla canlanan mâziyi, biraz kendisine âit bir dekor içinde hayâtı-
mıza da yakın buluruz. İşte Muslihiddîn Ağa’nın kahvesi, böyle dekorlardan biridir.
Onun bir ucu, vaktiyle serin sularını harâretten yanmış dudaklara coşkun bir vecitle
bol bol döktükten sonra nihâyet bir sebîle dayalı, yüksekçe bir çardağı vardır. Asırlık
iki üç ağacın gölgesine asmadan kesîf bir tavan kuran bu çardağın içine güneşin ziyâ-
sı, sanki bir elekten dökülüyormuş gibi çizgi çizgi girer. Harâreti süzüldüğü yaprak-
ların içinde kalmış, ay ışığı gibi tatlı bir nûr yağmuru altında vucûdunuz yıkanıyor
271
sanırsınız. Tepenizden yer yer üzüm salkımları küçük, yeşil âvîzeler gibi sarkar ve
mini mini serçeler size yaşamanın saâdetinden bahseder. Bu saâdeti hiç olmazsa bir
serçe ağzından dinlemek için oraya oturursunuz. Karşınızda cephesinin yarısını kap-
layan kapısı, cesîm kemeriyle câddeden ziyâde havaya açılıyormuş vehmini veren
eski bir kervansaray, yüksek duvarlarını kale bentleri gibi haşmetle gerer. Bir tarafı-
nızda da Fatma Kadın Câmi’i, ikinci bir yeşilin azameti ortasında temiz ve ince hat-
larını uzatır. Tahayyül edersiniz: Şimdi acı bir kimsesizlikle mustarip görünen ker-
vansarayın avlusunu yavaş yavaş yüklü deve kâfileleri doldurur. Bağdaş kurmuş,
nargile içen haşîn yüzlü yeniçeriler görürsünüz. İçlerinde gurbet ve hasret çağlayan
âşıkların saz sesleri derinden duyulur gibi olur. Sonra bembeyâz minârede, titrek
âhengini uzun kavisler hâlinde havaya dağıtan içli bir ezân okunur ve bütün bu mu-
hayyel insânlar mihrâbın önünde saf bağlamağa koşarlar.
Bir akşam donuk gaz fenerlerinden, kuytuluklarına ziyâ yerine sanki ziyâdâr
bir duman dağılan sokaklardan geçerek ben de kahvenin çardağı altında oturmağa
geldim. İki üç taş merdiven, başımı biraz daha asmaya yakınlaştırdı. Salkımların ara-
sına, camları tertemiz bir bahçe feneri asılmıştı. Onun kısık lambasından süzülen zaîf
şiârlar, yaprakların aralıklarına göre birer şekil alarak sokağa, oradan da câmi’in du-
varlarına kadar uzanıyor, renkleri kaybolmuş sıvaların üzerine gölgeden nakışlar
işliyorlardı. Sıraları ve alçak iskemleleri, sanki vakit vakit kımıldayan ve birbirlerine
bir şey söyleyen hayâletler doldurmuştu. Kahvede derin bir huzûr vardı. Oturduğum
tenhâ köşeden, câmi’in demir parmaklıklı bir pencere hudûduna giren kabristanını
görüyordum. Hayâl meyâl seçilen kimi dik, kimi yaslanmış mezâr taşlarıyla şuraya
oturmuş insânlar arasında bir benzeyiş düşünülebilirdi. Onların yüksek ağaçların
altında daldığı ebedî sükûna bunlar basık bir çardağın gölgesinde şimdilik bürünmüş-
lerdi. Orada kat’î ve hareketsiz bir huzûr, burada da gâyet batî ve pür-huzûr bir hare-
ket vardı. İnsân bu kahveden o mezârlığa ne kadar kolay ve büyük bir değişiklik
duymadan geçerdi.
Arkadaşım geldiği zamân fincanımı boşaltmış, suyumu içiyordum. Gecikti-
ğinden dolayı kendisine sitem ettim. Yüzü, sigarasının canlanan ateşinden aldığı
pembe bir renkle parlayarak o benim irkencilik yaptığımı söyledi. Karşı karşıya otur-
duk. Ara sıra câddeye ışıktan birer dil uzanıyor ve arkasından bir otomobil homurtu-
su koştura koştura bu ışıkları kovalıyordu. Kahvenin hülyâ âlemini bozan yegâne
272
gürültü bu idi. Tahta masamızın üzerine iyi yüksek bir daldan düşen tek tük dutlar da
bizim konuşmamıza küçük fâsılalar veriyordu. Bu aralık taş merdivenleri, kambur-
laşmış bir ihtiyar tırmandı. Değneğiyle adımlarına rehberlik ederek yavaş yavaş bir
sıraya doğru gitti. Yarım pabuçlarını yerde bıraktı. Râhat bir bağdaş kurduktan sonra
değneğini de yanına uzattı. O otururken etrâfta hayâletler sallanmış, tabakasını, kibri-
tini veya çakmağını alan yerini değiştirmişti. İhtiyar, ortasında kaldığı boşluğa hiç
dikkat etmemiş göründü. Kimsenin merhabâsını beklemedi ve kendi kendine sigara-
sını sarmağa başladı. Fincanları almağa geldiği zaman ona baktığımızı gören kahveci
şikâyetli bir fısfısla:
-“Müşteri!” dedi, gelme, denmez ki’… Böcek yuvası olduğuna bakmaz, her-
kesin içine girer. Bir taraftan acıyorum da…
Fazla söyleyemedi. Böcek yuvası, (şekerli)sini istememişti.
Arkadaşım, bir küçük mektep müdürüydü. Kahvecinin oğlu da talebesinden-
di. Babası gibi, onun da geçenlerde kendisine bir böcek şikâyeti yaptığını anlattı ve:
-Küçük böcekliyi yanıma çağırdım, dedi, nahîf, solgun bir çocuktu. Yüzüme
bakmağa cesâret edemiyordu. Gâyet fakîrâne bir kıyâfeti vardı. Söylediklerimi utana-
rak dinledi ve temizleneceğine söz verdi, evine gitti. Akşamüstü bütün çocukları yok-
ladım. Böyle muâyeneler bir vazîfe olmakla beraber, beni çok müteellim eder. Çünkü
talebemin çoğu fakîr tabakaya mensûptur ve her çocuk yakası, bana hayâtla pençele-
şen mecâlsiz bir âile bünyesi açar. Bu mücâdeledeki fecâati, bir mektep müdürü ka-
dar hisseden pek az kimse vardır. Çocuğun bir vaz’ı, bir sözü, bir fikri ba’zen bir
ocak tarihinin hulâsası olur. Bir gün küçük bir sınıfla gezmeğe çıkmıştım. Bir mezâr-
lığın yanından geçiyorduk. Sekiz dokuz yaşlarında bir yavru, üzerinde dikenler bit-
miş bir toprak kabartısını göstererek:
-“Efendim, benim babam burada yatıyor!” dedi. Ona başka bir küçük, şöyle
cevâp verdi:
-Ben babamın yattığı yeri bilsem, gider topraklarını altüst ederdim!
Bunu söyleyen, durgun, mahcûp bir çocuktu. Yaşının lisânında hiç de tabîî
olmayan bu mutâlaayı, bi’l-hâssa ondan işittiğime şaştım ve tashîh etmek istedim.
Bana bir kelimesinde bin ma’nâ gizli kısa bir cümle ile derdini söyledi:
-Beni niye bıraktı da gitti?
273
Sonradan öğrendim: Câhil bir üvey baba elinde küçücük hayâtını serâpâ cefâ
diye anlayan bir talebe imiş.
Yoklamada bir böcek yuvası daha çıkmıştı. Ona da sabâhleyin mektebe temiz
kelimesini tembîh ettim. Ertesi günü, çocukların bir tânesi görünmedi. Ötekini çağır-
dım. Vaz’iyeti değişmemişti. Annesinin işten geç geldiğini ve kendisine bakamadığı-
nı anlattı. O günlük onu ayrı bir sıraya oturttum ve akşam tatilinde daha sıkı tembîh-
lerde bulundum. Bir gün sonra o kaybolmuş, öbürü gelmişti. Gelene ne için derslerini
kaçırdığını sordum. Boynunu büktü ve hafîf bir sesle kızara kızara:
-Efendim, dedi, başka çamaşırım yoktu da…
Âdetâ sorduğuma pişman olmuştum. Sözümü dinlediğine teşekkür ettim, bir
daha kirlenmemeğe çalışmasını söyleyerek hicâbının farkına varmamış göründüm.
Fakat huzûrum kaçmıştı. O bir çocuğu düşünüyordum. Onun mektebe gelmemesi her
hâlde böyle bir şeyden dolayı idi. Acabâ tahsîlini fedâ edecek kadar çâresiz miydi?
Birkaç gün sonra kapının önünde yaşlı bir kadına tesâdüf ettim. Bana:
-“Müdür sen misin?” dedi, sen benim çocuğuma neler söylüyormuşsun baka-
yım?
Kadını o adama götürdüm ve kimden bahsettiğini sordum. Gelmeyen efendi-
nin annesiymiş. Temizlenemediği için çocuk mektebe adım atmak istemiyormuş.
Onu mektepten soğutmuşum. Temizlik ne demekmiş? Evlerine ne zamândan beri
sabun girmediğini biliyor mu imişim? Çocuğun okumaktan kalması yazık değil mi
imiş? Babasızlığına bakılmıyormuş. Daha bu gibi şeyleri boyuna söylüyor ve beni
azârlıyordu. Müşkül vaz’iyette idim. Kadın, çocuğuna benzemiyordu. Onda zihniyet
husûle getirmek değil, zihniyet değiştirmek lâzımdı. Fakrın temizliğe mâni olacağına
inanmıyordum. Kendisine bir kadın için, kirli kalmakta ısrâr etmenin pek ayıp oldu-
ğunu söyledim. Böcekten kurtulmak için bir teneke kaynar su kâfi idi. Niçin sabun-
suzluğu öne sürüyordu? Sonra mektepte başka çocuklar da vardı. Müdür râzı olsa
bile bakalım onlar bir böcekliyi yanlarına oturturlar mıydı? Hulâsa temiz olmayan bir
efendinin mektebe gelmesine imkân yoktu, ne yapıp yapıp bunu te’mîn etmeliydi.
Kadın dinledi, dinledi ve sonra biraz düşündü. Kanâatimi getirdiğini, yoksa
teklîfimi bir ıztırâr diye mi kabûl ettiğini anlamadım. “Yeni” dedi ve başka bir şey
söylemeden çıktı gitti. Ertesi günü oğlunu, sınıfta gördüm. Beş on gün, vak’asız geç-
274
ti. Çocuk temizlenmişti. İçimden seviniyordum. İyi i’tiyâdlar yaratmak, bir mürebbi-
nin en büyük zevkidir. Bir gün kendisini yanıma çağırdım ve:
-Âferîn yavrum, dedim, bak şimdi ne güzel oldun? Elbisen yine eski amma
artık temiz. Eskilik ayıp değil ki.
Çocuk biraz yutkundu. Bir şey söylemek istiyordu. Bir ân vazgeçer gibi oldu.
Sonra başını eğdi ve saffetiyle acısından hangisi fazla olduğunu fark edemediğim bir
sesle:
-Efendim, dedi, şimdi mektebe başka esvâpla geliyorum. Akşam eve gidince
bu elbiseler mi mendile bağlayıp duvara asıyoruz. Yoksa geceleri yine eski çamaşı-
rımla yatmaktayım.
Masanın üzerine ayrı bir dut düşüp dağılmış ve parçaları etrâfa sıçramıştı.
Arkadaşım hikâyesini bıraktı, benimle beraber üstünün lekelenip lekelenmediğine
baktı. Zâten ayağa kalkmıştık. Daha da oturmadık.
O zamândan beri hep böcek yuvalarına kızmaktan ziyâde acımak lâzım geldi-
ğini düşünüyorum.
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1089 – 1091)
4.1.4 Mektûp
4.1.4.1 Bir Kadının Metrûk Evrâkından: Son Mektûp
Hanımefendi;
Bu vahşî ve loş hastahâne hücresinde artık beni ölümün kollarına terk etmek
isteyen hayatımın son saatlerini yaşıyorum. Evet, yarın sabaha kadar ağzımdan boşa-
nacak bir kanı müteâkip öleceğimi biliyorum. Bunu bir saat evvel büyük bir ihtiyât-
sızlıkla benden biraz ötede yekdiğerine fısıldayan doktorlardan işittim.
Evet, hanımefendi, öleceğim! Etrâfımda tehditkâr tırpânı ile dolaşan o müs-
tehzî kâdîdi, sonra kanlar kusarak, ölüm sekerâtı ihtizâr-ı sâniyeleri içinde nihâyet
can veren varlığımı şu omuzlarda götürülen ince, uzun tâbutu, kazma darbeleri ile
açılan çukuru, beni göğsüne çekerek ebediyen haşredecek şu mezârı, her şeyi bütün
275
çıplaklığı ile görüyorum. İşte gözlerimin son bakışlarıyla seyrettiğim bu ölüm fâciâ-
sını, hanımefendi sizin de benim gibi görebilmenizi isterdim. Bunun için son mektû-
bumu size yazmak ihtiyâcını duydum. Bunu da siz de tıpkı benim gibi gördünüz! Bu
fâciânın siz de seyircisi olunuz. Pek alâkadar olmanız lâzım gelen bu hâile, bütün
fecâatiyle sizin de muhayyilenizde canlansın. Bu kâbus size de çöksün! O zaman pek
tabî’ zannedilecek olan bu hâdisenin, size âit büyük ve sessiz bir cinâyet hem de aş-
kınızın zehirli, müfteris tırnakları ile işlenmiş bir cinâyet olduğunu ellerinizi yüzünü-
ze kapayarak itirâf ediniz. Bir hastahâne hücresinde çürümüş ciğerlerinden kanlar
kusturarak ölüme mahkûm ettiğiniz bu zavallının bundan bir sene evvel mâhir, des-
sâs bir avcı gibi tılsımlı güzelliğinizin, yaldızlı haşmetinizin o şeytânî tuzağına dü-
şürdüğünüz zavallı genç olduğunu hatırlayınız.
Oh, hanımefendi, beni tamam altı ay çöllerin serâbı gibi aldattınız. Kendinize
mahsûs desîselerle iğfâl ettiniz! Saffetimle eğlendiniz! Aşkınızla çarpan kalbimin
çılgın hislerini size anlatmak isterken belki için için güldünüz! İhtimâl birçok defâlar
gizlice “Budala, ahmak!” nakârâtını bana karşı tekrâr ettiniz. Fakat bilmedim; sizde
insanî hislerle çarpan bir kalbin yokluğunu zannetmedim. Sadece boş bir ceset, ma-
nâsız bir hiç olduğunuzu anlamakta geciktim. Gözlerinizin derinliklerinde çarpan o
hıyânet şimşeklerini göremedim. Bütün havâssımı âdî bir sihirbaz gibi hipnotize etti-
niz. Bütün kabiliyetlerimi, şuûrumu, insanî hüviyetimi gasp ederek, gençlik hayatı-
mın yüz seksen gününü hayvanlığına iştirâk ettirdiniz! O yaldızlı haşmetinize bir
fâhişe tîneti gizleyen o yapma, sun’î kibarlığınıza ca’lî hareketlerinize kapılan tecrü-
besiz gençliğim kurban gitti. Ey hıyânet, âdîliğin şerir dehâsı, sizi bir çılgın gibi bir
sevmek bedbahtlığına uğradım!
İşte hanımefendi, beni artık lüzûmu kalmayan bir oyuncak gibi fırlatıp attığı-
nız o dakikadan itibâren bu çılgın kalbim bir Afrika güneşi kadar yakıcı, bir engerek
yılanı kadar tehlikeli o katil, iblîs aşkınızla çarpmaya başladı. Bana bir frengî basili
gibi aşıladığınız bu meş’ûm sevgi, mevcûdiyetimi bir köstebek gibi oydu, bir sırtlan
gibi deşti. Karşıma bir sfenks gibi dikilen hicrânınızı inleye inleye; bu kırık ve harap
varlığımın bekâyâsını bu hastahâneye kadar ancak sürükleyebildim. Üç aydan beri
lüzûmsuz i’tinâ göstererek beni tedâviye çalıştılar. Beni ölümden kurtarmağa çalışan
bu zavallılar, kadın şeklinde bir baldıranın öldürücü zehri ile zehirlenmiş olduğumu
teşhîs edemediler. Fakat her şeye rağmen netîcede onlar da anladılar ki, ben yarın
276
sabaha kadar ağzımdan boşanacak bir kanı müteâkip gözlerimi bu hayata karşı
müebbeden yumacağım! Evet, öleceğim! Bilmiş olunuz ki bu ölüm: O şerir, kâtil
dehânızın sessizce işlediği bir cinâyet, yarattığı bir şaheser olacaktır! Hanımefendi;
bir köşede ölümün ninnileriyle ebedî bir öyküye dalmış son ölüyü, yâni kâtil ihtirâs-
larınızın genç kurbanı altı aylık aşkınızı, titreyerek, tiksinerek son defâ görmek cesâ-
retini gösteriniz.
İşte güneş kadar uzak bir ihtimâl ile söyleyebiliyorum: Sessiz ve büyük cinâ-
yetinizi yüzünüze çarparak haykıracak olan bu hücrenin vahşeti belki ve belki sızla-
yacak bir kalbe muazzep olacak vicdâna sâhip olur, kim bilir?
Geliniz, geliniz hanımefendi! Fakat hayır hayır, bu dâvete lüzûm yok! Siz
kendiliğinizden ister istemez geleceksiniz. Evet, meşhûl, esrârengiz bir kuvvet irâde-
nizin fevkinde nâfiz ve mütehakkim sizi buraya kadar sürükleyecek. Tuhaf, pek tuhaf
bir hissin emrine tâbi olarak buraya kadar zahmeti ihtiyâr edeceksiniz! Geleceksiniz,
geleceksiniz, belki tiksinerek, titreyerek, tevahhuş ederek. Fakat herhalde geleceksi-
niz! Çünkü çünkü ekser câniler cinâyetlerinin mahsûlünü görmek için mukâvemet
kabûl etmez bir arzûya râm olurlarmış. İşte yalnız bunun için geleceksiniz hanıme-
fendi!
23 Teşrîn-i Sâni 1919
AHMET YAHYA
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1026)
4.1.4.2 Bir Mektûp -1: Medîha’dan Sevim’e
04.05.926
Muharriri: NURİYE MESÎH
Sevgili Sevim,
Çok, hem pek çok sitemlerim var. Fakat onları daha sâkin bir zamanımda
yazmak için saklıyorum. Kabâhatlarının hangi tarafından başlayayım bilmem ki…
Onlar o kadar çok ki, birini diğerine tercîh etmekte tereddüt ediyorum. Birincisi, beni
277
çok ihmâl ettin, bir aydır mektûp yazmıyorsun. Sonra ikinci, üçüncü, dördüncü, ilh…
Ne ise geçelim.
Seni çok göreceğim geldi. Her hâlin gözümün önünde ayrı bir tablo çiziyor.
Mektûbu eline aldığın zaman nasıl açacak, nasıl okuyacaksın, tamâmen görüyor gi-
biyim. Evvelâ postacının, hızla çaldığı kapının mu’tât olmayan aksi gelip kulaklarını
bulacak, kalbinde hafîf bir halecân – Acabâ kim? – diye yerinden hoplayacak, tam o
sırada oda kapısının önünde hizmetçinin uzattığı mektûbumla karşılaşacaksın. Her
mektûp gelişinde olduğu gibi, şimdi de içinde neş’e çırpıntıları… Bir kere posta
mührüne bakacak, sonra acele ile zarfı yırtacaksın. Sen de öylesin değil mi Sevim?
Her mektûp gelişinde insanın mutlakâ bir müjde duyacakmış gibi içinde neş’eler
çırpınıyor ve zarfı yırtarken ne kadar acele ediyor.
İşte gözlerimin önünde… Gülerek, sevinerek okuyorsun. Bunun aksini dü-
şünmek imkân hâricinde. Çünkü sen, hayâtla o kadar tanışıklığı kavi insanlardansın
ki seni ağlar zannetmek hiçbir gün aklımın alacağı mes’elelerden olmayacaktır. Şim-
di anlıyorum: Yanlış söylemişim gibi bana dudaklarını büküyor ve diyorsun ki,
:”Sanki ben his taşımıyor muyum? Neden benim kederli zamanım olmasın?” Hayır
Sevim! Sözlerim senin hisli ve güzelliği tanımış rûhunun olgun duygularına karşı
değil. Yalnız, sen, kendini teselli etmesini çok iyi biliyorsun, bütün mes’ele bundan
ibâret.
Misâl mi istiyorsun? İşte:
Hani bir gün sizin yukarki mavi odada ben, sen, o, oturmuş muhtelif şeyler-
den bahsediyorduk. Senin dâimâ münâkaşacı olan tabî’atın yine başlamış ve onunla
şimdi pek hâtırlamadığım bir mes’ele üzerinde münâkaşanızı uzattıkça uzatmıştınız.
Başka bir mevzû içinde başlayan sözleriniz, gitgide yolunu değiştirmiş, hayâtınıza
karışmıştı. Hatta sen o kadar hiddetlenmiştik ki parmağındaki nişân yüzüğünü odanın
bir köşesine hızla fırlatmış ve en ağır bir hakâreti onun yüzüne çarparak odadan çık-
mıştık. Yüzüğün, köşedeki çini sobadan akis eden, hazîn ve şikâyetli sadâsı kulakla-
rımı ne kadar sızlatmıştı. Hiç unutmam. O zaman o, bana, içten gelen anlatamayaca-
ğım bir edâ ile dönerek :”Medîha Hanım, demişti, bu ses, sizin kulaklarınızı, fakat
benim kalbimi sızlattı!” Onu teselliye çok uğraşmıştım. Lâkin mümkün değildi. Göz-
leri oyulmuş bir san’at âşığı gibi hıçkırıyor ve : “Kör oldum Medîha Hanım, tablomu
göremiyorum!” diyordu.
278
Ondan ziyâde senin teselliye muhtâç olduğunu düşünerek, nedâmetin burgu-

ladığı ince kalbini oyalamak için, peşinden gelmiştim. Ne gördüm, sen de hâtırlıyor-
sun değil mi Sevim? Yorgun ve müsterîh bir insan râhatıyla yatağında uyuyordun. O
gece ben uyumadım, senin derdin beni tutmuştu.
Sonra sanki ne oldu. Sen yine barıştık, hayâtın yine tabî’îleşti. Şimdi sana so-
rarım: Ben mi, yoksa sen mi hayâtı da iyi anlamışız?
Bu vak’adan çok müteessir olmuştun, onu da biliyorum, lâkin kendini teselli
edebilmenin en derin bir âlemi olduğunu tasdîk etmek şartıyla
Şimdi sana biraz da kendimden bahsedeceğim benim gönül sergüzeştlerinden
ne kadar uzak kalmak istediğimi bilirsin. Çünkü en alâkasız arkadaşın bile ufak bir
kabalığına tahammül edemeyen kalbimin bu gibi mâcerâlardan çekinmekte hakkı
vardır değil mi?
Lâkin… Mes’ele hiç de böyle değil… Zâten hayâtta hiçbir fikrim tatbîk sâha-
sını bulamamıştır. Bu, benim yanlış görüşümden mi, yoksa bahtsızlığımdan mı, bunu
da henüz anlayamadığım?
Aylar var ki uyku uyumuyorum Sevim. Aylar var ki dertliyim, düşünceliyim.
Sebebini mi soruyorsun? Bunu anlatmak için biraz mâziden bahsetmek lâzım:
Vedât’ı bilirsin. Şimdi anlıyorum. “Vedât mı?” diye hayret ediyorsun. Her ne ise, sen
dinle ve teselli kahramânı olan sözlerini benden esirgemede.
Onunla hem uzak bir akrabalığımız, hem de çocukluk ve gençlik arkadaşlığı-
mız vardır. Lâkin dâimâ aramızda resmiyeti geçmeyen bir samîmiyet hâsıl olamamış-
tı. O, benim kalbimin pek çabuk incindiğini bildiğinden, beni kırmak ihtimâliyle çe-
kinirdi, ben ise onun biraz müstehzi telakki ettiğim vaz’iyetlerinden iğnelenir, sinir-
lenirdim. Hatta son zamanlarda bu iğneler o kadar batmağa başladı ki: Onu görmeğe
bile tahammül edemiyordum. Nihâyet biliyorsun, bir gün ufak bir mendil
mes’elesinden yekdiğerimize bir iki söz söyledik. Esâsen arası çok geçmeden biz de
İstanbul’dan ayrıldık ve birbirimizi bir daha da sormadık. Bu mes’ele beni ancak
gündelik vak’alar kadar müteessir edebildi, sonra unuttum. Aradan aylar geçti. Bir
gün ansızın onu düşünmeğe başladım. O gün İstanbul’dan müsâfirlerimiz gelmişler-
di, onlar da Vedât’ı çok yakından tanırlar. İlk geldikleri günden i’tibâren bana ondan
bahsetmeğe başladılar. Mektûp yazmak isteyip de cesâret edemediğini, benim mü-
sâmaha etmeyen kalbimden korktuğunu, lâkin her şeye rağmen beni çok özlediğini…
279
Hatta daha birçok şeyler söylediler. Müsâfirlerimiz bir hafta kaldı. Her saat Ve-
dât’tan bahsedildi, her dakîka Vedât içimizde yaşadı.
Atalar sözüdür Sevim: “Kırk söz bir büyü yerini tutar.” derler. Bunun doğru-
luğuna inanıyorum. Çünkü… Çünkü aylar var ki dertliyim, aylar var ki Vedât’ı dü-
şünüyorum. Ondan gelen bayram tebrikine cevâp yazmadım. Zîrâ onunla barışmağı
çok isteyen bir şahıs mevki’ine düşmek elimde değil. Sanki o da birçok mektûp üst
üste yazıp da beni mecbûr bir vaz’iyete getirmeli değil mi idi. Bunları yalnız sana
söylüyorum Sevim, çünkü o te’sîri mutlak olan tesellilerini dört gözle bekliyorum.
Sakın Vedât’a benden bahsetme, fakat bana ondan çok havâdis yaz.
Sonra bir ikinci mes’elem daha var. Esâsen beni Vedât’la bu kadar fazla
meşğûl eden sebeplerin bir tanesi de bu zannederim. Seninle hemen bir yaştayız değil
mi Sevim. Sen evleneli bir sene oluyor gâlibâ. O hâlde benim de evlenmek zamanım
çoktan gelmiş demektir. Bunu söylemekteki maksadımın ne olduğunu anlamışsındır.
Beni buranın eşrâfından çok zengin bir genç için istiyorlar. Hem bu isteyişte
bir gönül mecbûriyeti de varmış. Beni birkaç def’a sokakta tesâdüfen gören bu genç,
o zamandan beri bir dakîka unutamıyormuş.
Mes’ûdiyetim için her şeyi tekeffül ediyor (üzerine almak). Meselâ; nişânlan-
dıktan sonra, isterseniz İstanbul’a geleceğiz, bir sene nişânlı durup onunla her husûs-
ta anlaşacağız. Bu bir sene tecrübe devresi olacak, şâyet onunla mes’ût olamayacağı-
na kâni olursam, beni kat’iyyen iz’âç etmeden (tedirgin etmek) çekilecek. Kendisi
İstanbul’dan geleli altı ay oluyormuş. Orada hukûk tahsîlini bitirmiş, evlendikten
sonra, ben istersem Avrupa’ya gideceğiz. Hem beni daha güzel yaşatmış olacak, hem
de tahsîlini bitirecek. Şahsen de çirkin değil, zarîf bir genç, ancak yirmi iki yaşların-
da kadar var.
Görüyorsun ya Sevim… Bu teklîflerin kâffesi (tamamı) bir genç kız için pek
büyük saâdet telakki edilecek şeyler. Lâkin âh… O müsâfirler keşke gelmeseydi.
Keşke beni bu sonsuz düşünceye atmasaydılar. Bir türlü söz veremiyorum. Şimdi
senden bir isteğim var: Vedât’ın rûhu hâllerini öğrenmeğe çalış, bana olan alâkasının
derecesini biraz olsun anla. Ve bana mufassalan (ayrıntılı) yaz, e mi kardeşim. Tesel-
lilerine, nasîhatlarına çok muhtâcım. Gözlerinden öperim Sevim’im. Vâlide hanıme-
fendiye, zevcene hürmetlerimi takdîm ederim.
Kardeşin Medîha.
280
4.1.4.3 Bir Mektûp – 2: Sevim’den Medîha’ya Cevâp

10.05.926
Muharriri: NURİYE MESÎH
Sevimli Medîha,
Mektubun beni umduğumdan da fazla memnûn etti. Sana yazacak pek çok
havâdislerim var. Fakat hangisinden başlayayım diye düşünüyorum. Mümkün olsa da
hepsini bir satırda bitirsem ne râhat edeceğim. Daha iyisi piyango çeker gibi gözle-
rimi kapayıp ilk hâtırıma gelen şeyi yazmak:
Sözlerinin isâbetindeki mutlakiyeti tamâmen tastîk ediyorum. Mektûbunu
aldığım günden sonra daha çok bahtiyâr yaşıyorum. Ama diyeceksin ki bu kız da
düşünmeden ağzına gelen her lakırdıyı fırlatır, gülünç olacağının hiç de farkına var-
maz. Hakîkaten iki satırlık bir mektûbun insanın saâdetiyle alâkadâr olabilmesi ol-
dukça gülünç bir şeydir. Nasıl istersen öyle telakki et Medîha. Fakat seni telakkile-
rinde serbest bırakmayacağım. Bu husûstaki fikirlerini, sözlerimin peşine takıp sü-
rükleyebilmesi için, lakırdılarıma yazıdan çengeller takıyorum ve kurtulamayacağına
da biraz inanıyorum. Bana yaptığın tahlîl hocalığını ben de sana tatbîk ediyorum. İşte
mektûbumu okurken – hatta burada – “O senin yapacağın iş değil.” der gibi güldü-
ğünü de görüyorum. Fakat Medîha alayı bırak, ciddî söylüyorum, mektûbunun üze-
rimdeki te’sîri düşünemeyeceğin kadar fazladır. Niçin mi?
Evvelâ aynen söylediğin gibi, postacı tıpkı öyle kapıyı çaldı, hizmetçi tıpkı
öyle oda kapısının önünde elime zarfı verdi. Ve ben de tıpkı öylece mektûbu gülerek,
sevinerek okudum. İşte ilk te’sîr buradan başlıyor gâlibâ. Fakat senin bileceğin, anla-
yacağın da buraya kadar olur. Bundan sonrasını da bilemezsin ya! Artık kâğıda siyah
lekeler son noktayı bastı. Fakat ben o çok sevdiğim yazılarından iki kelime daha
okuyabilmek için kâğıdın dört tarafını aradım durdum. Hâşiye falân gibi bir iki satır
daha bulsaydım bunun için de ayrıca sevinecektim. Bir zamân seninle ve Vedât’la
meşgûl oldum. Bir zamân da tanınmayan tâlibinin hayâlimde çizdiği muhtelif tiple-
riyle uğraştım. Sonra bir aralık seni Paris’in en süslü suarelerinde bocuk elbiselerinin
281
ve renkli ışıklarıyla gördüm. Nihâyet birdenbire kendim hâtırıma geldi ve işte burada
düşündüm.
Yavaş yavaş fikrim o kadar rahatladı ve memnûnlaştı ki hani insan bir
mes’eleyi uzun bir müddet halledemez, edemez de nihâyet hallettiği zamanda nasıl
bir memnûniyet ve râhatlık duyarsa ben de bu nevi bir hazzın a’zamî neş’esiyle dol-
dum.
Sahi Medîha, senin söylediklerinin hepsi çok doğru. Nasıl olmuş da ben bu
zamana kadar anlayamamışım veyahut anlayabilmek hâtırıma gelmemiş. Sözlerini
birçok düşündüm, terâziledim ve benzerleriyle ölçtüm, nihâyet tamâmen kanâat ge-
tirdim, Medîha, hakîkat sağlam bir saplanışla kabûl etmek beni çok bahtiyâr etti. Ha-
ni ya hakîkaten hasta olduğuna kâni olan her gün öyle düşünen bir insanın cidden
hastalandığı ve son rûhiyât doktorlarının hastayı telkînle iyi etmek husûsundaki mu-
vaffakiyetleri nasılsa ben de öyle oldum.
İşte, bunun için ki senin iki satırlık yazın beni ummadığın derecede bahtiyâr
etti. Her ne kadar benim esâsen neş’eli bir tabîatım varsa da bunu son zamanlarda
kaybetmeğe başlamıştım. Senin rûhî tahlîllerindeki muvaffakiyetinin irşâdıyla bunu
tekrâr kazanıyorum, binlerce teşekkür Medîham!
Sen mektûbunu benden başlayıp kendinde bitirmiştin, ben ise kendimden
başlayıp sende bitireceğim. Birbirine benzemesinler değil mi ya? Bu da tarziye (gö-
nül alma) makâmında bir bahâne …
Biliyorum, asıl senin merâkla beklediğin şeyler başka ama… Sabırlı ol, sıra
ile… Mektûbunu aldığımın ertesi günü Vedâd’la görüşmek için bahâneler aramağa
başladım. Ona, sokakta bazı bazı tesâdüf ediyordum. Lâkin işi bu tesâdüflere bırak-
mak belki günlerce gecikmek ihtimâli içinde olduğundan onun geçeceği yol üzerin-
deki arkadaşlarımı düşündüm. Nihâyet bu husûsta işe yarayacak Nâhide’yi buldum.
O kızı bilirsin, biraz soğuk tabîatlıdır. Onun için kendisine bir aydır iâde edilmemiş
bir ziyâretim vardı. Vedât’ın vazîfeden dönüş saatinin herhâlde akşamüzeri olacağını
düşünerek o gün Nâhide’ye gittim ve tamîn ettiğim vakitte oradan çıkıp gâyet yavaş
yürüyüşüyle vakit kazanarak gelmeye başladım. Hakîkaten yolun yarısında o, başı
açık, şapkası arkaya kavuşturduğu ellerinin arasında, omuzları biraz öne doğru oldu-
ğu hâlde dâimâ mu’tâdı olan sür’atli yürüyüşüyle önüme çıktı. Çok zaman yalnız bir
selâmla geçtiğim Vedât, şimdi aranılıp da bulunamayan bir şey gibi içimde heyecân-
282
lar yarattı. Elini sıkarken biraz dikkat etseydi, gözlerimin parlayışından kendisini
arayan bir insan olduğumu anlayacaktı. Bereket versin ki her zamanki gibi yine dal-
gın ve yine düşünceli bir tavırla elimi sıktı. Aramızdaki muhâvereyi hâtırımda kaldı-
ğına göre yazıyorum:
-Oo… Vedât, böyle ter içinde kalacak ve arkadaşlarını görmeyecek kadar
acele etmenin sebebi çok mu mühim?
-Maşallah küçük hânım, iftirâ olursa da böyle olmalı. Seni daha evvel gören
ben oldum zannederim.
-E… Nasılsın bakalım? Belki bir ay var ki bize geldiğin yok. Yakın zaman-
larda tesâdüf de etmedim. Mutlakâ derin bir meşgûliyetin var.
-Yok… Hayır, biraz râhatsızım da onun için sen ne yapıyorsun. Annenin has-
talığı geçti değil mi? Medîha’dan mektûp alıyor musun?
-Onu sana sormalı, sen de arkadaşı değil misin?
-Evet, öyle idi ama… Bize nasîp olan unutulmakmış.
-Ya! Öyle mi? Herhâlde kızdırmışsındır. Af dilersen geçer gider.
-Fakat ben ona bayramda tebrîk yazdım, cevâp vermedi.
-Ne olur, barışmak istiyorsan yine yazarsın. Hatta zaman olur ki bir değil beş
tane de yazılır. Haysiyetsizlik olur diye düşünürsen bu pek ma’nâsız, çünkü erkeklere
yakışan şey tevâzudur. Lâkin Medîha seni alâkadâr edemeyen ve hoşlanmadığın in-
sanlardansa o başka.
Yüzünde sözlerimin husûle getirdiği te’sîri aramak için, bir ân gözlerine bak-
tım, Medîha… Terden ıslanan bir tutam saç altında kıvrandı ve yüzünü al dalgalar
derinleştirdi. “Bilakis… Belki… Her şeyden fazla…” cümlesini bir son nefes kadar
güçlükle telaffuz ettiğini hissettim.
Başka hiçbir îzâh lâzım değildi Medîha. Ne sahîfeler dolusu yazılar, ne de
saatler süren cümleler, bu içten gelen ma’nâyı ifâde edemezdi.
Mamafih daha iyi anlamak için dedim ki: Yarın evdeyim Vedât, istersen gel,
hem anneme geçmiş olsun dersin.
Ertesi gün Vedât tâm dediği saatte geldi. Biraz annemin sitemleriyle lakırdı
uzadı. Tabîî onun yanında ikimizde bir şeyden bahsedemiyorduk. Ben, bahçede ye-
tiştirdiğim çiçeklerin güzelliğinden bahsetmeğe başladım. Vedât’ın da bahçeyi gez-
283
mek ve çiçeklerimi görmek istemesi, bana söyleyecek birçok şeyleri olduğunu anlat-
tı.
Bahçeye çıktık, fakat ne çiçekleri gördük, ne de etrâfı gezdik. Mütemâdiyen
senden bahsettik Medîha, mütemâdiyen seninle dolu gönlünü dinledim. Ani… Birkaç
gün görmediği annesini bulan bir çocuk hasreti tâzelendiğinden nasıl hıçkırarak ağ-
larsa, Vedât da tıpkı öyle olmuştu. Senden uzun uzun bahsetmek onu çok söyletiyor
ve üzüyordu. Ne yalan söyleyeyim Medîha, Vedât’ı dinledikçe sende çok kabâhat
bulmağa başladım. Meğer sende fenâlık yapmasını biliyormuşsun. Vedât bu gece
sana mektûp yazacak ve artık her şeyden bahsedecek.
Bir daha taşralı beyefendiden bahsedeceğini zannetmem.
Yaz bitmeden İstanbul’a gelirsiniz değil mi Medîham? Sonbahâr yağmurları
başlamadan evvel mükemmel bir düğün yapalım, ben şimdiden hâzırlanıyorum. An-
nene, babana hürmetler… Gözlerinden öper yakında beklerim sevgili Medîham.
Kardeşin Sevim…
4.1.5 Mensûreler
Mensureleri; telif ve tercüme başlıkları altında iki bölümde vermeyi uygun

gördük. Aynı sütun altında verilmiş olan veya birbirinin devamı niteliğindeki yazıları
art arda koyduk.
4.1.5.1 Telifler
4.1.5.1.1 Kadın Gözü -1
Firketeler… Siyah beyaz, ufak

İnce, bazı budur, bazen dalgalı, bazen eğri…
İnsanın kalbine ağrısız saplanan hançerler… Hülya
Dalgalı saçlarının bekçisidir diye, hala sakladığım
Firketeler… Onlar başında sessiz bir ağlayışla bazen
284
Kayıp düşen, bazen en hassas merhamet teline takılarak

Asılıp yalvaran firketeler… Ben doymadan yavaş,
Yavaş hayatımda yerleşen firketeler… Ufacık demir teller…
Sizler ve sizler… Kalbimde değil, ömrümde eriyecek
Duygular… Sizler ah… Sizler
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 843)
4.1.5.1.2 Kadın Gözü -2
Siyah Tül, başka sevdalı kollar gibi,

Sarmaşan bahtiyar tül… Bu ince siyah hayal, bahtımla kaynaşan,
Bir âhunun oldu. Ruhumun ma’bedinde kandilleri söndürdüm,
Esmer ve loş gölgesi saçlar ki işlendi. Bütün bir genç ömrün,
Ânâtıyla dokuduğum başörtün. Ufuk iğnelerinle kollarını,
Sızlattığın sevdalı tül, âşık tül, bak; hicran acısıyla,
Başında sızlanıyor. Şakaklarından kulaklarına doğru uzanan;
Siyah, mukavves hatlar, çırpınan siyah saçlar, bazen bir cennet,
Nefhasıyla yukarı bükülüyor, sürünüp nazlanıyor. Hicranlı,
Aşkına buseler sunduruyor. O zaman dalıyorum. İçimden,
Gıptalı bir ses, diyor. Keşke başörtün olsaydı. Ah…
Keşke bir siyah tül…
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 855)
4.1.5.1.3 Kadın Gözü -3
Necef Düğmeler… Gözyaşlarım gibi süzülüp

Göğsüne akan düğmelerin… Bin renkli,
285
Hayallerim gençliğimde ağardı; ıstırap damlalarım göğsüne

Dizildiler… Bahtım, bahtına iliklendi; hayalin,
Ta içimde kilitlendi… Eğil, bak her zerremde sen pırıldıyorsun…
Enginde bir damla kadar benliğine karışsam…
Ben bir düğme olurum sen onlara bakarsan.
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 875)
4.1.5.1.4 Kadın Gözü -4
İpek Eldivenler… İnce parmaklarının inhilâli,

Temasıyla yavaşça avucunda buruşturdun. Bir gün, onlar
Kadar âciz ve onlar kadar müdafaasız bıraktığın benliğimi de yavaşça;
Buruşturacağından korkuyorum. Keskin, sivri tırnaklar
Kalbime batıyorlar… Parmakların boynuma bir, bir daha dolaştı.
Boğuluyorum ve kurtulamıyorum. Ya Kerim… İradesizlere
Verdiğim silah nerde? Yavaşça avucunda buruşturduğun
Ve sonra bilmeyerek düşürdüğün, ilk eldivenlerini,
Ben de buruşturuyordum. Yok, hayır, ben okşuyorum.
İçlerine sıkışan rayihanın bile incineceğinden korkuyorum.
Kim bilir belki bir gün, ipek eldivenlerini ararsın diye
Bekleyeceğim…
NURİYE MESÎH
4.1.5.1.5 Kadın Gözü -5
Hanımelileri… Taze filizler üstüne serpildi.

286
Hanımelileri… Güneşten ve yağmurdan neşeler umduğu gün,

Yeşil göz kapakları açıldı, canlandı hanımelileri… Bugün…
Belki de unuttun… Ellerini onlara doladığın gün…
Eller, hanımelileri, birbirine sarmaştı. Güneşten…
Ve yağmurdan neşeler umduğu gün, ince vücutları,
Büküldü, can verdi hanımelileri… Okşadı ve göğsüne,
Taktım… Güneş damlaları gibi renk renk titreşen,
Başlarını, vücuduna sürerek, sana ne munis sokuldular.
Heyhat… Şimdi kurumuş pembe çiçeklere gözyaşlarımla,
Can vermek istiyorum… Belki de ban, senden bir şeyler
Söylerler, diyorum.
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 922)
4.1.5.1.6 Kadın Gözü -6
Kumrular… Havada çift helezonlar çizerek,

Kumrular dala kondu. Gönülden gönüle tahassürlerle
Gagaları yaklaştı. Yeşil mabetlerine yapraklar kanat gerdi,
Kumrular seviştiler yazın serin gölgede… Rüzgâr,
İpek perdelerini üfleyip salladıkça, kumrular başlarını,
Dışarı uzattılar; mahşere dek, dediler yuvamızı
Bozmayın, bize hiç dokunmayın…
Kalbim mehtapsız sema, her hatıran bir yıldız… Günler,
Seneler geçti, yıldızlar solmadı. Bir gün,
O erişilmeyen gün… Yolun yoluma uğrayacak ve beni
Bıraktığın yerde, seni bekler bulacaksın.
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 58, 1 Nisan 1926, s. 939)

287
4.1.5.1.7 Kadın Gözü -7
Yıldızlar… Gözlerini kırparak göğü

Noktaladılar. Ay, abası omzunda bu sürünün çobanı,
Elinde sedef nâyi sürüsünü güdüyor.
Bir şeyler söylediler ve sonra ağlar gibi titrediler,

Istırap benden doğdu, onların kalbine doldu. Sürünün
Sonsuz uzaklıklarında genç sadalar uzadı.
Beni çağıran sesini işitiyorum zannettim.
Dalda kanat çırpan kuşlarla hayallerim tebahhur etti. Fakat

Ben damla damla eriyen ümitlerimin sızıları altında sana
Geliyorum.
NURİYE MESÎH
4.1.5.1.8 Kadın Gözü -8
Kadın Rayihası… Sivri bir tırnak,

İzi gibi yol çizerek sessizce parmağımdan kaydı,
İnce, aşk rüyalarına gösteren hayaller kadar ince,
Parmaklarındaki lal taşlı yüzüğe ne kadar benziyordu.
Fakat ne yazık, acıların bile sana benzeyenleri şekillerini,
Pek çabuk değiştiriyor. Rüzgâr, parmağımı kanatan dikeni de savurdu.
Beklediğim yolun nihayetlerine bakan gözlerim kapanıyor,
Sen daha gelmeyecek misin? Yolun kenarındaki ağacın
Yaprakları döküldü, Güneş neden başımdaki bu sönmeyen ateşi eşelemekte?
288
Bir gün, bekli de yarın, gözyaşlarım dinecek ve güneş,

Yolun kenarındaki yapraksız ağacın altında, yakacak ateşli
Bir baş bulmayacak… O zaman, beni arayan sesini
İşiteceğim ve artık sana benzemeyen renksiz ve ateşsiz
Gözlerimle seni bana muntazır göreceğim.
NURİYE MESÎH
4.1.5.1.9 Kadın Gözü -9
İpek Mendiller… Renk, renk çırpındı

Hayâlimde ipek mendiller…
Acı bir nefes Var odanın havasında…
Yukarı kaldırdığın Kollarının ucunda, ne sayısız hâtıralar,
Taşıyor.
Saçlarını dağıtan hava seninle beraber gitti,
Bu acı nefesli oda, kandilimi yakıyor…
Artık akşam oluyor, papatyalar yapraklarını kapamış…
Benim günümün de akşamı…
Gönlüm güneşsiz kaldı ve çiçeklerim yapraklarını kapadı.
NURİYE MESÎH
4.1.5.1.10 Kadın Gözü -10
Yolcu… Uzaktan kuş sürüleri

Geçti ve akşamın soluk rengini buruşturdu.
Şimdi Sen daha çok hasretli ve daha çok gamlı mısın?
Gün, ufukta ağır ağır derinleşiyor, hasta
289
Ve hicranlı bir ziyâ sularda sürünüyor.

Denizin vedâ Mendili gibi salladığı mavi suları üzerinde, gözlerin
Bir hayâl arıyor… Fakat artık sâhilin ışıkları
Yandı, altın kollarını denize saldı. Sen daha
Neden ufka dalan gözlerini indirmiyorsun?
Bak… Güneş seni beklemiyor, o, her günkü derdiyle
Uyumağa gitti… Sen de git ve her geceki derdinle uyu…
NURİYE MESÎH
4.1.5.1.11 Kadın Gözü -11
Rüzgâr… Gecenin siyah eteklerini

Dalgalandırdı… Ve karanlık ağaçlar
Arasından gümüş,
Bir göz gibi bakan ayın, havuza çizdiği
Beyâz yolları sarsıyor…
Bahçedeki leylaklar saçların gibi

Dağılıyor, saçların gibi çözülüyor…
Bir zaman da saçların, leylaklar gibi
Dağılıyor, leylaklar gibi çözülüyordu.
Şimdi rüzgâr esiyor ve leylaklar kalbimi,
Sızlatıyor…
NURİYE MESÎH
4.1.5.1.12 Kadın Gözü -12

290
Yolcu… Akşamlar Oldu… Yolcu,

Bak, akşam oldu… Gecenin siyah nefesi ışıkları
Üfledi… Güneş hastalığından bugün de kurtulmadı;
Kalbinin alevi kendine sığmaz oldu ve iki damla
Tahassür ufukları tutuşturdu… Mor, pembe, sarı,
Eflâtun sürüler onun son duâsını okudular ve
Yüzünün siyah örtüsünü indirdiler.
Gidenin yeri dolmuyor; yolcu gidenin
Yeri dolmuyor… Bak, ona milyonlarca nazara nasıl
Peş peşe yandı, aydınlandı. Fakat sen de bilirsin,
Sen de bilirsin ki, gidenin yeri dolmuyor… Dertli
Siyah, o halde niçin arıyor ve dolaşıyorsun, birgün
Yolun en güzel yerinde derdini dertli fânilere
Bırakıp, kedersiz yolcu olacaksın… Fakat bu dertsiz
Kalbi artık sen de mi lüzûmsuz görüyorsun… Bütün
Bu kaygıların sonu bir hiç mi?
Ne yazık… Ne yazık, bir hiçe bir koca
dünyâ, bir kalp dolusu kaygı pek çok değil mi?
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1035)
4.1.5.1.13 Kadın Gözü -13
Mehtâb… Ağaçları taradı ve gümüş

Bir tarak gibi topraklara saplandı…
Ufak bulut parçalarını seke seke aşıyor;
Kim bilir ki hangi ilden illere, neşe, sevinç taşıyor…
Fakat o, dertli gibi…
Mehtâblı gölgeler oynadı, sallandılar,
Yavaş yavaş silinen lekeleri bulut sürüleri örttü…
Göğün sedef çivisi için için eridi ve nûrdan
291
Damlaları kirpiklerime yağdı…

Bu gece, mehtap pek dertli gibi…
Bu gece, gönlüm mehtâbla beraber gibi…
NURİYE MESÎH
4.1.5.1.14 Kadın Gözü -14
Işıklar… Renk, renk dolaştı

Köşeleri lambanın nefesi…
Gölgeli kıyılarda cansız siyah lekeler,
Cilâlı satıhlarda kat kat birikti renkler…
Pembe, mor, yeşil, her yerde değişirler…
Bir vefâsız kalp taşır hem mağrûr, hem gurursuz renkler…
Ba’zen bir dalgalı yeşilin vurduğu pembe yüzler,
Mağrur, derin gözlerle dünya benimdir der…
Ba’zen aynı renklerin vurduğu aynı semâ,
Ağlayan gözleriyle dünyâ ıztırâpmış der…
Bazen siyâh gözlerde, renkler bin mana, bin hülya işler…
Bazen, aynı gözlerde sevilmez ışıkları…
Anlaşılmaz bir şeydir ziyâ kırıntıları…
Ne sen manalısın, ne aks ettiğin şeyler…
Kederi de, zevki de söyleten sana benim…
Gel de bak içerimde bin cihânın rengi var…
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1082)
4.1.5.1.15 Kadın Gözü -15
Sabahleyin… Ormanlar sisli gözlerini ovuşturdular

292
Ve gün perisinin şalı boyunlarına dolandı.

Git gide uçları ağaçlarda, çalılarda didiklenen
Bu dumanlı şal her parçasını bir çalıya takarak eridi
Ve şeffaf lekeler hâlinde arzın koynuna girdi.
Güneşin renkli hatları ağaçlarda süzüldü.
Onları tepelerinde avizeli kandiller sallanan
Sessiz mihraplara benzettim.
Yeşil elbiseli zâhit yapraklar hışıldayarak “hû” çektiler
Ve sen yine kalp mihrâbımın ışığındasın…
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1098)
4.1.5.1.16 Buluttan ve Dumandan Satırlar-16
-Sen ay ile de konuşuyor musun?

-Ay’la konuş da ve yıldızların aşkını gönlümde duydum.
-Gözlerin gözlerimi buldu. Gözlerin, ayları ve yıldızları sönmüş bir sema giy-
di; onlara gönlümün bütün yıldızlarını vermek istedim.
Fakat… Vermedim! Yıldızlarımı, aşkımla beraber, gönlüme kilitledim.
Alnım yanıyor. Başımın içinde sanki cehennem var. Cehennemler var.
Bu yanan zavallı başı senin kuvvetli eline dayadım, biraz kuvvet alırım belki,
diye.
Hayır, ellerin aciz, gözlerin de aciz, ayları ve yıldızları sönmüş, soğuk, niha-
yetsiz bir sima olan gözlerin benim yanan, tutuşan zavallı başıma bir damla teselli
vermekten aciz!
Çekil! Buradan git. Gönlümden de git. Mademki acizsin. Ben aczi ve acizleri
sevmiyorum. Bu kadar aciz olduğum için değimlidir ki kendi kendimden de mütenef-
firim. Gittin. Bana bir damla nur, bir zerre teselli vermeden.
Demir kapı, ağır ve öldürücü bir gürültü ile arkandan kapandı. Kaldırımlarda
adımlarının sesini bile duymadım.
293
Ve artık yalnız, yapyalnız; ilaçsız ve şifasız surette yalnızım! Duvarların için-

de sanki bir sürü şeytan gizli… Hepsi benim hıçkırıklarımla eğleniyorlar.
Haykırıyorum. Çırpınıyorum. Ellerimi, dişlerimle kanatıyorum. Tırnaklarımı
bileklerime geçiriyorum. Ne aciz!
Nasıl gittin, nasıl? Istırabımı duymadın mı? Ayla dertleşen ve yıldızların bü-
yük aşkını tanıyan bir ruh nasıl ıstırap çeker, bunu bildin mi?
Hayır. Demir kapı, sanki göğsümün içinde kapandı, öldüren bir hıçkırık ile
karanlık dehlizlerde bir şeytanın kahkahası koştu. Ve sukut!
Sonra da hıçkırıklar… Sonra da ıstırap… Istırap...
Dünyada ıstırap çekenler o kadar çok ki… Mustarip yalnız ben değilim.
Bu düşünce bana teselli yerine, tutuşturucu bir isyan veriyor! Ve bu isyanla
şimdi çok kuvvetliyim! Kuvvetli… Yani… Mesudum! Evet… Kuvvetli olduğum için
mes’ûdayım.
Edirne - Nisan 1926

HÂLİDE NUSRET [ZORLUTUNA]
4.1.5.2 Tercümeler
4.1.5.2.1 Tagor’dan Tercümeler
Mütercimi: ZİYAEDDÎN CEMÎL
4.1.5.2.1.1 Neşîdeler -11
Yatağımın yanındaki kandil sönmüştü. Sabahleyin kuşlarla beraber uyandım.

Perişan saçlarımın çiçeklediği açık pencerenin önüne oturdum. Sabahın pembe sisle-
riyle örtülen yoldan genç bir yolcu geliyordu.
Boynunda bir inci gerdanlık vardı ve güneşin ziyaları tacında parıldıyordu.
294
Kapımın önünde durdu ve çılgın bir sesle: “O nerede?” diye sordu. Utancım-
dan “O mu? O, işte benim!” diyemedim. Akşam iniyordu. Lambalar henüz yanma-
mıştı. Dalgın bir halde saçlarımı örüyordum. Genç yolcu, gurûbun müşâ’şa’ (parlak,
parıldayan) renkleri içinde, arabasıyla geldi. Saçları tarumar, elbisesi toz toprak için-
deydi. Kapımın önünde arabasından indi ve yorgun bir sesle:
-“O, nerededir?” diye sordu.
Utancımdan:
- “O mu? O, işte benim!” diyemedim.
Bir nisan gecesi… Odamdaki lamba titrek akislerle yanıyor. Cenup rüzgârı
hafif hafif esiyor. Papağanım kafesinde uyuyor.
Pencerenin yanında, tenha sokağı gözlüyorum ve karanlık gece içinde müte-
madiyen:
-“O mu? Ey nevmît yolcu! O işte benim, diye söyleniyorum.
4.1.5.2.1.2 Neşîdeler -12
Ey kadın, sen yalnız Allah’ın değil insanların da yarattığı bir şahesersin!

Onlar, kalplerinin güzellikleriyle seni süslerler. Şairler hayallerinin sırmasıyla
sana duvaklar örerler. Ressamlar vücudunun ilahi şeklini ebedileştirirler.
Seni daha güzelleştirebilmek için deniz sana incilerini, maden altınlarını, yaz
bahçesi çiçeklerini verir. İnsanın arzusu gençliğini zaferle örter. Sen benim kadın ve
neyim hayâlisin!
RABINDRANATH TAGORE
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 835)
4.1.5.2.2 Bulut
295
Şeli(Percy Bysshe Shelley)den23
Susuz yapraklar parlak olarak gölgelerde rüyaya daldıkları zaman, ben onlara
denizlerden, derelerden, taze sağanaklar getiririm. Dalgın dalgın uyuyan mini mini
goncalar kanatlarımdan serptiğim şebnemlerle uyanır. Titretici karlar fırlatarak al-
tımdaki vâsi’ ovaları beyazlara boyar, yüce dağlara ve onların medhûş inleyen koca
çamlarına karlar yığarım.
Döktüğüm yağmurlar ‘arzda vahşi çağlayanlar teşkîl eder. Bütün gece rüzgâ-
rın beyaz billurî kolları üstünde uyurum.
Rehberim şimşektir. O semâvî kasrımın üstünde oturur. Altımda, bir mağara-
da zincirlenmiş olan ra’d-mütehevvir bir kaplan gibi- gürler, saralanır. Mütelevvin
denizin a’mâkında dolaşan perilerin ‘aşkıyla meftûn olarak bu rehber beni sahra ve
deryalar üstünden götürür. Dağların, çayların, kayalıkların, göller ve ovaların üstün-
den… Ateşi beni yağmur halinde eritirken, ben semânın mavi gülüşleri onun içinde
sâkit (susmuş) yatarım.
Son seher yıldızlarının ışıkları olurken kan kadar kırmızı güneş ateşîn huzme-
leriyle yorulmak bilmeyen altın kanatlı bir kartal gibi ta uzaklarda, hareket-i arzla
titreyen, yalçın kayalara müşâbih benim yığınaklarıma konar.
Aşağıda parlak denizin ucunda gurûb son nefesini verirken tepedeki semânın
derinliklerinden akşamın kızıl örtüsü yavaş yavaş arzı örtmeye başlar. O zaman ‘aşka
ve istirâhata iştiyâk vardır. Ben bütün bu anlarda, kanatlarım kanlı olarak boşluktaki
aşiyanımda -otlayan bir kuzu sürüsü sessizliği ile- uyurum.
Fânîlerin kamer dedikleri ateş yüklü küre benim rüzgârlarla…
Müteharrik, pamuk zeminim üstünde yürürken, sesini yalnız perilerin duydu-
ğu gayr-ı mer’i (gözle görülmez) adımlarıyla bazen kâşanemin nârîn çatısını deler,
onunla birlikte bu deliklerden bakan, kaynaşan yıldızlar görünür. Onlar bir sürü altın
arılar gibi uçuşup oynadıkça ben zevk-yâb olurum.
23
Şeli (Shelley) nâmdâr İngiliz şa’irlerindendir. 1792 tarihinde (Varnham) kasabasında doğmuş ve
1832’de vefat etmiştir. Şeli 1817 de İngiltere’yi terk ederek bir müddet İtalya’da yaşamış ve nihayet
Spezia Körfezi’nde bir fırtınaya tutulup boğulmuştur. Lord Byron ve diğer ahbâpları na’şını sahilde
yakmışlardır. Başlıca âsârı “Kraliçe Mab”, “Alamostor(Alastor)”, “Prometheus Unbound” ise de en
ziyade “Bulut”, “Hassas Nebât” gibi ufak şiirleriyle tanınır.
296
Kâşanemdeki rahneleri genişlettiğim zaman arzdaki nehirler, göller, denizler

benim üzerimden akıp geçen ziyâ huzmeleriyle nakşedilirler.
Fırtınalar kanatlarımı açıp dolaştırdığı zaman güneşin tahtını alevli bir tâk,
kamerinkini de incili bir kuşak ile bağlarım. O vakit semâda yıldızlar raks eder. Kü-
rede yanar dağlar kararır.
Yüksek dağlardan desteklere dayanarak zirveden zirveye güneşe karşı, bir
perde açarım.
Ben toprak ve denizin kızı, semânın çocuğuyum. Deniz ve sahilin mesâma-
tından nüfûz eder. Şeklimi değiştirir; fakat asla ölemem.
Ba’zen bir yağmurdan sonra -semâ lekesiz, çıplak mâ’iliklere büründüğü za-
man- ben sessizce güler ve yağmur tanesindeki mahbesimden çıkarak tekrar yukarıda
asumândaki aşiyânıma giderim.
Mütercimi: FİKRET NÛRÎ

297
4.1.6 Musâhabe (Sohbet)
Musâhabe yazılarına, her daim sayıların ilk sayfasında verildiği için, birinci
bölümü orijinaline uygun olarak vermeyi uygun bulduk.
4.1.6.1 Geçen Yıldan Bu Yıla
Üçüncü Sene, Numro: 51 Cilt: 5 Salı, 15 Kânûn-ı Evvel 1925
İdârehâne Bâb-ı Âli Caddesi’nde Abone şerâiti; seneliği 250, altı

İkdâm Yurdu ittisâlindeki binâda
dâire-i mahsûsa.
MİLLÎ MECMÛA
Her ayın birinci ve on beşinci günleri çıkar, ilmî, edebî, iktisâdî, fennî resimli mecmû’adır.
aylığı 125, fevka’l-âde nüshalar
için 500 ve 300 kuruştur.
Mecmû’amız heyetince tab’ı tensîb

Sâhib ve Müdürü: Mehmed Mesîh edilmeyen âsâr iâde edilmez.
Musâhabe: heyecan da duymadım. İstasyonları ge-

çerken etrafıma bakmak arzum bile yok-
Geçen Yıldan Bu Yıla tu. Yalnız Sapanca’da gayr-i ihtiyâri
kompartımanın penceresini açtım. Acaba
-Ankara Seyâhatim Dolayısıyla- aradığım bir şey mi vardı? Fakat ne ya-
zık! Görmek istediğim, göreceğimi ümit
Bu seferki seyahatim bana geçen ettiğim köylü kızları bu sene bana öksüz
yıl Ankara seyahatim dolayısıyla yazdı- gibi göründüler! Hatta ne kadar azalmış-
ğım satırları hatırlattı. Lâkin Haydar lardı. Boyunlarında, bağrışa bağrışa taşı-
Paşa’dan uzaklaşırken gördüğüm kalaba- dıkları elma hevenkleri (asılıp muhafaza
lık, duyduğum heyecan Cumhuriyet’in olunmak üzere sapa geçirilmiş üzüm
ilk merkezini görmek arzusunu ve sonra bağı) artık yoktu. O şiir kaybolmuştu.
yollarda tesadüf ettiğim manzaralar, in- Duyduğum hüzün nereden ve niçin geli-
sanlar, her şey nihâyet muhît duygularım yordu? Bilmiyorum. Daha ileride bir
gibi hemen hemen değişmişti. Nasıl de- istasyonda içtiğim ayranda bana o eski,
ğişmesin! Pek tabîi’dir ki seneler bera- geçen lezzeti vermedi.
berlerinde birçok şeyleri de alıp götürü- Sonra Eskişehir’e geldik. Orada
yorlar. Ah bu seneler olmasaydı belki da değişiklik… Eskişehir taşından ya-
ihtiyarlığı, gençliği de hissetmezdik. pılmış tespih, ağızlık, gerdanlık, kemer
Baharı, hazânı da tatmazdık. Seneler! vesaire satanlar da yoktu. Bütün değiş-
Bazısı kumral, bazısı sarışın, bazısı ür- miş. Kıyafetleri bile başkalaşmış, hatta
kek, bazısı hercâi’… Hatta bazıları da tavırları da… Şehrin çarşısında da bir
korkunç! Bilmem siz de seneleri benim tebeddül (değişme, başka bir hale girme)
gibi duydunuz mu? Ben seneler değiş- vardı.
tikçe hayatın da, kâinatın da değiştiğini Nihayet Ankara istasyonu ve
anlıyorum. Hatta kendimin de… Bir sonra Ankara… Burada da değişen şey-
misâl mi istiyorsunuz? Meselâ bu seya- ler var. O zaman nâ-tamam gördüğüm
hatimde Haydar Paşa İstasyonu’nda o binaların birçoğu bitmiş. Mecliste daha
eski kalabalık yoktu. Teşyî’e (selamet- fazla bir fa’âliyet var. Oteller daha te-
leme, uğurlama) gelenler artık azalmıştı, miz, sokaklar daha kalabalık… İnsanla-
belki gözyaşı dökene hiç tesadüf etme- rın simâlarında bile değişiklik var. Oto-
dim. Nedense tren hareket ederken bir büsler… Bilhassa bunlar hiç yoktu.
298
Fakat bu değişmeler bana bir ümit verdi: İleriye atılanlara, tekâmüle doğru
gidenlere has bir neşe duydum.
Yalnız Bent Deresi değişmemiş. Onda, evvelki şırıltı, evvelki neş’e, evvelki
şiir evvelki akış ve hülya… Fakat nereye, hangi bilinmeyen yere ve niçin alıp gidi-
yordu? Ankara’dan dönerken benim kalbim de bu dere gibi meçhûl bir ufka aktı.
Niçin onda da yalnız sebebini bilmediğin değişmeyen bir hülya vardı.
MEHMET MESÎH [AKYİĞİT]
4.1.6.2 Sesin Şi’iri
Almanca bilmem, Frenkçeye olan kuvvetsiz aşinalığım da kulaklarımdan zi-

yade gözlerimledir. Galatasaray Lisesi salonunda bu iki lisana ait bazı muhallit (de-
vamlı) şiirlerin teganni edileceğini haber aldığım zaman genç bir Türk hanımının bu
san’at şu’besindeki behresini (hisse) görmek ve yalnız bu husustaki tecessümü tat-
min etmek düşüncesi ile oraya gitmeye karar verdim. Bilhassa Garb musikisine vu-
kufsuzluğum, hatta o eserleri dinlemek için bile en ufak bir hazırlığım olmadığını
gösterir. Buna rağmen kuvvetli bir tecessüs, bilmediğim ve anlayacağımı hiç de zan-
netmediğim bu bedi’î ziyafete iştirake beni mecbur etti. Gittim, sanki etrafımdakiler
bana “Bu cahil insanın burada ne işi var?” diyorlarmış gibi geliyordu.
Teganni başladı. Salonun ılık havasında titreyen, her ihtizazıyla sâmi’lerinin
kalbindeki hassas telleri titreten bir ses dalga dalga yükselip alçaldıkça ruhumda ga-
rip bir ünsiyet başladı. Söylenilen kelimelerin hiç birisini anlamıyordum. Fakat o
kelimeleri hâlelendiren nâmelerin öyle bir beliğ ve öyle kendisini anlatan bir sihri
vardı ki yavaş yavaş bu bâtınî lisanı kekelemeye, kalp dilimle onları tekrara koyul-
dum. Hakiki sanat, zorla hatta ister istemez kendisini hissettiriyor. Bu tatlı tazyik ile
üçüncü ve dördüncü parça teganni edilirken kendime garip bir itimat geldi. Artık bu
fevka’l-lisan lehçeye hiç olmazsa bir müptedî (başlayıcı) olarak alışmıştım.
299
Ruhum med ve cezirlerini en iyi temsil, tasvir ve hatta tersîm eden musiki,
ezeliyetleri ebediyetlere ve ebediyetleri ezeliyetlere nakil ve inşa eden, beşerin ruhî
tercüme-i halini en iyi süsleyip okuyan bu hatip şimdi beni de muhataplar arasına
kabul etmişti. Seslerin en güzelleştiği anlarda -dikkat ettim- en derin ıstıraplar duyu-
luyordu. Elbette böyle olacaktı. Çünkü o güzel namelerin bestekârı, en çok muzdarip
olduğu anda bu bedî’aları halk etmemiş miydi? Sanatkâr, birbirinden uzak nameleri
en narin bir alt musiki olan hançeresiyle takrîb (yaklaştırma) ve tebliğ ederken, bil-
hassa feryat halindeki seslerde sanatın bütün kudreti toplanıyor. En son ceht (çalış-
ma) sarf ediliyordu. Ciğerlerin boşluklarından kurtulup gelen bu sıcak hava kalbe en
yakın ve kalpleri en çok yakan bir hava idi.
Beşerin söz halindeki feryadı olan şiirle, ses halindeki iştikâsı (yanıp yakılma)
olan musiki birer ikiz kardeş gibi idiler! O kadar birbirini tamamlıyorlardı ki birinin
belagatini diğerinin fesahati, birinin fesahatini birinin belagati mükemmelleştiriyor-
du.
Artık anlamıştım. Sanatı anlamak tekniğini anlamaktan çok daha ziyade onun
esrarengiz duygularına mahrem olmak değil midir? Ancak üç saatlik bir zaman için-
de kesif bir “cehl-i bediiyi” izâle eden sanata ve onu tebliğ eden sanatkâra en kalbi
şükranlarla mütehassisim (duygulu). Şiirin sesi ile sesin şiirini beraberce ruhlara sin-
diren bu kudret, sahibine ancak muvaffakıyet hediye edilebilir. Orada bulunan herkes
gibi ben de bu kıymettar hediyenin takdimine şahit oldum.
Sanat hayatımızda tereddî (yozlaşma) olduğunu söyleyenlere ne canlı ve ne acı bir
tekzîp!
HASAN ‘ÂLÎ [YÜCEL]
4.1.6.3 İmân Birliği
Budizm, Hıristiyanlık ve İslamlık gibi büyük insan kitlelerini cezp etmiş din-
lerin şekil ve suretlerinden ma’ada, bir de mânâ ve siretleri vardır. Kitleler daha çok
itiyât ve görenek ile yaşadıkları için mensup oldukları dinlerin rûh ve mânâlarından
300
bî-haberdirler. Güzideler dahi hissî veya muaşerî tamâyüllerle kitlelerin şuurlu ve

mantıkî bir tercümanı olmayı çok kere bir vazife gibi bildiklerinden, şekil ve suretleri
uğruna mânâyı kaybetmekte ve bu yüzden muhtelif ve mütezad-ı sathî (yüzeysel zıt-
lıklar) birtakım kıymetlere bağlanmaktadırlar. Din ve felsefe tarihlerinde gördüğü-
müz bunca fikir ve his teşettütlerinin (dağınık) en mühim sebeplerinden biri de işte
budur. Hâlbuki arz ettiğim büyük dinlerin lafız ve suretlerinden ziyade telkin etmek
istedikleri rûh ve mânâya nüfûz etmeyi bu dinlere mensup olanların güzideleri te-
emmüllerinin bir prensibi yapsalar, hepsinde müşterek bir intibâhın husûle gelece-
ğinden asla şüphe etmiyorum. Ta’mik edilirse (araştırılırsa) görülür ki bu dinlerin
hepsinde tek bir hudûs vardır (var olma vücuda gelme). Beşerin tab’ında en nihayet
insanlar birliğini tahakkuk ettirecek bir istidâdın mevcudiyeti ve bu istidâdın inkişâf
ve kemâli için dâimi surette bir muhâsebe-yi nefis lüzumudur. İşbu hissi idrâkin arz
ettiğim dinlerde müşterek olmasına rağmen sâliklerinde şahit olduğumuz tenâfil his-
leri, bunların şekil ve suretler altında ezilmelerini ve müşterek bir imanın sâlikleri
olmalarına rağmen birbirleriyle sevişememelerini mucip olan acıklı bir manzara arz
etmektedir. Tekniğin intişâr ve tevsi’i çoğaldıkça bu elim manzara gâh müphem, gâh
dolaşık bir surette Budi (Budizme mensup kişi), Hıristiyan, İslam mütefekkirlerini
artık muazzep etmeye başlamıştır. Sosyalizm ile Komünizm, bu iman birliğini
sayi’in teknik bir suretle tensîk ve tanzîminde ararken, neo-sofistlerle müsteşriklerin
bir kısmı ve muasır metafizikçiler, mânevi hayatın tevhîdiyle tamamlamak cehdinde-
dirler. Zamanımızın en derin ve ihatalı olan bu cereyanına, bizim de en derunî ve en
samimi seslerimiz karışmalıdır. Yalnız bu cereyana ciddi bir surette hâdim olabilmek
için arz ettiğim cereyanlarla bugünün yetişmiş nesli olmasa da güzide gençler,
ehemmiyetle alâkadâr olmalıdır. Bugünkü iktisâdî ve teknik hayatın her gün dev
adımlarla siyasî ve dinî hudutları aşması dolayısıyla nasıl her tarafta maddi bir tevâ-
zün (denklik) hareketleri görülüyorsa, buna muvâzi olarak bir de manevi tebâdül ve
tevâzün cereyanları olmaktadır. Yalnız el-yevm (bugün) madde âleminde olduğu gibi
manevi âlemde de Emperyalist zihniyetinin temâdi ettirmek istediği (devam ettirmek
istediği) mütehakkim ve cebrî bir tevâzün el-yevm galip ise de istikbâl her halde ce-
miyetlerin maddi ve manevi tevâzünlerini talep etmektedir. Mesela bugünkü genç
Hıristiyanlar cemiyeti, Kapitalistlerin hırslarıyla Hıristiyanlığın iman birliğinin hod-
gâm bir cephesini arz etmese, kendisi ile sevişmek hiç de güç olmayacaktır. Bu ruh
301
kendisinde kaldıkça hayatiyeti hâiz olan bir cemiyet değil, ancak bir tecemmu’ (bi-
rikme) association olabilir.
Cemiyet olabilmesi için dinin arz ettiği hudûsunu bir mefkûre ittihâz etmesi
lazımdır. Bugünün ihtiyacı Müslüman’ı Hıristiyan yahut Hıristiyan’ı Müslüman veya
Budi yapmak değildir. Beşeriyet bu cehdi çoktan yapmış ve toplayabileceği semereyi
elde etmiştir. Şimdi yapılacak şey, maişet ve iman birliğinden ibarettir. Bütün dün-
yanın güzide gençlerini sarabilecek en geniş iman bu iki birliği iktizâ ettirmektedir.
Bunun zıddına ne yapılsa hep sathî, hayalî ve pek muvakkattir. Güzide gençler gerek
kendi milletlerinin ve gerek bütün dünyanın feyizli olmaya namzet kudretlerini israf-
tan korumak istiyorlarsa, evvel-i emirde bu geniş mefkûreyi hazım ve temsîl etmeli,
sonra da mensup oldukları kitlelere vermeye çalışmalıdırlar. Böyle bir mefkûre hiçbir
din, hiçbir millet, hiçbir ahlâk, hiçbir ilim, hiçbir sanat mefkûresiyle taarruz edemez.
Yalnız bu kadar geniş bir mefkûrenin tahakkukunu aceleci bir ruh ile karşılamamak,
en birinci vazife olmak lazım geldiğini hiçbir dakika unutmamak icap eder. Bugünün
Türk gençleri, Kapitalizm ve Komünizm iradelerinin arasında gayr-i meş’ûr veya
mühim ıstırap ve tereddüt dakikaları geçirmektedir. Buna gençlerle olan temasımda
şahit olmaktayım. Çünkü milliyet mefkûremizin birbirine hasım iki kuvvet arasında-
ki mukadderâtı, onları bî-hakkın işgâl etmektedir. Meslek ve halk gazetelerinde bu
iki iradenin hadd-i tezâhürleri belirdiği zaman arz ettiğim ıstırâp ve tahassüs pek
mahsus olmaktadır. Bu gazetelerin Kapitalizm ile Komünizm arasında iktitâfî bir
meslek ihtiyâr etmesinin psikolojisi de bundan ileri gelmektedir. Bugünkü uyanıklık,
dikkatlilik ve canlı ‘aksu’l-amel kabiliyetlerimizde esasen bu muhitin mevlûdüdür.
Bulunduğumuz vaziyette bu melekelerimizin idrâk ve hassasiyetlerini daima canlı
bulundurmak vazifemizdir. Hallolan bu vazifemiz yanında istikbâlimizi de daha ser-
best, daha faydalı bir surette inkişâf ettirebilmek için arz ettiğim maişet ve iman bir-
liği mefkûrelerine bizim de âlâkadar ve hâdim olmamızı güzide gençler kendilerine
bir ikinci vazife bilmelidirler.
12 Kânûn-ı Sânî 1926
Dârü’l-fünûn Rûhiyât Müderrisi
MUSTAFA ŞEKÎP [TUNÇ]
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 853 – 854)
302
4.1.6.4 Hava Şehitleri İhtifâli Münâsebetiyle
Geçen Çarşamba günü hava şehitleri namına yapılan muazzam ihtifâl memle-
ketimizde tayyareciliğe verilen ehemmiyeti, memleketin müdafaası için çalışarak
ölenleri ne derin bir heyecanla halkımızın takdîs ettiğini bir kere daha ispat etti.
Esasen Türk her türde anavatanını, milletini, harsını korumak için herhangi
bir vasıtayı kabul ve isti’mal etmemiş midir? Pek tabi’idir ki asrımızın mücadele
sahasında son vasıtası olan tayyareyi de benimseyecek, tayyareciliğe de kudretinin
yettiği derecede kıymet ve ehemmiyet verecekti. Ve bunu tayyare cemiyetinin teşkî-
linden biri gösterdiği fedakârlıkla hamiyet müsabakasıyla son defa olarak bütün be-
şeriyete anlattı. Zaten ezelden beri Türk kadar hiçbir millet hamaset, şecaat sahasında
ileri gidememişti. İyi yaşamasını –imkân olduğu derecede- çok iyi bilen Türk ölme-
sini de çok iyi bilmiştir ve bilecektir. Ben yalnız son seneler en canlı misalini söyle-
yeceğim: İşte Kurtuluş Harbi…
Hayatını bu derece istihkâk eden milletimiz hiç şüphesiz ki tayyarecilikte de
her milletin fevkinde bir mevki’ ihraz edecek ve havalarda hâkim olacaktır. Yalnız
bu hâkimiyeti te’min için şimdiye kadar olduğu gibi, belki daha ziyade bir hamiyet
müsâbakası lazım gelecektir. Zaten bu gibi fedakârlıklar Türklüğün ezeli şiarı değil
midir?
Vatanın müdafaası, memleketin ebedi bir hayata nâiliyyeti lazım geldiği an-
larda Türk daima kahramanlığını, celadetini göstermiş. Eğilmeyen alnını hiçbir za-
man esaret karasıyla lekelememiştir. İşte bu büyük vasıl ruhu taşıyan milletimiz ha-
yatının şan dalgaları arasında geçmesi için daima ve daima fedakârlıklarda buluna-
cak. Gerek tayyare, gerek donanma ve gerekse ordusu için üzerine terettüp eden kutsi
vazifeyi ifada bir an bile tereddüt etmeyecek ve azimkâr ölülerinin gösterdiği necat
yolunda yürüyerek kudretinin derecesini, ulviyetini ispat edecektir.
Hava şehitleri ihtifâlinin yalnız İstanbul’da değil, memleketin her tarafında
aynı heyecan ve hararetiyle yapıldığını haber aldığımız zaman bu husustaki süruru-
muz bir kat daha arttı ve bu yürekten gelen duygularla karşılanan merasim ruhumuz-
da derin akisler tevlit etti. Ve artık inandık ki pek yakın bir âtide milletimiz heva-i
303
kahramanlıklarda da birinciliği seciyesi, şerefiyle mütenasip olarak bihakkın kazana-

caktır.
Hava şehitlerinin ihtifâli dolayısıyla bu satırları yazdığımız bir sırada son söz
olarak milletimizi bu mücâhede vasıtalarının tedâriği ve tekâmülü için gayrete, heye-
cana davet ederken diyeceğiz ki: O daima yaşayacak ölülerimizin ruhunu yapacağı-
mız fedakârlıkla şâd edersek ne mutlu!
4.1.6.5 Korkunç Kayıtsızlıklarımızdan
Büyük müncimizin (kurtarıcı) bir heykeli bundan birkaç ay evvel Avusturyalı

Mösyö Karipel yapmıştı. Bunu gören sanayi-i nefise muhîtimiz çok tabi’i bir meslek
ve temiz bir sanat alakasıyla bu heykeli tenkît ettikten sonra evvela yemût simayı bir
de kendilerinin tecrübe edecekleri matbu’ât ile bildirmişlerdi. Bu helecan verici ha-
beri alan sanat meraklıları doğacak eseri temkînli bir sükût içinde sabırsızlıkla bekle-
diler. Yalnız bir akşam gazetesi bu teşebbüsü “hâd-nâ-şinaslık” ile tavsîf edecek ka-
dar ihtiyatsız bulunmakta bir beis görmemişti. Samimi ve büyük inkılâplarda fevka-
lade şahsiyetlerin yalnız bir zümre veya mesleğe inhisâr etmediğini bütün inkılâp
tarihçileri gösterdiği halde, kendi hayatımızı basit ve politikacı birtakım Frenk mu-
harrirleri gibi şâzlı (kaide dışı) ve istisnâlı görmekten kurtulamayan bir zihniyet, in-
kılâbımızın emsâlsiz azametine inandığı halde onun her cihetten feyyâz olabileceğine
bir türlü gönül veremiyor. Yine aynı zihniyettir ki inkılâbın gayr-i kâbil tecezzî bir
küll olduğunu bir türlü kavramıyor ve bin-netice bütün faaliyet sahalarına aynı şevk
ve ümit ile teveccüh edemiyor ve bunun neticesinde faaliyet ve yaratıcılık sahaları-
mızın mühim bir kısmı gölgede kalıyor. Hele sanat gibi baştan aşağı sempati olan ve
ancak sempati ile anlaşılabilen kıymetler bu zihniyetten en çok müteessir olmaktadır.
Her türlü intifâ’î kıymetlere karşı sağırlaşmakla husûle gelebilen sanat alakası, men-
faat göremedikten ma’âda bir de sempati ile karşılanmazsa ruhunu daima sıcak ve
heyecânlı tutacak kudreti nereden ve kimden alacak? Bu hâli bir dakika düşünmek
304
bile yürekleri yakmaya kâfi iken biz bilakis, ne kadar mümkün ise o kadar lâkayt
kalmakta hiçbir azap duymuyoruz. Üç yüzü mütecâviz gençleriyle bir vaktin “lisan
mektebi”nde sığınmış bir sanâyi’-i nefisenin ne açık bir mahrumiyet ve ne zavallı
şerâit içinde bal yaptıklarını görerek bu hars yuvasına biraz ziyâ, biraz meydan, biraz
kan vermek için çırpınacakken onun kim bilir ne vazî’ ve müptedi bir gencinin en
nâkıs şerâit içinde vücuda getirdiği bir sanat yavrucuğunu ne insafsız bir surette
tathîr ettiğimizi hatırladıkça ürperiyorum. Bu eserciğin, mecmuamızda göreceksiniz,
fotoğrafisi ile gazetelerimizin neşrettikleri fotoğrafiyi bir mukâyese ediniz. Türk har-
sını yaratacak olan genç sanatkârlarımızın ne kadar korkunç bir kayıtsızlıkla karşı-
landıklarını derhal anlarsınız. Mösyö Karipel’in kendi vasi’ dairesinde bir heykel
yaptığında şüphe yoktur. Meleke sahibi bir çehre ressamı kadar bunda da muvaffak
olunmuş birçok cihetler var. Bununla beraber büyük müncîmizin bilâ-ihtiyâr Alman-
laştırılmış olduğunu da görmemek mümkün değildir. Genç Türk heykeltıraşı ise
mümâresesizlik (üstatlık) ve teknik kusurlarıyla beraber hiç de sempatisiz bir teşhîrin
kurbanı olduğu kadar değildir. Bu ikinci fotoğrafını gördüğüm zaman adeta gözleri-
me inanmadım. Gazetelerde gösterilen şekil ile bunun arasında doldurulamaz bir
uçurum var! Şimdi soruyorum: Sanatkârlarımıza karşı bu derece kıyak olmayı biz
nereden ve kimden öğreniyoruz? Daha dün tecrübe ettiğimiz heykeltıraşlıkta ve bu-
nun ilk yeltenişlerinde gözleri kamaştıracak şâheserler mi bekliyoruz? Böyle değilse
neden bir Türk gencinin hiç de sanat harici addedilebilecek bir emeklemesini bu ka-
dar soğuk karşılıyoruz? Sanatkârı saymamak derebeylikten kalma çirkin bir âdettir.
Hâlbuki kalbimiz, ruhumuz, samimiyetimiz hep ondadır. Biz onu sevmezsek başka
hiçbir şeyi sevemeyiz. Şayet yaptığımız naz ise bunun da bir haddi vardır. Bize âşık
olmak için yaratılmış ve bizi sevmek için yaşayan bu hassas insanlara bil-mukâbele
yürekten gelen bir sempati vermezsek her şey boştur. Hars, medeniyet dediğimiz
mefhûmların heyecan ve güzelliklerini onlar yaratacaklardır. Mütekâbil olmayan
hiçbir âdet ve ahlâk pâyidâr olamadığı gibi sanatkârlarla aramızda daimi bir sempati
mübâdelesi tesis etmedikçe istikbâlden bilmem ne bekliyoruz? Sanatkârın ruhundan
akmamış âsâr-ı beşeriyyeden hiçbirinde pâyidârlık hassası yoktur. Sanatkârı sevmek
lâyemûtiyete namzet olmaktır.
9 Şubat 1926
305
Dâru’l-fünûn Rûhiyât Müderrisi

4.1.6.6 Etrafından Haberi Olmayan İnsanlar
Hiçbir memlekette görülmeyen bir enmûzeç (numune) bizim memlekette var,

bunlar kırk, elli sene yaşamışlar, fakat etrafındaki eşyanın tebeddülüne, olup bitene
karşı kulaklarını tıkamışlar, gözlerini kapamışlardır. Bundan yirmi sene evvel için
memleket hakkındaki fikirleri ne ise, o zaman ne diyorlarsa şimdide aynı söylerler.
Daima yeni hadiseyi eskisinin aynı görürler, zihinleri atıl olacağı için tebeddül eden
şeylerin farkında bile değildirler. Fakat uykuda bulunan bu zatlar kendi köşelerinde
otursalar, kimseye zararları olmasa ehemmiyeti yoktur. Fakat bunlar yazı yazarlar,
keşfiyatta bulunurlar, kimsenin bu memlekette bilmediği hakikatleri bulduklarını
zannederler. Ortalığı techîl (bir kimseyi câhil saymak) edip dururlar. Bunların adetle-
ri Türkçe çıkan kitapları okumamaktır. Memlekette “İlim yok ki…”derler. Âlimdir-
ler; fakat dünyanın her tarafındaki âlimler evvela etrafına bakar. Bunlar muhitlerine
karşı göz kapamışlardır.
Geçen gün arkadaşlarımdan biri anlattı: Bu zatlardan biri gelmiş. Mühim
keşfiyatta bulunduğunu söylemiş, arkadaşım hemen bu mühim keşfi öğrenmeye ça-
lışmış, sormuş; bu zat büyük bir azametle keşfini anlatmış ve demiş ki:
- Bu yakınlarda (!?) milletlerin basit uzvu olmak üzere “klan” diye bir şey
bulmuşlar. Yeni İngilizce kitaplarda gördüm bizim gaflet içinde uyuyan Dârü’l-
fünûn hocaları bunları bilmezler ki... Ben İngilizlerin bu yeni keşfini memlekete ta-
nıttıracağım.
Bu büyük keşfe ne buyuruyorsunuz? Bu gözü kör, kulağı sağır zat hakkında
ne dersiniz? On sene var ki mecmualar hatta kitabelerde en çok tekrar eden kelime
“klan totem” oldu. Lise çocukları da bunları öğrendiler bu zat memleketin on senelik
fikir cereyanından haberdar değil. Ziya Gökalp’ın yazılarını, bilmiyor Durkaymes
(Emile Durkheim)’in en mühim üç eserinin Türkçeye tercüme edildiğinin farkında
değil. Fakat bu adam kendinde müesseselerimizi tenkit cesaretini buluyor.
306
Niçe (Nietzsche), fikri esaretin bir alametini de maziye saplanıp kalarak maddi ve
ictimai muhitin tebeddülüne karşı lâ-kayt kalmada buluyor. Hakikaten insanı kör
yapan esbâptan biri de bu tebeddülden gaflettir. Etrafı görmeyenlerin, etrafındaki
mü’essesatta olup biteni fark etmeyenlerin memleket ve mü’esselerimiz hakkında söz
söyleme hakları yoktur.
Bu bilgisizliğin bir kısmı vâkı’a etrafa bakmamaktan ileri geliyor. Fakat bir
kısmı da bizde hakiki kitapçılığın olmamasından, kütüphane bulunmama- sından ileri
geliyor. Bizde çıkan ilmi kitaplar mahdût miktarda basılır.
Bunlar nihayet on sene zarfında şunun veya bunun eline geçtikten sonra ortadan kal-
kar. Kitapçılarda bulunmaz ve satılmaz. Bu nev’i kitapları tedarik edebilmek için
eski kitap satan yerlere her gün gitmek, o tozlu ve kirli kitaplar arasında istediğiniz
eseri aramağa mecbursunuz. Bu uğurda size rehberlik edecek fihristlerde yoktur.
Kitap satanlar ekseriya sattıkları kitapların mündericatıyla alakadar olmadık-
ları için size hiçbir malumat veremezler. Türkiye’de hiç olmazsa yüz seneden beri
intişar eyleyen eserleri toplamış umumi bir kütüphane mevcut olmadığı gibi arayınca
istediğiniz ilme ait neşriyatı kolaylıkla bulmaya vasıta olacak fihristte yoktur. Bunlar
bizdeki neşriyatı takibe mani olur. Diğer cihetten memleket münevverleri arasında
çok fena bir itiyat yerleşmiştir: Hiç birimiz diğerinin mesaisinden istifade etmeyi
istemeyiz. Hepsini kendi kendimize yapmağa çalışırız. Onun için Türkçe ilmî eserleri
okumağı külfet ad ederiz. İyi veya kötü arkadaşımızın mesaisini takdîr ve tenkîdi
fazla bir yorgunluk görürüz. Bu itiyat, ictimâ’i kuvvete bağlı olan ilmî terakkiyata
engel oluyor. Bunun en güzel misali müspet ilimlerin Türkiye’ye nasıl ve kimler va-
sıtasıyla girdiğine, buna ait ne yazılar yazılmış olacağına dair tarihi hiçbir tetkikin
bulunmamasıdır. Herkes mensup olduğu ilimde kendisini Türkiye’de “tek” bir adam
olmak üzere görür. Eslâfı (bizden öncekiler, öncekiler) bulunmadığını söyler. Hâlbu-
ki bizi yetiştiren o tetkikata sevk eyleyen a’meller içinde muhitimizi hesaba katmaya
mecburuz. Herkesin memleketimizde neşrettiği yeni fikirle iftihar eylemeye hakkı
vardır. Şu kadar ki, kendinden evvel o fikre yol açanlar hakkında hürmet hissi besle-
meyenler, kendi eserinin mazisini aramayanlar yaptığı işin ehemmiyetini müdrik ad
olunamazlar.
Dârü’l-Fünûn Felsefe Târîhi Müderrisi
MEHMET EMÎN [ERİŞGİL]
307
4.1.6.7 San’atı Anlayamamak Sefâleti
Sanatı iptidai ve nakıs bir ilimle ilk defa tefsir ve izaha başladığımız zaman
bütün sanat eserlerini renk, şekil, kelime veya ses yapmacıklarından ibaret zannettik.
“Beyan ve belagat”in “istiare, teşbih, mecaz, kinaye” ve ila ahir o yönleriyle edebiya-
tı izah etmeye çabaladığımız devirler hep bu iptidailik marifetleridir. Bu tahlil ve
tasnifin en güzel numunesini bugünkü emrâz (illetler, hastalıklar)-ı ‘akliyenin delille-
ri anlayış ve tasnif edişlerinde görebiliriz. Deliyi anlayıp şifâ-yâb (şifâ bulan) etmek
için ne kadar akıllı olmak lazım geldiğini her gün daha acı ve daha derin anladığımız
gibi sanat eserlerini anlayıp tenkit etmek karşısında da aynı vaziyetteyiz. “Aklı deli-
den öğren.” hikmetini keşfeden atalarımız attıkları taşın ne kadar geniş dalgalar ya-
pacağını bilselerdi bu taşı atmaya belki cesaret edemezlerdi. Sanatı anlamak ihtiyacı
ile doğan “bedi’yât (estetik)” ilminin tarihini gözden geçiren herkesin hissesine dü-
şecek payı itiraf edelim ki bir “eyvah”tan ibarettir. Münekkitlerle sanatkârlar arasın-
daki uçurumda sanat idrakimizin fakr sefaletinden başka bir şey değildir. En çok hay-
ran olduğumuz edebiyat ve sanat tarihleri bile sanat eserlerini nücûm-perestler gibi
görüyorlar. “Sanat için sanat”, “cemiyet için sanat”, “ahlak için sanat” ve ila ahiri
davaları sanatla henüz yüz yüze gelmemiş körlerin dövüşünden çıkıyor. Sanat ihti-
saslarının en esaslı temayülü kavranmadıkça sanatın ilmini değil “tefsir-i şerif”ini
yapıyor. Ve bu sebeptendir ki sanat münakaşaları daima taassupla oluyor. Ve dargın-
lıkla kapanıyor. Dünyadaki bütün şe’niyetler (gerçekler) gibi sanat şeniyetleri de hiç
şüphesiz sır değildir. Sırrı olan yalnız bizim aldığımız terbiye ve noksan ilmimize
kurban olan kafalarımızdır. Cehlimizi yüze vuran bu hüküm bittabi hoşa gitmeyecek-
tir. Fakat ne yapayım ki estetik tarihinden bundan daha iyi bir intiba almak mümkün
olmuyor. Bu hazin cehlimizi ceff-el kalem (düşünmeksizin) aydınlatarak bembeyaz
yapacak bir paket olabileceğine inandığımı da sakın zannetmeyiniz. Bu tarzda bir
aydınlık olsa olsa bizi “beyaz hastalığı”na uğratabilir. Ben beyaz hastalığına tutul-
mak ne de karanlıkları en iyi ziya diye seven bir baykuş olmak isterim.
308
Kim ne derse desin, ben artık sanatı maskeli balolara, sanatkârı da fi’il ve
sa’ye kalbedilemeyen ruhi kudretlerin ruhunda “hicrân” yapan ve sonra da bu hicran-
la bize uyanıkken insicamlı rüyalar gördüren bir adama benzetiyorum. Sanatın asıl
mana ve ruhu bu yükseltilmiş hicranların mahiyetindedir. Emrâz-ı ‘akliye mütehas-
sısları “Lisanın hakikatini gizlemek için istimal edildiğine bizler kadar kimse inana-
maz.” derler. Filhakika ruhî faaliyetlerimizin hakiki mekanizmaları deliklerde mik-
roskop altındaki hüveynât gibi her göze görünebilecek bir cesâmet peydâ etmektedir.
Delilik ‘adesesi altındaki fiil ve saye kalbedemediğimiz hayati kudretlerin eşkâl ve
şemailini lâ-içtimai yani çırçıplak, tuvaletsiz maskesiz görüyoruz. Tımarhaneye karşı
duyduğumuz korku ile karışık tecessüsün sırrı galiba buradadır. Deliler, hicranlarını
çırçıplak ortaya saçtıkları için olacak ki delilik öteden beri, lâ-içtimai, ma’yûb (ayıp-
lanmış) bir hastalık gibi tanınmış ve bu yönden asırlarca işkenceli ve saklı bir tedavi-
ye mahkûm edilmişlerdir. Hâlbuki bu delilik ile akıllılık arasında, ne de maraz ile
sıhhat beyninde kati hiçbir hudut yoktur. Marazîyatta bir prensip vardır: “‘Uzvî ve
ruhî bütün vetireler, tabi olan seyir ve cereyanlarından nehy, tehir veya men edildik-
leri zaman daima marazî bir istidadın tohumlarını kazanırlar.”
Maraziyatın “nehy, tehir, men” tabirleriyle ifade ettiği mekanizmayı ruh saha-
sında “hicran” tabir-i umumisiyle ifade edebiliriz.
Bütün üstûreler (efsane, uydurma), efsaneler, dinler, sanatlar, felsefeler, şiir
ve rakslar, kavmî merasimler, rüyalar, delilikler, hülyalar, hatâ ve nisyanlar ve hatta
lisanın temelinde hep “hicran”ın saltanatı vardır. Yalnız bu saltanatın tezahürleri çe-
şit çeşit ve muhtelif kıymetlerden olmaktadır. Bu teşrih tarzı fikri ve hissi itiyatları-
mızı belki de rahatsız edecektir. Fakat itiyat düşmanı olan yaratıcı zekâların bu teşrih
karşısındaki intibaları büsbütün bakla olacaktır. Bunlar esasen yıktıkları sathi ve basit
estetik nazariyelerin ne kadar inbisata muhtaç olduklarını birden bire sezerek ru’yet
ve taharrî (arama, araştırma) ufuklarını tadile koşacak ve bize sanatın hiç olmazsa
yeni bir manzara(perspektifini) göstermeye savaşacaklardır. Genç sanatkârlarda bu
yeni perspektif karşısında sanatta teni bir çığır açmanın ihtiyaçlarıyla karşılaşacak-
lardır.
13 Mart 1926
Dârü’lfünûn Rûhiyât Müderrisi
309
4.1.6.8 Elifbâ İnkılâbı
On, on beş sene evvel Latin elifbâsına taraftar olan Arnavut milliyetperverleri
muhitimizde nâhoş bir aksi seda uyandırırken bugün hemen bütün Türk âlemi bir
elifbâ inkılâbının münakaşa ve icraatı içinde çalkalanıyor. Böyle büyük ve geniş bir
hareket elbette mühim birtakım sebeplerin neticesi olmak lazımdır. Elifbâ denince
lisanın canlı ve tabii seslerine göre dökülmüş seda kalıpları anlaşılır. Bu kalıplarla
kendilerini dolduran sesler arasında tetabuk (uyma, uygun gelme) olmayınca lisanın
seda-i beniyyesi yalnız telaffuzda kalarak yazıda güme gitmiş demektir. Malumdur ki
her lisan kulakla öğrenildiği gibi gözle de öğrenilir. Kulağa çarpan sedaların tespit
edilmiş remizleri olmazsa güzel görülen lisan ile kulağın işittiği lisan arasında bir
sempati tesis edemez. Bir potin ruhta nasıl korkunç bir kâbus tesiri yaparsa sedaları
sıkıp nasırlatan bir elifbâ da hemen hemen aynı intibayı bırakır. Bugünkü Türk dün-
yasında görülen elifbâ şikâyetleri onun sıkı bir potin gibi herkesi bizar etmesinden
ileri gelmektedir. Çıkan feryatlar arasında hem mahiyet, hem derece farkı görülmek-
tedir. Filvaki muhafazakârlarla inkılâpçılar potinin sıktığında müttefik iseler de ev-
velkiler potini yalnız kalıba verip biraz açmakla rahat edileceğine kani olurlarken
inkılâpçılar bu ayakkabının bozma ve pek uydurma olduğunu söyleyerek mezura ile
büsbütün yeni bir ayakkabı yapmadan başka çare olmadığını iddia etmektedirler.
Türk efkâr-ı umumiyesi henüz bu iki cereyan arasında bir rakkas gibi sallanıyor.
Rakkasın nerede durup kimin saatini çalacağını zaman gösterecektir.
Yalnız birkaç gün evvel İzmir sağır, dilsizler ve körler müessesesi müdürü ve
‘akliye ve terbiye-i rûhiye mütehassısı Doktor (Necati Kemal) Bey’den elifbâ inkılâ-
bı namı ile altı formalık küçük bir kitap aldım. Kitabın kabında “Türkçe elifbânın
ıslahı demek, Latince elifbânın kabulü demekten başka bir manayı ihtiva etmez.”
ibaresi yazılıdır. Her şeyden evvel itiraf edeyim ki şimdiye kadar Türkçe neşriyat
arasında bu mevzua ve bu mevzuun gayesine bu derece uygun, vukuflu ve ciddi bir
eser mütalaa etmedim. Müellif kitabına iki formalık canlı ve kanaatli bir başlangıç
310
yaptıktan sonra seslerden başlayarak “Türkçenin beniyye-i sadaisi”ni, “Türkçenin

sesli harfleri”ni, “Türkçenin muhtaç olduğu sesli harfleri” maraziyyâtın (hastalıklar
ilmî) normal hadiselerin mana ve mahiyetini keşfettiren feyizli metodu ile öyle vazıh
ve mukni’(ikna eden) bir surette teşrih ediyor ki bu eseri okuduktan sonra Elifbâ in-
kılâbının artık durmayıp behemehâl emin ve müspet adımlarla yürüyeceğine inan-
mamak kabil olmuyor. Kitabı almazdan bir gün evvel “Akşam” gazetesinin elifbâya
ait bir anketine verdiğim cevâpta yazı lisânımızı bilâ-ihtiyâr Çinlilerin ayakkabılarına
benzetmiştim. Bu kitabı okuduktan sonra elifbâmızın hiç haberim olmayarak gayr-i
şuurunda yoğurduğu bu teşbihte hiç mübalağa ve hata etmemiş olduğumu gördükten
sonra büyük ve sürekli bir ıstırabın şuuruna erişilen dakikalarda olduğu gibi gözlerim
yaşardı. Ve içimi zavallı ana dilimin bugüne kadar yabancı ve put bir elifbâ içinde
geçirdiği acıklı maceranın bütün ateşi kapladı. Fakat biraz sonra bu azami teessür bir
sürur ile aksülamelini yaptı. Çünkü Necati Kemal Bey Türkiye’nin ruhuna ilmin ışı-
ğını tutmuştu.
31 Mart 1926
Dâru’l Fünûn Ruhiyât Müderrisi
4.1.6.9 Çehre Cevheri
Son senelerde Fransızların felsefe neşriyatı arasında Alman feylesoflarına da-

ir çok ihtimamlı monoragfiler intişar etmeye başladı. Bunlar meyanında birkaç gün
evvel aldığım “Şopenhaver”in Tefekkürü” namındaki kitap Almanca metinler ile
birlikte feylesofun en şayan-ı dikkat tefekkürlerini cem etmiştir. Fransızca ve Al-
mancası kuvvetlenmiş felsefe talebeleri bu güzel eseri, birçok fikirlerinin zamanımı-
za uygun ve ihtiyaçlarımıza mutabık olmamasına rağmen büyük bir zevk ve alaka ile
okuyacaklardır. Çünkü üslup tatlı, fikirler cevval, orijinal görüşler pek sıktır. Bir fey-
lesof mefkûresi gıcıklayıp tırmalayan ne kadar meseleler varsa hepsi bu kitapta
(Şoponhaver)in kumandası altında güzel bir resmigeçit yapıyorlar. Burada her felsefi
mesele sanki bir artist olmuş, hepsinin birer rejisörün idaresinde; fakat aynı kabiliyet-
311
te, yalnız muhtelif maharetlerde olmak üzere bize istedikleri rolleri inceden inceye
temsil ediyorlar. Bunların arasında “Fizyonomi Müşahedesine Dair” olan küçücük
bir bent pek zariftir. Hepimizin duyup da ifade edemediğimiz bir tefekkür birkaç
sahifede aksettirilmiştir. Çehrelerin manidar olduklarını teslim etmekte hemen hepi-
miz müttefikiz. Dış, için aynası gibi tasavvur edilmeseydi sima bu kadar alakadar
olamazdık. Yüzünü evvelce görmediğimiz bir kimseyle karanlıkta konuşmanın ne
tatsız ve üzücü olduğunu herkes tecrübe etmiştir. Kendisini asla tanımayıp da her ne
surette olursa olsun bir nam veya şöhret kazanmış, bir adamın en evvel merak ettiği-
miz ciheti yüzü oluyor. Bunu bizzat göremesek hiç olmasa tanıyanlardan öğrenmeye
çalışıyoruz. Feylesofa göre her insan yüzü bir hiyerogliftir.
Ve bu hiyeroglifi sökecek elifbaya biz sahibiz. İnsanın ağzından çıkan sözler-
den ziyade çehresinde yazılı bulunan hakikatler manidardır. Çünkü ağzın hiçbir za-
man söylemeyeceği şeyler çehrede mahkûktur.
Çehre adeta insanın bütün zihniyet ve emellerinin mükemmel bir damgasıdır.
Fazla olarak ağız ancak ferdin beşeri tefekkürüne tercüman olur. Çehre ise tabiatın
düşüncesini aksettirir. Herkes konuşulmaya layık olmayabilir; fakat her çehre dikkat-
le bakılmaya değer. Nitekim zımnen hep bu prensiple hareket etmekteyiz. Sempati ve
antipatilerimiz (soğukluk, iticilik, sevimsizlik) sözden evvel çehreyi okumaktan baş-
lıyor. Bu prensip çok doğru olduğu halde tatbikatında müşkülat vardır. Çünkü fizyo-
nomi okumak hem fıtri hem de kitabî birtakım kabiliyetler istiyor. Fazla olarak bu
sahada öğrenilecek şeyler hiç bitmiyor. Hatta bu hususta en zengin bir rüsûha (mele-
ke) sahip olanlar bile hatalardan kurtulamıyor. Hataya sebep olan çehrenin yalan
söylemesi değil, bizim onda yazılı olmayan şeyi okumamızdır. İtiraf etmeli ki çehre-
nin hiyeroglifini söküp çıkarmak büyük bir güç bir sanattır. Bu sanat, hiçbir zaman
mücerredât (soyut mefhûmlar) tarîki ile öğrenilemez. Okumak istediğimiz her çehre-
ye karşı tamamen afakî kalabilmek muvaffakıyetin ilk şartıdır. His ve heyecanlarımı-
zı hiç kıpırdatmadan çehreye olduğu gibi bakmak lazımdır. Bu dakikada muhabbet,
nefret, korku, ümit, intibâ gibi enfüsi kuvvetlerimizden birisi araya girerse çehrenin
hiyeroglifi taklit edilmiş demektir. Bu sebepten defa’âtle konuştuğumuz, kendilerine
ünsiyet ettiğimiz kimselerin çehrelerini okumaya hiç zahmet etmeyelim. Çünkü bun-
ları artık okumak fırsatını kaçırmışızdır. Doğru okunabilecek çehreler, hiç konuşma-
dığımız ve hatta kendi âlemlerinde dalgın iken hiç haberleri olmadan bastırıp da ilk
312
nazarda kavradıklarımızdır. Zaten hemen her şeyin kendisi hep ilk tanış, ilk görüş, ilk
koklayışlardadır. Bunun için fizyonomi okumakta mevhibesi (ihsan, bağış, vergi)
olanlar çehreden ilk kavradıkları cevheri çok itina ile hıfz etmelidir. Çünkü insanın
en açık ve en kestirme hüviyetinin itirafları bu cevherlerdedir. Bizimle veya başkaları
ile konuşan bir adamın cehresindeki hatlar onun asıl çizgileri olmayıp muhatabı ile
münasebetini idare için takındığı zahiri işmi’zâzlardır (insanın yüzünü buruşturması
sonucu oluşan yüz ifadesi). Ne işmi’zâzlar, ne de ağzından çıkan sözler onun kendisi
değildir. İnsanın hakiki, asıl ve tam fizyonomisi yalnızken ve kendi halinde bulunur-
ken görünebilir. İşte insanın mutlak ve hakiki kendisi de budur. Çünkü ancak bu da-
kikalardadır ki kendi efkâr, kendi hissiyat ve emellerimizi yaşamakta, daha doğrusu
ne olduğumuzun en samimi ve gayr-i kabil fesih kararını vermiş bir halde bulunmak-
tadır.
12 Nisan 1926
Darülfünûn Ruhiyât Müderrisi
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, s. 949 – 950)
4.1.6.10 Rüyâlarımız
Rüyaların insanları eski zamanlardan beri meşgul ettiği malumdur. Yusuf

Aleyhisselâm Firavun’un bir rüyasını tefsir etmekle hürriyetine kavuşmuştu. Kim
bilir ne zamandan beri rüya tabiri bir sanattır. “Tabirnameler” bu eski sanatın pes-
zinde (yaşayan son örnekler) şahitleridir. Kurûn-ı evvel (zamanlar, devirler) rüyala-
rın kerametine umumiyetle gani olmuş gibidir. Halk da bu kanaati hala muhafaza
ediyor. Yalnız rüyanın mahiyeti tahlil edilmeden vücut bulan tabircilik bittabi esaslı
ve herkes için itimada şayan olamazdı. Bunun içindir ki zamanımıza gelinciye kadar
birçok feylesof ve âlimler evvela rüyanın mahiyetini anlamaya çalışmışlardır. Fakat
mevzu çok çetin ve derin olduğu için, içine girmek çabuk ve kolay olmadı. Bu sebep-
ten ilk görüşler parça parça olmuş. Mesela kimisi rüyaların garip ve sembolik bir
husîsayı (keyfiyet, karakter) haiz olduklarını veya hezeyanlara benzediklerini, bazıla-
313
rı köklerinin gündüz hayatında olduğunu, kimisi yakın bir mazi veya çocukluk hatı-
ralarını ihya ve hafızanın taşkınlığını tevlit ettiklerini, birtakımı çabuk unutulup yan-
lış hatırlandıklarını, birtakımı da manasız ve abes şeyler olduklarını söylemişlerdir.
Fakat ekseriyet rüyanın “ruhî bir anarşi” olduğunda ittifak ederek ancak pek küçük
bir ekalliyet fevkalade kıymetli ruhi bir faaliyet olacağını tahmin etmişlerdir. Bu par-
ça parça görüşler toplana toplana nihayet (Frued)un ruhiyatında yepyeni ve pek şa-
yan-ı dikkat bir manzara iktisap ediyor. Bu manzarayı hakkıyla temaşa ve ihata et-
meye bu musahabenin sahası hiç müsait değildir. Maksat şöylece bir kuş bakışı temin
etmektir.
Her şeyden evvel rüyanın manasız olduğunu söyleyenler en büyük manasızlık
yapmışlardır. Manasız bir faaliyet nasıl olurda her gece ve herkesle muntazaman
yaşar ve bir devam olur? Manasız, sebepsiz bir hadise oluyor mu ki rüya hadiselerine
manasız diyelim? Manasızlık bedaheten mecruh olunca rüyada da mana ve sebep
aramak icap eder. Bunun için de evvela en basit olan çocuk rüyalarına bakmak la-
zımdır. Çocukların rüyaları ekseriya bir gün evvel uyanıp da teskin ve itmam edil-
memiş arzuların hayalen tamamlanmasından ibaret oluyor. Büyüklerin rüyalarında
bu esasın cari olduğu görülüyor. İşte rüyanın en basit ve iptidai mekanizması! Yalnız
bu arzular ekseriyetle alelade arzular olmayıp bilhassa cinsi arzulardır. Hele büyük-
lerde ve hassaten nevroz ve isteklerin rüyalarında bu hususiyet pek hâkimdir. Yalnız
bu arzuların rüyadaki tatminleri daima açık ve serbest olmayıp çok kere maskeli,
cinaslı, bir kelime ile semboliktir. Rüyaların öteden beri tabire muhtaç olmaları işte
bu sebeptendir. Rüyanın tabiri yanlış olabilir; fakat rüyayı tabir etmek yanlış bir şey
değildir. Sonra her rüya ve herkesin rüyası behemehâl pek alaka bahşolmaz. Rüyanın
manasızlığı, abesliği şöyle dursun hayatı, ruhu, içtimai ahlaki ve sıhhati, vazifeleri
vardır. Rüyayı başıboş hayalet oyunu zannedenler uykuda abdestleri geldiği veya
susadıkları zaman ne rüyalar gördüklerini hatırlasalar biraz daha doğru düşünmeye
başlarlar.
Rüyanın hayati vazifesi “uykunun muhafızı” olmaktır. Rüya olmasa gerek
bedenin dâhilinden ve gerek hariçten bizi tasdi eden (baş ağrıtma, tedirgin etme)
tembih ve tahrişler uykumuzu bozacaklardı. Bu tahrişlerin rüya faaliyetiyle oyalayıcı
birtakım tatminlere inkılâp etmesi sayesindedir ki uykumuzun devamına halel gelmi-
yor. Yine rüya sayesindedir ki yakın ve uzak mazimizde tatmin edilmemiş arzuları
314
azami bir serbesti ve hakikate benzeyen mücessem hayaletlerle teskin veya teselli
ediyoruz. Rüya olmasaydı ruhumuzun bu hicranları boşaltılmayacak ve git gide mun-
kabız (toplanmış, çekilmiş) ruhlu, bedbin ve belki de kara sevdalılar gibi olacaktık.
Bu itibarla rüya kendiliğinden olan bir nevi ruh tedavisidir denebilir. Sabahların gü-
zel olması yalnız vücudumuzun tamir edilmesinden değil, ruhumuzun da zehirlerini
boşaltmasındandır. Hele ruh hastalarının başları gündüz hayatından hiç hoş değildir.
Bunlar için rüya bulunmaz bir merhemdir. Bu merhemledir ki onlar intihar tehlikele-
rinden kurtulmakta ve hayatlarını sürükleyebilecek kuvvet kazanmaktadırlar. Alfons
Dode’nin dediği gibi rüya, ruhun hakikaten bir emniyet subâbesidir. Bu subâbe ol-
masaydı intiharlar çoğumuzun cebinde gezecekti!
27 Nisan 1926
Dârü’l-Fünûn Rûhiyât Müderrisi
4.1.6.11 Yeni Bir Rûhiyât
Otuz sene oluyor ki Frued ve şâkirdlerinin mesâ’isiyle yeni bir rûhiyât inkişâf
ediyor. Bu rûhiyât yalnız yeni keşifler ve yeni istihrâclar yapmakla kalmayarak rû-
hun bünye ve “uf’ûliyet: Fonctionment”ni de cezrî bir tahavvüle uğratmaktadır. Şâ-
yet Frued’un fikirleri istikbâlin tahariyâtıyla te’eyyüd ederse rûhiyâtta tâm
ma’nâsıyla büyük bir inkılâb başlamış demektir. Burada şahsî temâyülümü izhâr et-
meyerek yeni rûhiyâtın sâdece bir şemasını yapacağım.
Freud, filozoftan ziyâde âlimdir. Felsefede ihsâsatçılık üzerine müesses ilmî
bir idealizme sâliktir. Yaptığı rûhiyât baştan aşağı dinamiktir. Onca rûhî hayat,
ibtidâî, mütezât ve mürekkeb kuvvetlerin lâ yen kati’ tehâvül ve tekâmül eden bir
manzûmesi gibidir. Bu manzûme fizik vâkıalar tarzında tamâmen şey’î bir halde
fehm olunmalıdır.
Rûhî faâliyetimizin seyr u hareketlerini ta’yîn ve îcâb ettiren kuvvetlerin çoğu
gayr-ı şu’ûrîdir. Yalnız bu kuvvetlerin müdâhele ve te’sîrleri meş’ûr ve mahsûs de-
315
ğildir. Fakat bütün rûhî fiillerimizde doğrudan doğruya veya dolaysısıyla

medhaldârdırlar. Gayr-ı şu’ûrun kuvvetlerini bilmek için Frued’un iddiâ ettiği “gayr-ı
şu’ûr: inconscient’”ın mâhiyetini bilmek lâzımdır. (Frued)’in gayr-ı şu’ûrî ne şu’ûrun
zıddı, ne de mütereddî ve meknî bir şu’ûrdur. O bilakis şu’ûrun ihzârî bir derecesi;
daha doğrusu hakîkî şu’ûr, derûnî şe’niyettir. Yalnız derûnî tefahhus ile kolaycacık
ve tamâm olarak bilinemez; hâricî şeniyet lerin münhasıran hâsiyetini bir idrâk ile
bilinememeleri gibi. Gayr-ı şu’ûrun şu’ûr üzerindeki en bâriz te’sîrleri rü’yâlarla
nevrozların ruhî haletlerinde görülür. Şuurun asla tâm ma’nâsıyla rûhî hâdiseler vâ-
ki’dir; fikir ve hislerimizin ekserisi bu zümreye dâhil hâdiselerdendir. Gayr-ı şu’ûr
irsî değildir. Doğduğumuz andan i’tibâren teşekküle başlayıp nüvesi ilk çocuklukta
vücûda gelir. Ve rûhun tahfîf ve tahrîbini imkânsız ve dâimâ diri kuvvetlerini muhte-
vidir. Rûhun fa’âliyetinde gördüğümüz infisâl, zâhirî olup hakîkat-ı hâlde mebde’den
müntehâya- ya’ni doğduktan ölünceye kadar – mütemâdi bir ittisâl vardır ve bu itti-
sâli te’mîn eden gayr-i şu’ûrun kuvvetleri (arzûları)dır. Freud’a göre rûh bir ucundan
tenbîhler alan, diğer ucundan boşaltan bir cihâzdır. (979 2. sütün) hâsidir ve arzûnun
tumâniyetle (itminân) mütedâ’îdir. Memeye henüz başlayan çocuklarda bu nev’i id-
râk cârîdir. Bunlar acıkınca ilk idrâklerine rücû’ ile ağızlarını oynatmaya ve bu idrâki
bir sâm: hallunication hâlinde yaşamağa başlarlar.
Fakat ihtiyaç temâdi edip de humâniyet vâki’ olmayınca ağlamak suretiyle
muhitleri üzerinde müessir olacak bir aksü’l amel yapmaya mecbûr olurlar. Şu halde
ruhî faaliyet iki vetire: Procefsus ile husûle gelebilir. İlk vetire, maziye (rûcu’ hatıra-
lar) tarikiyle tumaniyet te’mîni ve aksü’l âmeldir. İkinci vetirede hâle (şe’niyete)
teveccüh suretiyle olan aksü’l âmeldir. Başka ta’bîrle doğan arzular ya hayal veya
şe’niyetler târikîyle seyrini ikmâl eder. Arz ettiğim her iki zihnî vetireye nâzımlık
eden esas mekanizma, kudretlerin tevettürlerini boşaltmak yani hazzı aramak yahut
fazlalaşmasına manî olmak yani ıstıraptan kaçmaktır. İşte bu esas Frued arzu tesmi-
ye (besleme) eder. Fazla olarak gerek şuur ve gerek gayr_ı şuur için dimağ, merâkiz
(merkezler), â’sâb (sinirler); yahut hüceyrât gibi teşrîhî bir mahall_i tahsîs ve mekân
farkları da tayin etmez. Gayr_ı şuurî bir unsur, şuurî oldu mu veya bunun aksi vaki
oldu mu bir mahalden diğer mahalle geçilmiş değil, bir tagayyür (modification) vaki
olmuştur. Bu itibarla (Frued)un rûhiyatı baştan aşağı dinamik, müselsel (zincirleme)
ve îcâbîdir (olumlu). Frued’a göre şuur, bir insanın muayyen bir zamanda vâzıh ola-
316
rak idrâk ettiği bütün zihnî vetirelerdir. Gayr_ı şuur ise iki manzumedir. Birisinin
unsurları mâhiyeten şuur vasfını iktisâb edemez. Yalnız psikanaliz teknikleri vasıtası
ile meş’ûr olabilirler (idrak etme). İşte bu gayr-i şuurdur. Unsurları bundan çok daha
az olan ve icabında şuurî olabilen diğer manzume de kurb- i şuur (preconscient)dir.
Şuura olan tesiri itibariyle asıl mühimi gayr-ı şuur olup ilk çocukluktan itibaren te-
şekkül eder. Fikir ve tefekkürün nâzım kuvvetleri ferdin sevk-i tabîî ve hâkim tema-
yülleri, ruhî hayatımızın dinamizmi hep buradadır. Kurb-ı şuur, şuur ile gayr-ı şuur
arasında bir mutavassıttır (aradadır).Yani gayr_i şuurun şeyi arzularını nefsî bir su-
rette şuura in’ikâz ettiren (yansıtan) bir menşûr gibidir. Şuur, derûnî ve hakiki
rûhiyetimiz değil, sansür edilerek istihâle ettirilmiş (değiştirilmiş) şekline muakkistir
(yansıtıcı).
Şen’î kuvvetlerde ahlâkîlik ve gayr_i ahlâkîlik olmadığı gibi, bu mahiyette
kuvvetleri ihtivâ eden gayr_i şuur dahi ne ahlâkî ne de gayr_i ahlâkîdir. Binaenaleyh
mahiyetimizin temeli lâ-ahlâkî kuvvetlerdir. Bunları ahlâkî veya gayr_i ahlâkî yapan
âmîl terbiyedir. Frued’a göre terbiye derûnî mahiyetimizin esası olan lâ-ahlâkî kuv-
vetleri ahlâkîliğe yükseltmektir. Terbiye bu vazifesinde muvaffak olmak için gayr_i
şuurun mantık ve muhtevasını bilmeye muhtaçtır.24 Terbiye mahsûlü olan şuur ile de
ayrıca bir kuvvet vücut bulmuştur. Çünkü insiyâkların kuvvet manzumelerine ilave-
ten yeni bir kuvvet manzumesi teşekkül etmiştir. Frued nazarında şuur sadece bir
gölge hadise, müessiriyetsiz bir kuvvet değildir. Bir de bu manzumeler arasında daî-
mî bir cidal (mücadele) vardır. İnsiyakların kuvvetleri lâ-ahlâkî ve tabîî kudretler
olduklarına göre terbiyenin vazifesi bunları imhâ etmek değil, tâdîl ve tâhvîl etmek
olmalıdır. Çünkü şe’nî bir kuvvet hiçbir suretle yok edilemez. Terbiyeciler bu nokta-
ya çok dikkat etmelidir. Fi’l-vâkî sevk-i tabîîler ne haysiyette olursa olsunlar en canlı
ve temelli kuvvetlerdir. Zeki bir mürebbînin vazifesi evvelâ bunları olduğu gibi gör-
meye tahammül etmek, sonradan imkân nispetinde yükseltmeye yani ictimâî istikâ-
met ve gâyelere sevk ederek istihâle ettirmeye (dönüştürmeye) çalışmaktır.
Gayr-i şuûrun kuvvetleri muhtâçtır. Yani şe’niyet mantığına tâbi’ olmayıp
kendi mantıki olan haz prensibine tâbi’dir. Bu prensip onun unsurlarını nereye sevk
ederse onlar da oraya intikâl eder. Meselâ sevdiğinden sukût-ı hayâle uğramış bir
24
Bu ciheti ayrı bir musâhabeye bırakarak mevzûmuza devam edelim.
317
kadının muhabbet alâkası kedi, köpek gibi hayvânlara geçebilir. Marazî korkuların
da bu intikâl hâdisesiyle îzâhı kâbildir. İntikâller bazen o kadar garîp olur ki şe’niyet
mantıkiyle keşf ve tahminleri aslâ mümkün olmaz. Terbiyenin nehyettiği sevk-i ta-
bî’îler gayr-ı şuûrda kör düğümler gibi ihtibâslar (tutulma) tevlîd eder. Ve sansürün
zaîfladığı zamânlarda da şuûra çıkmağa mütemâyildirler. Rü’yâlarla nevrozların
a’râzı bu kör düğümlerin şuûra çıktıklarını gösterir. Binâenaleyh rü’yâlarla nevroz
a’râzının mantığı gayr-ı şuûrun mantığında aranmak lâzımdır. Bu teşrîhler (açıklama)
gösteriyor ki terbiye şahsiyeti ikiye bölmekte ve çârnâçâr bir takım insiyâkî arzuları
gayr-i şuûrda ihtibâslara uğratmaktadır. Her ihtibâs, rûh için bir dacret menba’ıdır.
Ale’l-âde cân sıkıntılarımız bile bu ihtibâslardan mütevelliddir.25
Frued’in rûhiyâtında kabûl ettiği en mühim prensip şudur: Bütün rûhî hâdise-
ler bilâ istisnâ mutlak bir muayyeniyete tâbi’dir. İ’tiyâd, dalgınlık, yogunluk, tesâdüf
gibi şeylere hamlettiğimiz ve zâhiren en ma’nâsız görünen bütün rûhî fiillerin behe-
mehâl rûhî bir veya birkaç sebebi vardır. Klasik rûhiyât bu kabîl fiillere hemen hiç
ehemmiyet vermemiştir. Bütün beceriksizliklerimiz, bazı isimleri birdenbire unut-
mamız, dil sürçmeleri, “marazî i’tiyâd (tic)”ler ve’l-hâsıl bizden her gün sâdır olan
birçok küçük ve ehemmiyetsiz görünen hâdiseler sebepsiz ve tesâdüfî olmayıp kâffe-
si gayr-i şuûrun te’sîri altındadır.

4.1.6.12 Ziyâfet
Şâziye Berrîn Hanımın teşekküre pek şâyân bir gayretle tercüme ettikleri Ef-
latun’un “Ziyâfet”i neşredileli aylar geçti. Bu lâyemût (ölümsüz) ve zarîf mübâhese
hakîkaten mütefekkir olduğu nispette rakîk (ince, nazik) bir kadın kalemiyle lisânı-
mıza geçmeğe lâyık idi. Şâziye Berrîn Hanıma, bu intihâbı (seçimi) deruhte ve onu
25
İhtibâsların mâhiyetini gayr-i şuûrun tabîat ve muhtevâsından bahsedeceğim musâhabede görece-
ğiz.
318
hanımlarımıza hâs âhenkdâr bir Türkçe ile felsefe edebiyâtımıza hediye ettiklerinden
her halde pek büyük teşekkürler borçluyuz. Ben kendi hesâbıma eseri birkaç def’a
lezzetle okudum ve gördüm ki Şâziye Berrîn Hanım tıpkı bir âşık gibi mübâheselerin
nüktelerine harâret ve hamleler vermiş ve “Ziyâfet”i yaşatmıştır. Eseri Türkçemize
bundan daha canlı tercüme etmek ender bahtiyârlara nasîp olsa gerek. Kendisini
olanca harâretimle tebrîk ettikten sonra âşık oldukları eseri tahlîl etmek için müsâa-
delerini istirâm edeceğim. Buna teşebbüs etmekle eser hakkındaki bâkir tahassüsleri-
ni rencîde etmekten korkmuyor değilim. Biliyorum ki tahlîl, aşka bir ihânet gibidir.
Fakat ne çâre ki eser bir filozofun meyvesidir. Onun hakîkî lezzetini tatmak için tah-
lîline girişmekten başka çâre yoktur.
“Ziyâfet” , Eflatun’un felsefî şahsiyetinin başladığı bir eser olmak i’tibâriyle
dikkate çok şâyân ve pek mühimdir.
“Protagoras” ve “Menon” diyaloglarında Eflatun henüz Sokrat’tan başka bir
şey değildir. Fakat “Ziyâfet”te artık Eflatun doğmuş ve hocasından ayrı bir sîmâya
sâhip olduğunu göstermeye başlamıştır. Bu i’tibârla zâhiren şâir “Agaton” şerefine
tertîb edilen ziyâfet, hakîkat-ı hâlde Eflatun’un kendine çektiği bir ziyâfet olmuştur.
Yalnız nev-civân filozof bu hodgâmlığını pek ince ve hissettirmeksizin yaptığı gibi
burada hocasını olanca civânmertliğiyle müdâfaa etmekle de yine ideale yükselmek-
ten fâriğ olmamıştır (uzaklaşmamıştır). Sokrat’ın elîm (acı) âkibetini onmaz bir hic-
rânla yâd etmeyecek bir münevver yoktur. Bu âkibetin cihâna medâr-ı iftihâr Eflatun
gibi bir tilmîzi (öğrenciyi) üzerinde bırakacağı derin teessür elbette pâyânsız bir te-
emmül olmak lâzımdır. Eflatun’u en yüksek misâllere sevk eden âmil de bu büyük
hoca aşk ve hicrânının hissesi her halde az olmayacaktır. Sokrat’ı vâkıâ hâkimler
mahkûm etmiştir. Fakat hâkimlerin en kahhâr şerîk-i cürmü meşhûr hicivci ve
mudhikeci (komedyen) Aristofanes’tir. Atina halkını taşkın şakalarıyla gülmekten
katıltan muazzip Aristofanes bi’l-hâssa Sokrat’ı tezyîf (küçük düşürmek) için yazdığı
“Bulutlar” mudhikesiyle (komedi eseriyle) şakayı azıtarak zavallı filozofu maymuna
çevirdikten sonra yaptığı ma’rifetin üstüne bir de iftirâdan tüy dikmiştir.
Aristofanes’e bakılırsa Sok- rat’ı bir zembile koyup tavana asmalıdır. Çünkü onda
budalalıktan başka bir meziyet yoktur.
319
Düşündüğü şeyler bir incir çekirdeğini bile doldurmaz, dâimâ münzevî yaşa-
ması bir iş yaptığından veya yapacağından değildir. İşi gücü bir köşeye çekilip pire-
lerin kaç santim sıçradıklarını hesâp etmektir. Latîfe bu kadarla bitmiyor.
Sokrat aynı zamânda dînsiz ve vicdânsızmış! Sokakta kirinden yanından geçilmez-
miş! Etrâfına korkutucu nazarlar gezdirirmiş! Dahası var: Bütün güzel gençleri baş-
tan çıkarırmış! İşte “Ziyâfet”teki genç ve güzel “Alekibyad”- ki burada Aristofanes
de bulunuyor- gece yarısından sonra sarhoş olarak meclise Aristofanes gaddâr iftirâ-
larından mahcûp ve muazzep etmek için getirilmiştir (Sayfa 68-84).
Alkibiyad güzel ve bir genç gibi Sokrat’ın kendisi ile olan münâsebetini bütün çıp-
laklığıyla alenen söylüyor. Burada çizdiği levha, Aristofanes’i yerin dibine geçirecek
kadar kuvvetli ve imânlıdır. Ziyâfetin nâkili (aktarıcısı) olan Aristodem’e göre
Aristofanes bu esnâda “Sözün başını iyi işitememiş ve sonlarında da el-ân biraz
uyukluyormuş!” İşte Eflatun’un intikâmı…
Mevzû’a gelince, “Ziyâfet” vâkıâ zâhiren “aşk”ın bir mübâhasesidir. Fakat
hakîkat-ı hâlde Eflatun’un asıl maksadı bu değildir. Eflatun, felsefesinin nâzımı (ku-
rucusu) olacak fikri bulduktan sonra bunun ilk tatbîkini aşk mevzûunda tecrübe et-
mek zarûretinde bulunuyor. Çünkü bu nâzım-ı fikir için aşktan münâsip bir mevzû
yoktur. Malûmdur ki Sokrat: Belâğat meftûnu olan sofastaiyye (sofistler)ye karşı bî-
aman bir cidâl açmıştı. Protagoras, Corciyas, Karityas, ve ilh. (vd.) hep bunlardandı.
Manevî ilimlerin bânisi olan bu filozofa göre bir cehl, bir de ilim vardır. Cehl, adem
(hiçlik, yokluk); ilim de varlıktır. Bunun arasında yarım varlık, yarım ilim yoktur.
İlim, umûmî fikirlere vâsıl olmaktır. Bu da ancak akıl ile olabilir. Sofastailerin ilim
dedikleri şeylerse, esâtîre (efsanelere) müstenit (dayanan) birtakım hayâlât ve
rumûzât (semboller, remizler) veya an’anev’i ve zebânzed (duyulagelen, dilde dola-
şan) birtakım zanlar ve en nihâyet örf ve an’anelerdir. Bunlar şahıslara, sınıf ve
medînelere göre tahavvül ederler; binâenaleyh umûmî fikirler, hakîkatler yani ilim
olmayıp ancak parlak ve güzel birtakım sözlerdir. İşte “Ziyâfet”in hemen yarısı
sofastaiyye üstâdlarına mensûp tilmîzlerin aşk hakkındaki bu kabîl medh u senâlarıy-
la doludur. Eflatun da hocası gibi sofastaiyyeye muhâlif olduğu için sözü evvelâ bun-
lara veriyor. Ve bu sûretle hasımlarının mâhiyet ve fikirlerini teşhîr ediyor. Tâ ki
Sokrat’la birlikte kimlere ve neye muârız oldukları ve yerlerine ikâme ettikleri anla-
şılabilsin; yine bunun içindir ki Sokrat sofist beş hatîpten sonra söze başlıyor. Evvelâ
320
söylenen şeylerden umûmî bir fikir çıkarmanın mümkün olmadığını görüyor. Çünkü
hepsi aşkı perde perde medh u senâ ederek onun bir ilah olduğunu tekrâr etmekten
başka bir şey yapmamışlardır. Hâlbuki (Eros), yani aşk ilahını bir âşık olduğuna göre
bir güzeli arzu edecek demektir. Arzu ise bizde eksik olan şeyden doğar. Şu hâlde
arzuyu ve aşkı yaratan eksikliktir. Binâenaleyh (Eros) da medh u senâ edildiği gibi
tâm güzel ve kusûrsuz değildir. Bu takdîrde bütün hatîpler hakîkati söylemek ve
ta’rîf etmekten çok uzak kalmışlardır. Sokrat bu noktayı “ziyâfet” sâhibi olan
Agatone’de teslîm ettiriyor. Ve (Eros)un nâkıs olduğu sâbit olduktan sonra aşk artık
bir hakîkat olamaz. Çünkü hakîkat başlı başına tâm bir varlıktır ve kimseye muhtâç
değildir. O hâlde aşk nedir? Bir hiç midir? Sokrat mübâheseyi bu noktaya getirince
Eflatun derhâl, “Diyotima” nâmında bir kadına temessül ediyor ve Sokrat da aşkın en
orijinal medhiyesini bu kadından işittiğini söylüyor. “Ziyâfet”in en cânlı ve yeni kıs-
mı (49)ncu sayfadan (68)nci sayfaya kadar Sokrat’la Diyotima [Eflatun] arasında
geçen mübâhesedir. Buradadır ki Sokrat’ın başladığı ahlâk ilmi, daha doğrusu mane-
vî ilimler Eflatun’un kudretiyle yeni bir terakkiye mazhar oluyor.
Eflatun cehl ile ilim arasında bir de his ve ihtirâs olduğunu ve insanların ilim
ve hakîkate bu kuvvetlerin te’sîriyle ilerlediklerini Sokrat’a kendi usûliyle ve
(Diyotima)nın ağzıyla ta’lîm ediyor! Eflatun, hocasına ne kadar merbût ve hayrân ise
hocasının da kendisini o nispette takdîr ettiğini bu mübâhesesiyle bize anlatmak isti-
yor. İlim için akıldan başka marifet vâsıtası tanımayan Sokrat’a Eflatun örf-i sahîh
(opinion vrai)in, bugünkü ta’bîr ile “ma’şerî vicdân”ın sezdiği hakîkatlerin cehil ile
ilim arasında bir kademe teşkîl ettiğini ve bu kademeden geçilmedikçe müspet bir
ahlâk ilmine yani umûmî ahlâk fikirlerine erişilemeyeceğini teşrîh etmek istiyor.
“Evet Sokrat, her kim ma’şûkunu hakîkaten sevmesini bilerek böyle aşağıdan yuka-
rıya doğru yükselmeğe ve ebedî hüsnü temâşâya başlarsa o kimse artık kemâle er-
miştir ve mukaddestir.” [Sayfa 65-66] Şâziye Berrîn Hanım bu mübâhesede “doğru
bir tahmîn” [sayfa 51, satır 2] yerine “hakîki örf” veya “yaşayan örf”; “idrâk”[sayfa
51, satır 3] yerine de “ilim” ta’bîrini kullanacaklardı. Kezâ “hakîkati yakalayan”
[sayfa 51, satır 1] ta’bîri yerine “hakîkati sezen” ta’bîri lâzımdı. Çünkü Eflatun bura-
da ahlâk ilminin mebde’ ve müntehâsıyla bunların arasındaki dereceleri gösteriyor.
Fertlerde his ve ihtirâs, cem’iyetlerde ma’şerî vicdân veya örf-i umûmî olduğuna
göre bunların hükümlerini de ilim sâhasına idhâl etmek zarûridir. Yalnız bu hüküm-
321
lerin umûmî mâhiyette fikirler olmadığında Sokrat’ın hakkı vardır. Eflatun da bu

ciheti teslîm ediyor. Fakat bir şey umûmî bir fikir olmakla behemehâl cehil olmaz
ya! İşte Eflatun’un Sokrat’a teslîm ettirmek ve bu sûretle ahlâk felsefesine idhâl et-
mek istediği esâs fikir budur. Eflatun’un ta’bîriyle mücerred hüsün ve hayr-ı a’lâya
müşahhas hüsün ve müşahhas hayırlardan başlayarak aşk kuvvetiyle yani his ve ihti-
râsla ve ictimâî fazîletlerle yükselinebilir. Bugünkü irfânımızla ifâde edersek Eflatun,
bir hiss-i rûhiyâtı, bir hissiyât-ı mantıkî ve kıymet hükümlerinin felsefesini yapıyor.
“Aşk” ise ihtirâs hâline geçmiş bir his, bir kıymet hükmü olmak i’tibâriyle Efla-
tun’un tahlîl ve teşrîh etmek istediği mevzûa en muvâfık düşen bir “hâl” olduğundan
“Ziyâfet”in hakîki hedefi mahdûd manâdaki aşk değil, belki his ve ihtirâs hayâtı,
başka bir ta’bîrle ma’şerî kıymetlerin hayâtıdır. Eflatun, aşkı ne sofastaiyye gibi en
büyük bir ilah, ne de Sokrat gibi ilim hârici telakki etmeyerek ona tabî’î ve hakîkî
mevkiini veriyor. Ve aşk olmadan en yüksek ve en umûmî fikir [hayr-ı a’lâ misâline]
varılamaz, diyor. Çünkü aşk güzeli ve güzelde ilkâhı arzu ettiğinden ve arzu ise bir
noksândan ileri geldiğinden o bu noksânını tamamlayıncaya kadar hayr-ı a’lâya
meclûb kalacak ve bu noktaya varmadan aşktan istiğnâ edemeyecektir.
20 Mayıs 1926
Dâru’l-Fünûn Rûhiyât Müderrisi
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 997 – 999)
4.1.6.13 Ayvalık’ta Neler Yapılabilir?
Dün bir Rum, bugün ise tamâmıyla bir Türk kazâsı olan Ayvalık çalıştığımız
takdîrde en zengin bir ticâret merkezimiz olabilir. Bir taraftan arâzinin tabîatı bu sâ-
hanın zenginleşmesi için o kadar müsâit ki hâl-i hâzırda zeytinden edilecek istifâde
bile çok büyüktür. Sonra tamâmen sâhil olması dolayısıyla nakliyât gâyet ehven ola-
bilir. Bugün Ayvalık’ın halkını ekseriyetle Girit ve Adalar’ın mübâdilleri teşkîl edi-
yor. Herhalde çalışmaktan usanmayacak olan bu insanlara bankalarımızın müzâhereti
memleket nâmına temenni olunur.
322
Aynı zamanda öğrendim ki Rumlardan kalan debbâğhâneler ıslâh edilirse

mühim bir servet elde edilecek. Hatta Rumlar Hindistan’dan bile deri getirir, burada
terbiye ederek her ecnebî memlekete sevk ederlermiş. Hâlbuki şimdi ise günden güne
harâp olmakta ve metrûkiyetlerinden bi’l-istifâde muzır eller tarafından tahrîp edil-
mekte imiş. Dün her sûretle Avrupa’ya bile rekâbet edebilecek derecede mal vücûda
getiren bu fabrikalar niçin bugün zamanın eline terk edilerek perîşân edilsin. Hem
mübâdillerin çok fakîr olanları da bu fabrikalarda çalıştırılarak birçok âilenin refâhı
te’mîn edilmiş olur. Her millet memleketindeki servetten istifâde ettikten başka hâriç
memleketlerin zenginliğinden de istifâdeye uğraşırken biz niçin elimizdeki refâh
menba’larına karşı lâkayt kalıyoruz, milyonlar heder olmasına göz yumuyoruz.
Zenginlerimiz hâlâ mı uyuyorlar, âlâ mı kibritçilikle vakit geçirerek memle-
ketlerine hizmeti hâtıralarından geçirmiyorlar.
Faraza niçin bir şirket vucûda getirilip bu muattal bir halde kalarak, ölüme
mahkûm duran, bacaları tamâmiyle sönmüş fabrikalar canlandırılmıyor? Hatta bu
işle anlayarak uğraşacak şahsiyetler de var. Fakat servetleri mahvolmuş. Dünkü
vaz’iyetleri sisli bir hatıra gibi gözlerinde canlanıyor. Çalışmak istiyorlar fakat ne
ile? Şimdilik mütevekkil düşünmekten başka bir şey ellerinden gelmiyor. Hâlbuki
artık mütevekkil yaşayış ile hayatın dev adımlarıyla ilerleyen bir devrinde varlık vü-
cûda getirmenin imkânı olmadığı anlaşılmıştır. Ve tevekkülle yaşanan eski devirlere
hasret çeken bir fert tasavvur etmek istemiyoruz. Bâhusûs ki Cumhuriyet’in girdiği
memleketlerden uyuşukluk ve kurûn-ı vustâî faâliyetlerin kaybolduğu, tarihe karıştığı
bir asırdayız. Bizim için de bu yeni idârenin bir dönüm noktası olacağını idrâk ede-
rek etrâfımızda yaşayan cevvâl bizden çok ileride bulunan ve sanatın harikalarını
yaratan milletlere yetişmek için, onların çalıştığı gibi hattâ belki daha ziyâde uğraş-
mak ve didişmek lâzım gelmez mi?
Bugün iktisâdî hayatta varlık vücûda getirmeyen, inkişâf edemeyen insan
zümrelerinin istikbâllerini tahmîn etmek pek kolaydır. Binâen aleyh zamanın yalçın
ve merhametsiz ellerinde heder olan metrûkâttan olsun istifâde edelim ve her şeyi
hükümetten beklemeyerek hurâfâtla yaşanan asırların üzerimize yığmış olduğu gaflet
ve ihmâl uykusundan uyanalım!
14 Haziran 1926
323
4.1.6.14 Dinamik Gayr-ı Şu’ûr
“Yeni bir rûhiyât” ünvânlı musâ- habemde Freud’un keşfetmiş olduğu gayr-ı
şuûrdan bahsedeceğimiz va’ad etmiştim. Meşhûr “Kral Edip”26 ustûresinden beri
insanları yalnız şuûrlarıyla yaşamayıp, gayr-ı şuûrî bir takım kuvvetlerin zebûnu ol-
dukları hissedilmiştir. (Eflâtun)un “ziyâfet”inde de gayr-ı şuûrun mahsûs olduğunu
ifâde eden satırlar vardır. Karn-ı ahîr felsefesindeki “Vehbî Fikirler” da’vâsı da aynı
mes’elenin bir devâmı addedilebilir. Nihâyet Laypeniç sâyesindedir ki mes’ele dînî
ve metafizik sâhadan çıkarılarak psikolojik bir mevzû’ olmak isti’dâdını göstermeye
başlamıştır. Bu filozof şuûr anâsırının “Asgâr-ı nâ-mütenahîye kadar küçülebileceği-
ni ve binâenaleyh meş’ûr olan rûhun altında gayr-ı meş’ûr kalan birçok rûhî unsurlar
bulunması lâzım geleceğini ihtâr etmiştir. Nihâyet on dokuzuncu asırda gayr-ı şuûr
mes’elesi ehemmiyet iktisâb ederek rûhiyât ve felsefenin en mu’dal (karmaşık)ve en
isitfâdeli mevzû’ları sırasına geçmiştir. Hartman, Lipes gibi filozoflar gayr-ı şuûru
muazzam bir felsefe hâlinde yarattıktan sonra rûhiyatçılar tarafından ilmî usûllerle
tâmik olunmağa başlamıştır. Şarko ve Brenhaym’ın histeriklerle sâir nâimlerin
tenvîmleri esnâsında yaptıkları tecrübeler27 muhtâriyet-i gayr-ı şuûrun mevcûdiyeti
zâhir olduktan sonra bunu izhâr ettiği muhtelif şekillerin tedkîk ve taharrisine geçil-
miştir. Şarko’nun şâkirdi (Pierre Jane), hiisteriklerde otomatik bir gayr-ı şuûr oldu-
ğunu keşfettiği gibi fizyolojistlerde “psiko-fizyolojik” bir gayr-ı şuûrun mevcûdiye-
tini tasdîk etmişlerdir. Hatta sevk-i tabîîler bile nev’î şuûrun otomatik hâle gelmiş
birt gayr-ı şuûrî olarak izâh edilmiştir. Kezâ i’tiyâdlarımızın da evvelce şuûrî iken
tekrâr neticesinde otomatlaşmış bir gayr-ı şuûr oldukları tavazzuh etmiştir. Gerek
sevk-i tabîîler ve gerek i’tiyâdların iktisâbı insanda pek mükemmel bir gayr-ı şuûrun
teşekkül edebileceğine en kat’î hüccetler olmuştur. Musâhabemizin mevzûu olan
“dinamik şuûr” ne tamâmen sevk-i tabîîilerin ne de i’tiyâdların şuûrudur. Frued his-
teriklerin şuûrlarını psikoanaliz usûlü ile tahlîl ederken “dinamik şuûr” tesmiye edi-
26
Millî Mecmûa’da Yahya Sâim Bey tarafından tercüme edilmiştir.
27
“Fruedizm” nâm esere mürâcaat: Frued – Mustafa Şekip (yakında intişâr edecektir.)
324
len bir gayr-ı şuûr keşfetmiştir. Bu gayr-ı şuûrun ne teşrîh ne de fizyolojide bir
mu’tâsı yoktur. Aynı zamanda verâset gibi müphem ve umûmî bir istidâtla da izâhı
kâbil değildir. Çünkü dinamik gayr-ı şuûru ale’l-ıtlak verâsetin bir eseri gibi kabûl
etsek bile bununla ondaki hâdiselerin tesesül ve irtibatlarını tasavvur edemeyiz. Bun-
lar hakkında bir fikir sâhibi olmak için fizyoloji ve teşrîhin hiçbir yardımı mevcûd
olmayınca rûhî bir tahlîle mürâcaat zarûrî olur. İşte Freud histeriklerin rûhlarıyla
rüyâ veya yanılmaları tahlîli neticesinde dinamik bir gayr-ı şuûrun mevcûdiyetini
meydâna çıkarıyor ve bu sâyede bütün rûhî ef’âli bir muayyeniyete rabt ediyor. Di-
namik gayr-ı şuûr tamâmen teessürî ve ğâlib olarak cinsiyyen teessürî bir takım rûhi
tamâyüllerden ibârettir. Bu temâyüller “şe’niyet prensibi”ne tâbi olmayıp “haz pren-
sibi”ne tâbidirler ve hiçbir zaman nahvedilemeyip, dâima canlı ve şuûra müessirdir-
ler. Hatta bütün şuûr vâkıalarında bunların cüz’î, küllî behemehâl te’sîrleri vardır.
Yalnız faâliyetlerinde istedikleri gibi serbest olmayıp terbiyenin vücûda getirdiği rûhî
bir kudretle hapsedilmişlerdir. Frued bu kudrete “sansür” tesmiye eder. Yalnız rü’yâ
ve hülyâlarımızda sansür kuvvetine za’f târi olduğundan dinamik gayr-ı şuûrun
mahbûs olan cinsî temâyülleri şuûra çıkmağa muvaffak olabilirler. Fakat sansür ta-
mâmen mün’adim olmadığı için mezkûr temâyüller aynen çıkamayıp, kıyâfet tebdî-
line mecbûr olurlar. Rüyâların esrârlı e garip görünmeleri bu sebeptendir. Çünkü
muktevâları hakîki ifâdeler olmayıp, remzîdirler. Bu remizlerin asılları dinamik gayr-
ı şuûrdadır. Binênaleyh rüyâlarımızdaki remizlerin hangi aslî gayr-ı şuûr temâyülâta
tercümân oldukları gösterilebilirse rûhumuzun temelleri başka bir ta’bîrle şahsiyet ve
secîyemizin hakîki âmilleri meydana çıkacak demektir. Histeriklerdeki dacretler ve
cismânî a’râz dâhi rü’yâlarımızın remzî bir halde tecellî eden zahirî muhtevâları gi-
bidir. Rûhî bütün fiillerimizde, tâ çocukluk ve gençlikten ihtibâsa uğramış cinsiyet
temâyüllerinin bir te’sîri vardır. Bunlar vâkıâ haps edilebiliyorsa da bilâhare rüyâ,
hülyâ, yanılma fiiller histerî, ustûre, efsâne, dîn, san’at ve felsefe tarîkleriyle muhtelif
şekil ve sûretlerde tecellî etmekten hâlî değildirler. Dinamik gayr-ı şuûr bilinmedikçe
canlı ve hakîki bir rûhiyât mevcût değildir. Çünkü rûhumuzun aslî hakîkat ve
şe’niyeti gayr-ı şuûrdadır. Şuûr terbiyenin bir mahsûlüdür. Şuûr ne kadar mantıkî ve
ictimâî ise dinamik gayr-ı şuûr o derecede lâ-mantıkî ve lâ-ictimâidir. Bu sebepten
şuûrla aralarında dâimî bir cidâl vardır. En nikbin görünen kimselerin bile şe’nî haya-
tı can u gönülden sevememeleri bu sebeptendir. San’at, din ve felsefeye olan rağbet
325
de bundan ileri gelmektedir. Cinsî hayatın öyle mukâvemet kâbil olmayan ve lâ-
mantıkî bir ihtirâsı var ki, bunu şuûrun intifâı ve şe’nî mantıkiyle tamâmen te’lîf
edebilecek bir terbiye bulunamamıştır. Pedagoji tarihinin içinden çıkılmaz bir takım
paradokslar içinde bocalanması da kısmen bu sebeptendir. Dinamik gayr-ı şuûrun
secîye ve şahsiyetimizi teşkilde görünmez te’sîrleri olduğu Frued’un psikoanaliziyle
zâhir lduktan sonra, artık birçok rûhî ve ictimâi meselelerin talîl ve izâhları yeni bir
inkişâf arzedecek ve bi’n-netîce bu yeni rûhiyâtın tatbikât sâhası genişleyecektir.
Nitekim Frued’un Avusturya, Almanya ve İsviçre’deki tilmizleri (Otorank, Şitekel,
Yung, Adler, Madev, Pefester, Vitels vs. gibi) bu vâdide temeyyüz etmişlerdir.
Yaz: 1926
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1029 – 1030)
4.1.6.15 Kütahya’da Birkaç Gün
Uzaktan yüksek dağların etekle -rine sığınmış gibi görünen Kütahya yeşil
vâdileriyle, mer’âlarıyla, âbide leriyle çok zengin bir vatan köşesi hissini vermekte-
dir.
Ankara’dan râkım i’tibârıyla daha yüksek olan bu memlekette tabîat çok cö-
mert hareket etmiş, ondan hiçbir emeği esirgememiş, fakat böyle olmasına rağmen
bu yurdun insanları-ekseriyetle- o kadar mütevekkil yaşamağa alışmışlar ki… Gâlibâ
bu cennet diyârını Hazret-i Âdem’den aldıkları gibi yine ona teslîm etmeğe karâr
vermişler. Çarşıda sıra ile dizilen basît dükkânların sermâyesi hemen hemen bir
mikdâr çıra, biraz salatalık, biraz sebze, ba’zen de mevsim meyvelerinden ibâret…
Hangi dükkâna girseniz nargilesini çekmekle meşgûl, bağdaş kurmuş ve müşteriye
âdetâ lâ-kayd bir satıcı görürsünüz. Onun hayât mücâdelesiyle, yaşadığı asırla âdetâ
münâsebeti yoktur, en büyük zevki hemen hemen nargilesini marpucundadır.
Kütahya’da bulunduğum birkaç gün zarfında çini, halı fabrikalarını gezdim,
san’at eserlerini tanıdım. Bi’l-hâssa bunları gördükten sonra tabîatın lütfunun derece-
326
sini öğrendim. Meselâ: Bir çini fabrikası için lâzım olan ibtidâî mevâdın hârice hiç
ihtiyâç hâsıl olmadan bu azîz ülkeden masrafsızca elde edilmesi ne büyük bir
ni’mettir. Daha sonradan cam i’mâline yarayan silisli kum o kadar mebzûlmüş ki…
Fakat bunlardan istifâde etmek bilmem ne dense hiç düşünülmemiş. Gaflet uykusu
âdetâ esrâr hâlinde memleketi kaplamış teceddüde adım atan büyük bir şahsiyet Meş-
rûtiyetin i’lân edildiği sene hizmete mükâfâten halkın bir kısmı tarafından yumurta
ve limon kabuklarıyla teşyî’ edilmiş. Hâlbuki o muhterem zâtın eserleri olmasa Kü-
tahya bugün mâlik olduğu güzel şeylerin birçoğundan mahrûm kalacaktı. Gelecek
nüshamızda bu husûsa dâir elde ettiğim ma’lûmâtı mufassalan yazacağım.
Halka gelince: Asrın yaşayış zevkinden tamâmıyla mahrûm bir hayât sürmek-
tedir. El-ân mahallî ve an’anevî kıyâfetlerini – vilâyetin men’ etmiş olmasına rağmen
– bir türlü bırakmak istemiyorlar. Hâlâ bir sinema açılmamış. Yegâne istirâhat ma-
hallini kahvehâneler teşkîl ediyor. Kütahya yukarıda söylediğim sebeplerden dolayı
tamâmıy- la bir san’at yurdu olabileceği gibi arâzisinin müsâadesi ve fazla mikdârda
suya mâlik olması cihetiyle de bir zirâat memleketi olabilir. Lâkin bu netîceyi elde
edebilmek için uyanmak, atâletten kurtulmak lâzımdır. Artık hayâtın dev adımlarıyla
ilerlediği bir asırda nargile içmekle, tevekkülle yaşamanın imkânı geçmiştir. Binâe-
naleyh Kütahya halkının tabîatın kendilerine bahşettiği zengin menba’lardan istifâ-
deye çalışmasını temenniyi bir vecîbe telakki etmekteyim. Gelecek nüshamızdan
i’tibâren çini ve halı fabrikalarına, Kütahya’nın san’at eserlerine dâir yazılarımı ve
millî kıyâfetlere âit bi’z-zât çıkarmağa muvaffak olduğum fotoğrafları sırasıyla neş-
redeceğim.
Kütahya - 14 Temmuz 926
4.1.6.16 Bizde San’atkâr Niçin Yetişmiyor?
Şimdiye kadar bu mevzu üzerinde birçok yazılar yazıldı, fikirler söylendi,

kanâatlar teşrîh edildi. Fakat hiç kimse bunun hakîkî cevâbını veremedi. Evet,
san’atkâr yetişmeme- sinde memleketin fakîr olması, halkın ekseriyetinin câhil bu-
327
lunması, çocuklarımıza bedî’î terbiye vermek husûsundaki ictimâ’î zevksizlik, yeni

yetişenlerin mâddî bir terbiye alması, bi’l-hâssa asrın maddeperest insanlara mevki’
vermesi, lh… En mühim sebepler olabilir. Fakat yalnız bunları sayıp da daha hakîkî
sebepleri ihmâl etmek bilmem ne dereceye kadar doğru olabilir?
Bi’l-hâssa ben en büyük hatâyı san’atkâr olarak tanınanlara veyahut kendile-
rine san’atkâr süsü verenlere buluyorum!
Misâl mi istiyorsunuz?
“Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği- nin açtığı resim sergisini bir def’acık ziyâret
ediniz. Bi’l-hâssa hakîkî san’atkârların, san’at isti’dâdı taşıyanların eserlerinin kori-
dorlara sıkıştırıldığını ve hiç bir ehemmiyetle karşılanmadığını görüp müteessir ola-
cak ve hayret edeceksiniz. Bu sûretle memlekette, san’atkâr telakki edilenler karşı-
sında istihzâya benzer bir hisle karşılandığını gören san’at adamlarının rûhlarındaki
zevk akışlarının duracağı, isti’dâdlarının söneceği, hatta san’ata bile küsecekleri pek
tabî’î telakki edilebilir. Belki bu kayda tâbi olmayan san’atkârlarda bulunabilir. Fakat
onlar zannederim ki yüzde bir derecesinde kalır. San’atı tamâmıyla kendi zevkleri
için kendi âlemleri için yaratan bu nevi şahıslar zâten taktîrle taktîrsizliğin ehemmi-
yetini düşünmezler. Esâsen onların eserleri de kendileri ebedî uykularına vardıktan
sonra ümidâne çıkar, tanınır. Lâkin ekseriyet böyle midir? Bi’l-hâssa inkişâf veyahut
heveskârlık devresinde iken takdîr ve teşvîk istemez mi?
Fakat bizde inhisâr, yegâne temel ittihâz edildiğinden herhangi bir san’at sâ-
hasında yeni yetişenlere yahut hakîkî san’atkârlara mevki verilmez. Çünkü gâye,
mevcût üstâtları (!) terakki sâhasında geri bırakacak şahsiyetlerin yetişmemesidir
veyahut da menfaat kaygısının hâkim olmasıdır. Bi’l-âssa menfaat hissiyle en büyük
roller oynanır. Bâ-husûs ki orta yerde mükâfât mes’elesi varsa; o zaman inhisârın en
ziyâde canlandığı görülür. Artık hakîkî ve büyük san’atkârlara da olsa üstâtların(!)
arasında yer verilmez. Onların eserleri, kimsenin gözüne ilişmemek üzere koridor
köşelerine veyahut hiçbir sûrette görünmeyecek olan karanlık yerlere atılır, mamafîh
mücevher alıcısı er nerede de olsa mâlik iyisini anladığı gibi san’at meftûnları da
san’at eserlerini her yerde görür ve anlar.
Bu husûsta fazla söz söylemeğe mecmûamızın hacmi müsâit olmadığından
bi’l-hâssa tanınmış üstâtlara diyeceğim ki:
328
Eğer san’at adamlarının yetişmesini arzû ediyorsak inhisârı bırakalım ve

san’atkârlara lâyık oldukları mevki’i verelim!
4.1.6.17 Ordunun Kucağına
Birkaç gün evvelki gazetelerde bir i’lân gördüm. Mütenevvi’ havâdisler ve

yazılar arasına sıkışan bu i’lânında Harbiye Mektebi matlûp evsâfı hâiz bulunan genç
vatandâşları kucağına çağırıyordu!
Bu da’vet bende zafer günlerinin fecirlerinde çalışan boruların tedâ’isini yap-
tı. Bu borular nasıl zafer günlerinin akşamında zafer perilerinin kahraman- lara taka-
cağı şân u şeref ve sermedîlik beşâreti ise öylece bu da’vet de icâbet edenlerine
mev’ûd ve mukadder olan büyük ve mukaddes bir ünvânın şân u şeref dolu bir vazî-
fenin beşâretidir.
Mev’ûd ve mukadder olan bu ünvân (Türk Ordusu’nun Zâbiti)dir. Vazîfede
(fazîlete nigebânlık, adâlete hâmilik)tir! Bir şân u şeref amûlesine tevârüstür.
Harbiye Mektebi genç vatandâş- ları kucağına çağırıyor! Onları an’anevî ha-
mâsetiyle meşhûr dünyânın en yiğit askerinin sevk ve idâre, emir ve kumanda mev-
ki’lerine hâzırlayacak! Onları tarihin insanı tanıdığı ve hayâtını yazdığı günden beri
kınına girmeyen, paslanmayan muzaffer kılıcını takacak! Onları nice asırlar hudûtsuz
iklîmler, nihâyetsiz ummânlar üstünde fâtih ve muzaffer dolaşmış ve dalgalanmış bir
bayrağa sancaktâr yapacak! Onları lâyemût Türk Milleti’nin ve nâ-mağlûp ordusu-
nun ikbâl ve şevket tarihine karıştıracak!
Bu genç vatandâşları bekleyen ordu tekbîr sadâlarıyla bütgedeleri yıkan ordu!
Mağrûr kralların eyvânını yakan ordudur! Zâlim ve mütefessih tahtları çökerten or-
dudur! Sefîh ve ayyâş despotların mazlûm milletlere taktıkları esâret zincirlerini par-
çalayan ordudur!
Bu ordu Türk Ordusu’dur!
Haç çıkaran papazların arkasında şarka akan ehl-i salîb sürülerini Anadolu
yaylalarında imhâ eden bu ordu idi!
329
Malazgirt’te Sezar’ın, Agustos’un halkını esîr eden ve beşeriyet tarihinin re-

vişini değiştiren bu ordu idi! Birinci Sakarya’da günbatısından gelen milletleri yenen,
İkinci Sakarya’da Agamennon’un, Truva yangınını tanzîre ve İskender’in Asya fet-
hini tekrâra yeltenen aktörleri kaçıran ve ağlatan bu ordu idi.
Genç vatandâşlar sizi kucağına bu ordu çağırıyor!
Çanakkale’de Rönesans’tan beri Avrupa zekâsının keşfettiği korkunç cihâzla-
rı, mağrûr ve hodgâm cihângîrleri, şecâatı mütevâtir milletleri, siyah derili
izbandotları, kızıl derili vahşileri imânının ateşi, yalın göğsünün müdâfaası ve kırık
süngüsünün savletiyle bu ordu tarumar etti. Dumlupınar’da 1 Ağustos gününün 12
saatında iki yüz bin kâtil ve yangıncıyı bu ordu boğdu. O ezelî mukadderâtın tarihin
ebediyetine doğru çektiği kılıçtır. O sizi kucağına çağırıyor! Genç vatandâşlar bu
ordu sizi kucağına çağırıyor!
Sizi kucağına çağıran ordu nice asırlar bir rüzgâr oldu. Engin çöllerde, kızgın
bâdiyelerde (çöl), nihâyetsiz ummânlarda, Cermen ve Slav dağlarında esti! Bir
şehâmet selsebili oldu Prut’a, Vistol’e, Tuna’ya, Nil’e katıldı ve onların akışlarıyla
aktı.
Nice milletler bu ordunun yağız, tunç çehreli kahramânlarını darb-ı meselle-
rinde kuvvetin ve hamâsetin timsâli olarak andılar. Nice mazlûm ve esîr milletler
istiklâl ve halâs mefkûrelerinin tahakkukunu Türk süvârisinin atının bir nehrin sula-
rından tekrâr içmesi şartına bağladılar.
Zafer meydânlarında kağnıları, otomobilleri ile yarış eden başkumandanı en
ön safta piyâde neferi ile beraber koşan esrârengîz ordu sizi çağıran ordudur! Ona
koşunuz!
Altıntaş’ta hayatını fedâ edenlerin, Dumlupınar’da yatan ölmez şüphelerin
rûhuna yemin ederim ki fazîlet ve kudret gibi iki ilâî uknumun yegâne tecelligâhı
Türk Ordusu’dur! Ve sizi çağıran odur!
Genç vatandâş! Eğer dünyâda bir Türk Ordusu olmasa idi müfteris Roma’nın
yiğit Anibali yendiği ve sarhoş sürülerinin Maraton’da Leunidas fedâilerini arıttığı
günden beri tarih-i hakîkî karamânlığın, celâdetin galebesi encâmını kaydetmeyecek-
ti. Hak ve fazîletin nihâyet muzaffer olduğunu nakletmeyecekti. Fakat hak ve fazîlet
dâimâ gâliptir ve dâimâ böyle olacaktır. Çünkü dünyâda dâimâ bir Türk Ordusu vardı
330
ve dâimâ bu ordu mevcût olacaktır! Bir hayâtın sermedî hazları vardır. Ona koşunuz!
Yağız ve tunç çehreli karamânların ecdâd ocağına koşunuz!
Siz îmân ve kuvvet dolu kalplerinizle, temiz ve asîl rûhlarınızla milletinizin
sul ve huzûr içinde inkişâf ve i’tilâsına engel olacak müfteris ve sergüzeşt-cû
cemâatların hakşikenliklerine mâni olacaksınız! Sizin tuttuğunuz ve yükselttiğiniz
lekesiz bayrağın altında vatandâşlarınız sulh ve saâdet içinde ziyâsını dökecek, çiftini
sürecek, mekteplerini açıp vatanını cennet yapacaktır.
Milletiniz büyük ve mes’ût olacak, dünya ona hürmet edecektir! Genç vatan-
dâşlar, sizi bekleyen ordunun kucağına koşunuz! Milletinize, milletinizin haklarına
hürmet edildikçe gür ve berrâk sesiniz vatanınızın ta’lîm meydânlarında çınlasın!
Milletinizin huzûr ve sükûnunu ihlâle cür’et edenler türedikçe de ra’d-âsâ kumanda-
larınız, nusret âvâzeleriniz şehâmet ve celâdet (yiğitlik) meydânlarında uğuldasın!
Genç vatandâşlar dünyânın en yiğit ordusuna katılınız! Bu ordunun lâyemût-
luk tarihine karışınız. Elli asırdan beri şân ve şeref vak’aları içinde parlamış olan
kılıcı takınız! Milletinizin tebcîlleri (yüceltmek), tevkîrleri (hürmetle anmak) sizi
yeni mesleğinize doğru teşyî’ edecektir.
4.1.6.18 30 Ağustos Tahassüsleri
30 Ağustos’ta eski bir dînin ustûrelerini hâtırlıyorum.

Zerdüşt dîninin Hürmüz ve Ehrimen kavgaları mübtedâsız ezeliyetten münte-
hâsız ebediyete kadar âlemde hükümrân nakîz, mübâriz esler cidâlini tasvîr eder.
Bunlar: Hayır ile şer, mükemmel ile nâkıs, nûr ile zulmettir. Her sabâh fecir dünyâ-
dan zulmeti kovar, fakat akşam karanlık tekrâr nûru boğar. Şer ile hayır nihâyetsiz
bir muhâsama idâme eder, nâkıs mükemmele düşmandır, onu ta’kîp eder.
Mâdde, ihtiyâç ve esâret Ehrimen’in; rûh, ferâğat ve hürriyet Hürmüz’ün tara-
fındadır. Toprak, mâddenin cinsindendir. Semâ hürriyetin sevgilisidir! Toprak, nûr
saçanı söndürmekten, ulvî ve semâvî olanları, karanlık ve ademe müntehi labirentle-
rine sürüklemekten hoşlanır.
331
Ehrimen; fazîlet ve adâletin düşmanıdır. Fazîletin kalkanını kimler takındı,

adâletin kılıcını kimler kullandıysa onları ta’kîp etti, yollarına pusu kurdu, bunları
taşıyanların na’şları üstüne çıktı ve sırıttı.
Termopil’de yiğit Leonidas’ın cesedi üstünde sırıtan, Kan Meydân Harbi’nin
muzaffer Anibal’ını ser-nigûn eden, Ali’yi riyâ ve hud’anın tuzağında şehîd eden
Ehrimen!
İran esâtîrinin şeytân Ehrimen remzinde temessül eden şer kuvvetlerinin en
korkunçları hangileridir? İstîlâ merdânesi önünden kurtulan ve kıtâl satırının altından
geçenler yek-âvâz haykırırlar: İstîlâ ve kıtâl!
Ben bir kahramân tanırım ki Leonidas’ı, Anibal’ı, Ali’yi yene korkunç şer
kuvvetleri ona da tasallut ettiler. Fakat o bunları ezdi, istîlânın merdânesini kırdı,
kıtâlin satırını parçaladı.
Bu kahramân-ı mechûl Türk askeridir! Ve 30 Ağustos mechûl Türk askerinin
Leonidas’ın Annibal’ın ve Ali’nin intikâmını felekten aldığı, şerrin âvâzesini sustur-
duğu gündür.
İstîlâ ve kıtâl şeytânı mechûl Türk askerine ilk def’a Birinci Sakarya’da ke-
mendini attı ve orada topal bir eşeğe binmiş, ellerinde haç, günbatıdan insân kanı
içmek için Şark’a akan sürülere kılavuzluk eden papazların kılığına girdi. Meçhûl
asker Birinci Sakarya’da üç kahramânı deviren şeytânı çiğnedi, koğdu! Şeytân, kah-
ramânlıkları nisyân perdesiyle örten, fazîlet nûrunu karartan ve mertlikleri yıpratan
uzun asırların yardımına güvendi. Birinci Sakarya’dan sekiz asır sonra ber-hayât olan
mechûl askerin tekrâr karşısına Çanakkale’de çıktı. Mâddenin korkunç cihâzlarını
tahrîk etti, mağrûr ve hodgâm cihângîr milletlerin nefsâniyetinde ihtiyâç ve ihtirâsın
alevlerini parlattı, kızılderili vahşîler, siyah derili izbandotlar esîr aletleriydi.
Mechûl asker, içinde îmâm ateşi yanan göğsü üstünde mâddenin cihâzlarını
kırdı, mağrûr cihângîrleri ağlattı, vahşî ve izbandot sürülerini tarumar etti… Şeytân
kaçtı!
Mechûl asker Çanakkale’den sonra binbir gazâdan yaralı ve bîtâp döndüğü
zamân zulüm şeytânı artık vakit geldi zannetti. Onu esâret zincirleriyle bağlamak ve
âdem girdâplarına yuvarlamak istedi! Kuvvetlerini topladı ve saldırdı. O gün, barbar
ordular ağızlarından ateşler saçan ejderler ve geceleri bekleyen sırtlanlar gibi uluya-
332
rak, ölüm ıslıkları çalarak sulh ve şeref ocağını bastıkları zamân mechûl asker yara-
lıydı!
Semâlar, kundaklanan köy ve beldelerin alevleriyle kaplandığı zamân mechûl
asker yaralıydı!
Nâmûs ve iffet mihrâblarına şenâat çarpaları tırmandığı zamân o yaralıydı!
Artık gece gündüze galebe ediyor, kötülük iyiliği yeniyor, zulüm, hürriyete zincir
vuruyordu. Dünyâda seyyiât serbestçe hükmedecekti. Çünkü mechûl asker bîtâp ve
yaralıydı!
Şefkatli mâtemizde dul annelerin hazîn ninnileriyle, meleklerin seslerinden
daha rûhnevâz ma’sûm çocukların cıvıltıları ile şenlenen evler yıkılacak, ma’bedler
yakılacaktı. Sükûn ve hürriyet havası bed-mest na’ralarla sarsılıyordu, genç bâkirele-
rin aşk ve emel nağmeleriyle çınlanan subaşları, altın ışıklarla yaldızlanan mer’âlar,
zümrüdîn çayırlar ma’sûmların kan pıhtılarıyla yoğrulacaktı. Çünkü meçhûl asker
yaralıydı!
Fakat ey zulüm ve şer orduları, dev şeytânları!
Iztırâplarının acılarını unutmak için dalan arslanı uyandırmak korkunçtur!
Mechûl asker cerîhaları kanayarak tekrâr doğruldu, İkinci Sakarya’da üstüne
saldıran çârpâları ezdi ve rûh, mâddeyi bir kere daha yendi; ferâğat, itiyâcı bir kerre
daha sindirdi; hürriyetin hamleleri esâretin zincirlerini bir kere daha kopardı, şâha
kalkan kağnı, tankı parçaladı!
Meçhûl asker, şeytânı kovaladı. Dumlupınar’da ona yetişti ve onu boğdu,
kendisi de orada ebediyete yükseldi.
Dumlupınar, boğulan ve ademe yuvarlanan için adâletin tecelligâhı, ebediyete
yükselenin de basamağıdır!
30 Ağustos fazîlet ve hakkın tekrâr dirildiği, istîlânın tepelendiği, zulüm ve
kıtâlin sillelendiği gündür. O gün mechûl asker muzaffer oldu!
Ey tarih! İsmini sana vermeden ebediyete yükselen meçhûl askerin ismini mi
soruyorsun? Sana söylemeden gidenin ismini sana ben de vermeyeceğim. Çünkü o,
isim ve şöhrete müftekir değildir.
Ey kalbim! Önünde huşû ile ağlayarak meçhûl askeri terennüm etmek için bir
ma’bed, bir mezâr mı arıyorsun?
İşte Dumlupınar!
333
Fakat hayır ey kalbim! Meçhûl asker bir mezârın altında çürüyen kemikler
değildir. Meçhûl asker sendedir. Seyrangâhı tarihtir, cevelângâhı dünyâdır. Mechûl
asker ber-hayatdır.
30 Ağustos 1926
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1093 – 1094)
4.1.6.19 Sonbahâr
Bilmem nedense ben sonbahârı çok severim. Zâten onu sevmeyen kim var?
Fakat benim sonbahâra olan muhabbetim ale’l-âde, mevsimlere olan muhabbetler
gibi değil. Onun bende daha derin, daha ölçülmez bir te’sîri var: Sonbahârın bütün
sırları, bütün şiiriyeti bana ilk gönül heyecânlarımı hâtırlatır.
Siz, belki diyeceksiniz:
-Sonbahâr, arkasından kış geldiği için çok sevilir.
-Hayır, hayır azîz dostlarım, ben sonbahârı onun için sevmem. Ben sonbahârı,
bana aşkı ve hasreti öğrettiği için severim. Evet, sonbaâr!
Birçok çiçeklerin canlandığı bu mevsimde ben aşkın rü’yâsını gördüm, aşkın
ma’nâsını sezdim, aşkı tanıdım. Onun için sonbahâr, benim gözümde mukaddes, en
güzel bir mevsimdir. Edebiyâtımızın çok nezîh bir üstâdı da:
“Âh ben sonbahârı pek severim!” dememiş mi idi? Belki onun da bir kalp
oyunuyla sonbahâra meclûb olduğu ihtimâl dâhilindedir. Bunun aksini kim iddiâ
edebilir. Fakat her ne sûretle olursa olsun, aylardan beri benim cismime, benim rû-
huma tercümân olduğu için ben o mısrâın yaratıcısına o kadar meftûnum ki… Eğer o
mısrâ olmasaydı, bugün belki de teselli noktası bulamayacaktım.
Sonbahârı ben yine severim. Çünkü ben, o mevsimde hasretin, ayrılığın, azâbın sırla-
rını, ma’nâlarını öğrendim. Evet, sonbahâr!
Birçok çiçeklerin cân verdiği bu mevsimde ben hasretin rü’yâsını gördüm.
Hasretin ma’nâsını sezdim, hasreti tanıdım. Onun için sonbahâr, benim gözümde en
mukaddes, en güzel bir mevsimdir.
334
Sonbahâr ki bana iki büyük kuvveti, yekdiğerinin mütemmimi iki büyük kut-
bu tanıttı: Aşk ve hicrân… Sonbahâr ki asırların efsâne bildiği sırları bana bir ânda
öğretti; gönül oyunlarıyla hakîkî oyunlar arasındaki farkı anlattı. Sonbahâr ki beni bir
gün bir kalbe bağladı ve yine bir gün, belki de aynı günde o kalpten ayırdı. Bir tarafta
o bağlanış gününün hâtırasını yaşatırken, o bir tarafta ayrılığın zehrini içerdi. O hâlde
sonbahâr, benim için en mukaddes, en güzel bir mevsimdir. Çünkü ben o mevsimde
güldüm, o mevsimde ağladım. Her iki cihânı ben o mevsimde tanıdım. Belki, içiniz-
de sonbahârı benim gibi hissedenler var. O hâlde geliniz, bu gönülden gelen sözü:
Âh ben sonbahârı pek severim
mısrâını beraberce tekrârlayalım!
 

“Sonbahâr ki beni bir gün bir kalbe bağladı ve yine bir gün belki de aynı gün-
de o kalpten ayırdı.” demiştim. Fakat acabâ diğer bir sonbahârın, üçüncü bir sonba-
hârın bana ve size hediyesi ne olacak?
13 Eylül 926
4.1.6.20 Millet Hâkimiyeti Ne Değildir?
Anlaşılması, temsîl ve hazm edilmesi en güç hakîkatler; ekseriyâ en basît

hakîkatler olur. Basitlikleri insana anladım, kavradım hissini verir; bu yanlış zehâbı
uzun tefekkür silsileleri ta’kîp eder ve nihâyet bu galat hisler bizi birçok hatâlı hare-
ketlere sürükler.
Bana “millet hâkimiyeti” mefhûmu, işte bu nev‘ hakîkatlerden biri gibi gelir.
“Hâkimiyet Milletindir!” vecîzesi, mukaddes bir nas gibi hürmetle tekrâr edilir; fakat
yine mukaddes bir nas gibi kutsiyetinin ışıkları asıl mevcûdiyetini görmeye mâni‘
oluyor, çünkü gözleri kamaştırıyor.
Bir def‘a bu tabirin insana telkîn ettiği ilk ma‘nâ, bi'z-zât milletin kendi ken-
dine hâkim olmasıdır. Hâlbuki en irâdeli fertler bile bütün kayt u şartlardan azâde
335
olarak kendi mevcûdiyetlerine hâkim olamazken münâsebeti daha geniş, daha

mu‘dal olan bir şe‘niyetle yani cem‘iyetin bu ma‘nâda kendine hâkim olması çok güç
inanılır bir da‘vâdır.
Zâten millet kendine hâkim olunca hükmün infâzına mevzû‘ olacak, onu ic-
râya mahal teşkîl edecek ikinci bir mevcûdiyet acabâ ne olabilir? Şu takdîrde millî
hâkimiyet, milleti teşkîl eden bir insan kitlesinin her türlü te’sîrlerden kurtulmuş ola-
rak aklına geleni yapması demek olamayacaktır.
Bütün bir kitle için hâl böyle olunca ikinci merhalede fertlerin bu hâkimiyeti
istinâbeye temâyülü mes’elesi gelir. İnsan, yaratılışı i‘tibâriyle başkalarının mukad-
derâtına te'sîr edebilmek arzûsunu taşır.
Bu arzûnun verdiği ilcâ ile isteriz ki, düşündüğümüzü mensup olduğumuz
kitleye yaptıralım, feyizli netîceler vereceğine inandığımız esasların -üzerinde derin
endîşeler duymadan- hemen tatbîk edelim. Bunun yolu ise millette hâkimiyet uzvu
olan mevki‘lere geçmek, müdür veya âmir olmaktır. Bir an düşünelim, meselâ on beş
milyonluk bir kitlenin mühim bir kısmı hep meb‘ûs veya vekîl olmak hevesindedir.
Bu takdirde gûnâgûn cereyanlar ve o cereyânların tevlîd edeceği rengârenk ihtirâslar
bu koca kitlenin semeresiz müşâtemelere sahne olmasından başka bir netîce tevlîd
edebilir mi? Nitekim muâsır Yunan kitlesi bu hastalığın arâzını son on sene içinde en
bâriz hatâlarıyla göstermektedir. Hele devletin en bî-taraf, fakat en kuvvetli icrâ uzvu
olan orduya bu hastalığın sirâyeti Yunanistan’ı bi'l-hâssa iki seneden beri ictimâ‘î
termometrenin en yüksek derecelerinde bulunduran buhranlara ma‘rûz bırakmakta-
dır.
Bu intikâdlar, “millî hâkimiyet” mefhûmunun maddî mukâbili olmayan bir
klişe olduğu zamanı aslâ vermemelidir. Böyle bir düşünce varı yok etmekten başka
bir ma‘nâ ifâde etmez. Bu hatâdan korunmak için “millî hâkimiyet”in hangi şekilde
var olacağını tahkîke çalışmalıdır. Her şeyden evvel şurası ma‘lûm olmalıdır ki, me-
denî bir kitlenin a‘zâsı muhakkak, muayyen bir işle meşgûldür, yani bir meslek sahi-
bidir.
İştigâl mevzû‘u olmayan, mesleği bulunmayan bir fert; medenî ma‘nâda
adam değildir. Fert, mesleği içerisinde kutlandıkça nüfûz ve vilâyeti tezâyüd eder ve
bir ân gelir ki, ittisâ‘ının hudûdu bütün bir cem‘ıyetin hudûduna intibâk eder. Böyle-
ce meslekî muvaffakiyet, milli bir muvaffakiyet hâlini alır. Bunun en canlı ve yaşa-
336
yan misâli bi'z-zât Reis-i Cumhûrumuzdur. “Gâzi Paşa” şahıslarında millî ve kitlevî
bir mâhiyet tecellî etmezden evvel “asker”diler. Bu mesleğin her safhasındaki
fa’aliyetleri nihâyet Çanakkale Müdâfa‘asıyla tetevvüc etti. Türk harp tarihinde en
muvaffakiyetli bir kumandan oldular. Bu muvaffakiyet kendilerini millete tanıttı.
Şahsiyetlerini hudûduyla milletlerinin hudûdu birbirine çok yaklaştı. Onu tâkip eden
askerî vazifelerinin bu takarrubu (yakınlaşma) tezyîd etti. Millet istiklâl mücâdelesi-
ne başlarken mesleğinde tam muvaffak olmuş bir mevcûdiyeti başında buldu. “Gazi
Paşa” bu çetin işte muvaffakiyetin en büyük âmili olunca tamâmen “millî” bir şahsi-
yet oldular. Bu misâli aynı kuvvette olmamak üzere teksir edebiliriz. Çıkaracağımız
netîce şudur ki, medenî bir cem‘iyette ferdin “millî hâkimiyet”deki “hisse-i şâ-
yia”sından istifâde edebilmesi ancak mesleğinde tutunmasıyla kâimdir. Bi'n-nisbe
çok daha mahdûd bir sâhada muvaffak olamamış bir insanın koca bir mevcûdiyeti
idârede muvaffakiyeti ancak tahakkuku ba‘ît bir ihtimâldir. Millî hâkimiyetin tam
ma‘nâsıyla te’sîsi mesleklerin taazzubuna, mesleklerin taazzubu ise fertlerin en harâ-
retli bir meslek aşkıyla çalışmasına mütevakkıftır. Tüccâr malına, çiftçi buğdayına,
hekîm hastasına, hoca talebesine, anne evine, amele işine candan ve gönülden âşık
olduğu gün tahakkuku gözümüzde tüten mefkûreye kavuşacağız.
Bir hafta evvel tes‘ît (kutlama) ve zevâlini görmemeye bir kere daha ahdettiğimiz
“hâkimiyeti millîye” günü bana bu düşünceleri ilhâm etti.
27 Eylül 1926
HASAN ÂLİ [YÜCEL]
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1125 – 1126)
4.1.6.21 Vicdân
Âmmenin duygusuna göre vicdân ruhumuzu ahlâkî ve âdil tutan derunî bir
kuvvettir. Hakîkaten vicdanı tahlîl etmeksizin sembolik bir sûrette ta’rîf etmek lâzım
gelse bundan daha iyisi belki de yapılamaz. Fakat acabâ bu remzi ta’rîf yerine vicdâ-
nın müderrik ve şanî bir ta’rîfi de yapılamaz mı?
Mevzu, basît ve bedîhî olsaydı biz de derhâl ta’rîfden başlayabilirdik. Lâkin
ma’lûmdur ki mürekkep veya mu’dal olan şeyler tahlîl edilmeden ta’rîf edilemezler.
337
Bu i’tibârla vicdânı da ta’rîf edebilmek için evvelâ tahlîl lâzımdır. Şu kadar var ki
serî’ tekevvün ve tekâmül eden mevzûların tahlîli ile bi’n--nisbe pek batî tekevvün
eden cemâdâtın tahlîli başka başka tarzlarda olur. Vicdân gibi ser’î tekevvün ve te-
kâmül eden bir şe’niyetin tahlîli ancak onun tekevvün vetîresi göstermekle kâbul
olabilir.
Henüz doğan bir çocukta vicdân aranmaz. O annesinin sütü veya emzik ile bir
müddet nebâtî bir hayât yaşar. Bu esnâda çocuğun hissedebileceği yegâne vicdân
altının pislik veya temizliğidir denebilir. Bunlardan hangisine alıştırılırsa vicdânının
ilk şuûrsuz yahut mîhânîkî nüvesini bu i’tiyâd teşkîl edecektir.
Froydizm’e dair tercüme ettiğim küçük eserde çocuğun evvelâ cinsî delâ let,
fücur ve homoseksüalite gibi insîyak ve temâyüllerle birlikte tamâmen hür bir sevk-i
tabi’î hayatı yaşadığı teşrî edilmişti. Beşeriyetin meçhûl bir mâzîde geçirmiş olduğu-
nu zannettiği altın devri çocukluğun kayıt ve ihtirâzdan azâde olan bu hayatından
galat olsa gerek. Memnû’, ayıp, günah, çirkin, muhâl nedir bilinmeyen ve her türlü
ihtiyâçlar başkaları tarafından temîn edilen bu devirden daha altın bir devir fî’l-
hakîka yaşanmış değildir. Ne çâre ki bu pâyânsız hürrîyet devrinin ömrü pek kısadır.
Vaktâ ki ana ve babanın muhabbetleri çocuk tarafından idrâk olunmağa başlar. Ço-
cukta kendi hareketlerini sevdiklerinin hareketlerine uydurmak bir ihtiyaç halini alır.
Bu dakîkadan i’tibâren altın devrin hürriyeti çocuğun nazarında memnu’, mu’ayyeb
bir kıymet iktisâb eder. İşte şu’ûrlu vicdânın nüvesi de buradan başlar. O küçücük
rûh şimdi bir hücreli mahlûkların teksirleri gibi ikiye bölünmüştür. Sıkılmak, utan-
mak, arlanmak nedir bilmeyen ilk rûh gayr-ı şu’ûrda unutularak şimdi sıkılan, utanan
ve arlanan bir rûh daha açılmıştır.
“Vicdân Sadâsı” dediğimiz şey, ilk çocukluk rûhunun tazyîklerine karşı terbi-
ye mahsûlu olan bu ikinci rûhun zaferidir. Diğer ta’bîrlerle “vicdân sadâsı” veya
“melekü's-siyâne” denilen remz-i mefhûmun hakîkî, ma’şerî mefkûrenin hükmü altı-
na girmiş kendi tabî’ilerimizdir. Nitekim bu mefkûrenin gevşediği, müstehâse haline
geldiği zamânlar da vicdân sadâsı yerine sevk-i tabî’ilerin oldukları gibi meydâna
çıktıkları görülür. Kezâ aldığımız terbiyeyi inhilâl ettirecek ‘uzvî ve asabî afetlerde
de aynı hâl vâki’ olmaktadır. Şu hâlde vicdân sevk-i tabî’ilerden büsbütün başka
nev’î şahsına münhasır ve başlı başına mevcût bir cevher veya mevcûdiyet olmayıp
338
sevk-i tabî’ilerin cem’iyyet mefkûresine râm edilmiş bir istihâlesidir. Daha doğrusu
büyüklerin içimize girerek bizde bir ikinci enenin masûlüdür.
Bu yeni ene cem’iyyetin mefkûresine, kıymetlerine göre işlenmiştir. Diğeri
ise tamâmen hâmdır.
Sevk-i tabî’ilerimiz cem’iyetin mefkûresine ifrât derecede râm edilirlerse
bundan ne aile ne de cem’iyyet müstefît olur. Çünkü onu tamamlı ki sevk-i tabî’ilerin
her biri hayâtın bi’z-zât kendi faâl unsurlarıdır. Dumûra uğratılacak veya tamâmen
gıdâsız bırakılacak olurlarsa kendileriyle birlikte hayâtı da çöktürecek veya seviye-
sizleştireceklerdir.
İnsanların sevk-i tabî’iye en az sahip ve tab’ olduğunu zannetmek büyük bir
hatâdır. İnsandan beklenilen tekemmül sevk-i tabî’lerini feda etmesinde değil,
ictimâ’îleştirmesindedir. Bütün örf ve âdetler ahlâklar ve kanunlar bu esası unutma-
makla mükelleftirler. Cem’iyyetlerin irâde ve mefkûrelerini ifâde eden kıymet hü-
kümlerinin temelleri sevk-i tabî’ilerimizdedir. Bu temellere istinât etmeyen ma’şerî
bir arzû yani bir kıymet hükmü olamaz. Ahlâk ve adâlet insiyâklarımızın münkeri
veya düşmânı değil mürebbiyesi olabilirler.
Dâru’l-funûn Rûhiyât Müderrisi

MUSTAFÂ ŞEKÎP [TUNÇ]
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1141)
4.1.6.22 Hürriyet ve Medeniyet
“ Hür “ ve “ Hürriyet “ kelimeleri bizde ilk def’a “ Nâmık Kemâl “ merhûmla

lâyık bir ma’nâ iktisâb edebilmiştir.
Ne gam pür ateş-i hevl olsa da gavga-yı hürriyet
Kaçar mı mert olan bir can için meydân-ı gayretten?
***
Ne efsunkâr imişsin ah ey dîdâr-ı hürriyet
Esîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten!
***
339
Ne mümkün zulm ile bîdâd ile imhâ-yı hürriyet

Çalış idrâkı kaldır, muktedirsen âdemiyetten
vecîzelerinde bu büyük inkılâpçının söylediği, müştâk olduğu hürriyet, kendine ge-

linceye kadar ancak dinî bir tarzda kullanılan ve kölelik mukâbili olan kelime değil-
dir. “Kemâl” e göre hürriyet, o devirdeki hükûmetin zulmünden halâsı temenni için
bulunmuş bir timsâl ve duyulmuş bir idealdi. Fakat bu da her ideal gibi kat’î, vâzıh,
sorulduğu vakitte mu’ayyen bir tarzda ta’rifi kâbil bir mefhûm değildi.
Bütün milletler muhtelif cinsten tazyîkler altında inlerlerken “halâs, halâs!”
diye bağırmışlardır. Yaptıkları ihtilâller akabinde bir zaman evvel dâü’s-sılasına
duydukları “hürriyet” iktisâp edildiği hâlde aç karınların kolayca doymadığını, boş
tarlaların hürriyet tılsımıyla yeşillenmediğini görmüşler ve daimâ inkisâr-ı hayâle
uğramışlardır. Bizim temmuz inkılâbımızda da böyle olmamış mıdır? Üç yüz yirmi
dörtte ben henüz ibtidâîde okur bir çocuktum. Kânûn-ı Esâsi’nin ilân edildiğini, artık
her işin iyi gideceğini, ekmeğin, etin ucuzlayacağını, pâdişâhın bütün servetinin mil-
lete verileceğini ve herkesin zengîn olacağını, dargınların barışacağını, mücrimlerin
affolunacağını, nihâyet cihânın cennet olacağını istisnâsızca etrâfımdaki her ağızdan
işitmiştim. Aylar, seneler te’âkub ettikçe bu parlak tahmînlerin birer hâm hayâl oldu-
ğunu acı acı görmüştüm. Anlamıştım ki hürriyet bir “feylesof taşı” değildir. Her do-
kunduğu yer behemehâl altın olamıyordu. Bi’l-hâssa harb-i umûmî içinde zâbit ol-
duktan sonra ba’zen mûvaffakiyet için “hürriyetsizlik’in” bile lâzım olduğunu gör-
müştüm.
Cem’îyetle ferdin münâsebeti bî-taraf bir ilim gözüyle görüldüğü zaman “hür-
riyet” mefkûrevî mâhiyetinden pek çok şey kâyıbediyor. Bir def’a ferdin doğmasın-
dan evvel mevcût olan cem’îyet lisânı ve an’analeriyle, ahlakî, dinî, bedi’î kıymetle-
riyle onun şahsiyetinin teşekkülünde ne kuvvetli bir mü’essirdir. Tefekkürümüzün
unsurlarını teşkîl eden kelimeler, hatta mefkûremizin mi’mârisi bile bizim ihtîrâsımız
hâricinde vücûd bulmuyorlar mı? Bütün bu kayıtlar hudûtsuz bir hürriyetin imkânsız-
lığını göstermez mi?
Mamâfih muhtelif cem’îyetlere baktığımız zamân hangisinin medenî seviyesi
daha yüksek ise oradaki fertlerin daha çok hür olduğunu da görmüyor değiliz. Mede-
niyette ilerledikçe hürriyeti selb eden âmellerin çoğalmasına rağmen nasıl oluyor da
340
fertler daha az medenî olan cem’îyet mensûplarından pek çok fazla bir hürriyete nâil
oluyorlar? Zâhiren mutezâd görülen bu hâl, hâkikatta pek tabi’î ve mantıkîdir. Zirâ
medeniyette ilerlemek demek vâsıtalarının tekemmülü demektir. Bu vâsıtalar çoğal-
dıkça huzûr imkânı, hayât imkânı da şüphesiz artacaktır. Zâten hürriyetin hakîkî
ma’nâsı, zarûretlerin azalması ve imkânların tezâyüdü değil midir? Şu hâlde hürriyet;
bir sebep olduktan fazla bir netîcedir. Hür olmak isteyen milletler, hürriyet temennî-
siyle vakitlerini zâyi’ etmemeli. Belki şimdiki vaz’iyetlerinden daha çok medenî ol-
mak için çalışmalıdırlar.
Diktatör Mussolini, İtalya’nın başına geçtiği zaman “Hürriyet yok, musâvât
var!” demişti. İkinci şıkkın ne derece sahîh olduğunu İtalyan milletine sormalı, fakat
birinci kadiyye İtalya için mehd-i hakîkidir. Bize gelince bu hakîkat salâbetini teşdît
eder. Çünkü biz, Rönosans’ı henüz yaşadığımız şu devirde yapmış, bu hususta Avru-
pa’dan iki üç asır geri kalmışızdır. Aradaki irfân farkını doldurmak için tek bir çare
vardır; Çalışmak… Bizim bulunduğumuz devre muhtelif mesleklerin çalışkan uzûv-
ları vasıtasıyla taazzi etmesi devresidir. Her meslek kendi dâhilinde kutlandıkça ge-
rek zirâ’at, sanâyi’ gibi maddî ve iktisâdî hayâtsız; Gerek doktorluk, avukatlık, asker-
lik, hocâlık gibi harsî sahalarımız inkişâf edecek, ancak bu sâyede şimdiki güç ve
refâhı az hayâttan yakamızı kurtarabileceğiz.
İfradî çalışan milletler ”hürriyet” diye ârsız çocuklar gibi bangır bangır ba-
ğırmaya vakit bulamazla. Hürriyet, daima nâzân ve krizân bir kız sûretinde tahayyül
edilen bu perestide, çalışıldıkça vücût bulan servetler ve sa’âdetleri gördüğü zaman
en teslimiyetkâr bir sevgili gibi bizi ağuşuna çekecektir. Şâ’irâne hayâllerle yüzü
gülmez hakîkati avutmak zamanı çoktan geçmiştir. Gayelere ermek için zahmetlere
göğüs germelidir. Bir Türk mütefekkiriyle yaptığı mülâkâtında aynı diktatör bizim
için en doğru yolun çalışmak olduğunu söylüyor. İndimizde hakîki söz, sâde dostla-
rın ağzından çıkan değildir. Türkler için bugün en büyük ideal, idealin zıttı olan ha-
kîkatin tâ kendisi olmasıdır. O hakîkat ise hepimize “ Evhâm ve hayâller arkasında
artık koşma, mes’ût olmak için en hakîkatçi bir adam gibi çalış!” diyor.
11 Teşrîn-i Evvel 1926

HASAN ÂLİ [YÜCEL]
341
4.1.7 Mülâkat (Görüşme)
4.1.7.1 Profesör Bertold
Geçen perşembe günü şehrimize son zamanlarda gelen Rus Türkiyât âlimle-
rinden Profesör Bertold şerefine Dârü’l-fünûn’da bir çay ziyafeti verilmiştir. Dârü’l-
fünûn medreselerinden bir kısmı bu ziyafette hazır bulunmuştur. Mösyö Bertold,
Dârü’l-fünûn emanet dairesinde istikbâl edilerek, kısa bir musâhabeyi müteâkip yu-
karı kattaki salona alınmış ve çay arasında samimi surette görüşülmüştür.
Sâbık Ma’ârif Vekili Hamdullah Suphî Bey de davetliler arasında görülüyor-
du. Çayın hitâmında yan salona alınan bu meşhûr âlimle muharrirlerimizden Nuriye
Hanım, Türkiye’ye dair aşağıdaki kısa mülâkatı yapmıştır.
- Ne zamandan beri Türkiyât’la iştigâl ediyorsunuz.
-1891 senesinden Leningrad Dârü’l-fünûn’unu ikmâlden sonra Leningrad El-
sine-i Şarkiyyesi’nde tetebbüât-ı şarkıyyeye başladım
-Bundan evvel İstanbul’a geldiniz mi?
-1909 senesinde resmen İstanbul’a gönderilerek Türkiyât hakkında
tetebbuatta bulundum.
-Türkiyat sahasında Türkleri nasıl buluyorsunuz?
-Umumiyetle Türkiyât sahasında iştigâl eden Türklerle yalnız İstanbul’da te-
mas etmeye başladım. Evvelce Leningrat’a gelen Köprülüzâde Mehmed Fuad Bey’le
görüştüm. Yalnız tanıdığım odur. Kendisini de çok takdir etmekteyim.
-Türkiyât’la iştigâl eden diğer milletlerle Ruslar arasında nasıl bir fark vardır?
-Diğerlerini bilmiyorum. Fakat Alman müsteşrikleri Ruslarla müşteriken ça-
lıştıklarından aralarında bir fark yoktur.
-Rusya’da Türkiyât’la iştigal eden kaç cemiyet vardır?
-Tetebbüat-i Şarkiyye Cemiyeti merkezi bilhassa Leningrad ve Mosko-
va’dadır.
-Sizin bu cemiyetlerdeki mevkiiniz nedir?
-Leningrad Encümen-i Dâniş Şark Müzesi nezdindeki müsteşrikin heyetinin
riyasetinde bulunmaktayım. Bu cemiyet tarafından eskiden intişar eden Encümen-i
342
Daniş Mecmuası’nın yirmi altıncısı ve rüfeka-yı müsteşrikinin ilk nüshası çıkarılmış-

tır.
-Hangi lisanları biliyorsunuz?
-Almanca, Fransızca, Arapça, İngilizce ve Türkçe lisanlarına vukufum vardır.
-Bugünkü Türkçeyi nasıl buluyorsunuz?
-Türk lisanı yavaş yavaş sadeleşiyor. Arapçadan ve Acemceden vazgeçiliyor-
sa da yeni yeni ecnebi kelimeleri alınıyor.
NURİYE MESÎH
4.1.8 Neşriyât – Basın Yayın
Bu başlık altında verilen metinler alfabetik sıraya göre dizilmiştir.
4.1.8.1 Bir Gemi Yelken Açtı
Genç şâ’irlerimizden ‘Alî Mümtâz Bey’in pek yakında neşredilecek olan mecmûa’i
iş’âr eder.
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s.

1926, s. 1060b.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076b.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926,
s. 1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108b.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124b.;
C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140b.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i
Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156b)
343
4.1.8.2 Bir Zekâ-yı Feyyâz
Fransız, Alman, İngiliz, İtalyan, İspanyol e’âzım (ileri gelenler)-ı fikriyesinin

Gustav büyük ve âsârı hakkında mütalaalarını muhtevî olan bu güzel ve canlı kitap,
kütüphane-yi içtihâdın 48. ‘adedini teşkîl ediyor. Abdullah Cevdet Bey’indir. Fikir
ve nazarı tevsi’ eden kitaplardandır. Mütalaasını tavsiye ederiz.
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 868b.;
C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884b.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, s. 900b.; C. 5, S. 56, 1
Mart 1926, s. 916b)
4.1.8.3 Felsefe Dersleri: Rûhiyât
Dâru’l-Fünûn Rûhiyât Müderrisi Mustafa Şekîp Bey’in bu kıymetli kitâbının

matbû’u kalmadığından İkbâl Kütübhâne’si tarafından ikinci def’a olarak tab’ etti-
rilmektedir. Yakında çıkacaktır.
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], k.i.; C.
5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî 1926
[15 Ocak 1926], k.i.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926, k.i;
C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.; C. 5, S. 58, 1 Nisan
1926, k.i.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 61,
15 Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926,
k.i.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i; C. 6, S. 66,
1 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926,
k.i.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim
1926], k.i.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], k.i.)
4.1.8.4 Fikret’in Hayatı ve Eseri

344
Hayatını son on altı senesinde birçok defâlar yanında çalışmak ve fırsat düş-
tükçe ziyâret etmek sûretiyle Fikret’i yakından tanıyan Salih Nigâr Kerâmet Bey’in
yazdığı bu eserden merhûmu sevenlerin edinmelerini tavsiye ederiz.
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140b.)
4.1.8.5 Filiz
Mecmuamız sahibi Mehmet Mesîh Bey’in ilk yazılarını ihtiva eden manzum
eserdir. Muhtelif kütüphanelerde 7,5 kuruş gibi cüz’i bir fiyatla tevzî’ edilmektedir.

836a.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.; C. 5, S. 54, 1 Şubat
Nisan 1926, s. 964a.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980b.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926,
s. 996b.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012b.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s.
1028b.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, s. 1044b.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s.
1060b.)
4.1.8.6 Froydizm
Hakîkî rûhiyâtımıza yaklaşmış bir rûhiyâtı okumak isteyenler Dâru’l-Fünûn

Rûhiyât Müderrisi Mustafa Şekîp Bey’in ahîren neşrettiği bu eseri okumalıdırlar.
Bâbı ‘Âlî’de İkbâl Kütüphânesi’nde, fiyatı (40) kuruştur.
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], k.i.; C. 6,

S. 71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], k.i.)
4.1.8.7 İngilizce Gramer Serîsi

345
İngilizce gramer âlimlerinden maruf müellif (J. C. Nesfield A. M.)in ecnebî-

lerin suhûletle İngilizceyi öğrenebilmelerini te'mîn etmek maksadıyla 1889 senesin-
den beri 28 def’a tab‘ edilen ve dört kitaptan ibâret olan (İngilizce Gramer Serîsi)
nâmındaki külliyâtı Mektep-i Bahriye İngilizce Muallimi Halil Bey tarafından
terceme edilerek (kelime ve aksâmı)ndan bâhis olan birinci kitabı tab‘ ve neşredil-
miştir. Serînin ikincisi (cümle ve tahlîl)den bâhsedilecektir. İngilizceyi öğrenmek
arzûsunda bulunan kârilerimize bu kitabı tavsiye ederiz. Bütün kitapçılarda ve
Matba’a-i Bahriyede bulunur. Posta ücretiyle birlikte fiyatı 75 kuruştur.
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1060b.; C. 6, S. 66, 1 Ağus-

tos 1926, s. 1076b.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s. 1092b.; C. 6, S. 68, 1 Eylül
1926, s. 1108b.)
4.1.8.8 Kant ve Felsefesi
Dâru’l-fünûn Felsefe Târihi Müderrisi Mehmet Emîn Bey’in, “Kant”ın mes-

lek-i felsefîsini en ince teferruâtıyla ve canlı bir sûrette gösteren bu kıymetli kitâbının
en mühim kısımlarını kârilerimizin bir fikir edinebilmeleri için fihristten naklediyo-
ruz: Kant’ı ne için tercih ettim; Kant’ın zamanı ve hayâtı intikâddan evvelki âsârı;
mâ ba’de’t-tabîa mümkün müdür? Aklî rûhiyât; aklî ilâhiyât (Allah mefhûmu akılda
nasıl vücûda geliyor? Allah’ı ispât husûsunda sarf edilen mesâi ne için hakimdir?
Rûh, âlem, Allah hakkında ilmin mümkün olmayışından çıkan netîce, tabîat-ı
maddiyenin kablî şerâiti dinamik, mihanik, fenomonoloji…) Kant’ın felsefe-i
ahlâkiyesi (İhtiyâr, ahlâkîliğin esâsı, fazîlet ve saâdet), hukûk nedir? Kant’ın dâimî
sulh projesi, fazîlet nazariyesi, terbiye nazariyâtı, felsefe-i târih ve terakki mefhûmu,
güzelliğin tahlîli, ulvî nedir? Felsefe-i Kant’ın dîniyesi, şirk menşe’i, dînî cemâat ve
mâhiyeti, dîn ve ruhbâniyet, netîce: Kant ve Einstein.
410 büyük sahîfeden ibâret olan bu kitabın fiyatı 80 kuruştur. Satış merkezi,
Bâb-ı Âli – İkbâl Kütüphânesi.

836a.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.; C. 5, S. 53, 15 Kâ-
346
nûn-ı Sânî 1926 [15 Ocak 1926], s. 868a.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, s. 884a; C. 5, S.
55, 15 Şubat 1926, s. 900a.; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 916a.; C. 5, S. 57, 15 Mart
964a.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs 1926, s. 996a.; C. 6,
S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s. 1028a.; C. 6, S. 64,
1 Temmuz 1926, s. 1044a.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1060a.; C. 6, S. 66, 1
71, 15 Teşrîn-i Evvel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156a.)
4.1.8.9 Küçük Türk Tetebbu’lar28
Dârü’lfünûn Medreseleri’nden Âvrâm Gâlânti Bey tarafından te’lif edilen bu eserin

fihristinden ba’zılarını karilerin bir fikir edinebilmesi için naklediyoruz:
Türk kelimesinin menşeî etrafında, Türk kelimesiyle Turan kelimesi arasında müna-
sebet var mı? Oğuz Han Efsanesi etrafında, eski Türk savlaların eskiliği? Sümerceye benze-
yen Türkçe kelimeler, kullandığımız Türkçe elifba harflerinin menşei ve manaları; kullandı-
ğımız Türkçe yazının menşeî ve manaları, kullandığımız Türkçe ay isimlerinin menşeî,
Türkçede ihdâs olunan kelimât ve ıstılâhât etrafında ba’zı mülâhazât… Konuşulan ve yazılan
Türkçe, avam Türkçesi, Arabî ve Farisî kavâ’idinden ayıklanmış Türkçe, Türkiye kelimesi-
nin imlâsı, Türkçede ümmet, millet kelimesinin isti’mâli ila ahir.
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852a.)
4.1.8.10 Örümcek Ağı
Genç şâ’irlerimizden Necip Fâzıl Bey’in pek yakında neşredilmiş olan mec-
mûa’ı iş’ârıdır.

836b.; C. 5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], s. 852b.)
4.1.8.11 Rûhiyât Elifbâsı
28 Tetebbu’: Etraflıca inceleme, araştırma

347
Mecmûamız muharrirlerinden ve İstanbul Lisesi Felsefe Mu’allimi Hasan Âli

Bey tarafından tertîp edilen bu eser, vecîz ve pek az sahîfede insan rûhunun mâhiyet
ve tarz-ı faâliyetini anlamak için, her münevveri alâkadâr edecek bir şekilde yazıl-
mıştır. Lisânı açık, tasnîfi iyi, ale’l-husûs en son telakkiyât-ı ilmiye ve felsefiyeye
tevâfuku hasebiyle pek istifâdeli bir kitaptır. Dâru’l-fünûn Edebiyât Fakültesi Neşri-
yât Encümeni tarafından neşredilmiştir. Kârilerimize tavsiye ederiz.

4.1.8.12 Tayyâre Mecmûası
İ’lânlarınızı Tayyâre Mecmûası’na veriniz. Bilâ-istisnâ memleketin her şehir

ve kasabasında seve seve okunan ve binlerce nüsha olarak tab’ edilen Tayyâre Mec-
mûası’na i’lânlarını vermek şahsî menfaatiniz iktizâsındandır. Nef’inize hizmet etmiş
kadar tayyâreye de yerdım etmiş olacaksınız. İhmâl etmeyiniz!
(Umûr-ı idârîye ve tahrîriye için Ankara Tayyâre Cem’iyeti İstihbârât ve Neş-
riyât Şûbesi’ne küçük bir mektupla mürâcaat ediniz!)
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, s. 980a.; C. 6, S. 61, 15 Mayıs

1926, s. 996a.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s. 1012a.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926, s.
348
1060a.; C. 6, S. 66, 1 Ağustos 1926, s. 1076a.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, s.

1092a.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926, s. 1108a.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, s. 1124a.; C.
6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1140a.; C. 6, S. 71, 15 Teşrîn-i Ev-
vel 1926 [15 Ekim 1926], s. 1156a.)
4.1.8.13 Terbiye Musâhabeleri
Müellifi: William James

Mütercimi: Mustafa Şekîp
Asrî her mürebbinin ve hatta ebeveynin okuması elzemdir. Mütercimin;

William James’in şahsiyet ve terbiyesi hakkında pek mühim bir mukaddimesi ile
başlayan bu kıymetdâr eser bütün Garp lisânlarına tercüme edilmiştir. 20 kuruş cüz’î
fiyatla Bâb-ı Âli Caddesi’nde, İkbâl Kütüphânesi’nde tevzî’ edilmektedir. Muhterem
okuyucularımıza harâretle tavsiye ederiz.

4.1.8.14 Yer ve Gök

349
Te’lîf ve Tercüme Heyeti Reisi Abdul Feyyâz Tevfîk Bey’in Maârif Vekâleti Neş-
riyâtı sırasında tab’ edilen kıymetli bir kitabıdır. Eser hakkında söz söylemeyin zâit addetti-
ğimizden yalnız tavsiye ile iktifâ edeceğiz.
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], k.i.; C.
5, S. 52, 1 Kânûn-ı Sânî 1925 [1 Şubat 1925], k.i.; k.i.; C. 5, S. 53, 15 Kânûn-ı Sânî
1926 [15 Ocak 1926], k.i.; C. 5, S. 54, 1 Şubat 1926, k.i.; C. 5, S. 55, 15 Şubat 1926,
k.i; C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, k.i.; C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, k.i.; C. 5, S. 58, 1 Nisan
1926, k.i.; C. 5, S. 59, 15 Nisan 1926, k.i.; C. 5, S. 60, 1 Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 61,
15 Mayıs 1926, k.i.; C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, k.i.; C. 6, S. 63, 15 Haziran 1926,
k.i.; C. 6, S. 64, 1 Temmuz 1926, k.i.; C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, k.i; C. 6, S. 66,
1 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 67, 15 Ağustos 1926, k.i.; C. 6, S. 68, 1 Eylül 1926,
k.i.; C. 6, S. 69, 15 Eylül 1926, k.i.; C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim
1926], k.i.)
4.1.9 Roman
“Enstitü Azâsından Slyvestre Bonnar’ın Cinâyeti”, (42-84) sayılar da dâhil

olmak üzere toplam 41 defa tefrika edilmiştir. 51 ve 71. sayılar arasında bu tefrikala-
rın 22’sine yer verilmiştir. Sorumluluk sahamıza giren 22 tefrikayı buraya koymayı
uygun gördük.
Eserde geçen özel isimler orijinaline uygun olarak verilmiştir.
4.1.9.1 Enstitü A’zâsından Slyvestre Bonnard’ın Cinâyeti -10
Muharriri: Anatole France

Mütercimi: Behîç Enver
-Mab’ad-
O buzlu suyu içerken ben havaya bakıyordum. “Sicilya”da soğuk su içilir ve
gündüzün havası teneffüs edilirken tarif olunmaz bir zevk duyulur. Kendi kendime
Atinalı şairin şu mısrâ’ını mırıldandım:
Ey mukaddes ziyâ! Altın güneşin gözü!
350
Bu esnada Fransalı madam, garip bir tecessüs ile mütemadiyen bana bakıyor-
du ve ben yakışık almadığı için ona bakmaktan çekinmekle beraber gözlerini üze-
rimde hissediyordum. Öyle görünüyordu ki ben, benimkilerle çarpışmaksızın bana
bakan gözleri keşfetmek hassasına mâliktim. Birçok adamlar da kendilerini bu esra-
rengiz melekeye sahip zannederler. Hâlbuki ortada hiçbir sır yoktur. Yalnız biz naza-
rımızdan kaçacak kadar ehemmiyetsiz bir vasıta ile birbirimizi hissederiz, benim bu
madamın güzel gözlerini pencerenin camında aksetmiş görmem hiç de müsteb’id
(uzak gören, uzak sayan) değildir. Kendisine doğru döndüğüm zaman gözlerimiz
çarpıştı. Fena süpürülmüş odaya bir tavuk yem aramaya gelmişti. Genç kadın ona,
masa üzerinde kalan kırıntıları atarak:
-“Ekmek mi istiyorsun, sihirbaz?” dedi.
Santa Lucia’da bir gece işittiğim sesi tanıdım ve derhal:
-Beni affediniz madam, dedim. Sizce malum bir şahıs olmamakla beraber bir
gece Napoli’de ihtiyar bir serseri hemşeriye bezl (bol bol verme) ettiğiniz iltifattan
dolayı size teşekkürle bir vazife ifa etmek istiyorum.
-“Demek beni tanıyorsunuz mösyö?” diye cevap verdi.
-Ben de sizi tanıyorum.
-Sırtımdan mı madam?
-A! Zevcime hoş bir sırtınız olduğunu söylerken siz de işittiniz galiba. Sakın
bu canınızı sıkmış olmasın? Sizi kırmışsam çok müte’essir olacağım.
Bilakis beni methetmiştiniz, madam. Ve bu müşahedeniz, hiç olmazsa esasında bana
doğru ve derin gibi geldi. Fizyonomiyi, yalnız çehrenin hutûtu (sınır) diye anlıyoruz.
Hâlbuki zeki veya tahayyülden mahrum ellerde, murâ’î dizler, hotbîn dirsekler, mağ-
rur omuzlar ve hoş sırtlar da vardır.
-Doğru, dedi. Fakat ben sizi çehrenizden de tanıdım. Biz herhalde bir yerde
İtalya veya başka bir memlekette birbirimize tesadüf ettik. Biz prensle çok seyahat
ederiz.
-Size tesadüf etmek bahtiyarlığına nail olduğumu hiç zannetmiyorum madam,
diye cevap verdim. Ben ihtiyar bir münzevîyim. Bütün hayatımı kitaplar üzerine ge-
çirdim ve hiç seyahat etmedim. Bunu, o acıdığınız sıkıntımdan anlamışsınızdır.
Münzevî ve kapalı bir hayat sürdüğüme mütessifim (eseflenen, kederlenen). Şüphe-
351
siz kitaplardan da bazı şeyler öğrenilir; fakat memleket görmek, insana daha fazla
şeyler öğretir.
-Siz Parisli misiniz?
-Evet, madam. Tamam, kırk seneden beri aynı evde otururum ve oradan hiç
çıkmam. Bu evin (Seine) Sen sahilinde, yani dünyanın en güzel ve en ma’ruf (her-
kesçe bilinen, tanınmış) bir yerinde olduğu doğrudur. Penceremden Tuileries ve
Louvre’u, Pont- Neuf’u, Notre Dame kulelerini, adliye nezareti, kaleciklerini ve
Saint Chapelle’in sivri tepesini görebilirim. Bütün bu taşların dili vardır. Hep bana
Fransızların o harikalar mecmû’ı tarihini anlatırlar.
Genç kadın bu nutkumdan mütehayyir (şaşmış) kalmış görünüyordu. Heye-
canla bana:
-Eviniz rıhtım üzerinde mi, diye sordu. Malaquias (Malaga) rıhtımı üzerinde,
cevabını verdim, mahûkât (kazınmış, hak edilmiş yazılar, resimler) tacirinin apart-
manında üçüncü kat. İsmim Silvester Bonnard’dır. Gerçi pek meşhur bir isim değil;
fakat bir enstitü azasına aittir. Dostlarımın onu unutmaması benim için kâfidir.
Bana fevkalade bir hayret, bir alaka bir hûlyâvîlik ve şefkat ifade eden bir nazar ile
baktı. Ve ben bu kadar basit bir hikâyenin bu genc-i meçhûleye nasıl olup da bu ka-
dar muhtelif ve şiddetli heyecanlar verebildiğini anlayamadım.
Tam hayretini izah etmesini bekliyordum ki içeriye sukûtî, mülayim ve mah-
zun bir iri yarı adam girdi. Kadın:
-Zevcim Prens Trépof, dedi ve beni de ona göstererek ilave etti:
-Mösyö (Silvester Bonnar) Fransa Enstitüsü azasından. Prens beni omuzlarıy-
la selamladı. Yüksek, geniş ve mağmûm (gamlı, kederli) omuzları vardı.
-Sevgili dostum, dedi. Sizi Mösyö Silvester Bonndar’dan ayıracağım için çok
müteessirim. Fakat araba hazırdır. Mello’ya akşamdan evvel varmalıyız. Kadın kalk-
tı, otelcinin ikram ettiği gülleri alarak lokantadan çıktı. Prens katırların koşulmasına
nezaret ve koşum takımlarıyla kayışların sağlamlığını muayene ederken ben de ma-
dama refakat ettim. Çardağın altında durarak mütebessimine bana dedi ki:
-Mello’ya gideceğiz. Burası Girgenti (Jirjanti)ye altı fersah uzak müthiş bir
köydür ve siz oraya niçin gittiğimizi dünyada keşfedemezsiniz. Beyhude uğraşmayı-
nız, orada bir kibrit kutusu arayacağız.
352
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 51, 15 Kânûn-ı Evvel 1925 [15 Aralık 1925], s. 835 – 836)
4.1.9.2 Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnard’ın Cinâyeti -11

Dimitri, kibrit kutusu koleksiyonu yapar. Köpek tasmalarından, üniforma

düğmelerinden, posta pullarından, her şeyden koleksiyon yapmak istedi. Fakat ken-
disini kibrit kutuları kadar bir şey alakadar etmedi. Evet, resimli mukavvadan küçük
kibrit kutuları kadar hiçbir şey… Şimdiye kadar tamam beş bin iki yüz on dört muh-
telif tipte kibrit kutusu topladık. Bazılarını bulmak, bize büyük zahmetlere mal oldu.
Bu meyanda Napoli’de üzerlerinden, Garibaldi’nin ve Mazzini’nin resimleri bulunan
ve polisçe müsadere edilerek amilleri hapsolunan kutular yapıldığını da haber almış-
tık. Araya araya bir yerde bunlardan birini bulduk. Herif bize bir kibrit kutusunu yüz
liraya sattı, arkamızdan da polise haber verdi. Zaptiye neferleri eşyamızı karıştırdılar.
Gerçi kutuyu bulamadılar; fakat mücevheratımı götürdüler. O zaman ben de koleksi-
yonculuktan zevk almaya başladım. Bu yaz serilerimi ikmal etmek için İsveç’e gide-
ceğiz.
Bu mu’tad koleksiyoncular hakkında- Söylemeye hakkım var mı?- samimi bir
merhamet duydum. Şüphesiz Mösyö ve Madam Trépofları Sicilya’da kadim mermer-
lere boyalı vazolar veya madalyalar topluyor görmeyi tercih ederdim ve onları
Agrigente (Agrijant) harabeleriyle yahut o şairane Eryx efsaneleriyle meşgul görmek
daha çok mehabetimi celbelerdi; fakat nihayet onlar da bir koleksiyon yapmıyorlar
mıydı? Benimle aynı yolda değiller miydi? Ve ben onlarla bizzat kendimi tehzîl (ala-
ya alma) etmeden istihzâ (dalga geçme) edebilir miydim? Kadın:
-“Şimdi neden bu berbat memlekette seyahat ettiğimizi öğrendiniz!” diye ila-
ve etti.
Bu söz üzerine muhabbetim sarsıldı ve bir iğbirâr (kırılma, gücenme) duy-
dum.
-Bu memleket berbat değildir madam, diye cevap verdim.
353
Burası bir şan ve şeref memleketidir. Hem güzelliği öyle büyük, öyle muhte-
şem bir şeydir ki barbarlık asırları onu, hayretbahşa izleri kalmış olmasına rağmen,
tamamen buradan silemedi. Şu kupkuru tiplerde halen Kadim Cérés’in29 hışmını ka-
nat germekte ve ilahi makâmlar ile Aréthuse’ ve Ménale’i30 ikileten Yunan mozu
(tınıları) halen beka çıplak dağlardan ve kurumuş kaynaklardan ses vermektedir.
Evet, madam dünyanın son günlerinde şimdiki ay gibi artık sekenesi kalmayacak
olan giremez solgun cesedini fezada yuvarlarken Selenente Harabeleri’ni31 taşıyan
toprak, bu umumi ölüm arasında güzelliğinin ‘alâ’imini (belgeler) muhafaza edecek
ve o vakit hiç olmazsa o vakit, onun ıssız azametlerine hücum edecek gafil bir ağız
bulunmayacaktır!
Bu sözü söyler söylemez kelimelerimin bütün boşluğunu hissettim. Kendi
kendime:
-“Bonnard”! dedim. Senin gibi, ömrünü kitaplar üzerinde tüketmiş bir ihtiyar,
kadınlarla konuşmasını da bilmiyor.
Bereket versin ki Madam Trépof, nutuktan, bir Yunanca hitabeden kavrayabi-
leceğinden fazla bir şey anlamamıştı. Mülâyemetle (uygunluk) bana dedi ki:
-Dimitri sıkılıyor, ben sıkılıyorum. Gerçi kibrit kutularımız var ama kibrit ku-
tuları da insana bıkkınlık veriyor. Evvelce de sıkıntılarım vardı; fakat sıkılmıyordum.
Meğer sıkıntılar ne büyük eğlence imiş! Güzel kadının bu derunî mahrumiyetine acı-
yarak:
-Madam, dedim. Çocuğunuz olmadığı için böyle oluyor. Eğer bir çocuğumuz
olsa idi, hayatınızın gayesi size görünecek ve düşünceleriniz aynı zamanda daha cid-
di ve daha neslî bahşolcaktı.
-Bir oğlum var diye, cevap verdi. Hem de Georges’um… Büyüktür, adeta bir
adamdır. Tamam, sekiz yaşında. Kendisini yine mini mini iken sevdiğim kadar sevi-
yorum; fakat aynen o sevgiyle değil. Bana dalından bir gül uzattı, güldü ve arabasına
binerken dedi ki:
-Sizi görmekle ne kadar sevindiğimi tahmin edemezsiniz Mösyö Bonnard…
Girgenti’de muhakkak yine buluşacağız.
29 Cérés: Latin tarım Tanrıçası

30 Arethuse ve Ménale: Siracuze yakınında Ortygie Adası’nda orman perisi Arethuse çeşmesi.
31 Sélimonte: Güney kıyılarında, eski Yunanlıların kurduğu koloniyeait tapınak kalıntularının bulunduğu bir Sicilya kenti
354
Aynı gün Girgenti.
Ben de kendi letticama yerleştim. Tekerleksiz bir araba veyahut bir tahtıre-
vandır. Biri önde, biri arkada iki katırın taşıdığı bir sandalyedir. İsti’mâli (kullanma)
de kadimdir. Bazen on dördüncü asır yazmalarında bu tahtırevanların resimlerine rast
gelmiştir. Hiç o vakit böyle bir şeyle bir gün Monte Allagro’dan Girgenti’ye gidece-
ğim aklıma gelir miydi? Bir şeye yemin etmemelidir.
Üç saat mütemadiyen katırlar çıngıraklarını öttürdüler ve nallarıyla kireçli bir
toprak çiğnediler. Her iki tarafımda, iki sıra sarısabır çalısı arasından bir Afrika mu-
hitinin kupkuru şekilleri ağır ağır çözülürken ben rahip Jean Toutmouillé’nin yaz-
ma’sını düşünüyor ve onu halis bir halis bir hevâhişle (büyük istek) özlüyor, bir ta-
raftan da bu özleyişimde bir çocuk masumiyeti ve müesser (kendisine bir şey te’sir
etmiş olan) bir sukût bularak rikkate (incelik, merhamet, acıma) geliyordum.
Akşama doğru daha iyi his olunan bir gül kokusu bena madam Trépof’u hatır-
ladı. Gökte Zühre (Çobanyıldızı) parlamaya başlıyordu. Düşünüyordum. Madam
Trépof çok basit ve tabiata çok yakın bir güzel kadındı. Fikirleri, hep kendi fikirleri
idi. Onda mütefekkir ruhları tahrik eden o necip merak ve alakadarlardan küçük bir
şeye bile rast gelmemiştim. Bununla beraber kendine göre derin bir fikir der-miyân
etmişti (ortaya koymak): “Sıkıntısı olduğu vakit insan sıkılmaz.” Demek ki bu dün-
yada sıkıntı ile ıstırabın bizim en hakiki eğlencelerimiz olduğu biliyordu. Çalışmadan
ve ıstırap çekmeden büyük hakikatlere erişilemez. Acaba Prenses Trépof bu vukufu-
nu hangi mesai bahasına elde etmişti?
Girgenti 1 Kânûn-u Evvel 1869
Ertesi günü Girgenti’de Gellias Oteli’nde uyandım. Gellias, kadim

Agrigente’de zengin bir hemşeri idi. Haşmeti kadar alicenaplıgıyla da meşhûrdu. Ve
şehre birçok meccani misafirhaneler hediye etmişti. Gellias öleli 1300 sene oldu. Ve
artık bugün mütemeddin (medenî) milletlerde meccani bir misafirperverlikler yoktur.
Fakat Gellias ismi bir otele mal olmuştur. Ve ben orada yorgunluğum yardımı ile bir
gece uyuyabildim.
355
Bugünkü Girgenti büyük ve muzlim (karanlık) bir İspanyol kilisesinin hâkim

olduğu kadim Agrigente Akropolu üzerinde dar ve sıkışık evleriyle yükselmektedir.
Penceremden denize doğru yanda yarı harap mabetlerin beyaz silsilesini görüyor-
dum. Yalnız bu harabeler de bir serinlik var. Başka her taraf kuru ve yanık. Su ve
hayat Agrigente’yi terk etmiş. Su, Agrigente Empedokles’in 32 o ilahi netsisi (iksir)
canlı mahlûklara o kadar lazımdır ki kimse ırmaklardan ve çeşmelerden uzak yaşa-
madı. Fakat şehirden üç kilometre uzakta olan Girgenti Limanı büyük bir ticaretgâh-
tır. Kendi kendime: “Rahip Jean Toutmouillé’nin yazması muhakkak bu mağmûm
(gamlı, kederli) şehirde, bu kızgın kaya üzerindedir.” Diyordum. Mösyö Michel
Angelo Polizzi’nin evini öğrenerek oraya gittim.
Mösyö Polozzi’yi tepesinden tırnağına kadar sarılar giyinmiş, bir tavada do-
muz sucuğu kızartırken buldum. Beni görür görmez tavanın sapını bıraktı, kollarını
havaya kaldırarak neşe ile haykırdı. Bu yer yer benekli çehresi, kuşburnu çıkık çenesi
ve yuvarlak gözleriyle pek hususi surette manidar bir fizyonomisi olan küçük bir
adamdı.
Bana: “Ekselans!” diye hitap etti. Bugün bir mavi boncuk bulmuş olduğunu
söyledi ve oturttu. Bulunduğumuz oda aynı zamanda hem matbah, hem salon, hem
yatak odası, hem atölye, hem de kilerdi. Bir tarafta uçaklar, bir tarafta bir yatak; mu-
şambalar, sehpa, bir takım şişeler ve kırmızıbiberler görülüyordu. Duvarları kaplayan
tablolara şöyle bir göz atarken Mösyö Polizzi:
-“Ah sanat!” diye haykırdı ve kollarını yeniden havaya kaldırdı. Sanat; ne ul-
viyet, ne teselli efendim! Ben ressamım, Ekselans!
Bitmedi.
Muharrir: Anatole France
32 Empedokles: M. Ö.V. yüzyılda yaşayan Agrigenteli ünlü filozof. Etna Yanardağı’na atlayarak öldüğü söylenir.
356

-Mâba’d-
Kalktı. Bana henüz ikmal olunmamış bir Sen-Fransuva (Saint) tablosu gös-
terdi ki sanat ve ibadet için hiç bozulmadan kalabilmişti. Arkasından nefis bir üslupta
birkaç eski tabloya daha işaret etti. Fakat bunlar bana gizlice tamir edilmiş gibi geldi.
Polizzi:
-Ben eski tabloları tamir ederim, dedi. Ah eski üstatlar! Ne ruh! Ne dehâ!
Kendisine dedim ki:
-Siz aynı zamanda hem ressam, hem antikacı, hem de şarap tacirisiniz, öyle
mi?
-Evet! Efendimiz, her suretle müfîd (faydalı) olacak bir vaziyetteyim. Bilhas-
sa şu dakika da bir zucco var ki her damlası ateşten bir incidir. Zat-ı âlinize onu tat-
tırmak isterim.
-Gerçi Sicilya şaraplarını severim, diye cevap verdi. Fakat buraya şarap şişe-
leri için gelmedim Mösyö Polizzi.
-Evet, resimler için geldiniz ve siz bir amatörsünüz. Resim amatörleriyle gö-
rüşmekten hudutsuz bir haz duyarım. Size Monrealese’in enâfis-i âsârını gösterece-
ğim. Evet, ekselans, eserlerinin en nefisini Çobanların ‘İbâdeti’ni (Adorasyon) göste-
receğim. Bu Sicilya mektebinin incisidir.
- Hangi memleketlerde seyahat ettiniz?
- Portekiz ve İspanya’dan ma’ada bütün Avrupa hükümetleri merkezlerinde
bulundum. Şarkta da Orta Asya, Moğolistan ve Sibirya’da seyahat ettim.
- Tercüme-i hâlinizi lafz eder misiniz?
-Lenigrad’da Jimnaji ikmâlden sonra ora Dârü’l-fünûn’una girdim ve 1891’de
Dârü’l-fünûn’u bitirdim. Birçok seneler muallimlik yaptım ve hal-i hazırda da Elsi-
ne-i Şarkiyye Fakültesi’nde müderrisim.
Bu mülakatı müteakip muharririmizin mecmua namına fotoğraf ricası is’af
edilmiş ve profesör hediye ettiği resmin altına Türkçe olarak imzasını atmıştır.
Bunu görmekten pek memnun olurum. Fakat evvela şu beni buraya getiren-
den bahsedelim.
Küçük çalak (hararetli) gözleri merakla üzerimde durdu ve ben onun sebeb-i
ziyaretimden hatta haberi bile olmadığını içimi ezip bitiren bir eza ile gördü.
357
Pek alıklaşmış, alnımın buz gibi bir ter içinde kaldığını duyarak aşağı yukarı
şu cümleyi acınacak bir tarzda çiğnemiştim.
-Ta Paris’ten hassaten bir müzehhep (yaldızlanmış) efsane yazmasını görme-
ye geldim. Bana, buna sahip olduğunuzu söylemiştiniz.
Bu sözler üzerine kollarını kaldırdı. Ağzını ve gözlerini ölçüye sığmayacak
kadar açarak en şiddetli bir heyecan alameti izhâr etti.
-Ah! Müzehheb efsane yazması, bir inci Ekselans, bir yakut, bir elmas-pâre!
İnsana cenneti hatırlatan iki nefis minyatürü de var. Ne nefâset! Çiçek tüycülerine
gıpta-bahş olan bu renkler, gözler için baldo, Mösyö, Julio Clovio’da bundan iyisini
yapamamıştır. Ne endişe mi, ne de ümidi mi saklayabilerek,
-Tamam, işte bunu bana göstersenize, dedi (Polizzi):
-Size onu göstermek mi? diye haykırdı fakat nasıl ekselans? Artık o bende
değil ki! Şimdi bende yok ki! Saçlarını yolmak istiyor gibiydi. Pösteki yolar gibi
hepsini de koparsa hiç men etmeye kalkışmayacaktım. Fakat pek canının yanmasına
meydan vermeden kendi kendine durdu. Hiddetle:
- “Nasıl?”, dedi. Nasıl? Siz beni Paris’ten Girgenti’ye bir yazma göstermek
için getirtseniz de gelince bende yok ki! diyesiniz. Fakat bu yakışmaz, Mösyö! Hak-
kınızda namuslu insanlar iyi bir hüküm vermezler!
Beni o dakikada kim görse kudurmuş bir köpek hakkında iyi, doğru bir fikir
peyda ederdi. Titreyen kollarımı açarak
-“Bu yakışmaz, bu yakışık almaz!” diye tekrar ediyordu. Mikelanjelo Polizzi,
muhtazar bir kahraman tavrıyla kendini bir sandalyeye bıraktı. Gözlerinin yaşla dol-
duğunu ve o zamana kadar başında dimdik yanan saçlarının perişan alnı üzerine düş-
tüğünü gördü. Ellerini birbirine bitiştirerek
-Ben, babayım ekselans, babayım! diye haykırdı ve hıçkırıklar içinde ilave et-
ti:
-Oğlum Rafaello on beş seneden beri ölümüne ağladığı zavallı karımdan olan
oğlum, Rafaello, ekselans, Paris’te yerleşmek istedi. Antika şeyler satmak üzre
Lafitte Sokağı’nda bir dükkân kiraladı. Kıymetli neyim varsa hepsini ona verdim. En
güzel İtalyan, en güzel Urbino çinileri, şaheser tablolarımı, hepsini, hepsini verdim.
Hem de ne tablolar Senyör. Gözlerimi kapar kapamaz karşımda hâlâ görüyorum ve
parmağım ağzımda kalıyor! Hem cümlesi de imzalı! Nihayet Müzehhep Efsane’yi de
358
verdim. Etimi de kanımı da verecektim, Mösyö. Bir tane oğlum! Zavallı mukaddes
karımın oğlu…
- Demek sizin sözünüz üzerine ben Rahip Toutmouille’nin yazmasını Sicil-
ya’nın ortasında ararken o evimden bin beş yüz metre ötede Lafitte Sokağı’nın bir
camekânında sergide idi.
Ansızın sakinleşen Mösyö Polizzi:
-Evet, orada idi, diye cevap verdi. Bilâ-hilâf orada idi. Ve zannederim ki hâlâ
da oradadır, ekselans. Alçak bir masadan bir kart alarak bana verdi ve:
- İşte oğlumun adresi, dedi. Eğer arkadaşlarınıza kendisini tanıtırsanız beni minnettar
edersiniz. Çini mini, kumaş, tablo ne isterseniz onda noksansız bir âsâr-ı sanatkârane
takımı vardır. Hem şerefimle temin ederim. Hepsi de antika. Kendisini görünüz. O
size Müzehhep Efsane yazmasını gösterecektir. Şayan-ı hayret tazelikleriyle iki min-
yatürü de beraber…
Uzattığı kartı istemeye istemeye aldım.
Bu adam beni cemiyetlerde Rafaello Polizzi’nin ismini yaymaya davetle zaa-
fımı su’i-istimal etmişti.
Elimi kapının tokmağına götürmeye meydan kalmadan Sicilyalı kolumu tuttu.
Aklına bir şey gelmiş gibi:
-Ah ekselans, şehrimiz ne yaman bir şehirdir! Empodokles’e musakkat ol-
muştur. Empodokles ne büyük adam! Ve ne büyük hemşeri! Ne hiddet-i fikr! Ve ne
fazilet! Ne ruh! Aşağıda limanda bir Empodokles heykeli var ki her önünden geçi-
şimde şapka çıkarırım. Oğlum Rafaello’nun tam Paris’te Lafitte Sokağı’nda bir anti-
ka eşya müessesesi açmak üzre hareket edeceği sırada onu şehrimizin limanına gö-
türdüm ve Empodokles’in heykelinin dibinde kendisine baba nasihatimi verdim:
Empodokles’i daima hatırla… Ah senyör! Bu günde şu bedbaht vatanımızın bir
Empodokles’i olmalıydı! Sizi onun heykeline götürmemi ister misiniz ekselans? Ha-
rabeleri gezmenize de delalet ederim. Size Castor ve Pollux33 mabedini, Jüpiter
Olimpiyen (Olimposlu Jüpiter) mabedini, Junon Lucinienne34 mabedini, kadim ku-
yuyu, Théron türbesini ve Altın Liman’ı da gösterirdim. Burada siyahlara rehberlik
edenler kâmilen eşektir. Ben iyi bir delilim. İsterseniz hafriyât da yaparız ve hazine-
33 Zeus ve Léda2nın oğulları olan mitolojik kahramanlar; gökyüzüne gönderildiler ve orada ikizler burcunu oluşturdular.
34 Jüpiter’in karısı ve evlenme tanrıçası…
359
ler keşfederiz. Ben hafriyât âlemine ve melekesine sahibim. Âlimlerin bir şey bula-
madıkları çukurlarda enafis-i âsâr keşfederim.
Nihayet elinden kurtulup kaçtım. Fakat arkamdan koştu. Ve merdiven aya-
ğında yine yakaladı. Kulağıma:
- Ekselans! Dinleyiniz, dedi. Sizi şehre götüreyim. Girgenti’mizin kadınlarını
göstereyim. Sicilya kızlarını siniyor. Kadim güzelliği göstereyim. Küçük dağlı kızları
da gösteririm, ister misiniz?
- Sizi şeytanlar görsün! diye kızarak bağırdım ve onu kolları açık bırakıp so-
kağa atıldım.
Nazarlarından kurtulduktan sonra bir taşın üzerine çöktüm ve başım ellerimin
arasında düşünmeye başladım.
Sicilya’ya böyle teklifler yapıldığını görmek için mi geldim? diye düşünüyor-
dum.
Muhakkak bu Polizzi bir, oğlu da başka bir dolandırıcı idi. Fakat ne diye al-
datmışlardı? Bunu keşfedemiyor ve bekledikçe kendi kendime kızıyor, mağmumlaşı-
yordum (gamlanmak).
Bitmedi.
4.1.9.4 Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti -13

-Mâb’ad-
Bir kumaş hışıltısıyla hafif bir ayak sesi, başımı kaldırttı. Prenses Trépof’un
bana doğru geldiğini gördüm. Prens, beni tekrar yerime oturttuktan sonra elimi aldı
ve tatlılıkla dedi ki:
- Ben de sizi arıyordum Mösyö Silvestre Bonnard! Tesadüfümüz benim için
büyük bir sevinç oldu. Siz de mülâkâtımızın güzel bir hatırasını bırakmak isterdim,
cidden isterdim.
360
O söylerken örtüsünün altında bir gözyaşıyla bir tebessüm gördüğümü zan-

nettim.
Bu sırada prens de yaklaştı ve bizi cesîm gölgesinin içine aldı.
- Dimitri! Mösyö Bonnard’a kıymetli hazinenizi göstersenize!
Mutî dev Bana bir kibrit kutusu, yazısı Ampedokl olduğunu söyleyen mavili
kırmızılı bir başı musavver kapağıyla pis bir küçük mukavva kutu uzattı.
- Görüyorum, Madam, görüyorum. Fakat yanına Mösyö Trépof’u katiyen
göndermemenizi tavsiye edeceğim. O menfûr Polizzi, kafamı Empodokles ile öyle
karıştırdı ki bu resim mümkün değil, bana o eski filozofu daha güzel gösteremez.
- Gerçi bu çirkindir. Fakat nadirdir, diye cevap verdi. Bunlar bulunmaz kutu-
lardır ve yerlerinde alınmaları icap eder. Dimitri, sabahın yedisinde fabrikada idi.
Görüyorsunuz ki vaktimizi kaybetmemişiz.
Acı bir sesle:
- Çok iyi görüyorum Madam, dedi. Fakat ben kendi vaktimi kaybettim ve
kendisi için o kadar uzaktan geldiğim şeyi bulamadım.
Tâli’sizliğime alakadar olmuş gibi göründü ve kuvvetli kuvvetli:
- Bir sıkıntınız mı var? diye sordu. Size bir yardımda bulunabilir miyim?
-Bana derdinizi anlatır mısınız Mösyö?
Anlattım. Hikâye uzun sürdü. Fakat ona dokundu. Çünkü biter bitmez bana
alakasının şahidi telakki ettiğim birçok ince sualler sordu. Yazmanın asıl ismini,
kıt’asını, şeklini, yaşını öğrenmek istedi. Rafaello Polizzi’nin adresini sordu.
Söyledim. Hem de ne tali’!
- Tam menfûr Mikalenjelo Polizzi’nin tavsiye ettiği şekilde…
Bazen insanın kendini zapt etmesi güç oluyor. Tekrar şikâyetlerime ve bed-
dualarıma başladım. Fakat bu sefer Madam Trépof da gülmeye başladı. Kendisine:
- Niçin gülüyorsunuz? diye sordum.
- Terbiyesiz bir kadın olduğum için, cevabını verdi ve beni taşımın üzerinde
yalnız ve me’yus bırakarak kaçtı, gitti.
Paris 8 Kânûn-ı Evvel 1869

361
Henüz dolu çantalarım, yemek odasında üst üste duruyorlardı. Fransa’nın

yemek merakları için vücuda getirdiği nefis şeylerle örtülü bir masanın önüne otur-
muştum. Tek başına vatanı sevdirmeye kâfi gelecek bir Chartres poğaçası yiyordum.
Karşımda ayakta duran Thérése ellerini beyaz önlüğünün üzerine kenetlemiş, bana
hayır-hâhlık, alaka ve şefkatle bakıyordu Hamilcar da sevincinden salyaları akarak,
bacaklarıma sürünmekte idi.
Aklıma eski bir şairin şu mısra’ı geldi.
Ulysse gibi güzel bir seyahat yapan ne bahtiyardır!
- Âlâ! diye düşünüyordum, gerçi beyhûde dolaştım ve elleri boş dönüyordum.
Fakat Ulysse gibi güzel bir seyahat yaptım.
Kahvemin son yudumunu da içtikten sonra Thérése’den bastonumla şapkamı
istedim. Bana bunları gözlerinde bir şüphe ile verdi. Yeni bir hareketten endişe edi-
yordu. Akşam yemeğini saat altıda hazırlamasını söyleyerek kendisini tatmîn ettim.
Bütün kaldırımlarını ve taşlarını candan sevdiğim Paris sokaklarında, öyle
burnum havada dolaşmak benim için öteden beri kıymetli bir hazdı. Fakat bu sefer
bir maksadım vardı. Doğruca Lafitte Sokağı’na gittim ve Rafaello Polizzi’nin dükkâ-
nını bulmakta gecikmedim. Dükkân muhtelif meşhur imzaları taşımalarına rağmen
aralarında daima bir kârâbet havası esen birçok eski tablolarla nazar-ı dikkati celb
ediyordu ki bu kârâbet, daha ziyade Polizzi babanın fırçasını hatırlatmasaydı dehâlar
arasındaki ilham tevârüdüne bir delil olurdu. Bu şüpheli şaheserler cihetinden pek
zengin olan dükkânı hançerler, ufak vazolar, zarflar, saksılar ve madeni parıltılarıyla
bakır godronlar (tencereler), İspanyol-Arap tarzı sahanlar gibi ufak tefek antika eşya-
da şenlendirmekte idi
Bitmedi.
4.1.9.5 Enstitü ‘Azâsından Sylvestre Bonnard’ın Cinâyeti -14

Mütercimi: Behiç Enver
-Mâbad-
362
Armalı meşinden bir Portekiz koltuğu üzerine konulmuş bir Simon Vostre’un
Satleri nüshasının ilm-i nücûma müteallik bir resmi muhtevi yaprağı açık duruyor.
Eski bir ciltbend meşin bir sandık üzerine insan heykellerinden yapma saçak ve bal-
kon tezyinâtı levhalarını seriyordu. Âlimâne bir teşhîr tarzını andırmak isteyen bu
zâhiri intizâmsızlık eşyayı en münâsip köşelere tevzi’ eden bu sahte tesâdüfîlik eğer
yalnız Polizzi isminin bana ilhâm ettiği emniyetsizlik hissi nâ-mahdût olup da artmak
imkânından mahrûm bulunmasaydı, muhakkak itimâtsızlığımı çoğaltırdı.
Orada, bu nisbetsiz ve karışık şekillerin ruhu gibi duran Mösyö Rafaello bana
soğuk bir genç, bir nev’i İngiliz gibi göründü. Kendisinde babasının konuşmalarında
ve evzâ’ ve etvârında gösterdiği havâss-ı âliyeden biri bile yoktu.
Sebeb-i ziyaretimi anlattım. Bir dolap açarak içinden yazma kitabı çıkardı ve
bir masa üzerine koydu. Orada onu istediğim gibi tedkîk ettim.
Yüz sene de yaşasam, son dakikama kadar hatırası ruhumda ter ü taze kalacak
birkaç gençlik ayımı istisnâ edersem, hayatımda bu seferki kadar büyük bir heyecan
duymadığımı söyleyebilirim. Şu gördüğüm, şu dokunduğum yazma kitap, tam hâfız-ı
kütüb-i siyer Thomas Raleigh’in ta’rif ettiği kitaptı. Rahip Jean Toutmouillé’nin ese-
rinin ta kendisiydi! Gerçi içinde Voragine’nin eseri, hissolunacak kadar muhtasardı.
Fakat bence bunun pek ehemmiyeti yoktu. Saint Germaindes-Prés rahibinin o bî-
baha ilâveleri tamamen mevcuttu. Asıl mesele buradaydı! Sen Droctovéé Efsanesi’ni
okumak istedim. Fakat muktedir olamadım. Bütün satırları bir bakışta okuyordum ve
başım geceleyin kırda dönen bir su değirmeni gibi uğulduyordu. Mâ-hazâ yazma
nüshanın en nâ-kâbil itiraz bir vüsûku hâiz olduğunu anladım. Meryem’in yıkanma-
sıyla Proserpine’in tetevvücünü gösteren iki resmin çizgileri ağır, renkleri pek par-
laktı. Siyer Thomas’ın katalogunda söylendiği gibi 1824’te çok örselenmişler ve on-
dan sonra yeni bir terâvet almışlardı. Bu harikaya hiç hayran kalmadım. Zaten bu iki
minyatür benim neme gerekti? Asıl hazine Jean Toutmouillé’nin efsaneleriyle dâsi-
tânı idi. Ve bunlara gözüm alabildiğine bakıyordum.
Mösyö Rafaello’dan kitabın fiyatını sorarken sahte bir lâkaydı takındım. Ce-
vap beklerken içimden de bu fiyatın pahalı kaçmış bir seyahatle pek azalan paramdan
fazla tutmamasını temenni ediyordum. Hâlbuki Mösyö Polizzi bana artık kendisine
ait olmayan bu kitap hakkında bir şey diyemeyeceği ve onun diğer bazı yazmalar ve
antika matbu’alarla birlikte mezâd yerinde müzâyedeye konulacağı cevabını verdi.
363
Bu, benim için ağır bir darbe oldu. Kendimi toplamaya çalıştım ve aşağı yu-
karı şunu söyleyebildim:
- Beni hayrette bırakıyorsunuz. Mösyö geçenlerde Girgenti’de görüştüğüm
pederiniz bu yazmaya sizin sahip olduğunuzu söylemişti. Bana pederinizin sözünden
şüphe ettirmek istemezsiniz zannederim?
Rafaello bütün bir tabiliğiyle:
-Fil-hakika sahibi idim, fakat artık değilim! diye cevap verdi. Bu kıymetli
yazmayı, ismini söyleyemeyeceğim bir heveskâra sattım. Fakat o da kezalik yine
söyleyemeyeceğim sebeplerden dolayı koleksiyonunu satmak mecbûriyetinde görü-
nüyor. Müşterimin itimâdına mağrûren koleksiyonun fihristini tanzîmi ve 24 Kânûn-i
Evvel’deki müzâyede muâmelesinin idaresini deruhte ettim. Eğer bana adresinizi
lütuf buyurursanız, derdest tab’ bulunan fihristi size takdîm etmek şerefine mazhar
olurum. Müzehheb Efsane bu fihristin 24. numarasındadır.
Adresimi verdim ve çıktım.
Oğlun bu terbiyeli ciddiyeti babanın küstah taşkınlığı kadar hoşuma gitmi-
yordu. Bu menhûs muhtekirlerin dolaplarına karşı yüreğimin ta içinden bir nefret
duyuyordum. Uğursuzlukların, almak istediğim yazma nüshayı bir müzâyede memu-
runun nezâretinde satlığa çıkararak hiçbir taraftan söze mârûz kalmadan fahiş bir
fiyata yükseltmek husûsunda anlaştıkları âşikârdı. Artık ellerinde idim. En masumâ-
ne arzuların bile bizi böyle başkalarına tâbi kılmak istiklâlimizden mahrûm etmek
gibi fena bir tarafı vardır. Bu düşünce bana çok acı geldi. Fakat içimden Rahip Jean
Toutmouillénin eserine sahip olmak hırsını atamadı. Karşıya atlamayı düşünerek
aklımdan bunları geçirirken geldiğim tarafa doğru giden bir arabaya yol vermek için
durdum ve penceresinden Madam Trépof’u tanıdım. İki siyah bargirle (beygir) Rus
derebeyleri gibi görgülü bir arabacı. Kendisini süratle götürüyorlardı. O beni görme-
di.
Kendi kendime:
-Bari aradığını bulsa, istediğine nail olsaydı! diye söylendim. Girgenti’de ta-
li’sizliğime şayan gördüğü o gaddâr kahkahaya rağmen kendisi için muvaffakiyet
temenni ediyordum. Onda arı kuşuna benzer bir ruh vardı. Düşüne düşüne köprüleri
geçtim.
364
Tabiat, o idi lakaydısıyla ne tâcil ne de tehîr ederek 24 Kânûn-ı Evvel’i tam

vaktinde getirdi. Otel Bullion’a gittim ve dört numaralı salonda, tam müzâyede me-
muru Bouloaze’a satıcı vekili Polizzi’nin oturacakları kürsünün dibinde durdum.
Salonun yavaş yavaş tanıdığım çehrelerle dolduğunu görüyordum. Rıhtım kitapçıla-
rından bir iki ihtiyarın ellerini sıktım. Fakat her büyük menfaatin en açık kalplilere
bile ilhâm ettiği ihtiyâtkârlık beni Otel Bullion’un salonlarından birinde böyle hilaf-ı
mûtad bulunmamdaki sebebi söylemekten alıkoydu. Bilakis bu mösyölere Polizzi
satışından ne beklediklerine dair sualler sordum ve benimkinden büsbütün başka
maksadlardan bahsettiklerini görerek müsterîh oldum.
Salon yavaş yavaş alakadârlar ve meraklılarla doldu. Yarım saatlik bir tehir-
den sonra da elinde fildişi tokmağıyla müzâyede memuru Bouloaze kâtib-i adl yazı-
cısı, kataloguyla satıcı vekili ve bir sarığın ucuna takılmış keşkülüyle dellâl hep güle-
rek birer burjuva ihtişâmıyla kürsüdeki yerlerine geçtiler.
Salonun garsonları da kürsünün dibine sıralandılar. Memur-ı mahsûs müzâ-
yedenin başladığını teblîğ etti ve ortalığı yarım bir sükût kapladı.
Evvela alelade bir fiyatla bir Latince kitabı eczası satıldı. İçlerinde minyatür-
ler de vardı. Bunların çok yeni şeyler olduğunu söylemeye bile lüzum yoktur.
Müzâyedenin hafiften gitmesi küçük hurdacıları cesaretlendirdi. Onlar da işe
karıştılar. Yanda başka bir salon kapılarının açılmasını bekleyerek ortaya bakırcılar
da dâhil oldu ve gürültü arasında dellâlın sesi işitilmemeye başladı.
Yahudi muhârebelerine müteallik nefis bir cilt, yeniden dikkati celb etti.
Uzun zaman mücâdele edildi. Şaşırıp kalan bakırcıların sükûtu ortasında dellâl: “Beş
bin frank! Beş bin!” diye haykırıyordu. Yedi sekiz mezamir (zebur) bizi yine aşağı
fiyatlara düşürdü. Boyu ve saçları pek uzun bir madrabaz kadın, kitabın büyüklüğün-
den ve müzâyede fiyatının azlığından cesaret alarak bu mezamirden birinin otuz
franga, üzerinde kalmasına sebep oldu.
Nihayet satıcı vekili Polizzi, masaya (42) numarayı koydu ve tafsilât verdi:
-Müzehhep Efsane, Fransızca yazma, gayr-i matbû, iki nefis minyatürle bera-
ber, fiyatı üç bin frank…
Dellâl ince sesiyle:
- Üç bin! Üç bin! diye haykırdı.
Kuru bir sesle müzâyede memuru da:
365
-Üç bin! diye tekrar etti.

Bitmedi.

-Mâba’d-
Kulaklarım uğulduyordu. Bir garsonun elinde açık dolaştırdığı kitabe bir alay
ciddi çehrenin dönmüş olduğunu bir bulut arkasından görüyordum.
-“Üç bin elli!” dedim.
Sesimin ‘aksi, beni korkuttu ve bütün çehrelerin bu sefer bana döndüğünü gö-
rerek şaşaladım.
Dellâl verdiğim fiyâtı i’lân ediyordu.
-Üç bin elli Mösyö Polizzi…
-“Üç bin yüz!” dedi.
O vakit satıcı vekili ile aramızda kahramanane bir düello başladı:
-Üç bin beş yüz!
-Altı yüz!
-Yedi yüz!
-Dört bin!
-Dört bin beş yüz!
Nihâyet Mösyö Polizzi, büyük bir sıçrayışla birden bire altı bine ne fırladı.
Altı bin frank benim bütün paramdı. Bunu verebilirdim. Fakat veremeyeceğim bir
fiyata çıktım.
-Altı bin yüz! diye haykırdım.
Heyhât yine kâfî gelmedi. Mösyö Polizzi, sükûnetle:
-Altı bin beş yüz! dedi.
Müzâyede memuru da:
366
-A’lâ, altın bin beş yüz; a’lâ, diye tekrâr etti. Bir şey söyleyen var mı? Altı
bin franktan fazla veren yok.
Salonda mü’essir bir sükût vardı. Birden bire kulaklarım patlayacak gibi oldu.
Me’mûr ‘âidî kürsüye çekiç ile kuru bir darbe vurarak kırk iki numarayı nâ-kâbil
i’tirâz bir sûrette Mösyö Polizzi’ye ihâle ediyordu. Arkasından hemen kâtib-i ‘adl
yazıcısının kalemi de, pullu kâğıt üzerinde harekete gelerek bu büyük hâdiseyi bir
satırla tespit etti.
Bitmiştim. Havâya ve istirâhata ihtiyâcım vardı. Ma’mâfih hemen yerimi bı-
rakmadım. Yavaş yavaş ‘aklım başıma geldi. Ümît, yapışkandır. Yine içimde onu
buldum, Müzehhep Efsâne’nin yeni sâhibinin, kibâr ve müsâmahakâr bir kitâp me-
râklısı olması ihtimâlini düşündüm. Belki yazmasını tetkîk etmeme ve hatta esâslı
kısımlarını neşreylememe bile müsâ’ade ederdi. İşte bu fikirle, satış mu’âmelesi bit-
tikten sonra, kürsüden inen satıcı vekiline yaklaştım ve:
-Mösyö, dedim, 42 numarayı kendiniz için mi, yoksa birisi hesâbına mı satın
aldınız?
-Birisinin hesâbına... Hatta ne fiyata olursa olsun iştirâsı için emir almıştım.
-Müşterinin ismini söyler misiniz?
-Sizi bu husûsta tatmîn edemeyeceğime çok müteessifim. Bu bâpta bir şey
söylememi men’ etmişlerdir.
Ümitsiz, kendisinden ayrıldım.
30 Kânûn-ı Evvel 1869
- Thérése! Bir çâryekten beri kapının çalındığını işitmiyor musunuz? Thérése

cevâp vermiyor. Kapıcının yanında gevezelikle meşgûldür. Bu muhakkak, nasıl ihti-
yâr efendinizin doğduğu günü böyle mi tes’îd (tebrik etme, kutlama) ediyorsunuz?
Sint-Silvester35 gecesinde beni yalnız bıraktınız. Heyhât! Eğer bugün birtakım
muhabbetkâr tebrîkler kabul etmem mukadderse bunların hep öbür dünyâdan gelmesi
lazımdır. Çünkü beni sevenlerin hepsi çoktan mezârlarına çekildi. Ben de sanki ne
diye bu dünyada duruyorum? İşte kapı yine çalınıyor. Ağır ağır ocağımın başından
35 IV., X. ve XI. yüzyıllarda yaşamış 3 papanın adı; kutlama günü.

367
kalkıyor. Ve kambur kambur onu açmaya gidiyorum. Merdiven başında kimi görü-
yorum? Herhâlde ‘aşk ma’bûdunu değil. Zâten ben de ihtiyâr Anecréon36 değilim.
Fakat orada sekiz dokuz yaşlarında küçük ve güzel bir çocuk buluyorum. Kendi ba-
şına gelmiş. Bana bakmak için başını kaldırıyor ve yanakları kızarıyorr. Havâdaki
burnu çapkın bir ma’nâ ifâde etmektedir. Şapkasında tüyler ve bluzunda büyük bir
tentene saçak var. Mini mini bir adam iki eliyle kendisi kadar kocaman bir pâket tu-
tuyor. Ve bana Mösyö Silvester Bonnar olup olmadığımı soruyor.
-Evet, diye cevap veriyorum. Pâketi uzatıyor ve annesinin dileğini söyleyerek
basamaklardan kayıp gidiyor.
Birkaç ayak iniyor ve trâbzândan eğilip bakıyorum. Fakat küçük şapka,

rûzgâra kapılmış bir tüy gibi merdivenin helezônunda (yılan-kavî) döne döne uçuyor.
Bonsuvar, benim mini minim! Kendisiyle konuşmak çok iyi olacaktı. Fakat ne sora-
bilirdim? Çocukları isticvâp etmek, kibâr bir hareket değildir. Bundan başka paket,
tabii onu getirenden ziyâde beni tenvîr edecektir.
Bu, çok büyük; fakat hafîf bir paket. Kütüphânemde şeritlerini ve kâğıtlarını
çözerek içinde bir bir… Kütük buluyorum, koca bir kütük, hakîkî bir Noel kütüğü…
Fakat o kadar hafîf ki içinin boş olduğunu tahmîn ediyorum. Ve filhakîka menteşe
üzerinde açılan ve birbirine çengellerle ilişen iki parçadan mürekkep olduğunu görü-
yorum. Çengelleri çeviriyor ve birden bire bir yığın menekşe içinde kalıyorum. Ma-
sama, dizlerime, yerdeki halıya hep menekşe taşıyor. Hatta yeleğimin, kollarımın içi
bile onlarla doluyor. Başımdan ayağıma kadar güzel kokulara bürünüyorum.
-Thérése, Thérése! Çabuk vazolara su koyup getiriniz! Bakın burası nereden,
hangi elden geldiğini bilmediğim menekşelerle doldu. Fakat herhâlde mu’attar bir
yerden lütufkâr bir el ile geldiler. Hey, ihtiyâr karga! İşitiyor musun?
Menekşeleri masamın üzerine koydum ve masam baştanbaşa onların kokulu
yığını ile örtüldü. Fakat kütüğün içinde başka bir şey daha vardı. Bir kitâp, bir yazma
nüsha… Bu, bu… Ne inâna, ne de şüphe edebiliyordum. Müzehhep Efsâne idi. Râhip
36 Lidya’da Teos’ta doğmuş Yunan lirik şairi (M. Ö. 560-478). Eserlerinden kalan az sayıdaki bölümlerde yaşama zevkini,
güzel yemeyi, neşeli ve zarif biçimde yüceltir.
368
Jean Toutmouillé’nin yazma nüshası idi. İşte Meryem’in Yıkanması, işte

Proserpine’nin Kaçırılması ve işte Sen Deroctove Efsânesi… Menekşe kokan bu
‘azîz şeyi hayretle temâşâ ediyorum. Aralarına küçük, solgun çiçekler kaymış yap-
raklarını çeviriyorum. Ve Cécile Efsânesi’nin bulunduğu yerde Prenses Trépuf ismi-
ni hâvî bir kart görüyorum.
Güzel Agrigente’in güzel semâsı altında ve o kadar güzel bir tarzda vakit va-
kit ağlayıp gülen ve kendisini kederli bir ihtiyâra küçük bir çılgın zannettiren Prenses
Trépuf artık bugün, sizin o güzel ve nâdir çılgınlığınızdan şüphe kalmadı. Şimdi içini
sevinçle doldurduğunuz bu ihtiyâr sahîh ve mükellef bir tab’ını gerek ‘ilmin ve gerek
kendisinin size medyûn olacağı bu kıymettâr yazmayı, herhâlde şahsınıza i’ade ede-
rek ellerinizi öpecektir.
Bu sırada odama Thérése girdi. Çok heyecânlıydı bana:
-Mösyö, diye haykırdı. Şimdi kapıda duran armalı arabada kimi görsem be-
ğenirsiniz?
-O! … Herhâlde Madam Trépof’u, diye cevâp verdim.
Hizmetçim:
-Ben Madam Trépof’u tanımam, dedi. Benim gördüğüm kadın bir düşes gi-
biydi. Yanında, elbisesinin her dikişinde tentene bulunan küçük çocuk vardı. Ve bu
madam bundan
On sekiz sene evvel lohûsâlığı zamanında, sizin bir kütük gönderdiğiniz kü-
çük Madam Coccoz’du. Kendisini pekiyi tanıdım.
Hayretle:
-Nasıl, nasıl? Bu Madam Coccoz muydu, diyorsunuz. Hâni şu takvîm satıcı-
sının dul karısı.
-Evet Mösyö… Buradan çıkan küçük çocuğunu arabasına alırken gördüm.
Hiç değişmemiş. Hem bu kadınlar niye ihtiyarlasınlar? Hiçbir şeye üzülmezler ki!
Madam Coccoz, eskisinden biraz daha şişmânlamış. Vaktiyle buraya merhameten
kabul edilmiş bir kadının, şimdi armalı bir araba içinde elmâslarıyla kadifelerini teş-
hire gelmesi ne ayıp şey değil mi?
Thérése, diye haykırdım. Eğer bu kadından, çok hürmetkâr bir lisândan gayri-
siyle bahsedecek olursanız külâhları değişiriz. Hem siz onu bırakın da bana Sévres
369
vazolarımı getirin. Kitapların medînesine şimdiye kadar görmediği bir letâfet bahşe-
den bu menekşeleri, onlara koyacağım.
Thérése, içini çekerek Sévres vazolarını ararken ben de etrafımı füsûnkâr bir
rûh kokusu gibi saran bu dağınık güzel menekşelere bakıyor ve kendi kendime, nasıl
olup da Prenses Tréepof da Madam Coccoz’u tanımadığımı soruyordum. Ma’hazâ
genç dulu merdiven ayağında bana çıplak çocuğunu göstermesi de pek çabuk olmuş-
tu. Fakat güzel ve lütufkâr bir madamın yanından, onu tanımaksızın geçtiğimden
dolayı kendimi kabâhatli bulmakta hakkım vardı. Kendi kendime:
-Bonnard, dedim, sen gerçi kadîm metinleri okuyup halletmesini biliyorsun.
Fakat hayât kitâbını okumayı beceremiyorsun. Kendisinde nihâyet bir kuş rûhu bul-
duğun şu küçük Madam Trépuf hoppası, bir iyiliği karşılamak için bak kimseye il-
hâm edemediğin bir gayret ve zekâ eseri gösterdi. Ve lohûsâ kütüğüne pek şâhâne bir
mukâbelede bulundu.
- Thérése, eskiden bir saksağandınız! Şimdi de bir kaplumbağa oldunuz! Ge-
lip şu Parme menekşelerine su versenize.
İkinci Kısım
Jeanne Alexandre
Lusance 8 Ağustos 1874
Melun İstasyonu’nda arabadan indiğim vakit gece sûkûnetini ıssız kıra yay-
maktaydı. Ağır, daha doğrusu Vire Vadisi orakçılarının dediği gibi (semiz) bir güne-
şin bütün gün ısıttığı topraktan kuvvetli ve sıcak bir koku çıkıyordu. Toprağın hemen
üzerinde, ot kokuları ağır ağır sürüklenmekteydi. Üzerinden vagonun tozlarını silk-
tim ve genişlemiş bir göğüsle nefes aldım. Hizmetçimin çamaşır ve ufak tefek tuvâlet
eşyâsı ile öteberiyle doldurduğu seyâhat çantam, elimde o kadar hafifti ki, onu tıpkı
mektepten çıkan bir talebenin, makaralı bir çift şeritle bağlanmış birinci sınıf kitâpla-
rından ‘ibâret pâketini salladığı gibi sallıyordum.
Keşke yine bir küçük mektep çocuğu olsaydım. Fakat merhûm büyükannemin
kendi eliyle yaptığı üzerine üzüm ezmesi sürülmüş bir dilim tatlı ekmeği sepetime
koyarak, kulpunu koluma geçirdiğini ve beni Mösyö Douloir’in bedestân köşesindeki
370
serçeleriyle meşhûr, yarı avlu, yarı bahçeli pansiyonuna götürdüğü zamândan tam
altmış sene uzaktayım. Kocaman Mösyö Douloir bize beşûş bir zarâfetle gülümse-
miş, şüphesiz kendisine ilhâm ettiğim şefkati daha iyi göstermek için yanağımı ok-
şamıştı. Fakat annem, önünde uçuşan serçelerin ortasından dönerek avluyu geçince
Mösyö Douloir artık gülmesini bırakarak bana hiç iltifât etmemiş ve bi’l’akis beni
çok muzır bir küçük mahlûk telakkî eder gibi görünmüştü. O dakikadan i’tibâren
onun bütün talebesi hakkında ‘aynı hisle mütehassis olduğunu anladım. O, koca cüs-
sesinden hiç olmayacak bir çeviklikle bize sopa atardı. Fakat yanımızda, anneleri-
mizle konuştuğu her an, o ilk şefkatine yine ‘avdet eder ve müstesnâ kabiliyetlerimizi
methede ede bize mühabbetkâr nazarlar ‘atfederdi. Mösyö Douloir’in sıraları üzerin-
de, kendim gibi sabâhtan akşama kadar bütün kalpleriyle gülen ve ağlayan küçük
arkadaşlar arasında geçirdiğim zaman, benim için çok tatlıdır.
O zamandan beri hiç değişmemiş olan ve bu değişmez, berrâk parlaklığı bilâ-
şüphe benim gibi daha birçok mekteplinin yine benim gibi nezleli ve salhûrde (çok
yaşlı) âlimlere tagallübünü görmeye nâmzet bulunan yıldızlı semâ altında bütün bu
hâtıralar, hemen yarım ‘asır sonra, tamâmen tâze ve vâzıh, yine hâfızamın sathına
çıkıyorlar.
Bütün unutulmuş ecdâdımın hafîf veya ağır başları üzerinde parlamış olan
yıldızlar! Ben de bu acı telehhüf ah çekmek hissini uyandıran, hep sizin
lem’alarınızdır. Benden sonra da size bakacak bir zürriyete malik olmayı ne kadar
isterdim. Siz, ey yanakları pembe bir örtünün altında o kadar dolgun ve taze duran
Clémentin! Eğer siz istemiş olsaydınız şimdi ben de bir baba, bir büyük baba olur-
dum! Fakat siz şu Niyomonlu zengin ve biraz da asîl - Çünkü bir emlâk-ı milliye
müşterisi olan hasîs babası, şatoları ve arâzîleriyle berâber, senyörlerinin fermânları-
nı da satın almıştı.- taşralı Mösyö Achille Aller ile evlendiniz. Sizi izdivâcınızdan
sonra bir daha göremedim Clémentin. Zannediyorum ki kocaman çiftliğiniz de hayâ-
tınız güzel, gölgeli ve tatlı geçti. Bir gün, tesâdüfen, dostlarınızın birinden sizin, size
benzeyen küçük bir kız bırakarak bu hayâttan göçtüğünüzü öğrendim. Yirmi sene
evvel rûhumun bütün kudretini taşıran bu haber, beni büyük bir ıssızlık gibi sardı. Ve
içimi tamamen dolduran…
Bitmedi.
371
4.1.9.7 Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnar’ın” Cinâyeti -16

His, yakıcı bir elemden ziyade tabiatın büyük derslerine itaat eden bir ruhun
sakin ve derin hüznü oldu. Sevdiğimin bir gölgeden başka bir şey olmadığını anla-
dım. Fakat hatıranız, hayatımın neşvesi olarak kaldı. Sevimli şıklığınız, yavaş yavaş
solduktan sonra, sık çimenlerin altında kayboldu. İhtimal ki kızınızın da gençliği
geçti ve şüphesiz güzelliği de kalmadı. Fakat ben sizi sarışın ve zülüfleriniz ve pem-
be başörtünüzle daima görmekteyim Clémentin!
Güzel gece, gündelik boyunduruklarından halas ettiği insanların ve hayvanla-
rın üzerinde nasıl bir gevşeklikle uzanıyor? Ve ben, altmış seneden fazla bir itiyat ile
eşyayı, ancak kendilerini temsil eden işaretler ianesiyle anlamaya alışmışken yine
onun rahim tesirini hissediyorum. O kadar filologum ki dünyada benim için kelime-
lerden başka bir şey toktur. Herkesin kendilerine göre bir hayat rüyası olur. Ben bu
rüyayı kütüphaneme hapsettim ve Allah’tan temennim odur ki bu dünyadan ayrılma
zamanım gelince canımı, kitap dolu raflar önündeki merdivenin üzerinde alsın.
A! Vallahi o! Bonjur Mösyö Silvester Bonnard! Ben sizi arabamla garda bek-
lerken siz böyle yayan nereye gidiyordunuz? Trenden çıkarken sizi göremedim
Lusance’a yapyalnız dönüyordu. Haydi, çantanızı bana verin ve siz de yanıma binin.
Buradan şatoya tam yedi uzun kilometre olduğunu biliyor musunuz? Arabasının üs-
tünden nefes nefese bana bunları söyleyen kimdir? 1842’de ayan azası olan ve son
zamanlarda Monaco’da ölen Mösyö Honoré De Gabry’nin yeğeni ve varisi Mösyö
Paul De Gabry. Evet, hizmetçimin bağladığı valizimle evine gittiğim Mösyö Paul De
Gabry’nin ta kendisi. Bu muhterem adam pek eski bir hâkim ailesine mensup olan ve
Lusance’daki şatosunda, muhteviyatından bazıları 13. asra kadar çıkan zengin bir
yazma kütüphanesi bulunan amcasının emvâline (mallar) iki kaim (ayakta duran)
biraderi ile birlikte tevarüs etmişti.
372
Benim Lusance’a gelişimde Mösyö Paul De Gabry’nin ricası üzerine bu yaz-

maların ta’dâdî (sayılı, sayılmış) ve fihristinin tertibi içindi. Mösyö Paul’un pek âli-
cenap olan ve mümtaz bir kitap meraklısı bulunan pederi, sağlığında benimle gayet
nazikâne münasebat idame etmişti. Doğrusunu söylemek lazım gelirse oğul, babası-
nın o asil meylânlarına (eğilim) hiç de tevarüs etmemişti. Mösyö Paul, kendini spor-
lara terk etti. Atlar ve köpeklerle çok iyi anlaştı. Öyle zannediyorum ki yegane tam
bilgisi de insanların o tükenmez heveslerini tatmin etmeye veya oyalamaya yarayan
at ve köpek ahırlarına müteallik âlemlerdir.
Kendisi ile randevumuz olduğu için bu tesadüften mütehayyir kaldığımı söy-
leyemem; fakat itiraf ederim ki düşüncelerimin tabii cereyanına kapılarak, önümde
güzel bir şerit gibi uzayan yolun bu noktasında kibar bir çiftlik sakininin hitabı ku-
laklarıma evvela hilaf-ı mutat bir gürültü gibi çarptığı zaman (Lozans) Şatosu’nu da
onun sahiplerini de unutmuştum.
Çehremin, cemiyet âlemlerinin ekserisinde olduğu gibi herhangi bir budala mana ile
bu münasebetsiz dalgınlığımı ifşa etmesinden korkmama mahal vardı. Valizim, ara-
badaki yerine çıktı. Ben de onu takip ettim. Mihmândarım, samimiyet ve sâdegisiyle
(sadeliğiyle) hoşça gitti. Bana:
-“Ben sizin o eski parşömenlerinizden bir şey anlamıyorum.” dedi. Fakat eve
gidince orada konuşacak kimse bulabileceksiniz. Kitaplarla haşir neşir olan babasıyla
liberalliği kadar sevimliliği de bulunan doktordan mâ’ada sizinle çene yarıştıracak
birine daha tesadüf edeceksiniz. Bu birisi de zevcemdir. Gerçi âlim bir kadın değil-
dir; fakat öyle zannediyorum ki keşfetmediği şey de yoktur. Bundan başka sizi
sihirkâr parmakları ve bir melek kalbi olan Matmazel Jeanne ile de tanıştıracak kadar
alıkoyacağım.
-“Bu kadar mümtaz meziyetleri olan bu matmazel ailenizden midir?” dedim.
Mösyö (Pol), ayın mavileştirdiği yolu ayakları ile döven hayvanının kulaklarına ba-
karak:
-Hayır, diye cevap verdi. Kendisi zevcemin küçük bir dostudur. Ne annesi ne
de babası vardır. Babası, başımıza büyük bir para meselesi açmıştı. Sonra ortadan
kayboldu.
Mösyö Paul, burada başını sallayarak bahsi değiştirdi ve bana otuz ik seneden
beri metruk kalan şato ile bahçesini pek harap bir halde bulacağımı haber verdi.
373
Mihmandarımdan, amcası Mösyö Honoré De Gabry’nin, hayatında memleketteki

gizli avcılarla pek fena geçindiğini ve av bekçisinin bunları tavşanlar gibi öldürdüğü-
nü öğrendim. Bu köylülerden, vaktiyle senyörün kurşununu yüzünden yiyen intikam-
cı biri, onu oyun meydanının ağaçları arkasına saklanarak beklemiş ve ancak kulağı-
nın ucuna isabet ettirdiği bir kurşunla hemen hemen öldürecek olmuştu.
Mösyö Paul:
-Amcam, diye ilave etti. Kurşunun nereden geldiğini öğrenmek istedi; fakat
bir şey keşfedemedi. Ve şatoya hiç de acele etmeden döndü. Ertesi günü kâhyasını
çağırttı ve ona gerek parkın, gerek av arazisinin iyice kapanarak içeriye bir tek canlı
mahlûkun bırakılmamasını emretti. Aynı zamanda, avdetine kadar arazisinde ve şato-
sunda bir şeye dokunulmamasını, bir şeyin tamir edilmemesini, bir şeyin vaziyetine
halel getirilmemesini sıkı sıkı tembih etti. Ve dişleri arasından, bir şarkıda denildiği
gibi ya Paskalya’da veya Ekânîm-i selâse Yortusu’nda (Trinité)1 döneceğini ilave
eyledi. Fakat yine o şarkıda denildiği gibi bu yortu onun avdetini beklemedi. Nihayet
kendisi geçen sene Cannes’da öldü. Ve otuz iki sene metruk kalan bu şatoya ilk gi-
renler, biraderimle ben olduk. Salonun ortasında bir kestane ağacı bulduk. Parka ge-
lince, içinde gezmek için yeniden yol açmak icap ediyordu.
Arkadaşım sustu. Artık otların arasında vızıldayan böceklerin gürültüsü ile
atın mutarrit(sıralı, düzgün) ayak seslerinden başka bir şey işitiliyordu.
Yolun her iki tarafında uzaklara doğru yapılan tarlaların dimdik başakları,
ayın müphem aydınlığında, diz çökmüş beyaz ve ihtiyar kadınları andırıyordu. Ben
de, gecenin bin cazibesi altında kendimi muhteşem hülyalara terk ediyordum. Oyun
meydanının kesif gölgelerini geçtikten sonra sağa saparak nihayetinde birden bire
biber kutusu şeklindeki kaleleri ile simsiyah heybetini gördüğüm şato bulunan şaha-
ne bir yola girdik. Bir müddet, teşrifat avlusuna methal teşkil eden ve içinden su akan
bir hendek üzerinden geçtiği için, çoktan harap olmuş bir müteharrik köprü vazifesini
gören bir nevi şoseyi takip ettik. Bu müteharrik köprünün harabîsi, bu harp malikâ-
nesi için şimdi beni kabul ettiği sulhperver vaziyete istihale etmeden evvel uğradığı
ilk hacalettir, diye düşündüm. Yıldızlar, karanlık suyun içinde harikulade bir vuzuhla
parlıyorlardı. Mösyö Paul, narin bir mihmandar sıfatı ile beni tavan arasında ve uzun
bir koridor nihayetindeki odama götürdü. Vaktin gecikmesinden dolayı beni zevcesi-
ne takdim edemediğini ma’al-i’itizar söyleyerek “Geceniz hayrolsun!” dedi.
374
Beyaz boyalı ve ‘acem tarzında mefrûş odam, 18. asrın zarîf müzeyyenâtıyla ile gö-
zeleştirilmişti. Rutubetin, nasıl bir ihtimamla izale edildiğini ispat eden henüz sıcak
küller, rafı üzerinde Kraliçe Marie Antoinet’in camdan bir yarım heykeli bulunan
şömineyi doldurmakta idi. Karanlık ve lekeli aynanın beyaz çerçevesi üzerinde eski
zaman kadınlarının kemer ziynetlerini astıkları iki bakır çengel, ihtimamla kurduğum
saati adeta iştiyakla kabule hazırlanmışlardı. Kurdum, diyorum. Çünkü ben
Thélémit’lerin37 kanaati hilafına, insanı bizzat hayatı olan zamana; ancak onu saatle-
re, dakikalara ve saniyelere yani ömr-ü beşerin kısalığı ile mütenasip parçacıklara
taksim ettiği vakit hâkim ve sahip addederim.
Düşündüm ki hayat bize yalnız onu çılgınca ümitlerimize nispet ettiğimiz
zaman kısa geliyor. Bizim hepimizin, tıpkı efsanedeki ihtiyar gibi, evlerimize ilave
edecek birer kanadımız vardır. Mesela ben ölmeden evvel Saint Germain Des Prés38
papazlarının tarihini ikmal etmek istiyorum. Cenabı hakkın her birimize bahşettiği
zaman, kendi benliğimizle işlediğimiz kıymetli birer dokuma gibidir. Ben kendi at-
kımı, filolojik resimlerin her nevi ile tezyin etmiştim. Fikirlerim böylece takip edi-
yordu. İpekli mendilimi başıma bağlarken zaman düşüncesi, beni maziye sürükledi.
Bitmedi.

Ve işte yelkovanın bir devri zarfında ikinci defadır ki sizi hatırlıyorum

Clémentin! Şamdanımı üflemeden ve kurbağa sesleri arasında uykuma dalmadan
evvel, ahfadınızı da takdis etmek için sizi hatırlıyorum.
2
37 Halk söylemiyle hiç dönmeyeceğini. (Hıristiyanlıkta Teslis Bayramı. “Üç ayrı kişiliğin twk bir tanrı varlığından oluşması”
demektir. Bu kişiler; baba, oğul ve kutsal ruhtur.)
38 Théléme: Rabelais’in ünlü Gargantua adlı yapıtında kurgulanan laik toplumun yaşadığı manastır. Erkek ve kadınlardan
oluşan Telemliler en ince tatları ve mutluluğun tüm çeşitlerini yaratmaya uğraşırlar.
375
Lusance 9 Ağustos.
Öğle yemeğinde, bana şatonun hayaletlerle ve bilhassa kocasını zehirledikten

sonra ölüp o zamandan beri ruhu azap içinde kalmış sırtı üç katlı kadınla meskûn
olduğunu söyleyen Madam De Gabry’nin mükâlemesindeki kıymeti takdir edecek
birçok fırsatlara nail oldum. Kendisinin, bu eski sütnine hikâyesine nasıl bir hayat ve
revnak verdiğini tarif edemem. Kahvelerimizi, kör bir sarmaşığın korkuluğunu ku-
caklayıp taş rampasından kopardığı bir terasa da içtik. Bu müştehi nebatın düğümleri
arasında korkuluğun her sütunu, gasıp santurların kollarında kendilerini kaybetmiş
Tesalya kadınlarını andırıyordu.
Dört tekerlekli bir yük arabasına benzeyen ve her köşesinde bir kule bulunan
şato, mütevali tamirlerle asıl şeklini kaybetmişti. Artık vasi ve kıymetli bir yapıdan
ibaretti. İşte o kadar. Evvela bana, otuz iki senelik bir metrukiyet zamanında şayan-ı
dikkat zararlara uğramamış gibi göründü. Fakat Madam De Gabry’nin delaleti ile
zemin katındaki büyük salona girdiğim zaman döşemeleri yer yer kabarmış, direk
kaidelerini çürümüş, ahşap aksamı çatlamış ve pencere aralarındaki resimleri karar-
mış ve dörtte üç çerçevelerinden dışarıya fırlamış buldum. Parkeleri kaldırarak, bü-
yümüş bir kestane ağacı, geniş yapraklarının parmaklarını camsız pencerelere doğru
uzatıyordu.
Mösyö Honoré De Gabry’nin bitişik bir dairede bulunan zengin kütüphanesi-
ni düşünerek onunda bu kadar zamandan beri böyle mühlik tesirlere kalmış olması
ihtimali ile manzarayı endişesiz seyredemedim. Salonun genç kestanesine bakarken
hep tabiatın o ulvi zindeliğini ve her tohumu, hayatta inkişaf için iten, o nâ-kabil mu-
kavemet kudreti düşündüm. Bir taraftan bizim, biz âlimlerin, geçmiş şeyleri topla-
mak ve muhafaza etmek için sarf ettiğimiz cehdin beyhude ve neticesiz bir emek
olduğu aklıma gelerek beni mahzun etti. Evvelce yaşamış her mevcut yeni hilkatlerin
zaruri bir gıdasıdır. Ve Palmyre39 mabetlerinin mermerlerinden kendisine bir kulübe
yapan Arap, Londra, Paris ve Münih müzelerinin bütün müdürlerinden daha
feylozofkâr.
39 Palmira: Harabeleri XVII. yüzyılda keşfedilen, M. S. 272’de Romalılarca tahrip edilen Suriye’deki antik kent.
376
Lusance, 11 Ağustos
Allah’a çok şükür! Şarka nazır olan kütüphane, gayr-i kabil tamir zararlara
uğramamıştı. Ötesini berisini, farelerin deldiği ağır ve büyük, eski kavânîn (kanunlar,
kurallar) ve ‘âdât ciltleri sırası müstesna olmak üzere kitaplar, parmaklıklı dolaplarda
ilişilmeden kalmışlardı. Bütün günümü (yazma) nüshaların tasnifi ile geçirdim. Yük-
sek ve perdesiz camlardan güneş giriyordu. Bazen pek alaka bahşolan kariînlerimin
arasında kocaman yapan arılarının şiddetle camlara çarptığını, tahtaların çatladığını
ve ziya ile hararetten sarhoş olan sineklerin başımın üzerinde daireler çevirerek vızıl-
dadıklarını işitiyorum. Saat üçe doğru bu vızıltılar öyle çoğaldı ki başımı, 13. asırda-
ki Melun40 tarihi için pek kıymetli bir vesikadan yukarı kaldırdım ve bu küçük mah-
lûkların dairevi hareketlerine baktım. Bu temaşa bana, hararetin bir sineğin kanatla-
rına kadim terâcim-i ahvâl ile meşgul bir paleografın dimağından pek başka bir tarz-
da tesirini teslim etmek mecburiyetini duyurdu. Çünkü ben artık düşünmek için çok
zorluk çekiyor ve içinden ancak şedit bir ceht ile kurtulduğum tatlı bir rehavet hisse-
diyordum. Akşam yemeğini çalan zil, beni, işlerimin ortasında şaşırttı ve Madam De
Gabry’nin karşısına münasip bir kıyafette çıkabilmek için alelacele tuvaletimi yap-
mam lazım geldi.
Mufassal bir surette hazırlanmış olan bir yemek kendi kendine uzadı. Ben de
ihtimâl vasatın da fevkine çıkan bir çeşnigirlik istidadı vardır. Bu vukufumu gören
mihmandarın şerefine bir Chateau Margaux şişesi açarak beni iyice i’zâz etti.
Rengiyle kokusunu layık-ı veçhe ile methetmek kabil olmayan bu faziletli, bu
kadim kitaplara mahsus şarabı hürmetle içtim. Ateşin katreleri damarlarıma yayılınca
içimde bir gençlik harareti uyandı. Ağaçların büyüyen şekillerini ısrarla dolduran
alaca karanlık içinde teraseye, Madam De Gabry’nin yanına oturak intibalarımı pek
canlı ve benim gibi her türlü hülyadan mahrum birisinde pek nazar-ı dikkati calip bir
bereketle anlatmak zevkini duydum. Zeki muhatabıma, hiç müşkülat çekmeden ve
hiçbir eski metinden istiane etmeden akşamın tatlı hüznünü ve bizi değil yalnız ek-
mek ve şarapla, aynı zamanda fikir, his ve kanaatle de besleyen ve nihayet, hepimizi
40 Kuzey Fransa’da bir kent.

377
uzun bir günün nihayetinde yorgun düşen çocuklar gibi müşfik kucağına toplayacak
olan bu ana toprağın güzelliğini uzun uzun tavsîf ettim sevimli madam:
-Efendim, dedi. Bu eski kuleleri, bu ağaçları, bu semâyı görüyorsunuz ya, işte
masalların ve halk şarkılarının eşhası hep bunlardan çıkmıştır. İşte şurada küçük
Şaperon Roj’un (Kırmızı Şapkalı Kız) ormana fındık toplamaya gittiği dar yol… Şu
mütehavvil ve daima yarı kapalı gökte hep perilerin arabaları gezindi. Şimaldeki şu
kulenin sivri çatısı altında Label Obuadurman’nı (Ormanda Uyuyan Güzel) sokan
ihtiyar iplikçi kadın saklanmıştı.
Mösyö Paul meskur (sarhoş olan) bir sigaranın dumanları arasında bana bil-
mem hangi su ihtilafından dolayı nahîye meclisinde ikâme ettiği davayı anlatırken
ben hala bu güzel sözleri düşünüyordum. Madam De Gabry, akşam serinliğinden
müteessir olarak şalının altında titredi. Ve odasına çıkmak üzere yanımızdan ayrıldı.
O vakit ben de kendi odama çıkacak yerde (yazma)ların tetkikine devam etmek için
kütüphaneye dönmeye karar verdim. Ve yatmamı isteyen Mösyö Paul’un muhalefe-
tine rağmen oraya giderek lamba ile çalışmaya başladım.
Manasını kavramak için iyi zahmet çektiğime nazara herhalde cahil ve dalgın
bir müstensih tarafından yazılmış olan bir nüshadan on beş sayfa okuduktan sonra
enfiye kutumu çıkarmak için elimi, redingotumun açık cebine soktum. Gayet tabii ve
hemen hemen insiyakı olan bu hareket, bu sefer bana biraz ceht ve yorgunluğa mal
oldu. Bununla beraber gümüş kutuyu açarak kokulu tozdan bir miktar aldım; fakat
tozların hepsi de mahrum kalan burnumun altından gömleğimin pelaşturunu
(gögüslük) boyunca aşağı döküldüler. Katiyen eminim ki burnum bununla ümitsizli-
ğini izhar etti. Çünkü onun hareketleri pek manidardır. Çok defa benim en gizli fikir-
lerimi meydana vurmuş ve bilhassa Coutances Kütüphâne-yi Umumisinde, refikim
Brioux’un inadına Notre Dame Dezanj Manastırı’nın imtiyaz beratlarını keşfettiğimi
ifşa eylemiştir.
Bu keşfe ne kadar sevinmiştim. Güzelliklerimin arkasında küçük ve donuk
gözlerim bir şey sezdirmemişlerdi. Fakat meserret ve gururdan titremeye başlayan
burnumu görür görmez Brioux bir şey bulduğumu keşfetmişti. Elimdeki cilde dikkat
ederek çıkarken nereye koyduğumu gözetmiş ve sonra onu oradan alarak gizlice
kopya edip alelacele neşretmiş ve bu suretle bana oyun oynamak istemişti. Fakat beni
378
aldatayım derken kendi aldanmıştı. Tabettiği nüshada birçok yanlışlar vardı. Ve ben
bunlardan bir iki kocamanını ortaya koyarak itminan bulmuştum.
Bıraktığım yerden başlamak üzere iken kafamda ağır bir dalgınlık hissettim.
Gözümün önünde 1212’de rahip bulunan Jehan Desturiyel’e (d’Estourville) satılmış
bir sumadan (tavşan kulübesi) bahis olduğunu söyler söylemez herkesin ehemmiyeti-
ni takdir edebileceği bir ferman vardı. Fakat onun bütün kıymetini teslim etmeme
rağmen yine böyle bir vesikaya behemehâl atfı lazım gelen dikkate yer veremedim.
Gözlerim boyuna masanın tebahhur (bir şeyin içine dalma) nokta-i nazarından şâyân-
ı ehemmiyet bir şey ihtiva etmeyen bir tarafına dönüyordu. Masanın arasında domuz
derisinden cildi bakır çivilerle tutturulmuş, arkasında kalın kabarmalar bulunan ol-
dukça büyük bir Almanca kitaptan başka bir şey yoktu. Chronique de Nürenberg41
ismiyle meşhur olan bu kitap yalnız içindeki ağaç üzerine kabarma resimleri için
şâyân-ı tavsiye güzel bir iktitâfât (devşirme, toplanma) nüshası idi ve orada, azıcık
gevşemiş kapakları ile arkası yukarı gelmek üzere yüzükoyun duruyordu.
Benim gibi tamamen mahîleden (alamet, hayal olunan) mahrûm bir adamı bi-
le şiddetle tesiri altında bırakan harikulade bir manzaraya şahit oldukları anda gözle-
rimin ne vakitten beri bilâsebep bu eski cilde bağlanmış.
Olduklarını tahmin edecek halde değilim. Yalnız birden bire, gelişini fark et-
mediğim küçük bir kadının, kitabın sırtına hemen hemen tıpkı Hyde- Park’da veya
Boulogne ormanındaki süvâri kadınların bâr-gîr (yük tutan, beygir) bindiği tarzda bir
dizini altına alıp ötekini sarkıtarak oturmuş olduğunu gördüm. Bu kadın, o kadar
küçüktü ki sallanan ayağı, elbisesinin yılankavi eteğinin uzandığı masaya kadar bile
inemiyordu. Fakat cehresiyle hutûtu yetişkin bir kadını andırıyordu. Kosajının (kor-
se) genişliği ile endamının yuvarlaklığı bu hususta, benim gibi ihtiyar bir âlime bile
şüphe ettirmiyordu. Hatta aldanmaktan korkmadan, onun çok güzel olduğunu ve
mağrur bir çehresi bulunduğunu ilave edeceğim. Çünkü resimler ve heykeller hak-
kındaki tetkikatım, bana uzun zamandan beri bir tipteki saffet ve bir cehredeki mana-
yı tayin etmek itiyadını vermiştir. Bir Chronique de Nürenberg’in sırtına o kadar nâ-
memul bir şekilde oturan bu kadının çehresi, hırçınlıkla karışık bir necabet arz edi-
yordu. Kendisi de bir kraliçe, fakat metlûn mizaçlı bir kraliçe tavrı vardı. Ve ben,
41 Nürenberg Olaylar Tarihi

379
daha ilk bakıştan, onun bir tarafta büyük bir nüfuzu olduğuna ve bu nüfuzu istediği
gibi kullandığını hükmettim. Ağzı mütehakkim (tahakküm eden) ve müstehzi idi ve
mavi gözleri, kavisleri pek pürüzsüz siyah kaşları altında merak veren bir şekilde
gülüyordu. Siyah kaşları sarışınlara pek yakıştığını söylediklerini çok işitmiştim. Bu
kadın da sarışındı. Hulasa insanda bıraktığı intiba, bir büyüklük intiba idi.
Ancak bir şişe kadar boyu olan ve hürmetsizlik olmasa redingotunun, cebine
sokulması kabil bulunan bir kadının böyle noksansız bir büyüklük fikri vermesi garip
görünebilir; fakat Chronique de Nürenberg üzerine oturan madamın hududunda o
kadar mağrur bir incelik, o kadar muhteşem bir ahenk vardı. Ve kendisi aynı zaman-
da o kadar müsterih, o kadar asil bir vaziyet takınmıştı ki bana büyük göründü. Ka-
lemin ucuyla içinden çıkacak bütün kelimeleri evvelden okur gibi müstehzi bir dik-
katle süzdüğü hokkamın, kendisi için sırma köşeli pembe ipekten çoraplarını ta bağ-
larına kadar siyaha batırabileceği derin bir havuz olmasına rağmen size o büyüktü,
diyorum. Büyüktü ve neşesi içinde vakurdu.
Çehresi ile mütenasip elbisesinin de ihtişamı fevkalade idi. Altın ve gümüş iş-
lemeli diba (brokar) bir entari ile ufak mavi beneklerle işlenmiş turuncu kadifeden
bir mantosu vardı. Başlığı boynuz gibi, yüksek iki mahruttan mürekkep bir nevi ser-
puştu. Ve üzerindeki güzel şark incileri ile bir hilal gibi parlıyordu. Küçük beyaz eli,
dikkatimi şiddetle celbeden bir değnek tutuyordu. Çünkü ‘atîkıyyata (eski eserler)
müte’allik tetkîkâtım beni bu değneklerde tarihin ve efsanelerin mühim şahsiyetleri-
ne temyiz eden oldukça vazıh birer alamet bulmaya hazırlamıştı. Burada bu bilgim
işime yaradı. Değneği tetkik edince onun küçük bir fındık dalından yapılmış olduğu-
nu gördüm. Kendi kendime, “Bu bir peri değneği, dedim.” O halde onu tutan kadında
bir peri kızıydı.
Bitmedi.
Muharriri: Anatole Franca

380
Meşgul olacağım kadını tanımaktan memnun, kendisine hürmetkârâne bir hi-

tapta bulunmak için aklımı toplamaya çalıştım. Ona, arkadaşlarının gerek Sakson ve
Cermen ırklarında, gerek Garbi Roma İmparatorluğu’nda oynadıkları rollerden ma-
lumat-fürûşâne bahsetmekle itminan duyduğumu itiraf ederim. Fikrimce böyle bir
takaddüme, saf çocuklarla ham köylülerden başka kimseye görülmeyen diğer peri
arkadaşlarının bozulmaz itiyadı hilafına ihtiyar bir mütebahhire zahir olan bu hanıma
dâhiyane bir teşekkür tarzı idi.
Kendi kendime:
-Kadın peri olmakla kadınlığından bir şey kaybetmez, diyordum. Hâlbuki
Madam Récamier42, J. J. Ampére’den43 işittiğime nazaran kendi güzelliğinin küçük
ocak süpürücüleri üzerindeki tesirine ehemmiyet veriyordu. Chronique de
Nürenberg’n üzerine oturan fevka’t-tabiia kadında bir mütebahhirin kendisinden tıp-
kı bir madalya, bir
mühür, bir toka veya bir marka gibi âlimane bahsetmesini işitmekten şüphesiz hoşla-
nacaktır. Fakat çekingenliğim için pek pahalıya mal olan bu teşebbüs Chronique üze-
rindeki madamın belinde taşıdığı bir keseden, o zamana kadar görmediğim bir kü-
çüklükte fındıklar çıkararak dişleri ile kırdığı ve içlerini meme emen bir çocuk ba-
tâ’etiyle (yavaşlık, ağırlık) ağzında kıtırdatırken kabuklarını burnuma attığını gördü-
ğüm zaman büsbütün imkânsız oldu.
Böyle bir vaziyette liyakat-ı ilmiyenin istilzam(gerektirme, gerekme) ettiği
şeyi yaptım yani sustum; fakat fındıkkabukları mübrem (kaçınılmaz, vazgeçilmez)
bir kaşıntı husule getirdikleri için elimi burnuma götürdüm. Ve o vakit büyük bir
hayretle gözlüklerimin ta aşağıya kadar kaymış olduğunu ve madamı, çamların ara-
sında değil, üzerinden gördüğümü fark ettim. Bu anlaşılmaz bir şeydi. Çünkü eski
metinler üzerinde yıpranan gözlerim burnumun dibinde bile olsalar, yine bir kavunu
bir sürahiden ayıramazlardı.
Büyüklüğü, şekli ve rengi ile dikkate şayan olan bu burun pek tabii olarak pe-
ri kızının da nazar-ı dikkatini celp etti. Ve kız hokkanın üzerinde bir sorguç gibi yük-
42 Madam Julie Réconnier: Zkâsı, güzelliği ve edebiyatçıları topladığı salonuyla ünlü Fransız kadın (1777-1849).
43 J. J. Ampére: Ünlü Fransız fizik ve matematikçisi olan André Ampér”’in oğlu, ünlü tarihçi (1800-1864).
381
selen gaz tüyü kalemimi alarak kenarlarını burnunda gezdirdi. Gerçi bazen beni
oyunlarına karıştırıp bir sandalye arkalığının kafesleri arasında öpebilecek miyim,
diye yanaklarını uzatan veya tam üfüreceğim zaman yükseğe kaldırarak nefesimden
kaçırdıkları bir mumu söndürmek üzere ağzıma yaklaştıran küçük kızların masum
yaramazlıklarına kendimi terk etmek fırsatlarına nail olmuştum. Fakat şimdiye kadar
hiçbir kadın kendi kaleminin tüyleri ile burun deliklerimi gıdıklayacak kadar beni
laubali hoppalıklarına alt etmemişti. Derin bir saadet içinde, rahmetli büyük babamın
daima tekrar etmek itiyadında olduğu şu mütalaayı hatırladığım: Kadınların her yak-
tığı şey, müsamahaya şayandır. Ve onlardan sadır olan her hareket hoştur. Tatlıdır.
Binaenaleyh ben de fındıkkabukları ile kalem tüylerini bir lütuf, bir iltifat telakki
ettim ve tebessüm etmeye çalıştım. Hatta daha fazlasını yaparak peri kızına kemali
nezaket ve tevazu ile şöyle hitap ettim.
-Madam! Ziyaretinizle sümüklü bir acemiye, kaba bir köylüye değil, bilakis
sizi tanımakla derin bir saadet duyan ve evvelleri sizin, yemliklere kısrak tüyleri ka-
rıştırdığınızı, köpüklü güveçlerden sütleri içtiğinizi, büyük babaların enselerine ka-
şındırıcı tüyler üfürdüğünüzü, ocaklarda saf adamların burunlarına odunlar patlattığı-
nızı, hulasa evlere telaş ve neşe doldurduğunuzu bilen bir kütüphane muhafızına
şerefbahş oluyorsunuz.
Bundan başka akşamları, ormanlarda gecikmiş çiftlere dünyanın en güzel
korkusunu duyurmakla iftihar edebilirsiniz. Fakat ben sizi hiç olmazsa üç asırdan
beri aramızdan ebediyen çekilmiş sanıyordum. Bu şimendifer ve telgraf devrinde de
sizi görmek mümkün mü Madam? Zamanında bir sütnine olan şimdiki kapıcıyım,
sizin masallarınızı bilmediği gibi bugün henüz burnunu dadısı silen küçük komşum
da artık mevcudiyetinize inanmıyor.
Dikilerek ve Chronique de Nürenberg ’in siretini (ahlak, karakter) kanatlı bir
barkirmiş (yük tutan, yük kaldıran) gibi kamçılayarak gümüş çınlamasına benzeyen
sesi ile:
-“Ya sizin fikriniz?” diye haykırdı.
Gözlerimi ovuşturarak kendisine:
-Bilmem, diye cevap verdim.
Derin bir ilmi reybîliğin(şüphecilik) eseri olan bu cevabım muhatabım üze-
rinde, onu çok acındıran bir tesir yaptı. Bana:
382
-Mösyö Silvester Bonnard, dedi. Siz bir bilgiçten, bir âlim taslağından başka
bir şey değilsiniz! Bunu daima böyle bildim. Kısa pantolonlarının yırtığından sarkan
gömlekleri ile sokaklarda koşan maymunların en küçüğü bile beni sizin enstitü ve
akademilerinizin bütün gözlüklü azalarından daha iyi tanır. Bilmek, hiçtir! Tahayyül
etmek, her şeydir. Dünyada tahayyül edenlerden başka bir şey yoktur ve ben bir ha-
yali bir mevcudum. İşte bence mevcut olmak da budur. Beni tahayyül ederler. Ben de
görünürüm. Her şey hayaldir, (Silvester Bonar)! Ve mademki sizden kimse tahayyül
etmiyor, asıl mevcut olmayan sizsiniz! Ben dünyaya füsun veriyorum. Ben her yer-
deyim, ay ışığının huzmesinde gizliyim. Bir kaynağın kırışıklarında, şarkı söyleyen
yaprakların içinde, her sabah çayırların yarıklarından yükselen beyaz buharlarda,
pembe fundalıklar ortasında… Her yerde! Beni görüyorlar, beni seviyorlar. Kuru
yaprakları teganni ettiren ayaklarımın belirsiz izleri üzerinde göğüs geçiriliyor ve
raşeler duyuluyor. Mini mini çocukları güldürüyor ve en hödük süt nenelere biraz ruh
veriyorum. Beşiklerin üzerine eğilerek bebekleri üzüyor, teselli ediyor ve uyutuyo-
rum. Sonra siz vücudumdan şüphe ediyorsunuz (Silvester Bonar)! Sıcak paltonuzun
altında bir eşek derisi var!
Peri kızı sustu. İnfiali narin burun deliklerini şişirmekteydi. Küskünlüğüme
rağmen bu küçük kadının kahramanane hiddetine hayretle bakarken o kalemimi hok-
kanın içine, göle bir kayık küreği sokar gibi daldırdı ve sonra onu, sivri ucu burnuma
gelmek üzere yüzüme doğru fırlattı.
Baştanbaşa mürekkebe bulandığımı hissettiğim yüzümü ovuşturdum. Peri kızı
kaybolmuş, lamba da sönmüştü. İnce bir ay ışığı, camdan geçerek Chronique de
Nürenberg’in üzerine iniyordu. Ben farkına varmadan çıkan serin bir rüzgâr kalemle-
ri, kâğıtları ve damgalı pulları uçurmaktaydı. Masam boydan boya mürekkebe bat-
mıştı. Meğer fırtına esnasında penceremi yarı açık bırakmışım. Ne tedbirsizlik!
3
Lusance, 12 Ağustos
Hizmetçime, evvelce vaat ettiğim gibi, sıhhatte olduğumu yazdım. Fakat ak-
şam, penceresi açık kütüphanede uyuyup kaldığımdan dolayı nezleye tutulduğumu
söylemekten ehemmiyetle çekindim. Çünkü şefkatli kadıncağız bana bir hayli
vesayada (vasiyetler) bulunmakta krallara hitap eden parlamentolardan aşağı kalma-
mıştı.
383
-Sizin yaşınızda bu kadar ihtiyatsız olmak, diye söylenirdi. Zavallıcık seneler

geçtikçe ihtiyatın çoğalacağını inanacak derecede basitti. Ona göre ben bu bapta is-
tisna teşkil ediyorum.
Sergüzeştimi Madam De Gabry’den saklamaya sebep olmadığı için ona rü-
yamı uzun anlattım. Tıpkı bu defterde olduğu gibi… Tıpkı uykumda gördüğüm gibi
söyledim. Zaten ben uydurma sanatına vakıf değilim. Yalnız çok defa bu kabil şeyle-
ri anlatır ve yazarken öteye beriye, aslında olmayan bazı teferruat, bazı sözler ilave
ettiğim vakidir. Fakat şüphesiz hakikatin tahrifi için değil, belki muzlim (karanlık) ve
müşevveş (belirsiz, karanlık) kalmış bazı nikâtı (noktaları) tenvîr ve ikmâl etmek için
gizli bir arzu duymamdan dolayı… İhtimal çocukluğumda Yunanca öğrenmemde bu
remiz ve kinaye zevkine meclup olmamdandır.
Madam De Gabry beni bıkmadan dinledi:
-Rüyanız çok güzel, dedi. İnsan böyle rüya görmek için çok zeki olmalı.
-O halde, diye cevap verdim, ben ancak uyurken zeki oluyorum.
Madam tekrar:
-Rüya gördüğünüz zaman, dedi; siz daima rüya görmektesiniz. İyice biliyo-
rum ki Madam De Gabry, böyle söylerken beni taltif etmekten başka bir şey düşün-
müyordu. Fakat yalnız bu fikir benim bütün şükranımı kazanmaya kâfidir. Ve işte
bunu izhar içindir ki bana pek kıymetli yadigâr olan o sözü, ölünceye kadar okuya-
cağım bu deftere yazıyorum. Ben okuyacağım; fakat başkası… Asla!
Mütebâkî (geri kalan) günleri Lusance Kütüphanesi’nin yazma kitaplar fihris-
tini ikmal etmekle geçirdim. Mösyö Paul De Gabry’nin ağzından kaçan bazı mahrem
kelimeler beni acı bir hayrete düşürdü. Ve mesaimi başladığımdan başka bir tarzda
ilerletmemi mucip oldu. Kendisinden, uzun zamandan beri fena idare edilen ve ismi-
ni söylemediği bir bankacının iflası ile büyük bir kısmı mahvolan Mösyö Honoré De
Gabry’ye ait servetin sâbık a’yân azasının varislerine ancak merhûn (borçlu, rehin
olunmuş) emvâl gayr-i menkûle ile nâ-kâbil tahsîl-i matlûp (istenilen, alacak)
senadâtı şeklinde intikal ettiğini öğrendim.
Diğer varisleri ile uyuşan Mösyö Paul kütüphaneyi satmaya karar vermişti.
Ben de bu satışı, mümkün olduğu kadar istifadeli bir surette başarmak çarelerini ara-
yacaktım. Alışveriş işlerinde acemi olduğum için dostlarımdan bir kitapçıya akıl da-
nışmaya lüzum gördüm. Kendisine bir mektup yazarak Lusance’a gelmesini bildir-
384
dim. Vuruduna kadar da bastonumu ve şapkamı alarak, dâi’re-i rûhâniyenin- bir iki-
sinde henüz doğruca okunmamış bazı mezar kitapları bulunan- kiliselerini ziyarete
çıktım.
Binaenaleyh mihmandarlarımı terk ettim. Her günümü kiliselerle mezarlıkları
tetkik ile geçirerek, papazları ve köy kâtiplerini ziyaret ederek akşamları seyyar satı-
cılar ve celeplerle birlikte aşçı dükkânlarında yemek yiyerek, çarşafları lavanta kokan
yataklarda yatarak tamam bir hafta, aklımdan ölüleri geçirirken, dirilerin yevmi işle-
rini nasıl başardıklarına bakıp derin ve sakin bir haz duydum. Taharriyâtıma (araş-
tırmalar) müteallik olarak da ara sıra bu hazzımı değiştiren, aynı zamanda beni hiç
yormayarak sıhhi menfaatler temin eden basit keşif gezintilerinde başka bir şey ya-
pamadım. Sadece bir iki şayan-ı dikkat mezar kitabesi buldum ve bu küçük hazineye
saf bir papazın lütfettiği birkaç köy yemeği izahnamesi de ilave ettim.
Bu suretle zenginleyerek Lusance’a döndüm. Ve merasim avlusunun, evine
giren bir burjuvanın samimi itminanını duyarak geçtim. Bu itminan mihmandarların
iyiliğinden mütevellidi ve onların eşiğinde edindiğim bu intibaa, misafirperverlikle-
rindeki lütufkârlığı her şeyden güzel ispat etmekteydi.
Kimseye tesadüf etmeden büyük salona kadar ilerledim. Geniş yapraklarını
yayan genç kestane fidanı, bana bir dost tesiri yaptı. Fakat birden bire konsolun üze-
rinde gözüme ilişen şey beni o kadar hayrette bıraktı ki hemen gözlüklerimi iki elim-
le burnumun üzerinde doğrulttum ve adeta şüpheye düştüğüm mevcudiyetimi, kendi
kendime teslim ettirmeye çalıştım. Bir saniyede aklıma iyi bir fikir geldi. İçlerinden
en hale uygunu, deli olduğum fikriydi. Gördüğüm şeyin mevcut olması, bana imkân-
sız geldiği gibi onu gayri mevcut telakki etmekte imkânsızdı. Hayretimi mucip olan
şey, söylediğim gibi kurşuni çerçeveli bir ayna taşıyan konsolun üzerinde duruyordu.
Bu aynada kendime baktım ve diyebilirim ki hayatımda yegâne olarak beni
derin bir velehe (kederden gelen şaşkınlık) düşüren bir hayal gördüm. Fakat kendime
hak da vererek bu şaşırtıcı şeyle beni alıklaştırmasına müsaade ettim. Muhakemenin
azaltılmadığı bir şaşkınlıkla baktım cisim, hiç kıpırdamadan tetkikimin neticesini
bekliyordum. Hadisenin devam ve kararı, bir saat fikrine mahal vermiyordu. Ben
görme hassasını teşviş eden asabi tesirlerden tamamen azadeyim. Bu teşvişler alelu-
mum mide bozukluklarının neticesi olur. Hâlbuki ben hamdolsun gayet mükemmel
bir mide ile mücehhezim. Bundan başka basarî hayaller, bizzat mübersemleri
385
(menejitten etkilenen) çarpan ve onları bir nevi dehşete düşüren hususi ve gayri tabii
halat ile de müterafiktiler (bir arada, refakat eden). Ben ise böyle bir şey hissetmi-
yordum. Gördüğüm cisim de, imkânsız olmasına rağmen, bana tabii şeniyet şeraiti
içindedir gibi geliyordu. Onun üç bu’udu olduğunu, renkli bulunduğunu ve bir de
gölge saldığını fark ediyordum. Ah şunu bir elimle yoklasaydım. Gözlerim yaşlandı
ve gözlüklerimin camlarını silmeye mecbur oldum.
Bitmedi.
4.1.9.10 Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnar’ın” Cinâyeti -19

Mütercimi: Behiç Enver
-Mâba’d-
Nihayet bedaheti kabul etmek ve gözümün önünde perinin, o geçen akşam kütüpha-
nede gördüğüm perinin bulunduğunu teslim eylemek lazım geldi. Evet, bu idi. Ta
kendisi idi diyorum size. Bir çocuk kralı tavrını kıvrak ve mağrur vaziyetini hâlâ
muhafaza ediyordu. Fındık değneğinden asası da elinde idi. Başında yine iki boynuz-
lu külahı vardı. Ve diba entarisinin eteği mini mini ayaklarının ucundan kıvrıla kıvrı-
la sarkıyordu. Aynı çehre, aynı boy, bu muhakkak o idi. Hatta aldanmaya meydan
bırakmamak için tamamen Chronique de Nürenberg benzer eski ve kocaman bir ki-
tabın da sırtına oturmuştu. Yalnız hareketsizliği beni o kadar temin etmiyordu. Yine
belindeki keseden fındık çıkarıp kabuklarını suratıma atmasından korkuyordum.
Madam De Gabry’nin sesi kulaklarımda çınlayıncaya kadar ağzım açık, kol-
larım havada, orada kalmışım:
-Demek perinizi tetkik ediyorsunuz Mösyö Bonnard! Nasıl gördüğünüze ben-
ziyor mu?
Bu cümle çarçabuk söylendi. Fakat onu dinlerken perimin renkli bal mumun-
dan büyük bir zevkle doyularak yapılmış bir heykelcik olduğunu ve pek mahir bir
elden çıktığını anlayacak kadar vakit buldum. Yalnız bu suretle ma’kul bir izah şekli
bulan hadise hâlâ hayretimi izale edemiyordu. Madam Chronique de Nürenberg nasıl
386
ve kimin tesiri ile böyle maddi bir mevcudiyete istihâle etmişti. İşte anlayamadığım
şey bu idi.
Madam De Gabry’ye dönünce kendisinin yalnız olmadığını gördüm. Yanında
siyahlar giyinmiş bir genç kız vardı. Bu kızın gözleri Paris seması kadar tatlı bir açık
renkte idi ve zekâ ile saffeti cem’ eden bir mânâyı hâizdi. Bir parça zayıf kollarını
ucunda afacan, fakat bir küçük hanıma layık şekilde iki pembe el kıvranıyordu. Me-
rinos yününden dar elbisesi içinde taze bir fidan gibi tamamen taravetten ibaretti ve
büyükçe ağzı, samimiyete delâlet ediyordu. Bu çocuğun vehleten (ansızın) ne kadar
hoşuma gittiğini ta’rif edemem. Güzel değildi…
Bitmedi.
4.1.9.11 Enstüti A’zâsından Sylvestre Bonnar’ın Cinâyeti -20

-Mâba’d-
Fakat yanaklarıyla çenesinin üç çukurcuğu birden gülüyordu. Ve henüz
ma’sûm bir toyluk akan şahsiyetinde bilmem ne çeşit bir iyilik, bir cana yakınlık
vardı. Nazarlarım heykelcikten kızcağıza dönmüştü. Ve onun bol bol, dalga dalga,
fakat savetle kızardığını görüyordum.
Dalgınlıklarıma alıştığı için suallerini ikişer defa sormaktan çekinmeyen
mihmandârım:
-Nasıl? dedi, sizi görmek için, açık bıraktığınız pencereden giren madam bu
mu? Çok cür’etkârlık etmişti. Ama siz pek müdebbir davrandınız. Nihâyet elinize
geçti mi?
-Evet, o! diye cevap verdim, konsol üzerinde de tıpkı kütüphânenin masası
üzerinde gördüğüm vaz’iyette duruyor.
Madam De Gabry:
Öyle ise, bu benzeyişten dolayı evvelâ kabâhati kendinize bulunuz, diye ce-
vap verdi. Çünkü söylediğiniz gibi muhayyileden mahrûm bir zât olmakla beraber
387
rüyâlarınızı pek canlı renklerle anlatmayı biliyorsunuz. İkinci derecede kabahat be-
nim, Çünkü rüyânızı aklımda tuttum ve olduğu gibi tekrâr edebildim. Nihâyet ve
bi’l-hâssa Matmazel Jeanna’a mesûl ediniz. Çünkü verdiğim etraflı izâhât üzerine şu
gördüğünüz balmumundan heykelciği vücûda getirdi!
Madam De Gabry bir taraftan söylerken bir taraftan da küçük kızın elini tutu-
yordu. Fakat o bir aralık kurtularak kaçmış bağçede saklanmağa çalışmaktaydı.
Madam, kendisini tekrar çağırdı:
- Jeanna! Şimdi böyle vahşî olmanın sırası mı? Gelin bakayım, sizi azarlaya-
caklar! Fakat kimse gelmedi ve ürkek kız yaprakların arasında kayboldu. Madam De
Gabry harap salonda kalmış yegâne koltuğa oturdu ve:
-Kocam size henüz Jeanna’dan bahsetmediyse mütehayyir kalacağım, dedi.
Kendisini o kadar severiz ve hakîkaten çok iyi bir çocuktur. Doğru söyleyin, heykel-
ciği nasıl buluyorsunuz?
Bunun tamâmen zevk ve zekâ mahsûlü bir eser olduğunu, yalnız sâhibinin bu
bâbta tetkik ve tecrübeden mahrûm bulunduğunu söyledim. Yoksa bu küçük parmak-
ların safdilâne bir hikâyeyi böyle bir şekilde işlemesinden ve ihtiyâr bir bunağın ha-
yallerine bu kadar parlak bir hakîkat vermesinden çok mütehassıs olmuştum.
Madam De Gabry:
-Bu husustaki fikrini sormam Jeanna’ın fakîr bir yetim olmasındandır, dedi.
Bu kabîlden heykelcikler yapmakla beş on para kazanabileceğini zannediyor musu-
nuz?
-Bu şekilde, hayır! diye cevap verdim. Fakat buna teessüf etmeye mahal yok-
tur. Bu küçük hanımın çok hayırhâh ve müşfîk olduğunu söylüyorsunuz, inanıyorum,
zaten çehresi de öyle gösteriyor. Sanat hayâtının âlicenap rûhlar doğuran ilcâları var-
dır. Bu küçük mahlûk da sevmek hamurundan yoğrulmuş, onu evlendirseniz!
Madam De Gabry:
-Fakat cihâzı yok! diye cevap verdi.
Sonra sesini biraz alçaltarak:
- Size her şey söyleyebilirim Mösyö Bonnard, dedi. Bu küçük çocuğun babası
mâruf bir bankerdi. Büyük işler yapıyordu. Cüretkâr ve kıvrak bir zekâsı vardı. Ma’a
hâzâ namus mahrûmu değildi: Başkalarını aldatmadan evvel kendi aldanıyordu. İh-
timal bu işte en büyük mahâreti de budur. Biz kendisiyle sıkı bir münâsebet idâme
388
etmekte idik. Kocamı, amcamı, yeğenlerimi, hepimizi efsûnladı. İflâsı âni oldu ve bu
felâkette amcamın servetinin
- Paul, size söylemiştir. Dörtte üçü gitti.
Çocuğumuz olmadığı için bu, bize o kadar dokunmadı. İflâsından biraz sonra
banker on para bırakmaksızın öldü. Kendisine nâmuslu dememin sebebi budur. Belki
siz de tanırsınız, gazetelerde ismi çok geçti: Noel Alexandre. Karısı pek sevimli idi.
Güzel olduğunu da zannederim. Biraz gösterişi severdi.
Bitmedi.

Mâba’d
Fakat kocasının iflâsında cesâret ve dirâyet gösterdi. Bir sene sonra Jeanne’ı
dünyada yapyalnız bırakarak o da öldü. Epeyce olan şahsî servetinden bir şey kurta-
ramamıştı. Madam Noel Alexandre, Allier idi; Achille Alllier Donever’in kızı idi.
- Clémentin’nin kızı! diye haykırdım.
Clémentin ölmüştü. Demek kızı da öyle idi! Zâten yaşayanların yaşamamış-
lardan bu kadar az olmasına göre beşeriyet kâmilen ölülerden mürekkepti. Hem in-
sanların az ömürlü hâtırâlarından daha kısa olan bu hayâtın hükmü ne idi?
Zihnimden şu hitâbe geçti:
- Clémentin! Bugün bulunduğunuz yerden vaktiyle kanı sizin için kaynamış
bulunan bu – senelerin soğuttuğu- kalbe bakınız. Ve sizin dünyadaki bakiyenizi tek-
râr canlanıp canlanmadığını söyleyiniz! Demek siz de kızınız da geçtiniz. Öyle ise
her şey geçiyor. Fakat hayât ebedîdir ve dâimâ yenileşen çehrelerde asıl söyleyecek
şey de odur. “Ben, kitaplarımla, âşık oynayan bir çocuk gibi idim. Şimdi bu son gün-
lerimde hayâtım bir manâ, bir alâka, bir hikmet-i vücûd kazanıyor. Artık bir büyük-
389
babayım. Clémentin’in torunu fakîrdir. Benden başkasının ona yardım etmesini ve

cihâz hazırlamasını istemem.”
Madam De Gabry, ağladığımı görerek yavaş yavaş çekildi.
4
Pâris – 16 Nisan
Sen Deroctovée ile Saint-Germain Des Pres’nin ilk papazları, beni kırk sene-
den beri işgâl ediyor. Fakat ben de onların yanına gitmeden evvel tarihlerini yazıp
yazamayacağımı bilmiyorum.
Epeyce zamandan beri artık ihtiyarım. Geçen sene bir gün (sanâyi-i nefîse)
köprüsü üzerinde enstüti arkadaşlarımdan birisi yanımda ihtiyârlamak azâbından
bahsediyordu. Sainte Beuve44, kendisine: “Mamâfîh bu, çok yaşamak için bulunan
yegâne çâredir.” Cevâbını vermişti. Ben bu çâreden istifâde ettim ve ne kadar kıyme-
ti olduğunu bilirim. Azap çok ömür sürmekte değil, etrafta herşeyin geçtiğini gör-
mektedir. Anayı, zevceyi, dostları ve çocukları, bütün bu ilâhi hazîneleri tabiat, hazîn
bir kayıtsızlıkla mütemâdiyen yapıp bozuyor ve nihâyet öyle bir zaman geliyor ki bir
takım gölgelerden başka birşeyi öpüp sevmiş olmadığımız anlıyoruz. Fakat bu gölge-
lerin ne kadar tatlıları da vardır! Eğer bir mahlûkun gölge gibi, bir adamın hayâtın-
dan geçtiği vâki ise benim de gençliğimde – bu saatte ne inanılmaz şey! – sevdiğim
genç kız bu mahlûktu. Mamafîh bu gölgenin hâtırası, şimdi hayâtımın en müstesnâ
hakîkatlerinden biridir.
Roma Katekompları’ndan (Yer altı Mezarları) birinde bir Hıristiyan lahdi,
müthiş manâsını anlamağı zamanla öğrendiğim bir bedduâ vecîzesini hâvidir. Orada
denir ki: “hangi kâfir bu lahde dokunursa sevdiklerinden sonra ölsün!” Bir atîkiyât
mütehassısı sıfatıyla ben çok mezârlar açmış, kumaş parçaları ma’denî tezyînât ara-
mak için çok kemik bakâyâsı karıştırmıştım. Gerçi bunu hürmet ve merhametten hiç
de nasipsiz bulunmayan ilmî bir tecessüsle yaptım. Fakat ilk havârî mürîtlerinden biri
tarafından bir dîn kurbanının mezârına hakk olunan bu bedduânın beni hiç tutmaması
kâbil miydi? Amma nasıl tutacaktı? Dünyâda insan yaşadığı müddetçe sevdiklerim-
den sonraya kalmaktan korkum olamazdı. Çünkü onların içinde dâimâ sevilebilecek
kimse bulunurdu.
44 Kitabın yazarı A. France gibi, Fransız Akademisi üyesi yazar, edebiyat eleştirmeni ve tarihçi (1804-1869).
390
Fakat heyhât! Sevmek kudreti de azalıyor ve bütün diğer beşerî kudretler gibi
yaşla kayboluyor. Tecrübenin delâleti böyle… Ve işte ben de bundan korkuyorum.
Bu büyük azâbı ben de hissetmediğimden emin miyim? Beni gençleştiren mes’ût bir
tesâdüf olmasaydı bunu duyacağıma şüphe yoktu. Şâirler, âb-ı hayât çeşmesinden
bahsederler. O, vardır ve biz her adım attıkça topraktan fışkırmaktadır. Bununla be-
râber içmeden geçiyoruz!
Bitmedi.

-Mâba’d-
Clémentin’in küçük kızını bulduğum günden beri artık fâidesi kalmayan ha-
yatım yeniden bir manâ ve bir hikmet-i vücûd kazandı.
Bugün köylerde söylendiği gibi, biraz güneşleniyorum. Luxembourg bahçe-
sinde Marguerite de Naverre’ın heykeli dibindeyim. Tepemdeki güneş tâze bir şarâp
gibi aldatıcı bir bahar güneşidir. Oturmuş düşünüyorum. Fikirlerim biraz şişesinden
buhâr dağılır gibi hep kafamdan kaçıyorlar. Bunlar bir takım hafif fikirlerdir ve bir
doğup bir kaybolmaları beni eğlendiriyor. Tahayyül ediyorum. Otuz cilt kadîm metin
neşreden ve tamam 26 sene âlimler mecmûasına yazı yazan ihtiyârı düşünüyorum.
Artık bu düşünüşe cevâz vardır. Çünkü vâzifemi imkân nispetinde yapmak ve tabîa-
tın bana bahşettiği mutavassıt melekeleri tamâmen işletmek itmi’nânına mâlikim.
Cehitlerim bütün bütün boşa çıkmadı. Bu muztarip asrın medâr-ı iftihârı olacak tarihî
tetkîklerin canlanmasında benim de nâçizâne bir hizmetim var. Şüphesiz ben de
Fransa’ya edebî atîkiyyâttını tanıtan on, on iki mütebahhir arasında sayılacağım.
Gotye De Kavansi’nin şiirlerini neşretmem ma’kûl bir usûl teessüsüne hâdim oldu ve
bu usûl taammüm etti. Kendime bu pâyeyi, ihtiyârlığın ciddî sükûnetiyle vermekte-
yim. Ruhumu tamâmen gören Cenâb-ı Hâk şahsıma karşı yaptığım bu hak-şinâslıkta
gurûr ve tefâhurun hiçbiri olmadığını bilir.
391
Fakat artık yorgunum. Gözlerim görmüyor, elim titriyor. Kendimi Homeros’un zaaf-
ları dolayısıyla muhârebe edemeyen ve yalnız bedenleri üzerine oturup yapraklar
arasında ağustos böcekleri gibi cırlayan ihtiyârlarına benzetiyorum.
Üç genç, gürültü ile yakınımda bir yere oturduğu zaman aklımdan bunlar
geçmekte idi. İçlerinden birini La Fontaine’in maymunu gibi üç gemi ile gelip gel-
mediğini bilmem ama üçlerin on iki sandalyeye oturdukları muhakkaktır. Fevkalâde
göründüklerinden değil, fakat gençlik için tabî olan o şen ve açık tavrı gösterdikle-
rinden dolayı onlara bakmakla haz duydum. Hepsi de mektepli idi. Bunu şüphesiz
ellerindeki kitaplardan ziyâde fizyonomilerindeki husûsiyetten anladım. Çünkü fikir
işleri ile uğraşanlar kendilerine hâs bilmem nasıl bir şeyler derhâl tanınırlar. Gençleri
çok severim. Bana tahsîl çağımı fevkalâde hatırlatan bazı kaba ve kızdırıcı hareketle-
rine rağmen bunlar da hoşuma gitti. Bir def’a bizim gibi kadife yelekler üzerine sar-
kan uzun saçları yoktu. Sonra yine bizim gibi omuzlarında birer ölü kafasıyla gezin-
miyorlardı. Bizim gibi “lânet! Cehennemlik!” haykırmıyorlardı. Düzgün giyinmiş-
lerdi ve ne kıyafetlerinde ne de konuşmalarında kurûn-ı vustâdan alınmış bir şey var-
dı. Şunu da ilâve etmeliyim ki terâsadan geçen kadınlarla da meşgûl oldular ve bir
tanesini oldukça ağdalı ta’bîrlerle takdîr ettiler. Fakat bu bâptaki mülâhazaları hiçbir
vakit beni yerimi bırakmağa mecbûr edecek kadar ileri gitmedi. Zaten ben gençliğe
vazîfesini yaptıktan sonra biraz eğlenmesini çok görmem.
Gençlerden biri, en küçük ve en esmerleri, neden olduğunu anlayamadığım
çapkın bir latîfe ve hafîf bir Gaskon(yalı) şîvesi ile:
-Nedir ya? diye haykırdı. Canlılarla uğraşmak bize, biz fizyolojistlere düşer.
Bütün kadîm kitâbeler ve terceme-i hâller mütehassıs meslekdâşlarınız gibi hep mâ-
zide yaşayan size gelince Gélis, siz muasırlarınızla nah şu taştan kadınlarla meşgûl
olunuz!
Aynı zamanda parmağıyla terâsının ağaçları altında yarım dâire şeklinde ve
bembeyaz yükselen eski Fransız kadınlarına âit heykelleri gösteriyordu. Hadd-i zâ-
tında manâsız olan bu latîfe bana hiç olmazsa Gélis isimli gencin (Fermânlar ve Ki-
tâbeler Mektebi)nde talebe olduğunu öğretti. Mükâlemenin gerisinden de Gélis’in
yanında oturan sarışın ve solgun, sâkit ve müstehzî gencin onun mektep arkadaşı
Boulmier olduğunu anladım. Gélis ile müstakbel doktor- Bir gün ünvânı kazanmasını
temennî eder.- büyük bir cerbeze ve latîfe ile konuşuyorlardı. En yüksek nazariyâta
392
kadar çıktıktan sonra artık kelimeler üzerinde oynamağa başlamışlardı ve fikir adam-
larına mahsûs budalalıklara dökülüyorlardı. Yani, budalalıkların en kocamanlarına…
Bu sırada en garip garîbelerden başka bir şeyden istiâne etmediklerini ise ilâveye bile
lüzûm görmüyorum. Hayır, ben bu kadar mantıkçı gençlerden hoşlanmam.
Tıbbiyeli Boulmier’nin elinde tuttuğu kitâbın ismine bakarak:
-Nâh, işte! Dedi. Okuduğunda Michelet!45
Boulmier, ciddiyetle cevap verdi:
-Evet, romanları severim!
Güzel uzun boyu, hâkimâne tavrı ve seri’ telaffuzuyla onları idâre eden Gélis
kitabı alıp biraz karıştırdıktan sonra:
-Bu, son tarzıyla Michelet dedi. Yani en iyi Michelet, bol bol hikâye! Hiddet-
ler, tahsinler, teşrîhine lütfen tenezzül ettiği hâdiseler vesîlesiyle sar’a buhrânları…
Çocuk yaygaraları, gebe kadın istekleri, aş ermeler! Ah ve vahlar ve sâire…
Olan bitene dâir de bir cümle yok. Ne hayretbâhş eser!
Ve kitabı arkadaşına iâde etti. Kendi kendime:
-Bu delilik hoş hem de göründüğü kadar manâdan mahrûm değil, diye söy-
lendim. Çünkü büyük Michelet’mizin son yazılarında hakîkaten biraz hareket, nasıl
diyeyim? Biraz ihtizâz vardır!
-Fakat Provenceli talebe, (tarih)in tamâmen ehemmiyetsiz bir talâkat temrî-
ninden başka bir şey olmadığını iddiâ etti. Ona göre yegâne hakîki tarih beşerin tarih-
i tabîîsi idi. Michelet XIV. Louis’nin nâsurunu (fistül) keşfettiği zaman asıl yolu
bulmuştum. Fakat derhâl yine eski çığıra dönülmüştü.
Karşısında akarsular duran mütâlayı söyler söylemez genç fizyolojist, oradan
geçen bazı dostlarına iltihâka gitti. Paradis Zomare Caddesi’nden epey uzak bahçede
biraz yabancılaşan iki mutûn müdekkiki baş başa kaldılar ve derlerine dâir konuşma-
ğa başladılar. Mektebin üçüncü senesinin ikmâl edecek olan Gélis hazırlamakta ol-
duğu tezin mevzûunu gençliğe hâs bir şevk ile anlattı. Fi’l-hakîka bu mevzû bana da
iyi göründü. Hatta o kadar iyi ki son zamanlarda mühim bir kısmı üzerinde işlemeyi
ben bile vazîfe telâkkî etmiştim. Tez Monasticon Gallicancım46 idi. Genç mütebâh-
hir Dom Germain’in, evvelden tahmîn edilemeyen, bununla berâber karşılaşılmaması
45 Jules Michelet: Liberal fikirleriyle tanınan ünlü Fransız tarihçisi (1798-1874).
46 Galya Manastırları
393
da kâbil olmayan O çâresiz müşkilâta uğramadan bastırabildiği eser için 1690 tarihle-
rine doğru hakk olunmuş bütün ağaç safhalarını izâh etmek istiyordu. Dom Germain
ölürken hiç olmazsa yazmalarını tamam ve muntazam bırakmağa muvaffak olmuştu.
Acaba ben de o kadarını yapabilecek miyim? Fakat mesele orada değil. Mösyö Gélis
anladığıma göre Dom Germain’in basit hakkâklarının tersîm ettiği manastırlardan
herbiri için arkeolojik birer icmâl yapmağı düşünüyordu.
Arkadaşı ona mevzûuna müteallik bugün yazma ve matbû vesâiki tanıyıp ta-
nımadığını sordu. İşte asıl o zaman kulaklarımı diktim. Evvelâ ana menba’lardan
bahsettiler. Sarf ettikleri sayısız ve çirkin cinaslara rağmen bu bâbta kâfi derecede
usûlî davrandıklarını teslîm etmeliyim. Sonra mu’asır tetkikâta geldiler.
Boulmier:
-Courajod’nun icmâlini okudun mu? dedi.
Kendi kendime:
- A’lâ! dedim.
Gélis cevap verdi:
-Evet. Bu dakîk bir eserdir.
Bitmedi.

-Mâba’d-
Boulmier yine:
-Mesâil-i Tarihiye Mecmûaı’nda Tamisey De Larsoque’un makâlesini oku-
dun mu? diye sordu.
Kendi kendime ikinci defa olarak:
-A’lâ! dedim.
Gélis de:
-Evet, diye cevâp verdi, hem orada fâideli îzâhât da buldum.
Boulmier, tekrâr sordu:
394
-Ya Silvester Bonnard’ın 1600’de Bénédictin Manastırları’nı?

İçimden üçüncü:
-A’lâ’yı bastırdım.
Fakat Gélis:
-Amma suâl ha! Okumadım! Cevâbını verdi, hem okuyacağıma da hiç ihtimâl
vermiyorum. Bu Silvester Bonnard dediğin budalanın biridir!
Başımı çevirince bulunduğum yerin gölgede kalmış olduğunu gördüm. Hava
serinlemişti. Bu iki genç küstâhın münâsebetsizliklerini dinleyim derken bir roma-
tizma kapmağı göze aldırdığımdan dolayı kendimi pek ahmak buldum. Yerimden
kalkarken:
-Ah, ah! diye söylendim. Hele bu geveze ciyo ciyo tezini bir bitirsin de müdâ-
faaya başlasın. O zaman elbette bu mütecâviz cehli yüzüne vuracak bir müderrisi
veya meslekdâşım Quicherat’ı karşısında bulacaktır. O zaman gününü görür. Kendi-
sini tamâmen bir küstâh sayıyorum. Hem de Michelet’e hakkında söylediği müsâma-
ha kâbil olmayan ve her hudûdu aşan sözleri o saatteki gibi şimdi de düşünerek hakî-
ki bir küstâh, bir çapkın sayıyorum. Kafasından daha taşan bir eski üstâttan bu şekil-
de bahsetmek! Aman ne menfûr şey!
17 Nisan
- Thérése! Bana yeni şapkamı, yeni redingotumu ve gümüş toplu bastonumu

getiriniz!
Fakat Terez bir kömür çuvalı gibi sağır ve adâlet kadar batîdir. Hep sırtındaki
senelerin te’sîri… Lâkin asıl felâket kulağının delik ve ayağının çabuk olduğuna
inanmasında ve altmış senelik nâmûskârâne hizmetinin verdiği gurûrla itiyâr efendi-
sine en müteyakkız ve müdebbir istibdâtla bakmasındadır.
Ne diyorum? Evet, işte kaybederim korkusuyla bana gümüş toplu bastonumu
vermek istemiyor. Fi’l-hakîka o minibüslerde ve kitapçı dükkânlarında epeyce şem-
siye ve koltuk değneği unuttuğum vâki’dir. Fakat bugün, gümüş topundaki işlemeleri
Don Kişot’un mızrağı arkada, dörtnala yel değirmenlerine hücûmunu ve
Sançopança’nın kolları havada, onu durdurmak için beyhûde ricâsını gösteren eski
kamış bastonumu almak istememde mühim bir sebep var. Çünkü bu baston, hayâtın-
395
da Sançopança’dan ziyâde Don Kişot’a benzeyen ve hücûmları onlardan korkulduğu

kadar tabî’î bir şekilde seven amcam Yüzbaşı Viktor’dan kalmış yegâne mîrâsımdır.
Otuz seneden beri ben onu mühim bir ziyâret yapmak veya merâsime iştirâk
etmek üzere her çıkışımda elime alırım. Ve şövalye ile yaverinin resimcikleri beni
tesâhüb ederler, bana ba’zı nasîhatlarda bulunurlar. Onları işitiyorum sanırım. Don
Kişot der ki:
-Ehemmiyetle dâimâ büyük şeyler düşün! Ve düşüncenin sünyâda yegâne ha-
kîkat olduğunu bil! Tabîatı kendi seviyene yükselt; öyle ki bütün kâinât senin için
kahramânâne rûhunun aksinden başka bir şey olamasın. Şeref için döğüş; bir erkeğe
yegâne yakışan şey budur. Eğer yaralanırsan bırak ki kanın hayırkâr bir gözyaşı gibi
aksın ve sen gül!
Sançopança da kendi hesâbına şöyle söyler:
-Babacân! Sen, Allah’ın seni yarattığı gibi kal. Heybende kuruyan ekmek ka-
buklarını, senyorun mutfağında kızartılan kekliklere tercîh et. Efendin ister deli, ister
akıllı olsun, ona itâat et ve kafanı bir alay fâidesiz şeylerle yorma. Yumruktan kork!
Tehlikeye atılmak, ulûhiyet taslamaktır.
Fakat bu bastonun ucundaki çizgiler, nazîrsiz şövalye ile ona hiç benzemeyen
yavrunun hayâlleri ise ta rûhumdaki hayâller, onların hakîkatleridir. Bizim hepimizin
içinde dâimâ dinlediğimiz birer Don Kişot’la birer ve Sançopança vardır. Ve ve
Sanşopansa’nın sözlerine kanarken asıl beğeneceğimiz kimse Don Kişot’tur. Ne ise,
bu kadar saçmalık kâfi! Hayâtın basît vazîfeleri meyânına koyduğu bir iş zımnında
artık madam De Gabri’nin evine gidelim.
Aynı gün
Madam De Gabry’yi siyâhlar giyinmiş, ellerine eldivenlerini geçirirken bul-

dum. Bana:
-Hazırım, dedi.
Hazır; zâten her hayırlı işte onu dâimâ böyle buldum. Merdivenleri indik ve
bir arabaya bindik.
396
Sükûtu bozmakla hangi esrârlı te’sîri kaybedeceğimizden korktuğumuzu an-

layamayarak geniş, tenhâ bulvarları birbirimize bir şey söylemeden, sâdece dükkân-
larda mâtem müşterileri bekleyen salîblere, mezâr taşlarına ve tâçlara bakarak geçtik.
Araba, fâniler dünyâsının son haddinde, yukarısına ümit ve teselli sözleri hak
olunmuş bir kapının önünde durdu.
Evvelâ kenârlarına serviler dikilmiş bir yoldan yürüdük. Sonra lahidler ara-
sında uzayan ikinci dar bir yola saptık. Madam:
-İşte burası! dedi.
Alevleri tersine dönmüş meş’alelerle müzeyyen taş levhada şu kitâbe kazıl-
mıştı:
Allier ve Alexandre Âileleri
Âbidenin methalini bir parmaklık kapıyordu. Nihâyette güllerle örtülü bir

mihrâbın üzerindeki mermer safha, aralarında Clémentin ile kızınınkilerindi de oku-
duğum birkaç ismi ihtivâ ediyordu.
O anda hissettiğim şey, ancak güzel bir mûsikî nağmesine benzetebileceğim
derin ve müphem bir duygu oldu. İhtiyâr rûhumdaki ba’zı çalgıların ilâhî bir tatlılıkla
taksîmler yaptığını duydum. İçimde bir mâtem ilâhîsinin ağır âhenklerine bir aşk
kasîdesinin müphem notlerı karışıyordu. Çünkü rûhum hâlin hazîn ciddiyetiyle mâ-
zinin mûnis letâfetini aynı his potasında eritmekte idi.
Madam De Gabry’nin güllerle ta’tîr ettiği mezârdan ayrılarak konuşmadan
kabristândan çıktık. Kendimizi yeniden yaşayanların arasında bulunca dilim çözüldü.
Madam De Gabry’ye:
-Sizi o sâkit yollarda ta’kîp ederken efsânelerin, hayâtla ölümün esrârlı
hudûdlarında tesâdüf edilen meleklerini düşünüyorum, dedim. Beni götürdüğünüz,
fakat içinde âilesiyle yatan kimseye âit hemen her şey gibi bence meçhûl mezâr, bana
hayâtımın bir daha tekrâr etmeyen heyecânlarını hâtırlattı. Bu heyecânlar, pek kuru
geçen hayâtta, karanlık bir yola vurmuş bir ışık gibidir madam, yol uzadıkça ışık da
uzaklaşır. Ben hemen son tepenin eteğindeyim. Bununla beraber her dönüşümde yine
ışığı aynı kuvvetle görüyorum. Rûhumda hâtıralar kaynaşıyor. Dallarını oynattıkça
cıvıltılı kuş yuvalarını uyandıran ihtiyâr ve yosunlu bir meşe gibiyim. Ne yazık ki
397
benim kuşlarımın şarkısı da bu dünyâ gibi eskidir ve benden başka kimseyi eğlendi-
remez.
Madam De Gabry:
-Beni eğlendirir, dedi, bana hâtıralarınızı, tıpkı bir ihtiyâr kadına anlatır gibi
anlattınız. Zâten bu sabâh saçlarımda üç dâne beyâz tel buldum.
-Bunu hiç te’essüfsüz karşılayınız madam, diye cevâp verdim. Zaman, yalnız
onu tatlılıkla karşılayanlar için tatlıdır. Seneler geçtikten sonra, başınızın siyâh tâcını
hafîf bir gümüş köpük çerçevelediği zaman eskisi kadar cânlı değilse de ondan da
mü’essir bir yeni güzellik sâhibi olacak ve zevcinizin beyâz saçlarınızı, evlenirken
kendisine verdiğiniz ve onun madalyonunda azîz bir şey gibi sakladığı siyâh bukleler
kadar muhabbetle kabûl ettiğini göreceksiniz. Bu bulvarlar geniş ve tenhâdır. Yürür-
ken serbestçe konuşabiliriz. Size evvelâ Clémentin’in babasını nasıl tanıdığımı söy-
leyeceğim. Fakat sakın fevka’l-âde veya dikkate şâyân bir şey beklemeyiniz. Çünkü
çok aldanırsınız. Mösyö De Lessay rasadhâne câddesinde, eski bir evin ikinci katında
otururdu. Bu evin kadîm yarım heykellerle müzeyyen alçıdan cephesi ve büyük vahşî
bahçesi, benim çocuk gözlerimde yer bırakan ilk hayâller olmuştur. Ve şüphesiz o er
geç gelip çatacak olan günde, ağırlaşan göz kapaklarımın altında son sönen hayâller
yine onlar olacaktır. Çünkü ben orada doğdum. Bu itiyâr âlemin ba’zı köşeciklerini
görüp tanımağı, bu bahçede oynayarak öğrendim. Rûhun tamâmen bâkir, kendisine
okşayıcı bir revnak ve esrârlı bir fosfor altında görünen âlemi keşfe çalıştığı bu anlar
ne latîf, ne azîz zamanlardır! Kâinât asıl o zamanlar, rûhumuzun aksinden başka bir
şey değildir madam.
Annem, serâpâ iyilikten ibâret bir kadıncağızdı. Ev işleri yapmakta, annelik
insiyâkında, mütemâdi bir şarkı söyleme ihtiyâcında ve çocukken çok kuvvetle his-
settiğim sert bir muhabbet ibrâzında pek benzediği kuşlar gibi güneşle beraber kal-
kardı. O, muntazam ve şen faâliyetiyle doldurduğu evin rûhu gibi idi. Fakat babam,
annemin cânlılığı nispetinde gevşekti. Üzerinde vakit vakit müstehzi bir tebessüm
gezinen müsterîh çehresini hâtırlıyorum. Yorgundu ve yorgunluğunu sevmekte idi.
Pencerenin önünde büyük koltuğuna oturarak sabâhtan akşama kadar okurdu. Ben
kitâb muhabbetini ondan aldım. Kütüphânemde babamın eliyle baştanbaşa
hâşiyelenmiş bir Mably ile bir Raynal vardır. Onun dünyâda bir işe karışması bekle-
nemezdi. Annem ba’zı hoş hîleler ve mu’zipliklerle râhatını bozmağa çalıştığı zaman
398
o, zaîf karakterlerin kuvvetini teşkîl eden bükülmez bir mülâyemetle kafâsını sallar
ve bu sâkin istiğrâk âlemine kat’iyyen girmeyen, hayâtı her saat neş’e ile çalışmak-
tan, gündelik işleri görmekten başka bir şekilde anlayamayan zavallı kadını nevmît
ederdi. Annem, babamı hasta zanneder ve bu hastalığın artmasından korkardı. Fakat
ondaki atâletin başka bir sebebi vardı.
1801’de Mösyö Decrés zamanında bahriye idâresine intisâb eden babam, ha-
kîki bir idâreci isti’dâdı göstermiş. O zaman bahriye dâiresinde faâliyet ziyâde imiş
ve babam 1805’te ikinci şu’be reîsi olmuş. Bu sene içinde imparator, nâzırın delâle-
tiyle tanıdığı babamdan İngiliz bahriye teşkîlâtı hakkında bir rapor istemiş. Muharri-
rînin pek haberdâr olmadığı son derece har ve felsefî bir zekânın damgasını taşıyan
bu eser ancak 1807’de Amiral Villeneuve (Vilnov)un Trafalgar’daki hezîmetinden
takrîben on sekiz ay sonra ikmâl edilebilmiş. O meş’ûm günden i’tibâren artık gemi
lakırdısı bile işitmek istemeyen Napolyon raporu hiddetle karıştırmış ve : “Kelime!
Kelime! Dâimâ kelime!” diye haykırarak ateşe atmış. Babama anlatıldığına göre o
sırada imparatorun hiddeti öyle şiddetli imiş ki kâğıtları, ocağın içinde yanarken bile
çizmesiyle çiğnemekten kendini alıkoyamamış. Zâten hiddetli zamanlarında çizmele-
riyle ateşi, tabanları kızarıncaya kadar lüzûmlu lüzûmsuz karıştırmak, imparatorun
âdeti imiş.
Bitmedi.
4.1.9.15 Enstüti A’zâsından Sylvestre Bonnard’ın Cinâyeti -24

-Mâba’d-
Babam bu gözden düşüşü aslâ telâfi edemedi ve bilâhare uğradığı atâlete mu-
hakkak vaz’iyeti doğrultmak için sarf ettiği bütün cehtlerin fâidesizliği sebep oldu.
Bununla beraber Elbe Adası dönüşünde Napolyon, yine onu çağırtarak donanmaya
har ve vatanî bir lisânla teblîğler ve beyânnâmeler kaleme almağa me’mûr etti.
Waterloo’dan sonra hüznü sırtından fazla olan babam kenârda kaldı ve kendisine hiç
399
de ilişilmedi. Yalnız hakkında bir “jakoben (tepeden inmeci)”, bir “kan içici” denildi
ve şahsı görülmeye tahammül edilemeyen adamlardan biri sayıldı. Annemin büyük
kardeşi 1814’te açığa çıkarılıp 1815’te bütün bütün terhîs edilen piyâde yüzbaşısı
Viktor Maldent uygunsuz harekâtıyla babamın imparatorluğun sukûtundan dolayı
uğradığı müşkilâtı ağırlaştırıyordu. Yüzbaşı Viktor, kahvelerde ve umûmî balolarda
Burbonların Fransa’yı Kazaklara sattığını haykıra haykıra söylüyordu. Şapkasının iç
kenârında sakladığı üç renkli bir kokardı önüne gelene gösteriyor ve işlemeli topunda
imparatorun siluet bulunan bir baston kullanıyordu.
Eğer o eski taş basması resimlerden iç görmemişseniz madam, Viktor dayının
şeritli redingotu içinde sımsıkı ve göğsünde salîb nişânıyla bir demet menekşe taşıya-
rak aklınca pür-zerâfet, Tuileries bahçesinde gezintisini kat’iyyen tahayyül edemez-
siniz.
Âvârelik ve i’tidâlsizlik onun siyasî ihtirâslarını gâyet tatsız bir şekilde koy-
muştu. Quotidienne veya Drapeau gazetelerini okuyor, gördüğü kimseleri tahkîr edi-
yor ve kendisiyle dövüşmeğe zorluyordu. Hatta bir defa on altı yaşında bir çocuğu
düelloda yaralamak elemi ve hicâbını duydu. Hulâsa Viktor dayım, muvâzeneli bir
adamın tamâmen zıttı bir şahsiyetti. Her Allah’ın günü öğle ve akşam bize yemeğe
geldiği için fenâ şöhreti âilemize de sirâyet ediyordu. Zavallı babam müsâfirînin bu
münâsebetsizliklerinden çok mustarip olmakla beraber kalbimin saffeti dolayısıyla
yine kapısını, kendisinden samîmâne çekinen ve hoşlanmayan yüzbaşıya, bilâ şikâyet
açık bırakıyordu.
Şimdi size anlattıklarım bana hep bilâhare hikâye edilmiştir madam. Yoksa
yüzbaşı dayım o vakitler bana en sâf bir heyecân ilhâm ediyordu ve ben ben bir gün
mümkün olduğu kadar ona benzemeğe çalışıyordum. Bir sabâh be benzeyişe başlan-
gıç olmak üzere yumruğumu kalçama dayayarak bir dinsiz gibi küfrettim. Dikkatli
annem ansızın yanağıma öyle bir tokat attı ki yaşlarım boşanmadan evvel bir ân için
aptallaşmış kaldım. O gün, arkasında saatlerce gözyaşı döktüğüm Utrech kadifesin-
den eski sarı kolton hâlâ gözlerimin önündedir.
Artık küçük bir adam olmuştum. Bir sabâh babam âdeti veçhile beni kollarına
alarak, ebedî mülâyemetine iğneleyici bir vasıf veren bir istihzâ nüktesiyle yüzüme
bakıp güldü. Ben dizlerine oturup uzun kır saçlarıyla oynarken o iyice anlayamadı-
ğım fakat biraz esrârengîz oldukları için çok alâka duyduğum şeyler söylüyordu. Pek
400
emîn değilim ama gâlibâ bana o sabâh küçük kral Yvetot’nun47 şarkıdaki hikâyesini
anlatmıştı. Birden bire büyük bir gürültü işittik ve camlar zangırdadı. Babam beni
ayaklarının ucuna bırakmıştı. Gerilmiş kolları havâda titreyerek çırpınıyordu. Çehresi
hareketsiz ve bembeyâz ve gözleri büyümüştü. Söz söylemek istedi fakat çeneleri
birbirine çarpıyordu. Nihâyet şöyle mırıldandı: “Onu vurdular!” Ne demek istediğini
bilmiyorum ve müphem bir korku duyuyordum. Sonra sonra öğrendim ki 7 Kânûn-ı
Evvel 1815’te evimize bitişik hâli bir arsa duvarı önünde ölen Mareşal Ney’den48
bahsediyormuş.
Bu sıralarda ekseriyâ apartmanımızın merdivenlerinde küçük siyâh gözleri
hareketsiz ve güneşten yanmış yüzünde hâriku’l-âde bir revnakla parlayan bir ihtiya-
ra râst gelmekte idim. İhtimâl bu adam o kadar ihtiyar da değildi. Fakat bana yaşıyor
görünmüyordu. Veya hiç olmazsa diğer insanlar gibi yaşamıyor görünüyordu. Birgün
babamın götürdüğü Mösyö Denon’un evinde Mısır’dan gelme bir mumya görmüş-
tüm. Sâfiyâne tahayyül ediyordum ki bu mumya yalnız kalınca tekrâr canlanıyor.
Yaldızlı tabutundan çıkıyor, fındık renginde bir elbise giyip başına pudralı bir peruka
geçirerek bir Mösyö De Lessay oluyordu. Asıl ve esâsı olmayan bu fikri şüphesiz
tamâmen kafamdan attığım bugün bile i’tirâf etmeliyim ki Mösyö De Lessay azîz
madam, Mösyö Denon’un mumyasına pek benziyordu. Bu adamın bana acâyip bir
korku ilhâm ettiğini anlatmak için bu kadar îzâhât kâfi olsa gerektir.
Hâlbuki Mösyö De Lessay hakîkatta küçük bir jantilom ve büyük bir filozof-
tu. Mably’nin ve Rousseau’nin mürîdi idi ve hiçbir hurâfeye inanmamakla iftihâr
eder, bu iddiânın en büyük hurâfe olduğunu fark etmezdi. Size geçmiş bir asrın ada-
mından bahsediyorum madam. Fikirlerimi anlatamamaktan korkuyorum. Alâkanızı
celp edemediğime de emînim. Hikâyem, bizden ne kadar uzak bir devre âit! Fakat
mümkün olduğu kadar kısaltmaktayım. Zâten alâkabahş bir şey va’detmemiştim ve
siz de, tabî’î, Silvester Bonnard’ın hayâtında büyük sergüzeştler olmasını bekleye-
mezdiniz.
Madam De Gabry beni devâm husûsunda teşcî’ etti. Ben de kesmedim:
47 Kral Yvetot, 1813’de Béranger adlı ünlü popüler şarkılar yazarının şarkısında geçen iyi kalpli çocuk kral tiplemesi.
48 2 Michel Ney, özellikle Rusya Seferi’nde ünlenen, Napolyon Bonaparte’ın “kahramanlar kahramanı” dediği; fakat daha
sonra ölüme mahkum edilen mareşal.
401
- Mösyö De Lessay erkeklere karşı aksi ve kadınlar hakkında pek mültefit idi.
İmparatorluk ve cumhûriyet örflerinin pek müsâit bulunmamasına rağmen annemin
elini öperdi. Ben onun vâsıtasıyla Onaltıncı Louis devrine temâs ettim. Mösyö De
Lessay coğrafyacı idi. Zannıma göre kimse bu dünyânın eşkâli ile uğraşmaktan onun
kadar mağrûr görünmemiştir. Evvelce zirâat yapayım demiş ve son karış toprağına
kadar tarlalarını yemişti. Bu sûretle bir tek ağacı bile kalmayınca hemen bütün dün-
yâyı benimsemiş, siyâhî münâsebetlere nazaran hâriku’l-âde bir kemiyette haritalar
vücûda getirmişti. En hâlis bir Ansiklopédie’nin49 usâresiyle beslenerek beni beşer’i
yalnız falân derece şu kadar sâniyelik tûl veya arz dâiresine yerleştirmekle kalmıyor,
ne yazık ki onun saâdetiyle meşğûl oluyordu! Milletlerin saâdeti ile uğraşanların
kendi yakınlarını çok bedbaht ettikleri dikkate şâyândır madam. Mösyö De Lessay, o
zaman eskiler arasında epey müteammim olduğu vecihle, kendisini Voltaire’ci
(Volteriyen) kraliyetçi sayıyordu. D’Alebert’den daha mühendis, J. J. Rousso’dan
daha filozof ve On Sekizinci Louis’den daha kral taraftarı idi. Fakat krala muhabbeti,
imparatorunkine nazaran hiçti. Birinci Konsül’e karşı Georges’in grubuna iltihâk
etmişti. Tahkîkât hey’eti ya bunu bilmediği veya bilip de ehemmiyet vermediği için
kendisi müttehemler meyânında görünmedi. Lâkin bu hakâreti de “Korsika canavarı”
dediği ve dünyâda eline bir alay teslîm etmeyecek kadar zavallı bir asker telakki etti-
ği Bonapart’a bağışlamadı.
1813’te Mösyö De Lessay, ilk karısının arkasından uzun seneler bekâr kaldık-
tan sonra tahmînen elli beş yaşlarına doğru pek genç bir kadınla evlendi. Harita ter-
sîminde kullandığı bu kadın, ona bir kız çocuğu bırakarak lohusalığında öldü. Kısa
hastalığı zamanında kadıncağıza annem baş ve çocuğun da bir şeyi eksik kalmaması-
na dikkat etmişti. İşte Clémentin bu yavrucuktu.
Âilemin Mösyö De Lessay’le münâsebâtı bu ölüm ve bu doğuş tarihinden
başlar. Ben o vakit ilk çocukluktan yeni çıkıyor ve –ta’bîr câizse- bulanıyor, muğlâk-
laşıyordum. Görmek ve duymak zevkini, mevhibesini kaybetmiştim ve artık ben de
eşyâ, en güzel yaşın füsûnunu teşkîl eden o latîf hayretleri uyandıramaz olmuştu.
Binâenaleyh Clémentin’in doğuşunu ta’kîp eden zamanlara âit bir hâtıram bile yok-
49 Burada söz konusu olan, 1751-1772 yıllarında d’Alembert ve Diderot tarafından yayınlanan ve bilimsel bir anıt sayılan
Ansiklopedi’dir.
402
tur. Yalnız şunu biliyorum ki birkaç aylık bir fâsıla ile düşüncesi bugün bile içimi
düğümleyen bir bedbahtlık duydum; annemi kaybettim. Derhâl evi büyük bir sessiz-
lik, büyük bir soğukluk ve büyük bir gölge kapladı.
Bir nevi’ uyuşukluğa uğradım. Babam beni bir liseye yolladı. Atâletten kurtulmak
için epey zahmet çektim.
Bununla beraber bütün bütün sersem de değildim. Ve hocalarım aşağı yukarı
bana bütün istediklerini yani biraz Yunanca ile biraz Latince’yi öğretebilmişlerdi.
Eskilerden başka bir şeyle uğraşmadım. Miltiades’e50 hürmet etmeği ve
Thémistoeles’ya51 hayrân olmağı öğrendim. Quintus Fabius,52 benim için sevimli bir
şahsiyet oldu. Bu kadar büyük bir konsülü o zaman ne derece tanımam mümkünse
öyle tanıdım. Bu yüksek münâsebetlerimle mağrûr, gözlerimi küçük Clémentin’le
onun ihtiyar babasına hiç çevirmedim ve bir gün Normandiya’ya hareketlerini, ka-
famda avdetlerine müteallik bir endîşeye yer vermek tenezzülünde bulunmadan ha-
ber aldım.
Mamafîh onlar döndüler, madam, döndüler! Clémentin’i bu sefer nasıl gördü-
ğümü siz bilirsiniz, ey insanlara sevmek mevhibesini veren esrârlı kudretler! Semâvî
te’sîrler! Ey tabîat hamleleri! Evet, onlar geldiler ve ıssız evimize girdiler. Mösyö De
Lessay’in artık perukası yoktu. Pembe şakaklarına sarkan kır saçlarıyla çıplak kafası,
zinde bir ihtiyarlıktan haber veriyordu. Fakat onun kolunda şa’şa’a saçtığını gördü-
ğüm, huzûru eski metrûk salonu şereflendiren ilâhî mahlûk bir hayâlet değil, bi’z-zât
Clémentin idi. Hakîkî söylüyorum: Onun mavi, onun Cezayir menekşesi rengindeki
gözleri, bana fevka’t-tabîa göründülerdi ve hâlâ bu iki canlı mücevheri, nasıl olup da
hayâtın yorduğuna ve ölümün uyup kaybettiğine akıl erdiremiyorum.
Clémentin, tanımadığı babamı selâmlarken biraz şaşırdı. Rengi hafîfçe pem-
beleşmişti ve yarı açık ağzı, şüphesiz hiçbir muayyen fikri ifşâ etmediği ve yaşamak
zevkiyle güzel olmak saâdetinden başka bir şey söylemediği için insana ebediyeti
düşündüren tebessümlerden biriyle gülüyordu. Pembe bir örtü altında yüzü, açık bir
mahfazada bir mücevher gibi parlıyordu. Boydan boya kırmalı beyâz bir muslin enta-
50 Miltiades: M. Ö. 490’da Marathon’da Persleri yenen Atinalı general.

51 Thémistoeles: (M. Ö. 525-460) Pers kralı Xerses’in Yunanistan’ı istilasında Pers donanmasını Salamine’de yenen Atinalı
general.
52 Quintus Fabius: Kartaca Savaşları’nın sonuncusunu yaşayıp bugün kaybolan Tarihçiler’in en eski Latin tarihçi.
403
ri üzerine kaşmir bir atkı almıştı. Entarisinin eteğinden kırmızı bir potin ucu görünü-
yordu… Garîp bulmayınız, azîz madam. O zaman moda böyle idi. Bilmem şimdiki-
lerde bu besâtet, bu revnak ve bu edîbâne zerâfet var mıdır?
Mösyö De Lessay, bize, tarihî bir atlasın neşri için Paris’e döndüğünü ve eğer
boşsa eski apartmanına memnûniyetle yerleşeceğini söyledi. Babam, Mösyö De
Lessay’e merkez-i hükümete gelişinden memnûn olup olmadığını sordu. Memnûndu,
çünkü dudaklarında bir tebessüm açılmıştı. Yeşil ve ışıklara boğulmuş bahçeye ba-
kan açık pencerelere gülüyor, rakkâslı saatin katranı üzerinde Kartaca harâbeleri ara-
sına oturmuş tunç Marius’a gülüyor, sarı kadifeden eski koltuklara ve kendisine göz-
lerini kaldırmağa cesâret edemeyen zavallı dâru’l-fünûn talebesine gülüyordu. O
günden i’tibâren onu öyle sevmiştim ki! Fakat işte Sévres Sokağı’na geldik madam,
pencerelerinizi görmeğe bir şey kalmadı. Ben çok fenâ bir hikâyeciyim. Eğer bir gün
yanlışlıkla bir roman yazmağa kalkışacak olursam dünyâda muvaffak olamayacağım.
Size birkaç kelime ile anlatacağım bir hikâyeyi çok uzun tuttum. Bu, doğru değildir.
Çünkü rûhun bile öyle ince, öyle nâzik bir tarafı vardır ki bir ihtiyar, en sâfiyânesi
olsa yine bir aşk duygusu üzerinde ağzını yaya yaya dolaşmakla orasını yaralayabilir.
Etrâfı manastırlarla çevrilmiş şu bulvara doğru biraz yürüyelim. Hikâyem, ileride
gördüğünüz küçük çan kulesine kadar ferah ferah biter.
Mösyö De Lessay, Fermanlar ve Kitâbeler Mektebi’nden çıktığımı öğrenince
beni, tarihî atlası üzerinde kendisiyle beraber çalışmağa şâyân buldu. İhtiyar
filozofun “Nûh’tan Şarlman’a kadar imparatorlukların teselsülleri” dediği şeyi bir
seri harita üzerinde tesbît etmek mevzû bahisti. Mösyö De Lessay, atîkât bâbında
kafasına onsekizinci asrın bütün hatâlarını doldurmuştu. Hâlbuki ben tarihte
müceddidler mektebine mensûptum ve tecâhül bilmeyen bir yaşta idim. İhtiyarın
barbar devirlerini anlayış, daha doğrusu anlamayış tarzı ve en eski devirlerde, ancak
Marmontel’in romanlarında yaşayan harîs prensler, mürâ’î ve tama’kâr râhipler,
fazîletli hemşehriler, filozof şâirler ve sâire görmek husûsundaki taannüdü beni son
derece me’yûs ediyordu. Hele ilk zamanlar bana şüphesiz çok ma’kûl, takat tamâmen
fâidesiz ve bazen de tehlikeli i’tirâzların…
Bitmedi.

404
4.1.9.16 Enstüti A’zâsından Slyvestre Bonnard’ın Cinâyeti -25

-Mâba’d-
ilhâm etmişti. Mösyö De Lessay çok cedît ve Clémentin pek güzeldi. Onunla
onun arasında cennet ve cehennem saatları geçiriyordum. Âşıktım, nihâyet izzet-i
nefsimden fedâkârlık yaparak, bir gün Clémentin’i de içinde taşıyacak arzın
Abraham (İbrahim), Menes ve Dencalion devirlerine taktığı tarihî ve siyâsî sîmâlarda
Mösyö De Lessay’in her istediği şekle muvâfakat ettim.
Biz haritaları tertîp ettikçe Matmazel De Lessay de onlara sulu boya
vuruyordu. Masanın üzerine eğilip iki parmağıyla fırçayı tutardı. O zaman
gözkapaklarından yanaklarına doğru bir gölge iner ve yarı kapalı gözleri latîf bir
koyulukta görünürdü. Ba’zen başını kaldırırdı ve ben yarı açık ağzını görürdüm.
Güzelliğinde her ân değişen bir ma’nâ vardı. En tabî’î hareketleri bile beni derin
hülyâlara salardı. Ona perestiş ederken Mösyö De Lessay’le Jüpiter’in Thesalya’nın
dağlık menâtıkında müstebidâne hüküm sürdüğü ve Drfeus’un felsefe tedrîsâtını
papaslara tevdî’ eylemekle tedbîrsizlik ettiği husûsunda dâimâ müttefik kalırdım.
İnâtçı ihtiyarın bu fikirlerini kabûl ettiğim zamanlar bir ilim hâini mi, yoksa bir
kahramân mı olduğunu hâlâ düşünürüm.
Şunu da söylemeliyim ki Matmazel Clémentin, bana büyük bir alâka
göstermiyordu. Maahâzâ bu lâkaydîyi, şikâyeti düşünmeyecek kadar doğru ve tabîî
de bulmuyor değildim. Gerçi muztarip oluyordum. Fakat pek de farkında olmayarak
ümit ediyordum, çünkü daha henüz birinci Asur İmparatorluğu’nda idik.
Mösyö De Lessay her akşam babamla kahve içmeğe gelirdi. Kendilerini
birbirlerine nasıl rabt ettiklerini bilmiyorum. Çünkü bunlarınkinden daha farklı iki
karaktere pek az tasâdüf edilir. Babam az beğenir, çok afvederdi. Yaşı ilerledikçe
bütün ifrâtlardan sakınır olmuştu. Mülâhazlarını bin ince kılığa sokar ve bir fikri bin
ihtiyâtla kabûl ederdi. İnce bir zekânın mahsûlü olan bu i’tiyâtları, ihtiyar
Jantilyom’u yerinden sıçratmakta ve onu hasmındaki i’tidâlin tükeneceği ümidinden
ederek büsbütün küplere bindirmekte idi. Ben bir tehlike kokusu alıyordum. Bu
405
tehlike Bonapart’tı. Babam ona karşı hiçbir muhabbet saklamamıştı. Fakat emrinde
çalışmıç olduğu için yine hakârete uğradığını duymak istemez, bi’l-hâssa bu
hakâretin, haklarında büyük bir nefret beslediği Burbonlar lehinde olmasına
tahammül edemezdi. Son derece Volteriyen (Voltaireci) ve meşrû’iyetçi Mösyö De
Lessay ise, her türlü siyâsî, içtimâ’î ve dînî fenâlıkların menşe’ini Bonapart’a kadar
çıkarıyordu. Bu vaz’iyette beni hepsinden fazla endîşenâk eden, Yüzbaşı Viktor’du.
Bu müthiş dayı, kendisini dâimâ yatıştıran hemşîresinin ölümünden sonra bütün
bütün tahammül edilemez bir adam olmuştu. Yani David’in harpı kırılmış ve
Saül’ün53 şiddeti almış yürümüştü. Onuncu Şarl (Charles)’ın sukûtu, akla gelen her
kabadayılığı yapmış ihtiyar Napolyoncu’nun cür’etini artırdı. Kendisi için pek sessiz
gelen evimize artık sık sık devâm etmiyordu. Fakat ba’zı akşamlar, yemek
vakitlerinde onun, bir merkad gibi çiçeklere bürünmüş, zuhûr ettiğini görüyorduk.
Ale’l-umûm boğazından küfürler ederek sofraya oturur ve lokmaları arasında
ihtiyarca kazandığı aşk muvaffakiyetlerini sayar dökerdi. Sonra yemek bitti mi,
peçetesini papas külahı şeklinde katlar, bir yarım şişecik rakı yuvarlar ve ihtiyar bir
filozofla genç bir âlim karşısında her hangi bir zamanı içkisiz geçirmekten korkan bir
adam acelesiyle hemen giderdi. Epeyce hissediyordum ki bir gün Mösyö De
Lessay’le karşılaşırlarsa her şey kaybolacaktı. O gün geldi madam!
Yüzbaşı bu seferki zuhûrunda çiçekten görülmüyor ve insana, her kavline
birer ebediyet çelengi takmak arzûsunu verecek kadar imparatorluk zaferleri nâmına
dikilmiş bir âbideye benziyordu. Son derece memnûmdu. Onun bu müstesnâ
vaz’iyetinden ilk istifâde eden, sofraya kızartma koyarken kucaklayıp kaldırdığı aşçı
kadın oldu.
Yemekten sonra kendisine takdîm edilen küçük sürahiyi, rakıyı, biraz sonra
kavesine karıştırmak istediğini söyleyerek reddetti. Ben titreyerek kahvesinin derhâl
hâzırlanmasını tercîh edip etmeyeceğini sordum. Dayım Viktor, hiç de ahmak
değildi. Bilakis pek nem kapardı. İsti’câlim ona çirkin bir hareket gibi göründü.
Çünkü bana tuhaf bir tavırla bakarak:
53 Saül ve David: İbranilerin ilk ve ikinci kralları, M. Ö. XI. yüzyıl.

406
-Biraz sabır yeğenim! Dedi. Ric’at borusu çalmak, asker oğluna düşmez!
Hem kaçmağa niyyetim olup olmadığını anlamak husûsunda pek mütehâlik
görünüyorsunuz muallim efendi!
Yüzbaşının hemen gitmesini temenni ettiğimi sezdiği âşikârdı. Bunu
anlayınca kalacağına kâni oldum. Hakîkaten de kaldı. O akşamın en küçük ânâtı bile
tamâmen aklımdadır. Dayım gâyet neş’eli idi. Kendisini yalnız can sıkıcı olmak fikri
uslu durduruyordu. Sözde gâyet güzel bir kışla uslûbuyla bize şüphesiz garnizonlarda
çok beğenilen bir râhibe, bir bir boru ve bir beş şişe Borgonya (Şambertin) şarâbı
hikâyesi anlattı ki hâtırlamış bile olsam yine size nakletmeğe kalkışmazdım madam.
Salona geçtiğimiz zaman ocağın önündeki ızgaraların karardığına işâret etti ve bize
bakırları parlatmak husûsunda cilâ toprağının nasıl kullanılacağını ma’lûmât-
furûşâne anlattı. Siyâsetten bir kelime bile konuşmadık. Kendisini idâre ediyordu.
Kartaca harâbelerinde saat sekizi çaldı. Bu, Mösyö De Lessay’in geldiği saattı fi’l-
hakîka birkaç dakîka sonra da kızıyla birlikte salona girdi ve akşamlarımızın mu’tât
akışı başladı. Clémentin, abajuru, güzel başı hafîf bir gölge içinde bırakan ve
parmaklarına onları bi’z-zât ziyâdâr gösterici bir ışık akıtan lambanın yanında
nakşına koyuldu. Mösyö De Lessay, hey’et-şinâsların haber verdiği bir kuyruklu
yıldızdan bahsetti ve bu vesîle ile ne kadar tesâdüfî olursa olsun yine fikrî bir harse
delâlet eden bir takım nazariyeler anlattı. Hey’ette biraz ma’lûmât sâhibi bulunan
babam, o ebedî “ne bileyim!”i ile başlayan ba’zı sâlim fikirler söyledi. Ben de kendi
hesâbıma rasathâne komşumuz büyük Aragon’un fikrini naklettim. Viktor dayı,
kuyruklu yıldızların şarâpların havâssı üzerine bir te’sîr yaptıkalrından bahisle buna
dâir hoş bir meyâne hikâyesi anlattı. Musâhabenin teselsülünden öyle memnûndum
ki bunu en son okuduğum mebâhis yardımıyla semâda milyarlarca fersah uzadıkları
hâlde şişeye sığmaları kâbil bu rakîk yıldızların kimyevî terkîpleri hakkında uzun
teşrîhâtta bulunarak devâm etmeğe çalıştım. Belâğatimden biraz şaşıran babam, o
sâkin istihzâsıyla bana bakıyordu. Fakat dâimâ gökte kalınamaz ya. Gözlerimi
Clémentin’e çevirerek bir gün evvel bir cevâhirci camekânında gördüğüm elmas
kuyruklu yıldızdan bahsettim. Keşke etmez olaydım. Çünkü Yüzbaşı Viktor:
-“Yeğenim!” diye haykırdı, “senin kuruklu yıldızın, Strasbourg’a, orduya
nişân dağıtmaya geldiği zaman imparatoriçe Josephine’in saçlarında parlayan yıldıza
makîs bile olamaz!”
407
Mösyö De Lessay, iki kahve yudumu arasında:

-Bu mini mini Jozefin gösterişi pek severdi, dedi. Bundan dolayı kendisini
ta’yîp edecek değilim. Biraz hafîf olsa da yine iyi idi. Tascher’di54 ve bu
Buonaparte’la evlenmekle onu büyük bir şeref sâhibi etti. Bir Tascher büyük bir şey
değidir. Fakat Buonaparte iç bir şey değildir!
Yüzbaşı Viktor:
-Bununla ne demek istiyorsunuz, Mösyö Lomarki? diye sordu. Mösyö De
Lessay, kuru bir tazda:
-Ben Marki değilim, dedi ve şunu demek istiyorum ki Buonapart, kapiten,
Cook’un seyâhatnâmelerinde tasvîr ettiği çıplak, ciltleri resimli, burun delikleri
halkalı ve kokmuş insan uzuvlarını kemâl-i lezzetle yiyen yamyam kadınlardan birini
almakla çok iyi çiftleşmiş oldu.
Vaz’iyeti evvelden görmüş bulunduğumu düşündüm ve sıkıntım içinde
aklıma ilk gelen şey, -Ey zavallı insan kalbi!- sezişlerimin doğruluğu oldu. Ma-hâzâ
yüzbaşının verdiği cevap üslûbunun âli nev’inden olduğunu söylemeliyim.
Yumruğunu kalçasına dayadı, Mösyö De Lessay’i istihfâfla süzdü ve:
-Napolyon’un Josephine’den ve Marie Louise’den başka bir karısı daha vardı
Mösyö Luvidam!55 dedi.
Bitmedi.

-Mâba’d-
54 2 Orléan asıllı en eski ailelerden birinin adı.

55
Kurûn-ı Vustâda piskoposun cismânî umûra bakan vekîli.
408
Bu refîkayı siz tanımazsınız, ben yakından gördüm. Üzerine yıldızlar serpil-

miş lâciverd bir mantosu ve defneden bir tâcı vardı. Göğsünde bir Lejyon Denor ni-
şânı parlıyordu. İsmi de şân u şerefdi!
Mösyö De Lessay, müsterîhâne fincanını şöminenin üzerine bıraktı ve:
-Sizin Buonaparte’ınız bir külânbeyi idi, dedi. Babam yavaş yavaş âdetâ zorla
kalktı, ağır ağır kolunu uzattı ve gâyet mülâyim bir sesle Mösyö De Lessay’e:
-Sainte Héléne’de olan adam ne olursa olsun, ben onun hükümetinde on sene
çalıştım. Kayınbirâderim de onun kartalları altında üç def’a yaralandı. Ba’demâ bunu
unutmamanızı istirhâm ederim dostum, dedi.
Yüzbaşının gülünç ve üst perdeden küstâhlıklarının yapamadığı şeyi babamın
nâzikâne ihtârı yaptı ve Mösyö De Lessay’i fevka’l-âde hiddetlendirdi. Adamcağız
sapsarı, dişleri kenetlenmiş ve ağzı köpüklü:
-Unuttum! Haksızlık ettim! diye haykırdı, zâten balık fıçısı dâimâ balık kokar. Serse-
rilere hizmet edenlerde…
Bu söz üzerine Yüzbaşı, Mösyö De Lessay’in boğazına sarıldı. Öyle zannedi-
yorum ki ben ve kızı olmasaydık boğacaktı da.
Babam, kolları kavuşmuş, her zamânkinden biraz daha sarı, ta’rîf olunmaz bir
merhamet edâsıyla bu manzaraya bakıyordu. İşin sonrası daha acı oldu, fakat iki ihti-
yarın çılgınlığı üzerinde ısrâr etmek neye yarar! Nihâyet kendilerini ayırdım. Mösyö
De Lessay, kızına bir işâret yaptı ve çıktı. Kızı da arkasından giderken koştum, mer-
divende yetiştim. Şaşırmış, elini sıkarken:
-Matmazel! dedim, sizi seviyorum! Seviyorum!
Bir sâniye elimi, elinde tuttu. Ağzı, yarı açıldı. Kim bilir ne diyecekti! Fakat
birden bire gözlerini merdivenin yukarısına erişen babasına kaldırdı, elini çekti ve
bana bir vedâ’ işâreti yaptı.
Ondan sonra artık kendisini görmedim. Babası, tariî atlasını satmak için kiraladığı
Panthéon tarafında bir apartmana taşındı ve birkaç ay sonra nüzûl isâbet ederek orada
öldü. Kızı Nevres’e anneannesinin yanına çekildi. O da zengin bir köylünün oğlu
Achille Allier ile orada evlendi.
Bana gelince madam, kendi kendime sâkin ve kimsesiz bir ömür sürdüm. Bü-
yük kederlerle büyük neş’elerden uzak kalan hayâtım, epey mes’ût geçti. Fakat çok
zamân kış gecelerinde koltuğumun yanındaki boş koltuğa, kalbim sıkışmaksızın ba-
409
kamadım. Clémentin öleli çok oldu. Kızı da ebedî sükûn içinde onu ta’kîp etti. Toru-
nunu ise sizin yanınızda gördüm. İncil’in ihtiyarı gibi: “Eh, şimdi de kulunu hâtırla
ya Rabbi!” diyecek değilim. Benim gibi bir bunağın bir kimseye müfîd olması kâbil-
se son emeklerimi müsâade ve yardımınızla bu yetîm kızcağıza hasretmek istiyorum,
madam.
Son kelimeleri, Madam De Gabry’ye, apartmanının taşlığında söylemiştim.
Sevimli rehberimden hemen ayrılacaktım. Fakat bana:
-Azîz Mösyö, dedi, bu bâbda size istediğim kadar yardım edemeyeceğim.
Jeanne, yetîmdir ve daha sinn-i rüşte gelmemiştir. Vasîsinin müsâadesi olmadan
kendisi için bir şey yapamazsınız.
-“A !” dedim, dünyâda Jeanne’ın bir vasîsi olacağını hiç düşünmemiştim.
Madam De Gabry, bana âdetâ hayretle baktı. Bir ihtiyardan bu kadar besâtet
beklememişti.
-Jeanne Alexandre’ın vasîsi Levallois Perret’de kâtib-i adl noter Mouche’dur,
dedi. Korkuyorum ki kendisiyle pek anlaşamayacaksınız. Çünkü ciddî bir adamdır.
-A! İyi vallahi’ diye haykırdım, bu yaşta ciddî adamlardan başka kiminle an-
laşacağımı zannediyorsunuz?
Tıpkı babam gibi tatlı bir şeytanetle güldü ve cevâp verdi:
-Siz, size benzeyenlerle anlaşabilirsiniz. Mösyö Mouche, pek de bunlardan
değildir. Bana hiçbir i’timât ilhâm etmez. Teren de, biçimsiz bir vaz’iyette, leylî bir
mektebe verdiği Jeanne’ı görebilmek için onun müsâadesini almalısınız.
Madam De Gabry’nin ellerini öptüm ve ayrıldık.
Bitmedi.

-Mâba’d-
410
2 ilâ 5 Mayıs
Jeanne’ın vasîsi Noter Mouche’i, dâiresinde gördüm. Küçük, zaîf ve kuru bir
adamdı ve cildi, kâğıtlarının tozundan renk almış gibiydi. Sanki gözlüklü bir hayvân-
dı. Çünkü onu gözlüksüz tahayyül etmeğe imkân yoktur. Noter Mouche’i dinledim.
Kaynana zırıltısı gibi bir sesi vardı. Kelimelerini seçerek konuşuyordu. Fakat seçme-
sini daha tercîh ederdim. Noter Mouche’i tetkîk de ettim. Teşrîfât perestti ve etrâfını,
gözlüklerinin altından göz kuyruğuyla gözetiyordu.
Noter Mouche, bana dediğine göre, mesûtmuş. Yetîmesine gösterdiğim alâ-
kayı hayrân bir memnûniyetle karşılamış. Fakat bu dünyâda eğlenmek için yaşandı-
ğına kâni değilmiş. Hayır, onu kabûl etmezmiş. Doğrusunu söylemek lâzım gelirse
onun yanında bulunduğu zamân, fikirlerine iştirâk etmemek mümkün olmuyor. Eğ-
lence ile o kadar az alâkası vardır. Sevgili yetîmesine fazla neş’e sebepleri ihzâr edi-
lerek hayât hakkında yanlış ve muzır bir fikir verilmesinden korkmaktadır. İşte bu-
nun içindir ki Madam De Gabry’den bu küçük kızı nâdiren yanına çağırmasını istir-
hâm etmiş.
Tozlu kâtib-i adl müstehâsesini ve onun tozlu dâiresini, elimde her ayın ilk
perşenbesi Matmazel Jeanne Alexandre’ı Ternes’de Demours Sokağı’nda muallim
Matmazel Préfére’in yanında göreceğime dâir usûlü – Noter Mouche’ten sâdır olan
her şey usûlîdir. – bir müsâadenâme ile terk ettim. Mayısın ilk perşenbesinde mües-
sesesini mavi harflerle yazılmış bir levha ile ta uzaktan gördüğüm Matmazel
Préfére’in nezdine gittim. Bu mavi renk bana bilâhare bol bol tedkîke fırsat buldu-
ğum Matmazel Virginie Préfére’in karakterine âit ilk intibâ’ı verdi. Mütelâşi bir hiz-
metçi kadın kartımı aldı ve hiçbir şey söylemeksizin beni, mektep yemekhânelerine
hâs tatsız bir koku teneffüs ettiğim soğuk bir mükâleme idâresinde yalnız bıraktı. Bu
idârenin döşemesi öyle acımaz bir irâde ile sildirilmişti ki eşikte kalmağı düşündüm
ve içeriye basmağa kıyamadım. Fakat bereket versin, bu sırada parkenin üzerine ve
keçe sandalyelerin önlerine serpilmiş yün dokumalar gördüm. Ve birer birer bu do-
kumadan adacıklara basarak şöminenin köşesine kadar ilerlemeğe ve orada soluk
soluğa oturmağa imkân buldum.
Şöminenin üzerinde, yaldızlı bir çerçeve içinde, yukarısına parlak gotik harf-
lerle “şeref levhası” yazılı bir cetvel vardı. İçindeki bir alay isim arasında Jeanne
411
Alexandre’ınkini bulmak zevkini duyamadım. Matmazel Préfére’in gözünde mevki

kazanan bu isimleri defalarca okuduktan sonra kimsenin kelimesinden sıkılmağa
başladım. Matmazel Préfére, lâ-yu’ad serçe sürüleri yığın yığın gelip avlusunda cı-
vıldamasalardı, terbiyevî mâlikânesinde tâm yedinci kat gök sükûnetini te’mîne mu-
vaffak olacakmış. Bu serçeleri dinlemek hoş bir şeydi. Fakat donuk camların arka-
sından görülemiyorlardı ki! Çârnâçâr dört duvarı yukarıdan aşağı müessese talebesi-
nin yaptığı resimlerle bezenmiş mükâleme odasının manzarasıyla iktifâ ettim. Resim-
ler arasında ateşgede râhipleri, çiçekler, samanla örtülü kulübeler, direk başkaları,
helezon şeklinde sütun başları ve Estelle Mouton imzâlı büyük bir Sabin kralı Tatius
başı vardı.
Matmazel Mouton’un nasıl bir hamle ile kadîm muhârebenin hadîd gözlerini
ve çalı kaşlarını tecessüm ettirdiğine epey zamândan beri bakıyordum ki rüzgârda
sürüklenen ölü bir yaprak sesine benzer hafîf bir gürültü, bana başımı çevirtti. Fi’l-
hakîka bu bir sarı yaprak değildi. Matmazel Préfére’di. Bitişik elleriyle parkenin cilâ-
sı üzerinde, tıpkı şeffâf su satıhlarında yürüyen mezheb-i efsâne” azîzleri gibi ilerli-
yordu. Fakat başka bir vaz’iyette Matmazel Préfére’in bana mistik düşünceli azîz
bâkireleri hâtırlatamayacağını zannederim. Yüzünden başka bir tarafına bakmasa
idim daha ziyâde müdebbir bir ev kadınının kışın ambarında muhâfaza ettiği bir
Frenk elmasını düşüneceğim. Omuzlarına, bi-zâtihi ehemmiyetli görünmeyen, fakat
kendisince sanki bir kardinal elbisesi veya yüksek bir me’mûriyet alâmeti imiş gibi
taşıyan saçaklı bir pelerin almıştı.
Ziyâretteki maksadımı söyleyerek duhûl kartımı kendisine verdim.
-Demek Mösyö Mouche’i gördünüz, dedi, sıhhati, mümkün olduğu kadar
yerindedir inşaallah? O öyle namuslu, öyle…
Bitirmedi ve gözlerini tavana kaldırdı. Benim gözlerimde onunkileri ta’kîp
edince orada bir âvize yerine asılmış ve tahmînime göre seninkileri celble aynaların
ve “şeref levhası”nın yaldızlı çerçevelerine konmaktan alıkoyan zarîf kâğıt örmesi
bir küçük helezon gördüm.
-Matmazel Alexandre’a Madam De Gabry’nin evinde râst geldim ve bu genç
kızın yüksek karakterini, cevvâl zekâsını pek beğendim, dedim. Vaktiyle büyük an-
nesini ve büyük babasını da tanımış olduğum için onlara karşı duyduğum alâkayı
şimdi kendisine de teşmîl etmek meylindeyim.
412
Cevâp olarak Matmazel Préfére, pek derinden içini çekti, esrârlı pelerinini
kalbinin üzerinde sıktı ve yeniden küçük kâğıt helezona daldı.
Nihâyet dedi ki:
-Mösyö ve Madam Noel Alexandreları tanıdığınıza göre her hâlde size de
gerek Mösyö Mouche ve gerek benim gibi onları iflâsa ve kızlarını sefâlete sürükle-
yen çılgınca borsa oyunlarına açınmışsınızdır.
Bu sözleri dinlerken bedbahtlığın büyük bir hatâ olduğunu ve bu hatânın,
sürdükleri hayâtla uzun zamân çoklarının hasedini celp etmiş olanlara hiç affedile-
mediğini düşündüm. Onların sukûtu bizi tatmîn eder, bizi okşar ve biz merhamet
tanımayız.
Mâlî işlerin tamâmen yabancısı bulunduğumu bütün bir samîmiyetle söyle-
dikten sonra muallim hânımdan, Matmazel Alexandre’dan memnûn olup olmadığını
sordum.
Matmazel Préfére:
-Bu çocuk zabt olunmaz bir talebedir! diye haykırdı ve idâresi bu kadar güç
bir çocuğun kendisine karşı ihdâs ettiği vaz’iyeti bir remizle anlatmış olmak için bir
perende işâreti yaptı. Sonra daha mülâyim hissiyâta dönerek:
-Bu küçük kızın zekâsı yok değildir, dedi, yalnız öğrendiği şeyleri esâslarından baş-
layarak öğrenmeğe ehemmiyet vermiyor.
Matmazel Préfére, ne garîp bir kızdı! Âdetâ ayaklarını kaldırmadan yürüyor
ve dudaklarını kıpırdatmadan konuşuyordu. Bu husûsiyetler üzerinde fazla kalmak-
sızın kendisine esâsların mükemmel şey olduklarını ve bu noktadaki ehemmiyetleri-
ne kâni bulunduğumu, fakat bir şey bildikten sonra onun şu veya şu şekilde öğrenil-
miş olmasının mühim bir mes’ele teşkîl etmediğini söyledim.
Matmazel Préfére, ağır ağır bir ret işâreti yaptı. Sonra bir göğüs geçirerek:
-Âh efendim, dedi, terbiye âlemine yabancı kimselerin bu bâbda ya yanlış
fikirleri oluyor. Emînim ki kendileri dünyânın en büyük hüsn-i niyeti taşımaktadırlar.
Fakat bu işin mütehassıslarına i’timât etseler daha çok iyi yapmış olacaklardır.
Isrâr etmedim ve kendisinden Matmazel Alexandre’ı gecikmeden görüp gör-
meyeceğimi sordum.
Vereceği cevâbı, saçaklarının kıvrımlarında arıyor ve sanki bir sihir kitâbına
bakıyormuş gibi uzun uzadıya pelerinine daldı ve nihâyet:
413
Matmazel Alexandre, müzâkerededir, dedi; burada büyükler, küçükleri oku-

tur. Kalfa usûlü denen şekil… Fakat sizi beyhûde üzmüş olmayalım. Kendisini şimdi
çağırtırım, yalnız, usûlden ayrılmamak üzere, isminizi ziyâret defterine kaydetmeme
müsâade buyurunuz.
Masanın önüne oturdu, büyük bir defter açtı ve pelerininin altından Noter
Mouche’in mektûbunu çıkararak bir taraftan yazarken bir taraftan da:
-Bonnard’ın nihâyetinde bir “d” var değil mi, dedi. Bu küçük nokta üzerindeki ısrârı
mı ma’zûr görünüz, ism-i hâsların da bir imlâsı olduğu fikrindeyim. Burada ism-i
âsların tarihî isimlerin ve sâirenin imlâsı yazdırılır da…
İşlek bir Allah ismimi yazdıktan sonra bana, eski tüccâr, me’mûr, îrâd sâhibi
veya başka bir şey gibi bir meslek ismi de ilâve edip edemeyeceğini sordu. Defterin-
de mesleklere âit bir sütun da vardı.
-Tuhafsınız madam, dedim; sütunu mutlaka boş bırakmamak niyetinde iseniz yazı-
nız: Enistitü a’zâsından.
Karşımda gördüğüm pelerin, Matmazel Préfére’in pelerini idi. Fakat artık onu
giyen Matmazel Préfére değildi. Büsbütün başka, sevimli, mültefit, mülâyim, şen ve
tatlı bir yeni şahsiyetti. Gözleri gülüyor, çehresinin – fazla mikdârdaki! – küçük çiz-
gileri gülüyor. Ağzının da yalnız bir tarafı gülüyordu. Yine söze başladı. Fakat bu
sefer talâkatla söylüyor, sanki dudaklarından bal akıyordu:
-Bu sevgili Jeanne’ın çok zeki olduğunu söylüyordunuz değil mi efendim?
Ben de aynı müşâhedede bulundum ve zât-ı âlinizle teşerrüfüm bir ni’met oldu. Ha-
kîkaten yavrucak, bana büyük bir alâka ilhâm ediyor. Biraz haşarı olmakla beraber
mükemmel diyeceğim bir karakter sâhibidir. Fakat affedersiniz, kıymetli dakîkaları-
nızı sû-i isti’mâl ediyorum.
Hizmetçiyi çağırdı. Eskisinden daha mütehâlik ve daha mütelâşi görünen ka-
dıncağız emri alır almaz derhâl kayboldu ve Matmazel Alexandre’a Enstitü
a’zâsından mösyö Silvester Bonnard’ın mükâleme odasında kendisini beklediğini
haber vermeğe gitti.
Matmazel Préfére ne olursa olsun enstitü mukarrerâtı hakkında derin bir hür-
met beslediğini söyleyecek bir zamân bulmuştu ki Jan, ma’sûm toyluğu içinde latîf
bir edâ ile nefes nefese, bir şakâyik gibi kırmızı, büyük gözleri açılmış ve kollarını
sallayarak geldi.
414
Matmazel Préfére, bir anne mülâyemetle:

-Bu nasıl kıyâfet, yavrum? diyerek kızcağızın yakasını düzeltti.
Fi’l-hakîka Jeanne, pek garîp bir kıyâfette idi. Arkaya alındıkları ince şeritten
fitil fitil sarkan saçları parlak ipekten bir kumaşla dirseklerine kadar kapalı zaîf kolla-
rı, kendisini çok utandırmış görünen soğuktan kıpkırmızı elleri, pek geniş çoraplarıy-
la önceleri yanmış potinlerini meydânda bırakan çok kısa entarisi, beline kemer gibi
geçirilmiş bir atlama ipi… Bütün bunlar Jeanne’ı insan yanına güç çıkar bir matma-
zel kılığına sokmuşlardı. Matmazel Préfére, yine bir göğüs geçirerek:
-Küçük çılgın! diye haykırdı ve bu sefer anneye değil, bir büyük kız kardeşe
benzedi.
Sonra da döşemenin aynasından bir gölge gibi kayarak çekildi. Jeanne’a:
-Oturunuz Jeanne, dedim ve bana bir dost gibi cevâp veriniz. Buradan hoş-
lanmıyor musunuz?
Biraz tereddüt etti. Sonra mütevekkil bir tebessümle:
-O kadar değil, dedi.
İpinin iki ucunu ellerinde tutuyor ve susuyordu.
Kendisine, bu kadar yaşına rağmen hâlâ ip atlayıp atlamadığını sordum. Süratle:
-Hayır, hayır, dedi. Hizmetçi, mükâleme odasında bir mösyönün beklediğini
söylediği vakit küçükleri atlatıyordum. O zamân, kaybolmasın diye ipi beline sardım.
Bu, münâsip değildi. Ma’zûr görmenizi ricâ ederim. Ziyâret kabûl etmek, o kadar
alışmadığım bir şeydir ki!
-Hey Allahım! Bu dînî kıyâfetle sanki neden kendimi istiskâl edilmiş sayıyo-
rum? diye düşündüm, Sen Klarisler1 râhibeleri de bellerine birer ip dolarlardı ve bun-
lar mukaddes kızlardı!
Jeanne:
-Beni görmeğe gelmek ve benimle konuşmakla çok lütufkârlık gösteriyorsu-
nuz mösyö, dedi, odaya girer girmez size teşekkür etmeği düşünemedim. Çünkü çok
müteheyyirdim. Madam De Gabry’yi gördünüz mü? Bana ondan da bahs edecek
misiniz efendim?
- De Gabry iyidir, diye cevâp verdim ve Lozans’daki güzel mâlikânesindedir.
Kendisi için size, tıpkı şatodaki hanımından haber soranlara ihtiyar bahçıvanın verdi-
ği cevâp gibi: “Madam, yolundadır.” diyeceğim. Evet, Madam De Gabry yolundadır.
415
Bu yolun ne kadar iyi olduğunu ve üzerinde onun nasıl hep aynı adımlarla yürüdüğü-
nü siz bilirsiniz Jeanne, geçen gün, Lusance’a dönmeden evvel kendisiyle epey uzak-
lara gittin ve sizden bahsettik. Annenizin mezârı başında sizi konuştuk çocuğum.
Bitmedi.

-Mâba’d-
Jeanne:
-Çok mesûdum, dedi ve ağlamaya başladı. Bir genç kızın döktüğü bu yaşlara
hürmetle baktım. Sonra, o gözlerini silerken ben, mektepteki hayâtını bana anlatma-
sını ricâ ettim.
Aynı zamânda hem talebe hem de muallim olduğunu söyledi.
-Demek hem emir alıyor, hem de emir veriyorsunuz. Hayâtta ekseriyâ
vaz’iyet budur. Buna katlanınız çocuğum.
Fakat Jeanne, bana ders görmediğini ve göstermediğini, yalnız küçük sınıflar-
daki çocukları giydirmek, yıkamak, duâlarını ettirdikten sonra yatırmak, onlara uslu
durmağı, elifbe’yi, iğne kullanmağı öğretmek ve oyun oynatmakla vazîfedâr bulun-
duğunu haber verdi.
-“Ya!” diye haykırdım, demek Matmazel Préfére’in kalfa usûlü tedrîsât dedi-
ği şey, bu şekilmiş. Bu matmazelin hiç hoşuma gitmediğini sizden saklamayacağım
Jeanne. Onu istediğim kadar iyi bulmadım.
Jeanne:
-“Ooo!” diye cevâp verdi, o da insânların ekseriyeti gibi yalnız sevdiği kimse-
lere karşı iyi, sevmediklerine karşı da fenâdır. Bana gelince, beni pek sevmediğini
zannediyorum.
-Ya Mösyö Mouche? Mösyö Mouche için ne düşünmeli Jeanne?
Jan şiddetle:
416
-Ricâ ederim bana Mösyö Mouche’ten bahsetmeyiniz efendim, dedi, istirhâm

ederim!
Bu ateşli, biraz da mütevahhişâne ricâya dayanamayarak sözü değiştirdim.
-Burada da balmumundan şekiller vücûda getiriyor musunuz?
Jan? Beni Lusance’ta o kadar şaşırtan periyi hâlâ unutamadım.
Kollarını yanlarına koyuvererek:
-Balmumum yok ki! cevâbını verdi.
-Böyle bir arı cumhûriyetinde balmumu mu yok? diye haykırdım Jeanne!
Öbür gelişimde size rengârenk ve mücevherler gibi parlak balmumları getireceğim!
-Teşekkür ederim efendim. Fakat getirmeyiniz. Burada balmumundan bebek-
lerime hasredecek vaktim yok. Bununla berâber yine Madam De Gabry için küçük
bir Sen Georges’e başlamıştım. Yaldızlı zırhıyla mini mini bir Sen Georges… Fakat
küçük kızlar bunun bir bebek olduğunu anladılar ve oynarken parçaladılar.
O yeleğinin (?) cebinden, dağılmış kısımları, telden bir nûr (?) üzerinde ancak
tutturulmuşş bir şekilcik çıkardı. Bu manzara onda hem hüzün, hem de neş’e uyan-
dırmıştı. Fakat neş’e hâkim oldu ve Jeanne, ansızın duran bir tebessümle güldü.
Matmazel Préfére, mükâleme odasının kapısında, müşfik bir vaz’iyetle ayakta
idi.
Mektebin muallimesi en şefkatli sesiyle:
-Âh bu azîz çocuk! diye göğüs geçirdi, sizi yormasından korkuyorum. Bun-
dan başka, dakîkalarınız pek kıymetlidir!
Böyle bir vehme kapılmamasını ricâ ettim ve müsâade almak için kalkarak
ceplerimden, getirdiği birkaç çukulata ile diğer şekerleri çıkardım.
Jeanne:
-Ooo!.. diye haykırdı, bunlar bütün mektebe bile yetişecek efendim!
Pelerinli madam, müdâhale etti:
-Matmazel Alexandre! Mösyönün uluv-i cenâbına teşekkür etsenize!
Jan, hemen hemen kaba bir tavırla ona baktı, sonra bana dönerek:
-Şekerlemelerinize ve bi’l-hâssa beni görmeğe gelmekle gösterdiğiniz lütuf-
kârlığa çok teşekkür ederim efendim, dedi.
Onun iki elini birden sıkarak:
- Jeanne! dedim, iyi ve cesâretli bir çocuk olunuz, Allah’a ısmarladık.
417
Kızcağız çikolata ve pasta paketleriyle çekilirken ipinin halkaları bir sandal-

yenin arkalığına çarptı. Matmazel Préfére, münfail, pelerininin altından iki eliyle
kalbine bastı ve ben, onun skolâstik rûhunda bir baygınlığa intizâr ettim.
Yalnız kaldığımız zamân tekrâr sâkinleşti ve hiç gurûra kapılmadan söyleme-
liyim yüzünün bütün bir tarafıyla bana güldü.
İyiliğinin üzerinde olmasından bi’l-istifâde:
-Matmazel, dedim, Jeanne Alexandre’ın biraz solgun olduğunu gördüm. İçin-
de bulunduğu buhrânlı yaşın nasıl bir basîret ve ihtimâm istediğini siz benden iyi
bilirsiniz. Kendisine daha fazla bir ısrârla dikkatinizi celbetmeğe kalkışmayı zâit bu-
lurum.
Sözlerim sanki onu hayrân etti. Yine bir vecd edâsıyla tavandaki küçük hele-
zona bir müddet daldıktan sonra ellerini birbirine bitiştirerek:
-Bu büyük adamlar, nasıl da ene ehemmiyetsiz teferruâta kadar inmesini bili-
yorlar! diye haykırdı.
Bir genç kız sıhhatinin ehemmiyetsiz bir fer’ olmadığını kendisine teslîm et-
tirdim ve onu selâmlamak şerefine eriştim. Fakat beni kapının eşiğinde durdurdu ve
mahremâne:
-Za’fımı ma’zûr görünüz efendim, dedi, ben kadınım ve şöhreti severim. Mü-
tevâzi müessesemde enstitü a’zâsından birini görmekle kendimi bahtiyâr saydığımı
sizden saklamayacağım.
Matmazel Préfére’nin za’fını ma’zûr gördüm. Ve hodgâmlıktan doğan bir
körlükle yolda hep Jeanne’ı düşünerek içimden:
-Bu çocuğu ne yapacağız? diye diye yürüdüm.
2 Haziran
Bugün, Goethe’nin fikrine göre, ölmeğe râzı olan pek yaşlı bir ihtiyâr
meslekdâşı Marnes mezârlığına kadar götürmüştüm. Fi’l-hakîka, hâriku’l-âde bir
hayâtî kudrete sâhip büyük Goethe zannediyordu ki insân ancak istediği, yani hey’et-
i mecmûası bi’z-zât hayâtı teşkîl eden ve nihâî inhilâle karşı koyan bütün kudretleri
sonuna kadar tükendiği zamân olunur. Başka bir ta’bîrle artık yaşanamayacağı zamân
418
olur. Hay Allah râzı olsun, demek iş telakkiye kalıyor. Goethe’nın bu mükemmel
fikri, anlaşılması bilindiği vakit, insânı La Palisse’in şarkısına kadar götürür.56
Binâenalyh muhterem meslekdâşım da en muknilerinden, sonuncusu mukâbe-
lesiz kalan, iki veya üç nüzûl hamlesi sâyesinde ölüme râzı gelmişti. Hayâtında ken-
disiyle münâsebetimiz azdı. Fakat olur olmaz gâlibâ dostu oldum. Çünkü
meslekdâşımız ciddî bir edâ ve müteessir bir çehre ile tabut örtüsünün kordonların-
dan birini tutmam ve mezârı başında bir nutuk îrâd etmem lâzım geldiğini söylediler.
Kendime göre yazdığım, çok bir şey ifâde etmeyen kısa bir nutku gâyet fenâ
bir tarzda okuduktan sonra Ville d’Avray ormanlarından gezmeğe gittim ve yüzbaşı-
nın bastonuna fazla dayanmaksızın, üzerinde güneşin altın bir küre şeklinde battığı
gölgelik bir yola daldım. Otların ve râtıb yaprakların kokusu, semânın güzelliği ve
ağaçların müessir sükûneti hiç de rûhuma ve havâssıma bu kadar şiddetle nüfûz et-
memişti. Mütemâdi bir nevi çınlamanın kat’ ettiği bu sükût içinde aynı zamânda hem
dinî hem şehevî bir tazyîk duyuyordum.
Genç meşelerden mürekkep bir demetin altında, yolun gölge bir tarafına otur-
dum. Ve orada kendi kendime bir def’a daha bir meşenin altına oturup geniş bir kır
sukûneti içinde rûhun mâhiyetini ve insânın nihâî âkibetlerini düşünmeden ölmemeği
veya hiç olmazsa ölüme râzı olmamağı va’dettim. Esmer vucûdu güneşte eski altın-
dan bir zerre gibi parlayan bir arı, sık yapraklı sâkının üzerinde iyice açılmış koyu
renkli bir ebegömeci çiçeğine gelip kondu. Bunun gibi gündelik bir manzarayı şüp-
hesiz ki yeni görmüyordum. Fakat ilk defa olarak bu kadar hayırhâh ve bu kadar şu-
ûrlu bir tecessüsle seyrediyordum. Anladım ki haşere ile çiçek arasında o zamâna
kadar fark etmediğim bin türlü câzibe ve bin dâne mürettep alâka vardı.
Rahika kanan haşere, daha cânlı bir hat çizerek uçtu
gitti. Ben de kudretimin fevkinde bir hamle ile kalkarak bacaklarımın üzerinde doğ-
ruldum.
-Elvedâ’ çiçek ve elvedâ’ arı! diye söylendim. Acabâ aranızdaki âhengin sır-
rını keşfedecek kadar yaşayacak mıyım? Artık adam akıllı yorgunum. Fakat insân,
56
Bu şarkının bir mısrâ’ı şöyledir: “Ölümünden bir çeyrek evvel La Palisse yaşıyordu!” Mütercim.
- 1525 yılında Parie Savaşı’nda öldürülen Fransız asilzadesi. Askerleri onun şerefine, son saayine dek
yiğitçe çarpıştığını anlatan şu sözlerin olduğu bir şarkı yaptılar: “Bir çeyrek saat evvel ölümünden,
hayattaydı halen o.”
419
bir işteki yorgunluğunu ancak diğeriyle giderecek şekilde yapılmıştır. Allah inâyet
ederse ben de Lisâniyât ve Muharrerât Tedkîki yorgunluğumu çiçekler ve böceklerle
dindireceğim. Eski Anthée’nin57 ustûresinin ne derin bir ma’nâsı var! Toprağa doku-
nunca yeni bir adam oldum ve işte altmış sekiz yaşından sonra rûhumda yeni yeni
meraklar uyanıyor. Tıpkı ihtiyar bir söğüdün boşalmış gövdesinden tâze filizler fış-
kırdığı gibi…
4 Haziran
Eşyâya nihâyetsiz bir halâvet veren rakîk bir gül rengine bürünmüş sabâhlar,
penceremden Seine’i ve Seine sâhillerini seyretmeği severim. Napoli koyu üzerine
şa’şaalı sükûnetini yayan lâciverdî semâyı da seyretmiştim. Fakat bizim Paris semâ-
mız daha cânlı, daha hayırhâh ve daha ma’nâlıdır. Tıpkı bir insân bakışı güler, tehdît
eder, okşar, kederlenir ve neş’elenir. Böyle sabâhlar bu semâ, şehrin, gündelik işleri-
ne koyulan insânlarıyla hayvânları üzerine tatlı bir aydınlık döker. İşte aşağıda, öbür
rıhtımın üzerinde Saint Nicolas Limanı’nın karamânları, bir gemiden yük boşaltıyor-
lar ve süvâri köprüsüne dizilmiş hamâllar, sür’atle elden ele atlayarak ta dip anbara
şeker gülleleri sevk ediyorlar. Şimâl rıhtımının üzerinde de çınarların gölgesine sıra-
lanmış araba beygirleri, başları torbalarının içinde, müsterîhâne yulaflarını öğütüyor-
lar ve kırmızı yüzlü sâhipleri, şarâp tâcirinin tezgâhı önünde, göz ucuyla erkenci pat-
ronlara bakarak kadehlerini boşaltıyorlar.
Kitâpçılar da küçük sandıklarını kenârlara yerleştiriyorlar. Mütemâdiyen dışa-
rıda, etekleri rüzgârda yaşayan bu cesûr fikir tâcirleri havaya, yağmura, dona, kara,
sise ve güneşe bakmadan nihâyet büyük kiliselerin kadîm heykellerine benzeyinceye
kadar çalışmışlardır. Onların hepsiyle dostum ve sandıklarının önünden o zamâna
kadar elime geçmemiş eski bir kitâbı, bende olup olmadığına dâir küçük bir şüpheye
bile kapılmaksızın almadan hemen hiç geçmem. Eve gelince hizmetçim beni âvâz
âvâz bütün ceplerimi boşaltmak ve ortalığı fare yuvası eski kâğıtlara boğmakla ithâm
eder. Terez, bu noktada haklıdır ve asıl haklı olduğu içindir ki kendisine kulak ver-
57 Anthée: Toprağın ve Neptun’un oğulları olan dev; Herkül, bu canavarla savaşında Antée’nin toprağa her değişinde yeniden
güç kazandığını görünce, onu havaya kaldırıp boğmuştur.
420
mem. Zîrâ âsûde görünüşüme rağmen ben dâimâ ihtirâs cennetini, lâkaydî hikmetine
tercîh etmişimdir. Yalnız benim ihtirâslarım o gürleyen, yakan ve öldüren ihtirâslar-
dan değildirler ve kimsenin gözüne görünmezler. Bununla berâber beni tahrîk eder-
ler. Unutulmuş bir râhibin yazdığı veya mütevâzi bir Pierre Schoffer58 çırağının bas-
tığı birkaç sahîfe için çok uykumu kaçırdığım vâkidir. Eğer şimdi bu güzel heyecân-
lar içimde sönüyorlarsa
Bitmedi.

Mâba’d
Bu benim de yavaş yavaş sönmeye başlamamdandır. İhtiraslarımız, bi'z-zât
kendimizden başka bir şey değildir. Benim kitaplarım demek, ben demektir. Ben de
ihtiyârladım ve o kitaplar gibi katılaştım. Hafif bir rüzgâr sokağın tozlarıyla berâber
çınarların kanatlı tohumlarını ve beygirlerin ağzından kaçmış kuru ot saplarını da
süpürüyor. Bu toz gerçi ehemmiyetsiz bir şeydir fakat onun uçuşuna bakarak çocuk-
luğumda döndüğünü seyrettiğim başka bir toz sütûnunu hatırlıyorum ve ihtiyar Pâris-
li ruhum heyecanlanıyor. Penceremden gördüğüm her şey, solumda ta Chaillot Tepe-
leri’ne kadar yayılan ve Zafer Tâkı’nı bana taştan bir yüksük gibi gösteren bu ufuk,
şan ve şeref nehri Seine ve onun köprüleri Tuileriesleri bahçesinin ıhlamurları Röne-
sans’ın bir mücevher gibi işlenmiş Louvre’si, sağımda Yeni Köprü’den itibâren kule-
leri ve sivrilikleriyle kadîm ve sevgililer sevgilisi Paris, bütün bunlar benim hayâtım,
benim kendimdir ve ben müfekkiremin bin türlü ânâtıyla bende akseden, bana ilham
veren ve beni canlandıran bu şeylersiz bir zerre bile değilim. İşte Paris’i onun için
hudûdsuz bir muhabbetle severim.
58 Schoeffer: Gutenberg’le birlikte çalışarak matbaacılığı geliştiren Alman matbaacı.

421
Mamafîh yorgunum ve buna rağmen o kadar düşünen, bana düşünmeyi öğre-

ten ve beni mütemâdiyen düşünceye dâvet eden bu şehrin sînesinde dinlenmek kâbil
olmadığını hissetmekteyim. Bir teviye devamlı tecessüsümü gıdıklayan ve onu tat-
mîn etmeksizin yoran bu kitapların ortasında nasıl lâkayd kalınabilir? Gâh aranacak
bir tarih, gâh vâzıhan ta‘yîni mühim bir mahal ve gâh hakîki manâsının bilinmesi
insanı cezbeden bir tâbir dâimâ mevcût olur. Ya kelimeler? Evet, kelimeler de var-
dır. Bir lisâniyâtçı sıfatıyla ben onların hükümdârıydım. Onlar da benim teb’amdır ve
iyi bir kral gibi onlara bütün hayâtımı vermekteyim. Fakat bir gün elimi çekmeyecek
miyim? Buradan uzak bir yerde bir ormanın kenarında, içinde muhtâç olduğumuz
sükûnu Daha büyük ve bozulmaz bir başka sükûnun bütün bütün çökmesini bekleye-
rek bulacağım mini mini bir ev tahayyül ediyorum. Bu evin eşiği bir sıra gibidir ve
karşısında göz alabildiğine tarlalar uzamaktadır. Fakat bütün bu tarâveti teksîf etmek
ve bana aks ettirmek için yanımda tâze bir çehrenin gülmesi lâzımdır. Böyle düşü-
nünce kendimi bir büyük baba görüyorum ve hayâtımın bütün boşluğu doluyor.
Ben hiç şedîd bir adam değilim. Bununla berâber kolay kızıyorum. Bütün
eserlerim bende haz kadar keder de uyandırdılar. Aklımdan bunları geçirirken bil-
mem ne oldu da üç ay evvel Luxembourg bahçesindeki genç dostumun hakkımda
yaptığı o pek boş ve pek aldırılmaması kâbil saygısızlığı hatırladım. Kendisine
isitihzâ tarîkiyle dost demiyorum. Bilakis çalışan gençleri cür’etleri ve düşüncesizlik-
leriyle berâber severim. Fakat ne de olsa genç dostum hudûdu aşmadı. Kan almakta
şiryan bağlamayı ilk tatbîk eden ve görenekçi berberlerin elinde bulunduğu cerrahlığı
bugünkü derecesine yükselten üstâd Ambroise Paré59 ihtiyârlığında bütün neşter tutar
çırakların hücûmuna uğradı. Dünyanın en iyi çocuğu olması mümkün fakat hürmet
hissinden mahrum bir genç hoppanın hakâretâmiz tâbîrlerle hücûm ettiği ihtiyâr
60
üstad ona Mumya, Balasman’dan, Likoren’den (hayvânî zehirlerden ve vebâdan
bâhis kitab) ünvanlı eserinde; Eğer cevâbıma ba‘zı i‘tirâzlar serdetmek arzûsunda ise
bu nefsâniyet ve huşûneti terk etmesini ve zavallı ihtiyâra daha mülâyim davranma-
sını recâ ederim” diye cevâp vermişti. Bu cevâp, Ambroise Paré’nin kaleminde
59
Ambroise Paré: Dört krala cerrahlık yapanünlü Fransız cerrahı. Ölümden kurtardığı hastalardan
bahsederken alçakgönüllülükle “Ben pansuman ettim, Tanrı iyileştirdi.” der.
60
Eskilerin ten boynuzlu tasavvur ettikleri efsâne hayvanı. Mütercim.
422
fevka'l-âdedir. Bununla berâber işinde saçını ağartmış tüysüz bir gencin istihzâsına
uğramış bir köy kırıcısından da sâdır olsaydı yine mükemmelliğinden bir şey kay-
betmezdi.
Bu hâtırlama, ihtimâl ben de hafîf bir kînin başlangıcı telakkî edilecektir. Ben
de öyle sandım ve kendimi, ne söylediğini bilmez bir çocuğun fikirlerine böyle
mütenezzilâne bağlanmakla ithâm ettim. Bereket versin ki, bu bâbdaki düşüncelerim
derhâl daha iyi bir yola döküldü. Zâten defterime de onun için yazıyorum. Yirmi
yaşında güzel bir gününde – bundan hemen yarım asır evvel – aynı Lüxembourg
bahçesinde bir arkadaşla gezindiğimi hatırladım. İhtiyâr üstâd-larımızdan bahs edi-
yorduk. İçimizden biri Mösyö Petit Radel’in Etrüsklerin menşe’ini şöyle böyle tenvîr
eden ilk hürmete şâyân mütebahhir olduğunu fakat Héléne’in âşıklarını tarih sırasıyla
bir cetvelde göstermek bedbahtlığına da uğradığını söyledi. Bu cetvel bizi çok gül-
dürdü. Ve ben:
- Petit Radel bir ahmak hem de değil dört harf, tamam on iki ciltte yazılacak
bir akmaktır, diye haykırdım.
Bu çocuk sözü, bir ihtiyârın ağır bulmasına imkân olmayacak kadar hafiftir.
Bu hayat muhârebesinde bu kadar mâsum taşlar da olsun atmayayım mı? Fakat bu-
gün kendi kendime acâba hayâtımda farkına varmadan Héléne’in âşıkcedveli kadar
gülünç bir şey yapmadım mı? diye soruyorum. İlimlern terakkîsi, bu terâkkiye en çok
yardım etmiş eserleri bile fâidesiz bir şekile sokuyor. Bu eserlerde artık ehemmiyetli
bir şeye yaramayınca gençlik samîmiyetle onları evvelce de bir şeye yaramamış zan-
nediyor. Onlara kıymet vermiyor ve içlerinde eskimiş bir fikir bulur bulmaz gülmeye
başlıyor. İşte benim, yirmi yaşında, Mösyö Petit Radel’le ve onun âşıkâne cetveliyle
ettiği alay ve işte dün Lüxembourg’da genç ve saygısız dostumun…
“Haydi, kendine gel Octowe, şikâyeti bırak!
Sen kimseyi saymadın ki, şimdi sayılmak istiyorsun!”
6 Haziran
Haziranın ilk perşembesiydi. Kitaplarımı kapadım ve uhrevî saâdete nâil ol-

duğu için ismiyle âsârının bu dünyada benim elimden çıkmış basit bir iktitâfnâmecik
de tebcîl edildiğini görmek husûsunda zannıma göre pek de acelesi olmayan râhip
423
Sen Droctovée’den müsâade aldım. Hem onu da söyleyeyim mi? Geçen hafta bir
arının ziyâret ettiğini gördüğüm ebegömeci başağı beni bütün bu ihtiyâr asâlı ve tâçlı
papazlardan daha meşgûl ediyor. Hattâ bâzen de hizmetçim beni, mutfağın pencere-
sinde şebboyların yumrularına bakarken yakalıyor. İlk gençliğimde Sprengel’in muâ-
şakasından bâhis bazı fikirler görmüştüm. Şimdi yarım asırlık bir nisyandan sonra
onlar yeniden hatırıma geliyorlar ve bana rûhumun basît melekelerini haşerelerle
nebâtların tetkîkine hasretmiş olmamak teessürünü duyuruyorlar.
Bu mülâhazalar kravatımı ararken zihnimden geçiyordu. Fakat…
Millî Mecmûa, C. 6, S. 70, 1 Teşrîn-i Evvel 1926 [1 Ekim 1926], s. 1139 – 1140)

-Mâba’d-
evdeki nüfuzunu o kadar müsterîh bir gururla adama eder ki dolaplarımın idâresi
üzerinde bir hükümet darbesi yapmak cesâretini hiç bulamam.
-Kravatımı Thérése! İşitiyor musunuz? Kravatımı! Eğer yeni bir te’hirle yine
ümidimi kıracaksınız artık kıravat değil kendimi asmak için ip arayacağım.
Thérése:
-İşiniz o kadar acele mi efendim? Diye cevap verdi. Kravatınız kaybolmamış-
tır. Her şeye dikkat ettiğim için burada bir şey kaybolmaz. Kaybolamaz. Fakat bana
bulacak zaman bırakmıyorsunuz ki?
Kendi kendime:
-Maa hâze bu yarım asırlık bir fedakârlığın neticesidir diye düşündüm ahh, iyi
bir tesâdüfle şu yaman Thérése hayatında bir defa bir tek defacık hizmet vazîfesini
asmış, bir an içün yanlış bir şey yapmış olsaydı üzerimde bu eğilmez nüfûzunu te’sîs
edemezdi. Ve ben hiç olmazsa mûhalefet cesâretini bulurdum. Fakat fazîlete karşı
durulur mu? Zaîf tarafları olmayan insanlar müthiştirler. Karşılarında bir şey yapıl-
maz. İşte Thérése’e bakın: ilişecek bir ayıbı bile yoktur. Ne kendisinden, ne Haktan,
424
ne de halktan şüphe eder. Mükemmel bir kadındır. İncilin afîf bakîresidir. Eğer in-
sanlar kendisini bilmiyorsa ben tanıyorum ya. O benim ruhumda elinde bir lamba
rostası bir çatının direkleri altında parlayan basit bir ev lambasıyla yaşamaktadır. Ve
bu lamba o zaîf ve asma dalı gibi kuvvetli ve helezonî kolun nihâyetinde hiç sönme-
yecektir.
-Thérése! Kravatımı! Bugün haziranın ilk perşembesi olduğunu ve Matmazel
Jeanne’ın beni beklediğini bilmiyor musun, bedbaht? Muâllim hanım, mukâleme
odasının zemînini tam zamanında sildirmiştir. Şu dakikada döşemenin pırıl pırıl yan-
dığından emînim.
Yakında bir gün üzerinde kayıp kemiklerimi kırdığım zaman, ekşimiş çehre-
mi orada bir aynadan bakıyor gibi görmek her hâlde hoş bir şey olacak. O vakit res-
mî, Viktor dayının bastonuna işlenmiş sevimli ve hayrete şâyân kahramanı numûne
ittihâz ederek mütebessim bir yüz ve metîn bir ruh göstermeğe çalışacağım. Şu güzel
güneşe bakın. Rıhtımlar parlıyor ve Seine sâbîsiz, küçük kıvılcımlı kırışıklarıyla gü-
lüyor. Şehir altın gibi, sarışın bir toz, bu güzel kenarlarda bir dalga saç gibi kıvrılı-
yor. Kıravat mı? Thérése! Ah, bu gün boyun atkılarını kocaman bir Plutargue cildi
içinde saklayan baba Chrysale’ı61 ne iyi anlıyorum. Onun gibi ben de bundan sonra
bütün kravatlarımı İ’mâl-i İ’zah bayrakları arasına yerleştireceğim.
Thérése, benim söylenmeme karışmıyor sâkitâne aranıyordu. Kapının yavaşça
çalındığı duydum.
- Thérése! Kapı çalınıyor, dedim. Kravatımı verin de kapıya gidin, yahûd pe-
şin kapıya bakın da, Allah inâyet ederse kravatımı sonra verirsiniz. Yalnız, benzet-
mek olmasını böyle iki eğer arasında kalmış kısrak gibi bir kapıya bir konsola bakıp
durmayın ricâ ederim.
-Thérése, düşman üzerine yürür gibi kapıya gitti. Sevgili hizmetçim pek misa-
fir düşmanı olmuştu. Yabancı, onun için şüpheli bir şahsiyetti. İnanarak lâzım gelirse
bu kana’ati insanları tecrübe ettiği uzun senelerin mahsûluydu. Diğer bir mucerribin
tedkîkât neticesinde, buna uygun çıkıp çıkmadığını düşünmeğe vaktim kalmadı. Metr
Mouche, kabinimde beni bekliyordu.
61 Chrysale: Moliére’in bir komedisindeki evcimen erkek tipi.

425
Mouche zannımdan fazla sarı idi. Mavi gözlükleri vardı ve onların altında
gözleri, dolapta kalmış fareler gibi dolaşıyordu.
Mouche, beni böyle bir zamanda rahatsız ettiğinden dolayı aflar diledi. Gerçi
bunu tasrîh etmedi. Fakat kıravatsız zamanından bahs etmek istediğini zan ettim.
Biliyorsunuz ki bu benim hatâm değildi. Ma’mâfîh bilmeyen Mouche da pek alınmış
görünmedi. O yalnız can sıkmış olmaktan korkuyordu.
Kendisini yarı te’mîn ettim. Benimle Matmazel Alexandre’ın valîsi sıfatıyla
görüşmeğe geldiğini söyledi ve her şeyden evvel beni Matmazel Jeanne’ı mektebinde
görmek husûsunda haiz olduğum müsâ’adenin evvelce ilavesini vazîfe telakkî ettiği
kuyûd ve şurûtunu artık mühim saymamağa da’vet etti. Bundan böyle Matmazel
Préfére’in müessesesi her gün öğleden i’tibâren sâ’at dörde kadar bana açık olacaktı.
Bu genç kıza karşı gösterdiğim alâkayı bildiği için yetîmesini tevdî’ eylediği
zât hakkında bana ma’lûmât vermeyi vazîfe tanıyordu. Uzun zamandan beri tanıdığı
Matmazel Préfére, onun her türlü i’timâdını haizdi. Onun nazarında muallime Bonar
fikren ve ahlâken mükemmel bir şahsiyetti. Bana:
- Matmazel Préfére’in prensipleri vardır, dedi. Bu, zamanımızda pek nâdirdir.
Şimdi her şey değişti. Yaşadığımız devir eskilere erişemiyor.
-Şahidi de merdivenimdir mösyö diye cevâp verdim. Yirmi beş sene evvel
çıkmak husûsunda bu dünyanın en rahat merdiveniydi. Hâlbuki şimdi nefesimi kesi-
yor ve daha ilk basamaklarda dizlerimi gevşetiyor. Artık bozuldu. Bunun gibi evvel-
ce ay ışığında gözlerimle zahmetsiz sömürdüğüm mecmu’alar, kitaplar vardı. Bu gün
en bol güneşte bile tecessümle alay ediyor, gözlüklerimi takmayınca kara ile beyaz-
dan başka bir şey göstermiyorlar. Uzuvlarıma yavaş yavaş damla iniyor. Bunlar da
zamanın fenâlıkları…
Mouche ciddiyetle:
-Yalnız bunlar değil efendim, cevâbını verdi. Zamanımızda hakîkaten fenâ
olan şey kimsenin vaz’iyetinden memnûn olmamasıdır. Cem’iyetin yukarıdan aşağı
bütün sınıflarında bir huzursuzluk, bir kararsızlık, bir rahat susuzluğu var.
-Allah Allah! diye cevâb verdim. Fakat bu rahat susuzluğunu da zamanımızın
bir endişesi mi sanıyorsunuz mösyö? İnsanların hangi devirde huzursuzluk iştahları
vardır ki? Onlar daima vaz’iyetlerini ıslâh etmeye çalıştılar ve bu mûtemâdî inkılâp-
ları doğurdu. Şimdi de devam ediyoruz. İşte her şey bu!
426
Mouche:
Ah, efendim dedi. Sizin olan bitenden uzak kitablarınızın arasında yaşadığınız
ne iyi görülüyor! Siz benim gibi menfâat ihtilâklarını, para mücâdelelerini fark etmi-
yorsunuz. Büyüğünden küçüğüne kadar hep aynı kaynaşma. Herkes dizginsiz bir
alavere peşinde… İşte benim de gördüğüm ve korktuğum şey bu.
Kendi kendime Mouche’un yalnız fazîletkârâne merdum-gerîzliğini anlatmak
için mi evime geldiğini soruyordum. Fakat ağzından daha tesellî bahş sözler çıktığını
duydum. Mouche, Virginie Préfére’i bana hürmet, takdîr ve sevgiye şâyân, şerefli,
fedâkârlığa müste’id, tahsîl görmüş, mutabassır yüksek sesle okuyan, afîf ve pehlivan
yakısı yapıştırmağı bilen bir şahsiyet olarak takdîm etti. Umûmî fesâdın resmini an-
cak muallimenin fezâilini zıddıyla mukâyese yolundan daha iyi teslîm ettirmek için
bu kadar karanlık çizdiğini o zaman anladım. Sonra Dumours Sokağı’ndaki müesse-
senin çok kalabalık, nemâdar ve halkın tevcihine mazhar bir yer olduğunu da öğren-
dim. Mouche, beyânâtını te’kîd etmek için siyah yün eldivenli elini uzattı ve:
-Ben mesleğim dolayısıyla hemen herkesi tanırım, diye ilâve etti. Bir kâtib-i
adl, aşağı yukarı bir sırdaştır. Mes’ûd bir tesâdüfün sizi Matmazel Préfére’le münâ-
sebet te’sîsine sevk ettiği bir zamanda zât-ı âlînize bu ma’lûmatı vermeyi vazîfe bili-
rim. Bu bâbda söyleyecek bir sözüm daha var: şimdiki ziyaretimden kat’iyyen haberi
olmayan Matmazel, bana geçen gün sizden gayet muhabbetkârâne bir lisanla bahs
etti. Onları burada kuvvetlerini azaltmadan tekrar etmek mümkün değildir. Aynı za-
manda bu Matmazel Préfére’in i’timâdına karşı da bir nev’ hıyânet olur.
- Aman hıyânet etmeyiniz Mösyö, hıyânet etmeyiniz, diye cevap verdi. Doğ-
rusunu söylemek lâzım gelirse Matmazel Préfére’in dünyada beni tanıdığından habe-
rim yoktu. Fakat mâdemki onun üzerinde sizin eski bir dost nüfûzunuz vardır hak-
kımdaki teveccühlerinizden bilâ-istifade sizden bu nüfûzu Matmazel Jeanne
Alexandre lehinde kullanmanızı ricâ edeceğim. Bu çocuk – çünkü bir çocuktur – iş
altında bunalmıştır. Defaten hem hoca hem talebe olmak onu çok yoruyor. Bundan
başka fikrinin kendisine fazla his ettirildiğinden korkuyorum. Onun gibi içli çocukla-
rı bu şekil isyâna sevk eder.
Mouche bana:
-Heyhât! diye cevap verdi. Kendisini hayâta hazırlamak lâzımdır. İnsan dün-
yaya eğlenmek ve büyük arzûsunu yerine getirmek için gelmemiştir.
427
Şiddetle cevâp verdim:

İnsan dünyaya iyilik ve güzelliği tatmak ve necîp, makûl, âlî cenâbâne olmak
şartıyla büyük arzûsunu yerine getirmek için gelmiştir. Arzûları inkişâf ettirmeyen
bir terbiye ruhları bozan bir terbiyedir. Mürebbînin arzû etmeyi öğretmesi lâzımdır.
Mouche’un beni zavallı bir adam telakkî ettiğini görür gibi oldum. Büyük bir
sukûnet ve emniyetle:
Düşününüz ki fakirlerin terbiyesi gayet basîretle ve cem’iyet içindeki müsta-
kil ve kimsesiz ve vaz’iyetleri nazar-ı i’tibâra alarak yapılacak bir iştir Mösyö, dedi.
İhtimâlsiz Jeanne Alexandre’ın borcunu ödemekten âciz bir hâlde olduğunu ve kızı-
nın hemen hemen merhâmeten terbiye edildiğini bilmiyorsunuz.
-Uh Mösyö! diye haykırdım. Bunu söylemeyelim. Bunu söylemek ödeşmek
olur ve bu doğru olmaz.
Kâtib-i adl devam etti:
-Terekeden verilecek borç, alacağını geçiyordu. Fakat Daynlarla uyuşmağa
muvaffak oldum.
Mouche, arzu edersem tafsîlât da verebileceğini söyledi. Ale’l-umûm işleri ve
bi’l-hâssa Mouche’unkileri ihâtadaki kâbiliyetsizliğime binâen istemedim. Kâtibi
Adl yeniden Matmazel Préfére’i terbiye sistemini doğru bulmağa çalıştı. Ve netîce
olarak:
-Eğlenerek öğrenilmez, dedi
-Ancak eğlenerek öğrenilir, cevâbını verdim. Öğrenmek san’atı genç ruhların
merâkını derhâl tatmîn etmek için uyandırmaktan başka bir şey değildir. Ve merâk
ancak iyi beslenmiş zekâlarda canlı ve eksiksizdir. Kafalara zorla doldurulan mâlû-
mat onları tıkar ve boğar. Bilgiyi hazmetmek için onu iştihâ ile yemiş olmak lâzım-
dır. Ben Jeanne’ı tanırım. Eğer bu çocuk bana tevdî olsaydı ben ondan bir allâme
değil kendisinin iyiliğini istediğim için tabîat ve san’atın bütün güzel şeylerini tatlı
bir revnakla aks edeceği canlı ve parlak zekâlı bir çocuk yapardım. Onu güzel man-
zaralarla şiirden ve tarihten ideâl sahnelerle ve necîp heyecanlar veren bir mûsîki ile
te’nîs ederdim. Kendisine sevdirmek istediğim her şeyi onun için sevimli bir hâle
koyardım. İğne işlerine varıncaya kadar onda örgü intihâbıyla teşcî’ etmediğim na-
kış, dantele zevki kalmazdı. Mahlûk idâresini öğretmek için ona güzel bir köpekle bir
İngiliz midillisi verir bir damla suyun ve bir ekmek kırıntısının kıymetini takdîr et-
428
tirmek için de besleyecek kuşlar alırdım. Sonra fazla bir haz daha te’mîni zımnında
da onun okşayarak sadaka veren merhâmetli bir insan olmasını isterdim. Mâdemki
kederden kaçmak imkânı yoktur ve mâdemki hayâtı sefâletle doludur o hâlde ona
bizi bütün sefâletlerin fevkine çıkaran ve bi’z-zât kedere bile bir güzellik veren Hıris-
tiyan hükümetini öğretirdim. İşte benim bir genç kız terbiyesinden anladığım şu!
Mouche siyah yünden eldivenlerini yetiştirerek:
-Hürmet ederim! dedi ve kalktı. Kendisini götürürken:
Matmazel Préfére’e tamâmen husûsî olan ve en mükemmel leylî mektepler
teşkilâtıyla bile mezci mümkün bulunmayan terbiye sistemimi kabûl ettirmek
iddeâsında olduğumu zânnetmeyiniz, dedim. Yalnız kendisini Jeanne’a daha az iş ve
daha çok istirahât vermek onu hor tutmak ve müessese nizâmının müsâ’adesi nispe-
tinde ruh ve beden hürriyetine mazhâr kılmak hûsusunda iknâ’ buyurmanızı ricâ edi-
yorum.
Mouche soluk ve esrârengiz bir tebessümle ihtâr etmek iyi telâkki edileceğini
ve büyük bir ehemmiyetle nazâr-ı i’tibâra alınacağını te’mîn etti.
Bunun üzerine bana küçük bir selâm işareti yaptı ve beni bir nev’ şaşkınlık ve huzûr-
suzluk içinde bırakarak çıktı. Hayâtında her türlü insanla tanışmış ve fakât bu kâtib-i
adl ile bu muâllimeye benzeyenine hiç rast gelmemiştim.
6 Temmuz
Mouche ziyâretiyle beni çok geciktirdiği için o gün Jeanne’ı görmeye

gitmektem vaz geçtim. Haftanın gerisinde de meslekî vazifelerimle meşgûl oldum.
Her şeyden elimi çekecek bir yaşta olmasına rağmen hâlâ yaşadığım âleme bin ilişik-
le bağlıyım akademilere, kongrelere, cem’iyetlere riyâset ediyorum. Fahrî işlerden
bunaldım. Yalnız bir nezârette böyle yedi tane vazîfem var. Meclisler benden kur-
tulmak istiyor, ben meclislerden kurtulmak istiyorum. Fakat i’tiyâd onlardan da ben-
den de kuvvetli. Onun için topallaya topallaya dâire merdivenlerinden çıkıp duruyo-
rum. İhtimâl ölümümden sonra da ihtiyâr hademeler avâre hayâlimi koridorlarda
birbirlerine gösterecekler çok ihtiyârlandığı zaman kenara çekilmek gâyet müşkülle-
şiyor. Bununla beraber şarkıda denildiği gibi tam tekâ’ud olacak ve bir hatime yap-
mağı düşünecek zamandır.
429
İhtiyârlığını bir gün babamın yanında gördüğüm gençliğinde Helvetius’u dinlemiş

eski bir filozof markiz, son hastalığından kendisini ölüme hazırlamak isteyen rahibe-
nin ziyâretini kabûl etti ve ona:
Bu o kadar lâzım mı? diye sordu. Herkes daha ilk hamlede buna pek a’lâ muvaf-
fak oluyor görüyorum.
Biraz sonra ziyâretine giden babam onu çok fenâ buldu. Fakat markiz elini sıkarak
kendisine:
Bonsuvar dostum, dedi. Birazdan Allah’ın kendisini tanıtmakla ne kazandı-
ğımı göreceğim!
İşte filozofların güzel dostları ölümü böyle karşılarlardı. Bu şekilde ölüş şüphesiz âdî
bir küstahlık değildir ve böyle hafiflikler budalaların kafasında yer bulamaz. Fakat
ben bunlardan hoşlanmıyorum. Bu yolda bir gidişle ne korkularım ne de ümitlerim
tahakkuk etmiş olur. Ben benimkinde biraz hoşnutluk isterim. Onun içindir ki birkaç
sene daha yaşamam ve hayâtıma güzel bir hatime… Fakat susayım! Yanımdan geçen
ismini söylediğimi duyup dönmesin! Henüz onun yardıma hâcet kalmadan odunumu
sırtıma yükleyebilirim!
Jeanne’ı pek mes’ûd buldum bana geçen Perşembe vasîsinin ziyâretinden
sonra Matmazel Préfére’in kendisini birçok kuyûddan muâf tuttuğunu ve yapmakta
olduğu muhtelif işleri de hafiflettiğini söyledi. Bu uğurlu Perşembeden i’tibaren
mektebin çiçekle yapraktan başka eksik olmayan bahçesinde serbestçe gezinebili-
yormuş. Hattâ zavallı küçük Saint Georges’ne çalışmak imkânını bile bulmuş.
Gülerek bana:
-Bütün bunları size medyûn olduğumun farkındayım dedi.
Kendisine başka şeylerden bahs ettim. Fakat bana istediği gibi dinleyemedi-
ğini sezdim.
-Bir şey düşündüğünüzü görüyorum, dedim. Bana onu açınız. Aksi takdirde
konuşmamızın kıymeti kalmayacak ki buna siz de râzı olmazsınız ben de.
Cevap verdi.
-Ovv! Sizi dinliyordum efendim fakat bir şey düşündüğümde yanlış değil.
Afv edeceksiniz değil mi? Benimle aniden bu kadar iyi olması için Madmazel
(Perefer)’in sizi çok sevmesi icâp ettiğini düşünüyordum.
430
Jeanne bana defeaten hem mütebessim hem de telaşlı olduğundan dolayı beni
güldüren bir nazarla baktı.
-Bu tuhafınıza mı gidiyor?
-Çok! Diye cevap verdi.
-Niçin lütfen?
-Çünkü Matmazel Préfére’in hoşuna gitmeniz için hemen hiçbir sebep göre-
miyorum.
-Beni o kadar mı sevimsiz buluyorsunuz Jeanne?
-Ohh hayır! Fakat hakîkaten Matmazel Préfére’in sizden hoşlanmasına sebep
göremiyorum. Bununla beraber siz onun çok, pek çok hoşuna gidiyorsunuz. Beni
çağırttı ve size dair her şeyi sordu.
-Doğru mu söylüyorsunuz?
-Elbette! Husûsiyetinizi öğrenmek istiyordu. Onun için bana hizmetçinizin
yaşını sordu!
-Pek a’lâ! Bundan ne anlıyorsunuz?
Uzun uzun potinlerinin aşınmış çuhasına baktı ve derin bir düşünceye dalmış
göründü nihâyet başını kaldırarak:
-Endişe ediyorum, dedi. Anlaşılmayan şeyden endişe edilmesi gâyet tabi’î
değil midir? Fakat ben bir deli kızım. Bana darılmıyorsunuz ya?
-Hayır, ne münâsebet Jeanne? Darılmıyorum.
İ’tirâf ediyorum ki onda ki hayret bana geçmişti ve ihtiyâr kafamda kızcağızın
şu fikrini evirip çeviriyordum: Anlaşılmayan şeyden endişe edilir.
Fakat Jeanne gülerek tekrar:
-Bana her şeyi de… Keşif edeceğiz bakalım! Şikemperver olup olmadığınızı
da sordu.
-Ya siz bu sûâl sağanağını nasıl karşıladınız Jeanne?
-Bilmiyorum Matmazel! Diye cevap verdim. Fakat Matmazel bana: “Siz, kü-
çük bir ahmaksınız! Dedi. Meşhûr bir adam hayâtının en basît teferru’âtına bile dik-
kat edilmelidir. Şunu biliniz Matmazel ki Mösyö Silvester Bonard Fransa’nın şerefle-
rinden biridir.
-Hay Allah müstehakını versin! diye haykırdım. Sizin bu bâbdaki fikriniz ne-
dir Matmazel?
431
-Matmazel Préfére’in haklı olduğunu zan ediyorum fakat…

-Size bir şey söyleyeceğim- Matmazel Préfére’in ne olursa olsun bir şeyde
haklı çıkmasına gönlüm râzî gelmiyor.
Bitmedi.
4.1.10 Seyâhat (Gezi)
Gezi türüyle ilgili yirmi adet yazıya yer verilmiştir.
4.1.10.1 Seyâhat Hatıralarım -1
Bu benim ilk yolculuğumdu. Beni Kavaklar’a kadar göndermeyen İstanbul’da

artık gurbet kokuları vardı.
Tereddütle geçen birkaç gün… Bir gün aniden verilmiş bir karar… Kargaşa-
lık, galebelik, toplanan, bırakılan, götürmek için ayrılan eşyalar… Ne tuhaf, bir türlü
toplanamıyorum. Bir şeyler alıyorum, ayırıyorum. Sonra fazla deyip tekrar çıkarıyo-
rum. Beş altı defa kapanıp açılan valizler… Kitaplarım… Ah, ne kadar da çok! Bu
ağırlık mümkün değil uzun bir yola gitmez. Bir kısmını bırakıyorum, sonra yine alı-
yorum. Bir sandık kitap imkânı yok gidemez, diyorlar. Nihayet gözlerimi kapıyorum,
içimde kalbimi çeken bir sancı var. Öyleyse siz ayırın, diyorum; fakat yine gidemi-
yorum. Tekrar topluyorum.
İki gün, üç gün işte her şey hazır… Hatta vapur biletleri bile… İstanbul’da
geçen son gece… Birçok insan… Ağlayan, gülen, düşünen, türlü türlü tipler… Ben
de gülüyorum, ben de ağlıyorum, ben de düşünüyorum.
Ya dönmezsem, ya döner de sizi bulmazsam! Ne fena, içimde herkese hasret-
le bakan bir duygu var. Küçükler, hele onlara hiç doyamıyorum. Gelince sizi büyü-
müş göreceğim, gelmezsem beni tanıyamayacaksınız. “Nünü” diye çılgın hamlelerle
atılan en küçük! Sen beni unutacaksın. Belki bir daha “Nünü” diyemeyeceksin. Bü-
yüyecek, ismimi daha fasîh söyleyeceksin. Fakat o, bunun kadar sana yakışan söz
olmayacak. Yarım yarım kelimelerle, konuşmak için çırpınan yavru… O zaman bu
432
sarı lüleli, yumuşak başının şekli değişecek. Fakat benim içimde yine sarı lüleli, yu-
muşak başlı yaşayacak olan sevgili çocuk, seni nasıl zamanın eline bırakıp gidece-
ğim? Öpersem incinir sandığım bu güzel başı, zaman yuvarlaya yuvarlaya katılaştı-
racak ve sen beni unutacaksın yavrum, sen beni unutacaksın. Uykusuz geçen bir ge-
ce… Sabahleyin uyuyan küçüklerin yüzlerin de son bir damla şefkat bırakarak çıkı-
yorum, kardeşlerim, dostlarım.
Sarılmak, öpüşmek, ağlamak, çabuk mektup yazmayı, bizi unutma; yakında
kavuşalım, hakkını helal et. Daha birçok temenniler arasında arabaya atladım. Ara-
bacının kıvrıla büküle şaklattığı kamçı, sanki bahtıma inen bir darbeydi. Yüzümü
kapattım. Katıla katıla ağlıyorum. Vapura biniyorum. Ne iyi edip de buraya kadar
gelmelerine mani’ oldum, diyorum. Gemiyi gezmek, yolcuları görmek, vesaire meş-
guliyet belki ‘azâbımı paylaşırlar. Hayır! Hiç de münsif (insaflı) değiller. Zerresini
bile üzerimden alamıyorlar.
İşte daha mu’azzibim (‘azâb ve eziyet veren), daha muzdaripim. Bu gemi de
niçin yürümüyor. Bir faaliyet istiyorum, ne fena, bu da bahtımla müşterek… İki saat
var; bu intizâr, bu dakikaları yıl gelen saatler… Vapur tembel, geniş gövdesini oynak
sularda sallayarak bir esrarkeş gibi dalga geçiyor, kalkmıyor, kalkmıyor.
Gemicilere bakıyorum. Ne şen, ne çalışkan insanlar… Laz şivesiyle birbirle-
rine hitap edişleri, kaba olduğu kadar da cana yakın. Bugün herkesi benim gibi bed-
baht, herkesi kendime yakın görüyorum. Gemicilerin bu neş’eli çalışmalarında bile
gizli bir keder rengi var.
Koşuşmalar, zincir sesleri, kayıkçıların bağrışmaları, teşyî’ için gelenlerin
gemiden çıkarkenki isti’câlleri (acele etme)… Bir gürültü, bir faaliyet… Ben de so-
yunuyorum. İşte merdiven alınıyor ve gemi siyah, tembel vücudunu yavaş yavaş sal-
layarak canlanıyor.
Boğaziçi’nin koyu seması, yeşil cüppeli dağları, gözümde kalan İstanbul’un
soğuk hayali… Sevgililerimin hayallerine sığınarak gözyaşlarımı seyrine bırakıyo-
rum. Rüzgârlardan, dalgalardan çıkan uğultu, bana onların tehzîz ettikleri havadan
bir zerre ve sislerinden bir name getiriyor. Of ne kadar da sıkılıyorum. Kalbim, ka-
meram kadar daraldı. Ağlamak istiyorum. Boğazıma bir şey tıkanıyor, beni ondan da
men’ ediyor. Her dakika acizim, her dakika zebûnum. Hiç olmazsa, diyorum deniz
tutsa da yatsam, belki ‘azâbım maddileşir de tahaffüf (hafifleme) eder. Boğaz’dan
433
çıkalı yarım saat oluyor ki deniz bende dilediğim tesiri gösteriyor. Dalgalar, küpeşte-
nin iki tarafından gemi ile göğüs göğse harp ederken ben bir beşik gibi sallanan dara-
cık ranzamda yatıyorum.
NURİYE MESÎH
4.1.10.2 Seyâhat Hâtıralarım -2
Sabahleyin, kamaramın ufacık lombozunda sıkışarak giren ve sonra uzanıp

etrafı dolduran güneş, kalk diyordu. Ben geldim, kalk. Gözümü açtım, oturarak din-
liyorum. Bu gün sabahın bir tarafı boş teraziler gibi itiyadını bozmuş bir hâl var. Gün
sakat çocuklar gibi noksan doğdu bu gün. Düşünüyorum. Ne istiyorum acaba? Göz-
lerimin önünden kanatlarını çevirip boynunu uzanarak uzun uzun bağıran kırmızı
horozum geçiyor. Bir sabah seni de bu kadar çok arayacağımı nasıl bilecektim. Bu
tahassür yığını içine kanadını çırparak uzanan boynunu niye soktun şimdi. Gönlümü
üzülüp incelecek daha kaç teli kaldı?
Kimdi hiç horoz var mı, diye düşünüyorum. İçimde onun kırmızı ibiği ile tu-
tuşan çılgın bir arzu var, bu da delilik… Fakat kime ne? Sanki bir horoz bulamaz
mıyım?
Madem hiçbir şey yapamıyorum, bu biricik arzum olsun, olmaz mı bu gün?
Dışarı çıktım. Güverte yolcularının arasında dolaşıyorum. Ne yazık aradığımı bula-
mıyorum. Kiminin o bir başına kadar yürüdüm. Eşyalarıyla etrafına siper yapmış bir
kadın var. Yanına gittim. Köşede bir şey görüyorum. Baktım. Bir daha, bir daha bak-
tım. Evet, o idi. Oh. Bulmuştum artık.
Kadınla konuştum, dost oldum:
- Ne güzel horozunuz var, valide hanım…
-Ya! Evladım bunu ta İstanbul’dan getiriyorum. Oğluma küçükten büyüttü-
ğüm bir Denizli hediye edeceğim. Bu çapkını da çok severim ha… Bana bir evlat
gibidir.
Demek bu, oğluna anasının gönül hediyesi olacaktı.
434
Ne a’lâ ben de horozları çok severim dedim. Al hareli kırmızı tüylerini sev-
dim ve okşadım.
Ne kadar da horozuma benziyordu, ya…
Sarı sivri gagası, yem toplar gibi elimde dolaşırken o kadar dalmışım ki: Gö-
zümden iki damla tahassür, bu benim gibi vatanından ayrılmış horozun ateş pırıltısı
tüylerinde kaydı. Kayboldu.
Bugün deniz ne sakin, ne yorgun… Havuzda yüzdürülen vapur oyuncaklarına
benziyoruz. Dalgasız, şıpırtısız, sakin bir akışımız var. Güneş, pembe eteklerini sula-
ra yaymış. Gün denize mi dalmış? Deniz günde mi yoksa?
Vapur; tiz, çılgın bir sesle haykırdı. O kadar kendimden geçmişim ki: Karaya
yaklaşmış, haberim yok. Daha iyi görebilmek için geminin öbür tarafına geçtim. Gü-
vertenin kenarına dayanmış bakıyorum. İki tarafı yeşil hatlarla sulara işlenmiş ufuk
bir boğazdan geçiyoruz. Sağ tarafımızda ortasından bıçakla bölmüşler gibi ince, be-
yaz bir su, akan küçük bir ada var. Solda denize yıkanır gibi dalmış uzun kara parçası
ve daha birkaç yavrucuklar…
Sinop’a geldik, diyorlar. İstanbul’dan sonra bu benim ilk gördüğüm şehir ola-
cak. Ne uzun dolaştık. Bir saat var, daha şehrin önüne geldik. Sular o kadar düzgün
ve sessiz ki buz üstünde kayar gibi gidiyoruz.
Gemiciler de faaliyet, koşuşmalar, demir gürültüleri ve geldim diye uzun
uzun bağıran düdük. Sahilden birçok sandal çıkmış, kovana üşüşen arılar gibi koşu-
şuyorlar. Etrafa bakıyorum. Burası ne güzel memleket… Denize kollarını dolayarak
hilal-vâri uzanan sahilleri, metruk ve zavallı görünen ufacık evleri, burasını münzevi
şairlere benzetmiş. Yer yer şehrin ortasında birisinde siyah hançer izleri ve yanık
yaraları var. Harabe, harabeye yakın…
Bir dakika düşman güllelerini işitir gibi oluyorum. Ne yazık diyorum, mün-
zevi şairim ne yazık, sana da mı kıydılar?
Gece oldu. Ufacık evlerde sönük ışıklar canlandı. Bu pencerelerden sokarlara
taşamayan ve ancak kafesin arkasında kırmızı bir perde kadar iz bırakan sönük ışık-
lar, yaz gecelerinin ateş böcekleri gibi sönük yanıyor. Yanıp sönüyordu. Sahilde daha
parlak ışıklar var. Denize burunlarını sokarak uykuya dalmışlar. Sularda eğrile
büğrüle nâ-mütenahi uzanan uçlarına bakıyorum. Git gide bana yaklaşıyorlar gibi
geliyor, kollarımı açıyorum. Gel, gel koynumda uyu, diyorum.
435
Uzaktan kulağıma bir ses süzüle süzüle uzanıyor. Dinliyorum. Bu sessiz ge-
cenin siyahlığını perde perde aşarak bana ulaşan sadâ, Ayşe’si için sinip hapishâne-
sinde kale-bend olan zavallı Tahsin’in gönül hıçkırığı imiş.
Gül Ayşe’m Gülgün Ayşe’m
Endamı süzgün Ayşe’m
Mahbeste inleyen
Unutma bir gün Ayşe’m
Sonradan öğrendim. Gemicilerin hepsi bu çocuğu tanıyor. Henüz yirmi iki
yaşındadır, diyorlar. İki sene var ki mahpustur. Ve her gün güzel sesiyle Ayşe’sine
türlü beyitler gönderir. Zavallı hem de on beş seneye mahkûmdur. Çünkü Ayşe’yi
kıskanarak kendi kardeşini öldürmüştür.
Bir dinleseniz, diyorlar, kardeşinin ölümüne ne beyitler söyler. Bazen karde-
şini unutur. Ayşe’sine ağlar, bazen Ayşe’sini unutur, kardeşine ağlar.
Böyle saatlerce söyler, çağırır, inler. Sonra uzun bir öksürük, boş küpler gibi
ses vererek boğazını yırtar. Nihayet ağzından boşanan kanlarla bayılır kalır. Zavallı
çocuğu ince hastalığa tutulmuş diyorlar.
Bir anda gözlerim mahbesin kalın duvarlarından geçerek ağzında şakayıklar
gibi açılmış kan köpüklerine dolaştı.
Bu boş ciğerlerinin son figanı mıydı? Tahsin’in harap gönlü acep dinlenmiş
miydi? Tutam tutam alnına yapışan siyah saçlarını görüyor gibiyim, yok diyorum,
yok.
Baygınsın, ayılırsın, seni bekleyeceğim. O hazin sevdalı sesi yine dinleyece-
ğim. Mahbesin sular sızan küflü duvarlarında hayalim dolaşıyor. Tahsin, biçare Tah-
sin, gözlerini açıyor. Yavaşça kımıldıyor. Bu hazin sevdalı sesin Ayşe’m türküsünü
ruhum kana kana içiyor.
Sahilin ışıkları, siyah korkunç duvarlar çarçabuk kırıldıkça içimde Tahsin için
çarpan bir merhamet damarı bükülüp kırılıyor. Ezası gözlerimde eriyor, pırıldıyor.
Sularda iki damla yavaşça kaynaşıyor. Git, diyorum, git Tahsin’e benden bir teselli
olsun.
NURİYE MESÎH
436
4.1.10.3 Seyâhat Hâtıralarım - 3
Sinop şehri, havuzun kenarına konmuş bir saksı çiçek gibidir. Hele sahil boyu
birbiri arkasına gizlenmek ister gibi yek-diğerine o kadar mezc olmuş, neftî gölgeli
zeytinlikler bu saksının en güzel çiçeğidir.
Gece saat on ikide Sinop’tan hareket ettik. Mehtaplı serin bir gece, gemimiz
bembeyaz havuzda oynaşır gibi sallandı. Mehtapta mı, yoksa havuzda mı yıkanıyo-
ruz? Vapur kalın ve hırçın bir düdük çekti. Hareket gürültüleri arasından, Tahsin’in
boğuk ve titrek nağmeleriyle yalvaran sadâsı kalbimin kapısını çaldı. Kenara daha
çok yaklaştım. Bu, ebediyetten gelir gibi, o kadar hazin, o kadar inleyen sesin bize
son veda’ını işitmek, ne ince ve manevi bir heyecan oldu. Yavaş yavaş uzaklaşan
sadâsı, zavallı hayatı gibi süzüldü, titredi ve söndü.
Artık havuzun kenarındaki saksım gitgide küçülüyor ve ateş böcekleri gibi
yanıp sönen pencereleri tanımaz oluyorum…
Limandan çıkıyoruz, serinlik soğuğa tahavvül etmiş ve dalgalar gittikçe bü-
yüyor. Boğazlardan biri bizi takip eden yunus balıkları görünmüyorlar. Bunlarda ne
tuhaf hayvanlardır. Kendi meskenlerinde, kendi mülklerinde pervasızca dolaşan ve
kendinden daha çok koşan bu kocaman şeye, kim bilir ne kadar kızıyorlar. Çünkü
sürülerle geminin etrafında, uzun burunlarıyla suları fırlatarak ok gibi ilerliyorlar.
Dalgaların kuvvetlerini kırmasına rağmen onlar yine durmuyor. Atlıyor, koşuyor ve
mutlaka gemiyi geçiyorlar. Sonra gururunu kurtarmış olmak istirahatıyla avdet edi-
yorlar. Bazen de günlerce geminin etrafında onu geçmek için koştukları vâki’ymiş.
Soğuk o kadar çoğaldı ki kamaraya girmeye mecbur oldum. Saatler ilerledi,
artık gece yarısını geçiyor. Yolcular hep yatmışlar, salonda kimseler yok, benim de
yatmaklığım lâzım, fakat hiç de uykum yok. Yine geridekileri düşüneceğim.
Sabahleyin pekte hoş olmayan hırçın sallantılarla uyandım.
Muvazenesizce, duvarlara ve kapılara çarpa çarpa dışarı çıktım. Oh… Deniz
ve gemimiz ne güzel… Cesim dev sürüleri gibi dalgalar üstümüze koşuyorlar ve biz
onları çiğniyoruz. Bazen elden ele kapışılan kıymetli bir meta’ gibi, bir dalgadan
diğer dalgaya fırlıyor ve yunus balıkları gibi atlaya atlaya gidiyoruz. Bazen göz ka-
437
rartan derinlikleri ile, korkunç bostan kuyuları içinde bir çöp kadar kayboluyoruz.
Bazen ise çıkıp yuvarlanmamız pek seri’ ta’âkip ediyor. O zaman içimde pek neşeli
bir hava, dalgalarla beraber iniyor ve çıkıyor. Göksüm bol havalarla doluyor. Yavaş
yavaş neşelerim canlanıyor. Çocuklarım hatırıma geliyor. Baştan batıp, nihayetten
yükselen gemimizi “tahtarevalli” zannediyorum. Orada tanıdığım bir küçüğü çağırı-
yorum. Beyaz tekkeli devler bizimle oynamaya geldi, diyorum. Onun da hoşuna gi-
diyor. Seyre dalıyoruz. Dışarıda kimse yok, herkes korkuyor. Ben neden bu kadar
neşeliyim? Mümkün olsa hiç içeri girmeyeceğim. Fakat beyaz tekkeli devler kollarını
güverteye uzatıyor ve bu gittikçe çoğalıyor.
Aynı gün saat on iki raddelerinde Samsun’a geldik. Burası Sinop’a hiç ben-
zemiyor. Kârgîr evlerinin renkli duvarları daha büyük ve daha düzgün. Belki daha
gösterişli, fakat güzel değil ki…
Vapur sahilden epeyce açık durdu. İstanbul’un pazar kayıkları gibi, geniş bir
kayığa eşyalarımla yerleşerek iskeleye çıktım. İskeleye ayağımı basar basmaz ilk
gözüme ilişen şey, kocaman bir otel alanı oldu. Ben de onu istemiyor mu idim ya!
Eşyalarımı hamallara yükledim ve otele geldim. Burası oldukça büyük ve muntazam
bir bina… Ne tuhaf zihniyet, ben, Anadolu’da hiçbir vakit böyle binalar bulunduğuna
ihtimal vermiyordum.
NURİYE MESÎH
İstanbul’dan hareket etmezden evvel babama telgraf çekmiştim. Otelde henüz

odama yerleşmemiştim ki: İki nefer ve bir de neferin orta yaşlı ailesi beni almak için
geldiler. Ne kadar yorgundum! “Mümkün değil bugün hareket edemeyeceğim ve
esasen bir gün olsun burasını gezmek isterim.”dedim. Kadını yanıma bırakarak ne-
ferler çekildiler.
Pencerenin önündeyim ve çok dalgınım. Acaba ne düşünüyorum? Birçok şey-
lerden birden fikrime hücum ediyorlar. Hangisini dinlemeli ve hangisine cevap ver-
meli? Bu, çok karışık ve vuzûhsuz (açık ve belli olma) şeyler arasında en ziyade kar-
438
şında sessizce oturan kadının başı beni meşgul ediyor. Beyaz üstüne siyah damalı
yerli dokuma çarşafının uçlarını arkasına atmış, şakaklarından ufacık ufacık birçok
altınlar başlarını çıkarmış ve kaşları çarşafının altında… Bakır rengi yüzü, sert cildi
ve elmacık kemikleri fazlaca belli büyük siması, çukur gözleriyle, tam bir Anadolu
tipi... Rengi belirsiz, ince dudaklı ağzı biraz büyük ve yayvanca sessiz ve budala hali
canımı sıkıyor bari biraz konuşun diyorum.
-Senin ismin nedir?
-Elif... Küçük hanım
-Çarşafını çıkartsana. Elif hatun…
-Kişiler gelmez mi ki acep?
Ne dediğini pekte anlamıyorum. Yok, gelmezler diyorum. Beline soktuğu
çarşafın bir ucunu çekiyor. Ve başının bağrını da çözerek enli büyük bir parçadan
ibaret olan örtüsünü çıkartıyor.
-Bu çarşafı böyle nasıl kullanıyorsun. Arkandan düşmez mi?
-Yoh.. düşeceh ne va ki. Ahha, ucunu belime sohuyon. Sen heç böyle bürük62
görmedin mi?
-Ben İstanbul’dan geliyorum, orada böyle bir şey giymezler.
-Essah sen İstanbul’dan geliyon he mi? Baban bizi tâ Sivas’tan seni almah
için gönderdi.
Sözlerini daha ziyade dinleyemiyorum ve hayretle başına bakıyorum. Tepe-
sinde beyaz madeni bir takke, bütün etrafından birçok zincirler sallanıyor ve bunların
ucunda da ufacık altınlar var. Takkenin üzeri envai renk taşlarla dolu ve en üstünde
kırmızı büyük bir taş parlıyor.
-“Bu nedir?” diyorum.
-Benim nişanlıh kafalığım..
-O ne demek…
-Essah sende heç bir şey bilmiyon. A, küçük hanım kafalıksız koylu olu mu
ki?
-Bu kadar ağır şey nasıl taşıyorsun, başın ağrımıyor mu?
62
Bu civârlarda ‘ale’l-‘umûm çarşafa tesmiye ettikleri isim.
439
-Biz de ona aluşmuşuh küçük hanım. Onu çıkarınca hasta oluruk. Yohsa, ben
yollarda komuş kafalımı tahar mıydık? Bah etrafında nice altın var. Yâ, yolda karşı-
mıza eşhıyalar çıkıvereydi, getti gettiydi.
Elini başına attı ve büyük bir iftiharla onu yokladı. Sonra bir boşluk hisseder
gibi etrafına dönerek: “Hani hendim?” diye bağırdı.
-Acaip, diyorum, bu kadın geldiği zaman yanında hindi felan yoktu. Belki
arabada kalmıştır Elif hatun dedim. Sen geldiğin zaman yanında hindi felan yoktu.
Daha sözümü tamamlamamıştım ki: “Hah… Buldum!” diyerek saçlarının ucuna
takılan dallı bir yemeniyi yakaladı. Artık bu defa sabredemeyip kahkahalarla gülme-
ye başladım.
Meğerse kadının hindi diye aradığı şey yemenisiymiş onu üç köşe yaparak
kafalığının üzerine örttü. Ve uçlarını boynunun altından hafifçe bağladı.
Gittikçe bu kadın daha ziyade hoşuma gidiyor onunla mütemadiyen konuşu-
yoruz. Anlayamadığım yerleri sessizce geçiyorum çukur gözlerini asabiyetle çevire-
rek “Essah küçük hanım sende hiçbir şey bilmiyon!” demesin diye hiç sesimi çıkart-
mıyorum. Haydi, seninle şu Samsun’un çarşı pazarını gezelim dedim.
-Aman küçük hanım, hiç avrat kısmı çarşıya gider mi ki; biz köylüler yalnız
tahîl63 pazarına gideruk emme şehirliler çarşıya heç gitmez. Senin nene lazım dedim.
Ben yanında olduktan sonra her yere gidersin. Ben çok büyük adamım. Bana kimse
bir şey söyleyemez.
Sözlerime inanarak itminan ile haydi gidek dedi. Peki, yemek yiyelim de çı-
kalım dedim. Ve zile bastım. Bir dakika sonra garson listeyi vermek için içeri girdi
ki: Bu esnada Elif hatun canavar görmüş gibi bir çığlık kopararak, asabi bir tehâlükle
(can atma, isteklilik) eline geçen bir örtüyü başından aşağı attı.
-Eyvah küçük hanım sen çok yalancı imişsin, hani kişi gelmez diyondu.
Esasen ben o kelimeyi anlamamıştım. Meğerse kişi erkek demekmiş.
-Neyse bir daha gelmez, dedim.
-Yok, yok yalan söylüyon ben bürüğe sarınam dedi ve tıpkı geldiği şekilde sı-
kıca örtüsüne sarındı. Ve arkasını dönerek verdiğim yemeği bana göstermeden yedi.
63
Buğday demektir.
440
Yemekten sonra Elif’le birlikte sokağa çıktık, onun bir tek gözünden maada
hiçbir tarafı gözükmüyordu. Ve bana da taaccüple bakarak:
-Emen Rabbim emen, böyle yüzün gözün açık utanmıyon mu? Kişiler hep sa-
na bakıyor diyordu.
Birkaç saat dolaştık. Çarşı, saat kulesi vesaire yerlerini gezdik. Sokakta bir-
çok İstanbul kıyafetinde kadınlara tesadüf ediyorsam da İstanbullu olduklarında te-
reddüt ediyorum. Çünkü onlarında yüzleri sıkıca kapalı… Büyük ve muntazam evler,
manifatura dükkânları, gazinolar, fotoğrafçılar, vesaire vesaire… Burada her şey
mevcut… Hâlbuki ben İstanbul’dan hiç çıkmadığım hatta İstanbul’un bile birçok
cihetlerini bilmediğim için; Anadolu’yu kendi hayallerimin şekil ve suretinde tasav-
vur ediyordum.
Okuduğumuz bu kadar Anadolu coğrafyalarına rağmen bu tasavvur tamamıy-
la fikrimi sarmıştı. Ne zaman kendimi Anadolu’da tahayyül edersem, hayalim hemen
etrafıma bir sürü tavuk, hindi.
ve kuzular dolduruyor. Meyveli bahçelerin ufacık köşklerinde kendimi alçak tahta
balkonlarda görürdüm. Oralarda bir firketenin dahi bulunmadığına o kadar emindim
ki… Her şeyin hatta toplu iğnelerimi bile tedarik ederek gitmiştim. Hâlbuki şimdi
kendimi şeklen İstanbul’a oldukça benzeyen muntazam bir şehirde görerek ta’accüp
ediyorum ve haklı olarak kendi kendime gülüyorum.
Otele avdetimizde saat akşama yaklaşmış ve ben iyice yorulmuştum. Kapıda
bir araba görüyordum, garsona bu nedir, diyorum. “Yolcu gidecek.” diyor, ne tuhaf
araba acaba bizde bunlarla mı gideceğiz. Üstü ve dört tarafı siyah muşamba perdeler-
le kapatılmış uzunca bir şey. Ve içinde de hiç oturacak yer yok. Yukarı çıktım, oda-
mızın penceresinden bakıyordum. Perdelerini açmışlar ve ufacık kapısından uğraşa-
rak soktukları yatağı yerleştirmekle meşguller. Etrafına koydukları yastıklar ve örtü-
lerle adeta bir karyolaya benziyordu. Bunlarla seyahat etmek diyorum ya! Garip bir
güzellik yahut da fena bir rahatsızlık olacak. Artık akşam oluyor geç vakit bu yolcu
acep nereye gidecek? Karşıda rejinin şangırdayarak kapanan büyük kapısı: akşam
oldu, akşam diyordu.
İşte, bugünde tamam oldu, bugünde hasret yılının bir düğümünü çözdüm. Ak-
şam gölgeleriyle dolmuş bu loş odanın sessizliği ve bize bir göçebe manzarasını ve-
ren öteberi eşyalarımız bana gurbet ilinin hüznünü, kimsesizliğini, her vakitten daha
441
pek çok derin hissettirdi. Ah: İstanbul ve İstanbul’dakiler, sizleri ne kadar göreceğim
geldi. İçimde geldiğime bir nedamet hissediyorum. Şuracıktan dönüvereyim mi? di-
yorum.
Bu Samsun’u da hiç sevmedim havası gayet ağır ve suları çok fena. Bulutla-
rın omzuma yığılmış gibi ağırlıklarını hissediyorum.
-Yarın mutlaka yola çıkacağım olmaz mı Elif Hatun, diyorum.
Hava biraz acıyor gurubun kırmızı lekeleri etrafı sardığı zaman ben pencere-
den Samsun’un git gide gözden silinen gurbet kokulu ufuklarına dalıyorum.
Semada parçalanan bu beyaz lekeler ve yer yer beliren dumanlı gölgeler, coş-
kun denizin köpüklü dalgalarına benziyor, meçhul bir el güneşe uzanıyor. Onu, dağ-
ların arkasına taa uzaklara, uzaklara çekiyor.
NURİYE MESÎH
Sabahleyin erkenden oda kapısı vuruldu. Neferler:

-“Arabayı getirdik, efendim!” diye çağırıyorlardı. Başımı kaldırdım. İlk na-
zarda Elif Hatun’u bir mutat çarşafına sarılmış buldum.
-“Yoksa bununla mı yattın Elif Hatun?”
-“Yok, Küçük Hanım! Kalkerken büründüm.”
Esasen hazır olan öteberi eşyalarımızı bir araya topladık. Neferler arabaya in-
dirdiler. Sabahın yaşmaklı kadınlar gibi bir kat daha güzelleşen, benim mer’î (gözle
görülen) renkleri içinde, bu simsiyah arabaya, anlayamadığım bir tesirle kalbimi üz-
dü. Ve bir sevgiliden ayrılır gibi içim hüzünle doldu. Ne kadar garipsedim. Annem,
sevgili annem, gün günden senden uzaklaşıyordum. Gün günden hasretin kalbimi
dolduruyor. Ya bir gün onu taşıyamazsam... Yok… Hayır, mümkün değil gidemeye-
ceğim annem, annem…
Neferleri çağırdım.
442
-Eşyaları yukarı çıkarınız, bugün hareket etmekliğim mümkün değil. İkisi

birbirine bakıştı. Elif Hatun telaşla:
-İtin olam Küçük Hanım, aha gidiyoh, neye döndün ki?
-Mühim bir şey unutmuşum Elif Hatun bugün gidemeyeceğiz.
Neferlere döndüm:
-Siz şimdi eşyaları yukarı çıkarınız ve arabayı alıp gidiniz, ben gideceğimiz
günü size akşamdan haber veririm.
Boyunlarını bükerek:
-Pekâlâ, Hanım Efendi, dediler. Ve süratle dönerek yürüdüler.
Pencerenin önüne oturdum. Elimi şakağıma dayamış düşünüyorum, ne yapa-
yım şimdi? Bir anda kararımı vermiştim. Kalktım, gittim ve Elif Hatun’a:
-Ben şimdi geleceğim, diyerek sokağa çıktım. Artık postaneyi öğrenmiştim.
İstanbul’a şöyle bir telgraf çektim:
-Anneciğim, ilk postayla gel; yoksa döneceğim.
İçimde derin bir ferahlık ve hafiflik var. Büyük bir meşgaleden kurtulmanın
sevinci ile avdet ediyorum. Düşünüyorum şimdi, annem kim bilir ne diyecek? Altı
yedi aydır dönmek ve şöyle birkaç memleket görmek hevesi ile yola çıkıp da kendi-
sini de beraber sürüklediğime acaba kızacak mı? Yoksa gelmediğine o da nadim ol-
muş mudur? Her ne olursa olsun annem gelsin de…
Akşamüzeri telgrafın cevabı geliyor. Yarın hareket ediyorum, diyor. Artık se-
vincime nihayet yok. Çocuklar gibi hopluyorum, sıçrıyorum. Eski yaramazlıklar ba-
şıma üşüyor. Elif Hatun’un ellerinden tutup dönderiyor ve en güzel dans işte budur,
diyorum. Ona dönmenin ne kadar faydalı olduğunu uzun bir nutuk ile izah ediyorum.
Bilhassa, diyorum büyüye ve cin çarpmasına fevkalade iyidir. Kadın şaşırıyor. Alık
alık yüzüne bakıyor. Aman etme Küçük Hanım, başım dönüyor. Dünyayı alan taran
görüyon.
-Ne ala Elif Hatun… Demek ki her şeyler dans etmekte, o halde biz niçin du-
ralım?
Hem gülmekten katılıyor, hem de yoh yoh bayağılaşma get, diye bağırıyor.
-Dile benden ne dilersen Elif Hatun! Ben masallardaki peri padişahının kızı-
yım, şu telgraf şerefine bugün ne dilersen o olacak.
443
-Hadi yalancı sen de… Benim gibi sen de eksik etek64 birisin bana ne yapabi-
lin ki?
-Bak sana ispat edeyim, diyorum. Şimdi biz burada şu binanın üçüncü katın-
dayız değil mi?
Şimdi ben yavaşcacık burada “Mehmet Ağa, gel!” diyeceğim. En aşağı katta-
ki Mehmed Ağa çabuk gelecek.
-Hadi oradan sen de, beni aldatıyon. Hiç öyle şey olur mu ki?
“İşte bak!” diyorum ve arkamı duvara dayayarak zile basıyorum. Yavaş, ga-
yet kısık bir sesle “Mehmet Ağa, buraya gel!” diyorum. Kadın hayretle yüzüme ba-
kıyor. İki dakika sonra Mehmed Ağa kapıyı vurup da: “Geldim efendim!” der demez
Elif Hatun essah gı…
Ben senden korkarun diye yerinden öyle bir sıçrıyor ki o dakika, “Ben pey-
gamberim!” desem inanacak.
Gülmekten katılacağım; fakat kendimi tutarak ciddiyetle soruyorum: “Dile
benden ne dilersen!” Essah yapabiliyon mu, gı?” diyor. “Kaç senedir hasta bir kızım
var, onu eyi edbilin mi?”
-Pekala, iyi olsun, gidince bir şeyi kalmamış göreceksin.
Yarı inanıyor, yarı inanmıyor. Kaç defa diyor şehre bilem elettüm de doktor-
lar şifasını bulamadılardı. Eh kim bilü, belki şifası buradadır.
Daha birçok şeyler konuşuyoruz. Gülüyoruz. Çok, pek çok neşeliyim. Elif
Hatun sana bugün bir ziyafet vereceğim, diyorum ve yarım saat sonra birçok yemek-
leri önüne diziyorum. O, yine bir mutat bana arkasını dönerek yemek istiyor. Yok,
hayır diyorum. Bugün neşeli ve teklifsiz günümüz ocak başında un çorbası içer gibi
ferahça yiyeceksin.
Günler geçti, artık saatleri, dakikaları sayacağım zaman yaklaşıyor. O kadar
sabırsızlanıyorum ki, mümkün olsa bir kayığa binip gemiyi ta uzaklardan karşılaya-
cağım. Neferleri, üçtür acenteye gönderiyorum. Bir dakika, iki dakika nihayet işte iki
saat kaldı. Başımı çözüyorum, tekrar bağlıyorum, eşyaların yerlerini değişiyorum,
64
O taraflarda kadın demektir.
444
arada bir Elif Hatun’a sataşıyorum. Şarkı söylüyorum, gülüyorum, of ne fena saat,
bir türlü son dakika gelmiyor.
Boğuk, kalın bir düdük hançeresini yırtar gibi yukarılara fırlıyor. Bir anda
kulaklarım çınlıyor, annem geldi diyerek merdivene koşuyorum ve kendimi sokakta
buluyorum. Elif Hatun da şaşırmış, hiç sesini çıkarmadan benimle bekliyor. Bir ka-
yık çağırıyorum, atla, diyorum.
-Yok, yok Küçük Hanım, ben korkarım, binemem. Hiç bu koca suyun üstüne,
buncacık tahta ilen gidilü mü?
“Peki!” diyorum. Sen otele dön, şimdi seninle meşgul olamam, ben gidiyo-
rum.
İki darbede kürekler denizi itiyor ve bizi gemiye götürüyor. Vapura yaklaşı-
yoruz, artık gemidekileri seçebiliyorum. Güvertenin kenarına dayanmış bir kadınla
bir çocuk bana mendil sallıyorlar. Kim olduklarını tanıyorum. Sevincimden kayıktan
doğruluyorum, acele ile mendil bulamıyor, kollarımı sallıyorum. Kayık merdivene
yaklaşınca annem merdivenin dibine iniyor ve beni kollarımdan çekiyor. Yukarı çı-
kıyoruz, kamaraya gitmeye vakit kalmadan boynuna atılıyorum. Abla, abla diyerek
etrafımda bir küçük zıplıyor. Kamaraya gidiyoruz. Kardeşimi kucaklıyorum. Sanki
yıllardan beri ayrıymışız gibi hepimiz birbirimizi özlemişiz. Bir hamlede İstan-
bul’dakilerin hepsini soruyorum. En küçük ne yapıyor, “Nono”yu unuttun mu, diyo-
rum.
Her kapı çalışında “Nono geldi!” diye bağırıyor, diyorlar. Biz böyle konuş-
makla iyi vakit geçirmişiz. Kayıkçı gelip de ikaz etmese belki daha konuşacağız.
Hemen kayığa atlıyoruz. Ben Elif Hatun’u anlatıyorum. Bak ne kadar güleceksin ve
hoşuna gidecek annem, diyorum.
NURİYE MESÎH
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 57, 15 Mart 1926, s. 921- 922)
İçerisi yatak ve yastıklarla tefriş edilen, siyah muşamba perdeli arabamız o

kadar rahat ki etrafımıza konan yastıkların yumuşak sıcaklıkları içinde uyur gibi ses-
445
siz ve sakin gidiyoruz. Herkesin fikri bir şey ile meşgul. Başımı temamı ile arkaya
bıraktım. Üzerimizdeki sıcak örtülerin, köşk ve uyuşturucu istirahatı ile yukarı bakı-
yorum. Her çeşit hayvandan birer numune gösteren zarif bir şark halısını maden çivi-
lerle tavana mıhlamışlar. Tam karşımızda ufak bir ayna ve daha birçok sarı teneke-
den oyma gibi bir şeyler var. Acaba bu tenekeleri süs olsun diye mi böyle etrafa sıra-
lamışlar? Bu muhtelif hayvanların hangisi en güzel olsa gerek?
Arabanın sarsıntılı hoplayışı düşüncelerimi sarsıyor. Perdeleri açık olan pen-
cereden dışarı bakıyorum. Samsun’un son evlerindeyiz. Bozuk ve çamurlu yolda
arabamız seke seke gidiyor. Birkaç dakika sonra şehri arkamıza bırakacağız. Karşıda
nihayetsiz bir yeşillik ve dağların beline gümüş kemerler gibi dolanmış, gurbet ku-
şakları gözüktü. Deniz mavi hasret cüppesi ile bizi İstanbul’dan getirdi. Yolların gü-
müş kemeri de eteğimizi topluyor. Biz yollara, yollar bize dolaştık. Belimize bağla-
dık. Bir ucu son menzilden çekilen uzun bir ip mütemadiyen bizi kendine çekmekte
biz artık şimdi atladığımız şu mavi taşa değil, günlerce mesafemiz olan son menzile
daha yakınız. Çünkü buradan uzaklaştıran el bizi oradan kendine çekiyor. Deniz git
gide dağılan dumanlar gibi belirsiz bir renk alıyor. Ve arabamız henüz ona muvazi
bir istikamette giderek mesafeyi muhafaza etmekte. Sağda solda, uzaklarda birçok
küçük köylere tesadüf ediyoruz. Beyaz kireçli ufacık binaları ihtiyarlamış ve belleri
bükülmüş, kerpiç duvarlarında, kutu kapakları kadar camsız pencereleri var. Bazen
yakın geçtiklerimizde renkli donlu küçük kızlar seçiliyor. Bazı dönüm yerlerinde
sahili ve oradaki köyleri görüyoruz. Onlar daha güzel ve muntazamca görülüyorlar.
Yüksek ağaçlarına, seneler ilerletmiş, ince beyaz bir dere gölgelerde büyüyor. Bazı
açıklıklar da o kadar yorulmuş ki göl gibi uykusu var, sazlar yoluna durmuş. Ufacık
tepeler sahili kapatıyor. Biz yine yolumuzdayız.
Elif Hatun eşya arabasının üstende biraz ilerde gidiyor. Beyaz çarşafı ile top-
lanıp oturuşu tıpkı bir Çin vazosuna benziyor. Düşünüyorum bir taş atsam acaba sır-
tına değer mi? Yere iniyorum, kardeşim de atlıyor. Ufacık taşlarla Elif Hatun’u nişan
alarak yarış yapıyoruz. Tam isabet edeceği sırada Elif Hatun dönüyor ve nişangâh
bozuluyor. Yoruluncaya kadar yürüyoruz. Yollarda çiçek arıyorum; fakat ne gezer,
mevsimi değil ki. Karşıda ufak bir tepe görüyoruz. Manzarası öyle tuhaf ki kardeşim
bana, ben kardeşime gösteriyoruz. Tıpkı bir kel kafaya benziyor. Ortası dümdüz ve
kurşunî pervazlarla dolu… Etrafı ise sık sık fundalarla çevrilmiş. Geçen sene tiyatro-
446
da bir komedi seyretmiştim. Komiğin başında tıpkı bunun gibi kel perukası vardı. O
kadar çok gülüyoruz ki, bu bizi bir zaman işgal ediyor.
Artık yolumuz değişti, yavaş yavaş yüksek ve dumanlı bir dağa tırmanmaya
çalışıyoruz. Arabacı aşağı iniyor, atları yularlarından tutarak gayet yavaş götürüyor.
Zavallı hayvancıkların canfes gibi parlak tüyleri üzerinde, ter damlacıkları yuvarlana
yuvarlana büyüyor. Ve ufacık yollarla karnına doğru süzülüyor. İki de bir de burun-
larından verdikleri yorgun nefesleri ile başlarını sallayarak etrafa köpükler sıçratıyor-
lar. Ağızlarındaki maden parçalarını geveliye geveliye yürüyorlar, bilmem kaç saat
geçiyor, mütemadiyen dumanlı olduğundan Mahmur Dağı dedikleri bu tepeyi geçi-
yoruz. Henüz düzlüğe inmeden arabacı sesleniyor. “Hanım Efendi!” buradan gördü-
ğünüz deniz artık sondu. Badema (bundan böyle) uzaktan dahi bir deniz parçası gör-
meyeceksiniz. Gözlerimi kapıyorum, hasret yüklü kirpiklerimi kırpıştırarak “Dur
arabacı!” diyorum. Mahmur Dağı’nın dumanlı tepelerinden gelen bir sis parçası göz-
lerime doluyor. Son defa onu istediğim kadar seyredemiyorum. Tekerlekler dönüyor.
Bizi içerlere ta içerlere götürüyor. Artık denize mail bir istikamet takip ediyoruz ve
bu gittikçe umutlaşıyor. Yollarda dikili ufak taşlarda kilometreler yazılı Samsun’dan
çıkalı altı saat oluyor, ancak 32 kilometre kat edebilmişiz ve “Çakallı”ya gelmişiz.
Boğuk bir gürültü, kısa bir taş köprü geçiyoruz. İki katlı harap bir hanın büyük kapı-
sından arabamızla içeri giriyoruz. Geniş taş avluda birçok arabalar daha var. Hancılar
koşuyor, çantalarımızı ve yataklarımızı alıp yukarıya çıkartıyorlar. Pis bir odaya giri-
yoruz. Yarabbi bunları nereye koymalı acaba? Yatak örtüsünü yere yatırıyor, üzerine
de yataklarımızı seriyoruz. Köşede fevkalade pis bir karyola var. İçine bakmak bile
insanı iğrendiriyor. Nereye baksak midemiz bulanıyor. Çaresiz kapıyı kapatıp dışarı
çıkıyoruz. Ferah bir nefes alıyorum. Köyün ortasından akan dolambaçlı ve çakıllı
derenin kenarında yüksek bir toprağın çimenli sathına oturuyoruz. Burası o kadar
güzel ki karşı kıyıda çimenler yeşermiş, inekler çıngırak seslerini dağlara gönderiyor.
Sarı, beyaz, renk renk hayvanlar kimisi başını sallayarak kopardığı ufacık otları ağ-
zından düşürmemek telaşında, kiminin mavi boncuklu yavruları peşinden meleyerek
koşuyor. Hele şu ufak siyaha bakın! Ön ayaklarını kıvırıp yere basmış, başıyla da
annesinin karnına vura vura ne hoş meme emişi var.
“Kağnı” dedikleri iki tekerlekli arabalar burada da pek çok. İlk defa onları
Samsun’da görmüştüm ve sürü ile geçen kağnıların çıkardıkları gıcırtıyla ahenkli,
447
uzaktan geçen bir bando mızıka zannetmiştim. Fakat buradakiler daha çok gıcırdıyor.
Bazılarının da yekpare tahta tekerleklerinde iri demir halkalar var. Tekerlekler dön-
dükçe halkalar birbirine vuruyor ve bu gıcırtının arasında bir şangırtı gidiyor. Sonra-
dan öğreniyorum. Halkalı arabalar köy ağalarına mahsus imiş. Tekerleklerin gıcır-
daması için bilhassa yağ sürmez; bilakis sesini artıracak bazı şeyler yaparlarmış.
Çünkü bir araba ne kadar fazla ses verirse, sahibine o kadar şeref bahşedermiş.
Dağlar arasına sıkışan ve sırf handan ibaret olan bu ufacık köyün akşamüzeri
öyle hazin bir güzelliği var ki güneş kızıl peçesini örtüp yâd ellere giderken yâd elle-
rin kimsesiz hazinlini kalplere avuç avuç yağdırıyor. İncecik ağaçlarla örtülü tepecik-
lerden kırmızı mintanlı köylüler, ellerinde uzun değnekleri ile iniyorlar, acaba nere-
den geliyorlar?
Hana avdet için oturduğumuz yerden kalktığımız zaman, vakit iyice ilerlemiş
ve dağların fundalıkları tepelerinde doğan pembe bulut parçaları, yarınki havanın
güzelliğini müjdelemişti.
İleride bir gaz sürüsü dolaşıyor, onları ürküterek içlerinden geçiyorum. Beyaz
boyunlarını uzatıp kanatlarını açarak bağıra bağıra kaçıyorlar. Daha ileride ufak ve
sarı yavrucukların etrafında baba ve ana kaz yavrularını dolaştırıyorlar ve onları ür-
küttüğüme hırslanarak boyunlarını uzatıp bağırarak öyle asabi ve telaşlı üzerime ge-
liyorlar ki. O günden beri elan gazlardan korkuyorum.
Hana avdetimizde hancı lambayı getirdi. Artık gece oldu. Elif Hatun gelmiş,
odanın bir tarafına yatağını yapmış, üzerinde oturuyor. Yarabbi nereye oturacağız?
Köşede duran bir ayağı kırık iskemle o kadar piksi… Nihayet biz de Elif Hatun gibi
yatağımıza oturuyoruz ve öylece yemeğimizi yiyoruz.
Yatmaktan başka çare yok. Yarın erkenden yola devam edeceğiz.
NURİYE MESÎH

448
“Çakallı”nın renk renk, çiçekli yatağı içinde uzanan, billur vücutlu deresinden
uzaklaşmaktayız. Son defa ona arabanın arka penceresinden bakarak içleniyorum. En
ufak bir şeyden bile ayrılmak, bana İstanbul hasretinin acı ve ıstıraplı duygularını
tekrarlıyor. Oralar çıngırak seslerini sürüyerek dağlara tırmanıyor. Çözülen çarıkları-
nı bağlamakla meşgul olan çobanı ne kadar yakından görüyorum. Sabahın hırçınlığı
var. Rüzgâr, tepelerin dikenli çalıları üzerinden atlayarak koşuyor. Ve bu arada kim
bilir kaç ufak kuş yuvasına sataşıyor. Biraz evvel karşıki kayanın dibinden dönen
yolda, köyünün benliğini ve hususiyetini çağıran bir musiki gibi gıcırdayarak geçen
kağnılar artık sükût etmişler. Daha ilerde devrilmiş ve dikilmiş birçok siyah taş par-
çaları ile diken diken olmuş köyün ufacık mezarlığı görüyorum. Hıçkırıklar ve göz-
yaşları ile örtülen her bir taşın macerasını, bir anda dinlemiş gibi dertleniyorum.
Ağaçsız ve dikensiz mezarlığın sivri taşları, bana her nefeste bir parça daha içlenen
ve solan şehit nişanlılarının, hasretle açılan kucaklarını, ecelin nasıl zalim bir ıstırap-
la doldurduğunu anlatıyor. Bunun, dünya ile ‘ukbânın el ele yaptıkları bir zulüm ol-
duğuna kani olarak, çiçeksiz ve ağaçsız kabrinde taştan başka bir şeyin yer bulmaya-
cağına yüreğim dayanmıyor ve başımı çevirerek kalbimi dinlendirmek istiyorum.
Atlar kalçalarını oynayarak koşuyor ve bizi mezarlıktan uzaklaştırıyor. Artık
rüzgâr çalıların tepesinden delice atlayarak koşmuyor. Sakinleşen havaya güneş göz-
lerini çevirdi. Arabanın gölgesi uzanan tozlu yolun kenarlarında bazı bazı çiçekler
görüyorum. Ötede beride sıçrayarak yürüyen kuşların renkleri de çiçeklere benziyor.
Yavaş yavaş neşeleniyorum.
Aşağı indim. Güneş ince bir manto hafifliği ile sıcaklığını sırtıma yaydı. Biraz
evvelki serinlikten şikâyet etmeye başlayan vücudum, derin bir haz ile mantosunu
taşıyor. Yerlerde çiçek arıyorum; fakat kurumuş otlardan başka bir şey yok, demin
gördüğüm çiçekler geride kaldı.
Uzakta bir kalabalık var. Mütemadiyen inip kalkan kollarımı fark ediyorum.
Arabacıya: “Bunlar ne yapıyorlar?” diyorum. Kirpiksiz gözlerini öbür tarafa çevire-
rek lakayt bir eda ile: “Yol yaparlar.” diyor. Arabanın gittiği yolun inhasını (eğrilme)
takip etmeyerek tarladan geçiyor ve yol yapanların yanına arabadan evvel geliyorum.
Gördüğüm manzara beni her şeyden çok müteessir ediyor. Taşkıran ve yol yapan bu
kafilenin baştanbaşa kadın ve çocuktan ibaret oluşu içime dayanılmaz bir acıyla yük-
449
leniyor. Ara sıra yanlarındaki tenekeden büyük bir maşrapa ile su içerek güneşin al-
tında mütemadiyen çalışıyorlar, çalışıyorlar.
Daha fazla duramayarak arabanın takip edemeyeceği kese yollarda dalgın
dalgın gidiyorum. Yolumun üstündeki çam ağacından büyükçe bir dal keserek om-
zuma vuruyor ve arabanın geleceği yola çıkıyorum. Biraz sonra araba geliyor, om-
zumdaki çam dalını pencerenin kenarına bağlayarak yol yapan kadınlara ne kadar
acıdığımı anlatıyorum. Vakit ilerliyor, artık akşam serinliği var. Arabacı: “Yarım saat
sonra Havza’ya geleceğiz.” diyor.
NURİYE MESÎH
Havza’ya geç vakit girdiğimiz için gezmek mümkün olmadı. Yalnız çok meş-
hûr olan kaplıcalarına gidebildik. Fakat ne yazık… Bu kadar şifâlı ve fâideli olan
sıcak suları hamâmın fevka’l-âde pisliği yüzünden, nâfi’ olmaktan ziyâde muzır bir
hâlde. Orta yerdeki havuzun içerisi her türlü iğrenç şeylerle dolu… Saç ve süpürge
telleri suyun yüzü örtmüş. Havuzun etrâfındaki siyah taşlı kurnalardan çok sıcak bir
su mütemâdiyen akmakta. Hamâmın içerisinde boğuk bir gürültü, beyinleri sarsacak
derecede taşlardan kubbeye ve kubbeden taşlara aksediyor. Biraz etrâfa bakınca, bu
gürültünün sebebi pek çabuk anlaşılıyor. Çünkü her kurnanın başında bir sepet kirli
çamaşır, birer birer sıralarını beklemekte… Ellerindeki “tokaç” dedikleri büyük tahta
parçalarıyla, yere koydukları çamaşırları bütün kuvvetleriyle dövüyorlar.
Burada yıkanmak değil, havâyı bile teneffüs etmek şüphesiz çok muzır ve
iğrenç bir şey olduğundan, geldiğimiz gibi çıktık. Gündüz biraz fazla yol yürüdü-
ğümden, erkence yattım ve ale’l-usûl sabâhleyin yine yola çıktık. Bugün havâ, biraz
daha sıcak… Artık arkamızdaki mantoların ağırlığından kurtulduk. Geçtiğimiz düz
yolun iki tarafı i’tikâl vâdileriyle çevrilmiş ve onların üzerinde de yassı tepeli ihtiyar
silsileler uzanıp gidiyor. Sular hakîkaten öyle müdhiş bir tahrîp aleti ki şu geçtiğimiz
vâdileri buruşmuş birer kumaşa çevirmiş. Sanki dağlar bol gelen elbiselerinin etekle-
450
rini kıvrım kıvrım yerlere bırakmışlar. Aradan geçen dere, el-ân bu tahrîp vazîfesini
tamamlamaya gayret ediyor. Bazı yerde vâdiler o kadar derinleşiyor ki… Bir şerit
gibi ensiz kalan yolumuz bu iki taraflı derinliğin ortasında tıpkı kenârsız bir köprüye
benziyor. Böyle yerlerde arabacı aşağı iniyor ve atların yularlarından tutarak yavaş
yavaş götürüyor.
Yolun çok çetin bir yerindeyiz… Ufak bir taş sarsıntısı bile, yüreğimizi hop-
latmağa kâfi geliyor. Vâdinin derinliğine bakıyoruz. Aşağıda yuvarlanmış bir araba-
nın tekerlekleri karnına geçmiş ve bir şiş gibi kayalara saplanmış. Ne fecî’ manza-
ra… İnsanın hayâlinde kanlı levhalar canlanıyor. “Çoktandır” diyor ve buna âit hikâ-
yeyi anlatıyor: Gelin ve kaynanadan mürekkep Merzifonlu bir âile, Samsun’daki
oğlunun yanına gelmek üzere yola çıkmışlar. Esâsen yekdiğerinden hiç hoşlanmayan
iki kadının, yolculukları da râhat geçmezmiş. Ekseriyâ gelin aşağı inerek yürürmüş.
Buraya geldikleri esnâda yine gelin yürüyormuş ve kaynanasına da “Tehlikeli bir
yerdeyiz, ister isen sen de aşağı in, biraz yürü de burayı geçtikten sonra tekrâr biner-
sin.” demiş. Fakat kaynanası râzı olmamış. Arabacının atları yularlarından tutup yü-
rütmesine rağmen o esnâda hırslanan beygirlerin hareketinden araba sarsılmış ve
uçurumdan aşağı bir anda yuvarlanmış. Bu mâcerânın bir zaman da muhâkemesi
devâm etmiş. Nihâyet gelin ve arabacı berâat etmişler. Bu manzarayı görüp bu hikâ-
yeyi dinledikten sonra, annem büsbütün korktu ve hepimizi aşağı indirdi. Bütün gün
tehlikeli yolları yürüyerek geçtik.
Artık Amasya’ya yaklaşıyoruz. Şehre iki saat daha var. Kiraz ve elma ağaçla-
rının arasından geçen yılankavî (yılan gibi) dere dalgalı pırıltısını kenarlara yayıyor
ve ne güzel akıyor. Yer yer adacıklar peydâ eden derenin çılgın suları birbiri üzerin-
den atlayarak koşuyor ve beyaz köpükçüklerle suyun sathından aşan ufacık dalgala-
rının şıpırtısı bize kadar geliyor.
NURİYE MESÎH

451
Dar yollar, bozuk köprüler, küçük toprak tepeler, kuru yapraklarla dolan çu-
kurlar, ağaçlar, bağ evleri… Nihâyet işte Amasya…
Bu şehrin ilk bakışta insana havâsız odada kalmanın ne kadar azâplı bir şey
olduğu öyle bir anlatışı var ki hiç de hoşa gitmiyor. Hele sıcağın daha çok yaktığı
zamânlarda bu manâ daha açık bir lisânla anlaşılıyor.
İki tarafta anûd bir ısrâr ile sivrilen kayaların arasında uzayan şehir tıpkı iki
gemi arasında sıkışıp kalan bir büyük balığa benziyor. Ve yosunlu durgun dereler
gibi can sıkan bir hâl anlatıyor. Evler o kadar üst üste, o kadar kayaların içinde ki bir
gün bunların da kayalara karışmasından gözler âdetâ ürküyor. Kayaların yüksek tepe-
lerine bakarken akla ilk gelen şey bir zelzele ihtimâli oluyor.
Acabâ o zamân bu şehir ne şekil alacak ve bir kutu içindeki cam oyuncaklar
gibi birbirinin gölgesine sıkışan evler nasıl birbirini kıracaklar?
Ortadan geçen ırmak, şehrin bütün su değirmenlerinden geçerek yoluna de-
vâm ediyor. Kıyılardaki beyâz kireçli evler belki bu sarı sularda zevk aramak hayâ-
lindeler.
Memleketin güyâ en güzel otelindeyiz. Pencereden bakıyorum, karşıki dük-
kânların önünde bir genç peydâ oluyor. Yavaş yavaş ve ufak gözlerini pencereye
dikerek dolaşmağa başlıyor, elbisesini düzeltiyor, başını açıyor, ince uzun bıyıklarını
öyle garîp bir şekilde büküyor ki tâ içimden sarsılarak gülüyorum. Eski “kafes arka-
sı” hayâtının aşk mâcerâlarını düşünüyorum ve bunlara âit dinlediğim ne kadar ko-
mik şeyler hâtırıma geliyor. Bu gülünç vaz’iyetli bıyıklı çocuğu; sevgilisinin mendi-
lini almak için timsâh dolu sulara atılan âşık kadar budala buluyorum.
Biraz sokağa çıkıyoruz. İnsana öyle çiğ ve yapışkan gözlerle bakıyorlar ki
kendilerine cidden zavallı demenin ne kadar doğru olacağını düşünüyorum. Ayakları
çıplak, göğsü tamâmen çözülmüş, şalvarlı bir köy kadınına tesâdüf ediyoruz. Beş
adım ileride biraz duruyor: “Gözünüz kör olsun, dünya batacah!” diyor. “Fakat, sen
göğsünü ilikle!” demek aklımdan geçiyor.
Sokaklar o kadar dar ki acabâ bir merkep yüklü olursa nasıl geçirecekler?
Şehre bağ ve bahçeler arasından girildiği gibi yine aynı manzara ile çıkılır.
Yer yer kesilmiş ufacık dereler, suların ortasında şekil şekil adacıklar, elma, kiraz,
dut bağçeleri… Nâmütenâhî üzüm kütükleri… Ve sonra dağların yeşil esvâplarına
geçirilmiş sarı kurdela gibi yolumuz… Önde yaylılar, arkada bir sıra yük arabaları…
452
Hepsi ayrı bir âlem, hepsi ayrı bir âhenk… Kimi arabacının bir elinde kırbacı, bir
elinde yularlar… Parmakları gevşemiş ve göğsü üstüne düşen başında hafîf bir uyku
edâsı var. Kiminin arkaya atılan kalpağından tutam tutam saçları saçılmış, bir yanık
mersiye gibi kayabaşı okuyor. Kiminin başında bir kırmızı mendil bağlı, arabanın
yanında yürüyor. Kimi kendi âleminde, cigarasının dumanlarıyla dertleşiyor.
Arabacımızın bugün çok neşesi var. Gevrek ve kıvrak sesiyle köy türküsü ça-
ğırıyor:
Annene demeğe geldim,
Kaymak yemeğe geldim,
Merâmım kaymak değil,
Yâri görmeğe geldim.
Sözle ses birbirne ne güzel bağlanmış. O söylerken ben tamâmen güftenin
mâhiyetini yaşıyorum. Zâten beste kendini o kadar güzel anlatıyor ki başka türlü
duymak da mümkün değil. Ufak tefek bahânelerle yâri görmenin ne yenilmez bir
iştiyâk olduğunu, bazen günlerce tahlîl edemediğimiz hislerimizi ne güzel, ne açık ve
ne ince anlayışla söylüyor.
Arabacımızın kirpiksiz ve biçimsiz gözleri parlıyor, cânlanıyor. Berrâk bir
suyun kayalarda billûr seslerle akışı gibi onun sesi de incele, kıvrıla ne güzel, hem ne
güzel akıyor. Bu kirpiksiz ve biçimsiz gözleri gitgide daha ma’nidâr güzelleşiyor gibi
görüyorum. Bu kadar kuru ve çıkıntılı boğazın içinde böyle bir sesin kıvranışı biraz
garîp görünüyor. Her güzel şeyi güzel bir sîmâda görmekten hoşlanan ve ancak onla-
ra yakıştıran bizler, çirkinlere hayâtta her şeyi çok görüyoruz. Acabâ bu ne derece
haklı olabilir. Ekseriyetle her şahıs ahlâkı kadar güzeldir de onun için mi, yoksa?
Arabacı türküyü kesti:
- Hanumefendi, şu kuşun rengine bakın!
Kanatlarının ucu tutuşmuş gibi kıpkırmızı ışıldayan, koyu siyâh bir kuş görü-
yoruz. Ne güzel, ne zarîf… Boynunun altında zümrüt dizisi gibi br sırada yeşili var.
Bu civârda öyle hoş renkli kuşlar var ki, bazen düz mavi bir kuş, kanatlarını çarparak
ufak bir dalı sarsıyor. Bazen kırmızılı siyâhlı bir kuş topaç gibi havada oradan oraya
atılarak karşıki taşa konuyor. Bazen ise tepesi hotozlu ufacıklar sıçraya sıçraya kum-
lu yolda dolaşıyorlar.
453
Her bir kuşu hayretlerle seyrediyor ve birbirimize gösteriyoruz. Bazı yerde

renk renk keklikler arabanın çok yakınında dolaşıyor. Kaç defa tamâmen alçaktan
geçerek cıvıldayan çalıkuşlarını tutayım diye arabadan atladım. Fakat onlar o kadar
alaycı ve muazzip ki benden hiç kaçmıyorlar, lakin hiç de tutulmuyorlar.
Yolumuz kâmilen çam ağaçlarıyla dolu. Bazı yerde dağlar büyük ağaçlı or-
manlarla örtülü, bazı yerde ise çamlar bahçe taraflarının kenarındaki tezyînât gibi
kısa ve bodur.
İki yüz kırk altı kilometrelik yolu beş günde kat’ ettik. Ve artık Tokat’a gel-
dik.
Amasya iki kaya arasında idi. Bu şehir de iki dağ arasında. Burası Amasya
gibi sıkıntılı değil ise de gölge, ferahlık getiren bir hâli de yok.
Sabâhleyin râhat bir uykudan istemeksizin kalkıyorum. Yine arabamıza bini-
yoruz. Artık Sivas’a yaklaştık. Bu akşam Yenihân, yarın Sivas.
Büyükçe bir derenin köprüsünden geçiyoruz. Her garip şekilli şeye bir mâcerâ
söyletmekte gecikmeyen halk buraya da bir masal yakıştırıyor. Hakîkaten bu derenin
de birazcık görünen derinliği var.
Vaktiyle burada yollar yapılmamış olduğundan yolcular atla giderlermiş, bu
derenin üzerinde köprü mevcût olmadığından dereyi de yine atla geçerlermiş. Lâkin
sular kabardığı zaman, dere çok hırçınlaşır ve mutlaka senede bir kurban alırmış. Kaç
nişalı kız, kaç yeni güveyi bu dereye kurban gitmiş. Köprü yapıldıktan sonra da ılık
sularına imrenerek yıkanmak isteyenlerden sene de biri aynı âkıbete uğruyormuş.
Onun için bu kâtil suya “Kanlıdere” demişler.
NURİYE MESÎH
Sivas’a geleli bir hafta oluyor. Son gün kapının önünde bizi yedi gündür taşı-
yan ve asla önüne başka bir araba geçirtmeyen bu mağrur hayvanları okşadım ve
peşlerinden baktım. Kalçalarını oynatarak uzaklaşıyorlar, karşıki köşeyi dönünce
artık görünmeyecekler. Fakat ben nal seslerini biraz daha işiteceğim.
454
Ümitler de böyle değil mi? Bizden uzaklaşan bir arzunun gittiğine evvela hiç
de kâni olmadan fütûrsuzca bakarız. Sonra ihtimâli olmayan bir şey gibi acaba gidi-
yor mu diye düşünürüz ve sonra bir müddet de uzaklaşan sesleri ile avunuruz. Nihâ-
yet gözlerimizden şekilleri ve kulaklarımızdan akisleri tamâmen kaybolduğu zaman
kalbimizin derinliğinde öyle acı bir “eyvah” uğuldar ki bu feryat mutlaka orada ko-
pan ve acısı vucûda yayılan bir damar pahasınadır. İşte ben de nal seslerini artık işit-
miyorum ve birçok sevgiliden ayrıldığımı şu kaybolan sadâlarla ne kadar acı anlıyo-
rum. Kalbimin denizini bu rüzgâr alt üst etti ve dalgalar kıyıları yıkıp harâb ediyor.
Babamın şefkâtle gülümseyen sarışın yüzü daha çok yanmış. Gözlerinin içine
bakıyorum. Ne çok renk ve ışık var.
♣
Evimiz ufacık fakat çok sevimli. Önünden geçen tatlı su dereciğinin kenârına
kardeşim fırsat buldukça çıkıyor, suya kollarını sokuyor. Dirseğinden taşan ve kıvrı-
larak kaçmağa çalışan köpüklerin kaynatışı onun küçücük kalbine doyulmaz bir zevk
oluyor.
Bir tiyatro sahnesini andıran bu portatif eşyâlı evceğizin hâli beni epeyce
meşgûl ediyor. Her tarafta bir yabancılık var. Her memleketin insanları gibi eşyâları
da başka oluyor. Meselâ şu kanepe benim gördüklerime benzemiyor. Onda yabacılı-
ğını anlatan mağrûr bir hâl var. Fakat bunu İstanbul’da görsem böyle yabancı görme-
yecektim. Çünkü eşyalar da bazı insanlara benzerler, kendilerinden kıymetsi şeylerin
yanında bulundukları zaman hâkim ve mağrûrdurlar. Mutlaka sizi kendileriyle biraz
olsun meşğûl ederler. Lâkin kendilerinden zarîf ve gösterişli şeyler yanında bulundu-
lar mı sönük, miskin bir vaz’iyet alırlar. Öyle mütevâzı hâlleri vardır ki, olarla meş-
gûl olsanız bile acıyarak bakarsınız. Bu biraz da hakâretli bir duygudur.
Geldiğimiz günden beri birçok komşular geliyor. Hem ne sıcakkanlı insanlar.
Ne kadar çabuk dost oluyorlar. Bize buranın ahvâlinden bahsediyorlar, İstanbul’dan
havâdis istiyorlar. Eski bir ahbâb gibi konuşacak şeyler buluyorlar.
Evimizin küçük geldiğinden şikâyet ediyoruz.
Burada diyorlar şimdi ev bulmakta biraz müşkilât çekeceksiniz. Çünkü mev-
simi değildir. Her kiracı ancak mayıs ayında nakledebilir ve mutlaka senelik tutar.
Bu sebeple şimdi evler tamâmen meşgûldür.
455
Bu husûsta iyi bir tesâdüfün yardımı oldu. Başka tarafa ta’yîn edilen bir me-
mur evini bize devredecek. Acaba beğenecek miyiz?
Bugün evi görmeye gittim, buranın ahvâlini az çok komşulardan öğrendiği-
mizden kalın peçe koymanın mecbûrî olduğunu, aksi takdirde iyi bir nazarla bakma-
yacaklarını ve gençlerin yalnız başına sokağa çıkmaları fenâ telakki edildiğini biliyo-
rum. Yüzündeki iki kat peçenin karanlığında etrâfı seçemiyor, dar yollarda âdetâ
kardeşimin ellerini tutarak gidiyorum. Vaz’iyetin çok gülünç tarafları da var. Babam
yanımızda yürümüyor, o biraz önde, nihâyet istediğimiz yere gelmişiz. Üç saat yol
yürümüş kadar yoruluyorum. İnsanın yüzü kapalı olunca pek çabuk yorulduğunu da
öğreniyorum.
İçeriye giriyoruz, evi görüyoruz. Babam evin erkeği ile başka odada. Ev sâhi-
bi abdal tipli bir kadıncağız. Bizi küçük bir odaya alıyor ve büyük bir kadın gibi çok
ağır başlı görüşüyor. Muhâvere esnâsında kardeşimi göstererek “Çocuğunuz mu
efendim?” diyor.
Gülmemek için kendimi tutuyorum ve aynı cidiyetle cevap veriyorum:
-Hayır, efendim, torunum.
NURİYE MESÎH
Henüz sonbahârın nihâyetlerindeyiz. İlk kar dün yağdı ve şehir katmerli be-
yâz bir gül gibi kat kat beyâzlandı. Derenin kenârındaki kambur ağaç, pamuk yüklü
deveye benziyor. Kıyıları buz tutan suyun içinde ördekler, yine yazın olduğu gibi
oynaşıyorlar. Başlarıyla alıp sırtlarına attıkları su dâneleri, kanatlarının ucundan bon-
cuk dizisi gibi süzülüyor. Suların içinde bol bol, dalga dalga çırpındıklarını gördükçe
vucûdum soğuktan ürperiyorum. Alnımı dayadığım camı şimdi biraz daha soğudu
sanıyorum.
Toprak damlı evlerin üzerinde adamlar karları görüyor ve her saçağın dibi
hallâc dükkânına benziyor. Bu manzara ve makineli gibi inip kalkan bu beyâz kollar
bende kar oyunu hevesini uyandırıyor.
456
Kapı çalınıyor. Muazzez geldi diyorlar. Koşup karşılıyorum ve çok memnûn

oluyorum.
Onunla kar oynamak husûsunda anlaşıyoruz.
Bahçede istediğimizden çok kar var. Şimdi mehâret göstermek sırası… Her-
kes istediği mevzûda birer heykel yapacak, sonra Necmiye’ye haber göndereceğiz,
gelecek ve yaptığımız heykellere hayretinden âferîn diyecek.
Ellerimizde yün eldivenler… İki kürek ve iki de bıçak buluyorum. Artık her
şey hâzır… İşte başlıyoruz.
Ben evvelâ karları bir tepe hâlinde yığıyorum, sonra onu yontup sütûn hâline
getirmeğe çalışıyorum. Yan gözle Muazzez’e bakıyorum. O, ufkî bir sütûn yapmakla
meşğûl… Acabâ ne yapacak, benimkinden güzel mi olacak, yoksa?
Necmiye’ye haber gönderdim. Şimdi gelecek. O gelmeden bitirmek lâzım ki
yanlış bir hüküm vermesin.
Her şey bitmedi, elimdeki zeytin dânelerinin derisini soyup kaş yapmakla
meşgûlüm. Muazzez’e bakıyorum; o, gözlerini de kardan yapıyor. Hâlbuki onunkinin
az san’atkârâne olacağına kâniim. Benim kar yığınımdan şu heykel çıkıyor.
Beş yaşına kadar bir kız çocuğunun elinden tutan ve kucağında da iki yaşına
kadar diğer bir çocuk bulunan hâmile ve ayakları çıplak bir kadın…
Bunu Sivas kadınlarının eziyet ve cefâya tahammülünü ifâde için yapıyorum.
Muazzez’in yaptığı ise kuduz bir sokak köpeği… Ağızdan akan salyaları, saçaklar-
dan kopardığı buzlarla ifâde edebilmeğe muvaffak olmuş.
O da memleketin büyük dertlerinden birinin sokak köpekleri olduğunu söy-
lemek istiyor.
Necmiye Sivaslıdır. Onun yanında bu kadar aşırı gidilmez amma, o anlayışlı
ve tahsîl görmüş bir kızdır. Darılmayacağına emînim.
İşte Necmiye geldi. Onu telâş içinde bahçeye koşturduk. İkimiz de hale-cânla
hükmü bekliyoruz. Nihâyet son sözü söyledi. Ondan böyle bir hüküm beklemiyor-
dum ama belki yanılmıştır diyorum. Çünkü mevzû i’tibâriyle benimkini, san’at
i’tibâriyle onunkini beğendi. Hâlbuki ben kendi yaptığımı ne kadar güzel buluyor-
dum ve mutlakâ kazanacağımı ne kadar ümit ediyordum. Hatta onunkine dikkatle
bakmağa hâcet dahi görmüyordum. Şimdi yavaş yavaş ona daha dikkatli bakıyorum
ve artık gözlerimde beni aldatan ümit perdesi olmadığından mı neden ise, kendi ken-
457
dime i’tirâf ediyorum: Cidden o daha cânlı ve daha san’atkârâne… Çatalla yaptığı
tüylerin ve kuyruğun şekli ne kadar tabî’î…
Necmiye diyor ki: Netîce i’tibâriyle ikinizinki de güzel… Buna mükâfât ola-
rak bu gece bize geleceksiniz. Ben de size helva çekeceğim ve Sivas’ın helva sohbet-
lerini göstereceğim.

Sivas’ta uzun kış gecelerinde kadınların yegâne eğlencesi (helva çekmek) ve
65
erfâne yapmaktan ibâretti. Ekseriyetle fincan, peçiç ve iskambil oyunları netîce-
sinde helva çekilir. Çünkü bu karârla oynanılan oyunlar, ertesi gece mağlûp tarafın
va’dini îfâ etmesini îcâp ettirir.
O gece genç ve ihtiyar birçok komşular toplanır, kahveler içildikten sonra
odanın ortasına büyük bir örtü serilir, üzerine de büyükçe bir hamur tahtası konur,
tahtanın
etrâfı istîâb ettiği kadar kadınla dolar. Dışarıda hâzırlanıp ağdalanan büyük bir şeker
topağı tepsi ile ortaya gelir. Evvelâ tahtanın üzerine un serpilir. Sonra bu ağdalanmış
şeker halka hâline getirilir ve tahtanın etrâfında oturanlar hem türkü söyler hem de
iki ellerinin avuçlarıyla bu şeker halkasını sıkarak dâimâ aynı istikâmette çevirirler.
Halka büyüdükçe onu iki kat ederek yine devâm ederler, bir yandan da îcâp ettikçe
un serperler. Nihâyet öyle bir zaman gelir ki ellerindeki unlu şeker halkası, çok ince
yularca tellere ayrılır. Bu telleri hiç koparmadan devâm edebilmek en güzel, en ince
helvayı meydâna getirmektir.
Artık helva biter ve buna âit teferruât tamâmen dışarı çıkarılır.
Dışarıda onu süslü tepsilere korlar, ortalarına renk renk ufak mumlar yakarlar
ve genç kızların başlarına koyarak çalgılarla odaya getirirler. Her grubun önüne bir
tepsi helva konur. Çalgılar, oyunlarla geç vakte kadar devâm eden bu eğlenceden
sonra herkes evine dağılır.

Erfene: Sivas’ta kadınlar için hiçbir eğlence mevcûd olmadığından kışın uzun
ve çok soğuk gecelerinde kendilerine eğlence îcâd etmek mecbûriyetindedirler.
Başlıca eğlence olan kına geceleri kışın çok nâdir vukû’ bulduğundan dolayı,
onun aynı olan “erfene”yi îcâd etmişlerdir.
65
Ârifâne
458
“Erfene”, düğün, sünnet düğünü ve sâire gibi sebepli bir eğlence değildir.
Komşuların toplu bulunduğu bir sırada içlerinden biri “erfene” yapmaktan bahseder,
diğerleri de ekseriyetle kabûl ederler. Dâhil olacakların isimleri yazılır, masârıf ta-
mâmen hesâp edilir, herkes kendine isâbet eden hisseyi verir ve ta’yîn edilen günde
tıpkı düğüne gider gibi giyinir, süslenir gider.
O gün şenliğin hangi evde yapılması takarrür etmiş ise orada büyük bir hâzır-
lık ve telaş vardır. Aşçılar çalışır, odalar tanzîm edilir, etrâftan iskemleler toplanır,
çalgılar tutulur. Nihâyet akşamüzeri cetvele dâhil olanlar gelir. Manzara aynı bir dü-
ğün evi gibidir. Akşam ezânıyla sofralar hâzırlanır ve büyük bir neş’eyle yemekler
yenir.
Yemekten sonra çalgılar başlar, genç kız ve kadınlar kaldırılarak halaylar çe-
kilir. “Halay” Sivas’ın millî oyunudur ve lâakal üç kişi ile oynanır. İyi bilenlerden bir
dânesi (başı çeker), diğerleri onun adımını ta’kîp ederler. Yirmi kadar muhtelif hava-
dan teşekkül eden “halay” çok bedî’î bir oyundur. Her hava değiştikçe adımlar da
değişir ve basîtten mürekkebe çıkılır.
Kadınlar uzun etekli “dövmeli”66 entarilerini sürüyerek alayı ta’kîp eder. Başı
çeken elindeki çevresini sallayarak veya kendine mahsûs bir tarzda eğerek öyle zarîf
adım atar ki gittikçe daha güzelleşen bu manzaradan göz çevirmek mümkün olamaz.
“Halay” bittikten sonra “lorki” başlar. Bu yalnız oynanan bir oyundur ve birçok ma-
nilerden teşekkül eden güftesi vardır. Nihâyet gitme vakti yaklaşır, müsâfirler yavaş
yavaş dağılmaya başlarlar. Her giden müsâfiri çalgıcılar vedâ’ havası çalarak kapıya
kadar teşyî’ ederler ve bu sûretle “erfân e” âlemi de biter.
NURİYE MESÎH
4.1.10.12 Bir Macar Gencinin İstanbul İntâ’baları -1 67
66
Sırma dallı kumaş.
67
Makale “Turan Cem’iyeti”nde hitâbe olarak irâd ve bâ’de “Turan” mecmuasında neşredilmiştir.
(R[e]. H[ı].)
459
Mütercimi: Ragîp Hulûsî
Çocuk iken çok kereler Bin Bir Gece’nin füsûnkâr masallarını çılgın bir şevk
ile okurdum. Bu sefer şehzade Firûz rüyalarıma girdi. Ve beni ırak şarka, bu acâip
bedîalar diyarına iletmek için tılsımlı atını verdi. Bu tılsımlı at beni aldı, ta uzaklara,
uzaklara götürdü. İhtiyar Tuna’nın gümüş yolları arkada kaldı. Balkanların dağları,
dereleri altımda bir görünüyor, bir kayboluyordu. Derken birden bire akşamın esmer-
likleri içinde Marmara Denizi’nin sakin ve durgun suları pırıldadı ve İstanbul’un her
tarafında göklere uzanan narin ve bülent minareleri arasından hilalin doğduğunu gör-
düm. Ah, şimdi o Haliç’in kıyılarında cıvıldaşan halkın renkli kalabalığı arasına ka-
rışmayı ne kadar isterdim. Fakat tılsımlı ata nasıl kumanda edileceğini unuttum. O da
beni İran yaylasına, hazineler dolu Hindistan illerine götürdü. Bereket versin ki
Himalaya’nın buzlu tepelerinden birine çarpmadı. Ben de uyandım. Şarkın mucizeli
masallarla işlenmiş dünyası daima garplıların ruhunu cezp etmiş, merakını uyandır-
mıştır.
Macarların ise şark ve bilhassa Türkiye’ye olan dikkati yalnız yenilik sâika-
sıyla veya ilim hırsı değil, belki müşterek bir emel ve asırlarca süren temaslarıdır.
İşte Macaristan Talebe Cemiyeti Hariciye Encümeni Reisi Kuyaş Bela idaresinde
1924 senesi Kanun-ı Evvelinde bir Macar gençliğinin kardeş Türkiye’ye ilk resmi
ziyaretini yapmak gibi muayyen bir maksatla hareket etmiş olan elli Macar Dâru’l-
fünûnlusu daha memleketimizden çıkarken kalplerimizi Turan ovalarından gelen
sıcak bir soydaşlık duygusunun doldurduğunu seziyorduk. Şimdiye kadar zannetti-
ğimiz gibi bilhassa şu son düştüğümüz millî zillet çağında yeryüzünde tamamen kar-
deşiz, öksüz olmadığımızı bilmiş olmak hissi bize o kadar iyi geliyordu ki kendimize
diyorduk:
“Herhalde bir yerde, hem pek de uzak olmayan bir yerde Macar kardeşliğini
fahr ile kabul ve itiraf eden ve bizi uzanmış kollarıyla, açık doğru kalpleriyle bekle-
yen insanlar var.”
1500 kilometre kadar süren yolumuz, nihayete kadar bir zamanlar, hem de
pek o kadar uzak olmayan bir zamanlar, güneşin ya Macar ya Türk şanını ilân için ve
bunların silahlarını ışıldatmak için parladığı yerlerden geçiyordu.
460
Seyahatimizin üçüncü günü şafak sökerken pencere yanında oturan rasadımız

gür bir sesle: “Minare!” diye haykırdı. Artık Türk toprağına, Osmanlıların şanlı im-
paratorluklarının eski ikinci pây-i tahtına erişmiştik. İstanbul Talebe Birliği’nin gön-
derdiği iki murahhas bize doğru kollarını uzatarak ve yüzlerin sevinçten daha parla-
yarak Macarca “Hoş geldiniz, kardeşler, merhaba!” dediler. Fazlasını bilmiyorlar,
fakat bunu iyice öğrenmiştiler. Derken vagonlarımıza birtakım babayiğit Türkler
bindiler. Yüzleri Macar taşra halkına ne kadar benziyor. Yunanlılar Türkiye’ye gelen
seyyahlara bir şey daha yapmasınlar diye Türk demiryolu zabıta memurları trenimize
refakât etmektedir. Zira trenimiz iki saat kadar Yunan arazisinden geçiyor. Filhakika
bundan sonra gelen istasyonlarda trenimizin her iki tarafında dokuz on süngülü Yu-
nan neferi bekliyor. Yunan vizesi olmadan kimsenin Yunan arazisini geçmesine mü-
saade etmiyorlar. Fakat Kemal Paşa, Lozan’da Türkiye’ye gelecek seyyahların ayrıca
müsaadeye hacet olmaksızın bu araziden mürurunu da te’min etmiştir. Bu Yunan
askerlerinin hâli ne acıklıdır! Sabahın serin rüzgârında dişleri birbirine çarpıyor. Ta-
bii İngilizlerin verdiği kaputlar çoktan yıpranmış, ayaklarındaki kunduraların aralık-
larından da parmakları gözüküyor! Tüfekleri de mütenevvi çeşitler arz ediyor. Birçok
nev’i Antant mâmûlatı yanında manliher ve mavzer tüfeklerini fark ettim. Zaten ken-
dilerinin de teçhizatları gibi bükük dizleri gevşemiş. Şüphesiz şanlı Miltiyades ile
büyük Perikles bunları birden bire görürse kendilerinden diye tanımayacaklardır.
Nihayet Türk toprağına ayak basmak için Meriç’ten geçtik. Uzunköprü’de is-
tasyon bizi bekleyenlerle dolu, bütün hudut muhafaza kıt’asının o gün hizmetten mu-
âf efradı, civardaki köyün küçük büyük bütün halkı burada idi. Ve istasyon binasının
pencerelerinden iri, meraklı gözlerle bakan Türk kadınları görülüyordu. Lâkin güzel
yüzleri peçe ile örtülmüş değildi. Gelenler vagonlara birer ikişer Macar ve Türk bay-
rakçıkları takıyorlar ve bu sırada muttasıl: “Sizi bir aydır bekliyoruz kardeşler. Niha-
yet geldiğinize o kadar memnun olduk ki…” diyorlardı. On saat daha trenimiz ufak
nehirlerin, çayların açtığı derelerle sık sık dilimlenmiş dağlık tepelik araziden geçti.
Buralarda ormanları en evvel Bizans bahriye dülgerleri, ondan sonra da kanlı harple-
rin bir iki sene devam eden kızıl fırtınaları yıkmış, yakmıştır. Toprağın yüzünde bu-
gün bile daha izler görülüyor. Avcı siperleri, mermi çukurları ve ötede beride tel ör-
güler… Arazinin büyük bir kısmı yalnız avcıların işine yarar, tam takır bir hâldedir.
Trenimiz Çatalca’nın fetholunmaz meşhûr müşehhedlerini de tekerleklerini gürülde-
461
terek geçti. Ayastefanos’tan itibaren de bizim zafer yürüyüşümüz başladı. İstanbul’a

girmezden evvelki istasyonlarda talebe arkadaşlarımızı kokulu demetlerle, bizleri de
sıcak selâmlı sözlerle karşıladılar. Fakat en güzel nümâyiş asıl İstanbul’un büyük
istasyonunda oldu. Pek parlak bir surette aydınlatılmış ve baştanbaşa Macar-Türk
bayraklarıyla donatılmış olan istasyonu, bizi istikbâl için gelenlerin kesif kitlesi sım-
sıkı doldurmuştu. Trenimiz heybetli bir gürültü ile istasyona girerken vagonlarda
terennüme başladığımız Kemal Paşa marşını duyan bildiklerin ve yabancıların, tale-
be, zabıtan ve sivillerin hep birden ağızlarından çıkan “yaşa” nâraları etrafı çınlattı.
Buna cevap olmak üzere mahsusen gönderilmiş bir bando şerefimize Macar
marşını çaldı. Vagonlarımızdan inemiyorduk, çünkü merdivenlerden bizi kucaklayan
kollar uzanıyordu. Ondan sonra dostlarımız Türk âdeti mucîbince bizi yanaklarımız-
dan öpüyorlardı. O akşam bu heyecanlı nümayişlerin hiç arkası gelmeyecek imiş gibi
devam etti. Nihayet bizi akşam taâmı için bir otelin salonuna gönderdiler.
Burada da bir mızıka takımı bizi Macar marşıyla karşıladı. Macar ve Türk
bayraklarıyla donatılmış duvarlar üzerinde tam medhâl karşısına gelecek surette
Hürtey Mikloş’un yeşil dallarla kuşanmış bir resmi, mukâbil tarafında da Gazi Mus-
tafa Kemal Paşa’nın resmi talîk edilmişti. Ertesi gün bütün gazeteler muvâsaletimize
ait resimler bastılar ve ondan sonra her gün programımız hakkında mufassal malûmat
verdiler. Bütün şehri gezdik, ezcümle “bâb-ı saadet” denilen yeri gördük ve buranın
muhteşem vaziyetini temâşa ile saadet-yâb olduk. Marmara Denizi’nin şurada mavi,
orada yeşil renkte oynaşan ayna sathını, öte tarafta sislere bürünmüş görünen Asya
sahillerini, Haliç’in sayısız gemi direklerini acûl hareketlerle kayıp giden şirket va-
purlarını, kayıklarını ve İstanbul cihetini o kadar latîf bir surette süsleyen beyaz mi-
narelerini seyrettik. Bu minareler o kadar narin, o kadar dar ve ince ki insan mutlaka
bu göğe uzanmış kolların hafif sazlar gibi ilk rüzgâr darbesiyle yerlere eğileceğini
veya büsbütün dürüleceğini zan eder. Öyle iken bunların asırlar gören taşları el-ân
sağlamdır. Ve Karadeniz’in soğuk rüzgârları, yağmur ve öğle güneşinin yakıcı hara-
reti karşısında mukâvemet edip durmaktadırlar. Karanlık sinelerinden yukarıya doğru
ince oymalı şerefelere kadar dar, helezonî bir merdiven tırmanır. Buradan –kırk, elli,
altmış metre irtifâdan- günde beş defa müezzinlerin dudaklarından ibadete çağıran
kadîm nağmenin titreşen sözleri duyulur. Bu kutsi sözler Bizans üstatlarının, onlar-
dan hiç de aşağı olmayan bir hangi mümtaz Türk mi’mârının inşâ ettiği azîm, kıy-
462
metli kubbeler üzerinde gürleyip giden, bâdehu bu sakin ses, her günkü alışveriş gü-
rültüleriyle uğuldayan sokaklar üzerinden yüksek duvarlarla sarılmış avlular içine
girer. Büyük pazarın, çarşının garip kemerleri altına kayar. Bunu işiten hakiki mü-
minler bir dakika için elindeki meta’ı hemen bırakır ve yerlere kapanarak Allah’ın
lütuf ve mağfiretini zikir ve tebcîl ederler: Ya Rabbi! Buradan, bu temiz irtifâdan o
kirli dünyanın her bir köşeciği ne kadar güzel! Küçük mescitler, azametli camiiler
birbirlerine ne kadar benziyorlar. Bununla beraber hepsinde kendisini başkalarından
ayırt eden bir cihet var. Binlerce senelik Ayasofya’nın kuvvetli duvarları hayret-bahş
kubbesi bugün bile yavaş yavaş övünen kudretine karşı değişmeden, sarsılmadan
mücâdele ederek duruyor. Evet değişmeden… Yalnız Müslüman tenzîhçiliği bunun
duvarlarından yaldızlı e’izze (‘azîzler) tasvîrlerini silmiş. Buna mukâbil ma’bedin
dört köşesine ilave ettiği barîn minarelerle tezyîn etmiştir. Yeni Camii duvarları da
asırların tozlarından kararmıştır.
Ortaköy, Dolmabahçe zengin oymalarla müzeyyen mermer şerefeleri üzerin-
de ise güneş kar gibi beyaz bir kitabe halinde in’ikâs eder.
Muhteşem sultan saraylarının zengin dairelerini gezdik. Bî-baha kıymetten
emsalsiz halıların ayaklar altında latifçe çöken satıhları üzerinde dolaştık. Eski Bi-
zans’ın kuvvetli taşlarından inşâ edilen Topkapı Sarayı, Justinyanus’un sütunlu ka-
rargâhına, bu geçmiş zamanların çöken şevket-i bekâyâsı üzerine bakıyor. Bunların
arasında bugün demiryolu hattı geçmektedir. Buranın serin daireleri müze olacaktır.
Esasen Beşinci Sultan Mehmet de öyle irade etmişti. Artık Kara Mustafa Dîvânı de-
nilen odadan milletlerin tâli’leri hüküm olunmayıp, o odanın ki duvarlarından daimi
akan su şebekesi mütemadi şırıltısıyla arkadan dinleyecek kulakların hâin maksadını
boşa çıkarıyordu. Artık vaktiyle yalnız şevketli padişahın ayak basabildiği yerden
Bağdat Kasrı’nın yaldızlı meşin kaplı kubbesi altından bir alay meraklı ecnebiler
uzaktaki maviliklere bakıp dalacaklardır.
Yıldız’ın o zamanki hâkimi, müstebit sultan Abdülhamît-i Sânî burasını daha
1909’da terk etmişti. O zamanki millî uyanma, canlı yaşama arzusu hülasa Genç
Türklerin her şeyi yenileştiren hareketi kendisini nefyetmişti. Fakat bu periler beldesi
boş ve faidesiz durmuyor. Erkân-ı Harbiye Mektebi burada mümtaz zâbitlerini yetiş-
tirmektedir. Haremlerde artık bütün gün bir alay odalık sultan efendinin
mahzûziyetlerini temin etsin diye kadın efendilerini süslemekle meşgûl değillerdir.
463
Burada birinci kadın efendinin geniş harem dairesi yemek salonunda,

meveddetkârane kahveler içildikten sonra, üzerinden hayat kuvveti taşan bir binbaşı
bize yeni Türkiye’nin büyük, güzel tasavvurlarından şevk ve heyecanla bahsetti.
Şimdi etrafımızdaki gölgeli adaları, altın balıklı göllerin kıyılarını yavaş yavaş gazla-
rın ışığı istila ediyor. Fakat Türk ruhlarında darmadağın olmuş, Türk yurdunda yeni
bir tulû’ kızarıyor ve yeni çiçekler açıyordu.
Hicapengiz Sevr Sulhnâmesini kabul eden Türkiye’nin üçte ikisinin elden
gitmesine rıza gösteren ve vatan hâini diye damgalanan Altıncı Sultan Mehmet alt-
mış sene evvel inşa edilmiş olan Dolmabahçe Sarayı’ndan kaçmıştır. O Sultan Meh-
met ki fetholunmaz İstanbul kapılarını açmış ve Genç Türkler aziz vatanına ayak
basmış olan düşmanları kovmak için cihan harbinin şanlı generallerinden biri ku-
mandasında Anadolu’nun göbeğinde silahlanmaya başladıkları zaman kendi askerini
Kemal Paşa aleyhine bunların emrine vermişti. Fakat bu askerler Genç Türkler’e
iltihâk edip kahramanca bir mücâdeleye giriştiler. Çünkü hasta adamın şifa bulduğu-
nu zaferden mest olmuş düşman ordularına göstermek istiyorlardı. Bunun için bu
millî ordu muazzam bir hamle ile teşekkül etti. Kanlı cenklerde dûçâr oldukları müt-
hiş zâyiât içlerindeki vatan muhabbeti ateşini söndüreceği yerde daha ziyade parlattı.
Ve ölümü istihkâr eden şecaatlerini artırdı. Bu çarpışan safların arkasında da harem-
lerin o kapalı ve kıskançlıkla saklanan körpe çiçekleri saracakları yaraları daha iyi
görmek ve acıları dindirmek için sık peçelerini attılar. Daha başkaları mûtena ciltle-
rinin yumuşak nefâsetini feda ettiler. Yeni Dârü’s-sınâalar çalışan kadınlarla doldu.
Fakat bu kâfi değildi. Uçuşan mermilerin ölüm haberi dağıtan ıslıklarından korkma-
yarak sırtlarında cenkteki kardeşlerine gizli gizli cephane taşıdılar. Ve erkeklerin
ellerinden tüfek düştüğü zaman ince parmaklarıyla bunlara sarıldılar. İşte burada her
Türk erkeği hakikaten kadının sadece huzûzata yarayan nazlı bir bebek değil, kendi-
leri gibi duymak, düşünmek, iş görmek kabiliyetini hâiz ruh sahibi şahsiyetler oldu-
ğunu cenkte değil, ondan daha ziyade sulh zamanındaki sivil hayat ocağında bir yol-
daş olduğunu… anladı. Bu suretle işgâl edilen yerler, vilayetler, kasabalar yahut öyle
demeyelim henüz üzerinden duman tüten harabeler kurtarıldı. Lâkin üç senelik fası-
lasız bir harpten sonra son Yunan askeri Anadolu’nun ecdattan kalmış, kanla sulan-
mış toprağından defedildi. Ve ortada yakıcı bir maddiyet kesp etmiş olan milletler
meselesi, kendi kendine halloldu. İstanbul’daki Antant askerleri de pılıyı pırtıyı top-
464
layıp gittiler. Altıncı Mehmet de onlarla beraber kaçtı. Herhalde milletin pek haklı
gazabından korkmuştu. Bunun için kendisi İngiliz devlet ve himayesi altına idhâl
edilmişti.
Demokrasi esası üzerine kurulmuş olan tek meclisli parlamento, büyük bir si-
yasi inkılâp zeminini hazırladı. Saltanatı ilgâ etmek suretiyle Osmanlı hanedanının
altı yüz senelik hâkimiyetine nihayet verdi. Hilafeti saltanattan ayırarak bir müddet
daha muhâfaza etti. Fakat bu bütün Müslüman âlemine karşı Türk milletine yalnız
birtakım vazifeler tahmil etmiş olduğu için biraz sonra bunu da ortadan kaldırdı ve
millete cumhuriyet esaslarına müstenit yeni bir teşkilat kanunu verdi.
Minnettâr vatanın Mebusan Heyeti, Mustafa Kemal Paşa’ya Gazi unvanını
bahşederek kendisini ilk Türk Cumhuriyeti riyasetine intihâb etti. Kemal Paşa yeni
Türklerin mukaddes gayesini icmal eden şu düsturu söylemiştir: “Biz Türkler bundan
sonra müstakil, mütekâmil ve hür bir vatanda kendi gayesinden haberdâr millî bir
siyaset tâkip etmek isteriz!” Bu sayade intibâh bulan Türkiye, yeniden kurulmaya ve
bununla birlikte yeni bir İstanbul meydana gelmeye başladı.
Millî pay-i taht daima milletin sadık bir aynası olmak gerektir. Zira baş nasıl-
sa, onun düşünceleri, gayeleri, çalışması ve işlemesi nasılsa bütün milletin yapılışı da
öyle olacaktır. İstanbul hakkında ise daima şöyle bir söz sarf edilmiştir: İstanbul’u
tanıyan Türkiye’yi tanımış değildir.”
Şehrin haricî çehresi, sokakları, binaları eskiden beri ve bugün en mütelevvin
bir levha arz ediyordu ve etmektedir. Şehir, Bizans’ın parlak duvarlarından kalma
âbidelerle doludur ki bunlar kısmen oldukları gibi veya tamamen tebdîlâta uğrayarak
bugün bile zamanın darbesinin sakınılmaz demir dişine karşı binlerce senelik mukâ-
vemet kuvvetlerini sarf etmiş bir halde duruyorlar. Kısmen de harabeleri üzerinde
âlimlerin acaba vaktiyle ne maksada hizmet ediyordu, diye münâkaşa edebilmeleri
için veyahut daha fenası perişan taşlarından yeni binaların yükselmesi için zeval de-
nilen kara tâliâ uğramışlardır.
Mâ’bâdı gelecek nüshada.
DEYEG PERNO

465
4.1.10.13 Bir Macar Gencinin İstanbul İntibâları -2
-Geçen Nüshadan Mâbâd-
İstanbul ve Üsküdar denilen iki büyük semtin şayân-ı dikkat sokaklarında ah-
şap evler kendilerine mahsûs görünüşleriyle uzun sıralar teşkîl ederek duruyorlar.
Pencerelerini sıkı kafesler örtüyor, bunlar öyle pencereler ki yarı kapanmış dev göz-
leri gibi. Bunların içine bakamayız, fakat bunlar belki de gizlice bizim her hareketi-
mizi gözlerler. Ben de bu kafesler arasından baktım ve görülmeden görebilmenin
verdiği latîf teminkâr hissin lezzetini duydum. Fakat bütün hayatında dünyayı böyle
parmaklıklar arasından seyretmiş bir kimse, şüphesiz ki kendini hakiki bir kafes için-
de hissetmiştir. Bu ahşap evler zamanımızda gittikçe azalıp kayboluyor. Büyük yan-
gınlar bunların sıralarını seyreltiyor. Nitekim 1918 senesinde Aksaray-Fatih tarafla-
rında 4000 ev eski gazetelerin tabîr-i mahsûsları mûcibince ta’me-i dendan-ı lehîb
olmuştu. Fakat bir defa kızıl horozun harabeye çevirdiği yerlerde artık ahşap evler
inşâsı câiz değildir. İşte bu sabık yangınlar dolayısıyladır ki kendi evlerinde hâkim
yaşayan Türkler kiracılığın sefâsını tattılar. Şimdi yanan arazide gittikçe kalabalık bir
halde Galata, Beyoğlu’ndaki Avrupa usulü taş, demir ve beton binalar yavaş yavaş
aralara giriyor. Bunların zevki tırmalayan üslupsuzluğu şehrin kendine has şarklı
çehresiyle istihzâ ediyor ve bunları ortadan kaldıracak gibi tehdidkâr bir vaziyet alı-
yor. Buna tek bir çare olabilir. O da her yeni yapılan evi eski Türk üslubunda inşâ
etmek.
Şehrin âhâlisi de mütenevvidir. Türkler, Macarlar gibi mahkûm milletlerin li-
sanına, dinine kat’iyyen dokunmamışlar ve bunların serbestçe yaşayıp inkişâf etme-
lerine müsaade etmişlerdir. Bugün böyle iyi kalpler bir müsahelekârlığın tahtında ne
büyük tehlikeler gizlendiğine, pek acı tecrübeler bahasına nihayet vâkıf oldular.
Çünkü eski Bizans’ın bir zamanki hâkimleri de fetholunan şehirde kalabilmişlerdi.
Bunların harsları da istikâmetini muhafaza etti. Yani gittikçe daha tefessühe uğradı.
Rumlar ve Ermeniler nüfusu pek fazla arttı. İşte bunlar, tam işgal zamanında mevrûs
hainliklerinin icâp ettirdiği tarzda dişlerinin beyazını gösterdiler ve Fatih Sultan
Mehmet askerlerinin babalarına merhamet ederek canlarını esirgediklerine karşı
minnettârlıklarını daimi bir ızrar arzusuyla izhar ettiler.
466
Bu vaziyet karşısında kurtuluş yolunda birtakım temizleyici mesâi başladı.

Balkanlarda kalmış Türklerle Türkiye’de Rumca tekellüm eden âhâlinin mübâdelesi
hararetle devam ediyor. Bu keyfiyet şehrin nüfusunun azalmasına hayli tesir etti.
Hatta ticari hayat da bundan müteessir oldu. Fakat buna mukabil bir büyük temiz-
lenme var ki daha az şayân-ı arzu değildir. Bu sayede gizli düşmanlarla daimi müca-
dele felaketinden kurtulunuyor.
Şimdi Türklüğün istiklâli tamamiyetini bulmuş ve memleketin nüfuzu harice
karşı yeniden kuvvetlenmiştir ve onun her sözü hakiki sıkletiyle takdîr edilmektedir.
Artık her türlü terakkiye dünya ile beraber gidişe dâhilden daima fena gözlerle bakan
eski Türk partisi, hocalar ve imamlar alayı ortadan kaybolmuştur. Fakat bu İslami-
yet’ten yüz çevirmek, dinsizliğe dönmek değildir. Bugün de Kur’an’ın derinliklerin-
den susamış ruhlarla manevi feyiz alınıyor. Zira iyi biliniyor ve çocuklara da öğreti-
liyor ki din ve iman olmazsa büyük bir şey yapılamaz ve yapılmış olan da yaşatıla-
maz.
Türk Dârü’l-fünûn’larından bütün cihanda meşhûr âlimlerin yetişeceği za-
manlar seri adımlarla yaklaşıyor. O zamanlar ki Anadolu’nun ufacık köylerinde me-
deniyetin birer fa’âl tahammucisi mevcût olacaktır. Eski Dârü’l-fünûn’a İngilizler,
Hindu neferlerini sokmuşlardı ve bunlar şüphesiz burada çok tahribâtta bulunmuşlar-
dı. Lakin bu binalar bugün artık adetleri gittikçe artan talebeleri isti’âb edemez oldu.
Hükümet Ankara’ya nakledilmiş olan nezaretlerin boş kalan saray gibi binalarını,
adetleri çoğalan ve aralarında her fakülteye mensûp ve yüksek tahsîle hâhişkâr (he-
vesli) bir hayli hanımlarda bulunan Dârü’l-fünûn muallim ve müteallimlerine o Türk
hilâlinin zeval bulmaz şerefi için birkaç sene evvel ellerinde silah genç kanlarını dök-
tükleri gibi bundan sonra da yine o uğurda ilim kuvvetleriyle mücâhede ve mücâdele
edecek olan bu zümreye bırakmaktan daha terakkiperverâne bir suret ve milli gayeye
hâdim bir harekette bulunamazdı. Hem de hükümet yalnız Dârü’l-fünûnları düşün-
mekle kalmıyor, eski medreselerin yerine yeni yüksek mektepler de yükseliyor. Bun-
ların aydınlık dershanelerinde havadâr koğuşlarında, her türlü asrî terakkilere adım
uydurmuş, fakat cedlerinin akîdelerine sâdıkâne merbût Türkiye’nin füsunkâr çiçekli
bahçesi, istikbâlin ümitleri yetişiyor. Hanımlarda gittikçe mütezâyid bir surette zen-
gin levâzıma mâlik orta mekteplere ve muallim meslek mekteplerine rağbet ve de-
vam etmektedirler. İstanbul’da geçirdiğim günler arasında bizi misafir kabul eden iki
467
kız mektebinin şirin talebeleri arasında geçirdiğim iki gün, hiçbir zaman hatırımdan
çıkmayacaktır. Bunların çehrelerinin güzelliğini serbestçe görebildik, gülümseyen
gözlerini peçe örtmüyordu. Yalnız başları kar gibi beyaz, ince bir tül ile sarılmıştı.
Türk kadını bugün artık daha on üç yaşında ne o gözlerin yalnız dışarıda bir kısmını
bırakan köylü işi yaşmağı, ne de İstanbul’un sıkı i’tiyâdı mucibince endâmı tamamen
belirsiz bir hâle sokan siyah ve koyu renk çarşafı giymeye mecbur değildir. Şehrin
sokaklarında üç nev’i kadın gördük, bunlardan bir kısmı her hususta Avrupalı gö-
rünmek istiyor. Elbiselerini Paris’in meşhûr ustaları biçmiştir. Bir kısmının giyinişini
her hususta Avrupalı, fakat perçemlerinin üzerine tepe saçlarının etrafını ince ipekten
sarık tarzında bir nev’i mendil çeviriyorlar. Eski kıyafete sâdık olup yüzleri peçe ile
mestûr bulunanlar ise nazara daha az çarpıyor. Ve adetleri gittikçe azalıyor.
Teaddüd-i zevcât çoktan modasını geçirmiştir. Esasen yarım asırdan beri ha-
ram kelimesi ailenin kendi akrabasından başka hiçbir erkekle bir söz teâtisi edeme-
yen kadın azasından başka bir şey ifade etmiyordu. Bugün kadınlar önünde her mes-
lek açıktır. Ve bunlar İslamiyet’in mukaddes kanunlarına sâdık kaldıkları takdîrde
her nev’i sükût tehlikesinden mesûn kalacaklardır. Fil-vaki’ Türk aileleri barlara ve
kafe şantanlara gitmez. Esasen bunlar yalnız Galata ve Beyoğlu’nda bulunur. Ve
oranın tatlı su frenk kadınlarının eğlence yeridir. Umumi dans ile müterâfik müsame-
relere de ancak büyük bayramlar münâsebetiyle ve zevclerinin refâkatinde giderler.
Ve dans edenlerin arasına nâdiren ve pek az bir zaman için girerler. Tercihen ufacık
masalar etrafında oturup tatlı meşrubat içerek musâhebe ederler. Nitekim şereflerine
Macar sefâreti, İstanbul şehr-i emaneti ve dârü’l-fünûnlar tarafından tertîp edilmiş
parlak fakat tamamen içkisiz müsâmerede Türk hanımları da kalabalık bir hâlde
isbat-ı vücut ettiler. Bilhassa Dârü’l-fünûnlu hanımlar pek hoşlarına giden çardaşı
büyük bir gayretle öğrendiler ve oldukça maharetle oynadılar.
Bu birkaç sene evvel tamamen imkânsız bir şey iken bugün artık Türk aileleri
ziyarete gidilebilir ve ev sahiplerinin resimleriyle daha sâir asrî tezyinât ile süslenmiş
mükellef salonlarda hanımlarla musâhabe edilebilir. Hâli o kadar yerinde olmayanla-
rın ise ince halılarla üzerlerinde Kur’an-ı Kerîm’den alınmış ayetlerle süslü birçok
levhalar asılmış olan duvarların çevirdiği ufacık odaları vardır. Fakat burada kendi
evlerine, ailelerine aldıkları kimseleri pek itinakârane intihâb ederler.
468
Pay-i tahtlık Ankara’ya naklettikleri zaman birçok kimseler, bu “Dilber vazi-

yetli şehri ölüme mahkûm etmek olacaktır zannediyor. Çünkü Ankara’nın tabii gü-
zellikleri buranınkileri ile rekâbet edemez.” diyorlardı. Hâlbuki milli ruhun güzelliği,
kuvveti bunu kat kat geçer. Fakat bundan dolayı İstanbul büsbütün harâp olacak de-
ğildir. O Allah’ın vergisi muhteşem vaziyeti, tabiatın zengin hediyeleri, perilere lâyık
Boğaziçi buna kefildir. O Boğaziçi ki onun ta bir ucundan sonuna kadar, Karadeniz’e
değin vapur ile gidilebilir. Ve sahillerinde serin dalgaların eteklerini hafifçe okşadığı
muhteşem sayfiyeler, mükellef köşkler bulunur. Buralarda vapur gölgeli servi ve
zeytin ağacı adaları arasından kayar gider. Ah burada tabiatın nazlı dilberinin kuca-
ğında yaşamak ne hoş olurdu!
İstanbul’un daha ziyade inkişâfının ikinci bir müeyyidesi Rusya’nın kalkın-
masıyla yeniden hayat bulan işlek ticarettir. Hükümetin de başlıca gayreti yeni mu-
vâsala yolları vücuda getirmek suretiyle zirâi kalkınmayı ve henüz işletilmemiş
ma’âdenin açılmasını temine masrûftur. Bunun için bütün memlekette hamâlî bir
faaliyet hüküm sürüyor. Tebellür devri başlayınca muhakkak mucizelere şâhit olaca-
ğız.
Onlarla olan kandaşlığı gurur ile kabul ve itirâf ediyoruz. Zira onlar bugün ci-
hanın en asil bir milletirdirler. Yaşamak, yaratmak, işlemek arzusu ile kaynayan ruh-
ları vardır. Kendilerinde daha güzel bir istikbâle ait bütün vaatleri taşıyorlar. Bunlar
bir say’ ordusunun efrâdıdırlar. Şüphesiz Allah da onlarla beraberdir. Çünkü o iş
erlerini sever. Onların tarihleri de ana hatları, taslağı itibariyle bizimkine benziyor.
Hiç olmazsa şimdi onların verdiği örneği benimsesek… Biz onlardan çok şeyler öğ-
renebiliriz ve bu onlardan öğreneceğiz şeyler bize bu düşmüşlük zamanımızda emni-
yet ve kuvvet verecektir.
Budapeşte Dârü’l-fünûnu İktisâd Fakültesi Müdâvimlerinden
DEYEG PERNO

469
4.1.10.14 Van -1 68
Erzurum’dan çıktınız mıydı, yüksek dağlar, keskin kayalar arasından, sular

çayırlar, yeşil vadiler aşarak ve nihayet Arnis-Erciş’ten geçerek, sekiz dağ arasında
kalan mor sümbüllü zümrüdün, bir vahanın sağ köşesinde “Van” vilayetini görürsü-
nüz.
Van bu eski ve tarihi şehri, bugün iki şehir olarak kaydetmek lazımdır. Eski
Van-Yeni Van!
Eski Van, yeşil ve derin ağaçlıklar arasında semâya yükselen beyaz sıvalı ka-
şâneleriyle nazara çarpardı. Lâakal bin dükkânlık bir çarşısı, çok kıymetli ve tarihî
abideleriyle şöhret bulan Van’ın eski hali, bugün zavallı Van halkının sıcak gözyaş-
ları içine gömülmüştür.
Yeni Van, siyah islerle kefenlenmiş beyaz ve harap duvarlar, harap evler, bi-
rer toprak kalesine inkılâp eden muazzam âbideleriyle bir hicran ve felaket meşheri-
dir.
Üç buçuk dükkânlı bir çarşı, semaya siyah kefenlerle yükselen canlı duvarlar
arasında birer hortlak gibi eylül rengine boyanarak uzanan kavaklar ve yüzlere haşin
birer nazar fırlatan viran bucaklar, harap pencereler, çökmüş kapılar ve bir nisyan, bir
hazan… İşte şimdiki Van!
Bugün şu harabeler arasında kalan yeşil Van Türk’ün hicranzede bucaklarda
kalmış, uzak bir beldesidir.
Van, tarihî, içtimaî, edebî ve coğrafî nokta-yı nazardan tetkîk edilememiştir.
Bu ağır vazifeyi kimse boynuna alamamıştır. Muhterem Milli Mecmua’nın gayur
sahibi Mehmet Mesih Beyefendi kardeşimizin teklifi ve sâniyen Van’ın bugünkü
hazin manzarası karşısında duyduğum hisler beni bu vazifeyi icraya sevk etti!
Van’da hayat içtimâiye nasıldır? Van’ın gece oturakları âdât ve an’anâtı ne-
lerdir ve nasıldır? Terbiye-yi içtimâiye ve fikriyenin evsâfı nedir? Millî kıyafetler,
meşahir, âbideler, eğlenceler terakkiye karşı fikirler… Tarihî, coğrafî bazı husûsât…
Bunları bütün sırasıyla Milli Mecmua’nın muhterem kâr’ilerine yazacağım!
68
Mecmû’amız kâr’ilerinden Timûr Oğlu Hasan Tahsîn Bey tarafından gönderilen bu mektûbun
mesleğimize muvâfık olan kısımlarını derc ettik.
470
Van’ın hayat içtimâiyesi çok tuhaftır. Erkekler kıskanç, kadınlar pek saftır.
İki ve bazen üç katlı evlerin ekseriya bir büyük ve gizlice, yani üç taraftan kapalı bir
salon etrafında dört beş odayı şamildir. Bu odalar ya çok kıymetli Acem halıları ve-
yahut Kürt mâmûlâtı keçeler ve kilimlerle tefrîş edilmiştir.
Kanepenin ne olduğunu bilmeyen bir kısım ahali, odanın müteaddit mahalle-
rine çok büyük ve kalın minderleri iki kat ederek yayarlar ve gelen misafirler bu
minderlerin üstünde oturur.
Evlerde ekseriya yukarı başta bir nev’i kanepe misilli oturacak bir yer vardır
ki buna âvâm “makat” der. Bu “makat” çok kıymetli bir kilim veya halı ile süslenmiş
olup sol ve sağ köşelerde -ale’l-ekser- mor kadifeden işlemeli, küçük murabba şek-
linde minderler vardır. Etrafta ot ve saman dolu uzun yastıklar dizilidir.
Makatın tam ortasında etrafı yastıklarla çevrilmiş bir minder vardır. Burası
evin en ihtiyarının yeridir.
Bu odadan başka yine bu suretle mefrûş diğer bir oda vardır ki burası misafir
odasıdır. Duvar diplerindeki minderlerin önünde sigara tablaları bulunmaktadır. Du-
varlarda Acem işi seccade halılarla çevrilidir.
Evde herhalde bir namaz kılan mevcut olduğundan duvarlara resim çakmak
yasaktır. Bazı kere tam karşı duvarda büyük bir ayna görülür.
Yukarıda da söylediğim gibi her evde, her halde bir namaz kılan mevcut ol-
duğundan sabahları şafak vakti kalkılır, namaz kılanlar, namazlarını kılıncaya kadar
evin gençleri büyük ve parlak semaveri, yakar, demler, hazırlarlar. İhtiyarın minderi-
ni doğrular, nargilesini yakar ve önüne sofra tabir edilen büyük bir bez sererler. Bu-
nun üzerine büyük ve ince “lavaş” namıyla ma’rûf etmekle ünlü, güzel peynir koyar-
lar. İhtiyâr sonra sofraya vasıl (!) olur. Semaver sofranı yanında ve çaycı hazır!
Şimdi semaverin laklukuna nargilenin takırtıları karışmış! Gençler sofranın
kenarında diz çökmüş -tıpkı mahalle mektepleri gibi- büyük istikân -çay kadehi- do-
lu, fazlaca koyu, siyah mürekkep gibi çay önlerinde, peynir ekmekle bir iki istikân
çay yuvarlandıktan sonra ağızlarını temizlerler ve bir fatiha okuyup çekilirler. İhtiya-
rın nargilesi kurulur. Beş- on çay yemekle yediler ya, hiç şüphesiz kırk tane de kıt-
lama -şekeri ağza alarak içilen çay- yuvarlarlar. Ondan sonra ihtiyar işi gücü varsa
gider, yoksa ve mevsim yazsa, bahçesinde mutlaka mevcut bulunan sebze gerdilerine
gider, oradan da muzır otları ayıklar.
471
Gece hayatları ise: Yemekten sonra sofular namazlarını kılar ve seccade üze-
rinde tesbîhlerini çekerler ve bir saat sonra hepsi de uyurlar. Eğer mevsim kış ise
oturmaya gelirler. O vakit kadınlar bir odaya, erkekler diğer bir odaya toplanır. Er-
kekler ya Ahmediyye, ya Muhammediyye veyahut Battal Gazi gibi hikâye kitaplarını
alırlar, birisi bunları okur, diğer yirmi otuz kişi de –sâkin ve vakûr – ahlar, oflarla
dinlerler.
Kadınlarda “hedik” yapmışlardır. Kimisi üzüm, kimisi ceviz getirmiştir. Bun-
ları yerler, hedik şu suretle yapılır: Buğdayı temiz ayıklarlar, bir tencerede biraz su
ile pişirirler. Tabaklara alırlar, üstüne ya tuz ekerler veya ceviz, üzümle yerler. Eğer
bu hedikten erkeklere de hisse çıktıysa, oh ne âlâ… O vakit Ahmediye’nin nişan ko-
yarlar, yemeye başlarlar ve bu esnada Peygamber zamanına ait husûsâttan, hayattan
bahsederler. O zamanlara hasret çekerler, nihayet söz zamane gençlere dayandı mı
seyreyleyin gümbürtüyü!
Kadınlar çok sıkı inzibât altındadır. Evde serbest gülemezler, yolda giderken
arkalarına bakamazlar, lira düşse eğilip kaldıramazlar. Zira ez-kaza ağa görürse kur-
şun hazırdır. Yakalı ve geniş bir entari giyerler, başlarına iki buçuk arşın tülbent sa-
rarlar. Hele gelin ise vay haline… O tülbendin iki üç katıyla ağzını burnunu güzelce
sarar. Yalnız gözleri parıldar. Erkekler odada iken kadınlar çok yavaş konuşurlar
TİMÛR OĞLU HASAN TAHSÎN BEY
4.1.10.15 Van Mektupları -2: Van 69
Van’ın gece eğlenceleri bazen şenii (kötü, çirkin) şekiller alır:

- Neredeyiz?
-“Ümera”nın evinde…
Onun çapkınlıkları meşhurdur. Bu çapkınlar fırka fırkadır. Mesela ümera fır-
kası, “Hayri” fırkasının üzerine baskına gidecek! Derhal silahlanır, tüfekleri hazırlar,
69
Karilerimizden Timur oğlu Hasan Tahsîn Bey tarafından gönderilmiştir. Birincisi (54.) nüshamızda
intişâr etmiştir.
472
gider ve yarım saat içinde o evden, o takımın “kızını” alır, kaçırırlar. Yaralılar, şehit-
ler çok… Onlar kızı, şehir haricinde dağ kenarında gizli mağaralardan birine götürür
ve yemekle rakısıyla, her şeyiyle bir hafta orada kaldıktan sonra mesela “Cemil” ta-
kımı gelir de kızı onların elinden alır, bir hafta da o saklar, diğer bir fırka gelir. Bir
bir değil, hatta beş on kız bütün fırkaları gezer.
Bu hovardalar, yalnız olarak mahalle arasında bile gezmezler; çünkü düşman
hovardalardan birisi ile karşılaşmak korkusu var. Es kaza böyle bir şey oldu mu, bir
trafik işi temizlerler.
Onların yanında adam öldürmek hiçtir. Sözleri şudur:
-Ananı satayım… Ne anam var, ne babam ulan canını yakarım, trafik der, gi-
der. Kodesi eşek cennetini beklerim. Doooo ti, ti, ti anam, babam var mı, bana yan
bahan? Yan bahana yan ila ahir hey hey hey hey y y y…
Terbiye noksandır. Çocukları iyi terbiye edememek Van sokaklarını terbiye-
sizlerle doldurmuştur. Bir misal arz edeyim: Bir muallim beyle şapkaları yeni giymiş
geziyorduk. Sekiz yaşında, asil bir ailenin çocuğu karşımıza çıktı, bizi görür görmez:
-Huu… dedi. Başlarında sekiz batman “tezek” yerleşir. Hu hu halu hırpolar…
Biz gülmeye mecbur kaldık.
Alelade bir sokaktan geçtiğimizi, en asil bildiğiniz aile çocuğu önünüze çıkar
ve ağzını gözünü eğerek:
-Hu kravatı var, hu burnu büyüktür, hu ağzına bak, hu insana benziyor, diye
sizi o sokaktan kaçırır.
Büyüklerin okuma bilmeyenleri de böyledir. Sizi hiç tanımadığı halde, neza-
ketle konuşur; fakat işine gelmeyen bir şey söylediniz mi:
-He, Haso’nun öküzü… Ulan… Bu böyledir. Der, size çıkışır. Eğer siz de
acemiyseniz ona karşılık verdiniz mi ala bir dayak yediğinizin resmidir.
Çarşı içinde, ana, baba, ced, hiçbir şey bırakmaz, ceviz gibi sayarlar. Hele
samimi olursanız, seyir yerinde sizi mahcup etmekten, çarşıda rezil eylemekten sı-
kılmazlar. Zevk alırlar. Yok, eğer samimi olmaz, resmî konuşursanız belki- nispeten-
hoş geçinirsiniz.
Köylerde hayat çok acı. Köy evleri, birer kattır. Bir gözlüdür. Buna bir salon
denilebilir. Pencere makamında damında bir delik vardır. Ortada bir “tandır”… Bu-
ranın bir tarafı ahırdır, bir tarafı yatakhane, bir tarafı kiler! İkindi vakti orada bulunu-
473
nuz. Göreceğiniz şudur: Bir tarafta koyun sağılıyor, bir tarafta “tandır”a tezek dol-
durmuşlar. Menhus bir koku, bir duman, üstünde süt pişiyor. Bir kadın elinde bir
kepçe onu mütemadiyen karıştırmakta… Beri tarafta çocuklar yataktan çıkmış, bir
feryat figan! Diğer tarafta ise bir kadın hamur yoğuruyor.
Yataklarına bakınız, bir keçe… Bir yorgan… Öyle bir yorgan ki seksen bin
yerden yamalanmış, kirli pis kadınlar, çaputlardan müteşekkil bir entari giymişler.
Çocuklar da donsuz gömleksiz… Yalnız kirli pis bir entari giymişlerdir. Hiçbir işle-
rinde nezafet(temiz, pak) yoktur. Süt pişirdikleri kaplarda katmer katmer kirler var-
dır.
Aman İstanbullular, buraya düşerseniz, yemek yemeyiniz elhazer elhazer
(aman)… Bir köylünün elli çap kadar mezrû’âtı (ekili şeyler, ölçülmüş nesneler) var-
dır. Nısfî buğday, nısfî arpa… Arpa kendileri içindir. Buğday satmak için... Bu elli
çap buğdaydan kendileri katiyen yemezler. Onu satar. Arpaları olmasa bile, o buğda-
yın parasıyla arpa alır, yerler. Acaba parayı ne ederler?
Kadınlar, adi boncuk, sakız, kokulu sabun alırlar. Üs tarafını ne yaparlar ma-
lum değil… Kendileri bile çıplak gezerler. Bir dünden, bir gömlekten, bir de
“kezaha” namı verdikleri yün yelekten başka bir şey giymezler. Kış günü ayakları
yalın, göğüsleri, o kılı ve siyah göğüsleri açıktır. Kar üstünde bu şekilde saatlerce yol
giderler. Hiç aldırmazlar. Ne hastalanırlar ne de öksürürler. Sağlam adamlardır. Ka-
dınları, gençleri, gelinleri serbesttir. Fakat namuskârdır. Erkekler yanında gezer, oy-
nar, gülerler. Yüzü açık çarşıya gelirler. Alışveriş yaparlar.
Erkekleri dövenler bile vardır. Lakin ekseriya erkekler çok zalimdirler. Pen-
cere demirleriyle kadın döverler. Köylerde gece çok âlemi güzeldir. Hepsi muhtarın
evinde toplanırlar. Erkek kadın bir aradadır.
Kürtler Türk kadınlarına çok mütehassirdirler (özleyen, hasret çeken). Lakin
bir yerde bir şehirli gördüler mi yani tenha avladılar mı derhal soyarlar. Hiçbir şey
bırakmaz, alırlar.
Güzel hırsızlık yapanlar çoktur. Mamafih çalışkan adamlardır. Çalışmakla be-
raber çok zekidirler de. Çok mutaassıptırlar. Omların yanında şeyhlere bir söz söyle-
diniz mi, kurşun beyninizde patlar. Şeyhlerin ellerini öperler, para verirler, koyun
474
verirler, yağ peynir verirler. Hiç çekinmezler. O hususta çok merttirler.70 Bazen güzel
çoraplar örer, halılar dokurlar. Kilimler, keçeler yaparlar. Ekseriyetle süpürgecidirler.
Koyun ve hayvanlardan külli peynir, yağ elde ederler. Bunu zannetmeyin ki kendileri
yerler; hayır hepsini çarşıya götürürler, paraya tebdil ederler.
Van’da bir meydan vardır. “Buğday meydanı” namı verilen buraya sabahları
veya öğle vakitleri gidiniz. Gözler neleri görür. Bir tarafta öküz, inek… Hayvanat
pazarlığı, bir tarafta buğday, arpa satılır. Bir kargaşalık, bir gürültü… Hükümete,
hükümetin emirlerine karşı sıcaktırlar. Lakin kızdılar ve bir fırsat elde ettiler mi jan-
darmayı kesmekten çekinmezler. Jandarmaya “yumurtacı” derler. Bir jandarma bir
köye gitti mi derhal büyük bir kapta biraz yağ, içine yirmi otuz yumurta kırarlar, jan-
darmaya ikram ederler.
“Çaycı” değildirler yani çok çay içmezler. Köy kadınları da çalışırlar. Çift
yapmak, tohum ekmek, hayvan gütmek bu emsali gibi işler onlar için vız gelir.
TİMÛR OĞLU HASAN TAHSÎN BEY
4.1.10.16 İstanbul’dan Burhaniye’ye ve Ayvalık’a -1
Akşamın hüznü sulara katre katre çöküyordu. Vapurumuz son vedâ’ düdüğü-
nü çaldı. Etrâfımızda dolaşan sandallar yavaş yavaş rıhtıma doğru uzaklaşırken güne-
şin son huzmeleri kaybolmuş, gündüzün son teselli diye bıraktığı ölgün rengi de sol-
muştu.
Artık köprünün elektrik lambalarından yüksek binâların pencerelerinden taşan
cânlı ziyâlar gecenin mersiyesini heceliyorlardı. Demir alınması için geçen on beş-
yirmi dakîkayı müteâkip ayrılıkların ninnisini haykıran bir düdük sesi bulutlara doğ-
ru yükseldi, suların bükülen sînesine kadar alçaldı, dalgalandı. Sarayburnu’na doğru
70
Son zamanlarda bu tarzda adetler tabii kalmamıştır.
475
ilerlerken Bayezîd Kulesi’nin harîminde yanıp sönen elektrik lambaları İstanbul’dan

son bir hâtıra saklar gibiydi.
İki gece ve bir buçuk günlük bir deniz seyâhatinden sonra nihâyet Burhaniye
açıklarında demir atan vapurumuzdan ayrıldık. Ferahlık, sâfiyet hissi veren bir sâ-
hil… Birkaç büyük binâ… Gürültü, kalabalıktan uzak bir muhît… Bütün manâsıyla
tabîatın benimseyerek yarattığı güzellikler…
Meydânlıktaki tek otomobil güyâ bizi bekliyor, hatta beklemek için gelmiş.
Zeytin ağaçlarının, yeşilliklerin arasındaki yoldan geçerken kendimizi bir sinema
filmi seyrediyor zannediyorduk. Bazen yalnız tarlalar arasından ilerliyoruz. Saatlerce
bu yollarda gidebilsem, saatlerce bu şiir vâdisinin, bu saâdet diyârının incitmeyen
gölgesinde hiç yorulmadan
hayâtı severek dâimâ yeni
bir rûh, yeni bir ideal ile
ilerle-sem! diyen bir ses
kalbimin içinde çırpınıyor.
Bazen çayırlarda otlayan
davarlar kuyruklarını salla-
yarak bize mûnis gözleriyle
fakat safvetle bakıyorlar.
Nihâyet bu yolların nihâyeti
geliyor.
Bozuk kaldırımlar
üzerinde yavaş yavaş hafîf dalgalı bir denizde ilerleyen sandal gibi dalgalanarak yü-
rüyor, beyaz boyalı, kireç evler arasından geçiyoruz. Karşılıklı kahveler… Yolun iki
tarafında büyük çınar ağaçları… İki tarafta dükkânlar… Solda bir câmi, bir mey-
dân… Tekrâr sola dönüyoruz ve nihâyet hükümet dâiresi… Karşısında bir mey-
dân… Burhaniye kazâsının merkezi… Kışla tarzında, beyaz boyalı, badanalı bir binâ
hükümet dâiresi olmak üzere tahsîs edilmiş. Mahkeme, jandarma kumandanlığı hep
bu binâ içerisinde… Posta ve telgraf merkezi karşıda…
♣
476
Yine otomobildeyiz.
Yine yollar aynı tarzda,
aynı âhenkte… Yalnız bir
fark var: Daha güzel, daha
câzip… Sonra yol kenâ-
rında bir kuyu… İlk defa
gördüğüm bir şekilde olan
bu kuyunun ağzına çok
yakın amûdî olmak üzere
bir direk dikilmiş, onun
üzerine de gâyet uzun bir
direk kısmen manivela vazîfesi görüyor, üçte biri geri tarafta… Ucunda kova doldu-
ğu zaman muvâzene te’sîs edilebilecek kadar bir ağırlık var – geçirilmiş. Diğer uçta-
ki uzun bir zincire bağlanan kova kuyuya sarkıtılıp zincir yavaş yavaş çekilince ikin-
ci direk yere muvâzi bir vaziyet almağa başlıyor. Daha sonra ucu yere temâs edecek
kadar mâilleşiyor. Kova artık dolmuştur. Zincirden tutulup hafîf bir kuvvetle – diğer
uçtaki ağırlığın yardımıyla – çekiliyor. Ve böylece kolaylıkla su çıkartılabiliyor.
Bu tarzda birçok kuyular yol kenâr-
larında, yol dönemeçlerinde var. Artık iki
köy geçmiştik. Manzara büsbütün güzelleş-
ti. Yolun her iki tarafındaki tarlaları süsle-
yen zeytin ağaçları kollarını açmış, tevek-
kül bestesi fısıldıyor. Arada bir uçan renkli
zarîf kuşlar… Bu yeşillikler diyârını gör-
seniz hiç ölmek veyahut cennete gitmek
istemez-siniz. Karşımıza yüksek tepeler
çıkıyor. Onların yamacına doğru uzanan
bir köy… Nihâyet beyaz badanalı kısmen
kerpiç, kısmen ahşap evler arasından geçi-
yoruz. Bu köy evvelki tesâdüf ettiğim köy-
477
lerden daha şirin, daha medenî gözüküyor. Sokakları âdi kaldırımlı, fakat munta-
zam… İlerde köy kahvesi… Karşı tarafta câmi… Yeşillikler içinde bir husûsiyet
yaşayan bir diyâr: Bü-
yük Dereköy.
O gece diğer bir
köyden ertesi gün gelip
kız alacaklarını, köy
düğünü olduğu-nu öğ-
rendik.71
Dereköy’ün üçer
sınıflı iki mektebi, faâl
bir (hey’et-i ihtiyâri-
ye)si var. Bi’l-hâssa
nazar-ı dikkatimi celbeden şey bu köy halkının Burhaniye’deki diğer köylere nazaran
daha medenî, daha faâl olmaları oldu. Ben onlar gibi yaşayan bir köy halkına tesâdüf
edeceğimi hiç de ümit etmemiştim.
Köyün en güzel yeri hemen yirmi
dakikalık bir mesâfede bulunan çamlıktır.
Çamlığın eteğinde aynı istikâmetle birkaç
yerden çıkan sular bazen kayalar, bazen
çimenlerin üzerinde hârelenerek mütevek-
kil şırıltılarla akıyor. Her halde burası sa-
na-toryum yapılacak bir mahal… Çam
ağaçlarından süzülüp gelen latîf koku in-
sanın âdetâ ruhunda gizleniyor, hayatın
çok tatlı br şey olduğunu hissettiriyor.
Bi’l-hâssa bu çamların arılar için çok kıy-
metli olduğunu öğreniyoruz. Elde edilen
bal çok nefîs olurmuş. Cennet bahçelerin-
den bir örnek olan bu köyden istemeyerek
71
Düğün hakkındaki tafsîlât ve elde edilen resimler gelecek nüshamızda derc edile-cektir.
478
ayrılıyoruz. Tekrâr Burhaniye’ye ve orada otomobilimizi değiştirerek Ayvalık’a doğ-

ru hareket ediyoruz. Geçtiğimiz yollar, Dereköy’e gidene kadar tesâdüf ettiğimiz
yolları âdeta unutturuyor. Öyle tatlı inhinâlar, öyle güzel dönemeç yerleri var ki…
Saatlerce, gün-lerce oralardan ayrılmamak ihtiyâcını hissetmemek mümkün değil.
Şimdiye kadar gezdiğimiz yerlerde hattâ sinema filmlerinde hayretle gördüğümüz
manzaralar, yollar âdetâ hiç kıymetinde. Yol kenarlarında katırtırnakları, kırmızı
vahşî güller, sarı hanımelileri dalgalanıyor. Dâimâ değişen latîf kokular… Yolun bir
yerinde karşılıklı uzanan ağaç dalları, bir kemer teşkîl etmiş, bir tâk vücûda getirmiş.
Fakat ne yazık ki, hepsini bırakıp geçiyoruz.
Nihâyet oldukça düz bir arâzi… Tâ ileride gözüken deniz… Güneşin süzülen
âteşîn ziyâsı, bir tarafta suların üzerinde hârelenerek dalgalanıyor, bir tarafta zeytin
ağaçlarının yaprakları arasına sokularak renkler âllemi yaratıyor. Ve’l-hâsıl her yerde
başka bir güzellik başka bir letâfet, başka bir câzibe… İki saatten fazla süren bu oto-
mobil seyâhatından sonra oldukça güzel binaları çok olan Ayvalık Kazası’nın mer-
kezine dâhil oluyoruz. Artık otomobilimiz fazlaca sarsılmaya başlıyor. Kaldırımlar
gâyet küçük taşlardan yapılmış. Yekdiğerine benzeyen binâlar ve dar sokaklar.
Burada göze ilk çarpan şey evlerin rengi oluyor: Rumların bıraktığı bir
renk… İçimde “mümkün olsa da badana ile bütün bu düşman rengi örtülse!” diyo-
rum. Ayvalık’ta bulunduğum az bir müddet zarfında üç mektep gezdim: Kız ve Er-
kek Numûneleri ile Ayvalık Türk Ocağı’nın açtığı “Türk Ocağı Öksüz Yurdu”. Fakat
bunların arasında “Öksüz Yurdu” en ziyâde rûhumu okşadı. Zarif bir bina dâhilinde
yerleşen bu mektebin müdürü Osman Bey, talebeyi o kadar iyi yetiştiriyor ve terbiye
ediyor ki, takdîr etmemek mümkün değil.
Evvelâ öksüz, fakir çocuklardan ibâret olan (60) talebe toplanmış, kendilerine
elbiseler yapılmış ve teşrîn-i sâni ibtidâsında mektep açılmış talebenin yirmisi leylî,
diğerleri nehârî… Mâmafih hep berâber yemek yiyorlar. Mektebin masârıfını ocak
te’mîn ediyormuş, şimdilik iki sınıfı var. Aynen numûne programı tâkip ediliyormuş.
Mektebe âit marangozhâne ve demirhâne mevcûd olduğundan talebe sabahları ders-
le, öğleden sonra da san’atla meşgûl oluyor. Marangozhânede yirmi üç, demirhânede
on altı efendi çalışıyormuş. Mütebâki kısmı da hâriçteki kunduracı ve terziler yanın-
da san’at öğreniyormuş. İki katlı olan mektep binâsının altı odası ile küçük bir ha-
mamı, çamaşırlığı, matbah ve küçük bir bahçesi var. Yemek salonu ile yatakhâne o
479
kadar güzel tanzim edilmiş ki insanı derhal cezp ediyor. Bi’l-hâssa nezâfet son dere-
cede…
Bu derece intizâm ve cevvâliyet dâhilinde talebe yetiştirdiklerinden dolayı,
mektebin gayûr ve nâzik müdürüyle muallimlerini ve bu sûretle vatan yavrularının
tâlîm ve terbiyesini te’mîn ettiğinden “Ayvalık Türk Ocağı”nı samîmiyetle tebrîk
eder ve kendilerine büyük muvaffâkiyetler temenni ederim.
Ayvalık hakkındaki ihtisâslarıma gelecek nüshamızda da devam edeceğim.
14 Haziran 926
4.1.10.17 İstanbul’dan Burhâniye ve Ayvalık’a -2
(Büyükdere Köy)de Bir Düğün
Geçen nüshâmızda Büyükdere Köy’de tesâdüf netîcesi olarak gördüğümüz bu

düğün hakkında mâlûmat vereceğimi va’ad etmiştim. Çarşamba günü akşamüzeri
köye geldiğimiz zaman düğün olduğunu ve gelinin ertesi gün Küçükdere Köy’e götü-
rüleceğini ve esâsen eğlencenin bir haftadan beri devam ettiğini söylediler. Akşam
ezanlarından sonra civârdaki köylü kadınlar kızın bulunduğu eve gelirler, aralarında
âhenk yapar, eğlenirlermiş. Gelinin alınmasından bir gün evvelen tesâdüf eden gece-
de yine âhenk esnâsında kızın ellerine ve ayaklarına kına yakarlarmış. Son gece refî-
kamın gördüklerini aralarında erkek bulunamaması dolayısı ile bi’t-tabî ben o sahne-
ye dâhil olamadım, anlattığı gibi yazıyorum: “Gelin odanın ortasında bulunan san-
dalye üzerinde süslü bir halde oturuyor. Başında o civâra mahsûs bir başlık var ki fes
deniliyor. Bu fesin tepesi inci ve altınla çevrili, kenarları da yine inci ve altınlarla
süslenmiş ve en üst sırada birçok elmas iğneler dizilmiştir. Fesin yanlarından ve ar-
kasından birçok inci dizileri resimde görüldüğü vecihle sarkmaktadır.
480
Gelelim âhenge:
Bakır bir tepsiyi kendi-
lerine mahsûs bir
âhenkle çevire çevire
çalıyorlar. Güzel bir
nâğme doğuran bu hava
genç köylü kızlarını
ikişer ikişer oynatıyor.
Bu hâl yatsı ezânına
kadar devam ediyor.
Ezanla berâber kadınlar
evlerine gidiyorlar. Çünkü yatsıdan sonra kadınların sokakta kalması ayıp telakki
ediliyor. Erkeklerin namazda bulunduğu bir sırada onlar da evlerinde bulunuyorlar.
Perşembe günü gelin oruçlu bulunuyor ve mütemâdiyen ağlıyor. Etrâfında
toplanan gençler kızın saçlarını ince örüyorlar. Bu sırada gelinin ağlaması daha ziyâ-
deleşiyor.
Öğle ile ikindi arasında (gelin alıcılar) geliyor. O vakit biri kızı, diğer biri de
ayakkabıları saklıyor. Kızın bulunduğu odanın kapısı saklayanın istediği bahşîş ve-
rilmedikçe açılmıyor. Ancak bu bahşîş erkek tarafının zenginliği ile mütenâsip olarak
isteniyor. Ayakkabılar da aynı vecihle bahşîş alındıktan sonra çıkarılıyor. Bu esnâda
diğer köyden gelen ağalara kayınpeder
tarafından kahve ve sigara ikrâm edi-
liyor. Onlar sohbetle meşgûlken gelini
getirilen arabaya alıyorlar. Resimde
görüldüğü gibi kızın yüzü kırmızı bir
atlasla örtülmüş bulunuyor. Elleri
mendillerle bağlı ve baştan aşağı işle-
meli, kırmızı diğer bir atlas da arkasını
örtüyor. Diğer arabalara da ağalar,
köylüler biniyor ve iki tarafta köy
mektebinin talebesi bulunduğu hâlde kâfile hareket ediyor. Cihâz: Gelin alıcılar gel-
meden evvel erkek tarafından gönderilen arabalara kızın cihâzı konuyor. Bi’l-hâssa
481
bu eşyâ meyânında bulunan mâvi boncuklu ve kurdelalı bir süpürge bulunduğunu

söylemeden geçemeyeceğim.
Zamanla bu kabîl âdetlerin kaybolacağı düşünülürse bu tarzdaki resimlerin
kıymetli bir vesîka hâlinde kalacağı şüphesizdir.
♣
Ayvalık’ta kaldırımların ğâyet küçük taşlardan yapılmış olduğunu geçen nüs-
hâmızda söylemiştim. Bi’l-hâssa yürüken âdetâ bir taş yığını üzerinde yürünüyormuş
gibi yorgunluk hissetmemek mümkün değil.
Şehir üzerindeki yel değirmenleri denizden bakıldığı zaman Don Kişot’un
Devleri gibi gözüküyor.
Bu muhîtin yetiştirdiği sebzenin başında sakız kabağı bulunmaktadır. Semizo-
tu bi’l-hâssa ekilmiyor, dere kenârlarında kendi kendine yetişiyor, oralardan toplanı-
yor ve oldukça pahâlı satılıyor.
Dikkatimi celbeden şey, bi’l-hâssa mübâdilerden bir kısmının el-ân Rumca
konuşmaları oldu. Bir Türk şehrinde bu çirkin vaz’iyetin devâmı hiç de münâsip de-
ğildir. Binâenaleyh hükümetin bu husûsta bir mecbûriyet koyarak ana dilimizin
konuşulmasını te’mîn etmesini dileriz.
Ayvalık’ın yegâne mesîre mahalli Çamlı Manastır’dır. Akşamüzerleri ve
mehtaplı gecelerde denizde sandal gezintileri bi’l-hâssa bu güzel şehre ayrı bir
şiîriyet bahşetmektedir.
Çamlı Manastır şehirden bir çarik (çeyrek), yirmi dakikalık bir mesâfede
bulunuyor. Adalar’a benzeyen bu kısımda çok güzel inşâ’ edilmiş yalılar, köşkler
vardır. Çamlar arasında gizlenen bir köşkten ayın doğuşunu seyretmek gözlere
unutulmaz bir renk ziyâfeti oluyor.
29 Haziran 926
4.1.10.18 Edirne’yi Ziyâret

482
Otuz sene hayâtının en cânlı ve mühim zamanını tabâbet âleminde çalışmakla

geçiren ve hâl-i hâzırda tamâmıyla tarihî tedkîkâta vücûdunu hasreden pek muhterem
meslekdâşım Doktor Rif’at Osman Bey’in vukû bulan da’vetine icâbetle üç hafta
evvel Edirne’ye gitmiştim. Bu vesîle ile Edirne hakkındaki intibâlarımı yazmak isti-
yorum. İstanbul kadar büyük ve süslü olan bu eski diyârın pek çok istîlâlara ma’rûz
kalmasına rağmen yine sâf ve güzel bir Türk şehri olduğu göze çarpıyor. İstanbul’da
olduğu gibi semâpâye minâreler ve pek kıymetli âbidelerle süslü olan bu şehrin
terâvetinden çok şeyler kaybolmuş, fakat güzelliği zâil olmamıştır. Bi’l-hâssa köprü-
lerinin zerâfet ve metâneti, güzel yolları ve şehre girileceği sırada Selîmiye Câ-
mi’inin haşmetli manzarası yapıldığı devirdeki millî gurûra yakın bir tefâhurla temâ-
şâ olunurken duyulan hazzı ta’rîf etmek mümkün değildir. Her yolun hemen bu bü-
yük âbideye müteveccih olması ve etrâfta sanki bu şâhesere birer nigehbân gibi du-
ran Eski Câmi ve Üçşerefeli’nin mevzûn duruşları rûha ne metîn bir hassâsiyet veri-
yor. Bununla beraber şehrin muhtelif istîlâlar te’sîriyle boşalması ve ba’zı yerlerin
harâp durması vaktiyle bu şehrin cûş u hurûşuna vâkıf olanlarda derhâl acı bir te’sîr
bırakıyor. Bu şehrin mîlattan yedi
72
asır evvel Tirak Hân isminde bir
Türk tarafından te’sîs edilmesi tarihî
kıymetini pâyânsız bir sûrette artır-
maktadır. Edirne, Romalıların istîlâ-
sında da İmparator Adriyan tarafın-
dan tevsî’ ve tezyîn olunmuş ve
gitgide ismi muhtelif istihâleler ge-
çirdikten sonra 863 tarihinde Türk-
ler tarafından zabtında bir (nâme-i
mahsûs) ile Edirne tesmiye olun-
muştur.
Bizanslılar bu şehri çok se-
verler ve ikinci bir hükümet merkezleri addederlerdi. Fakat buranın pek çok asırlar
hemen şimdiki gibi serhat bulunması inkişâfına az çok set çekmiştir. Hatta son
72
Edirne Rehnümâsı-Rif’at Osman
483
vaz’iyet ve hudûdun pek yakından geçmesi de şehrin inkişâfı noktasından te’sîri hâiz
olmaktadır. Türklerden evvel birçok istîlâlara sahne olan bu güzel belde Türkler za-
manında dört asır kadar âsûde bir hayât geçirmiş ve bu müddet zarfında çok inkişâf
etmiştir. Türkler hükümet merkezlerini Bursa’dan Edirne’ye çevirirlerken Bursa’yı
aratmayacak derecede âbideler, çarşılar, hamamlar ve hânlarla süslemişlerdir. Bu
yüksek medeniyetin bâki kalan âsârı câmiler müstesnâ olmak üzere kâmilen harâp bir
hâldedir. Türkler tarafından ilk istîlâsında Edirne hemen kâmilen Kaleiçi denen
mahdûd bir kısımdan ibâretti. Bir buçuk asır zarfında şehir bugünkü ittisâ’ını kesbetti
ve asırlarca parlak bir hayât sürdü. Fakat o zamanki eserler emen kalmamış gibidir.
Şimdi Sarayiçi denilen mesîrede vaktiyle
kıymetli kasırlarla süslü olan (Saray-ı
Cedîd)’in bir kapısının ve kulesinin harâ-
besiyle bir kasrının temellerine yakın du-
varlarıyla bir harem harâbesinden başka
bir şey kalmamıştır. Kendi evlerinde
müsâfir olduğum muhterem üstâd Rif’at
Bey’in kıymetli vesîkalarından öğrendi-
ğim vechile buraları pek dilârâ ve zarîf
imiş. Bu husûsta pek kıymetli bir eser de
vücûda getiren Rif’at Bey yirmi iki sene-
den beri Edirne’nin tarihiyle meşğûl ol-
muş ve orada tesbît ve tedkîk etmedik bir
taş parçası bile bırakmamıştır. Pek yakın-
da mecmûamıza iltifât ibrâzı ile Edirne’yi tanıtacak olan tarihe karışmış güzîde eser-
leri birer birer neşredeceklerdir.
Edirne çok derin bir tetebbu’ mevzûudur. San’at, ma’rifet, edebiyât ve fünûn
ashâbıyla dolu olan bu şehir dikkate çok şâyândır. Meselâ Bâyezîd Câmi’i yanında
ilk def’a vücûda getirilen ve o zaman (Dâru’ş-Şifâ) denilen hastahâne asrî
müessesâtımızdan geri kalmayacak derecede mükemmeldir. Hasta dâireleri ve aklî
hastalıklara düçâr olanların tecrîd odaları, tıp talebesinin oda ve dershâneleri tedkîke
çok şâyândır. Hastahânesine varıncaya kadar hiçbir şey ihmâl olunmayan Edirne’de
hâlâ hiçbiri kuru olmayan yüzlerce çeşme vardır. Evvelce yapılan büyük taşlı kaldı-
484
rımlar hâlâ eski güzelliğini muhâfaza ediyor. Kable’t-tarih zamanlarda yaşanan taş
devri gibi eski Türkler de bu ölmez ve metîn eserleri taş ile yaptıkları için onların
kısm-ı a’zamı bugüne kadar pâyidâr olmuştur.
Vücûda getirdiği 356 mi’mârî eserinin yalnız seksen biri büyük câmilerden
mürekkep olan Koca Sinân’ın Edirne’deki Selîmiye Câmi’i akıllara hayret verecek
bir debdebe ve haşmet içinde yaşıyor. Gerek hâricen ve gerek dâhilen bu azameti pek
güçlükle kavrayabilen akıl ne derin düşüncelere dalıyor. Her bakışta başka bir güzel-
lik gösteren lâ yemût eser bu kadar vahîm zelzele tehlikeleri geçirdiği hâlde yine bir
santim bile sarsılmamış çelik bir kale gibi duruyor. Hiçbir Türk yoktur ki bu eserin
karşısında mağrûr olmasın. O devrin haşmetinden bir yâdigâr olan bu âbide insanın
nazarında ne câzip hâtıralar uyandırıyor. İnsanın kendi gözünden bile sakındığı bu
esere nigehbân olmaması kâbil değil. Câmi’in hiçbir köşesi yoktur ki mi’mârî bir
güzelliğe mâlik olmasın. Hin’in, İran’ın ve Arap’ın muğlâk nukûş ve
müzeyyenâtından âri olarak Türk tarzında müstakil bir mi’mârî tarzı îcâd eden
Mi’mâr Sinan’ın bu câmide göstermiş olduğu güzellik ve sâdeliği hiçbir vecihle tav-
sîf olunamaz. Bu câmi bânisinden ziyâde mi’mârını her vesîle ile hâtırlatmaktadır.
Hele o minârelerdeki zerâfet dâil ve hâriçteki şadırvanlar ne sâ ve nezîh bir sûrette
göze çarpmaktadır. Câmi’in yanındaki medreseler Edirne Hars Müdîriyeti emrinde
müze ittihâz olunmuş ve pek çalışkan olan müdürün himmetiyle nefîs eserler cem’
olunmuştur. Fakat bu câmi pek muhtelif zamanlarda ta’mîr ve telvîn olunurken fenâ
ve kaba bir sûrette tezyîn olunmuştur. Eğer o zamanlarda bugün olduğu gibi nefîs ve
millî âsârımızın nigehbânı olacak hars müdüriyeti gibi teşkîlâtımız olsaydı, tâ yapıl-
dığı zamandaki terâvetini kaybetmezdi. Bu husûsta pek vâkıfâne ve salâhiyetli kale-
miyle (Edirne Rehnümâsı) isminde güzel ve ciddî bir kitap ile kendisini tanıtan Dok-
tor Rif’at Bey’in Edirne hakkında gayr-i matbû eserlerinde tesâdüf olunan ve pek
ciddî vesîkalara müstenit olan mebâhis cidden çok kıymetdârdır. Tarih ile meşğûl
olanlar şuna sevinsinler ki Edirne’de vesâik tamâmıyla tesbît olunmuş ve yalnız neş-
rolunmak himmeti kalmıştır. Ne kadar arzu ve temenniye şâyândır ki sırf millî ve
vatanî bir kaygı ile bunları toplayan muhterem müellif bu âsârını rağbete mazhar
olarak bastırabilsin. İddiâ edebilirim ki bu kadar ciddiyet ve salâhiyetle bizde tarihî
hâtırât tesbît olunmamıştır. Gösterilen bu himmet cidden mahalline masrûf bulun-
muştur. Edirne asırlarca yüksek bir medeniyetle pâyidâr olmuş ve mevcût eserleri
485
hâlâ nazarlarda kudsiyetle yerleşmiştir. Revâ mıdır ki bu millî hâtıralar sönsün, unu-
tulup gitsin.
Haseki - 14 Haziran 1926
D[al]. E[lif]. S[ad]
4.1.10.19 Kütahya’da Birkaç Gün -1
Geçen nüshamızdaki musâhabemde esbak (iki önceki) Kütahya Mutasarrıfı

merhûm Fuat Paşa hakkında elde ettiğim ma’lûmâtı yazacağımı bildirmiştim: Fuat
Paşa çok ciddi, çalışkan bir idâre adamı imiş, evinden vilâyet dâiresine, vilâyet dâire-
sinden evine yahut da vazîfe i’tibâriyle alâkadâr olması lâzım gelen mahallere gider,
gelirmiş. Hiç kimsenin te’sîri altında kal-
mamak için ziyâfetlere, da’vetler kat’iyyen
uğramaz, eşrâftan bir fertle samîmî olmaz,
vicdânının emrinden dışarı çıkmazmış. Ta-
bî’î bu muhterem şahsın bu kadar ciddiyet
göstermesi menfaat düşkünlerinin, bi’l-hâssa
memleketin eşrâfından Hocazâde Râsih
Efendi’nin hoşuna gitmediğinden, düşman
kazanmasına sebep oluyormuş. Hatta bir
vakıf mes’elesinden haklı olarak menfaatine
dokunması dolayısıyla Râsih Efendi en bü-
yük bir hasım kesilmiş ve fırsat beklemeğe
başlamış.
Nihâyet üç yüz yirmi dört senesi temmuzunda Meşrûtiyet’in i’lânını müteâkip
halk yine âdet veçhile civârdaki yoncalı ve ılıca kaplıcalarına gitmiş. Şehirde kalan
az ve seviyesi düşkün zümreden Râsih Efendi istifâdeyi düşünerek birtakım şikâyet-
ler arasında kendi arzûsunu te’mîne muvaffak olmuş: Hocazâde bir gün münâdiler
(tellal) çıkartarak: “Arzû edenlerin istedikleri meyhânelerden Meşrûtiyet şerefine ve
Râsih Efendi hesâbına para vermeden içebileceklerini” i’lân ettirmiş. Esâsen seviye-
486
siz olduklarını söylediğim zümre bu fırsattan istifâdeye koşmuş, mümkün olduğu

kadar içmiştir. Ertesi gün öğle üzeri tekrâr çıkartılan münâdiler: “Râsih Efendi’yi
sevenler hükümet meydânına toplansınlar.” âvâzesiyle bağırmışlar. Zâten bu bayağı
şahsın sâyesinde içen sarhoşlukları henüz geçmeyen süflâ tabaka derhâl bu da’vete
icâbet etmiş. Râsih Efendi en önde arabada olduğu hâlde dilinin döndüğü kadar kon-
ferans vermeğe ve halkı teşvîke başlamış.
Tabî’î ahâlinin bu nereye varacağını bilmediği tezâhürâtı arasına: “Mutasarrı-
fı istemeyiz!” âvâzeleri karışmış. Mutasarrıf aleyhinde de doğan bu cereyân gittikçe
kuvvetlenmiş. Nihâyet bu hareketten son derece müteessir olan Fuat Paşa arabaya
binerek şehir terke mecbûr olmuş. Hatta önde Hocazâde olduğu hâlde birtakım âdi
mahlûklar tarafından yumurta, limon kabuklarına tutularak teşyî’ edilmiş.
Fuat Paşa tren hareket ederken: “Siz beni istemezseniz ben de sizi istemem,
bir fenâlık yapmadım ki müteessir olayım!” demiş. Bu sûretle fecî’ olduğu kadar
çirkin bir âkibete uğrayan Fuat Paşa’nın Kütahya’da vücûda getirerek bıraktığı eser-
ler şunlardır: 311 senesinde Kütahya İstasyon Câddesi: 4 kilometredir. 321 seneleri
zarfında hükümet binâsı (Çinilerden yapılmış nefîs bir câmi’i vardır). 321-323
seneleri zarfında Yeşil Câmi (Hükümet
Dâiresine olan mesâfesi tahmînen 150
metredir). Fuat Paşa, şâheser denilmeğe
lâyık olan bu câmi’i kendi nezâreti altında
yaptırmış.
320-321 seneleri zarfında kanallar
vücûda getirilmiştir. Mezkûr eserlerden
başka Hükümet Dâiresi önünde etrâfı
duvarlar ile çevrilmiş gâyet zarîf çam
bahçelerini ve hapishâneyi de Fuat Paşa
yaptırmıştır.
Ve’l-hâsıl Kütahya’nın kıymetli bir
vatan köşesi hâline gelmesine sebep olan bu
büyük adamın çok acıklı olan âkibetini
hâzırlayan şahısların vicdânları üzülmez mi ve kendileri hicâp duymazlar mı?
487
Kütahya’da Kadın Kıyâfetleri: Anadolu’muzun birçok yerlerinde olduğu

gibi bu vilâyetimizde de medenî ve ictimâ’î hayâtta kadına heniz bir mevki
verilmemiş.
Car nâmı verilen büyük çarşafa bürünmeden sokağa çıkmak mümkün
değildir. Umacı mefhûmunu yaşatan bu kıyâfetin vilâyet tarafından şiddetle men’i
dolayısıyla yakın bir zamânda kaldırılacağı muhakkak gibidir. (Eğrimli) adını taşıyan
ve evlerde giyilen millî elbiseler ise kıymetli kumaşlar üzerine sırma işlemelidir.
(Bindallı) denilen elbiselere gelince, bunlar şarkta yapılan sırma dallı
kumaşlardan yapılmaktadır.
(Tefibaşı) nâmı verilen elbiseler ise, gelinlere mahsûstur. Şalvar, cepken ve
kaftandan terekküp eden bu elbiseninşalvarı kırmızı üzerine beyâz yollu geziden
yapılmıştır. Cepken kırmızı veya mor kadife üzerine gâyet sık ve ince olarak
sırmalarla işlenmiştir. Esâsen elbisenin en zînetli olan kısmını teşkîl eden kaftan ise
kırmızı ipek kumaş üzerine gâyet ince ve sık bir sûrette sırmalarla işlenmiştir ki
topuklara kadar inmektedir. Yanları bir karış kadar yırtmaçlı olup atrâfı sırma
saçaklarla çevrilmiştir. Tefibaşı, asğari üçyüz, a’zamî bin lira kıymetindedir.
Anadolu’nun muhtelif yerlerindeki millî ve an’anevî elbiselerden birer
numûne vücûda getirip millî kıyâfetlerimizi yaşatacak bir müze teşkîlini gönül ne
kadar arzû eder.
4.1.10.20 Kütahya’da Bir Kaç Gün -2
Geçen nüshamızda Kütahya’yı i’mâr husûsunda büyük bir azîmle çalışan

Fuad Paşa’dan bahsetmiştim. Bu nüshamızda ise Kütahya’nın eskiden beri meşhûr
olan halıcılığına ve kaplıcalarına dâ’ir birkaç satır yazacağım:
Pekmezpazarı nâmı verilen mahalde (Kütahya Şark Halı Fabrikası)’nın
destgâhları bulunmaktadır. Bu fabrika vaktiyle Ermenilerin elinde imiş. Anadolu
Zaferini müteâkip fabrikanın sahipleri firâr ettiklerinden halıcılık san’atı –muvafakat
bir zamân içinde- sekteye uğramış. Bir müddet sonra Kütahyalı Türk iki kardeş fab-
488
rika binâsını istîcâr ederek (kiralama) yeniden halıcılığı canlandırmağa teşebbüs et-
miş ve hemen küçük kızlardan mürekkep amelesini evvelce halıcılık ile meşğûl ol-
muş kadın ustaların nezâreti altında çalıştırmağa başlamış.
Fabrikada –diğer bir mahalde bulunan şu’bede dâhil olduğu hâlde- kırk
destgâh varmış, bu mikdâra yakında yirmi destgâh (tezgâh) daha ilâve edilecekmiş.
Her iki fabrikada bugün iki yüz kız çocuğu çalışmakta imiş. Tabîî yeni
destgâhların ilâvesiyle bu
miktâr yarı derecesinde
artacaktır. Her hâlde bu
sûretle hem halıcılık ye-
niden terakkiye başlamış
olacak ve hem de fakîr
bir zümre istifâde edecek-
tir.
Mamafîh şurasını
da itirâf etmek lâzımdır ki Kütahya’da eskiden i’mâl edilen nefîs ve kıymetli halılar
derecesinde güzellik gösteren ve dokunması itibâriyle sık ve ince halılar henüz doku-
namamaktadır, bi’l-hâssa tezyînât cihetiyle olan noksânlar göze çarpmaktadır.
Tabî’î fabrikanın yeniden ihyâsı ve usta ömürlerin yetiştirilmiş olmaması do-
layısıyla kıymetli eserler istemek henüz pek de hakkımız değildir. Ancak tekâmül ve
inkişâf için a’zamî fedâkârlık yaparak çalışmak îcâp eder.
Kütahya, resimde de görüldüğü vecihle çok güzel ve yeşilliklere bürünmüş
şirin bir memleketimizdir. Bi’l-hâssa, geçen nüshamızda isimleri geçen ılıcalar
sıhhata nâfi’ (faydalandıran) olmaları i’tibâriyle Avrupa kaplıcalarına fâikiyet (üstün-
lük) göstermekte imiş. Ne kadar te’essüfe şâyândır ki bu tabî’î menba’lardan asrımı-
zın îcâb ettirdiği tarzda istifâde imkânı düşünülmüyor. Yalnız Kütahya ve civârı hal-
kı bunlardan ibtidâî diyebileceğimiz bir tarzda müstefît olabiliyor. Hâlbuki birçok
Avrupa ülkelerinde bu gibi tabîî menba’lardan istifâde için büyük oteller, lokantalar,
bahçeler ve her türlü eğlence mahalleri ve bi’l-hâssa ziyâretçilerin istirâatını te’mîn
edecek her nevi vâsıtalar vücûda getiriliyor. Kuvvetli reklamlarla ecnebîlerin ve ci-
hânın alâkası celbediliyor. Hatta nakil vâsıtalarında büyük teshîlât (kolaylık) yapılı-
yor. Bi’n-netîce bu sûretle hâriçten memlekete servet çekilmesi mümkün oluyor.
489
Hâlbuki biz el-ân çadırlarla göçebe hâlinde kaplıcalara gidiyoruz. Tabîî bu tarzda bir
ılıcaya hiçbir ecnebî gelmez. Hatta yanılıp da gelse bile geldiğine pişman olarak der-
hâl geri döner. Binâenaleyh hiç olmazsa zenginlerimiz bu gibi mahallerin i’mârına
gayret etseler de medeniyet eserleri yaratmak
sûretiyle hâriçten servet celbine ve bi’n-
netîce memleketin ve kendilerinin de istifâde-
sine çalışsalar…
Bi’l-hâssa bu husûslarda belediyelerin
payına da büyük vazîfeler düşer. Hele taşra-
larda belediye reîslerimiz tâm ma’nâsıyla
münevverlerden, hak ve fazîleti kendileri için
düstûr tanıyan işadamlarından intihâb edilirse
tabîî menba’lardan istifâdeye koşmak sûretiyle şehirlerimizin i’mârlarına da bi’l-
vesîle imkân bulunmuş olur.
Aynı zamânda valiler de herhangi bir vilâyette baş olmak i’tibâriyle bu sâha-
da mühim bir rol oynayabilirler.
Tabîatın memleketimize verdiği ni’metlerden hakkıyla istifâde edebilmek için
ellerinde fırsat bulunan ciddî şahsiyetlerin iyi netîceler doğuracak faâliyete gelmele-
rini temenni edeceğiz. Bi’l-hâssa Kütahya’nın medenî eserlerle bugünkü dereceye
yükselmesini te’mîn eden esbak mutasarrıf Fuat Paşa bize bu husûsta kıymetli bir
örnek olabilir.
14 Ağustos 926
4.1.11 Şiir
Şiir türüyle alakalı metinleri dört başlık altında sınıflandırarak vermeyi uygun
gördük. Bu sınıflandırmayla alakalı detaylı bilgiye, konularına göre metinlerin değer-
lendirildiği bölümden ulaşılabilir.
490
4.1.11.1 Halk Edebiyâtından Numûneler
4.1.11.1.1 Halk Edebiyâtından Numûneler -1
4.1.11.1.1.1 Şarkı
Posta yollarını dolanıyorum,

Yitirdim yavruyu aranıyorum,
Yavrum sağlığına güveniyorum.
Nakarat
Bilmiyon mu benim sana yandığım,

Ellerin köyünde garip kaldığım.
Gelin ağzından!
Uzun çay başında yatmış uyumuş,

Ela gözlerini uyku bürümüş,
Sılacılar kalkmış yola yürümüş.
Nakarat
Vursalar boynumu gördüğüm zaman,

Yan yana koysalar öldüğüm zaman.
Akşam arada kaldı

Fitil yarada kaldı
491
Şu benim kömür gözlüm

Acep nerede kaldı

Akşamın ar(a)sın gör
Aç bağrım yar(a)sın gör
Benden sana fayda yok
Var başın çaresin gör
Akşam oldu bize gel

Gözlerini süze gel
Bir elinde bâdeler
Bir elinde meze gel

Başcağızım piyade
Almışım ele bâde
Şimdi derdim sorarsan
Evvelkinden ziyade
Erzurum’da bağ olmaz

Kara salkım ağ olmaz
Küçükten kız sevenin
Yüreğinde bağ olmaz

492
Akşamın vakti geçti

Bir güzel baktı geçti
Zülfünü kement etmiş
Boynuma taktı geçti.
4.1.11.1.5 Halk Edebiyâtında Numûneler -5
Bu dere derin oldu,

Gölgesi serin oldu,
Benim sevdiğim güzel,
Ellere gelin oldu.

Yavrum sese mi geldin,

Kaygı, tasa mı geldin,
Sağlığımda gelmedin,
Öldüm, yasa mı geldin?

Su bitmez akma ile,
Dereyi yıkma ile,
Yar yardan nasıl duysun,
Iraktan bakma ile?

Yârim yar ise gelsin,
Dağlar kar ise gelsin,
Bana yar mı bulunmaz,
Aklı varsa gelsin.
493
4.1.11.1.6 Halk Edebiyâtında Numûneler -6
Altın tas, altın tarak,

Varamam yollar ırak,
Dize diz otururken,
Oldum yıldızlardan ırak.

Mektup yazdım karadan,
Dağlar kalksın aradan,
Yâri bana kavuştur,
Yeri göğü yaratan…

Ayna attım çayıra,
Şavkı vurdu bayıra,
İkimiz de sevdalı,
Tanrım bizi kayıra…
Karşıdan atlı geçti,

Nalın parlattı geçti,
Ellere selam verdi,
Beni ağlattı geçti.

Mektup yazdım kış idi,
Kalemim gümüş idi,
Okuyan incinmesin,
494
Yüreğim yanmış idi.


Karşıda gördüm seni,
Gel ile derdim seni,
Gözüme inanmazken,
Yâdlara verdim seni.
Kaşların mildir yârim

Gel beni güldür yârim
Evimiz ayrı ama
Gönlümüz birdir yârim
♥
Gündüzdür geçilmiyor
Gecedir seçilmiyor
Gönül bir top ibrişim
Dolaştı açılmıyor.
Al şalım, yeşil şalım,

Karlı dağlar aşalım,
Aramızda uzun yol,
Biz nasıl kavuşalım.

Gökte yıldız ellidir,
495
Ellisi de bellidir,
Ben yârimi tanırım,
Benlerinden bellidir.

Kapın kapıma bakar,
Ateşin beni yakar,
Öyle bir yâr sevmişim,
Yumurtaya kulp takar.
(Millî Mecmûa, C. 6, S. 62, 1 Haziran 1926, s.1008)
Karşıdan yâr geliyor

Sakosu dar geliyor
Ben sevdim eller aldı
O bana ar geliyor
*
Tespihine mercanım
Neren ağrıyor cânım
Cesette bir canım var
Satar sana harcarım
Kaşları ok sevdiğim
Kirpiği çok sevdiğim
Âlem seyrâna çıkmış
İçinde yok sevdiğim
*
496
Mavi ilik mor düğme

Yine düştün gönlüme
Her gönlüme düştükçe
Kan damlıyor ömrüme
Ayrıldım özlerinden
O tatlı sözlerinden
Bilseydim ayrılık var
Öperdim gözlerinden

Yine aldı gam beni
Öldürürüm ben beni
Gam için mi yarattın
Ey Yaradan sen beni
Ayrıldım gülüm senden

Saçı sümbülüm senden
Dağlar araya düştü
Kesildi yolum senden
♣
Sabahtır ezana bak
Kabrimi kazana bak
Azrail’in ne suçu
Defteri yazana bak
497
Ateş oldum gölüm yok

Bülbül oldum gülüm yok
Ben yârdan dûr olalı
Ah etmedik günüm yok
*
Gökyüzü mavi kaldı
Kuş uçtu yavru kaldı
Anahtar yâr koynunda
Gönlüm kilitli kaldı
Dertliyim dermanım yok

Çiftçiyim harmanım yok
İsterim yara gidem
Elimde fermanım yok

Gidiyorum işte gör
Hayalimi düşte gör
Sen kadrimi bilmedin
Bir haine düş de gör

498
Dağ ayrı, duman ayrı

Kaş ayrı, keman ayrı
Felek ayırdı bizi
Gezek bir zaman ayrı

Coşkun sular taşmaz mı?
Dağdan dağa aşmaz mı?
Sevip de ayrılanlar
Bir daha kavuşmaz mı?

Dağlar dağladı beni
Gören ağladı beni
Demir zincir kâr etmez
Gönül bağladı beni.
4.1.11.2 Heveskârlar Sütûnu
4.1.11.2.1 Şarkı
Kalbimde de yok kız yüzünün şimdiki hayali

Gittin bırakıp gönlümü bir çöl gibi hâli
Çöktükçe benim hâlime bir hasta mecali

Ey cümle saadetlerimin halıkı kız sen
Her gözyaşının kalpteki tesirini bilsen
Evvelleri hep baş başa mesut yaşıyorken
499
BURHÂNETTÎN BEDİ’İ
4.1.11.2.2 Terennüm
- Mini miniye isyan -

Ey gözleri süzgün, yüzü saf, kalbi yılan kız;
Yalvarmam emin ol sana kalsam yapayalnız.
Her el seni alkışlasa günlerce vefasız,
Yalvarmam emin ol sana kalsam yapayalnız.

Kız, her gece kalbimde ateşler yanıyorken,
Çılgınca benim sineme gelsen de eğer sen.
Sevdâ ki boyun eğmeyi zillet bilirim ben,
Yalvarmam emin ol sana kalsam yapayalnız...
4.1.11.2.3 Şarkı
Bir şüphe ki günlerce benim kalbimi yaktı,

Dert ile bu akşam beni yalnızca bıraktı,
Evvelleri şendim, bana hicranlar uzaktı,
Dert ile bu akşam beni yalnızca bıraktı.

Çılgınca severken onu her zulmete rağmen,
Bir zerre elem duymadı hain kederimden,
Evvelleri her lahza teselli yaratırken,
Derdimle bu akşam beni yalnızca bıraktı.
500
BURHÂNETTİN BEDİ’İ
4.1.11.2.4 Terennüm
Aylar, seneler var ki bu yollarda gezersin,

Kız, her gece avare çocuklar gibi şensin!
Bir gizli alev ol da benim kalbime gel sen,
Kız, her gece avare çocuklar gibi şensin.
Gördüm yıkanırken seni ıssız gecelerde,

Sahilden uzak bir kayanın olduğu yerde,
Bir nazlı küçük dalgaya haykırdı kamerde,
Kız, her gece avare çocuklar gibi şensin!
4.1.11.2.5 Bahâr Terennümleri: İlk Gün
Yollar tenha, sevgilim, bak ufuklar tenha, düz,

Tahassürle maziye geçsin bu ilk günümüz!
Sevişelim bizde gel, henüz yaklaşmadan güz,
Tahassürle maziye geçsin bu ilk günümüz.
Gönlümüze bak bugün ne de uygun tabiat,

Dağıt varsa endişen hüznü de ruhundan at,
Sevgilim hiç duydun mu hicranda buldun mu tat?
Tahassürle maziye geçsin bu ilk günümüz!
İzmir, Göztepe - 7 Mart 1926
501
SÜLEYMÂN SIDDÎK
4.1.11.2.6 Hicrân Kuruntuları
Bazı günler gözlerim hayaline dalar da,

Katlanırım o acı hicranına sevdamın,
Zaman zaman andığım birçok hatıralarda,
Gizlidir senin hicrin, saklıdır senin namın!
Yıllar oldu, sen beni kendine ram edeli,

Hicrandan genç gönüller olur elbette deli,
Söyle artık mümkünse ey güzeller güzeli,
Sonu gelmeyecek mi bu kederin, bu gamın?
İzmir - Teşrîn-i Evvel 1925

SÜLEYMAN SIDDÎK
4.1.11.2.7 Şarkı
Korkuluymuş, diyorlar ram olmak cazibe ki,

Bilirler mi gafiller sevmek ne, sevilmek ne,
Feda olsun birlikte geçen güne bir sene,
Bilirler mi gafiller sevmek ne, sevilmek ne…
İndimde yok hayatın inan hiçbir değeri,

Gelir mi hiçbir daha şu geçen günler geri,
Söyle, mebde-i fıtratın söyle ey şaheseri!
Bilirler mi gafiller sevmek ne, sevilmek ne?
İzmir - 11 Mart 926
502
SÜLEYMAN SIDDÎK
4.1.11.2.8 Şarkı
Billur suların geçtiği gül bahçelerinde

Buseyle uyur her gece sinem üzerinde
Bir taze kadın: Benzi uçuk, rengi sararmış,
Derler ki, onun kolları her genci sararmış!
Sen sözleri kıvrak beli, histen daha ince
Bülbül gibi şakılar gece rüzgârlar esince…

Ben yeis ile kaldıkça o göğsümde yanardı
Kalbimde elâ gözlerinin makesi vardı…
Lâkin bu yanan gönlümü bir lahza bıraktı
En sonra da öksüz kalan ümidimi yaktı,
Baktım, ne yazık, gölgeme boynum da bükülmüş,
Kumral saçımın her kılı hicranla dökülmüş.

Kalbim, seneler var ki bütün aşkımı gizler
Ondan bana bir hatıra çehremdeki izler…
BURHANATTİN BEDÎ’İ
4.1.11.2.9 Kabrinde
Türbeni çiçekledim ellerimle dün gece,

Hıçkırdım, feryat ettim Hakka karşı gizlice,
İlk yıldızım sen idin, ilkbaharım sen oldun;
Sevenim yok diyordum, beni ilk seven oldun.
Ölümlü yıllar geçti bahtiyâr olmadım hiç,
503
Yer etmedi ruhumda, ne neşe ve ne sevinç;

Bütün aşkım emelim hepsi yalnız senindi;
Şimdi aynı yollara ümitsiz sisler indi.
Gölgeler bir heyulâ, ufuklar hep kudurmuş,
Karanlıklar alnına ateşten zincir vurmuş,
Huzûruna diz çöktüm; beni affettin mi sen,
İlkbaharın veremli rüzgârları eserken?
Bugün Allah’a karşı feryat etmeye geldim.
Seni tâ haşre kadar yâd etmeye geldim.
Şimdi bir hayal oldun: Mezarında beklerim,
Boş bırakmam sevgilim, kabrini çiçeklerim!
İzmir: 12.03.926
A. BEHÇET
4.1.11.2.10 Bir Kadına
Kıvrılan, bükülen, şen, şuh çağlayan

Kahkahan taş gibi donacak yarın
Mezarına, bugün yanan, ağlayan,
Başlar baykuş gibi konacak yarın…
Ömründe gönlündü sanki bir mahşer,

Yarın da mezarın tutuşsun yer, yer…
Ellerinden şarap içtiğin gençler,
Kadeh kadeh alev sunacak yarın…
Kimseye vefalı bir ân olmadın

Ey yıllarca gülen, ağlatan kadın…
Şu şimdi, hicranla, dolaşan adın,
504
Dillerde bir zehir olacak yarın…
Hastasın, benzinde hiç kalmamış kan…

Vaktiyle kaç gencin gönlünü yakan,
Şu feri tükenmiş, mezara bakan
Gözlerin toprakla dolacak yarın…
Ankara – 10.8.926
Ankara Lisesi’nden
MUHİP ATALAY
4.1.11.2.11 Ateşten Gömlek
Artık ne seviyordum, ne de sevebiliyordum,

O emeller bir daha uyanamaz diyordum;
Yaşadım birçok zamân bu tahassüslerle ben!
Nekes ettirdi, nasılsa bir gün mağrur bir peri,

Kalbimdeki o eski ve sevdâlı hisleri
Ateşten gömleğimi giyiyorum yeniden!
O öyle bir afet ki, -sanki tunçtan kalbi var-,

Âmâkında ruhumun yarattığı kasırgalar;
Bilmiyorum ne hisle ona râm olduğumu…
Daha ilk tesadüfte üstüme çöktü bir dağ,

Mukaddes bir ümitle doğuveren bu sevda;
Bütün bütün ukdeleriyle hasta etti rûhumu.
Artık ömrüm elimden, üzüntüden ibaret,

Tanrım; sen bu hicrândan kurtulmama yardım et,
505
Bu ümitsiz ilhamlar nasîbimi gönlümün?
Ey beni râm eden şuh; yok ederek varını,

Sen de elbet gezersin sevdâ kutuplarını
Sen de çile doldurur âşık olursun bir gün!
İzmir - Göztepe: 1 Kânûn-ı Sânî 1926

SÜLEYMAN SITTIK
4.1.11.3 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar
4.1.11.3.1 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -1:
4.1.11.3.1.1 Rüzgârlar
Rüzgârlar
Katarak tozu dumana
Geliyorlar, geçiyorlar
Dalgalana, dalgalana
Uluyarak
Soluyarak
Uzak
Ufuklardan taşan
Ve dağların kamburlarından aşan
Rüzgârlar
Bir süvari alayının asabi,
Hücumu hisseden atları gibi
Kişneye kişneye
Koşarlar
506
Ve gittikçe genişleye genişleye

Coşar!
Rüzgârlar
Gün olur ki başka başka yollardan
Gelerek bir vadide buluşurlar
O zaman
Bir kavgadır başlar
Fırtınanın sesiyle,
Arslanların kükremesiyle
Birbirine haykıran
Önüne geleni deviren kıran
Rüzgârlar
Birbirinden kaçarak birbirini kovalar…
Her tarafa saldırarak

Koşarlar, haykırırlar, tepinirler, geçerler
Ve ağaçlar, zayıf kollarını kaldırarak
Yalvarır korkudan ürperip titrer
Rüzgârlar
Katarak tozu dumana
Geliyorlar geçiyorlar
Dalgalana dalgalana
4.1.11.3.1.2 Şehir
Birbirinin üzerine abanmış

Kimi geriye çekilmiş kimi ileriye uzanmış
Kimi uykuda, kimi yarı uyanmış
507
Kiminin tahta kemikleri fırlamış hasta

Kimi yıllardır boya görmediğinden yasta
Kiminin göz kapakları cumbadan şiş
Hepsi harap birazı geniş
Çoğu dar,
Fakir mahallelerde sıralanmış binalar
Bellerinde balkonlardan kuşakları
Beyaz kurşunî sarı
Taştan devler
Zengin mahallelerde
Apartmanlar, evler
Tutulmamış hiç biri ufak bir derde
Hep neşeli
Gamsız, düşüncesiz yaşıyorlar
Hepsi birbirinden deli
Bulutları tutmaya uğraşıyorlar…
Ve yakın uzak birbirine giren çıkan binlerce sokak
Ve camiler, başlarında kubbeden miğfer
Ve parmaklarıyla göğü gösteren minareler…
4.1.11.3.1.3 Hayâl İklîmine Doğru
Gökler gibi bulutlu nazarlarımız

Saçlarımızda engin gibi dalgalanıyor
Lakin yine biz o eski çılgınlarız
Gönlümüzde o alev hala yanıyor…
Gözlerimiz bazı yaşla örtülse de
Dudaklarımızdan ara sıra
Elemli şarkılara
Benzeyen söz dökülse de
Kalbimiz yine taştan:
Sanmayın ki kırılacak azmimiz
508
Dalgalara kurban verdiğimiz

Beş altı arkadaştan…
Gözlerimiz dalgalarda
Kulaklarımız rüzgârda
Gidiyoruz gidiyoruz
Bir gün olur ufuk bize güler diyoruz…
4.1.11.3.1.4 Üç Gencin Rüyâları
Birinci genç
- Bu gece bir rüya gördüm

Güllerden çelenk ördüm
O güller ki yaraşır yirmi yaşına
Henüz girmiş sevgililer başına…
Yalnız bulunduğumu düşününce bu sabah
Tâ kalbimden koptu derin bir eyvah
***
İkinci genç
- Benim gördüğüm rüya
Bana daha tatlı geldi:
Dünyalara hâkim olmuşum güya…
Ah bu rüya ne güzeldi!
Uyanınca bulduğum yine bu eski kendim
Ve çok kederlendim
***
Üçüncü genç
Bense rüyamda zorlu bir sengdeydim.
Hissetim vücudumun ezildiğini
Başımın bir yatağanla kesildiğini
Uyanmadan ahretin kapılarına değdim
Gözlerimi açınca, heyhat
509
Yine bu her gün ki hayat!
4.1.11.3.1.5 Limân
Vinçten kollarıyla dar

Rıhtımlardan
Yutacak şey arayan
Bir sürü canavar
Korkunç bir gururla susuyorlar…
Arkasında birkaç salı
Birkaç mavnayı sürükleyen bir römorkör
Sonra sinirleri bozuk ve saralı
Katıla katıla gülen bir motor
Ve binlerce deniz kuşu
Ötede hep
Önünden geçmek isteyen bir muşu73
Gür sesiyle azarlayan
Yeni kalkmış bir şilep
Ve bir alay duman…
Şamandıralar kırmızı köstebekler
Sonra yukarı
Heybetli bir ordunun mızrakları
Gibi sivrilen direkler
4.1.11.3.1.6 Gece ve Sukût
Gece karanlık bir heves

Öyle bir heves ki kalbimizde sızlamakta
Ruhumuzun mehtabıyla yaldızlamakta…
73 Altı düz, küçük gezinti vapuru…

510
Sükût, susmuş bir altın ses

Öyle bir seda ki bize maziden
Gelip maziye giden
En sevgili yolcuları düşündürmekte
Biz düşünmek istemesek de…
***
Düşün
Ve bil ki bir gece bitince sözler
Düşünecek seni de maziye dalan gözler
O gözler ki mehtapta düşünmüşsün
4.1.11.3.1.7 Yel Değirmenleri
Artık
Ovalara iniyor bir dumanlı karanlık
Çünkü ufuklarda söndü alevler
Rüzgârın sesinden
Ve nefesinden
Karşıki tepede çömelmiş devler
Ateş gözleriyle uzağa
Uzaklara bakıyor
Rüzgâr dağdan dağa
Bir sel gibi akıyor
Karşıki tepede çömelmiş devler
Gözlerinde vahşi alevler
Neler konuşmaktalar
Ellerini kollarını indirerek, kaldırarak?
Uzak
Hayallerden uzakta
Masalların diyarından ufuka yükselen
Kaf dağının ardından gelen
Bu devler
511
Gözlerinde kinli alevler

Olurken boğulurken rüzgâr
Neler konuşmaktalar
Ellerini kollarını indirerek kaldırarak?
ALÎ MÜMTÂZ [AROLAT]
4.1.11.3.2 Kalbim Gibi Hür Mısrâ’lar -2
4.1.11.3.2.1 Akşam Rüzgârları
Bak,
Uzak,
İklimlerden gelen rüzgâr,
Ne sedalar,
Sürükleyip getiriyor?
Enginlerde boğulan gemilerin sesi,
Ah, ezerek her hevesi,
Bu sesler tâ rûhumuza giriyor.
Bak,
Uzak,
İklimlerden gelen rüzgâr
Ne kokular,
Sürükleyip bahçemize bırakıyor
Ufukta yanan bir cehennem kokusu…
Kalbimizde eriyor ölüm korkusu,
Bu sıcaklık ruhumuza akıyor,
Bu sıcaklık ruhumuzu yakıyor.
4.1.11.3.2.2 Çınar Altı

512
Bu gölgelikte yat, bu çeşmeden iç,

Kalbinde yer tutsun sonsuz bir sevinç,
Güneşi damla damla,

Yaprakların nefti rengi süzüyor,
Gönül yeşil hülyalarda yüzüyor.
Sen de silinsin keder ve gamla,
Bütün dertler gönlünde.
Gel, bu çeşmeden iç, içine sine sine,

Uzan bu çınarların gölgesine,
Geçsin o eski günler gözlerinin önünden,
Rüyaya dal,
Hülyaya dal,
Gençliğin gönlünden gelsin ve geçsin,
Ve kalkınca kendini daha genç göreceksin!
4.1.11.3.2.3 Son Mevsim
Dert ve acı rengindeki yapraklar,

Ufuksuz ovalara nasıl düşüyor,
Acılarımın ve gözyaşlarımın rengindeki yapraklar,
Gönlümün ovalarına nasıl düşüyor?
Benliğimde son mevsim var,

Ruhum üşüyor.
Kirli bez parçalarını andıran,
Bulutlar,
Ve onları dalgalandıran,
Deli rüzgâr,
Ve bir güneş sislere saklanmış,
Kör gözü çapaklanmış,
513
Benliğimde son mevsim var.

Tek ümidim kalbimde sallanarak,
Düşmeyen yaprak,
Ah bu yapraklar ki düşüyorlar düşüyorlar,
Ve bu rüzgârlar ki ölüyor,
Ölüyorken boğuluyor,
Ve eyvah düşecek diye,
Bana baharımdan hediye,
Kalbimde çırpınarak,
Beni korkutan son yaprak…
4.1.11.3.2.4 Köyler ve Şehir
Eskiden,
Köylerden şehre giden,
Yolcular böyle çok değildi,
Şimdi…
Şehre giden her yol sanki bir nehir,
Şehir
Köyleri yutuyor,
Taştan ve demirden heybetiyle,
Ufukları tutuyor.
Köylerse hissediyor ölümün dehşetiyle,
Yalnızlığın kasveti,
Ve çekiyor geçmiş günlerin hasretini.
4.1.11.3.3 Kalbim Gibi Hür Mısrâlar -3:

514
4.1.11.3.3.1 Saatler
Gecelerin boşluğunda,
Ve evlerin loşluğunda,
Birbirine çarparak koltuk değneklerini,
Bazı yerde sürüyerek eteklerini,
Çıkan topal kim üşenmeden,
Dinlenmeden,
Vaktin dar merdiveninden yukarı,
Saatler ve adımları…
Bir camın arkasında gizli,

İnce, zayıf birkaç sayı,
Dehlizlerin uçuk benizli,
Ve hastalıklı anı,
Saatler ve gözleri…
Sonra saatlerin sözleri,

Ölü sesler
Ve ağır, kurşundan nefesler,
Saat başlarında vuran demirci,
Ve saniyelerle dizilen bir sıra inci,
Bir hıçkırık,
Sonra durmadan dönen bir kırık
Çıkrık…
Duvarların hissizliğine,
Gömülmüş meşe tabut,
Sanki hayır ile uyur: “Ölümü unut!”
Emin ol seni gelir, bulur yine!
Saatler,
515
Ve kalplere mıhladığı korkudan keder…
Birbirlerini kovalayan,
Yelkovan
Akrebin pergârı ile saatler,
Gönlümüzde genişleyen boşlukları ölçer.
4.1.11.3.3.2 Ölen Gençliğimiz
Geçmiş zaman,
Aziz,
Bir ölüne matemiyle inleriz,
Göçmüş hastalığı anlaşılmadan…
Kalbimizde ona ait aşkımız,
Ölümünden sonra daha derinleşti,
Baş döndüren bir haberle,
Rüzgâr gibi geldi, geçti,
Lakin genişliyor git git aşkımız…
Onu kundaklarımızla,
Kefenlediler,
Gönlümüzde matem tutan sevgiler,
Beşiklerimizin tahtalarında,
Yapılan,
Bir tabuta uzattılar,
Sonra hatırımızda yazılan,
Derin bir mezara attılar.
4.1.11.3.3.3 Haydût
Sırtımda bir kurt kürkü,

Omzumda bir martin,
Nazarlarımda kin,
516
Dudaklarımda da yanık bir türkü,

Şehrin zincirinden uzak,
Hürriyetten, inzivadan sarhoş olarak
Gezerim dağ
Başında…
Şehre ayak basınca: zindan…

Dağ başları bize miras Köroğlu’ndan…
Bilirim ki bir gün çığlıkları ile;

Islıkları ile,
Sert bir kurşun gelecek,
Ta kalbimi delecek…
O zaman,
Yanlarında jandarmalar yürüyecekler,
Şehrin korkunç kapısından,
Tunç kapısından,
İçeriye vücudumu sürüyecekler,
Ancak
Ruhum kalacak,
Bu dağ
Başında…
4.1.11.3.4.1 Dün ve Yarın
Dün,
517
Sönük, lakin derin,

Düşündüren gözlerin,
Silik ve ölgün,
Çizgili çehrenle,
Ve arkandaki kefenle,
Bizden uzaklaş,
Bir anda ölçülmez mesafeler aş!
Yarın,
Alev saçların,
Çelikten gözlerinle,
Ve alevden ve çelikten sözlerinle,
Hayalî ve uzak,
İklimlerden gel,
Kalbimizi del,
Ruhumuzu yak!
4.1.11.3.4.2 Hayâl İklimînin Yolcuları
Sularda gün,
Solarken ölgün,
Ve düşük yelkenimizle,
Ufukta dalarız güneş örtülürken denizle,
Yelkenimiz mehtapta parlak,

Suları yararak,
Meçhul ufuklara doğru yol alır,
Gölgemiz denizde uzar, kısalır.
Geçen rüzgârlara deriz ki:

-Biz ki…
Bugünü beğenmeyen adamlarız.
518
Hayal iklimine yelken açmış adamlar,

Yeni ufukları ruhumuzda selamlarız!
Ve gözlerimizden birkaç yaş damlar,

Kalbimiz biraz serinler,
Rüzgâr durur, bizi hayretle dinler.
4.1.11.3.4.3 Üç Yaprak
Son bahar,
Dökülmekte yapraklar.
Mevsimin son çiçeklerini bırak,

Yolumuzda kıvranan şu yaprakları al,
Bak ne güzel, şu üç yaprak:
Biri yeşil, biri sarı, biri al!
Biri kalbin, biri gönlüm, biri aşkımız.
Bu yeşil yaprak,
Senin kalbin,
Bütün ellerden uzak,
Renginde ne hasret var, ne de kin…
Şu sararmış,
Benziyor benim gönlüme,
Az vakti var ölüme,
Bütün arzusu ile bekliyor kışı.
Şu öteki kırmızı,
Yaprakta andırıyor aşkımızı.
4.1.11.3.4.4 Son Bahara Doğru

519
Koruda gülüşen,
Şen
Çeşmelerden çoğu sustular.
Yalnız bir kaçında biraz gamla,

Birkaç damla,
Gözyaşı var.
Yarın,
Ulu çınarların,
Sarı yaprakları,
Renklerinde bin bir keder,
Bileğinden kesilmiş eller,
Gibi dökülecek.
Rüzgâr da onların bu haline gülecek.
4.1.11.3.5 Kalbim Gibi Hür Mısrâlar -5
4.1.11.3.5.1 Armada
Uzayan, kıvrılan
Bir kızıllık, bir duman…
Ufukta git gide gün uyanıyor,

Bulutlar kızarmada,
Sanki armada,
520
Şiddetli bir kavgaya tutuşmuş, yanıyor.

Bulutlardan gemiler,
Tekneleri, çanakları, serenleriyle,
Yelkenleriyle
Şu yanan kim bilir,
Daha kızıllaşıyor, kızıllaşıyor.
Ufuktan birden bire güneş taşıyor.
4.1.11.3.5.2 Öyleyse
İşte yolun açık,

Bakmadan sağa, sola
Tırman karşındaki yola,
Çık,
Yüksel ulu dağların zirvesine,
Orada kalbinin son hevesine,
Düşünmeden evi,
Benliğinde sarhoşluk duy,
Kollarını yanlarına uzat,
Ve içinden gelen bir nara at!
Rüzgâr seni dinlemek için sussun,

Ve anlasın ki gönülden vurulmuşsun!
Vadiden geçen başlar yükseklere uzansın,
Gök gürüldüyor sansın…
Lâkin
Akar
Gözlerinden bu kin,
Gönlünden bu keder,
Silinmeyecekse beyhude zahmet,
Öyleyse kalbini dinle, içinden inle,
521
Ve kendi derdini kendine dinlet!
4.1.11.3.5.3 Yelken Açan Gemi
Anlaşılmaz emellerle,
Hayal iklimine gitmek için,
Heyecandan titreyen ellerle,
Yelken açan yolcular, için için
Kalplerinde sönen, yanan gönülleri,
Dolaştılar baştanbaşa enginleri.
Gün oldu, durgun sularda,

Yelkenlerin aksini seyrettiler,
Gün oldu, yorgun sularda
Dalgaların raksını seyrettiler,
Gün oldu ki deniz hırçınlaştı,
Geminin bordasından taştı,
Boğuk sesleriyle haykırarak,
Dümeni, direkleri kırarak
Dalgalar birkaçını aldı, götürdü.
Bu seyahat böyle yıllarca sürdü…
Çocukluk rüyalarında
Ve sonra gençliğin
Sarhoşluk hülyalarında,
Gördükleri o iklime erişmek için,
Değil yalnız dakikalara,
Ölümlere göğüs gerdiler
Ufukları yara yara muradına erdiler,
Nihayet işte kara göründü
Bu güneşli bir gündü.
522
Hepsi durmadan haykırıyor: Kara kara…

Birkaçının gözlerinde şimşek çakıyor,
Ötekiler durmadan bakıyor
Uzaktaki topraklara,
Birçoğu secde kıldı…
Yaklaştılar, yaklaştılar,
Yaklaştıkça kaşlar çatıldı.
Dolgun ve güzel
Bir rüzgârla mesafeyi aştılar,
İşte liman: Çıldıran çıldırana…
Çünkü girmiştiler yıllarca evvel,
Bir sabah terk ettikleri limana…
4.1.11.3.6.1 Üç Çeşmeden İçen
Geçende,
Üç çeşmenin suyundan içmiştim ben de.
Biraz yere eğildim

Ve her birinden birkaç damla karıştırarak
Ancak bir yudumcuk içebildim
Kalbim yandı,
İçimde başka başka hisler uyandı…
Kalbim yandı, lâkin hâlâ atıyor;
523
Beni artık kalbim değil,

Bu hislerim yaşatıyor…
Gözlerimde yaşı sil

Ver ince bir kamıştan kestiğim kavalımı;
Orman sayıklarken yeşil rüyada,
Yaprakları sarartan türküler çalacağım.
Ak kaplıyor sakalımı,
Kim bilir ki bu dünyada
Daha kaç gün kalacağım?
4.1.11.3.6.2 Dalgalı Bir Denizde
Dalgalı bir denizde

Rüzgâr boru çaldıkça,
Gemi yükselip alçaldıkça
Bir şeyler de yükselir, alçalır kalbimizde.
Bunlra ufacık kırıklardır,

Parçalanmış hislerin kırıkları…
Dışarıya çıkamamış hıçkırıklardır,
Ağlanmamış elemlerin hıçkırıkları…
Onun için kalbimizde

Bir yorgunluk hissederiz,
Gemi yükseldikçe, biz,
Dalgalı bir denizde
4.1.11.3.6.3 Çay Kenarında Değirmen
Kenarda,
524
Yarı topraklarda, yarı sularda

Ömür süren yayvan
Ve garib bir hayvan.
Eğer bazı mevsimler, sular azsa

Ona pek dokunmazsa
Somurtarak susuyor;
Lâkin çay yine şiddetle akınca
Çağlayanlar suları yüksekten bırakınca
Beyaz köpükler kusuyor
Ve tekerlek
Gözlerini döndürerek
Gıcırdıyor, hırlıyor, inildiyor, inliyor
Gelen, geçen bu korkunç sesi durup dinliyor.
4.1.11.3.6.4 Hükümdâr
Başında elmas tacı,

Biraz yana eğrilmiş…
Gönlünde sert bir acı,

Sîneleri gerilmiş,
Hükümdar düşünüyor…
Ne kasvetli taht odası!
İnsanı kalbinde yası,

Ruhunda pası
Bulununca sarayda da üşünüyor…
Elinde altun asa

Ve başında elmas tâc,
525
Düşünüyor kendi millete muhtaç

Aç kalacak millet onu doyurmasa…
4.1.11.3.7.1 Mezâr Taşları
Kimi
Mezarına yalancı medihlerle
Ve gönülden sızmayan bir kederle
Yaldızlanmış bir taş ister…
Kimi
Göçer, gider,
Ölür de yetmiş yaşında
İster ki genç olduğundan
Vakitsiz solduğundan
Bahsedilsin mezâr taşında…
Kimi ister ki ismi Fatiha’yla anılsın

Kimi diler ki, ömrü çok şerefli sanılsın
Kimi işlediği sevapları

Destan gibi yazdırır;
Kiminin de ahbâbları,
Ölünce mezarına,
Akıllarına
Her ne gelirse kazdırır…
526

Bense
Her nedense
Bu şeyleri garip görürüm;
Fikrimden geçemez böyle düşünce.
Bir gün gözlerimi kaparsa ölüm

İstemem ismimi mezar taşımda…

Ben ölünce,
Rüzgârların ağladığı,
Pınarların çağladığı
Yüksek bir dağ başında
Bana bir çukur kazsınlar,
Ne bir mermer diksinler, ne Fatiha yazsınlar.
4.1.11.3.7.2 Istırâp
Seslerle
Renkler,
Beynimde dağılan seslerle
Gözlerimi kamaştıran renkler
Çırpınan heveslerle
Gönlümün akşamında birbirine karıştı
Emellerle
Elemler,
Hayâlimde kökleşen emellerle
Hayatımda derinleşen elemler
Ve manâsız matemler
Gönlümün akşamında birbirine karıştı.
527
Parçalandı benliğim, parçalandı gururum

Ve ben hâlâ yaşıyorum
4.1.11.3.7.3 Gençliğe Hasret
Günler var
Günler var ki rüzgâr
Ormanın saçlarını yola yola
Sağa sola
Atıyor
Ve dalları birbirine çarparak
Kendini uzak
Ufuklara fırlatıyor.
Belki de
Git gide
Esmerleşen bulutlar
Çözülecekler
Ve her bir
Bembeyaz kar
Altında titreyecek…
Neme gerek!
Deli miyim, neyim
Ki hala baharı,
Geçen yılları,
Geçen yılların bahârını düşünmekteyim?

528
4.1.11.3.8.1 İsterlin
9, mağrûr kör, tek gözüyle süzüyor,

Ve oradan gönülleri uzuyor;
Ve 1, düşecekmiş gibi yerinde titreyerek,
Herkesi korkutan değnek;
Ve 4 eciş
Büçüş bir çekiliş,
Eçiş büçüş
Bir bükülüş…
Bursa’nın tablosunda yan yana dizilmişler

Ve karşıdan kimi boynu bükük kimi dinç
Bakanlardan kiminin yüzünde keder
Kiminin gözlerinde sevinç…
Birden bire 4 kaçıyor;

Herkes gözlerini açıyor:
Sivri dişlerini göstererek
3 tebessümler saçıyor.
Demin söylenenler şimdi düşünecek

Aracı kumrusu gibi
Demin sisli gözler şimdi berrak bir su gibi…

Birdenbire ne oldu,
3 bir lahzada soldu
Ve 4’ün görünmesiyle kayması bir oldu
5 kocaman bir tekerlek
1’in yanına geldi.
529
Yine mi yükseldi?
Yine mi birkaçı kederlenip, birkaçı gülecek?
Fakat güller bu sefer emin,
Çünkü biliyorlar ki demin
Çıkan 5, bu tekerlek,
Sterlin’i 920’ye götürecek.
4.1.11.3.8.2 Haykırmak İsteyene
Altında kayalar, önünde deniz,

İstediğin kadar bağır,
Mesâfeler sağır,
Mesâfeler dilsiz…
Sesin duyulmayacak, kimse ses veremeyecek;

Öyle ise susmak gerek!
Sus ve düşün ki
Bu yolun dünkü
Yolcularından kimi ağlamış, kimi gülmüş,
Kiminde kahkaha, kiminde keder,
Lâkin hepsi birer birer
Aynı toprağa gömülmüş…
4.1.11.3.8.3 Düşünürken
Ne emelim var, ne kimsem…

Neden bugün
Böyle küskün
Ve bezginim.
Ben ki mâzide bir gün

530
Rûhumu savurarak rüzgâra

Deli gibi haykırmıştım…
Ben ki mazide bir gün

Kalbimi fırlatmıştım sulara
Ve mehtâbın aynasını kırmıştım…
Ben ki mazide bir gün

Gönülden gelen bir şiddetle
Birdenbire, hiddetle,
Benliğimdeki zenciri koparmış, atmıştım
Ve hayâlimde başka bir âlem yaratmıştım…
O eski ben
Şimdi neden
Böyle bezgin ve küskünüm?
Mâziye hasretle geçmekte günüm!
4.1.11.3.9.1 Tenhâ Yollar
Bu tenha yollar,
Dönemeçlerde bir yılan
Gibi kıvrılan
Bu tenha yollar
Yüründükçe daha uzar…
531
Kalplerinde,
En derinde,
Kalplerinin
En derin
Bir yerinde,
Senelerle soluş
Birbirine girift olmuş
Emellerle, elemlerle,
Bu yüründükçe uzayan
Tenha yollardan
Gelen, geçen yolcular
Hangi ufka gidiyorlar…
4.1.11.3.9.2 Balıkçı
Emellerle ördüğün
Ağı denize fırlat
Uzaklara at!
Sularda gördüğün
Gümüş pullu balıklar
Ağına dolacaklar…
Ağını sen çekince,
İnce
Gümüş pullu balıklar
Ağında yüzlerce, binlerce çıkar
Artık aç yeleğini ve kollarını

532
Yorgun kalçana daya;

Dûn, türküler söyleyerek yükselen
Sahilde yavruların bekliyor yollarını…
4.1.11.3.9.3 Kenârda
Denize bak,
Uzak
Ve yakın,
Coşarak,
Koşarak,
Sâhile akın
Etmekte dalgalar
Bu dalgalar
Sahillerden kimi sorar,
Ne arar?
Denize bakın,
Uzak ve yakın,
Kıvrılarak, bu bükülerek,
Birbrinin üzerinden dökülerek,
Ağlayarak, gülerek,
Çekile çekile
Tekrar sahile
Çarpan
Dalgalardan
Sorunuz ki neden kuduruyorlar,
Başlarını kayalara vuruyorlar?
4.1.11.3.9.4 Mavi Rü’yâların Melîkesi

533
Mavi rüyaların melikesinin

Elinde sihirli bir maymuncuk var,
Önünde açılır bütün kapılar…
Ne fakirin
Kulübesi etrafına çaktırdığı çit
Ne hasisin kapısına astığı kilit,
Ne köleleri vezîrin,
Ne de hükümdârın nöbetçileri
Onu döndüremez yolundan geri…

Elinde sihirli bir maymuncuk var,
Önünde açılır bütün kapılar…
4.1.11.3.10 Kalbim Gibi Mısrâ’lar -10
4.1.11.3.10.1 Demirci
Ne dudaklarında tebessüm,
Ne de kalbinde kin,
Gözlerinde azmi parlıyor, keskin…
Gayretinin karşısında belki ölüm
Bile korkup döner ger…
Asırlardan beri
534
Alevlerle aydınlanan
Karanlık ve izbe dükkânında,
Hurda, paslı demirler bir yanında,
Bir yanında güneşleyen yılan
Sırtı gibi parlak
Uzun, kısa zincirler,
Neşeli türküler mırıldanarak,
Önünde örs, elinde çekiç,
Üstü başı kirler
İçinde, çabalayan
Bu pervasız, yaman
Ve bu gayretli adam yorulmayacak mı hiç?..
4.1.11.3.10.2 Nasîhat
Hayata atılan her gence

Bu ilk nasihattır bence:
Bir kadın gülümseyip

Kulağına gizli bir şey söylerse
Ve söylerken gülerse,
Sen de ona baş eğip
Dinleyen bir kimse tavrını takın,
Ateş gözlerinle bak,
Dudaklarına ince bir tebessüm tak,
Lâkin dinleme sakın…
Hayata atılan her gence

Bu ilk nasihattır bence…
4.1.11.3.10.3 İlhâm
535
Sevdayı gördüm,
Gönlümde birdenbire bağlandı bir kör düğüm…
Gözlerinde şimşekler çakıyordu,

Gözlerimi yakıyordu,
Elinde parlayan ince bir billûr,

Yanıma yanaşıp dedi:-“Ey genç, dur,
Dudaklarını uzat,
Kalbe ferah veren bu mâyiden tat.
Her geçen bu sudan bir yudum tattı…”
Ve gülerek kadehini uzattı,
Elinden kadehi kavradım, aldım;
Gözlerimle dudaklarına daldım;
Bilmem ki bu hâlde ne kadar kaldım,
İçmedim, kadeh yalnız dudağımı ıslattı.
4.1.11.3.10.4 Hasta
Odamda yalnızım saat yarımda,

Ateş başım buzdan avuçlarımda,
Hayalimde geçmiş günlerin yası…
Şakaklarım atıyor,
Sanki kızgın bir demir ve vücuduma batıyor;
Yalnız kalbim dönmüş bir buz parçası…
Esneyen rüzgârlarla
Gözlerini ovuşturan karanlık
Birlikte uykuya dalmışlar artık…
Yalnız ufak damlalarla
Saniyeler
Birer birer
536
Saatten süzülüp kalbime düşüyor

Ve kalbimde birden dökünce onlar,
İçimden geçiyor soğuk bir rüzgâr,
Ruhum üşüyor…
Şimdi asabi
Rüzgârlarla donacağım sanıyorum,
Sonra Cehennem’de gibi
Yanıyorum, yanıyorum…
4.1.11.3.11 Kalbim Gibi Mısrâlar -11
4.1.11.3.11.1 Sâhil Kızları
Kayar da yükselen kızlar

Uzak
Mesafelerden geçen heybetli gemileri
Davet ediyor gibi gözlerini kırparak
Yanar, sönerler…
Uzak mesafelerin heybetli gemileri

Dalgalarla sarhoş olan gemiler
Kızların davetine aldırmaz geçer…
Gün olur ki içlerinden birisi,

Gözlerinde fırtınanın sisi
Bu davete aldanır,
Kızları kendisine tutulmuş sanır,
537
Dalgaları yara yara

Gelir, çarpar kayalara…
Şimdi şehvetle yanar, şimdi sönerler,

Kadın gözlerine benzer fenerler…
4.1.11.3.11.2 Bahâr Arzûları
İsimsiz çiçekler ellerinde,

Getirdiler bahçeme yeşil bir heves
Ve dallarda cıvıldarken bin bir ses
Bahârımın hülyasından geçtiler…
Altun kemer bellerinde,

Baktılar gözlerinde mehtap yüzerek,
Gözlerimden ta kalbimi süzerek
Gençliğimin rüyasından geçtiler…
Belli bir sır vardı emellerinde,

Geldiler açarak süt beyaz yelkenleri,
Selâmlayıp hayalimden geçenleri
Benliğimin deryasından geçtiler…
4.1.11.3.11.3 Gölgem
Gündüz silik bir iz gibi kalıyor,

Sonra gecelerden hayat alıyor…
Sabâh da öğle de, akşam da,

Önümde, yanlarımda, arkamda…
Hangi yola sapsam o da sapıyor

538
Ben ne yapsam yapıyor…
Ben neşelenirsem o da neş’eli;

Beni taklit edip duruyor deli
Her girdiğim kapıdan benimle giriyor,

Beni artık hiddetlendiriyor.
Yumruklarımı sıkıyorum
Ve ondan kaçmak için kapıdan çıkıyorum
O da yumruklarını sıkıyor
Ve arkamdan çıkıyor…
4.1.11.3.11.4 Güllerle ve Gönüllerle
Oynama, sevgili, bu kırmızı güllerle,

Oynama seni seven gönüllerle…
Niçin bu gülleri takıyorsun

Ve aynaya bakıyorsun?
Bitmez mi yetmez mi güzelliğini

Her gün sana söyleyişim gözlerimle?
Yoksa kalbimdeki sevdayı, kini

Birbirine bağlamak mı istiyorsun?..
Gözlerimle, sözlerimle
Ben karşında gülüyorken,
Taşkın aşkın
Kalbime sunduğu hayat neşesi
539
Gözlerimden, sözlerimden dökülürken

Birdenbire neden doğdu bu yorgunluk hevesi,
Ağlatmak mı, ağlamak mı istiyorsun?
4.1.11.3.12.1 Kapımı Vuran Yolcular
Gönüllerde
Güzellenen ateş tekrar yanıyor,
Güller de
Henüz tomurcuklanıyor.
Serin bahâr havasıdır gökten alçalan…
Kimdir kapımı çalan?
Bu hülyalı,
Muammalı
Bahar sabâhında beni görmek isteyen kim?
Kim olacak,
Ancak
Ümitlerim ve sevgim!
Her bir kar altında,

Er yer…
Gönüller,
Gönüller de kar altında,
Hıçkırıklı bir rüzgârdır gökten alçalan…
Kimdir kapımı çalan?
Bu sessiz,
540
Hevessiz
Kış gecesi beni görmek isteyen kim?
Kim olacak,
Ancak
Hasetlerim ve kinim!
4.1.11.3.12.2 İstiyorum
Bir avlu ki taş döşeli, bütün mermer

Ve samimi bir nazar gibi parlak bir havuz,
Civarında kanat çırpan güvercinler
Ve sularda aksini seyreyleyen bir tavus…
Saksılarda renk renk çiçekler,
Birbirine karışmış yeşil saçları
Havayı ıtırlayan portakal ağaçları,
Uçuşan kelebekler…
Hayır, gönlümde yok böyle arzular…
Bir çadır istiyorum kırda, ormanda,
Bir yanda çağıldasın sular,
Kuşlar cıvıldasın bir yanda…
4.1.11.3.12.3 Emel ve Ümît
Emel,
Gönlümüzde büyük
Ve ağır bir yük…
Emel,
Gönlümüzü buruşturan,
Kalbimizi buran
Bir el…
Ümit,
Ruhumuzun denizinde sessiz
541
Ve silik bir iz…

Ümit,
Kalbimizde yatan şehît…
4.1.11.3.12.4 Mâvî
Tertemiz
Mavi bir gök ve dalgasız bir deniz,
Sabah güneşinin ilk ziyâsıyla
Parlıyorken, binbir yasıyla
Dertlerinden azat olur kalbimize…
Söner gönlümüzde elem de, kin de,

Gezsen akşamlar,
Serin bir rüzgârla esnerken çamlar,
Mehtabın hareli maviliğinde…
Dağıtır ruhları kaplayan sisi,

Verir gönüllere yaşamak hissi,
Mavi renk,
Hülyavî renk:
Gözlerin tesellisi…
4.1.11.3.13 Kalbim Gibi Hür Mısralar -13
4.1.11.3.13.1 Mandolin
Beyaz bir yavru güvercin

542
Gibi çırpınarak
Nihayet yoruldu elin
Ve birden sustu mandolin…
Bense gözlerimde yaşlar,

Uzak
Bir ümide bağlanarak
Yine başlar
Dedim ve bekledim ve bekledim…
Porselen vazoda kıvrılan zambak

Bıraktığın mandoline
Uzanarak
Hala dinliyordu derinden derine…
4.1.11.3.13.2 Uzun Yol
Ne kadar kendini yorsan

Nihayet bir mezâra varacak bu uzun yol…
Hür yaşamak istiyorsan
Vicdanını kolla ve kuvvetli ol…
Vicdanını kolla! Çünkü içinden,

Geçenleri o süzüyor,
Gönül deryasında riyadan, kinden
Ejderlerle boğuşarak yüzüyor…
Kuvvetli ol!
Çünkü bu yol
Başka türlü yürünmez.
Yüreğinde kuvvet yoksa aldanırsın
Bitmeyecek sanırsan
543
Kuvvetliysen üç adımlık görünmez…
4.1.11.3.13.3 Ressam
Elinde fırça palet,

Bin bir çeşit boya
Kalbinde harâret
Bir lahzanın sükununu veya
Fırtınasını,
Bir çocuğu gözlerindeki saffetle,
Hayretle,
Bir kadını ve yasını
Veya hülyasını,
Metanetle, gayretle
Bir bez parçası üstüne
Günden güne
Daha fazla çalışarak
Tespit eden ressam…
Uzak
İklimleri yakan sam,
Yâhut kırlarda haykırarak,
Son mevsimi sora sora
Dalları kırarak
Çıldıran bora,
İlkbaharın serinliği,
Durgun göllerin derinliği,
Sulara akseden gölgeler,
Sularda raks eden gölgeler,
Kudura kudura
Birbirinin üzerinden atlar
Kayalara vura vura
544
İnleyerek çatlar
Beyaz köpüklü bir sürü dalga,
Şahlanmış ırçın atlar,
Parlayan binlerce tolga,
Birbirine çatan
Kılışlarla süngüler
Usta elinde
Ep aynı fırçadan
Çıkarken senin de
Kaşların çatılır, lakin yüzün güler…
ALİ MÜMTÂZ [AROLAT]
4.1.11.3.14 Kalbim Gibi Hür Mısrâlar -14
4.1.11.3.14.1 Eski Günler
Geçmiş yıllar, dünler

Eski günler,
Gençken hatırası,
İhtiyâr gönüllerin yarası
Uzaklaşan her hatıra

Eskidikçe daha kıymetleniyor,
Sanki kalbimizle kenetleniyor,
Rûhumuzu çürütüyor yıprandıra yıprandıra…
İnsan hayalinden eski günleri
Silebilse
Bu kâbil değilse
Bari eski günler dönse geri…
545
O zaman görürüz,
Anlarız ki,
O eski
Günlerde hep bugünlerin bir eşi
Ve sönerek kalbimizden hasret ateşi
Bu yastan da kurtulurdu gönlümüz…
4.1.11.3.14.2 Harâp Yalı
Çiçeksiz bir bahçenin ortasında

Yalnız kendi âleminde, kendi yasında
Etrafına bakmadan
Yaşayan
Panjurları, perdeleri kapalı,
Harap bir yalı…
Önündeki rıhtıma sandallar yanaşıyor
Kapısının eşiğinden içeriye
Bir yabancı aşmıyor…

Yıllarca geriye
Ait hatıralar duymak istersen
Kâlbindeki ürperişi yen,
Kilitteki şu paslı anahtarı çevir
Ve korkmadan gir…
4.1.11.3.14.3 Korkuluk
Yaz, kış
Karşıki tarlada,
Kollarını yanlarına açmış
Ufak serçeleri korkutmada…
546
Başında parlak şapkası

Tenekeden delik bir su tası
Üzerinde eski püskü elbiseler…
Duruşu biraz hiddetli,

Lâkin kalbi şefkâtli…
Bu hâlini küçük kuşlar bilseler

İşi dökerdiler alaya
Ve dolardılar tarlaya…
Lâkin o hiç kıpırdanmamada;

Yaz, kış,
Kollarını yanlarına açmış,
Bekliyor karşı tarlada.
4.1.11.3.14.4 Bulutlar
Ufkun bulutları,
Kırmızı bulutlar, kara bulutlar,
Hepinizi bu sert rüzgâr,
Akşam rüzgârı
Dağıtarak, uzatarak, karıştırarak,
Hangi uzak,
Ufuklara götürüyor?

Renkleriniz suya vurdukça yer yer
Denizde dağılır, karışır, uzar
Kırmızı gölgeler, kara gölgeler…

547

Akşam, renkleriniz vururken suya
Ve kulaklarımda ulurken rüzgâr
Beynim de dağılır, karışır, uzar
Kırmızı bir hülyâ, kara bir hülya…
4.1.11.3.15.1 Heykeltıraş
Altından, tunçtan, mermerden,

Yonttuğun devler arasında
Kimi düşünürken kederden
Kiminin bir eli kanamayan yarasında
Kimi kollarını yanlarına açarak
Gözlerinden kıvılcımsız alevler saçar
Sadasız naralar atıyor
Kimi yorgun uzanmış yatıyor
Esprinin hayâlinde
Geniş vadiler, yüksek dağlar,
Harekette hareketsizlik hâlinde
Kimi güler, kimi ağlar
Alçı, mermer, tunç,

Dilsizlikleriyle daha korkunç
Duran bu devlerin
Arasında heykeltıraş
Derin derin
548
Düşünen gözlerin
Mermerden çehren, baş
Ve kollarınla,
Heykeltıraş
Sen de bir devsin ki,
Cenkleşiyorsun yarınla…
Evet, sen de
Sen de bir devsin
Aydınlık atölyende
Sen
Alçıları ellerinle yoğurarak
Mermerlere çekicinle vurarak
Dolaşıyorken
Gözlerinde parlıyordu dehadan bir alev
Anladım ki bu devleri yaratan,
Böyle harekette hareketsiz ortaya atan
Asırlardan ürkmeyen bir dev…
4.1.11.3.15.2 Fırtına Başlarken Geçen Atlı
Yolcu, dizginleri çek, atından in!

Dinle, bak, derin
Bir homurtu yaklaşıyor,
Ufuklar perde perde uzaklaşıyor
Üşümüyor musun, hava ne serin,
Haydi, dizginleri çek, atından in!
Rüzgâr camları taşlıyor,
Fırtına başlıyor, yolcu fırtına başlıyor.
Böyle ürkmeyerek rüzgârdan, kardan

Sağır ve dilsiz ufuklardan
549
Sorduğun yeşil bir saadet

Yoksa bir mavi rüya mı?
Aradığımı bulsam nihayet
İsterse gençliğimin çiçekleri solsun
Dağlar bana mezâr olsun;
Hülyamı arıyorum, hülyamı!
4.1.11.3.15.3 Bahârda Mehtâp
Mehtap, gözlerinde uyku,

Henüz çocukluk çağında
Göldeki durgun su
Mehtabı sallıyor kucağında…
Sandalımın kürekleri
Esmer sazlarla öpüşüyor,
Gölün beyaz çiçekleri
Kıskançlığından üşüyor,
Kıvrılarak yolumuza düşüyor…
Kanlı gözler gibi ateş böcekleri
Yanan, sönen böcekler…
Beyaz vücûtlu çiçekler,
Mehtap sizin bir eşiniz
Şeffaf tenli kardeşiniz;
Uyanmasın rüyasından susun da…
Mehtap gülümsüyor bahar uykusunda…

550
4.1.11.3.16.1 Hüzün Giyinmiş Şen Kadın
Hüzün giyinmiş şen kadın

Son baharın kız kardeşi
Eylül mehtabının eşi
Niçin bahçemdeki gülü kopardın?
Şimdi bahçemde gülen çiçekler

Kalplerine aşkın dolarak
Birer birer solarak
Kıvrılıp dökülecekler…
Hüzün giyinmiş şen kadın

Söylesen ne niçin
İçin için
Sevdâ çeken bu çiçekleri kopardın?
4.1.11.3.16.2 Delinin İlk Türküsü
Dün gece mehtap sönerken

Bir elmas bulmuştum çay kenarında…
Yarında
Sabah erken erken
Gelir de alırım diye
Saklamıştım bir köşeye…
İşte sabah,
Karanlıklar kaçmadan
Güneş çapaklı gözünü açmadan
İçimde ümitler coşarak
Tenha yollardan koşarak
Geldimse de eyvah
551
Ne yazık ki hazinemi soymuşlar.

Yerine çakıl koymuşlar…
4.1.11.3.16.3 Bestekâr
Leylakların kederiyle
Ulu çınarların gölgeleriyle
Yapraklarla oynayan mayıs rüzgârı
Gülen güller,
Hıçkıran bülbüller
Gülen ve hıçkıran gönüller
Bütün
Gün
Bulutlarla cenkleşmeden bitkin harâp
Solan güneş, açan mehtâp
Mehtabın balıkları
Gümüş pullu balıklar,
Yalçın kayalıkları
Homurdanarak döven deniz,
Üzerinde beyaz yeşil köpüklerden
Birbirine dolaşmış binlerce iz,
Sonra sessiz
Anlaşılmaz bir kederden
İçin için ağlayan
Bir çağlayan
İnce dizelerle bulutları işleyen
Gittikçe uzaklara doğru genişleyen
Sinsi yağmur,
Yağmurdan sonra uçan kil kokusu
İnsanları düşündüren ölüm korkusu
Yıkılan bir sur
Yakılan bir şehir
552
Derinden derinden
Bize
Yalnız kulaklarımıza değil, sinirlerimize
Bestelerken
Aks edip gelir…
Bestekâr,
Yayını ger
Kemanında bu ince teller,
Hadi teller değil, bestekâr
Kemanında gerilen sinirlerimiz var!
4.1.11.4 Müstakil Şiirler
4.1.11.4.1 Gölgem
Bir gün kalacak olsam eğer hasta ve yalnız

Gölgem dolaşır belki civarında güzel kız!
Son bir emelin varsa o gün gelmeden anlat,
Bir günde gönül vehmini, hicranını sen tat!
Bir mucizedir, aşkımı yok isteme benden,
Baygın bakışım ruhuna bir an dolanırken
Mazimizi an, belki de bir hatıra vardır,
Ruhumla ölen aşkı, gel, ruhuma sardır!

Lakin onu olsun bırak, incitme, eritme;
553
Kâkül gibi hülyana o yoldan yine gitme!

Bir şey duyamazsın bu karanlık emelinden,
Ben, gölge değilken bile kayboldum elinden!

Lakin o zaman sakladığım goncanı anda,
Yâd et beni, varmış diye sevda bu cihanda.
Gölgem, odanın şiirine efsununu verse,
Şayet acıyan kalbine hüznüm de çökerse
Gözyaşlarının aşkını ben istemem asla.
Kabrimde çöker böyle şikayet gibi yasla:
Gel, bir çiçekçik dik o zaman; hatıran olsun!
Son bahtım için sakladığım goncadan olsun!
Ankara-İstanbul: 14 Kânûn-ı Evvel 1925

4.1.11.4.2 Boş Odalar
Şu karşı evin boş odalarında,

Duvarlara sinmiş bir hayâlet var.
Elinde mum, gece ortalarında,
Oda oda gezip birini arar
Camlar tutuşurken, eski kafesler,

Beyaz duvarlara aksetmiş, durur.
Dağınık sürüyü toplayan sesler,
Her akşam o paslı tokmağı vurur.
554
Sonra işitilir sert bir hıçkırık,

Basar odaları belirsiz cinler.
Karanlık avluda döner bir çıkrık;
Sanırsın, kundakta bir çocuk inler.
Akşam, dağılırken yerli yerine,

Bu evin önünde ürperiyorlar.
İçlerinden, kendi kendilerine:
“Şu karşı ev tekin değil.” diyorlar.
NECİP FAZIL [KISAKÜREK]
4.1.11.4.3 Tuna’da
-2-
Hülyalarımız dünde, ümidimiz yarında

Biz yirmi beş Türk genci, Tuna kollarında,
Ömrümüzün en güzel bir gününü yaşadık!
Geçmişi yad ederken, Tuna ağladı durdu,
Mazi, bir içki gibi, başlarımıza vurdu.
Ataların gününü ve ününü yaşadık!
Saçlarım dağılırken Tuna’nın rüzgârı ile

Heybet veren gözleri, geniş omuzlarıyla
Kahraman dedelerim geldiler birer birer.
Sular biraz yükseldi, gökler biraz eğildi,

Gözlerin yaşını Tuna rüzgârı sildi,
Gamlı dalgalar bile uzun uzun güldüler.
555
Ağlayan dalgaların bu manalı gülüşü

Ve suda gölgelerin şaheser bu büküşü,
Gönlümüzde çağlayan elemleri dindirdi.
Bir lahzanın içinde gözlerimden uçtu gam!

Tuna, sevgili Tuna, benim sevgi Tuna’m,
“Güzelliğ”i gönlümün ta içine sindirdi.
-2-
Artık akşam oluyor… Suda pırıltılar var,

Bir muhteşem yangınla tutuşuyor ufuklar,
Uzakta gölgelere gömülüyor bir şehir.
Hûlya beldelerinde uçar gibi gemimiz,

Gönlümüzden koparak tekrar ediyoruz biz!
“Tabiatın en güzel eseridir bu nehir!”
Esmerleşen suda bir çizgi gümüşleniyor,

Uzuyor… Kımıldıyor… Gönlüme işliyor,
İlk yıldızın Tuna’da parlayan aksidir bu!
Bir gizli heyecanla bir de eğiliyorum,

Rüyada söyler gibi “Gel! Bana gel!” diyorum,
En mağrur edasıyla geriliyor sanki su.
Şakaklarım atıyor, gözlerim kapanıyor,

Ruhumun simasında bin bir ışık yanıyor,
Kapısını açıyor gönül yeni bir derde.
Göklerde ve sularda çoğalıyor yıldızlar…

556
Elemli gönlümün de bir tane yıldızı var.

Benim yıldızım fakat erişilmez bir yerde!
Eylül 341 - Varna

4.1.11.4.4 Ne Diyor?
Bahtı yok, yıldızı yok, ruhu bunalmış biriyim,

Istırabın eriten koynuna dalmış biriyim,
Tâli’im, haşre kadar, bilmiyorum, gamı nedir?
Yoksa gündüz dediğim gölge mi, akşam mı nedir?
Hangi kuvvetle atıldım bu tükenmez derde?

Emelim nerde, yolum nerde, baharım nerde?
Nerde hülyasını ezberlediğim nazlı bakış?
Sanki çoktan beridir gönlümü sarmış kara kış!
Şimdi sevdazedeler âşık-ı hicran gibiyim!

Yok, mekanım, vatanım, yel gibi, efgan gibiyim
Geceler bende misafir… Yine zindan gibiyim,
Bir de bilmem ki neyim? Hasta, perişan gibiyim!
Ne diyor, gamla esen rüzgârı bir dinlesene,

Sonbahar, aşkımızın matemi olsun bu sene!
31 Ağustos 925
MEHMET MESİH [AKYİĞİT]

557
4.1.11.4.5 Gölgem
Bazen benzeyerek bir canavara

Kendi varlığından ayrılıyorsun!
Bazen de çarpılıp loş bir duvara
Ümitlerim gibi kırılıyorsun.
Üstünden aşarken deli bir rüzgâr,

O soluk koynuna ruhum giriyor…
Karşına çıkınca tenha sokaklar,
Periler yolunu değiştiriyor.
Gece sahillerde yıkanıyorsun,

Türkümle uyurken suların dibi,
Sonra yollarıma uzanıyorsun,
Mezarlık bekçisi bir servi gibi…
Ey belalı gölgem, söyle bana gel!

Hasetle gözlerin hep örtülür mü?
Niçin kollarımdan, kalbimden evvel,
Sen kucaklıyorsun nazlı gülümü?
ÖMER BEDRETTİN [UŞAKLI]
4.1.11.4.6 ‘Aşk
Yıllarca işittim ki cihan mülküne hâkim,

Aşk adlı füsun, gölgeli bir vahime varmış,
Sordum: bu nasıl şey, tanıyan yok mu nedir, kim?
558
Mademki asırlarca bu vadileri sarmış.
Bir hasta-yı sükut ağladı her yerde o anda,

Bir günde cevap almadım enginden, ufuktan.
Vatka ki gönül düştü bir ahuya hazanda,
Bildim ve inandım ne imiş aşk ile hicran.
Bir yerde bulunmazsa ateşi kav bile yanmaz

Kalp ağrısı çekmezse beşer aşka inanmaz.
13 Kânûn-ı Sâni 1926

4.1.11.4.7 Derbeder Bahtım
Gözüm yollarda beklerken, içim ellerde kalmıştı

Ezelden derbeder bahtım akan sellerde kalmıştı
Dolaşmıştım uzun yıllar şikayet etmeden bir gün
Gönül âşık, perişanken uçan yellerde kalmıştı
Geçen yıllar bunalmıştım, bulutlardan da mağmumdum

Esen yelden medet umdum, feleklerden şifa umdum
Ne çılgın, ince arzuymuş saran hülyamı, rüyamı
Nihayet bildim, öğrendim bütün dünyaya göz yumdum
Eminim şimdi kendimden, cihan boş, asumanım boş

Ümit etsem de olmam şad, niyâzım boş figanım boş
Gönül sevdaya vurgundur, ne âşıktır ne maşuktur
Bilirken nerdedir bahtım, baharım boş, hazânım boş
559
Hayalim bir coşan volkan, akar mansıp nedir bilmez

Bir afet yosmadır yârim, hayat efsanedir bilmez
Derim her an mesihim ben, inanmaz, dinlemez, kanmaz
Dışım viranedir, lâkin içim kâşanedir bilmez

4.1.11.4.8 Sen Olmasan
Sen olmasan yaşamam ben, hayal olur giderim.

Bir ince mum gibi sessiz erir erir biterim.
Ne gölgem ağlar erirken, ne bir figan ederim.
Adem diyarını sevdâma son mekân ederim!
Sen olmasan gönül olmaz, cihan cehennem olur.

Saadetin adı olmaz, elem define olur!
Sen olmasan göremem ben emel kucaklarını
Nasıl, nasıl bilecektim gönül bucaklarını?
Sen olmasan yaşamazdım, yanıp tutuşmazdım.

Senin için ne vehimler, neler neler yazdım!
Sararsa ruhumu şayet derince bir uyku,
Unutma, bendeki esrarı gel, içimden oku!
12 Şubat 1926

560
4.1.11.4.9 Gül ve Aşkım
İkisi de birbirinden al,

Bu gülü de, aşkımı da al!
Sana bir hatıra olur yarına

Sakla bir defterin yapraklarına
Solunca, bükülünce bu gül
Bugünleri düşünmek isteyince buna bak,

İçinden gelirse ağlamak,
Kendini topla ve gül!
Aşkımı da at kalbinin kıvrımları arasına,

Belki teselli olur bir yarasına
Yarın
Beyazlanınca saçların!
4.1.11.4.10 Bir Hâtıra
Ne gelen var, ne giden var, ne esen bir rüzgâr!

Kara bahtım gibi kalbimde açılmıştı mezar
Ölümün rengi hayalimle tutuşmuş yanıyor,
Ben değil, belki gönül, belki cihan aldanıyor!
Geliyor yadıma sevdalı geçen günlerimiz…
Şimdi kalbimde kalan şeyse: Ateşten bir eza!
Bu da kâfi… Yanayım ben, daha mesut yaşa sen!
Hani, birlikte çıkan resmimizin altına ben,
Senin aşkın gibi birden bire sardıkça hüzün,
561
Şöyle yazmıştım o gün:

Bir dalda ikiz gül gibiyiz sevgi elinde,
Bir gün solacak olsam eğer hasret ilinde
Aksinle yanan gözlerimin rengi de solsun!
Ta haşre kadar sakla, bu bir hatıra olsun!
…
Bazen bu hazin sözleri yad et, beni sen an!
Ölsem bile, ölmez yine ruhumdaki hicran!
27 - 28 Şubat 1926
4.1.11.4. 11 ‘Azîz Şeytân
Aylarca gönül kanamış, inanmış, oyalanmış

Ahdinde yalan, hepsi yalan, hepsi yalanmış!
Lâkin ne zarar… Aşka olmaz ki nihayet
İğfâline düşmek bile bir hasta saadet!
Aşufteliğin sırları öz ruhu ki sarmış.
Cisminde meğer kaç kişinin nefesi varmış
Hala ne için, hem neye gönlüm sana bende?
Şeytan mı nesin? Tılsımı aşkın yine sende!
Git, artık uzaklarda hayaletlere ram ol,
Sevdama haram ol.
Cehennemler yerin olsun, alevleri okşasın, sarsın
Yanan ahımdan istimdat için ruhun da yalvarsın;
Harap ol, derbeder ol, tarumar ol, yan,
Aziz şeytan!
Cisminde meğer kaç kişinin hissesi varmış,
Aşkın ne kadarmış,
İtritlerin enmuzeci olmaktasın elan,
562
Git bahtına aldan!

Cehennemler yerin olsun, alevleri okşasın sarsın,
Yanan ahımdan istimdat için ruhun da yalvarsın.
25 Şubat 926
4.1.11.4.12 Siyâh ‘Aşk
Hangi çılgın geceden doğdun sen?

Kara bahtım gibi zülfün ne kara!
Yine kuzgunî alevdir sinen.
Bakışın kapkara, korkunç bu ara…
Senden almışlar ölüm rengini hep.

İşte her yerde karanlık koşuyor.
Sensin âlemde siyah aşka sebep.
Seni gördükçe elemler coşuyor.
Bitişirken bu siyahlık, neden ah,

Niye bilmem ki siyahlar giydin.
Anladım yas gibi ruhunda siyah,
Yoksa çok muydu günahlar giydin?
Bu karanlıkta yanarken karalar,

Başka renkler aradım sessizce.
Esiyor sade karanlık rüzgâr,
Gölge yok, gün kara, her yerde gece.
Senin aşkınla siyahlar tutuşur,

Beni öldür, yine her yer ıssız.
563
Ne o, bir ses mi? Gelen var; dur dur.

Sana cellat demesinler yalnız.
8 Mart 1926
4.1.11.4.13 Müzâb Olsun
Yeter aşkın, yeter artık… Cehennemler serir oldu.

Gönül sevda ki çoktandır, inan ey şuh, esir oldu.
Şafaklar kan, ufuklar kan, alevler, her taraflar kan…
Cihanlardan büyük gönlüm sanırsın bir büyük volkan,
Kızıl lavlar taşar her an yanan hicranlı kalbimden;
Acep kimden, acep nerden bu bitmez lav gelir, kimden?
Yeter aşkın, yeter artık… Cehennemler serir oldu,
Gönül sevda ki çoktandır inan ey şuh, esir oldu!
Çekil, git el verir artık, yeter hicran, yeter hasret,

Uzaklaş, sonra… Müthiştir yanarsın sen de ey afet!
Git artık, inhidam etmem, şairler secdegahımdır.
Yanardağlar muhabbetimdir, alevler sanki ahımdır!
Niçin bilmem ki gitmezsin, yakınlaşmaktasın elan?
İnandım sende bendensin, gel artık sen de bir an yan.
Senin kalbin de, kalbimden taşan lavlarla hep dolsun.
Beraber cismimiz yansın, alev olsun, müzab olsun.


564
4.1.11.4.14 Gönül Duygusu
Ejderli alevler gibi yaksam seni bir gün,

Kanmam yine aşkın eriten zevkine billâh…
Görsem de mecalsiz, yarı baygın, yarı ölgün,
Eyvah, derim öldürmedi aşkım seni eyvah!
Sevdalı perişan olarak mahvolur, inler;

Can verse de ruhu ile gelir yârini dinler!
Bir böyle gönül duygusu içten diledim ben,

Ölsün beni sevdasına layık gören afet!
Bir buse değil istediğim sevgili senden,
Ruhunda gözüm vardı… Hayal oldu nihayet!
Şayet beni sevdinse güzel sen de helak ol,

Cisminde vatan bulmasın el, dil, ne de bir kol!
31 Mart 1926
4.1.11.4.15 Ana Baba Günü
Ortalık mahşer gibi,

Kim buranın sahibi;
Kimlerin düğünü var?
Güneş, batan bir bayrak;

Şu kıpkızıl ufka bak!
565
Ana baba günü var.
NECÎP FÂZIL [KISAKÜREK]
4.1.11.4.16 Benim Derdim
Bir isimsiz çöl gibi vahasız ve serapsız,

Senelerim geçtiler, bir biri arkasından.
Yer dilsiz, gönüller dinsiz: Ne bir çiçek, ne bir yıldız,
Ne de bir ay ışığı gülümsemişti bir an!
Bir gün, bir akşamüstü, gün ufukta ağarırken,

Benim bu çöl gönlümde bir ışık dalgalandı,
Bu ışığa korkarak, çekinerek baktım,
Sebepsiz bir acıyla yüreğim yandı… Yandı…
Bu yeni dert bir alev gibi sardı ruhumu,

Gökteki yıldızları tutuşturan dert bu mu?
Bu dertle mi eğiliyor sahildeki dalgalar?
Artık sonsuz bir çölde bir seyyah değilim ben!

Gönlümü, bahar gibi süsleyip güneşleyen,
Derdimin süruru var, derdimin gururu var!
Edirne, 1926
4.1.11.4.17 Çöllerde
566
Dolaşırken kuru çöller ilini,

Çekti çöller bile benden elini,
Ne anam vardı, ne yurdum, ne babam,
Ne de hülyamı saran yaslı abam
Belki Allah da kulumdur, demiyor!
Sanki kalbim eriyen hareli kor…
O kadar çöl gibi yangındı tenim,
Kara bahtımdı biçilmiş kefenim,
Uçuşurken gül olan hatıralar,
Sandım ikbaline kumlar ağlar!
Yaralansam saracak yok yaramı,
Siliyor türlü keder hatıramı,
O kadar kimsesizim, kimsesizim,
Yok, bu varlıkta benim bir tek izim!
Yürüdüm, ruhumu sardıkça ölüm,
Bir yumak ip gibi büklüm büklüm,
Sanki yıllarca bükük asabım,
O kadar gam doluyum, bitabım,
Dün veren ruhunu eyvahlanıyor,
Şimdi bir tel saçı bak kıskanıyor.
Dolaşırken kuru çöller ilini,

Çekti çöller bile benden elini,
Dediler, yok mu senin bir vatanın?
Hangi yoklukla karışmış da kanın,
Bu rüya gibi sensiz, ürkek,
Hangi iklime gidersin, kime dek,
Kimdir aslın, kimin öz kardeşisin,
Hangi efsaneli bahtın eşisin?
Dedim, aslım gibi bahtım meçhul,
Vatanım yok, güneşim etti üful,
567
Hasretim arıtmada dağ başlarına,

Aşkım sadece gözyaşlarına!
Ne anam var, ne babam var, ne de bir…
Benim ismim eriyen matemdir!
Kimseden yok bir ümidim, medetim,
Varlığın borcunu kat kat ödedim!
Bazı çöller gibi, hicran gibiyim,
Bazı her yerde hükümran gibiyim,
Şimdi her şey de benim, hepsi benim,
Ebediyetleri candan sevenim!
1 Nisan 1926
4.1.11.4.18 Senin Ölümün
Dalga dalga dökülen,

Bükülen
Ve gülen
İpekli saçlarla,
Çerçevelenmişti incecik çehren,
Rüzgâr, yağmur ve karla
Karışık uğuldarken,
Bir korku uçtu,
Menekşe gözlerinden,
Menekşe gözlerin,
Derin derin
Baktılar…
Ve yaktılar… Yaktılar…
Çamlar kımıldadı,
568
Serin
Acı bir ses,
Bir nefes,
Bir nefes ki ölümdü adı,
Odanın gamlı muhitinde dolaştı,
Saçlarını açtı.
Ve gözlerin,
Yerin
Bütün acılarını içen,
Şen ve tatlı gözlerin
Kapandı…
Gözlerin yandı… Yandı…
Yarın,
Dudakların
Toprakta solacak,
Bahar olacak,
Zambak,
Menekşe, karanfil, binlerce çiçek gülecek…
Fakat gözlerin,
Derin derin
Bakan
Ve yakan gözlerin gülmeyecek,
Bir ince çiçek
Gibi çehren toprakta eriyecek!
Edirne - Nisan 926

4.1.11.4.19 Gönül Mahşeri

569
Tutuşan sinenin üstünde hayatım eriyor,

O ateş gözlere baktıkça içim eriyor!
Eriyen ruhuma ruhun yine hicran seriyor,
O ateş gözlere baktıkça içim eriyor!
Diyorum; bir gün ölürsem, saçının tellerine

Bu hazin şarkımı tak bari çiçekler yerine,
Benzemesin ben gibi kabrim de gönül mahşerine,
O ateş gözlere baktıkça içim eriyor.
28 Nisan 1926
4.1.11.4.20 Bağışladım
Saldırırken canavarlar gibi dört bir yana,

Yine taktın kanayan bağrıma tırnaklarını…
Sanırım doymadı ruhun henüz insan kanına;
Bir küçük zevkine kurban ediyordun “yârin”i!
Sana dair ne hayaller yaşatırken bu gönül
Sönüyor artık, inandım, büyük aşkın sönüyor!
Şimdi kalbinde benimçin ne ateş var ne de kül!
Taş yüzün ellere haince apansız dönüyor.
Kuduran hırsın a zalim ne kadar şahlanacak,
Daha kaç genci harap eyleyecek iğfalin?
Ne zaman kan ve hayat içmeye rûhun kanacak?
Yine hülyamı kemirmekte o çılgın halin
Geçmeden izleri son açtığın adsız yaranın
Gelecek belki birazdan bu hayatın sonu da
570
Diyeceksin ki, nasib olmadı son damla kanın

Ben helal ettim ezelden, yetiş, al, iç onu da!
7 Mayıs 1926
4.1.11.4.21 Şarkı
Bin derde düşüp bahtımızın velvelesinden

Kaçtım o yanan gözlerinin meşalesinden!
Bir yan bakışın müthiş ölüm zelzelesinden,
Hicran dolu rüzgârlar ölen ruhuma sindi,

Artık bu hazin levha senin son eserindi,
Issız gecelerden daha esrarlı, derindi,
Haziran 926
4.1.11.4.22 Yangın
Son bir gece aşkınla tutuşmuştu ufuklar!

Ağlardı uzaklarda öksüz kuzucuklar;
Bir danesini ben gibi sevdalısı yoktu,
Kalbimde sönen hasretinin matemi çoktu
Akşamdır asırlarca süren kimsesiz akşam,
Her yerde gurup afeti yer, gök, deniz, akşam!
571
Ağlardı uzaklardaki öksüz kuzucuklar,

Son bir gece aşkınla tutuşmuştu ufuklar!
*
Her yerde karanlık koşuyor paslı karanlık,
Bak, söndü ufuklardaki yangın: Gece artık!
Sen nerdesin ey sevdiceğim,
Nerde penahın?
Hız aldı fakat ve nemdi gönlümdeki yangın!
4.1.11.4.23 Şikâyet
Aylar geçti bilmedim ne kara emeli var…

Kansız kalan kalbimde neye hala eli var?
Silaha var mı hacet, boynumda saç teli var!
Kansız kalan kalbimde neye hala eli var?
*
Şen geçmiyor bir günüm, neşem de azap adlı;
Bilmiyorum hasret mi, yoksa vuslat mı tatlı?
Yuvası yok bir kuşum, sade sevda kanatlı;
Uçmakla erişilmez saadet bin bir katlı!
*
Boralar var içimde, tayfunlar var içimde,
Zehir şekva olsa da içilmez bir içimde:
Bu adem mülkündeki insanlar bir biçimde:
Suç ne onun, ne benim… Acaba kusur kimde?
*
Kime şevka edeyim? İşiten yok, duyan yok;
Yâr o kadar sağır ki, ben de artık figan yok;
572
Şayet bulsam devamı saracak bir mekân yok;

Gönül diye yazdığım şarkılarda meyan yok!
*
Anlaşılmaz ruhumda fırtına var, bora var;
Suç ne onun, ne benim vehim illerinde yâr!
Anladım şimdi, kalbim ölen aşkıma mezar;
Ne sevilen bahtiyar ne de seven bahtiyar
26 Haziran 1926
4.1.11.4.24 Melankoli
Söğüt gölgesinde dinlenen yolcu

Eğilip sulara baktığı zaman,
Akislerini öpen sarkık dallardan
Süzülen bir yaşla harelendi su…
*
Alnına battı sert bir sazın ucu,
Değdi dudakları bu esmer suya…
Kayıp da gözleri daldı uykuya
-Uyan, gün karardı, ey bahtsız yolcu!
*
Uyan, sen de yürü, gün kararıyor,
Sular ürperirken sayıklar gibi
Sönen nefsiyle diyor: -Yarabbi,
Kurtar beni, kurtar, gün kararıyor.
İBRAHİM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]

573
4.1.11.4.25 Benim Gönlüm
Kimisi diyor ki: “Gönlüm kelebek!”

Kimisi “Benimki kartaldır!” diyor.
Bakalım bu şair ne söyleyecek,
Kâriim! Gönlümü bir de bana sor!
Gönlüm… Benim gönlüm… O bir rüzgârdır:

Sonsuz denizlerin ufkunda eser.
Bazı gün sesinde bir elem vardır,
Yolunda bırakmaz neş’eden eser.
Bazen bir çılgın sevinciyle koşar,

Alaycı gözlerle süzer hayatı.
Gönlümün her saat başka hali var
Bazen çok yumuşak, bazen kaskatı!
4.1.11.4.26 Şarkı
Bir pembe sütun oldu bu günlerde o kamet,

Çapkın bakışından kopacak belki kıyamet!
Ey gönlümü bir lahzada altüst eden afet,
Akşamları iğfal ederek ruhumu sıkma,

Yalçın kayalar üstüne heykel gibi çıkma
574
Bin bir gece aşkınla tüten kalbimi yıkma…

(Millî Mecmûa, C. 6, S. 65, 15 Temmuz 1926, s. 1053.)
4.1.11.4.27 Ölü
Kabrimi gösteren taş parçasından

Yıllarla silinmiş olsa da adım,
Bir zaman, ey yolcu, ben de yaşadım
Çılgın heveslerim vardı benim de,
Benim de raşeler gezdi tenimde.
Alnımda bahtımın kırılmaz tacı,
Ben de ey yolcu, şen yahut kavgacı
Adımlarla gezdim hayat yolunu
Ve bir avuç toprak oldum en sonu
AHMET HAMDİ [TANPINAR]
4.1.11.4.28 Tılsımlı Şarap
Sevdamızın esrarına makesdi uzaklar;

Tılsımlı şarap oldu öperken o dudaklar
Hülyalı heveslerle tutuşmuştu yanaklar!
Kurtuldu gönül artık elem bilmecesinden;

Canlandı ışıklar bile sevdalı sesinden;
Ruh almadayım şimdi ben aşkın nefsinden
575
14 Ağustos 926
4.1.11.4.29 Yangın da Değil
Kurtulmadı dünya bile sonsuz yakışından,

Yandın doğuyor o çılgın bakışından!
Bilmem ki nesin, anlamadım, söyle nesin sen;
Yangın mı desem ben?
Yangın olsaydın eğer sen, kül olurdun çoktan…
Yanıyorsun yakıyorsun elan:
Yangın da değil, belki bir afet, bir alevsin sen,
Vahşi gecelerden doğan efsaneli devsin!
Bazen eriyor gözlerinin rengi içimde:

İçsem diyor ömrümü artık bir içimde!
13 Ağustos 1926
4.1.11.4.30 Günâh
“Son Nasihat”
Rüyalı bir hayale kapılmışsın ey güzel:

Sanmaktasın hayatın için onda her emel,
576
Her nağme, her dilek, eriten her bir ince his…

Göstermiyor gözündeki hülya duvaklı sis
Koynunda saklı, mahrem olan şey nedir onun?
Yalnız uzaktan öyle görünmekte… Hep füsûn,
Hep yaldız işte, bak o hiyanet, diken dolu…
Artık bırak bu şaşalar gizleyen yolu…
Bilsen o benziyor ne kadar sahte elmasa!
Katmakta nazlı rûhuna binbir elem, tasa…
Lâkin zaman gelir ki bu son his de kaybolur,
Örter sevimli ruhunu sevda akışlı nur!
Kaç, kaç… Saadetin o kadar çok uzak değil:
Aşk mabedinde gizli necâtın, bu sırrı bil.
Terk et bu gönlünün acıtan ihtirasını,
Aşkın yeter, o kuvvete koş, bul halasını!
Gönlüm “bırak”ın işte senin, gel, bu kalbe in.
Arkanda bin günah koşuyor, kaç, yetişmesin!
14 Eylül 926
4.1.11.4.31 Gönlüme
Kapılıp türlü hıyânet dolu muğfil sesine

Düştün, aşkın evi sandın da onun sinesine!
Kirli tırnakları kalbinde riya işlerken
Neye aldandın onun andına, peymanına sen?
O cehennemli bakışlarla emerken kanını
Neye birden bire teslim ediyordun canını,
Neye kirlettin o saf ruhunu, bilmem ne için?
Tutmasın aşkı bir gün da matemli için!
Yaptığın tecrübeler yoksa ki alıvermedi mi?
577
Yoksa esrarlı hakikat sana ses vermedi mi?

Ettiğin bunca öğüt etti mi bir gün ona kâr?
Bu meseldir: Götürür kaptı mı bir şey rüzgâr…
Gidecek… Çünkü kapılmış o da bir yel önüne!
O yeminler mi? O boş nağmeler aitti düne,
Onlar evvelki ateş, hisle dökülmüş sözler!
Şimdi lâkin yeni bir sahneye dönmüş gözler
Arıyor bir yeni tılsımlı hayat, bir heyecan!
Sense vahşi bir emel uğruna oldun kurban:
Bir de şair tanımak kaygısı… Savdın sıranı;
Unut artık o geçen günleri, sil hatıranı!
Bırak, alsın o da çılgınlığın en son hızını,
Görsün iğfale koşan taliinin yıldızını!
Dinle gönlüm beni: Efsane, heves, bar kadını
Duyamaz ailenin zevkini, aşkın tadını!
Kahpeden, bil ki vefa gelmez, uzaklaş ondan,
Daha ehven bu azabın, daha ehven hicran,
Arşa yüksel, o büyük aşkını ruhunda uyut,
Sevgilin bellediğin ifriti bir anda unut!
20 Eylül 1926
4.1.11.4.32 Rüzgâr
Kırık birer saz ellerinde aşk sayıklayan, uyuşuk,

Alınları buruşuk,
Gözleri nemli,
Ağızları gemli
Bir gençlik
578
Bir uçuruma tırmanıyor,

Yanıyor
Sanat diye, hakikat diye…
Girit’e,
Kulaklarında cazband gürültüsü,
Oyuk gözleri büyülü,
Şehvet tütsülü,
Porsuk dudakları bir kızılboya
Zehirli, sıska kızlarla…
**
*
Fısıldadı gittikçe kuduran bir rüzgâr
Şu sıra dağların ardında,
Toprak ayrık,
Köyler yanık,
Yıkık
Çoğunun kanında
Sıtma,
Verem, frengi,
Birer ayı ini,
İçinde aç bir zümre dövünüyor,
Yağsız bir kandil gibi sönüyor
Çırpınamadan
**
*
Daha düne kadar
Plevne, Dömeke,
Sarp Arnavutluk, Hac yolları… Mekke,
Kırk milyon Türk kanı emen
Canavar Yemen,
Kanlı Balkan kapıları,
Çanakkale, Galiçya, Tuna,
579
Kafkaslar, buzlu yabancı Karpatlar,

En son derdli Sakarya suları
Oğluna
Yarım asır var ki daha düne kadar
Nişansız bir mezar oldu,
Türke kanlı gömlek bar oldu!
**
*
Şu renkli sular, cennet adalar,
Sıra mor dağlar ardında
Yarım asır var ki yapayalnız, acılarla
Katılaşmış, nasırlanmış
Gözleri, kalbi
Azizelerinki gibi
Istırapla sırlanmış, dağlanmış,
Toprak yiyen
Çöl giyen,
Bir yığın külünde
Aç yavrusunun üstünde inleyen neneler var,
Dağlarında dövünen yaralı kuşlar gibi çırpınan dedeler var!
**
*
Bunlar efsane değil
Bil,
Bu mukaddes ıztırâp mabedinin önünde böyle durulmaz,
Git, çekil
Sağır, kör, afyonlu donuk genç
Aşkın, ateşin, hürmetin kaldıysa eğer eğil,
Sonra imanla silkin
Onlar kardeşin, bu yurt senin…
Bu mülkün
Sen de bir bekçisisin,
580
Hür bir nefesle diril,

Yarının kılavuzu, Anadolu tekin değil!
İBRÂHÎM SEYFİ [SEYFİ KİPMEN]
4.1.11.4. 33 “Gülüm” İçin
Yalvar da güzelim onu sen solgun ufka sor,

Yer yer sular karardı da hala görünmüyor,
Çıplak omuzlarında ipek saçlar örgülü,
Solgun baharımın açılan son ve tek gülü!
Gözyaşlarımla işlenir şimdi mendilim,
Zîrâ bugün de gelmeyecek belli sevgilim,
Yârim kolunda gönlümü imrendiren güğüm,
Köyden hiç inmiyor suya uğrunda öldüğüm…
Bitkin verip de bir taşa yorgun arkamı
Günlerce burada bekleyerek ettim akşamı!
Üç hafta var ki bekliyorum, gelmiyor “gül”üm,
Alnında sırma kanlı kudretten örgülüm,
Yaş dök de güzelim onu sen olgun ufka sor
Yer yer sular karardı da hâlâ görünmüyor.
Erzurum - 30.9.926
CENÂP MUHİTTÎN KOZANOĞLU
4.1.11.4.34 Alev Kuş
Sevda, o alev kuş yine bahtımla konuştu.

581
Gönlüm yeni bir afetin aşkıyla tutuştu.

Kalbimdeki menba sanıyordum kurumuştu
Gönlüm yeni bir afetin aşkıyla tutuştu.
Evleri sevdaya masal, vahime derdim.
Lâkin seneler geçmedi, hicranları derdim.
Şimdiyse ikiz oldu bu illerdeki derdim:
Gönlüm yeni bir afetin aşkına tutuştu.
4.1.12 Tenkît (Eleştiri)
4.1.12.1 Nedîm Ahmet Efendiler
-Müverrih İsmet Efendinin “Şeyhî Zeyli” Münâsebetiyle-
Müverrih İsmet Efendi varmış ki senelerce tedkîkât ve tetebbuâtta bulunarak

şekâyık-ı nu’mâniye zeyli olan Şeyhi’ye zeyl olmak üzere, 1143 tarihinden 1314
sene-yi hicriyesine kadar mükemmel bir eser vücûda getirmiş imiş. Bu mükemmel
eser sene-yi mezkûrede Fındıklı’da vâkı’ olan harîkte (yangın, ateş) yanmış. Elde
mevcut nâ-tamam kitap şeklinde tab’ı münasip görülmeyerek Türk Tarihi Encüme-
ni’nce parça parça neşri muvafık görülmüş ve üç buçuk sahifelik bir kısmı âhiren
neşredilmiştir. Bu kısmın en âlâka-bahş tarafı şair Nedim’i Beyoğlu Kabristanı’nın
bir cihetine defnettirerek Üsküdar’daki mâlûm merkâdine (mezar) ikinci bir Nedim
Efendiyi gömdürmüş olmasıdır. İsmet Efendinin bu rivayeti çoktan beri mâlûm idi.
Hatta Halil Nihat Beyi Nedim’in divanının tab’ı münasebetiyle Taksim mezarlığında
hayli dolaştırmıştı. Bu defa Tarih Encümeni Mecmuası’nın vesâtetiyle (vasıtalık) bu
rivayet, matbuat sahasına geçince iddianın aslı görülmüş oldu.
İsmet Efendiye göre Şair Şehber Müderris Nedim Efendi, Mahmut Paşa
Mahkemesi nâibi iken 1143 Rebiü’l-Evvel’inde İbrahim Paşa’nın vefatını
582
müteâkıben Patrona ve Muslu Halil korkularından Beşiktaş’taki hânesinde ihtifâ et-

miş ise de birkaç gün zarfında anlar tarafından buldurulup manzûme-i hayatının it-
mâm edildiği ve Beyoğlu Kabristanı’nın bir cihetine defnolunduğu Erbâb-ı Tetebbu’
mecmualarında görülmüş imiş. İlme hürmet eden ve iddiasına güvenen bir müverrîh
için istinat ettiği Erbâb-ı Tetebbu’ mecmualarının mahiyetlerini ve nerede bulunduk-
larına göstermek ilk vazifelerden biridir.
Nedim’i, Müverrih İsmet Efendiye nazaran pek ve pek çok yakından tanıyan
Ramiz Efendi, (Es’ad Efendi) Kütüphanesi numara 3873 ve Millet Kütüphanesi ta-
rihler defteri numara 1052 bilakis ihtilâli müteâkip şairin illet-i vahimeye dûçâr ol-
duğu ve 1143 Cemaziye’l-Âhiresinde yani ihtilâlin başlangıcından tam üç ay sonra
vefat ettiğini söylüyor. O zaman âsiler tamamen tepelenmişti (Suphi ve Abdi tarihle-
ri). Esasen İsmet Efendinin ihtilâl esnasında Nedim’i Beşiktaş’taki evinde ihtifa et-
tirmesi aklen ve âdeten kabul edilecek şeylerden değildir. Ma’mezâ (mazi) Beşik-
taş’ta katlettirdikten sonra Beyoğlu Kabristanı’nın bir cihetine defnettirmekten başka
da çare yoktur. Şu kadar ki büyük şairin muasırlarından birisi:
Rahmet etmedi kimse anın ah u zârına
Ahir götürdü anı da miskin mezârına
demiş. Üsküdar’da medfûn olduğuna işaret etmiştir. Kaldı ki Karacaahmet’teki me-
zarın yanı başında geçen sene bulunan validesi Saliha kadının mezar taşı Nedim-i
Zâr’ın oracıkta olduğuna şüphe bırakmıyor. İsmet Efendinin yazısında bir garâbet
daha vardır. Merhum müverrih bir taraftan Nedim’i mülakkabın (lakaplanmış)
kerimezâdesi yapıyor. Bir taraftan da validesi tarafından nisbeti Karaçelebizâde
Abdulaziz Efendiye çıkarıyor! Yani Saliha kadın hem mülakkabın kızı oluyor. Hem
de Abdülaziz Efendinin torunu. Hâlbuki Nedim, mülakkabın oğlunun oğludur (Ramiz
Tezkiresi) ve Ana dedesi Karaçelebizâde Abdülaziz Efendidir (Safâi Tezkiresi)
İsmet Efendi’ye göre Şair Ahmet Nedim Efendi, ihtilâl esnasında Beşik-
taş’taki evinde yakalanıp katledildikten ve Beyoğlu Mezarlığı’na gömüldükten sonra
Karacaahmet’teki mezar için bir “Ders-i ‘am Nedim Efendi” bulmaktan başka çare
kalmamıştır. Hâlbuki işte bütün tarihler ve işte o devir esnasındaki bütün ulema silsi-
lesini muntazaman gösteren Vekayiü’l-Fâzılâ’nın üç cildi ve hassaten üçüncü cildi
meydandadır: Müderris ve meşhur şair sevgili Nedim’imizden başka ikinci bir Ne-
dim Ahmet Efendi yoktur. Denecek ki şairin adı Ahmet Nedim’dir. Mezar taşında
583
Nedim Ahmet yazılı. Bu niçin? Erbabı bilir ki mahlası ile anılan adamların asıl isim-
lerinin daha sonra yazılması, eski müverrihlerce bir ‘anânedir. Bildiğini iyi bilen, iyi
bildiği şeyden emniyet ve kat’ıyyetle bahseden Muallim Naci Efendi de büyük şairin
Üsküdar’da Karacaahmet’te medfûn olduğuna kâni’ idi (Esami) (isimler) Zaten yine
erbabınca malûmdur ki on ikinci asrın bilhassa ortalarında vefat eden nice nice âlim-
ler, şairler hep Karacaahmet’te aşağı yukarı Nedim’in civarında medfûndurlar: İşte
Selim Efendiler, işte Neyli Efendiler…
Tarihi bir eserin ziyâ’ı, elbette tesir-i mucîb bir haldir. Fakat Tarih Mecmua-
sı’nda münderiç üç buçuk sahifelik parçasına bakarak İsmet Efendi tarafından yazı-
lan mükemmel zeylin ihtirâkından (Yanmak, tutuşmak, yanıp kül olmak. Ayrıca bir
gezegenin güneşe yaklaşması…) tevellüt edecek ye’islerimize teselli bulabiliyoruz.
ALÎ CÂNİP [YÖNTEM]
4.1.12.2 Münâkaşa Değil İhtâr 74
-Mukâbelesi Münâsebeti ile Cemîl Senâ Beye-
Mukâbelenizin ta’bîyesi şudur:

1- Mühim esasları meskût (söylenmemiş) bırakmak.
2- Fikirlerimin sarîh mânâsından tegâful etmek ve bu suretle vakit kazanarak
bu vakti, imâlı imâsız tecavüzlerde bulunmaya hasretmek.
3- Bu hareketinizi örtmek için “ ‘İlmî münâkaşa etmiyorsunuz.” sözünü vird-i
zebân etmek (büyük Fikret’in “Kanun diye kanun diye kanun tepelendi.” mısra’ı
gibi).
4- Mâmâfih bu yolların pek müptezel olduğunu teyakkun (eksiksiz bilmek)
buyurmuş olacaksınız ki son ihtiyât-ı tabîyenizi makalenin sonunda ifşâ buyurursu-
74
Münderecâtın çokluğu hasbiyle derci biraz gecikmiştir.
584
nuz. Muhâtabınızın cevabını gayr-i ilmî farz etmek salâhiyetini kendinize alarak ica-
bında “gayr-i ilmi olduğundan cevap vermedim.” diyebilmek.
Binaenaleyh bugünkü mukâbelemin çatısı şöyle olacaktır:
1- Mühim suallerimin listesini yazıp her birine kısa ve sarîh cevap rica etmek.
2- Arzu buyurduğumuz vakti vermemek için tecavüzlerinize mukâbele etme-
mek fedakârlığına katlanmak.
3- İlmî münâkaşa meselesini esasından halletmek.
4- Muhâtabımızın benim mechûl bir meseleyi münâkaşa değil, herkesin bildi-
ğini size bir ihtar olduğunu, farz-ı muhal olarak sizi bir feylesof ve zekâ-yı felsefiye
mâlik farz etsem bile hayatiyât şu’beme tecavüz eden siz olduğunuzu tabiplerce elif-
ba demek olan hakikatlerin gazete sütunlarında inkâr ve tahrif edildiğini görünce
müte’essir olarak yazdığımı, yoksa çocukça bir zafer da’vası peşinde olmadığımdan
cevap verip vermemenizin bence tamamen müsavî olduğunu te’kîden arz etmek.
Mâruzâtıma büyük istinât-gâhınız olan “ilmî münakaşa” meselesinden başla-
yalım: Sizinle düşman değil, hatta yabancı da değil samimi, dostuz. Mürekkebimle
yüzünüzü boyamaktan ne çocukça bir lezzet alırım, ne de bir fayda umarım. Çünkü
ne şöhrete ihtiyacım, ne de bir mevkîde gözüm var. Bütün hayatım gösterir ki ben
ebedî ilim aşığıyım. Makalem belki müte’essirâne yazılmıştı, mütecâvizâne değil.
Hayatiyât şubesinde nazariye vaz’ ettiğinizi ve sonra herkese ölüm tavsiye ettiğinizi
gördüm. Ölüm taraftarı olan bir zatın hayatiyâtla tüylü nazarımda şeytanın sarık sar-
ması gibidir. Ölümle daima mücadele vazifem olduğundan sizin gibi kıymetli bir
arkadaşımı bu karanlık fikirlerden kurtarmak istedim. O kadar benden samimi olmak
istiyorsunuz, geliniz, meselenin sahîhini kâr’ilerimize arz edelim. Bu makale biliyor-
sunuz ki neşrolunmak için yazılmamıştı. Nazariyeniz ve makaleniz hakkında konu-
şuyorduk. Fikirlerimi tahrîren takdîmin daha derli toplu olacağını arz etmiştim.
Müsvettemi matbaaya göndermezden evvel size vermiştim. Siz de birçok günler
kalmıştı. Cevap vermediniz. Makalelerinizde devam ediyordu. Avrupa’dan gönderi-
len bu makalelerin herhalde doğru olacağını zannedecek doğru özlü gençlerimiz az
değildir. Dervişlik ve ölüm tavsiye eden bu yazılardan hiç olmazsa bir kişiyi kurtar-
mak için yazımın neşrini münâsip gördüm. Ve size rica ettim ki mukâbelemizi bana
gösteriniz. Ta ki şahsiyâtı ve su’-i tefehhümleri şifahen halledelim. Yazılarımızda
yalnız ilmî ihtilaf varsa onlar kalsın dedim. Va’adiniz hilâfına mukâbeleyi bana gös-
585
termeden neşrettirmişsiniz. İlmî münâkaşayı istemeyenin ben olmadığımı takdîr bu-

yurursunuz değil mi? Size tekrar teklîf ediyorum. Fî-ma-ba’de makalemin gayr-i ilmi
addettiğiniz yerlerini şifahen bana gösterip aynı esasların ilmî şekilde nasıl yazılması
lâzım geldiğini de lütfen yazıp veriniz. O şekilde neşrettirmeyi va’ad ediyorum. Artık
bir diyeceğiniz kalmadı ya…
Şimdi de cevapsız kalan suallerimin listesini arz edeyim.
1- “Dervişlik benliğimi idrâk edeyim derken kudreti kaybetmektir.” gibi mâ-
nâ çıkmayan sözler yazmışsınız. Bu ne demek diye sordum. Cevap verilmedi efen-
dim.
2- Muhitinizin haricine çıkmak muhalini nasıl yaptınız, demiştim. Cevap lütuf
buyurmamış.
3- Ben sizden ruhun makine olmadığını gösteren bir tek müspet tecrübe iste-
dim. Sözümü tahrîf buyurmayarak buna cevap vermeliydiniz, vermemişsiniz. Bu aczi
örtmek için bu talebimi âvâmî ve âdî buluyorsunuz. Mesela Einstein nazariyesini
söylediği zaman birçok âlimler bunu te’yid edecek yeni hadiseler ve tecrübeler iste-
diler. Esasen bu nazariye durup dururken değil, yeni Mikelson tecrübesi gibi hadise-
leri izah için söylendiği halde yine yeni müeyyideler istediler. O da bunları gösterdi:
Ziyânın sükûtu süratle elektron kitlelerin tahavvülü ila-âhir demek bütün dünyanın
âlimleri böyle tecrübe istedikleri için âvâmdırlar da zât-ı âlîleri havastan mı
ma’dûtsunuz? Lütfen cevap veriniz.
4- “Hüceyrât morfolojisi mikroskop altında tamamen taayyün eden
beyzâlardır." diye bir cümleniz vardı. Bu morfolojiyi taayyün etmiş midir? Cevap
vermediniz. Hüceyrât-ı beyzâ mıdır? Bu suale: “Reşimiyât âlimleri iddiâ etmişler-
dir.” diye müphem bir şey söylüyorsunuz. Size soruyorum tetanos basili ayrı bir
hüceyre iken içindeki beyzâsı (ovule) ayrı bir kısım mıdır değil mi?
5- Hoyen Menoy ile beyzânın nüvelerini kısmen kesip attıkları ve bu suretle
ebedî bir şebâbe erdikleri doğru mudur? Her hüceyrenin mahvolduğu yalnız nüveli
olunca tekessür ederek mahve mukâbele ettikleri ve nüvesizlerin ancak ömr-i tabiile-
ri kadar yaşadıkları röntgen tecrübesiyle te’yid etmiş midir, değil mi? Yani
hüceyrelerin nüvesiz olduklarından değil tekessür edemedikleri için öldükleri doğru
mu, değil mi? Cevap veriniz, efendim!
586
6- Demiştim ki eğer ispat kelimesine sizin anladığınız mânâyı ve mânâsızlığı

verirsek müte’arifelerin de muhtac-ı ispat olması lazım gelir. Buna cevap vermemiş-
siniz. Ben müte’arifelerin birer “müşâhede” olduklarından dolayı “ispat” kelimesinin
mânâsı “beyan” demektir, demiştim. Aramızdaki fark dağlar kadardır. Hâlbuki siz
buna göz yummuş ve ispatı beyan mânâsına kabul etmişsiniz. O halde soruyorum:
Siz ispat edilemiyor, diye hem maddiyeyi hem ruhaniyeyi nasıl çürütebilirsiniz? Yüz
binlerce tecrübelerin beyanât-ı kat’iyyelerinden ‘ibâret bir muazzam hassâr olan fen-
nin (ki hayatiyât da bunun içindedir.) bu beyanını ispat olarak kabul ediyorsanız
“maddeye çürüktür” sözünüz gülünç olmaz mı? Eğer ispat kelimeniz başka mânâya
gelirse o mânâ nedir? Cevap veriniz, efendim.
7- Fen hüceyrenin morfolojisini bulamamışsa neyi müdafaa ediyorsunuz?”
diyorsunuz. Tekrar edeyim: Fennî müdafaa, güneşi müdafaa demektir. Bî-lüzumdur.
O hayat vererek kendini ebediyen müdafaa etmiştir. Müdafaa değil, size ihtar ettiğim
cihet şudur: “Zulmetten kurtulmak istiyorsanız lütfen güneşe bakınız!” sözüdür. Bu
fikri biraz daha izah edeyim: Bir sahife üzerinde birer mikron kalınlığında çizgiler-
den ibaret bir ağ olsa, siz kâğıda bakınca bunları göremezsiniz. Bir şey yok zanne-
dersiniz. İşte bugünkü fende meçhullerin arasındaki ma’lumlar bu ağa benzer:
Ma’lumatımız esas itibariyle her sahayı kaplamıştır. Mâmâfih ara yerde teferruâta ait
parçalar meçhuldür. Yoksa meçhuller kâğıdın bir tarafında ma’lumlar diğer parça-
sında bulunuyor değillerdir. İşte bu sebeplerdendir ki bir kara böcek bu ağlara takıl-
madan serbestçe kâğıt üzerinde cevelan edemez. İşte siz de o mevkîdesiniz. Fenn-i
hayatı bilmiyor. Pek az biliyor, diyerek hayat hakkında sellemehü’s-selam bir fikir
söyleyemezsiniz. Bu suretle birçok ma’lum hakâyıkı inkâr etmiş olursunuz. Meçhulât
sahasına ait bir şey velev indî bir iddia bile olsa söyleyebilmek için o torpil ağlarının
haritasını olsun bilmek lazımdır ki müellif bir kazaya uğramasın. İşte fende meçhulât
teferruâta aittir demekle bunu kastetmiştim. Tegâful buyrulmuş.
8- Nazariye kurmaktan maksadınız, hayatın ne olduğunu bize daha iyi öğret-
mek ise bunun için evvela bize yeni bir şey vakı’a bulunuz. Nasıl ki Küri (Marie
Curie, Madam Curi olarak da bilinir.) radyo aktiviteyi bulmakla bize yeni bir âlem
açtı. Ve Mikelson tecrübesini yapmakla ve bulunacak zannolunan bir farkı bilakis
bulmamakla Einstein’ın rehberi oldu. Bu iki şey bize madde ile mesafe hakkında bin
kuru nazariyeden daha yüksek bir ufuk açtı.
587
Bugünkü nazariyeler hep bunlara istinat ediyor. “Lehte ve aleyhte münâkaşa

eden feylesofların kuru laf devri kapanmıştır.” demiştim. Çünkü anadan doğma bir
imâ ne kadar düşünse ne kadar ziyâdan bize yaptığı te’siri dimağında bulamaz. Ona
ziyâyı tanıtmak için ziyâdan ona göz vasıtasıyla vusûlü şarttır. Kâinâtı tanımanın
yalnız ve yalnız yeni hadiseler keşfiyle mümkün olacağı teslîm olunmuştur. Ve eski
devir kapanmıştır. Bunu ben söylemiyorum. Bütün âlem-i fen söylüyor. Nev’amâ
fenomenalizm diye istihfâfkârane söylediğiniz meslek müntesibi yalnız ben değilim,
bütün âlem-i fendir. Siz hâlâ muhîtinizin haricine çıkmak için uğraşınız. İlmü’r-rûh
müderrislerinizden sorsanıza! Düşünce yalnız başın içindekini sağdan sola aktarmak-
tan başka bir şey değildir. Ona yeni bir şey sokmadıkça o başın içinde yeni bir şey
halk edilemez. Hakikati sezmekten ibaret olan esrarengiz bazı hislerimizin bile ecdâ-
dımızın biriktirdiği maddi tecrübelerin ırsî bir hafızası olduğu teslim olunmuştur.
(Zekâ-yı felsefi dediğiniz bu olacak) fikrin harici te’sirâtın dağdağasından ibaret ol-
duğu ve yeni bir şey düşünmek için o yeni şeyin hariçten gelmesi lazım geldiği hak-
kında çocuk psikolojisi binlerce misal arz eder. Ben büyüklerden bir misal alacağım:
Tesavi-i nakîzeyn (iki şeyin dengesini bozmak) misâli bu sözüme bariz bir delildir.
Nâmütenâhiyet mefhûmunu biz daima idrâkten âciziz. Çünkü nâmütenâhiyet dima-
ğımıza girmemiştir. Bu meseleyi düşündükçe daima nakzını müsavi buluruz. Başka
türlü söyleyeyim: Bizde “yokluk” mefhûmu varken hariçte bu yoktur. Fanilik bizim
öyle bir lekemizdir ki her an onu kâinâtın çehresine sıvamak isteriz. İşte azizim sizin
şek ve tereddüt menba’ınız.
9- Nefsin mu’tâları dediğiniz şeylerde, adede, teşrîhe ve laboratuara girmiştir.
Zira adede istinat etmeyen “tecrübe ve müşâhede” vehim mâlikânesine ait olur. Ve
yarasalar için menba’-ı şek olmaktan başka kıymeti kalmaz. Bazı insanlarda biraz
hakikati sezmek hüsn-i kabul etsek bile böyle insanları nasıl tefrîk etmeli. Hakikat
güvercininin belki kokusunu almıştır bahanesiyle herkesin mâlâyani sözler neşretme-
sine mesağ yoktur. Öyle bir kimse eğer hakikati sezmiş ise fennin maddi taharriyât
(araştırma) aletlerinden ibaret projektörünü (ışıldak) oraya o zâtın tevcîh etmesini ve
hakikat güvercininin maddi olarak hiç olmazsa bir tüyünü bulmasını talep ederiz.
Aksi takdîrde onun fikirlerine hürmet edemeyiz.
Binaenaleyh size arz ve ihtar ettiğim esas nokta şudur. İlim ve fenne maddi
hizmet etmek güçtür. Onun için bâ-husus biz de kolayca nazariyeler vaz’ıyla makale-
588
ler yazmak tercîh olunup gelmiştir. Hatta Avrupa’da bile adet ve maddenin mihrâ-
bından kaçan talebeye vâizlik edecek kravatlı cinci hocalar daima bulunmuş ve geçi-
ne gelmişlerdir. Bunlar fikir âleminin veba mikroplarıdır. Bunlara cihat açmalıyız
kardeşim.
10- Fen kelimesiyle “fâide-yi umumiye istihdâf eden şu’beyi ilim” mânâsını
anlıyorsanız yanlıştır. Newton’un Maxwell’in bulduğu şeyler bize “bizzat kâinâtın ne
olduğunu öğretmekten” başka bir şey değildir. Buna (science pure) diyorlar ki hakiki
felsefeden ayrı bir şey değildir. Çünkü inkâr edemezsiniz ki felsefenin ve bütün ilmin
gayesi yalnız budur. Ve başka bir şey olamazdı. Faide-yi ‘ameliye, hakîkate giden
kervanın yolunda giderken bize attığı çiçeklerden başka bir şey değildir. Bunlar pek
güzeldir. Fakat hedefi asıl değil tali bir şeydir.
Kaydedeyim ki beni ilzâm edeyim derken Schiller’in arabacı teşbihiyle ken-
dinizi ilzâm ediyorsunuz. Biz eğer fen ‘ameleleri isek ve hakîkat âleminin kâşifi olan
feylesoflar yalnız bu malzemeye istinat etmeye müftekir (muhtaç) iseler Schiller de
bu ebedi hakikati tekrar etmiş demektir: “Felsefe fen bilindikten sonra yapılacak bir
iştir. Bizim getireceğimiz malzemeyi şerh ve tefsir için Povankaralar, Einsteinler gibi
o yollardan geçmiş dehâ-yı felsefîler lazımdır. Yoksa o tefsîr arabacısı eğer amperle
voltu tefrîkten âciz bir zavallılık içinde olursa bu malzemeyi ancak “dar ve iç sıkıcı”
kayıtlarıyla tefsîr edebilir… değil mi azizim?
11- “Senelerce söyleyeceğimiz şeyler, senelerce evvel yazılmış şeylerin, za-
vallı bir kopyası olacaktır.” diye beşerin terakkisini kökünden inkâr eden bu kehanet-
i dervişâneniz için makalemde sarâhât-i kat’iye vardı, demiştim ki eskiler belki haki-
kati vehmetmişler ve söylemişler. Fakat hükümleri bir hüküm karakuşu mahiyetinde
idi. Çünkü kâinâtı bizim kadar tanımıyorlardı. Fen, terakki etmemişti. (Arabacılara
malzeme tedârik edilmemişti.) ve biz belki hâlâ hata ediyoruz. Fakat başka türlü dü-
şünmemek vazifemizdir. Çünkü bir hâkim şahitlere nasıl tab’i ise biz de fennin
mu’talarına tabiyiz. “Ne zaman yeni bir şey keşfolunursa o zaman yeni düşünmeye
imkân ve salâhiyetine mâlik olacağız.” Bunun cevabını soruyorum efendim. Bu doğ-
rumu değil mi?
11- Siz hayat “şöyledir” diyorsanız. Kısaca soruyorum. Bu hükmünüzü neye
istinaden verdiniz? Bir zât (Saat şöyle işler.) demek için evvela saatçi olmalı. Saati
hiç görmeyen bir zât bu husûsta nasıl fikir verebilir?
589
Böyle bir bahis hakkındaki malûmât gayr-i kabil tecezzi bir küll teşkîl eyler.
Bâ-husûs hayat hakkında bu pek bârizdir. Bahsin bir kısmını bilmemek, hiç bilme-
mek demektir. Bu hakikati şimdi değil, ecdadımız bile ne zamandan beri anlamışlar.
Ve “yarım hekim candan eder” sözüyle bu hakikati söylemişlerdir. Bu ma’lumât şöy-
le tasnîf olunmuştur. Evvela, laboratuar ve hastanelerde bizzat tabiatın kitabından
okumak… Saniyen bizzat kâşiflerin akademilere verdikleri muhtıraları okumak…
(Sorbonne’da lütfen “Gishard”ın dersine giderseniz bunun yalnız talebeyi bu muhtı-
raları okumaya alıştırmaktan ibaret bir ders olduğunu görürdünüz. Ve bu zâtın başka
kitaplardan kıraatin caiz olmadığı hakkındaki kat’i beyanâtını dinlerdiniz.) Dâru’l-
fünûn’larda ameliyatın mecburî ve nazarî derslerin ihtiyarî olması, bu esastan ileri
geliyor. Dâru’l-fünûn’larda mütalaa ancak böyledir. (Traite)ler ekseriya liseler içinde
ve (precis)lerde ibtidaî mektepler içindir. O bahsin pek kabataslak kısımlarını hâvî
olabilirler. Hele o bahsi (populariser) etmek için bakkal gibi esnaf ile Tombuktu sa-
kinlerine hitaben yazılan beş altı franklık kitaplardan okuyarak nazariye yazmak gü-
lüncün fevkinde bir şey olur.
Nazariye vaz’ için Dârü’l-fünûn’u bu suretle bitirip lisans almak bile gayr-i
kâfidir. Bunu bir doktora tezi adıyla müderrisler huzurunda müdafaa etmek lazımdır.
Neşir meselesi en sonra gelir.
Hürriyet matbuattan bil-istifade bu merâhîli geçmeden nazariye neşreden ze-
vât bu hususta hiçbir fen mu’tasına da istinat etmemiş ve hatta sözü bu mu’talarla
tam bir ma’kusiyet halinde bulunmuş olursa kendilerine bu cihet ihtar olunduğu za-
man hiddetlenmemelidirler.
13- Sizde binaenaleyh makalenizin elif bendinde benim “Doktor olmadan
hayatiyât mu’talalarıyla karşılaşmak imkânı yoktur.” sözümü latife ad buyurmamalı-
sınız. Mesela bakınız, Daster’in “Hayat isfenci maddede ihtifa etmiştir.” sözünü eğer
Ulrich’i mütalaa etmiş olsaydınız, isfenci maddeninde bir nev’i albumin olduğunu
(Zaten sizin kanınızın albumini bile benimkinden ayrı olacak derecede yüz binlerce
nev’i albumini vardır.) anlardınız. Hâlbuki siz tamamen aksini anlamışsınız.
14- Bir müellif hücreyi mayoneze veya salçaya benzetmiş olabilir. Benim ca-
nımın sıkıldığı bu teşbîhin kendisi için değildi. Birçok yemeklerimizi protoplazma-
dan ibaret iken bunun salçaya benzetilmesi, onun şânına nakîsa îrâs edemezdi. Yalnız
tuhafı şu ki bu teşbîhi ta nerelerden bularak “asrın renk felsefisiyle boyanmış nakkât
590
nazar” ve saire gibi cümlelerle birlikte fennî istihfâf mevki’inde kullanmanızdır. Ni-
tekim Darwin ders verirken “İnsan hayvanın bir şûbesidir.” diyebilir. Fakat bir zâta
sellemeh’üs-selam “hayvan” diyemezsiniz. Gerçi esas, aynı fikrin söylenmesidir.
Fakat mevki’i istimâl başkadır.
15- Siz hayatın bir makine olduğunu ispat yani irâesini istiyorsunız öyle mi?
Bu gayet kolay. Hatta sizi laboratuara çağırmaya bile hacet yok. Evvela makineyi
ta’rif edelim. “Makine hadisât-ı hükmiye ve kimyeviye kanunlarına tabi’ bir madde
heyetidir.” deriz. Bunun daha avâmca ta’rifini de verelim: “Faaliyetini istediğim za-
man durdurabileceğim bir madde heyetidir.” Buna nazaran evvela mademki kâinât
dâhilindeki her şey kimya ve hikmet kanunları içindedir. O halde hayat makine de-
ğildir, demek için, hayat kâinât haricindedir, demek lazımdır. Keza kloroform verin-
ce ruhunuzu bile durduruyorum. Ve bir yılanı kolayca öldürebilirim. Binaenaleyh bu
basit şey hakkındaki tegâfülünüz biraz fazladır, değil mi efendim?
16- “Değirmen Taşı” hikâyenizden sonra gelen şu satırlarınıza da cevap ver-
mek ve bir sual sormak mecburiyetindeyim.
“Felsefe ile ilmin iltisak noktası şahitlerinizin fevkinden bakabilen bir îzân-ı
sathî üzerindedir. Zihni; maddenin, kabuğun, adedin dar ve sıkıcı çemberinden azat
edemeyenler, zekâ-yı felsefîden mahrum oldukları için bu işe girişmemelidirler. En
iyisi siz mesleğinizin haricinde olan bu işleri ehline bıraksanız olmaz mı?
Cevap: Newton, Maxwell, Herç, Povankara, Einstein gibi beşeriyetin en bü-
yük dâhilerinin sizinle aynı zekâ-yı felsefîye mâlik ve aynı îzân-ı sathî üzerinde ol-
duklarına zaten kânî değildim. Beyhude zahmet buyurmuş ve bu satırları yazmışsı-
nız. Bu zatlar zihinlerini maddenin, kabuğun ve bâ-husus adedin çemberi içine o ka-
dar sıkıştırmışlardır ki sizin gibilerin, bu zatların kitaplarından bir kelime değil, bir
harf okuyamadığınız anlaşılıyor. Hakikaten çok sıkıcıdırlar. Hakikat âleminden yu-
karıdaki karanlıklarda ancak karakargalar uçar. Ve hüküm, karakuşlara verilir. İtiraf
ederim ki bu saha mesleğimin tamamen haricindedir. Fakat sizden bir şey istirhâm
edeceğim. Bir gün olur da ihtiyarlarsam ve dimağım yumuşarsa belki ben de bu âle-
min hudûduna vâsıl olmuş bulunurum. O zaman belki de hazır kapısına gelmişken
bir de bu âlemi göreyim derim. Bu zekâ-yı felsefînin hangi mektepte veya dergâhta
iktisâb edildiğini ve bu işin ehli olan meslek erbabını tanımak için alınlarında ne
tarzda bir işaret bulunduğunu şimdiden öğrensem, öğretseniz iyi olur zannediyorum.
591
Çünkü fikr-i âcizâneme nazaran bu zekâ-yı felsefînin ancak Fransız lise talebeleri
için yazılmış bir rûhiyât kitabı ile bir tarih felsefe risalesinden imtihan verebilecek
insanlar da bulunduğunu ümit etmiyorum.
‘İlâve edeyim ki bu satırlarınızı yazdığınız için size bir teşekkür borçluyum.
Çünkü ulûm-ı müsbeteye karşı olan kininiz ve gayzınızın bundan âlâ bir itirafı ola-
mazdı. Hakikaten fennin bugünkü ihtişamını kendilerine medyun olduğumuz ve
isimlerini yukarıda saydığım dâhiler için (Ki hepsi madde ve adedin çemberinden
çekinmemeyi bir medar-ı fahr addetmişlerdir.) “îzânsız zekâ-yı felsefîden mahrûm,
madde ve adedin çemberinden kendini kurtaramamış, kabuğunun sıkletiyle bocala-
yan kaplumbağa (sayfa 7, 8 he bendi) şetûmunu savuran bir zâta, ulûm-ı müspete
lehinde makale yazıyorlar demezler ya…
Baki, zafere asla sevinmediğimi, bilakis mağlup olursam (bir şey öğrendiğim
için) müteşekkir olacağımı arz ile cevabınızı verip vermemekte sizi tamamen muhtar
bıraktığımı tekrar ile te’yîd-i müveddet eylerim efendim.
Paris
REŞÎT SÜREYYA [GÜRSEY]
4.1.12.3 Son Söz
- Doktor Reşit Süreyya Bey’e –

Beni imtihâna davet eden mufassal ihtarnamenizi okudum. Bu makalede an-
ladım ki: Hakikaten siz pek çok şeyler öğrenmiş bir fen aşığı ve müdâfi’îsiniz. Bil-
hassa bu âlemde ‘umûmen şayi’ olan efkâr-ı malumayı anlatmakta ciddi bir hüner ve
behreye maliksiniz. Bu husustan dolayı da şâyân-ı tebriksiniz. Bu vaziyet karşısında
benim sükût etmekliğim lâzım gelirdi. Fakat ne yapayım ki, mütemâdiyen bana sor-
mak tenezzülünde bulunuyor ve beni üstât buyurduğunuz bütün kabiliyetsizliklerime
rağmen kendi sâha-i marifetinize çıkmak istiyorsunuz. Doğrusu ben sizin yerinizde
olsaydım böyle bir da’vet vesilesiyle bu kadar uzun ve gurciyaskâri yazılar yazmaya
lüzum görmezdim. Zîrâ insan garip bir mahlûktur. Başkasını tenkit veya tezyîf ede-
592
yim derken mütemâdiyen kendi fikr-i sabitini sayıklar durur. İşte ben de sizin gibi bu
hastâlıkla ma’lûlüm. Bu yüzden bir kabahâtim olursa ‘affınızı dilerim. Birkaç satır
daha yazıp yazmamak husûssunda ‘acizini muhtâr bırakmak gibi âlicenâbâne bir
atfınıza mazhar olduğum içindir ki sarf-ı kârilerimizi biraz daha meşgûl etmek kas-
tıyla şu satırları ‘ilâveye mecbûr oluyorum. Ma’zûr görülmekliğimi ricâ ederim:
‘İlmî münâkaşa meselesindeki muhâveremizi ifşâ buyuruyorsunuz. Ben sizi
makalenizin ilmî ve gayr-ı ilmî nükâtını (noktalar) tefrîk edemeyecek kadar basit bir
insân değil, bir üstât telakki ediyorum. ‘Aksi vâki’ olsaydı samîmiyetinizi fırsat bilir
ve size, bana yapmak istediğiniz gibi direktifler verirdim. Ben o vakit sizin nezâket
veyahût benden “Aman bunu neşrettirmeyiniz.”gibi bir istirhâm talebi için gösterdi-
ğinizi zannetmiştim. Hatâ etmişim, affediniz.
Sorduğunuz su’allerin cevâplarını vermediğimi yazıyor ve beni yine mübare-
ze meydanına da’vet ediyorsunuz. Ah ‘azîzim, işiniz yok da benim gibi ‘âcizi şöhre-
tinize vesile ve vâsıtamı ittihâz etmek istiyorsunuz? Siz ki bu nev’i ihtiyâçlardan
müberrâ bir fen havârîsisiniz. Bâhusûs ki bana sorduğunuz su’allerin Heyet Mec-
mû’ası’na lazım gelen cevapları kendiniz vermek lütfünde bulunmuştunuz. Bunu
tekrar etmekten ne kadar zevk alıyorsunuz. Hâlbuki bendeniz sâika-ı cehâletle oldu-
ğunu kabûl edeceğinize emin olmakla beraber, bu bentlerinize şöyle kısa cevâp ver-
mek had-i nâ-şinâslığında bulunacağım: İşte ikimizde aynı memlekette, hemen aynı
vesâite mâlik müesseselere gidip geliyoruz. Farz ediniz ki ben sorduğunuz şeylerin
hiç birisini bilmiyorum. Fakat sorup öğrenmek ve hiç olmazsa size lâzım gelen ceva-
bı yazmak fırsatına olsun mâlik olduğumu kabul etmez misiniz? Vâkı’a o vakit diye-
ceksiniz ki “Bulacağınız netice benim müdde’iyâtımın aynı olacaktır. Ve bu suretle
de sizi mat etmiş olurum.” Evet, bunu da sizi hoşnut etmek için kabul ediyorum. Farz
edelim ki hüceyrâtın morfolojisi henüz ta’yîn etmemiş, hücreler beyza imiş veya
değilmiş. İla ahir hep sizin dediğiniz doğru olsun; bundan ne netice çıkarabilirsiniz?
‘Azîz üstâdım, affınıza mağruren size bir su’al somaklığıma müsaade buyurunuz;
[Siz benim neyi müdafaa ettiğimi anladınız mı? Ve sizin gibi bir müdâfi’i olduğunu
bilmeden nasılsa zikretmek hatâsını irtikâp ettiğim o meselelere niçin azıcık temas
ettiğimi kavrayabildiniz mi?] Şimdi yan yana olmadığımız için cevabını ben vere-
yim: Hayır, zîrâ siz evvelce de söylediğim gibi, henüz kendi fikirlerinize mu’ârız bir
nokta-i nazarı serbestçe okuyup anlamak kabiliyetini demeyeyim, fakat nasfetini
593
(hakkaniyet) gösterecek bir halde değilsiniz. Bunun delilini mi arz edeyim? Bunun
delili yazdığım şeyleri anlamak husûsundaki ısrarınız veya anlayamamaklığınızdır.
Zîrâ anlamış olsaydınız, sizin kıymettar [hayâtiyât şubenizde nazariye vaz’
etmek istediğim] kanâ’atine düşmezdiniz. Saniyen sekiz numaralı bendinizde [Naza-
riye kurmaktan maksadınız…] cümlesiyle başlayan sözlerle on ikinci bendinizde bir
nazariye kurmanın şeraiti hakkındaki fikirlerinizi selle müsellem yazmazdınız. Doğ-
rusu merâk ettim. Siz muhterem şubenizin nazariyatını bilhassa umumiyetle nazari-
yeleri böyle mi temyîz edersiniz? Hayır, aziz üstadım hayır… Ben nazariye falan
kurmuyorum, yanlış da olsa nazariye kurmak mühim bir iştir. Bana böyle yapmadı-
ğım ve yapamayacağım şeyleri isnât etmeyiniz. Benim yazdığım şeyler sizin henüz
okumak fırsatını bulamadığınız halde, yalnız müdâfa’a-nâme altında hücumla iktifâ
ettiğiniz, ‘asırlardan beri cereyân edegelen bir hizb-i marifetin fikirleridir. Ve bunla-
rın cevaplarını henüz laboratuarlar bize verebilmekten uzaktır. Dikkat buyurunuz,
veremez, veremeyecektir demiyorum, uzaktır… diyorum.
Hâzır sırası gelmişken şuracıkta kulağınıza bir şey söyleyeyim: Sakın bir da-
ha beş altı franklık kitâpların ‘aleyhinde bulunmayınız. Bunu duyanlar hakkınızda
yanlış hükümler verirler. Söz aramızda kalsın “Traite”ler Dârü’l-fünûnlar içindir.
“Precis”ler de Dârü’l fünûnlar içindir. Hatta inanır mısınız ‘azîzim elli santime veri-
len bir kitapta Dârü’l fünûnlar içindir. Kitap, marifet ve hakikatin fiyat ve sınıfı ol-
maz. Mösyö Kişar’ın sözlerini bir nas zannetmeyiniz. Ve binaenaleyh sakın beş altı
franklık kitaplara göz yummayınız. Zira emin olunuz, onların içinde pek hürmet etti-
ğimiz büyük üstatların eserleri ve bütün doktora tezleri ila ahir vardır. İşte sizin be-
nim fakirhanemde görüp de bana ta’rîzen yâd ettiğiniz kitaplar bunlardır. Ne yapalım
benim olmayan kitaptan okuyamam. Bu belki bir zaaftır. Fakat sizin kuvvetiniz nis-
petinde bir zaaftır. Saniyen, herkesin kendi mualliminin tavsiyesine inanması lazım
geliyorsa bizim hocamız da bize [Her varakî defterist-i ma’rifet-i kerdgâr ] diyorlar.
Ne yapalım, bendeniz henüz talebe olmaktan kurtulamadığım için ne vaz’ ettiğim
nazariyeden haberdar olabiliyorum ve ne de muallimlerimin tavsiyelerinden ayrılabi-
liyorum.
“11” numaralı bendinizdeki fikirlerinizi okurken gayr-i ihtiyâri güldüm. Ne
için bana öyle anlamıyor görünüp de yanlış yanlış şeyler yazarsınız bilmem ki? Ben
mukâbele-nâmemde [Sizin ve benim daha senelerce yaşayacağımız şeyler…] demiş-
594
tim. Fennin ‘aczinden falan bahsetmemiştim. Bilmem ki ‘ilmin ve fennin istikbâlini

ve nihâyet fen düşmanlığını ila ahir... Ah yine nerden çıkardınız. Arabacılar hakkın-
daki telmihimi de pek güzel anlamışsınız. Ne yapalım felek herkesi aynı kabiliyette
yaratmamıştır. Kimisi bağa giden yolu bilir, kimisi bildiği bağdan üzümü toplamasını
da bilir. Kimisi hem ekmesini, hem toplamasını bilir. Kimisi de bağını sormadan
yemesini bilir. Saydığınız zevât ise bunlardan başka şarap yapmasını da bilenlerdir.
Bu sebeptendir ki onlar sizin olduğu kadar da bizim nezdimizde feylesofturlar. Yine
evvelce de dediğim gibi içine sıkıştıkları madde mahbesinden sıyrılabilmek kudretine
mâliktirler. Dimâğları tekellüs (kireçleşme) etmemiştir. Ve zekâlarında inhinâ kabili-
yeti vardır. Fakat dikkat buyurunuz; tabiatın, arzın, semanın haricine çıkmışlardır
demiyorum. Sizin gibi her şeyle olduğu kadar da şiirle mutevaggil (Bir işte ya da
ilimde uzmanlaşmış, derinlere inmiş, meşguliyeti fazla…) olanlar bu kadarını tefrik
edebilirler diye ümît ediyordum.
Zekâ-yı felsefîden bahseden satırlarınıza gelince: Sizi şahsen hiç tanımasay-
dım bu satırlarla sizi tahayyül eder ve hüviyet-i muhtereminiz hakkında lâzım gelen
hükmü verirken hata etmezdim.
Ölüm ve dervişlik meselesine gelelim:
Bu hissi size veren makalem değildir. Bu husûstaki hatâ sizden ziyâde bana
râci’dir. İnsanın bazı anlara inhisâr eden gelici geçici veya samimi öyle fikirleri var-
dır ki, onlar layık olmadıkları bir muhâtaba ifşâ olunurlarsa bir gün herhangi bir vesi-
leyle medâr-ı töhmet olur. Dilinize dolayıp bir halâskar vaz’ ve tavrını almanıza yar-
dım eden ölüm hakkındaki fikirlere bir daha yaklaşmamanızı hâlisane ricâ ederim.
Zira onlar tekîn değildirler, çarparlar.
Makalelerini hiç olmasa mütecâvizâne değil, müteessirâne yazdığını itiraf
edecek kadar olsun hakîkat-şinâs olan bir arkadaşımla kalbimin selâhiyetini, müna-
kaşa değil, ihtâr… gibi çirkin ser-levhalardan başlayarak zaman zaman coşan ve
kendisini zapt etmek ister gibi görülmesine rağmen tutamayan bir eşkinlik görmek
pek acı oluyor.
Aziz doktorum dünyada kurtarılması lazım gelen yegâne mevcut nefisleri-
mizdir. Geliniz sanat ve mesleğinizdeki hazâkatı (hüner) boşuna isrâf etmeyiniz. Bir
de mümkünse fikirde inhisarcılık, pek bayağı bir zihniyetin mahsûlü olduğundan
herkese müsaadenizi erzân buyurunuz. Yalan yanlış olsa da yazalım. Emin olunuz ki
595
Paris’ten gönderildi diye, hiç kimse sahte ve yanlış bir fikri rehber ittihâz etmez. Ve
hele bilhassa emin olunuz ki, yeni bir nazariye vaz’ı suretiyle muhayyel bir şöhret ve
şeref arayanlar, bunun vehm mevcûdiyetiyle meflûç olanların haricinde değildir.
Bilmem ki ben sizin yazdıklarınıza teşekkür mü etmeliyim. Hayır, hatta minnettarım.
Bildiğim halde inanmadığım ne kadar çok hakikatleri takviye etmekliğime yardım
ettiniz. Evet, artık pek iyi anlıyorum ki kabuklarından sıyrılmayanlar omuzlarındaki
sıkletten küre-i ‘âlemi kendileri taşıdığına zâhip (bir zanna kapılan) oluyorlar da
‘âlemin sırtında nasıl bir bâr olduklarından bî-haber kalıyorlar.
İhtirâmlarımı lütfen kabul buyurunuz efendim.
Paris -14 Şubat 1926
CEMÎL SENÂ [ONGUN]
(Millî Mecmûa, C. 5, S. 56, 1 Mart 1926, s. 910 -911)
4.1.12.4 Hâtime
-Cemîl Senâ Bey’in “Son Sözü” Münasebeti ile-

İlahi cemil Sina Bey, ben de sizi ciddi bir şey söylüyor zannetmiştim de ciddi
ciddi ilmi delâ’il getiriyordum. Meğer ne ilmi bir maksatla ve ne de bir nokta-yı na-
zarın inkişaf ve tipleri için değil, sadece fantezi yapmış olmak için yazıyormuşsunuz.
İfadeniz vecihle “Yalan yanlış olsa da”- tabii kareleri düşünmemek şartıyla- yazmış
olmak için yazmak gayenizmiş. Hayatiyette nazariye vaz’ etmediğinizi yalnız eski
bir hizip marifetin (Laboratuarlar istikbalde teyit edecek diye kehanet-i dervişaneniz-
le haber verdiğiniz.) fikirlerini tasvir ettiğinizi söylüyorsunuz. Bende bunu ciddi an-
lamıştım. Hatta buna makalemde, “Delili olmayan fikirler söylememeye propaganda
derler. Bunlar farzı muhal olarak doğru bile olsalar böyle düşünmek salahiyetine
malik değiliz. Çünkü bu bir hâkimin şahitleri dinlemeden ‘indî (kendince) hükümler
vermesi kabilinden olur ila ahiri.” Demiştim. Şimdi anlıyorum, diğerleri gibi buna da
cevap vermemeniz veyahut son bir şekil mizah ile cevap vermeniz ve orada buna
“fikir inhisarcılığı, bayağı zihniyetin mahsulü” ismini bahş buyurmanız. Yani hâkim-
lere, hükm-i karakuşlar[a] tavsiye etmeniz. Makalenizin ancak komedilerde yer bula-
bilen şeyler olduğunu açıkça beyan etmek demektir. Ben fikir inhisarcılığı yapma-
596
mıştım. Bir neticeyi tefekkür, bir usulü tefekkür vardır. Ben evvela usule itiraz etmiş-
tim. Hangi meslekte olursa olsun bir nokta-yı nazarın ilmi olabilmesi için makul ol-
ması, hadisatla temasını kaybetmemiş bulunması lazımdır. Rüya mantığı ancak fan-
tezilerde yer bulabilir. Makalenizin şekline bakarak ben onu ilmi zannetmiştim. Son
“Ölüm hakkındaki fikirlere yaklaşmayın. Tekin değildir. Çarpar ha!” tembihli cüm-
leniz gibi sözleriniz benim mevzua atfetmek gafletimde bulunduğum ciddiyetle ne
gülünç bir tezat levhası yapıyor!
Ah ne için yazı yazdığınızı anlayamadığımı söylüyorsunuz. Hakikaten anla-
yamamışım, affedin.
Gerçi benim bu yanlış anlamaklığım muhterem Millî Mecmû’a’nın kıymetli
yazılara mahsus olması lazım gelen sütunlarını hayli israf ettiyse de sizin ciddi mev-
zularda bile nükteler, istihzalar, hakaret fiskeleri ile süslü sanat oyunları yaratmakta-
ki nice ince kabiliyetlerinizin tebarüzüne vesile olmuş oldu. Mamafih bu husus be-
nim şubemin tamamen haricindedir. Binaenaleyh acizleri, size layık ilmi mevzularla
latifeler ibdâ’ eden Hayek-dest75 bir muhatap olamayacağımdan şeref muhasebenize
devam edemeyeceğim cihetle arz-ı itizar eylerim, efendim.
Paris - 1 Mart 1926

REŞÎT SÜREYYÂ [GÜRSOY]
4.1.12.5 Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi
Temmuz’un otuz birinci cuma günü Galatasaray’da küşâd-ı resmi yapılan

resim sergisi hakkındaki duygularımızı maalesef müteessir olarak yazacağız. Gönül
arzu ederdi ki adı (Türk Ressâmlar Cem’iyeti)nden (Türk Sanâyi-i Nefîse
Derneği)’ne tahavvül eden bu cemiyetin açtığı sergi Türkler için iftihâr edilecek bir
sahne yaşatsın. Bâ-husûs ki üstât tanınan şahıslar hiç olmazsa amatörlerin fevkinde
eserler teşhîr etsinler.
75 8 Mayıs 1899 Viyana doğumlu, Nobel İktisat ödülü sahibi bilim adamı.
597
Birinci salonda sağ tarafta Hikmet Bey’in tablolarını görüyoruz:

(Süleymaniye’den Boğaziçi’ne Nazar) adlı eserde evvel emirde desen i’tibâriyle
hatâlar var. Aynı zamanda renkler de iyi değil. Resme lâkayd kalınmış ve poşad
(serbest ve çabuk birkaç kuvvetli çizgi ya da fırça vuruşuyla yapılan resim) hâlinde
çalışılmış. Diğer iki tablo ise oldukça iyi bir eser gibi görünmektedir.
Daha sonra Sâmi Bey’in tablolarıyla karşılaşıyoruz: (Karizantem), (Şakâik ve
Leylak) adlı eserleri ilk bakışta hoş görünmekte iseler de cam gibi ve çok sert
renklerle vücûda gelmiş olduğundan insan üzerinde âdetâ fotoğrafi gibi bir te’sîr
bırakıyor. Diğer duvardaki (Cepheye Hizmet) ünvânlı tabloda da kağnı arabasının
arkasındaki kadının bacağına nüzûl isâbet etmiş gibi görünüyor. Ve’l-hâsıl Sâmi
Bey’in pürüzsüz bir eserini göremiyoruz.
Febehman Bey’in peyzajları çok sert ve acı renklerden yapılmış olduğundan
tabî’î görünmüyor, rûhu okşamıyor. Yalnız (Güller)’inde oldukça muvaffakiyet ve
san’at sezişleri var. Portresine gelince, desen hatâları göze çarpıyor; farazâ kadın
desen i’tibâriyle sert olduğu hâlde önündeki kutu pek yumuşaktır. Ve’l-hâsıl
gördüğümüz tablolar evvelki sergilerdeki eserlere nazaran sönüktür.
Ârif Bedî’î Bey: Bu gencin eserlerini gördükten sonra kendisinde büyük bir
isti’dâd olduğuna kâni’ oluyoruz. Renkler biraz sert ise de umûmiyet i’tibâriyle
büyük bir muvaffakiyet ve âhenk var.
Çallı İbrahim Bey: Eserleri, nâmına ve şöhretine nazaran sönük. Yalnız bir
portresi ile (İskele)si oldukça canlıdır. Diğerleri tamâmıyla ölü bir manzara arz
ediyorlar. Biz İbrahim Bey’den bu tarzda eserler beklemiyorduk.
Nazmi Ziyâ Bey’in (Genç Kız), (Dalgın) adlı tablolarında muvaffakiyet çok
ziyâdedir. İfâde kudreti bi’l-hâssa göze çarpmaktadır. Diğer eserleri de oldukça
güzeldir.
Hüseyin Vecîh Bey: Henüz kıymetli bir tablo vücûda getirememiş. Yalnız
(Yoğurtçu Deresi)’nin yarı üst kısmında, az çok derinlik ve güzellik vardır. Bir
dereceye kadar da (Sebzeler) güzeldir.
Şevket Bey’in eski eserlerine nazaran yeni eserleri sönüktür. Ağfarelleri ise
rûhsuz ve ölgün görünmektedir.
Şefîk Bey’in resminde oldukça kuvvetli bir âhenk vardır. Henüz talebe
olduğunu öğrendiğimiz bu gençten istikbâl için ümitvâr olabiliriz.
598
Hâmid Bey: Henüz talebe olan bu gencin eserlerinde derinlik ve âhenk

görüyoruz. Binâenaleyh muvaffakiyetler bekleyebiliriz.
Ali Rızâ Bey’in birkaç seneden beri sergilerde resimlerini göremiyorduk.
Çamlıca’dan Marmara’ya Nazar, Çamlıca’dan Namazgâh Câmi’i adlı tabloları
kendi stilinde çok güzel eserlerdir.
Rûhî Bey: Umûmiyetle evvelki sergilerde olduğu gibi san’at nâmına rûhsuz
ve ma’nâsız tablolar vücûda getirmiş. Bi’l-hâssa (Kuş Kondu) adlı tablosundaki
kadın palyoçaya çok benziyor, renk tamâmıyla yok. Çocuğun patikleri ise tahtadan
yapılmış gibi. Her hâlde bu tarzdaki eserlerin sergide teşhîri hiç hoşa gitmiyor.
Güzîn Hânım: Ay Çiçeği ve Karizantemler adlı tabloları oldukça san’atkârâne
ve güzeldir. Bi’l-hâssa yeni yolda muvaffak olmaları i’tibâriyle tebrîke şâyândırlar.
Nâmık İsmail Bey’in her üç eseri de oldukça küçük ise de güzeldir, vuzûh ve
âhenk vardır.
Mehmed Ali Bey’in Re’îs-i cumhûr’umuza âit küçük ağferel portresi kendi
metodunda oldukça güzeldir.
Birinci salondaki eserler hakkındaki hislerimizi bu sûretle kısaca yazdıktan
sonra koridora geçiyoruz:
Mâlik Vicdânî Bey’in ağferelleri cidden güzeldir. İfâde kuvveti, âhenk, vuzûh
bu nefîs tablolarda tamâmıyla vardır. Teknik çok kuvvetlidir. Yalnız birinci salona
konulmağa çok (1073) lâyık olan bu eserlerin koridorda lâkaydâne bir sûrette
sıkıştırılmasına çok te’essüf ettik ve akıl erdiremedik.
Mâlik Vicdânî Bey’in şahsiyetini bütün eserlerinde görmek mümkündür.
Sergi kapanmadan evvel tertîp hey’etinin biraz olsun insâfa gelerek bu nefîs eserleri
san’at nâmına – hiç olmazsa – salona almalarını istemek ve temenni etmek en büyük
bir hak olmaz mı?
Tal’at Bey: Talebe olduğunu öğrendiğimiz be genç de az çok olmuştur.
Yalnız ba’zı desen hatâları göze çarpıyor. Yeni yolda çalışan bu gence muvaffakiyet
dileriz.
Hayri Bey: Yıldız Çiçekleri ünvânlı iki tablosu cidden çok güzeldir. Kuvvetli
bir âenk ve kaynayış, renklerdeki imtizâç yeni yolda yapılan bu eserlere büyük bir
kıymet vermektedir. Diyebiliriz ki sergideki çiçeklerin en güzeli bu iki nefîs
tablodur. Bi’l-hâssa bu eserlerin de koridorda sıkıştırılması hayretimizi mûcip oldu.
599
Biz san’atkârları yahut san’at âşıklarını munsif ve hakşinâs tanımak isterken, tertîp
hey’etinin bu vasıflardan uzaklaştığını görmekle çok müte’essir ve müte’essif olduk.
Sabîha Rüşdü Hânım: Geçen sene olduğu gibi bu seneki eserlerinde de
muvaffak olmuştur. Renklerin imtizâcı, ifâde kuvveti görünmektedir.
Melek Hilâl Hânım: Kalemle yapılan resimleri ve ağfareli oldukça yüksektir.
İkinci salondaki resimler ekseriyet i’tibâriyle güzel olmayan eserlerden
mürekkeptir.
Şemseddîn Rûhî Bey: Kozyatağı adlı tablosu pederinin resimleri yanında –
gerçi her ne kadar aynı yolda çalışılmış ise de – güzel sayılabilir.
Yalnız Kemâleddîn Rif’at Bey’in Çınar Gölgesi ba’zı ton hatâlarına rağmen
güzeldir.
Ârif Bedî’î Bey’in Mehtâpta Köy Yolu adlı küçük eseri cidden mehtâpta bir
gece yaşatması dolayısıyla güzeldir. Renklerin imtizâcı ve âhenk çok kuvvetlidir.
İkinci salonda en nefîs ve imtizâçlı eserler hemen hemen bu iki şahsın
tablolarından ibâret sayılabilir.
Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi hakkındaki duygularımızı bu
sûretle kısaca yazduktan sonra tertîp hey’etinin lâkaydîsini ve hatâlarını söylerken ne
gibi hislerin salonların tanzîminde hâkim olduğunu anlayamadığımızı da ilâve
edeceğiz.
M[im].M[im]
4.1.13 Diğer
Edebî neviler haricindeki yazıları, gerek alanımızın dışında kalmaları gerekse

hacim olarak bir hayli kapsamlı olmaları nedeniyle buraya alamadık. Sadece, Sanayî-
i Nefîse” başlığı içinde değerlendirdimiz “Destanlar” adlı metni, ilgi alanımızla ilinti-
li olduğu için buraya alıyoruz.
4.1.13.1 Destanlar
600
Malûmdur ki destanlar, tarihin ilk mevzularındandır. Yani bugünkü gün ‘azîm

bir fen suretinde temessül (eskimiş) eden tarihin temel taşlarındandır. Pek eski za-
manlara kadar ircâ’-i nazar edecek olursak, kadim Yunan şairlerinin serbülendi ad-
dedilen Homeros’un İlyada’sı ile Odise’si halk şiirlerinden mürekkep olmakla bera-
ber müte’addit (türlü türlü) destanlardan ibaret birer mecmua olmaktan başka bir şey
değildir. Ma’hazâ bunlarda edebiyat-ı umumiyenin birer temel taşı olmak meziyetini
muharrîz (teşvîk eden) abidelerdendir. Bizce ezmine-yi kadîmeye (eski zamanlar)
kadar dönüp gitmeye hacet yoktur. Çünkü bizim destanlar hakkında en son
telakiyâtımız bunların ‘aşk ve garâm (karasevda) yahut ‘avâmpesandane birer
“zafernâme”, bir hadise-i feci’anın lisân-ı halkla tasvir edilmiş birer suret mektûbesi
veya şair Enderunlu Fazıl’ın Zenânnâmesi tarzında meydana getirilmiş birer manzu-
me olmaları şeklindedir. Mesela Fuzûlî’nin Leyâl ile Mecnûn neşide-i gurrası serapa
bir destan-ı gamdır. Bizim Leylâ ile Mecnûn’a nispetle kıymet-i edebiyyeden külli-
yen ‘ârî addettiğimiz meşhur Sivastopol Destanı bir zafernamedir. Yorgancı Sâdık ile
Mektepli ‘Âtıf destanları birer hâdise-yi facî’a-yı musavverdir. Yetmiş İki Buçuk Mil-
let Destanı namı ile yâd edilip güya bunların birer kıta ile lisanlarını taklîdi
mutazammın (içine alan) olan bir manzumedir. Bizler yani gerek edebiyat-ı kadîme
gerek edebiyat-ı cedîde mensubîni ile şimdiki nezhûrân-ı edep bu destanlara karşı
tamamıyla lakayt bulunuruz. Filvâki’ bulunmakta cümlemizin hakkı vardır. Fakat
(Halk Edebiyatı) diye başımıza çıkan yeni bir şeyin mürevviç (düşüncenin yayıcısı,
yanlısı) nezdinde bunların birer kıymet-i mahsûsası olduğu kabul edildiği cihetle
destancılığın istikbalinden ümîtvâr olmaklığımız hemen hemen zaruridir.
(Lehçe) ile (Lügât-ı Nâcî) destan kelimesini kıssa, masal, hikâye, manzume
manasına kaydetmişlerdir. (Lehçe) bu kaydı müte’akip (destanserâ) destan okuma,
şair tegannîsi terkiplerini yazdığı gibi (Lügât-ı Nâcî)de: “Ben ağladım yine tesir-i
destanımdan.” ve “Destan etsin seni bütün dünyaya divanım.” mısralarını ilave edi-
yor. Lisanımızda “dillere destan olmak” iyi kötü bir şöhret-i şâyi’a kazanmayı tefhîm
(bildirme) eder. Bunların delaletleriyle de anlaşılıyor ki destanlarda hükmeden mana-
yı lûgavî kalplere dair derin bir nüfuza maliktir.
Bu destanlarda maniler gibi, fakat ayrı bir tarzda terennüm edilmedikçe ihtiva
ettikleri nikât (nükteler) ve mezâmîni (manalar) izhâr (gösterme) edemezler. Bunla-
601
rın da teganni ruhudur. Bunlar “rast” makamından okunur ve medhal (dahil olarak)
olarak:
Nay raram nay ram, nay raram nay ram

Nay rara ray ram, ray ra ra ray ram
İfade-i mahsusasına tevâfuk eden tarz-ı teganniye veya terennüme dökülür.

Ba’de (sonra) yine mâhûr üzerinden bir eday-ı has ile metin okunur. Her kıtanın hi-
tamında methâl tekrar edilir. Benim bildiğim zamandan beri “semâ’î” kahvehanele-
rinde okunan “külhanbeyi teganniyatı” zümresinden ma’dûttur (sayılı). Fakat eski
kabasaz takımlarından da okunur. Ve bir zevk-i mahsûs ile dinlenirdi. Bu sazlarda
şair “Serkîz namında bir Ermeni havânende ile oğlu “Mihran” bahusus “Sarı Onnik”
teferrüt (yalnız kalmak) etmiş ve şimdi bu yolda okuyanlardan kala kala bir Ovrik
Efendi kalmıştır. Size numunelik olmak üzere müteveffâ (ölmüş) “Sarı Onnik”in
çalgıya her gidişimde beni görünce bir münasebet düşürerek okuduğu bir Nasihat
Destanı’nı yazayım:
1
Âcizane edem kardeşim pendi (öğüt)
Düşmeyip azamet ve ihtişâma
Dinlersen sözümü elbet efendi
Kabiliyetin varsa arz u ifhâma
2
Devvâr dünyaya ermez hiç akıl
Zuhûrun anlamaktır maksat asıl
Ehlinde yazılır fevk ama bir kıl
Gelmez bu işler ta’dât ve erkâma
3
Tâli’in miktarı parlar ikbâlin
Şâkiri ol cân daim bu hâlin
Mâzi geçmiştir, hülya istikbâlin
Düşmesin zinhâr beyhude evhâma
4
602
Alâyiş-i dünya gerçi pek rengin

Kapılma nakşa ol sahip-i temkin
İsticâl gösterme kârında lakin
Bırakma sabahını işi asla akşama
5
Kani utlûb-ül ilme velev bissin
Emrine münkâddır (boyun eğme) cümle mü’minîn
İntihâsın (son) bulmak değildir mümkün
Velâkin ceht et oldukça itmâma
6
Okuyup yazmakla olunmaz ‘irfân
Rast gele arayıp bulunmaz insan
Râh-ı şehâdette verir tatlı cân
Âşık-ı sâdıklar bu dolu câme
7
Sukûtu ihtiyar ile söyleme fazla
Kâmilân aldılar menzili az’la
Hırka-pûş (derviş) olarak Hak’ka niyâzla
Allah için uy, durma imama
8
Etmeli ol derûnî pîr ü pâk
Kalb-i nâpâkî kabul etmez hâk
Bir gün çevrilerek zemîn ü eflâk
Patlayacaktır ‘azîm hengâme
9
Yerin kulağı var sanma ki duymaz
Ettiğini Allah yanına koymaz
Vazgeç bu gafletten hiç sana uymaz
Uymalı azîzim nâ-çâr eyyâma
10
Verir nasibini Rezzâk-ı ‘âlem
Getirmiştir seni dünyaya mâdem
603
Fırsat varken çalış be âdem

Tevekkül olup lütf-ı Kassâm’a
11
Gıybet u zem olsun nefsinden ırak
Kendini methetmeyi dilinden bırak
Kıymet ve bahânı eyleme merak
Mâlûmdur değerin çün hâs ü ‘âma
12
Sadakattir bunda müstahsen ‘âdât
Mâdûna riayet, mâ-fevka tâ’at
İktidara göredir, hep mükâfat
Yakışır kâmiller, âlî makama
13
Aklına güvenip olanlar mağrur
Akıl gider bir gün divâne olur
Zîb ile câha olma hiç mesrûr
Düşürür ‘âkıbet pek menhûs dâme
14
Taşıma asla efkâr-ı sakîm
Umurumda ol dâim müstakîm
Bırakır felek plânın akîm
Heveskâr olursan arz-ı endâma
15
Fakirde, ağniyâ da hepsi bir kul
Düşün bu nutkumu zihninde bir yol
Kalender önünde köhnecik bir çul
Görüp de değişme kuru selâma
16
Mültefitâne et sözüne âgâz
Gayret kıl sâmi’a eylesin infâz
İrâd-ı elfâzda düşünüp biraz
Tatlı nihayet ver her bir kelâma
604
17
Günahın miktarı azabın artar
Mahkeme-i Kübrâ’da yutulmaz mântâr
Ger usta kaptansan gemini kurtar
Cennet açıktır vezîr, gulâma
18
Nushumun kâffesi nefsime hitâp
Herkesin kendinden sorulur hesap
Suale isterler mahşerde cevap
Kudretim yok ifâde-yi merâma
19
(Vasîf)dır daima hakkına kâil
Hak ile olunur murâda nâ’il
Kabule şâyânsa ediniz dâhil
Defter-i dîvâna ber-güzâr nâme
Mütalaa buyurulunca anlaşılacağı üzere bu destan ağır başlılık taslamak iste-

yen “Vâsıf” namında tahsîl-i ibtidâ’i derecede bir halk şairinin zâde-i tabi’îdir. Bu
kırık dökük manzume halk itiyat ve i’tikâdâtından bahis olarak doğrudan doğruya
‘akâid-i İslâmiyenin bir cüzünden muktebes (aktarılmış) olup avama bir (âdâbı
mu’âşeret) ve (ma’rifet-i nefs) dersi vermek istemiştir.
2
Yukarıda bizler diyerek saydığım üç zümrenin üçü de bu gibi âsâr hakkında
kıymet-i edebiyyeden kâmilen mahrum, diyorlarsa da ne yapalım ki halk bunları da-
ha çok, daha tam anlıyor. Hatta bir defa kendi gözlerimle gördüm idi. Galiba “Üskü-
dar”da “Selamsız” taraflarında büyücek gazinomsu bir dükkânda saz şairlerinden biri
“İskenderiyeli Bedî’i’in Destanı”nı okuyup çalıyordu. Şairin sazını, sözünü ağzı açık
dinleyenlerden biri:
“İsmim Bedî’ idi yaşım yirmi altı,
Telef oldum gittim destanım kaldı,
Vâlidemde o gün mektup yolladı,
Bilmez bir evladı gitmiş ne yana?”
605
kıtasını dinler dinlemez hıçkıra hıçkıra ağlayıp boşandı. Benden de eski “Mebâniü’l-
İnşa’”dan ezberlediğim “Ta’lîm-i Edebiyât”ta göz gezdirdiğim (belâgat) ve (fesâhat)
ta’rîfâtı bir yana gitti! Yine Üsküdar’da katledilmiş “Hacı Bulut”un destanındaki:
Sürüne sürüne vardım ileri
(Çolak)ın kahvesine, ileri doğru
Kapandım orada yüzüstü gayri
Kesildi dizimde tâb u tüvânım
kıtası kim bilir kaç yüreği yufkayı ağlatmıştır. Saz şairleri ki derme çatma erbâb-ı
tabî’attan ve meydan-ı sühanda (destan ), (koşma ), (divan ), (gazel), (semâi), (mani),
(Kerem ), (Âşık Garip ) gibi bugün halk edebiyatı envâ’ını vücuda getiren külliyâtı
hem okur, hem çalar, hem de yapar. Ashâb-ı himmetten kimselerdir. Ben bunlardan
birkaçını şahsen tanır, birkaçını da ismen işitirdim. İşte “Vefîk Paşa”mız merhumun
“Lehçe”sinde destanı tarif ederken (şâ’ir tegannisi) dediği bu şairlerin tegannisidir. O
mahut zümreye mensup şairlerin değil, yanlış anlaşılmasın! Bunlar miyânında Erme-
ni saz şairleri de vardı. Hatta memleketimizdeki sair Ermeniler ekalliyet teşkil ettik-
leri halde bunlar saz şuarası arasında oldukça bir ekseriyet teşkil edecek mertebede
idiler. (Derviş Hampar), (Meydanî ), (Lenkiya ), (Bîdadî), (Harabat Haçik), (Âşık
Şirinî), (Mihrî), (Püryanî) geçen asrın son Türkçe saz şairlerindendi. (Sevdâî), (Salî-
kî), (Sabrîyâ), (Enverî), (Nutkıyâ), (Resmî) (Ahterî), (Namiyâ)da meşhurlardandır.
Evet bunlar hem okurlar, hem de çalarlar idi. “Samatya”da, “Kumkapı”da,
“Çemberlitaş”ta, “Esirpazarı”nda, “Yenikapı”da, “Sandıkburnu”nda “Selamsız”da
vehlem ceri… bulunurlar, sair mahallelerde de kapısı açık, bu nevi edebiyata âşık
her kahvehaneye dalarlar idi.
Diğer taraftan bunlar grup halinde bizim bildiğimiz saz takımı şeklinde teren-
nüm ve teganni ederler “mu’amma”lar asıp erbâb-ı hall ve ‘ukte-i meydân okurlardı.
“Grup” halinde oldukları zaman sazın yanı başına (cîzgârî) denilen ensiz, mustatıplı,
ibtidai bir keman ile bir de (santur) gelir, bir kıyamettir kopardı.
Hiç unutmam, gençliğime doğru gittiğim yani henüz saz şairleri mertebesinde
bulunduğum zamanlarda intişar eden (Yorgancı Sadık’ın Destanı ) bende biçareyi
vuran Hırvat’a karşı derin bir kin uyandırmıştı. Siz derinliğin derecesine bakın ki o
kin hala bâkîdir.
606
“Mektepli Âtıf”ın destanından da müteessir olmuştum. Bunlardan mâ’adâ

“Hacı Bulut”un “Yahudi Agob”un destanları da vardır ki bunlar kâmilen fecâyi’-i
cinâ’iye üzerine tanzim edilmiştir. Bir kere “Sivastopol” destanının bir yırtık parçası
elime geçmişti, kıymetini bilmedim. Galiba bir tarafa attım. Kayboldu gitti. Bu des-
tanlar arasında “Beyoğlu”, “Hoca Paşa” yangınlarını musavver destanlarda mevcut
idi. Hatta yirmi, yirmi bir sene evvel “Şirket-i Hayriye” ile o zaman namı “İdare-yi
Mahsusa” olan şimdiki “Seyrü Sefâ’in” nâmlarına yekdiğerinin kesr-i şânına ait ola-
rak iki destan zuhur etmiş idi ki her fırsat düştükçe Boğaziçi halkı ile Kadıköy ve
Adalar sükkânı yekdiğerine söz atmak kabilinden olarak bunları mütekabilen okurlar,
birbirlerini kızdırırlardı. Size bu iki destan rekâbetinden (Seyrü Sefain)in fahriyesine
ait olarak bir iki parça nakledeyim:
(Halep) düdüğünü üç defa çekince

(Eser-i Şevket) de ana yol verince
(Kalamış)da tam istim üzere gelince
(Şirket) de işi anladı sonra
19 ile 20 hem (Aydın)

(Bağdat), (Basra), (Halep) ve (Bartın)
Yarış yerine kalınca pek yakın
Şirket de işi anladı sonra
47 ile 48 bir yana yatıyor

19, 50’yi peşine takıyor
49 Moda’dan kömür alıyor
Şirket de işi anladı sonra
Halk edebiyatı ile meşgul olanlar ne yapıp yapıp bunlardan ibaret bir koleksi-
yon vücuda getirmeye çalışırlar ve muvaffak olurlarsa kütüphanelerinde envâi’
‘acâ’ip kelimat ve terakipten ve ecnâs-ı masâri’ ve ebyâttan müteşekkil bir halk
mecmua-i eş’arı edinmiş olurlar.
607
Harp ve zafere ait olarak zamanımızda halen destan yapılmak âdeti cârî oldu-
ğu için meşhur destancı “Felek Muhammed”in “Musul” hâdise-yi cedîdesi hakkında
karîben hâme-zen gayret olacağında emniyyetin bir kemâldir.
AHMET RÂSİM
608
Beşinci (5.) Cildin Fihristi
76
FİHRİST (*) CİLT 5
Musâhabe (Sohbet) Sahîfe
Hasan Ali Yalnız Zekâ Kâfi Mi? 805

Hasan Ali Sesin Şiiri 837
Mehmet Emin Etrafından Haberi Olmayan İnsanlar 901
Mehmet Mesîh Üçüncü Yıl Basamağında 789
Mehmet Mesîh Geçen Yıldan Bu Yıla 821
Mehmet Mesîh Hava Şehitleri İhtifali Münasebetiyle 869
Mustafa Şekîb İman Birliği 853
Mustafa Şekîb Korkunç Kayıtsızlıklarımızdan 885
Mustafa Şekîb San’atı Anlayamamak Sefâleti 917
Mustafa Şekîb Çehre Cevheri 949
Mustafa Şekîb Rü’yalarımız 965
Şi’ir
Hâlide Nusret Tuna’da 842

Hâlide Nusret Benim Derdim 952
Hâlide Nusret Senin Ölümün 967
Ali Mümtâz Fırtına 819
Ali Mümtâz Gül Ve Aşkım 894
Ali Mümtâz Rüzgârlar, şehir, hayal iklimine doğru 908
Ali Mümtâz Üç Gencin Rü’yaları, Liman, Gece ve Sükût,
Yel Değirmenleri 909
Ali Mümtâz Akşam Rüzgârları, Çınaraltı, Köyler ve Şehir,
Son Mevsim 928
76
Elif-ba sırasıyla tertîb edilmiştir.
609
Ali Mümtâz Saatler, Ölen Gençliğimiz, Haydut 934

Ali Mümtâz Dün Ve Yarın, Hayal İkliminin Yolcuları,
Üç Yaprak, Son Bahara Doğru 953
Ali Mümtâz Armada! Öyleyse, Yelken Açan Gemi 968
Ömer Bedrettin Dağ Başında Bir Gece 817
Ömer Bedrettin Gölgem 848
Mehmet Mesîh Halâs Ol 794
Mehmet Mesîh Ölmek İsterdim-2 812
Mehmet Mesîh Gölgem 829
Mehmet Mesîh Ne Diyor? 844
Mehmet Mesîh ‘Aşk 860
Mehmet Mesîh Derbeder Bahtım 873
Mehmet Mesîh Sen Olmasan 893
Mehmet Mesîh Bir Hâtıra 902
Mehmet Mesîh Aziz Şeytan 907
Mehmet Mesîh Siyah ‘Aşk 920
Mehmet Mesîh Müzâp Olsun 927
Mehmet Mesîh Gönül Duygusu 937
Mehmet Mesîh Çöllerde 956
Mehmet Mesîh Gönül Mahşeri 973
Necip Fazıl Ayak Sesleri 798

Necip Fazıl Ağlayan Çocuklar 811
Necip Fazıl Boş Odalar 836
Necip Fazıl Ana Baba Günü 942
Halk Edebiyâtından Numûneler 792
610
Heveskârlar Sütûnu
Burhâneddîn Bedi’i Şarkı 884

Burhâneddîn Bedi’i Terennüm 916
Burhâneddîn Bedi’i Şarkı 932
Burhâneddîn Bedi’i Terennüm 948
Süleyman Sıddîk İlk Gün 948
Süleyman Sıddîk Hicran Kuruntuları 958
Süleyman Sıddîk Şarkı 977
Kadın Gözü
Nuriye Firketeler 843

Nuriye Siyah Tül 855
Nuriye Necef Düğmeler 875
Nuriye İlk Eldivenler 892
Nuriye Hanım Elleri 922
Nuriye Kumrular 939
Nuriye Yıldızlar 951
Nuriye Kan Damlası 966
Nesir
Behîç Enver Çayda Mandalar 793

Hâlide Nusret Buluttan ve Dumandan Satırlar 952
Ziyaettin Cemîl Karılar Mezarlığında 817
Nuriye Karanlık Geceler 873
Nuriye Ramazan Gecelerinde (1) 929
Nuriye Ramazan Gecelerinde (2) 943
611
İlmî Makâleler
Bekir Sıtkı Teknik Apolojisi (7) 800

Cemil Senâ Kemî ve Keyfi Hareketler 918
Cemil Senâ Kemî ve Keyfi Hareketler 935
Reşat Şemsettin Lâyemûtluk Sırrı 950
Alî Cânip Nedim Ahmet Efendiler 854
Mehmet Emin Felsefi Düşünceler 822
Naci Fikret Finalizm ve Enerjetizm 841
Naci Fikret Finalizm ve Enerjetizm (Mâbâd) 864
Nâmdâr Rahmi Kudretiyât Sistemi ve Hayâtın Tarz-ı Telakkîsi 831
Tahlîl ve Tenkit
Cemil Senâ Bir Mukâbele 806

Cemil Senâ Son Söz 910
Reşîd Süreyyâ Münâkaşa Değil, İhtar! 870
Reşîd Süreyyâ Hâtime 961
Sanayî’-i Nefîse
Ahmet Râsim Mani 790

Ahmet Râsim Destanlar (1) 838
Ahmet Süheyl Tarihimizde Lâle Merakı 971
Şahabettîn Türk Nakış Tarihinde Mevlevîler 798
612

Mahmûd Râgıp Guluk (Gluck) (1) 895
Mahmûd Râgıp Guluk (2) 813
Mahmûd Râgıp Haydn (1) 825
Mahmûd Râgıp Mozart (1) 939
Mahmûd Râgıp Mozart (2) 959
Mahmûd Râgıp Müstakbel Türk Mûsikîsi 969
Şû’un (Olaylar, Vak’alar)
Bekir Sıtkı Sınıfta Dümenci, Hayatta Birinci 923

Bekir Sıtkı 1926 Senesi Leipzig İlkbahar Sergisi 973
Hikmet Turhan Isparta’da Yazın Kadınlar Nasıl Eğlenirler? 809
Reşat Şemsettin En Büyük Millet 904
Şehabettin Münih’te Deutshes Museum 935
Şehabettin Münih’te Arma Museum 957
Profesör Berthold 866
Alman Sefaretinin Müsameresi 916
Şair-i A’zam, Sanâyi’-İ Nefîsede 932
Van (1) 882
Van (2) 944
Tercümeler
Râgıp Hulusi Bir Macar Gencinin İstanbul İntiba’ları 878

Râgıp Hulusi Bir Macar Gencinin İstanbul İntiba’ları 894
Ziyaettin Cemîl Neşideler Yağmur’dan 803
613

Fikret Nurî Bulut “Shelley’den 912
Hikâye
Ziyaettin Cemîl ‘Uzlet” ki Dö Maupesant’tan Mütercim 896

Ziyaettin Cemîl “Küçük” Maksim Gorki’den Mütercim 911
Nuriye Besmele 818
Nuriye Sokak çocuğu 849
Tefrikalar
Behîç Enver Enstitü ‘Azasından Sylvestre Bonnard’ın Cinayeti 804

Nuriye Seyahât Hâtıralarım (1) 830
Nuriye Seyâhat Hâtıralarım (2) 863
614
Resimler
Elif Âbidenin Yandan Görünüşü 957

Elif Arma Museum’un Hey’etiyle Görünüşü 957
Elif Arma Museum’un Medhalinin Yandan Görünüşü 957
Elif Alman Kitabevi 973
Elif İbrahim Paşa Sebili 972
Elif Edirne’de Süleyman Şadırvanı 955
Elif Elektrik Teknik Evi 974
Elif Oscar Miller 925
Be Büyük Müncîmimizin Sanayi’-İ Nefisede Yapılan Heykeli 885
Pe Profesör Bertold 866
Ha Hasan (Leylek) Dede’nin Yaptığı Resim 52. Nüshada
Papye Kuşe Üzerine Matbu’
Dal Derviş Hasan’ın Yaptığı Çekmece 5. Nüshada Papye
Kuşe Üzerine Matbu’
Dal Deutch Museum’un Planı, Deutch Museum’un Makta’ı 927
Ra (Rohrau) Şehrinde Haydn’in Doğduğu Ev 844
Sin Süleymaniye Minberi 956
Şın Şövalye (Gluck) 814
Fe Fenni Dede’nin Panosu 49. Nüshada Papye
Kuşe Üzerine Matbu’
Kaf Christoph Von Gluck 796
Kaf Komotov De İnbatyos Külliyesi 813
Lam Laleler 973
Mim Mimar Sinan’ın Kabri 956
Mim Mimar Gabriel Saydel 925
Mim Milletler Meydan Harbi Âbidesi 973
Mim Mozart 940
Mim Mozart çocukken 941
Mim Münih’te Deutch Museum 926
615
Mim Mehtapta Bir Deniz Manzarası 54. Nüshanın Kabında [k.i]

Vav (Vayden Vanug)da Gluck’un Doğduğu Ev 797
Vav Viyana’da Gluck’un Evi 797
Vav Viyana’da Merkez Mezarlığında Gluck’un Mezârı 813
He Haydn 828
He Haydn İngiltere Yolunda 845
He Haydn Kapel Maestrosu İken 861
He Haydn’in İngiltere’de Yapılan Resmi 892
He Haydn’in Viyana’daki Heykeli 906
Ye Yurt Köşelerinden Üsküdar, İhsâniye Önü (49. Nüshanın
Kabında)
616
SONUÇ
Fikrî ve edebî alanda taç yaprağı olarak vasıflandırabileceğimiz mecmualar,

Tanzimat’la kültür dairemize girmiş, İkinci Meşrutiyet döneminde Meriç’in ifade-
siyle “hitabet kürsüsü” vazifesini üstlenmiştir. Zamanının siyasî, sosyal, ekonomik
problemlerine dikkat çeken, birer çözüm merkezi olarak çalışan dergiler gerek bu
yönüyle gerekse edebî mahfiller olarak Millî Mücadele yıllarında da yadırganamaya-
cak sayılara ulaşmıştır. –Kaynaklarda, 1918-23 arası İstanbul için telaffuz edilen sayı
200’ün üzerindedir.- Bu dönemde yayın hayatına atılan süreli yayınlardan biri de
Millî Mecmua’dır. Mecmûa, imparatorluktan ulus devlete geçişin başlangıcında, neş-
riyat âlemi için taze ve sıcak bir soluk olarak var olmuştur.
İmparatorluğun milliyetçilik hareketleriyle içten ve dıştan sarsılarak yıkılma-
sı, Türk milletinin kendi kaderiyle baş başa kalması, muasır bir millet olabilmek için
köklü bir millî kültüre dayanmak zarureti doğurmuş ve dolayısıyla milliyetçiliği en
büyük bir siyasi prensip haline getirmişti. Batılılaşma ve modernleşme yolunda bir
millileşme fikri etrafında teşekkül eden bu fikir cereyanında, Millî Mecmua yazarları
dergide bu minval üzere neşredilen çeşitli yazılarıyla her yönüyle millileşme gayesi-
ne hizmet etmişlerdir.
Sahibi ve Mesul Müdürü Mehmet Mesih [Akyiğit] olan dergi, 1923 ila 1933
yılları arasında –peyderpey çeşitli nedenlerden dolayı yayınında aksaklıklar yaşansa
da- tam on yıl boyunca yayımlanmış, zengin muhtevasıyla fikir ve kültür tarihimiz-
deki seçkin yerini almıştır.
Dergi, 1 Şubat 1931 tarihli 123. sayısına kadar tek nüsha halinde çıkarken
124 ve 125. sayılar birlikte, 129. sayıya kadar tekrar tek sayı, 130-131 yine birlikte
yayımlanmıştır. Derginin 130-131, 132-133, 134-135, 136-137, 138-139, 140-141,
142-143, 144-145. sayılarının başlık altı bu sefer, “Ayda iki nüsha çıkar.” şeklinde
değiştirilmiş olmasına rağmen bunda da istikrar sağlanamamıştır. Dergi nihayet Ey-
lül 1933 tarihinde 144-145. sayılarının neşrettikten sonra kapanmıştır.
Bütün sayıları tam olmamakla beraber, dergi Millî Kütüphane (114. sayıya
kadar) ve İSAM (139. sayıda kadar) gibi muhtelif kütüphanelerde bulunabilmektedir.
Millî Mecmûa’nın çok zengin bir yazar ve şair kadrosu vardır. Dönemin
önemli yazarlarının pek çoğu mecmûada, yazı ve şiirlerini yayımlamışlardır. Musta-
617
fa Şekîp [Tunç], Mehmet Emin [Erişgil], M. Fuat [Köprülü], Hasan Ali [Yücel],
Mahmut Ragıp [Kösemihal], Halide Nusret [Zorlutuna], Ali Mümtaz [Arolat], Ham-
dullah Suphi [Tanrıöver], Naci Fikret [Baştak], Cemil Sena [Ongun], Behiç Enve
[Koryak] gibi muharrirler yayınladıkları eserlerle dergide en çok yazıları çıkan şah-
siyetlerdir. Bunların yanında kısa isim ve müstear kullanmış muharrir de hayli fazla-
dır.
Dergide fikrî makalelerin yanı sıra edebiyat, dil, kültür, çeşitli sanat dalları ve
ilgi alanlarıyla ilgili pek çok yazı kaleme alınmıştır. Tefrika roman, hikâye, edebî
tenkit, gezi yazısı, biyografi, hatıra... gibi edebî türlerde dönemin mühim simalarının
kaleme aldıkları yazılar da dikkat çekmektedir.
Mecmuada, şiire oldukça önem verilmiştir. Mecmuanın şairler kadrosunda
tanınmış, güzel şiirler yazan usta şairler olduğu gibi yeni yetişen isimler (Özellikle
Heveskârlar Sütûnu’nda…) de yer almıştır. Öz şiir anlayışının temsilcisi ünlü şairi-
miz Ahmet Muhip Dıranas’ın ilk şiiri “Bir Kadına”, Muhip Atalay imzasıyla burada
neşredilmiştir.
Dergide yer alan romanlar tercümedir ve tefrika halinde yayımlanmıştır. İnce-
len sayılarda da Behiç Enver’in Anatole France’den çevirdiği Enstitü Azasından
Slyvestre Bonnard’ın Cinayeti adlı romana onuncu bölümden başlamak üzere on
dokuz sayı yer verilmiştir. Tercüme faaliyetlerine musiki, mensure, gezi yazısı, hikâ-
ye gibi türlerde de ağırlıklı olarak rastlarız.
İlmî, edebî, iktisadî, fennî sahalarda adı ile müsemma bir çizgiyi takip eden
mecmua, dil hususunda da bu duyarlılığını sürdürür. Muharrirler, dil ve alfabe konu-
sundaki düşüncelerini çeşitli vesilelerle derginin sayfalarına taşırlar. Dil hakkında
Halil Nimetullah’ın “İnkılabın Felsefesi Lisan Müessesesi, İlim Lisanında Birlik,
Türk Yazısı”, Hüseyin Namık’ın “Türkçenin Etimolojisine Dair” gibi yazıları ya-
yımlanırken harf inkılabının meydana getireceği olumsuz sonuçlara “Harf Meselesi”
yazısıyla değinen Fuat Köprülü’ye mukabil Mustafa Şekip “Elifba İnklabı”yla alfabe
değişikliğini desteklemiştir.
Dergide dil ve harf konularının dışında milliyetçilik, münevverlik, ahlak,
cumhuriyet inkılabı, matbuat, eğitim, kadın, müzeler ve müzecilik, ictimai hayat,
teknik vb. konularda sosyal muhtevalı yazılar yer almıştır.
618
Periyodik olarak neşredilen Millî Mecmûa “Her ayın birinci ve on beşinci

günleri çıkar, ilmî, edebî, iktisâdî, fennî resimli mecmuadır.” şiarına -küçük aksaklık-
lar haricinde- bağlı olarak, diğer süreli yayınlar gibi yayımlanmaya başlandığı yıllar-
dan itibaren fikir ve sanat dünyamızın gelişmesinde etkili olmuştur. Hem kültür ve
edebiyat tarihimizin geçirdiği evreleri hem de devrin siluetini Millî Mecmûa’dan
takip etmek mümkündür.
619
Kaynakça
AKDAĞ, Ömer (2007); Ana Hatlarıyla Osmanlıdan Cumhuriyet’e Türk İnkılâbı,

Palet Yayınları, Konya, 327 s.
AKYÜZ, Kenan (1995); Modern Türk Edebiyatı Ana Çizgileri 1860 – 1923, İnkılâp
Kitabevi, 270 s.
ALTUN, Abdülrezzak (1995); Türkiye 'de Gazetecilik ve Gazeteciler, ÇGD Yayınla-

rı, Ankara.
ARKON, Gonca (2000); Milli Mecmua, İnceleme - Metinler (YLT), Kocaeli Üniver-
sitesi. Kocaeli, 824 s. (Dan.: Yard. Doç. Dr. Hasan Kolcu).
AROLAT, Ali Mümtaz (Mart 2009); Bir Gemi Yelken Açtı (6. Baskı), Dünya Yayın-
cılık, İstanbul, 152 s.
AYVAZOĞLU, Beşir (Haziran 2008); Güller Kitabı (10. Baskı), Kapı Yayınları,
İstanbul, XII+316 s.
BAKIRCIOĞLU, Niyazi (1977); "Dergi" Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İs-

tanbul.
BAYRAK, M. Orhan (1994); Türkiye'de Gazeteler ve Dergiler Sözlüğü (1831-

1993), Kül Yayınları, İstanbul.
ÇANDIR, Muzaffer (1992); Millî Mecmua (l-50. Sayılar) İnceleme ve Seçilmiş Me-
tinler (YLT), C.Ü. Sivas, 756 s. (Dan.: Yard. Doç. Dr. Nazım Hikmet Polat).
ÇETİN, Nurullah (2006); Takma Müstear İsimler Sözlüğü, Edebiyat Otağı Yayınla-
rı, Ankara, 260 s.
DIRANAS, Ahmet Muhip (Nisan 2006); Şiirler (10. Baskı), YKY, , İstanbul, 161+ II
s.
DİLEKCAN, Fahri (1982); Milli Mecmua'nın Tetkiki ve Sistematik Tasnifi (LT), İs-
tanbul Ü., XVII+195 s. (Dan.: Ömer Faruk Akün).
DUMAN, Harun (1995); "Süreli Yayınlar Üzerine Yapılmış Tezler Bibliyografyası",

Müteferrika, Sayı: 5, Bahar Yayınları.
DUMAN, Hasan (1986); İstanbul Kütüphaneleri Arap Harfli Süreli Yayınlar Toplu
Katalogu (1828-1928), IRCICA Yayını, İstanbul.
DURAN, Mehmet Hadi (2001); "Millî Mecmua" ve "Tiyatro ve Musiki" Adlı Dergi-
lerdeki Türk Musikisi İle İlgili Makaleler" (YLT), Marmara Üniversitesi Sosyal Bi-
limler Enstitüsü, 293 s. (Dan: Yard. Doç. Dr. Nuri Özcan).
620
ENGİNÜN, İnci (Ekim 2002); Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınla-
rı, İstanbul.
ERCİLASUN, Bilge (1992); Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler, Akçağ Yayın-
ları, Ankara, 475 s.
ERGUN, Selim Nüzhet (1931); Türk Gazeteciliği, İstanbul Devlet Matbaası.
ERTUĞRUL, Hasan Refîğ (1970); Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, İstanbul.
Eski Harfli Türkçe Süreli Yayınlar Toplu Katalogu (1998), Milli Kütüphane Başkan-
lığı Yayınları, Anakara.
FRANCE, Anatole (Haziran 2003); Slyvestre Bonnar’ın Suçu (Çev. Beyhan Kayı-
han). İstanbul: Pencere Yayınları, 184+6 s.
GÖÇMEN, Ülker (1991); Millî Mecmua'da Yer Alan Şiirler: 1. ve 2. Cilt (LT), Ege
Ü. İzmir, IX+163 s. (Dan.: Yard. Doç. Dr. Rıza Filizok)
GÜR, Âlim (1998); Ebuzziya Tevfik- Hayatı; Dil, Edebiyat, Basın, Yayın ve Matbaa-
cılığa Katkıları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, XVI+445 s.
(2007); Ahmet Muhip Dıranas (Hayatı-Eserleri-Sanatı), MEB

Yayınları, Ankara, XI+244 s.
IŞIK, İhsan (2002); Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (Genişletilmiş 2. Baskı), Elvan

Yayınları, Ankara, 1132 s.
İNUĞUR, M. Nuri (2002); Basın Yayın Tarihi (5. Baskı), Der Yayınları, İstanbul,
367 s.
İslâm Ansiklopedisi (1993), MEB Basımevi, İstanbul, 1993.
KABACALI, Alpay (2000); Başlangıcından Günümüze Türkiye’de Matbaa Basın ve

Yayın, Literatür Yayınları, İstanbul, 279 s.
KAPLAN, Mehmet (1983); Tanpınar’ın Şiir Dünyası (2. Baskı), Dergâh Yayınları,
İstanbul, 269 s.
(Eylül 2001); Şiir Tahlilleri – 2: Cumhuriyet Devri Türk Şiiri

(10. Baskı), Dergâh Yayınları, İstanbul, 536 s.
KAYA, Erhan (2008); Yirminci Asırda Zekâ Dergisi (1328 – 1330 /1912 – 1914) :
İnceleme ve Seçilmiş Metinler (YTL), Selçuk Ü. Konya, 737 s. (Dan.: Prof. Dr. Mus-
tafa Özcan).
621
KISAKÜREK, Necip Fazıl (Nisan 2006); Çile (59. Baskı), Büyük Doğu Yayınları,
İstanbul, 496+15 s.
KOCATÜRK, Vasfi Mahir (1970); Büyük Türk Edebiyatı Tarihi: Başlangıçtan Bu-
güne Türk Edebiyatı Tarihi İncele – Eleştiri (II. Baskı), Ayyıldız Matbaası,
XVIII+904 s.
KOLOGLU, Orhan (1996); Osmanlılarda Basın ve Kamuoyu, Osmanlı Ansiklopedi-

si, C. 6, İz Yayıncılık, İstanbul.
; "Osmanlı Basını, İçeriği ve Rejimi" Tanzimat'tan Cumhuriyet'e

Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları.
MERİÇ, Cemil (2005); Bu Ülke (26 Baskı), İletişim Yayınları, İstanbul, 341 s.
Milli Kütüphane Başkanlığı (1987); Eski Harfli Süreli Yayınlar Toplu Katalogu, Mil-
li Kütüphane Bakanlığı Yayınları.
Milli Kütüphane Genel Başkanlığı Okuyucu Hizmetleri Şube Müdürlüğü (1972);

Basın Yayın Bibliyografyası, Ankara.
MUALLİM NACİ (1995); Lügat-i Naci, Çağrı Yayınları, İstanbul, 16+960+4 s.
NECATİGİL, Behçet (1989); Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (13. Baskı), Varlık

Yayınları, 395 s.
OKAY, Orhan (2005); Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul,
270 s.
OKTAY, Ahmet (1993); Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı (1923 – 1950), Kültür
Bakanlığı Yayınları, Ankara, XII+1300 s.
ORAL, Fuat Süreyya (1968); Türk Basın Tarihi (I. Kitap), Yeni Adım Matbaası,
Ankara.
ÖZEĞE, M. Seyfeddin (1971); Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Katalogu (5

Cilt), Fatih Matbaası, İstanbul.
ÖZLÜK, Nuran (2006); "Milli Mecmua", Literatür Dergisi, C.4, S.7, s. 545-561.
(2008); Millî Mecmua Sistematik İndeks, 3F Yayınevi, İstanbul, 172

s.
RÂSİM, Ahmet (1969); (Hazl. Hikmet DİZDAROĞLU) Muharrir Bu Ya, MEB

Devlet Kitapları, 460 s.
622
SEVGİ, Ahmet ve ÖZCAN, Mustafa (1996); Prof. Ali Canip Yöntem`in Eski Türk
Edebiyatı Üzerine Makaleleri, Sözler Yayınları, İstanbul.
ŞAPOLYO, Enver Behnan (1971); Türk Gazeteciliği Tarihi, Güven Matbaası, Anka-
ra.
ŞEMSETTİN SAMİ (2007); (Hazl. Şaban Kurt) Kamûs- ı Türkî, Çağrı Yayınları,
İstanbul, 16+1574 s.
TATAR DEMİR, Hilal (2004); Türk Basın Tarihinde "Milli Mecmua" (1923-1928)
ve Tarih Araştırmalarına Katkıları (YLT), K.Maraş SİÜ, 137 s. (Dan.: Yard. Doç.
Dr. Abdurrahman Siler).
TEZKUL, Hatice (1991); Millî Mecmua'da Yayınlanan Şiirler: 3. ve 4. Cilt (LT),

Ege Ü. İzmir, 290 s. (Dan.: Yard. Doç. Dr. Rıza Filizok).
TOKGÖZ, Ahmet İhsan (1993); Matbuat Hatıralarım, İletişim Yayınları, İstanbul,

307 s.
ÜNLÜ, Mahir ve ÖZCAN, Ömer (2003); 20 Yüzyıl Türk Edebiyatı (1900 – 1960),
İnkılâp Yayınları, İstanbul.
YALÇIN, E. Semih (Kasım 1999); Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçiş ve 19 Mayıs

Ruhu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XV, S. 45.
Yazım Kılavuzu (2005), TDK Yayınları, Ankara, VII+505 s.
YILDIRIM, Tahsin (Kasım 2006); Edebiyatımızda Müstear İsimler, Selis Kitaplar,

İstanbul, 527 s.
ZORLUTUNA, Halide Nusret (2008); (Hazl. Betül Coşkun) Bütün Şiirleri, Timaş
Yayınları, 296 s.
(2010); Benim Küçük Dostlarım, Timaş Yayınları,

İstanbul, 143 s.
623
İnternet Kaynakları
www.edirneden.biz/icerik
www.isam.org.tr/
www.kutuphane.selcuk.edu.tr/
www.mkutup.gov.tr/
www.tbmm.gov.tr/kutuphane/index.htm
www.tdk.gov.tr
www.ttk.gov.tr
www.turkcebilgi.com
www.yok.gov.tr
624
Ekler
EK -1:
Millî Mecmû’a’nın ilk sayısının kapağı
625
EK -2:
Millî Mecmû’a’nın son sayısının kapağı77
77 Millî Kütüphane kayıtları esas alınmıştır.

626
EK -3:
Latin Harfleriyle (51-71.) Sayılara Ait Kapaklar
Üçüncü Sene, Numro: 51 Cilt: 5 Salı, 15 Kânûn-ı Evvel 1925
MİLLÎ MECMÛ’A
Haydn
Mündericât
Mehmet Mesîh : Geçen Yıldan Bu Yıla (Musâhabe) – Mehmet Emin: Felsefî Düşünceler – Bekir Sıtkı: Teknik
Apolojisi (8) – Mahmut Râgıp: Büyük Mûsikîşinâslar, Haydn (1) – Şahâbettîn: Türk Nakış Târihinde Mevlevîler
(Mâba’d) – Mehmeh Mesîh: Gölgem (Şi’ir) – Nuriye: Seyâhat Hâtıraları (1) – Nâmdâr Rahmi: Kudretiyât Sistemi ve
“Hayât”ın Tarz-ı Telakkîsi- Ziyâeddîn Cemîl: “Tagor”dan Tercümeler-Anatole France’dan: Enstitü A’zâsından
“Sylvestre Bonnard”ın Cinâyeti (Tefrika: 10) Mütercimi: Behîç Enver – Necip Fâzıl: Boş Odalar (Şi’ir)
627
Üçüncü Sene, Numro: 52 Cilt: 5 Cuma, 1 Kânûn-i Sânî 1925
MİLLÎ MECMÛ’A
Haydn İngiltere Yolunda
Mündericât
Hasan Âlî: Sesin Şi’iri (Musâhabe) – Ahmet Râsim: Destânlar – Nâcî Fikret: Finâlizm ve Enerjetizm – Hâlide
Nusret: Tuna’da (Şi’ir) – Nuriye: Kadın Gözü “Firketeler” – Şehâbettîn: Türk Nakış Tarihinde Mevlevîler
(Mâba’d) - Mehmet Mesîh: Ne Diyor? (Şi’ir) – Mahmut Râgıp: Büyük Mûsikîşinâslar Haydn “2” – Ömer
Bedrettin: Gölgem (Şi’ir) – Nuriye: Sokak Çocuğu (Hikâye) – Halk Edebiyâtından Numûneler- “Anatole
France”dan: Enstitü Â’zâsından “Sylvestre Bonnard”ın Cinâyeti “Tefrika: 11” Mütercimi Behîç Enver…
“Türk Nakış Târihinde Mevlevilere ‘ait tabloyu müvezzi’lerden isteyiniz.
628
Üçüncü Sene, Numro: 53 Cilt: 5 Cuma, 15 Kânûn-ı Sânî 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Haydn Kapel Maestro iken, Gala Kostümüyle
Mündericât
Mustafa Şekîp: İmân Birliği (Musâhabe) – ‘Alî Cânip: Nedîm Ahmet Efendiler – Nuriye: Kadın Gözü “Siyâh Tül” –
Bekir Sıtkı: Teknik Apolojisi “9” - Şehâbettîn: Türk Nakış Târîhinde Mevlevîler (Mâba’d) - Hasan Âlî: Sesin Şiiri
(Musâhabe) – Ahmet Râsim: Destanlar – Nâci Fikret: Finalizm ve Enerjetizm – Hâlide Nusret: Tuna’da Şiir –
Nuriye: Kadın Gözü “Firketeler” – Şehâbetttîn: Türk Nakış Tarihinde Mevlevîler (Mâba’d) - Mehmet Mesîh: ‘Aşk
(Şi’ir) – Mahmut Râgıp: Büyük Musikişinâslar Haydn “3” – Nuriye: Seyâhat Hâtıralarım (2)- Nâci Fikret: Finâlizm
ve Enerjetizm - Halk Edebiyâtından Numûneler - ***: Profesör Barthold - “Anatole France”dan: Enstitü Âzâsından
“Sylvestre Bonnard”ın Cinâyeti “Tefrika: 12” Mütercimi: Behîç Enver…
629
Üçüncü Sene, Numro: 54 Cilt: 5 Pazartesi, 1 Şubat 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Mehtâpta Bir Deniz Manzarası
Mündericât
Mehmet Mesîh : Hava Şehitleri İhtifâli Münâsebetiyle (Musâhabe) – Reşît Süreyya: Münâkaşa Değil, İhtâr! - Mehmet
Mesîh: Derbeder Bahtım (Şi’ir) – Nuriye: Karanlık Geceler (Nesir) – Şehâbettîn: Türk Nakış Târîhinde Mevlevîler –
Nuriye: Kadım Gözü “Necef Düğmeler” - Mahmut Râğıp : Büyük Mûsikîşinâslar Haydn “4” – Halk Edebiyâtından
Numûneler – Râgıp Hulûsi: Bir Macar Gencinin İstanbul İntibâları (Tercüme) – Van – Anatole France’dan: Enstüti
A’zâsından “Sylvestre Bonnard”ın Cinâyeti “Tefrika: 13” Mütercimi: Behîç Enver – Heveskârlar Sütûnu…
630
Üçüncü Sene, Numro: 55 Cilt: 5 Pazartesi, 15 Şubat 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Büyük Müncîmizin Sanâyi-i Nefîse’de Yapılan Heykeli
Mündericât
Mustafa Şekîp: Korkunç Kayıdsızlıklarımızdan (Musâhabe) – Bekir Sıtkı: Teknik Apolojisi (10) – Mahmut Râgıp:
Büyük Mûsikîşinâslar Haydn “5” – Nuriye: Kadın Gözü “İpek Eldivenler” ; Seyâhat Hâtıralarım “3” – Mehmet
Mesîh: Sen Olmasan (Şi’ir) – Alî Mümtâz: Gül ve ‘Aşkım (Şi’ir) – Râgıb Hulûsi: Bir Macar Gencinin İstanbul
İntibâ’ları (Tercüme) - Ziyâeddîn Cemîl: ‘Uzlet “Hikâye” Guy De Maupassant’dan Tercüme- Anatole France’dan
Enstüti A’zâsından “Sylvestre Bonnard”ın Cinâyeti “Tefrika:14” Mütercimi: Behîç Enver – Halk Edebiyâtından
Numûneler…
631
Üçüncü Sene, Numro: 56 Cilt: 5 Pazartesi, 15 Mart 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Mündericât
Mehmet Emîn: Etrafından Haberi Olmayan İnsanlar (Musâhabe) - Mehmet Mesîh: Bir Hâtıra (Şi’ir) – Nuriye: Seyâ-
hat Hâtıralarım “4”- Reşât Şemsettîn: En Büyük Mille t- Mîhâlzade Mahmût Râgıp: Büyük Mûsıkîşinâslar Haydn “6”
- Mehmet Mesîh: Azîz Şeytân - Alî Mümtâz: Rüzgârlar, Şehir, Hayâl İklîmine Doğru, Üç Gencin Rüyâları, Limân,
Gece ve Sukût, Yel Değirmenleri - Cemîl Senâ: Son Söz - Ziya’eddîn Cemîl: Köpek “Maksim Gorki” - Fikret Nûrî:
Bulut “Shelley” - Anatole France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 16”; Mütercimi
Behîç Enver - Alman Sefâretinin Müsâmeresi…
632
Üçüncü Sene, Numro 57 Cilt: 5 Pazartesi, 15 Mart 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Münih’de Deutsche Museum
Mündericât
Mustafa Şekîp: San’atı Anlayamamak Sefâleti (Musâhabe) – Cemîl Senâ: Kemmiyet ve Keyfiyet İkiliği - Mehmet
Mesîh : Siyâh ‘Aşk “Şi’ir” – Nuriye: Seyâhat Hâtıralarım “5”; Kadın Gözü “Hânım Elleri” - Bekir Sıtkı: Sınıfta
Dümenci, Hayatta Birinci - Şehâbettin: Deutsche Museum – Mehmet Mesîh: Müzâp Olsun “Şi’ir” – Alî Mümtâz:
Akşam Rüzgârları, Çınaraltı, Köyler ve Şehir, Son Mevsim (Şi’ir) – Nuriye: Ramazân Gecelerinde (1) - Anatole
France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 16” ; Mütercimi Behîç Enver – Şâ’ir-i
A’zam – Heveskârlar Sütûnu - Sanâyi-i Nefîse’de…
633
Üçüncü Sene, Numro: 58 Cilt: 5 Perşembe, 1 Nisan 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Mozart
Mündericât
Mustafa Şekîp: Elifbâ İnkılâbı (Musâhabe) – Alî Mümtâz: Sâ’atler, Ölen Gençliğimiz, Haydût (Şi’ir)- Cemîl Senâ:
Kemmiyet ve Keyfiyet İkiliği - Mehmet Mesîh : Gönül Duygusu “Şi’ir” – Nuriye: Seyâhat Hâtıralarım 6; Kadın
Gözü “Kumrular”- Mahmût Râgıp: Büyük Mûsikîşinâslar “Mozart - 1” – Necîp Fâzıl: Ana – Baba Günü “Şi’ir” –
Nuriye: Ramazân Gecelerinde “2” – Van “2” – Halk Edebiyâtından Numûneler - Anatole France”dan: Enstitü
A’zâsından “ Sylvestre Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 17”; Mütercimi Behîç Enver - Heveskârlar Sütûnu
634
Üçüncü Sene, Numro: 59 Cilt: 5 Perşembe, 15 Nisan 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Edirne’de Selîmiye Şâdırvânı
Mündericât
Mustafa Şekîp: Çehre Cevheri (Musâhabe) –Reşât Şemsettîn: Lâyemûtluk Sırrı – Nuriye: Kadın Gözü “Yıldızlar”
Hâlide Nusret: Buluttan ve Dumandan Satırlar (Nesir), Benim Derdim (Şi’ir) – Alî Mümtâz: Dün ve Yarın; Hayâl
İklîminin Yolcuları, Üç Yaprak, Sonbahara Doğru (Şiir) – Ahmet Süheyl: Mi’mâr Sinân – Mehmet Mesîh: Çöllerde
(Şi’ir) – Şehâbettîn: Arma Museum - Halk Edebiyâtından Numûneler – Heveskârlar Sütûnu – Mahmut Râgıp: Büyük
Mûsikîşinâslar Mozart “2”- Reşît Süreyyâ: Hâtime - Anatole France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnard’ın”
Cinâyeti “Tefrika: 18”, Mütercimi: Behîç Enver
635
Üçüncü Sene, Numro: 60 Cilt: 5 Cumartesi, 1 Mayıs 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
İbrâhim Pâşâ Sebîli
Mündericât
Mustafa Şekîp: Rüyâlarımız (Musâhabe) –Nuriye: Kadın Gözü “Kan Damlası”; Seyâhat Hâtıralarım “7” - Halk
Edebiyâtından Numûneler - Hâlide Nusret: Senin Ölümün (Şi’ir) – Alî Mümtâz: Armada, Öyleyse, Yelken Açan
Gemi (Şi’ir) - Mahmut Râgıp: Müstakbel Türk Mûsikîsi – Ahmet Süheyl: Târihimizde Lâle Merâkı-1 – Mehmet
Mesîh: Gönül Mahşeri (Şi’ir) – Bekir Sıtkı: 1926 Senesi Leipsig İlkbahar Sergisi – Heveskârlar Sütûnu - Anatole
France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 19”, Mütercimi: Behîç Enver - Fihrist
636
Üçüncü Sene, Numro: 61 Cilt: 6 Cumartesi, 15 Mayıs 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Mündericât
Mustafa Şekîp: Yeni Bir Rûhiyât (Musâhabe) – Nuriye: Seyâhat Hâtıralarım “8”; Kadın Gözü “İpek Mendiller” –
Nâci Fikret: Dîn ve Cinsiyet – Mehmet Mesîh: Bağışladım (Şi’ir) – D. E. S: Târîhimizde Lâle Merâkı “2” – Alî
Mümtâz: Üç Çeşmeden İçen; Dalgalı Bir Denizde; Çay Kenârında Değirmen; Hükümdâr (Şi’ir) - ? .. : Bu Satırları
Genç Bir Hânımın Hâtıra Defterinden Aynen Aldım – Halk Edebiyâtından Numûneler – Nuriye: Nişânlılar ( Hikâye)
– Heveskârlar Sütûnu – “Anatole France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 20”,
Mütercimi: Behîç Enver.
637
Üçüncü Sene, Numro: 62 Cilt: 6 Salı, 1 Haziran 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Piyanoda Küçük Mozart, Hemşîresi ve Pederi: 1764’te
Mündericât
Mustafa Şekîp: Ziyâfet (Musâhabe) – Mehmet Mesîh : Şarkı- Nuriye Mesîh : Seyâhat Hâtıralarım “9” - Nâcî Fikret :
Enerjetizme Nazarân Rûhiyât - Nuriye Mesîh: Kadın Gözü “Yolcu” - Mahmût Râgıp : Büyük Mûsikîşinâslar Mozart
“3” - Halk Edebiyâtından Numûneler - D.E.S : Târîhimizde Lâle Merâkı - Alî Mümtâz : Mezâr Taşları, Istırap,
Gençliğe Hasret (Şi’ir)- “Anatole France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 21”,
Gelecek nüshamızda “Dereköy” ve “Ayvalık” intibâ’larını okuyunuz.
638
Üçüncü Sene, Numro: 63 Cilt: 6 Salı, 15 Haziran 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Yurt Köşelerinden: Ayvalık’ın Denizden Görünüşü
Mündericât
Mehmet Mesîh: Ayvalık’ta Neler Yapılabilir!... (Musâhabe) – Nuriye Mesîh: Seyâhat Hâtıralarım “10” – Cemîl Senâ:
Sebep ve Gâyeye Dâir – Nuriye Mesîh: Kadın Gözü “Rüzgâr” – Alî Mümtâz: İsterlin, Haykırmak İsteyene, Düşünürken
(Şi’ir) – Mehmet Mesîh: İstanbul’dan Burhâniye ve Ayvalık’a - Mahmut Râgıp : Büyük Mûsikîşinâslar Mozart “4” –
D. E. S: Târîhimizde Lâle Merâkı “4” – Mehmet Mesîh: Yangın “Şi’ir” – Ahmet Yahya: Son Mektûp - “Anatole
France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 22”, Mütercimi: Behîç Enver – Heveskârlar
Sütûnu.
639
Üçüncü Sene, Numro: 64 Cilt: 6 Perşembe, 1 Temmuz 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
“Büyük Dereköy”den Gelin Götürülürken
Mündericât
Mustafa Şekîp: Dinamik Gayr-ı Şu’ûr (Musâhabe) – Mahmût Râgıp : Büyük Mûsikîşinâslar Mozart “5” – Cemîl Senâ:
Sebep ve Gâyeye Dâir - Nuriye Mesîh: Kadın Gözü “Yolcu” – Mehmet Mesîh: İstanbul’dan Burhâniye ve Ayvalık’a -2
“Dereköy’de Bir Düğün” ; Şikâyet (Şi’ir) - D.E.S : Târîhimizde Lâle Merâkı “5” – İbrâhîm Seyfi: Melankoli (Şi’ir) –
Alî Mümtâz: Tenhâ Yollar, Balıkçı, Kenârda, Mavi Rüyâların Melîkesi (Şi’ir) - “Anatole France”dan: Enstitü
A’zâsından “Slyvestre Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 23”, Mütercimi: Behîç Enver – Türk Ocağı Balosu
640
Üçüncü Sene, Numro: 65 Cilt: 6 Perşembe, 15 Temmuz 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
İkinci Köprüden Edirne’nin Manzarası
Mündericât
Mehmet Mesîh: Kütahya’da Birkaç Gün (Musâhabe) - Nuriye Mesîh : Seyâhat Hâtıralarım “11”; Mehtâp “Kadın Gözü”
– Reşât Şemsettîn: Atina’da Gençliğin Terbiyesi “Maks Dongeger”den – Hâlide Nusret: “Benim Gönlüm (Şi’ir) –
‘Abdülfeyyaz Tevfîk: “Çıldırtıcı İnhidâblar – D. E. S. “Edirne’yi Ziyâret” – Mehmet Mesîh: “Şarkı” – Alî Mümtâz:
Demirci, Nasîhat, İlhâm, Hastâ (Şi’ir) - Mahmut Râğıp : Büyük Musikişinâslar Motzart “3” - D.E.S : Târîhimizde Lâle
Merâkı “6” - “Anatole France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnar’ın” Cinâyeti “Tefrika: 21”, Mütercimi: Behîç
Enver - Halk Edebiyâtından Numûneler…
Sahip ve Müdürümüz’ün Ankara ve Kütahya seyâhati dolayısıyla bu nüshamız birkaç gün teehhürle intişar et-
miştir, arz-ı i’tizâr olunur.

641
Üçüncü Sene, Numro: 66 Cilt: 6 Pazar, 1 Ağustos 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Kütahya’da “Ekrimli” Denilen Millî Elbise ile Kadın
Mündericât
Mehmet Mesîh: Bizde San’atkâr Niçin Yetişmiyor? (Musâhabe) – Nuriye Mesîh: Bir Mektûp, Mediha’dan Sevîm’e –
Mahmût Râgıp: Mösyö Eugene Borrel – Behîç Enver: Telgraf Direkleri (Nesir) – Mehmet Mesîh: Kütahya’da Birkaç
Gün (1)- D.E.S : Târîhimizde Lâle Merâkı 7 - Halk Edebiyâtından Numûneler – Alî Mümtâz: Sâhil Fenerleri, Bahar
Arzûları, Gölgem, Güllerle ve Gönüllerle (Şi’ir) – M. M.: Türk Sanâyi-i Nefîse Derneği Resim Sergisi (Tenkît) –
“Anatole France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 25”, Mütercimi: Behîç Enver -
Anadolu - Bağdâd Demiryolları.
642
Üçüncü Sene, Numro: 67 Cilt: 6 Pazar, 15 Ağustos 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Kütahya’dan Bir Manzara
Mündericât
Reşât Şemsettîn: Ordu’nun Kucâğında (Musâhabe) – Nuriye Mesîh: Bir Mektûp (2) Sevîm’den Medîha’ya Cevâp -
Mahmût Râğıp : Mösyö Eugene Borrel (2) - Nuriye Mesîh: Işıklar “Kadın Gözü” – D. E. S. Târîhimizde Lâle Merâkı
(8) – Mehmet Mesîh: Kütahya’da Birkaç Gün (2); Tılsımlı Şarâp (Şi’ir) – Alî Mümtâz: Kapımı Vuran Yolcular,
İstiyorum, Emel ve Ümît, Mavi (Şi’ir) – Kemâl Sa’ît: Türkiye’de ‘Ailenin İktisâdî Vaz’iyeti Nedir? – Behîç Enver:
Böcekler (Hikâye) - Halk Edebiyâtından Numûneler - “Anatole France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre
Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 21”, Mütercimi: Behîç Enver.
643
Üçüncü Sene, Numro: 68 Cilt: 6 Çarşamba, 1 Eylül 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
‘Amca Hüseyin Pâşâ Yalısından: Büyük Kubbenin Altındaki Havuz
Mündericât
Reşât Şemsettîn: 30 Ağustos Tahassüsleri (Musâhabe) – Behîç Enver: Gurûb Vakti Kargalar (Nesir) –Mahmût Râgıp:
Mösyö Eugene Borrel (3) - Nuriye Mesîh: Sabâhleyin “Kadın Gözü” – D. E. S. : ‘Amca Hüseyin Pâşâ Yalısı – Alî
Mümtâz: Mandolin, Uzun Yol, Ressâm (Şi’ir) – D. E. S. : Târîhimizde Lâle Merâkı (9) - Mehmet Mesîh: Yangın da
Değil (Şi’ir) – Kemâl Sa’ît: Kooperatiflerin Ehemmiyeti - “Anatole France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre
Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 27”, Mütercimi: Behîç Enver - Halk Edebiyâtından Numûneler--- 30 Ağustos 1926
Tayyâre Bayramı…
644
Üçüncü Sene, Numro: 69 Cilt: 6 Çarşamba, 15 Eylül 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Edirne - Tunca Nehri Sâhilinde Beyâzıt Veli Câmii [Sağdan İ’tibâren İmâret, Câmii, Tâb hâne, Hastahâne,
Medrese-i Tıbbiyenin Bir Köşesi, Hamam]
Değirmen, Köprü
Mündericât
Mehmet Mesîh: Sonbahâr (Musâhabe) Mahmût Râgıp: Büyük Mûsikîşinâslar, Mozart “6” – Alî Mümtâz: Eski
Günler, Harâp Yalı, Korkuluk, Bulutlar (Şi’ir) – Doktor Rıfat Osmân: Edirne Âbideleri “Dört Buçuk ‘Asırlık Bir
Serîriyâtımız” – Mehmet Mesîh: Günâh (Şi’ir) – D. E. S. : Târîhimizde Lâle Merâkı (10) – Bekir Sıtkı: Meslek ‘Aşkı
– Halk Edebiyâtından Numûneler – Kemâl Sa’ît: Bankacılık - “Anatole France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre
Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 28”, Mütercimi: Behîç Enver – Heveskârlar Sütûnu…
645
Üçüncü Sene, Numro: 70 Cilt: 6 Cuma, 1 Teşrîn-i Evvel 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Mozart’ın İlk Aşkı
Mündericât
Hasan Âli: Millet Hâkimiyeti Ne Değildir? (Musâhabe) – Necdet İbrâhim: İctimâî Hatâlarımız “ Bizde Dans” -
Mahmût Râgıp : Büyük Mûsikîşinâslar Mozart “7”- Alî Mümtâz: Heykeltırâş, Fırtına Başlarken Geçen Atlı, Bahârda
Mehtâp (Şi’ir) – D. E. S. : Târîhimizde Lâle Merâkı “11” - Mehmet Mesîh: Gönlüme (Şi’ir) – Behîç Enver: Sevgili
(Nesir) – Halk Edebiyâtından Numûneler – Kemâl Sa’ît: Süs ve Modanın İktisâdî Nokta-i Nazardan Tetkîki –
Milliyetçilik Mefhûmunun Tahlîli “Dârü’l-fünûn Rûhiyât Müderrisi Mustafa Şekîp Bey’İn Türk Ocağında Yaptığı
Musâhabe” – İbrâhîm Seyfî: Rüzgâr (Şi’ir) - “Anatole France”dan: Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnar’ın”
Cinâyeti “Tefrika: 29”, Mütercimi: Behîc Enver – Heveskârlar Sütûnu…
646
Üçüncü Sene, Numro: 71 Cilt: 6 Cuma, 15 Teşrîn-i Evvel 1926
MİLLÎ MECMÛ’A
Vezîr Konağından
Mündericât
Mustafa Şekîp: Vicdân (Musâhabe) – Hasan Âlî: Hürriyet ve Medeniyet – Cenâp Muhittîn Kozanoğlu: “Gül”üm İçin
(Şi’ir) – Mahmût Râgıp : Büyük Mûsikîşinâslar Mozart “8” – Doktor Rif’at Osmân: Edirne Âbideleri “Edirne’de
Türk Evleri” - Mehmet Mesîh: Alev Kuş (Şi’ir) – D. E. S. : Târîhimizde Lâle Merâkı “12” - Alî Mümtâz: Hüzün
Giyinmiş Şen Kadın, Delinin İlk Türküsü, Bestekâr (Şi’ir) – Kemâl Sa’ît: Süs ve Moda - “Anatole France”dan:
Enstitü A’zâsından “Sylvestre Bonnard’ın” Cinâyeti “Tefrika: 30”, Mütercimi: Behîç Enver – Halk Edebiyâtından
Numûneler…
647
Dizin
A. Behçet, 24, 28, 144 Bursa, 483

Abdullah Cevdet, 22, 343 Cemil Sena [Ongun], 25, 71, 77, 156
Abdülfeyyâz Tevfik [Yergök], 24, Cenap Muhittin Kozanoğlu, 24, 157
144, 145, 349 Ceride-i Havadis, 8
Abdülhak Hamit, 21, 24, 59, 60, 61, Cumhuriyet, 12
64, 97, 145, 148 Çakallı, 446
Adalar, 321 Çapanzade Agâh Efendi, 9
Agâh Efendi, 9 Çığır, 11
Ağaç, 11, 146 Çile, 65
Ahmet Baha, 33, 60 D[al]. E[lif]. S[ad]., 25, 28, 88, 157
Ahmet Hamdi Tanpınar, 24, 145 De Profundis, 49
Ahmet Muhip Dıranas, 24, 146 Dergâh, 10, 59, 146
Ahmet Rasim, 24, 88, 146 Deyeg Perno, 25, 159
Ahmet Süheyl [Ünver], 24, 88, 147 Dostumun Kitabı, 49
Ahmet Vefik Paşa, 9 E. Borrel, 83
Ahmet Yahya, 24, 28, 147 Edirne, 482, 483, 484
Akasya Şarkısı, 23, 61 Emile Durkheim, 305
Akşam, 11, 310 Enstitü Azâsından Slyvestre Bonnar’ın
Alfons Dode, 314 Cinâyeti, 49, 150, 153, 349, 617
Ali Canip [Yöntem], 22, 24, 147 Enver Şazi, 33, 49
Ali Mümtaz [Arolat], 24, 59, 60, 64, Eskişehir, 297
73, 145, 147, 342 Falih Rıfkı Atay, 2, 10
Ali Ragıp, 33 Felsefe Dersleri Ruhiyat, 343
Almanya, 239 Fikret Nuri, 25, 28, 40, 159
Amasya, 451 Fikret’in Hayatı ve Eseri, 343
Anatole France, 24, 49, 50, 149, 617 Filiz, 73, 344
Ankara, 244, 297 Florinalı Nazım, 21
Arif Dündar, 21 Fransa, 239
Arif Hikmet, 23, 61 Froydizm, 344
Ateş Kızı, 74 Fuat Köprülü, 617
Avram Galanti, 346 Girit, 321
Avrupa, 279, 322 Görüş, 146
Aydınlık, 12 Gustave Flaubert, 261
Ayın Tarihi, 74 Guy de Maupassant, 25, 33, 34, 153,
Ayvalık, 321, 478, 481 159
Bach, 83 Gülmek Nedir, 73
Behiç Enver [Koryak], 24, 33, 34, 153, Güzel Mecmua, 74
617 Hâkimiyet –i Milliye, 10, 12
Beyhan Kayıhan, 49 Halide Nusret [Zorlutuna], 25, 33, 37,
Bir Gemi Yelken Açtı, 73, 148, 342 159
Bir Zekâ-yı Feyyaz, 343 Halil Nihat, 21
Boş Odalar, 170 Halil Nimetullah, 617
Burhanettin Bedii, 25, 28, 156 Hamamizade İhsan, 21
Burhaniye, 475 Hamit Nüshası, 22
648
Handel, 83 Millî Mecmua, 1, 10, 13, 21, 22, 23,

Hareket Dergisi, 11 29, 41, 59, 60, 145, 146, 148, 168,
Hasan Ali [Yücel], 21, 22, 25, 41, 60, 170, 616
160, 347 Milliyet, 12
Hayat, 10, 156 Moliere, 153
Haydn, 83 Mozart, 83
Hindistan, 322 Muharrir Bu Ya, 146
Hüseyin Namık [Orkun], 617 Muhip Atalay, 24, 26, 28, 59, 146, 168
Irmak, 74 Mustafa Kemal, 2, 3, 4, 5, 9, 10
İbrahim Seyfi [Kipmen], 25, 161 Mustafa Şekip [Tunç], 22, 26, 41, 73,
İkdam, 11 168, 343, 344, 348, 617
İngilizce Gramer Serîsi, 345 Naci Fikret [Baştak], 26, 77, 169
İnsan, 11 Namdar Rahmi [Karatay], 26, 77, 170
İrade- i Milliye, 10 Namık Kemal, 338
İshakoğlu Bekir Sıtkı, 25, 28, 75, 77, Nasip, 60
161 Necdet İbrahim, 26, 28, 170
İstanbul, 14, 278, 279, 283, 437, 438, Necip Asım, 22
440, 445, 454, 482 Necip Fazıl [Kısakürek], 26, 65, 170,
İstanbul, 146 346
İzmir, 240 Necmettin Sadık, 22
İzzet Molla, 21 Nedim Nüshası, 22
Journal des Savants, 7 Nedim, 21, 60
Kalem, 11 Nietzsche, 306
Kant ve Felsefesi, 345 Nuran Özlük, 29, 33, 59
Kant, 345 Nurettin İbrahim, 88
Karagöz, 241, 242, 243 Nuriye Mesih, 27, 28, 30, 34, 36, 37,
Kemâl Saît, 25, 28, 77, 162 49, 53, 171
Konya, 169, 170 Oluş, 11, 146
Küçük Türk Tetebbu’lar, 346 Orak – Çekiç, 12
Kültür Haftası, 11 Orhan Rıza’nın [Aktunç], 60
Kütahya, 325, 326, 486, 487, 488, 489 Oscar Wilde, 49
M. M., 25, 28, 71, 162, 166 Otto Nelken, 33
M. Şemsettin, 22 Ömer Bedrettin [Uşaklı], 27, 173
Macaristan, 159 Örümcek Ağı, 170, 346
Mahmur Dağı, 446 Phılosophıcal Transactıons, 7
Mahmut Ragıp [Kösemihal], 26, 83, Profesör Bertold, 49
88 Ragıp Hulusi [Özdem], 27, 53, 174
Maks Dongeger, 26, 162 Resimli Ay,10
Maksim Gorki, 26, 33, 34, 163 Reşat Şemsettin [Sirer], 27, 30, 41, 77,
Mecmua-yı Fünûn, 8 174
Mehmet Emin [Erişgil], 26, 345 Reşit Süreyya [Gürsey], 71, 175
Mehmet Mesîh [Akyiğit], 1, 14, 21, Rıfat Osman (Yarar), 27, 88, 89, 175
22, 26, 41, 53, 73, 163, 344, 345, 616 Ruhiyat Elifbâsı, 346
Mehmet Şükrü, 33 Sabri Toprak, 2
Mekki Sait, 33 Saffet Örfi, 33
Mihrap, 74 Safiye Erol, 33
Safranbolu Manileri, 60
649
Salih Nigâr Kerâmet Bey, 344 Ziya Gökalp Nüshası, 22

Samsun, 439, 441, 445, 446 Ziya Gökalp, 21, 22, 60, 305
Sapanca, 297 Ziyaettin Cemil, 27, 28, 33, 34, 40,
Selahattin Enis Atabeyoğlu, 33 177
Selami İzzet Sedes, 33
Servet- Fünun, 11, 74
Shelley, 27, 40, 159, 174, 293
Sivas, 438, 453, 457
Süleyman Nazif, 21
Süleyman Sıddık, 27, 176
Şahabettin, 27, 28, 88, 176
Şeyh Hüseyin Saadettin, 60
Şinasi, 9
Şopenhaver”in Tefekkürü, 311
Tagore, 27, 40, 174
Takvim-i Vekayi, 8
Tayyâre Mecmûası, 347
Terbiye Musâhabeleri, 348
Tercüman-ı Ahval, 8, 9
Tevfik Fikret, 21, 22, 60, 344
Timuroğlu Hasan Tahsin, 27, 28, 177
Tokadzade Şekip, 60
Tokat, 453
Tolstoy, 33
Türk Yurdu, 10, 74
Ülkü, 11, 146
Vakayi-i Tıbbiye, 8
Vakit, 11, 145
Van, 177, 469
Varlık, 11, 146
Vatan, 12
Vekayi-i Mısrıye, 8
Wilhelm Ostwald, 169
William Churchill, 8
William James, 348
Yahya Kemal, 148
Yedi Meşâle,10
Yeni Adam, 11
Yeni Fikir, 74, 169
Yeni Gün, 12
Yeni Mecmua, 59
Yeni Türkistan, 74
Yer ve Gök, 144, 145, 348
Yunus Nadi, 2
Yusuf Ziya, 33
Yücel, 11
Zafer, 146
650
Özgeçmiş
T.C.
Özgeçmiş
Adı Soyadı: Yasin ŞAHİN
Doğum Yeri: Mut / Mersin
Doğum Tarihi: 01.03.1981
Medeni Durumu: Evli
Öğrenim Durumu
Derece Okulun Adı Program Yer Yıl
İlköğretim Osmangazi İ.O Mersin 1987-92
Ortaöğretim Osmangazi İ.O Mersin 1992-95
Lise Fatih Lisesi TM Karaman 1995-98
Lisans YDÜ Türk Dili ve Edb. Lefkoşa 1998-2000

Selçuk Üniversitesi Konya 2000-2002
Yüksek Lisans
Becerileri:
İlgi Alanları: Kitap okuma, gezi, fotoğrafçılık, enstrüman (saz), belgesel, film arşivi…
İş Deneyimi: 2003 / 2006 yılları arası dershanecilikle ilgilenmiştir. 2006 / 2007 eğitim –
öğretim yılından itibaren devlet memuru olarak çalışmaktadır.
Aldığı Ödüller:
Hakkımda bilgi almak Doç. Dr. Âlim GÜR (S. Ü. Fen - Edb. Fak.)
için önerebileceğim şa - Arş. Gör. Bedia KOÇAKOĞLU (S. Ü. Fen - Edb. Fak.)
hıslar:
Tel: 506 536 91 31
Adres Toros Mah. Cılızlı Sok No: 10

Silifke / MERSİN

Mi̇llî Mecmua (51 - 71) Tahli̇lî Fi̇hri̇st - İnceleme (261218)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Mi̇llî Mecmua (51 - 71) Tahli̇lî Fi̇hri̇st - İnceleme (261218)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mi̇llî Mecmua (51 - 71) Tahli̇lî Fi̇hri̇st - İnceleme (261218)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MİLLÎ MECMUA (51 – 71)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

4.1.5.1.1 Kadın Gözü -1............................................................................................................. 283

4.1.9.2 Enstitü A’zâsından Sylvestre Bonnard’ın Cinâyeti -11....................................................... 352

4.1.11.2.5 Bahâr Terennümleri: İlk Gün .................................................................................... 500

4.1.11.3.12.1 Kapımı Vuran Yolcular ................................................................................. 539

4.1.13.1 Destanlar ........................................................................................................................... 599

Bilimsel Etik Sayfası

BİLİMSEL ETİK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel

Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu

YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU

Yasin ŞAHİN tarafından hazırlanan Millî Mecmû’a (51-71) : Tahlilî Fihrist

Prof. Dr. Mustafa ÖZCAN Başkan …..

Doç. Dr. Âlim GÜR Üye …..

Yrd. Doç. Dr. Sinan GÖNEN Üye …..

Edebî gelenegimiz ve düşünce tarihimiz Tanzimat’tan itibaren büyük addede-

Çalışmanın genel olarak değerlendirildiği, vardığımız kanaatlerin ve yaptığı-

Silifke, 2010 Yasin ŞAHİN

Türkçe Özet Formu

Adı Soyadı Yasin ŞAHİN Numarası 024201021005

Tezin Adı Millî Mecmûa (51-71): Tahlili Fihrist-İnceleme-Metin

biyatla ilgili yazılar değerlendirilmeye tabii tutulmuştur. Bundan sonraki bölümde

English Summary Form

The Republic of Turkey

Department / Turkish Language and Literature / Contemporary

According to our thought and literature history, Periodical Broadcast

Our study consisted of 4 sections besides preface and ıntroduction. First

a.g.y. adı geçen yazı

BMM Büyük Millet Meclisi

C.Ü Cumhuriyet Üniversitesi

Doç. Dr. Doçent Doktor

İSAM İslâmî Araştırmalar Merkezi

k.i. kapak içi

Prof. Dr. Profesör Doktor

SİÜ Sütçü İmam Üniversitesi

TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi

vb. ve başkası, ve başkaları, ve benzeri, ve benzerleri, ve bunun gibi…

Yard. Doç. Yardımcı Doçent

YLT Yüksek Lisan Tezi

YÖK Yüksek Öğretim Kurulu

a) Dönemin Sosyal ve Siyasî Yapısı

Millî Mecmua, Cumhuriyetin kuruluşundan sadece birkaç gün sonra yayın

gören “Mukavemet” fikridir. Gerçekten de 1918 yılına girildiğinde Osmanlı Devle-

Türkiye’nin o dönemde içinde bulunduğu ekonomik ve sosyal yapısından çok

b) Basın – Yayın Tanımı, Tarifi ve Basın – Yayının Muhtasar Tarihi

Kapsamlı bir şekilde belirtmek gerekirse basın2; belirli zamanlarda basılıp,

c) Cumhuriyet’in Başlangıç Yıllarında Basın – Yayın Hareketleri

Gerek Türk Kurtuluş Savaşı’nın zaferle neticelenmesinde, gerekse yeni kuru-

Ahmet Emin Yalman’ın çıkardığı, önce 1922 - 1924 yıllarında yayımlanan

1 MİLLÎ MECMÛ’A’YA DAİR

1.1 İncelenen Sayıların (51-71) Kütüphane Kayıtları

Çeşitli tetkiklerimizin neticesinde Millî Mecmua’nın muhtelif kütüphanelerde

Millî Mecmû’a, geçiş döneminin -altı yüz yıllık Osmanlı İmparatorluğunun

Sıra Yıl Cilt Sayı Tarih Sayfa Aralığı Açıklama

132 1339(1923) 1 1 01 Teşrîn-i Sânî 1-16

116 1340(1924) 1 17 26 Haziran 261-276