CUMHURİYET 26 OCAK 1979
o «İkiyüzlülük» geleneği,
D oğrularla yan lışla rı bir ara
itfa, yanyana düşünmek bugü­
nün kimi aydınlarına özgü bir
öze llik olm uş gibi. Düşün ya ­
şm am da bunun birçok k arışık
t&tara yoı açan sonuçları olu
yor. Bu, birkaç yüzyıldan beri
hem dünya, hem çağ. hem co ğ ­
rafya, hem tarih değişim i için
de yuvarlanan bir toplumun
aydınları olm aktan mı ileri ge
llyor, bilmiyorum. Son yarım
yüzyıl içindeki inip çıkm aları,
dalgalanm aları, ve en son gü­
nümüzde içinden çıkılm az g i­
bi görünen kafa k a rış ık lık la rı­
nın gelişim ini gözden g e çirir­
sek hemen her sorunumuzda
bu özelliği görürüz.
TÜRK AYDINI -
ATATÜRK
Bu dediğim şeyi en
çarpan som utlukla
göze
göstere­
cek konuların başında, s a n ı­
rım, T ürk aydını ile A tatürk
arasındaki ilişki sorunu gelir.
(Aydınlardan, özellikle
kuşak aydınlarından söz edi­
genç
yorum. Halkı karıştırm ıyorum
bu analize. Onu da ayrıca in­
celem eli ve tartışm alı). Türk
aydını kırk yıldır, yılda bir kez
onu anar. Y ılla r geçtikçe onu
daha iyi tan ıyacağın ı sa n ırs ı­
nız; görürsünüz ki tersine, da ­
ha az tanıyor. Anm ası gittik­
çe «biçimselleşiyor». Ne bile­
yim, bir gün gelecek, belki de
onun üzerine bilinenlerin tü ­
münün yanlış olduğunu söy­
leyenler bile çıkacak; buna
k a rşılık bilm ediklerinin tümü­
nün doğru olduğuna inandıra­
ca k biri çık a ca k olsa ona kim
se Inanmıyacak. Türk aydını
ona karşı tuhaf bir gizli kar­
şıtlık, bir yaban cılaşm a için ­
de. Onun gerçek, tarihsel a-
dını bile unutmaya alıştı. Onu
hep sıfa tı ile tanır ve gittikçe
de onun kısa ltılm ışı olan Ata
sözcüğü ile anarak geçer. Ta
rlhln koca M ustafa Kem al'i
şim di kırpıntı bir «sıfat» o l­
r daha M illi Ş e fim iz dönem inin
ATATÜRK'ÜN YÖ N EM
V.
muş. Çoğum uz «Atatürk» söz
cüğünü benim, sizin aile ve
soyadım ız gibi bir ad sanır.
Onun ne bir ailesi var, ne de
bir soy kurmuştur. Onun, ta­
rihte yaşayacak olan adı M us
tafa Kemal'dir. «Atatürk» de
ona gösterilen saygıyı y a n sı­
ta ca k bir sıfat olarak onunla
birlikte yaşa ya ca k bir ek ola
rak konmuştu.
Toplum ve Bilim dergisinde
(Sayı 4, 1978) S iyasal B ilim ­
ler Fakültesi öğretim üyelerin
den Mete T uncay’ın «Atatürk'-
e N asıl Bakmak» gibi bir b a ş­
lık taşıyan kısa incelem esini
okurken yazdığım bu dağınık
düşünceler geldi aklım a. Mus
tafa Kemal ya da Kemal A ta ­
türk üzerine ussal açıdan dü­
şünen bilim adam ının nice
gözüne çarpan a nlam sızlık var
sa, onları açığa vurm ası a ç ı­
sından ilginç bir yazı. Çok ki­
şiyi rahatsız edecek, ama
bence çok doğru gözlem leri
var. Ne var ki, bu «doğru»la-
rın yanına m utlaka «yanlış»
lar da koyacak! Bu sanki ka­
çınılm az, alnım ıza yazılm ış bir
özellik.
DOĞRULAR
Yazının güzel ve doğru olan
birinci yanı, tabulara karşı dü­
şündüklerini korkusuzca orta­
ya koymosı. İkincisi, konuya bl
lim sel bir a çı İle yaklaşm ak zo
runluluğu döneminin artık gel­
miş olm ası gerektiğini h atırlat­
ması. Üçüncü bir doğru yanı,
Atatürk konusunun anlam larını
Atatürk’e
hangi
yüzle
bakmak?
anlam sızlaştıran sa çm a lıkla rı ö
nümüze sermesi. Dördüncüsü,
«Atatürk yöntemi» ya da «Ata­
türk dönemi» dediği tutumların
bugün savunulam az yanları o l­
duğuna inanıldığı halde, yine
de bir Atatürkçülük m itolojisi
sürdürm edeki ikiyüzlülüğü belirt
mesi. Bütün bu «doğru»!ar. Ata
türk olayının kendinden kaynak
lanm ış şeylerse, yazarın bun­
lara son bir doğru daha kat­
mak ödevi Atatürk'e bundan
son rc nasıl bakacağım ızı da
korkm adan söylem esi olacaktı:
Onu unutmak! Bunu yapam az­
dı, çünkü eleştirdiği eylemlerin
«niçin»lerini aram adan gözlem
terindeki sa çm a lıkla rı eleştire­
yim derken A tatürk’ün üstüne
dönüyor, başlıyor bu saçm a iş
'erin kendileri kadar yanlış yo­
rum lam alar yapm cya. Tarihi bir
vana atar, hiç bir «neden», hiç
bir «nosıl» sorm adan soyut kav
ram lar ve soyut bir yaklaşım la
gidince, Türk aydınının o e le ş­
tirdiği sa çm alıkların ın sorumlu
su M ustafa Kem al'in ta kendisi
oluvor. Tuncay'ın yorum lam ala­
rı doğru ise, hangi yüzle bir da
ha Atatürk'e b a kıla b ilir ve ni
Cin, bilmem. Yakardaki gözle­
mimde söylem ek istediğim gibi,
doğrularla yan lışları yanyana
koymuş bir yazı, bir kafa karı­
şıklığ ın ı düzelteyim derken ye­
niden başka bir kafa karışıklığı
daha ortaya koyan bir yazı.
Bu incelem enin yazarı bir din
ci, bir turancı, bir Osm anlı uy-
ducusu olsa, yazdıklarını bir po
litik ideoloji yürütmek için yaz­
mış olsa bu yaptığı doğru - yan
lış bileşim i işini olağan bir he
e sriklilik sayardım . Bu gibi yak
taşım larda kafa karıştırm ak do
ğal bir am açtır. Ne var ki o,
bir bilim adamı. Ve bizden. Ata
türk'e olum lu ya da olumsuz,
VE YÖ N ETİM İ
«Türk aydını kırk yıldır yılda bir kez
O’nu anar. Yıllar geçtikçe O’nu daha iyi
tanıyacağını sanırsınız; görürsünüz ki
tersine daha az tanıyor. Anması gittik­
çe biçimselleşiyor.»
«Ü’nun, tarihte yaşayacak olan adı Mus­
tafa Kemal’dir. Atatürk de O’na gösteri­
len saygıyı yansıtacak bir sıfat olarak
Onunla birlikte yaşayacak bir ek ola­
rak konmuştu.»
ön ya da ard niyetsiz yargılar
ia bakm ayı isteyen bir kişi. Ta
rihsel koşullar altında tarihim iz
dediğim iz sahneden gelip g e ç­
miş ardında birden çok işlem
bırakm ış bir adamı, olduğu gi
bi tanım am ızı istiyor. Doğru­
ları kendisinin de bize daha a-
çık olarak gösterm esini bekle­
meye hakkım ız varken, kendisi
de bir alay daha yanlış y argı­
lar katıyor ortadakiler yetmiyor
muş gibi.
Yazarın İnandığım iyi niyeti
karşısında dikine sözler ettiği­
min farkındayım . Kendisinden
özür dileyerek elimden geldiğin
ce neden öyle davrandığım ı a-
ç ık la y a cck ayrıntılara girmek
ödevim dir Eleştirdiği tutumla
rın cltın ca yattığını söylediği
üç nedeni ile alarak başlayoca
ğım eleştir tinin eleştirisine. O-
nun dediğine göre, A ta tü rk’e
Prof. N iy azi B E R K E S
yanlış ve saçm a aç.larla bak­
manın aitında (a) Ö lçüsüzlükle
rrniz, (b) «ikiyüzlülüklerim iz*,
(c) D incilerin faydalanacağı kor
kuşuyla Atatürk'le ilgili şeylerin
tabulaştırılm ası, a çık ça söylen
meşinden korkulm ası gibi üç
neden yatıyor.
Konunun tabuluğu kanun ku­
ralları iie bile korunmuş. Bu
tabulaştırm a yüzünden bir ç e ­
şit «ilkel dinse benzer bir Ata
türk kültürü yaratılm ış. Dev­
let dairelerinde fotoğraflar. Ka­
saba m eydanlarında heykeller.
O kullarda büstler. Her yıl, ö l­
düğü gün belirli bir an gelin ­
ce düdükler çalar, sanki yaşam
durur. Kurum laşan törenlerde
yüceltici söz bulma yarışın a
girişilir, «eşi menendl görül­
medik» savaştan söz edilir, bü
tün bunlardan sonra kapalı o-
dalarda onun diktatörlüğünden
tutun kişisel yaşam ına dek söy
lenmedik dedikodu bırakılm az.
Bu ölçüsüzlük, iki yüzlülük ve
korku ürünü işler üzerine söy­
lediklerinin hepsi doğru. Ye­
rim olsa daha başkalarını da
ben katardım.
Bu gözlem lerinden şu so ­
nuçlar çıkabilir; genç kuşaklara
bu tür Atatürkçülük kabak tadı
verecek. Ya da veriyor. Yavaş
yavaş onu önemsemez olu ­
yorlar. G iderek ona karşıt bi­
le olabilirler. Bir gün gelip onu
bu kusurların b a şla tıcısı o la ­
rak görebilirler Ve, en sonun­
da, bu. dincilerin qörüsünü hak
lı çıkarm ıyacak mı?.. T un ca y’­
ın. benim daha çok belirginleş
tirdiğim üzüntüleri şim diden o
kadar gerçekleşm iş ki, kendi
yazısı bize bunun en som ut ör
neğini veriyor..
ANILARIMA GÖRE
Ben haklı olerak. ilk önce,
bu sonuçlara yol açan, «ölçü­
süzlük», «ikiyüzlülük» ve «dinel
korkusu» olaylarının kendileri­
nin bilim sel bir analizini ve e-
leştirisin i yapacağın ı sa nm ış­
tım. Benim anılarım da onun
«ölçüsüzlük» dediği şey, «Beh
çet Kem al A ta tü rkçü lü ğ ü d ü r.,
«ikiyüzlülük» dediği şey. M illî
Şef rejimidir. «Dinci korkusu»
dediği şey, Bayar-M enderes de
m okrasisidir. Atatürkçülük
dına gençleri m atbaalara, kita-
bevlerine, üniversitelere. R ek­
tör ve hocalara saldırtm a ge­
leneği «Biz Âmal-I Erbaayo Sığ
mayan Bir M illetiz» slogan ın ı
yaygınlaştıran Behçet Kem al
başbuğluğu ile başlam ıştır..
BEŞ
Abdülham it'ten sonra, bir kez
İkinci
özelliği olmuştur. «Dine am an
soygı» perdesi altında halktan
oy koparm a tekniğinin u stalık­
la kullanılm ası uyduculuk de
m okrasisi dönem inin özelliği ol
muştu. Mete Tunçay, farkına
varm adan, bunların her biri­
nin sem antik k a rşılık la rın ı o
üç sözcü kle bulup koyduğu hal
de, o dönem lerin Atatü rkçülü ­
ğünün anlattığı hale g e tirilişin ­
de oynadığı rolleri bir çırpıd a u
nutup iki konuya çeviriyor göz
terini: A ta tü rk’ün
Atatürk'ün Yönetimi.
Yöntemi ve
Önemli bir sorunla bizi kar­
şıla ştıra c a ğ ın ı duyuran yaza­
rın kendisi, iik gözlem lerini ya
par yapm az o gözlem lerle sa p ­
tadıkların ı yürütmekte olan o
ölçü süzlü kler, o ikiyüzlülükler,
o korkular toplam ına değil, A-
tatürk’ün kendisine dönüyor
bunların nedenlerini göstermek
için. Görülen sa çm a lık la rın ne­
denleri olarak gördüğü Atatürk
yöntemi ile Atatürk yönetim i­
nin ö zelliklerin i şöyle sa p ta ­
makta: Atatürk'ün dinci bir mil
liyetçiMk m irası bırakm ası. Fran
sız devrimi ideolojisini benim ­
sem işken o devrimi yaratan ide
olojiyi iyi bilm em esi. Siyaseti
«kendi içinde bir değer sayan
çağdaş anlam daki çoğulcu de­
mokrasi» olarak alm ayıp onu
bir araç saym ası. H alkçılıktan
anladığı şeyin, «geniş kapsam ­
lı» bir dem okrasi olm ayıp s a ­
dece bir «antl-monarşizm» o l­
m ası, M uhalefeti sevmemesi.
M illetvekillerin in onu seçm esi
gerekirken m illetvekillerini onun
seçm esi. Kurduğu cum huriyetin
B irin ci Dünya S avaşından son
ra kurulm uş olan cum huriyet­
ler gibi bir diktatörlük olm ası.
Bu sa p tayışların herbirinin
ne ölçüde tarih olaylarına uy­
duğunu bu dizinin gelecek par
ça la rın da tartışacağız. Ancak
a-
ondan önce. T uncay'ın değin­
diği halde üstünde durm ayıp
geçtiği çok daha büyük bir s o ­
runu ele olacağım . Tunçay, A-
tatürkcülükte önem li olan yan
«hedef»ti diyor. Bu hedef ae
Türk toplumunu çağdaş uygar
lık düzeyine eriştirm ek hedefi
o lacaktı. Ne var kı «halka ra ğ ­
men» «Batı'nın biçim sel değer­
lerini toplum a benimsetme»
yöntemi ile buna k a r ış ıld ığ ın ­
dan bu hedefe ulaşm ak ca b a ­
sı başarılı olam am ıştır. Bu yüz
den, Atatü rk'e mal edilebilecek
tek önem li yan (yöntem yanı)
da değersiz bir İş olarak k a l­
m ış oldu. Atatürkçülüğün gör­
düğümüz bir ilkel din görünü­
müne sokulm uş olm ası onun
yöntem inde benim sediği tutu­
mun sa ka tlık la rın ın hepsinden
kaynaklanm ıştır. Eğer Atatürk,
B atı'n ın biçim se! değerlerini,
halka rağmen benimsetmeye
kalkm asaydı. bir siyasal bilim
profesörü bulup onun kitaplar­
dan çık a ra ca ğ ı evrensel siya ­
sa kurallarına göre bir yöne­
tim kursaydı Atatürkçülük dedi­
ğim iz şey bugünkü gülünçleşti
rilm ış duruma gelm iyecekti.
İlk önce bu «halka rağmen»
ve bu «biçimsel Batı değerleri»
ve onları benimsetme sorunları
üzerinde sayın T uncay'ı azıcı(<
durdurup bunları tartışm ayo ço
lışacağım .
YARIN:
«Halka rağmen» ve «Ba
tının biçimsel değerleri»
sorunu
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği
Taha Toros Arşivi