Republika e Shqipërisë

Gjimnazi “Isa Adem Boletini” Vorë

PROJEKT

KLASA: XII

TEMA:
TEATËR (JETA DHE VEPRIMTAQRIA E NJË
SHKENCËTARI)
NËNTEMA: ALBERT EINSTEIN

Lënda: Fizikë

Grupi: I DYTË Pranoi: Valbona Kulli

Vorë, 2022-2023
 PËRMBAJTJA
SKENARI.............................................................................................................................................3
SKENA 1: PROFESOR WEBER......................................................................................................3
SKENA2: AJNSHTAJN STUDENT.................................................................................................4
SKENA 3: ZBULIMI I TEORISE MOLEKULARE.........................................................................4
SKENA 4: ALFRED KLEINER DHE PROPOZIMI PËR PROFESOR...........................................5
SKENA 5: FILLIMI I PUNWS.........................................................................................................6
SKENA 6: VERTETIMI I TEORISE SE RELATIVITETIT............................................................6
SKENA 7: EINSTEIN DHE EDDINGTON KËRKOJNË TË VËRTETOJNË RELATIVITETIN E
PËRGJITHSHËM..............................................................................................................................7
SKENA 8: AJNSHTAJN PROFESOR..............................................................................................8
TEORIA E RELATIVITETIT.............................................................................................................10
LIGJI I EFEKTIT FOTOELEKTRIK.................................................................................................14
KOZMOLOGJIA FIZIKE...................................................................................................................17
EKULIVALENCA MASË-ENERGJI.................................................................................................19
BOMBAT ATOMIKE.........................................................................................................................21
 SKENARI

SKENA 1: PROFESOR WEBER

Albert Einstein gjendet i ulur të një tavolinë me babain e tij. Më sfond është muzika e
Mozzart.
HERMAN:Mendoj se Weber ka bërë një punë të shkëlqyer mbi ty Einstein. NUK mendoja
se do të rizgjohej dëshira për të mësuar pikërisht tani.
AJNSHTAJN:( Duke shkruar mbi fleta.) Nuk po punoj për mësimet e tij. E kam thëm dhe
vazhdoj ta them. Janë të mërzitshme. Të mësosh përmendësh është njëlloj si të vrasësh
mëndjen e një gjeniu të zbuluar. Nuk do të pranoj që kjo të ndodhë.
HERMAN:Pse? Fakti që ti je fokusuar mbi...
AJNSHTAJN: Po fokusohet tek ceshtja ime. Seketet e kozmosit. Më duhet të iki tani për të
bërë atë mësim të lodhshëm.
HERMAN: Trego pak respekt. Nëse kjo nuk funksionon kam një zgjidhje tjetër në mendje.
Albert ulet në vendin e tijë në bankë dhe merr dhe fletat e tij. Herman largohet. Vijnë
nxënësit dhe ulen nëpër banka. Hyn profesor Weber.
Ai fillon të shpjegojë teorinë e kosinusit ndërkohë që Ajnshtajn po shikon në ajër.
Ai fillon të mendojë me vete dhe pas 1 minuti profesori kthehet duke e vështruar.
WEBER: Ajnshtajn. Zgjohu! (përplas shkopin mbi tavolinë)
AJNSHTAJN: Nuk po flija zotëri. Po mendoja.
WEBER: Oh, me të vërtetë! Për cfarë saktësisht?
AJNSHTAJN: Sekretet e kozmosit, mendoj.
WEBER: Unë them të mendosh për trigonometrinë në vend të kësaj ëndrre me sy hapur. Dhe
drejtotuu! ... Ligjet e sinuseve dhe cosinuseve. C në katror është e barabartë me A në katror,
plus B në katror minus dy her A her B her cos gama. Syprina e trekëndëshit?
(Të gjithë e thënë në kor)
Të gjithë: Syprina është e barabartë me ½ a her b her sin gama.
Alberti po shikon dritën që bie mbi duart e tij. Vendos dorën para dritës me gishtat e hapur
për të parë dritën pas gishtave. Merr orën në dorë dhe shikon reflektimin e dritës që bie mbi
dorën e tij nga ora.
WEBER: Si është teorema e sinusit?
Weber kthehet dhe shikon Ajnshtajn pa vëmendje.
WEBER: Zotëri Ajnshtajn jeni ende i zënë duke mendua për sekretet e kozmositpër të na
dhënë teoremën e sinusit?
AJNSHTAJN: Jo zotëri, tashmë e di.
WEBER: Largohu tani!
AJNSHTAJN: Për cfarë arsyeje?
WEBER: Thjesht prania juaj më prish respektin e klasës.
AJNSHTAJN: Kjo nuk është një arsye objektive.
WEBER: Jashtë!
Albert del në tabelë dhe shkruan teoremën e sinusit duke e shqiptuar atë me gojë.
AJNSHTAJN: Dhe me të thënë të drejtën prania juaj më prish respëktin për të ardhmen,
matematikën.
WEBER: Jashtë!
Albert del jashtë duke përplasur derën.
...
Albert takon të atin e tij.
AJNSHTAJN: Nëse simpatia juaj për atë profesor është maksimale për mua është 0. Nuk
mund të prishë dikush të ardhmen dhe synimet për të ardhmen vetëm se teoria e sinusit qenka
më e rëndësishme. Dhe për këtë unë prishkam respektin e tij në klasë.
HERMAN: Qëndrimi është i qartë. Besoj se një zhvendosje në një shkollë tjetër do të
qetësonte. Mendoj se e dikush mund të të ndihmojë madje edhe për të qartësuar mendimet e
tua. Tashmë Kleiner do të të udhëheqë. Por fillimisht do të ndërrojmë universitet.
AJNSHTAJN: Uroj që ta bëni sa më shpejt.

SKENA2: AJNSHTAJN STUDENT

Prof: Ligjin e dytë të lëvizjes së Njutonit ju të gjithë e dini, por ndërsa ne po shkojm drejt
detajeve në mekanikën e Njutonit, unë kam nevojë që ju ta përfytyroni më shumë se sa ta
dini, kam nevojë që ju të jeni në gjendje ta shihni atë. Kështu që kur të pyes se cfarë është
nxitimi, mos mendoni menjëherë numrat. Në vend të kësaj, mbyllni sytë dhe imagjinoni një
top duke udhëtuar nëpër qiell, tani imagjinoni një top identik në hapsirën jashtme duke garuar
me topin në tokë me të njëjtën force të aplikuar. Cili top do ta fitonte këtë garë?
Ajnshtajn ngren dorën.
Prof: nuk keni nevojë të ngrini dorën për të folur.
AJNSHTAJN: Oh! Me të vërtetë!? Topi në hapsirën e jashtme do të fitonte sepse po
udhëtonte në vakum, ndërkohë që në qiell do të haste rezistencë. Kam një pyetje tjetër.
Prof: Vazhdo!
AJNSHTAJN: Tani po imgjinoj që topi po udhëton në hapsirë të thellë (Mbyll sytë. Dhe pas
disa sekondash i hap duke shikuar lart drejt tavanit.). Nuk ka yje apo planetë rreth tij. Nxitimi
është derivati i shpejtësisë në lidhje me kohën. Por si e dimë që topi është duke lëvizur nëse
nuk ka asgjë për të krahasuar lëvizjen e tij. Por këtë herë… për këtë cështje… në hapsirën e
tij…
Prof: Vëllimi Princip i Njutonit një e vërtetë absolute dhe koha matematikore e vetes së tij
dhe nga natyra e saj rrjedh në mënyrë të barabartë pa lidhje …
AJNSHTAJN: (përsërit fjalët me të zeza, e gjithë klas është kthyer nga ai) …mënyrë të
barabartë pa lidhje me asgjë të jashtme të kohës dhe hapsirës absolute që unë e di.
Prof: Atëherë le të vazhdijmë.
AJNSHTAJN: Por mbi absolutitetin Njutoni tha se data që ai gëzon përgjithnjë dhe duke
ekzistuar gjithmonë dhe kudo përbën kohëzgjatjen dhe hapsirën. Që me pak fjalë do të thotë
se … nuk e kam idenë, por (ndërpret fjalën)
Prof: Albert!?
AJNSHTAJN (tenton të ngrihet): E di që duhet…
Prof(me dashamirësi): Ulu! Mirë! Duket se do të kemi një vit interesant.
(pjesë e klasës është dhe Mileva Marik.)

SKENA 3: ZBULIMI I TEORISE MOLEKULARE

Pas disa vitesh…
Mileva dhe Albert të ulur në tryezën e mbushur me letra dhe një cajnik në cep të tavolinës.
Albert e hap dhe e shikon.
MILEVA: A duhet të krijoj më shumë?
AJNSHTAJN: Është ende e ngrohtë dhe ka kaluar pak kohë.
MILEVA: Por Ligji i Ftohjes është një eksponencial në rënie. Por ju duhet një matje në lëng
për të marrë koeficentin e transferimit të nxehtësisë.
AJNSHTAJN: Mos u shqetëso për matje tani për tani. Ne do të gjejmë një mënyrë të re për
të menduar për të.
MILEVA: Atëherë në rregull. Le ta harrojmë T-në plotësisht. Po sikur të mendojmë për
molekulat, si njerëzit.
AJNSHTAJN: Po, duke lëvizur me shpejtësi të ndryshme, duke u goditur me njëri-tjetrin.
MILEVA: Dhe sasia e presionit që njerëzit ndiejnë mund të kuptohet nga shpeshtësia e
goditjeve.
AJNSHTAJN: Më shumë njerëz, më shumë presion.
MILEVA: Jo domosdoshmërisht. Kjo varet nga madhësia e dhomës.
AJNSHTAJN: le të mendojmë një koridor të mbushur me student, dhe student i vonuar që
vrapon duke u përplasur për të mbërritur në klasë. Presion i lartë apo jo?
Mileva në mendime.
MILEVA: Tani le ti vendosim në një sallë madhështore, të njëjtët njerëz. As më pak e as më
shumë, vetëm se tani duke lëvizur 10 herë më shpejt.
AJNSHTAJN:Më shumë vëllim.
MILEVA: më pak përplasje.
Të dy: Presion më i ulët.
AJNSHTAJN: Le ta shkruajmë në letër ktë.
MILEVA: Oh, jo. Ky nuk është një mendim i ri. Thjeshtë një mënyrë e re për ta parë atë.
AJNSHTAJN: po nëse kjo është mënyra për të vërtetuar ekzistencën e molekulave. A e
imagjinon? Unë dhe t do të shkuajmë një letër që mund të ndryshojë botën.
Ora 5:30. Më duhet të takoj professor Kleiner. Do ti duket shumë interesante kjo që sapo
zbuluam.

SKENA 4: ALFRED KLEINER DHE PROPOZIMI PËR PROFESOR

AJNSHTAJN: Mirëmëngjesi profesor. Kam dicka shumë interesante për të ju treguar. Besoj
se do ju pëlqëjë shumë.
KLEINER: Nuk mendoj se është më interesante se e imja. Nuk besoj se Herman do t’jua
ketë thënë. E megjithatë më trego.
AJNSHTAJN: Ok?! Si mendoni për lidhjen e presionit vëllimit dhe temperaturës, kur
temperature mendet konstante. Flas për kinetikën e molekulave. Imagjinoni këto molekula si
njerëz.
KLEINER: Interesante!
AJNSHTAJN: Këto njerëz janë në një dhomë dhe dikush vrapon midis tyre duke u
përplasur. Por, le të fusimin këto njerëz në një dhomë më të madhe, duke mos e ndryshuar
numrin e tyre dhe shpejtësinë e lëvizjes së tyre. A nuk do të kemi më shumë vëllim, më pak
përplasje dhe presion më të ulët.
KLEINER: A mendoni se kjo teori arrin ta vërtetojë ekzistencën e molekulave? Dhe, për të
dale tëk cështja jonë, a do t’i interesonte të rinjve kjo ide? Synimi yt është të ndryshosh botën
apo jo.
AJNSHTAJN: Po, por…
KLEINER: Universiteti i Cyrih të jep mundësinë e marrjes së doktorturës. Disa studime më
shumë dhe ju do të jeni një profesor në këtë universitet. Dhe për sa i përket kinetikës së
molekulave mendoj se duhet ta publikosh. Eksperimenti yt është thjeshtësisht i realizueshëm
dhe praktik. Si mendon?
AJNSHTAJN: Mendoj se … më duhen disa teori të tjera.
KLEINER: Perfekt. Punë të mbarë.

SKENA 5: FILLIMI I PUNWS

ALBERT EINSHTEIN ecën me shpejtësi në rrugë me një pirg letrash nën krah.
AJNSHTAJN (për veten e tij): Hajde hajde. Më duhet ta bëj këtë.
Ai hyn në zyrën e tij dhe niset drejt tavolinës në qoshe. Ai vendos letrat e tij dhe fillon të
shkarravisë ekuacionet me furi.
Alberti është ende duke punuar kur i afrohet Marcel Grossman.
MARCEL GROSSMAN:Ju jeni gjithmonë këtu, duke punuar larg zhurmës, shoqërisë, të
gjithëve. Për çfarë po punoni?
AJNSHTAJN: Oh, vetëm disa teori rreth fizikës.
(me siklet, përgjigjet dhe ul kokën duke e injoruar)
Grossman tund kokën me mirësjellje dhe e lë Albertin në punë.
Alberti po ecën përpara dhe mbrapa, i thellë në mendime. Papritur, ai ndalon dhe nxiton në
tryezën e tij, duke rrëmbyer një laps dhe një letër.
AJNSHTAJN (i emocionuar): Unë kam atë! Teoria e relativitetit!
Ai fillon të shkarravisë ekuacionet, dora e tij lëviz gjithnjë e më shpejt ndërsa përpunon
detajet.

SKENA 6: VERTETIMI I TEORISE SE RELATIVITETIT

Ajnshtajn vrapon drejt dhomës së grosman.
AJNSHTAJN: Une e kam zgjidhur plotesisht problemin
GROSSMAN: Erm.. per cfare po flisni?
AJNSHTAJN: Mbylli syte. Shtiruni sikur po shikoni një binar treni. Imagjinoni një tren që
vrapon në të kaluarën, më shpejt se çdo tren që keni parë ndonjëherë.Tani dua që ju të
imagjinoni, teksa treni po kalon pranë, dy rrufe duke u përplasur prapa trenit në të njëjtën
kohë, njëqind metra larg njëri-tjetrit.
GROSSMAN: Edhe çfarë?
AJNSHTAJN: Durim.Tani imagjinoni se jeni duke qëndruar në mes të trenit gjatë të njëjtit
skenar. A do të ishin rrufetë e njëkohshme?
GROSSMAN: Sigurisht.
AJNSHTAJN: Jo nëse drita lëviz me një shpejtësi. Mbylli sytë.
GROSSMAN: Albert kjo është qesharake.
AJNSHTAJN: Rivendos veten në trenin në lëvizje dhe mendo vërtet për këtë, bëje Marcel.
Tani shikoni rrufetë.A ishin ato të njëkohshme me ju?
GROSSMAN: Jo!
AJNSHTAJN: Sepse po lëvizje drejt njërës dhe largoheshe nga tjetra. Për mua, duke
qëndruar në vend, ato ishin të njëkohshme. Si mund të përjetonim ndryshe ne të dy të njëjtën
ngjarje.
GROSSMAN: Ne nuk mundemi... Përveç nëse...
AJNSHTAJN: Epo kjo bie në kundërshtim me ligjin e Njutonit.
GROSSMAN: Cfare po thua?
AJNSHTAJN: Koha nuk është absolute!
SKENA 7: EINSTEIN DHE EDDINGTON KËRKOJNË TË
VËRTETOJNË RELATIVITETIN E PËRGJITHSHËM
AJNSHTAJN: Është kënaqësi që ju takoj profesor. Eddington dhe unë shpresojmë t'ju
rekrutojmë si një aleat në misionin tone.
KLEINER: E bën të tingëllojë sikur po shkon në luftë.
AJNSHTAJN: A nuk është e vërtetë?
KLEINER: Ju e dini. Një kritikë që është drejtuar për mua që ka tendencë për të ndodhur
kur ju bëni pretendime radikale të tilla si graviteti përkul dritën.
AJNSHTAJN: Dhe ne synojmë t'i trazojmë ata duke u ofruar dicka që kritikët nuk mund ta
kundërshtojnë. Provë
EDDINGTON: Në formën e fotografive astronomike. Uum konsideroni merkurin planeti më
i afërt me diellin. Ndryshe nga shtatë planetët e tjerë, orbita e merkurit nuk përputhet me
ligjet e Njutonit. Është jashtë supozimit që rruga e merkurit ndikohet nga poli i një planeti
ende të pazbuluar. Një planet që ai e quajmë Vulkan, por nuk ka vulkan.
KLEINER: Atëherë si e shpjegoni orbitën anormale…
AJNSHTAJN:Përfytyro nëse do, po të duash pafundësinë e hapësirës dhe përmes saj një
kornizë vijash të padukshme si rrjetë teli që mbështesin një shtyllë prej betoni, por ndryshe
nga teli i ngurtë, ky rrjet është i lakuar si pëlhurë rreth çdo objekti me masë që bën që orbita e
merkurit të ndryshojë çdo cikël në mënyrë të jashtëzakonshme. Unë besoj se i njëjti efekt
ndodh kur drita e yjeve kalon pranë diellit.Po mënyra e vetme për të konfirmuar këtë teori
është gjatë një eklipsi diellor.
KLEINER: Pse një eklips?
(Ajnshtajn merr një fletë e shpon në disa pika të vogla dhe një të madhe në mes.)
AJNSHTAJN : A mund t’i shihni yjet më të vegjël?
KLEINER:Jo
AJNSHTAJN: Por nëse bllokojmë dritën nga dielli, mund t'i shihni më qartë. Gjatë një
eklipsi Irëin mund të fotografojë pozicionin e yjeve në qiellin e ditës dhe ne mund t'i
krahasojmë ato me pozicionin e tyre në qiellin e natës. Kështu duke provuar gravitetin e
diellit përkulet nga ylli.
KLEINER: Me të vërtetë i zgjuar!
AJNSHTAJN: Fatmirësisht për ne një eklips i tillë ndodh brenda pak muajsh
EDDINGTON: Dhe pozicioni ideal për të fotografuar pikën më të plotë të atij eklipsi është
në Krime
KLEINER: Rusia. Një ekspeditë e tillë do të kushtonte...
AJNSHTAJN: ...6 000 marka. jep ose merr.
KLEINER: Një shumë ekstravagante AJNSHTAJN: ...që sigurisht që akademia e famshme
prusiane mund ta përballojë.
KLEINER: Dhe ju prisni që unë t'i bind ata.
AJNSHTAJN: Epo, bëni propozimin, por disa fjalë të mira nga ju paraprakisht mund të
ndihmojnë në zgjidhjen e çështjes.
KLEINER: Albert ideja jote është befasuese, por kam frikë se rrotat e akademisë nuk
rrotullohen aq shpejt sa mendja jote e shkathët, këto gjëra kërkojnë kohë.
EDINGTON: Nuk kemi kohë. nuk do të ketë një eklips tjetër për vite me rradhë.
KLEINER: Epo, atëherë, mendoj se është më mirë të vini në Berlin sa më shpejt të jetë e
mundur.
AJNSHTAJN: Sigurisht.
(Ajnshtajn me vete): Edhe kjo teori dhe do jem një profesor i denjë.

SKENA 8: AJNSHTAJN PROFESOR

AJNSHTAJN:Çfarë është koha? Një pyetje mashtruese e thjeshtë, por është çelësi për të
kuptuar relativitetin. Është një lloj arsyeja pse flokët e mi po thinjen.

[të qeshura]

Kur përshkruajmë lëvizjen, ne e bëjmë këtë në funksion të kohës, 10 metra në sekondë, 100
milje në orë. Por përshkrimi matematikor i shpejtësisë është i diskutueshëm nëse nuk mund të
përcaktojmë kohën. A është koha universale? Me fjalë të tjera, a ka një tik-tak të dëgjueshëm
në të gjithë galaktikën, një orë master, si të thuash, që ecën përpara si metronomi i Mozartit?
Përgjigja miqtë e mi është jo. Koha nuk është absolute. Në fakt, për ne, fizikantët e gjallë,
dallimi midis së shkuarës, së tashmes dhe së ardhmes nuk është veçse një iluzion kokëfortë.

Ai shkruan ne tabel ∆t= ∆T/ √(1+v²)

Shumë për t'u marrë parasysh, e di. E di.

[të qeshura]

Por të kuptuarit e kohës është thelbësore për të kuptuar relativitetin. Tani dua që të gjithë të
mbyllni sytë. Mos u shqetëso, nuk kafshoj. Por unë jam në kërkim të një stilolaps të ri.

[të qeshura]

Vazhdoni mbyllni sytë. Për të kuptuar vërtetë idenë e kohës, duhet të bëjmë një hap prapa dhe
të pyesim, çfarë është drita? Kështu që udhëtoni me mua drejt Diellit.

Drita udhëton nga Dielli në Tokë përmes hapësirës, po. Kur isha në moshën tuaj, doja ta dija
si mundet diçka, drita, të udhëtojë nëpër asgjë, hapësirë? Le të izolojmë një rreze drite dhe të
udhëtojmë pranë saj. Por le të shkojmë më shpejt. Ti je aty me mua. Më shpejt. Më shpejt!
Çfarë është koha?

Koha nuk është absolute dhe mund të ndryshojë në varësi të lëvizjes relative të vëzhguesit.
Kjo do të thotë se koha mund të duket se kalon më ngadalë ose më shpejt në varësi të
kontekstit në të cilin matet. Tani, koha duket se lëviz më ngadal. Pra, për një person që
udhëton me shpejtësi të lartë në krahasim me një vëzhgues të palëvizshëm, koha do të duket
se lëviz më ngadalë. Ky fenomen njihet si zgjerimi i kohës.

FUND!
TEORIA E RELATIVITETIT
Teoria e relativitetit zakonisht përfshin dy teori të ndërlidhura nga Albert Einstein: relativiteti
special dhe relativiteti i përgjithshëm.
Relativiteti special zbatohet për të gjitha fenomenet fizike në mungesë të gravitetit.
Relativiteti i përgjithshëm shpjegon ligjin e gravitetit dhe lidhjen e tij me forcat e natyrës.

RELATIVITETI SPECIAL

Relativiteti special është një teori e strukturës së hapësirë-kohës. Ai u prezantua në punimin e

Ajnshtajnit të vitit 1905 " Mbi elektrodinamikën e trupave në lëvizje".

Relativiteti special bazohet në dy postulate:

 Ligjet e fizikës janë të njëjta për të gjithë vëzhguesit në çdo kornizë inerciale të
referencës (një kornizë inerciale e referencës është një kornizë referimi që nuk i
nënshtrohet asnjë përshpejtimi; është një kornizë në të cilën një objekt me forcë
rezultante zero lëviz me një shpejtësi konstante) në lidhje me njëri-tjetrin.

Të gjitha lëvizjet në natyrë janë relative.

Lëvizja është gjendje natyrore e çdo trupi. Asgjë në mikro dhe në makrokozmos nuk
ekziston në gjendje qetësie. Që nga grimcat mikroskopike e gjer tek kuazarët dhe
grupimet galaktikore, ato janë në lëvizje të përhershme. Pra, nuk ka qetësi absolute.
Këtë princip qartë e ilustron me shembullin e trenit ose anijes. Nëse do të qëndronim
në një tren ose anije në lëvizje, dhe me dritare të errësuara (kuptohet edhe nëse nuk
bënë zhurmë), ne nuk do ta dimë shpejtësinë apo drejtimin, e thënë ndryshe, nuk do
dallojmë që treni ose anija është në lëvizje. Pra, ne e perceptojmë lëvizjen vetëm në
raport me objektet tjera.
Pikërisht, duke u bazuar në këtë princip të Ajnshtajnit, përmes krahasimit me trupat e
tjerë qiellor, sot ne jemi në gjendje ta përcaktojmë saktësisht lëvizjen e Tokës.
 Shpejtësia e dritës në vakum është e njëjtë për të gjithë vëzhguesit, pavarësisht
nga lëvizja e tyre relative ose nga lëvizja e burimit të dritës. Drita me shpejtësi
prej 300.000 km/s gjithmonë është e njëjtë në Univers, pa marrë parasysh vendin,
kohën dhe drejtimin e burimit të saj, sepse asnjë forcë ekzistuese nuk mund ta rris ose
ta zvogëloj atë.

Ajnshtajni konstaton se një ngjarje nuk ndodh njëkohësisht dhe në të njëjtën kohë për
vrojtuesin dhe për pjesëmarrësin e saj direkt. P.sh., për vrojtuesin i cili e shikon
aeroplanin nga toka si dhe për pilotin e aeroplanit koha nuk rrjedhë njëjtë. Ose, nëse e
marrim një yll i cili është larg tokës një milion vjet drite, atëherë, drita e tij që
shikohet sot, realisht ka shndritur para një milion vjetësh. Sepse, nëse drita udhëton
me një shpejtësi prej 300.000 km/s, për të arritur gjer tek vrojtuesi i momentit, duhej
të ketë kaluar një milion vite. Ka mundësi që, edhe pse e vrojtojmë atë yll tani, ai në
fakt t'mos ekzistoj kaherë.
 Sipas logjikës së teorisë së relativitetit, sikur ta kishim arritur shpejtësinë më të madhe
se drita, atëherë do të ishim në gjendje t'u kthehemi disa ngjarjeve të kaluara.
Nga kjo teori ne dalim në disa konkluzione:

 Relativiteti i njëkohshmërisë
Le të analizojmë këto tre raste:

Në rastin e parë shohim tre objekte të cilat i konsiderojmë në prehje. Drita e bardhë që
lëviz do të quhet ngjarje. Kjo ngjarje është e njëkohësishme për të tre objektet
(A,B,C)

Në
Ne rastin e dytjë kjo ngjarje nuk është e njëkohësishme për të tre objektet. Ngjerja
kalon sipas rradhës C-B-A.
 v
B
Në rastin e tretë kjo ngjarje ndodh sipas rendit A-B-C.
Nga këtu dalim në konkluzionin që një ngjarje që mund të jetë e njëkohësishme për
një objekt mund të mos jetë e njëkohësishme për një object tjetër.
 Zgjerimi i kohës: Orët në lëvizje maten që të trokasin më ngadalë se sa ora
"stacionare" e një vëzhguesi.
Le të imagjinojmë një rreze drite që reflektohet midis dy pasqyrave. Le të përsërisim
këtë konfigurim në mënyrë që të kemi një rreze tjetër drite që reflektohet midis një
grupi tjetër pasqyrash, por këtë herë pasqyrat po i afrohen shpejtësisë së dritës. Ne
shohim tashmë në grupi levizës i pasqyrave se drita po bën përshkruan një distancë
më të madhe.
IMAGJINATË:
Le të ulim dy njerëz në secilën prej grupeve të pasqyrave:
Aleks i ulur në grupin lëvizës i pasqyrave dhe Bill i ulur në grupin stacionar (në
prehje) të pasqyrave. Shpejtësia e dritës është e njëjtë për Bill dhe Aleks. Duhet që
rrezja e tyre të mbërrijë në pasqyrën e poshtme në të njëjtën kohë. Por si mund të
funksionojë kjo kur rrezja e Aleks përshkruan një distancë më të madhe?
E vetmja mënyrë që kjo të funksionojë është koha për Alesks të ngadalësohet.
Ne vemë re që ora e Aleks lëviz më ngadalë krahasuar me atë të Bill. Koha e Aleks ka
ngadalësuar e cila lejon dritën e tij të përshkrojë distancë më të madhe.
Por duke u bazuar në ekuacionin e shpejtësisë (distancë/kohë) distanca që përshkruan
drita e tij është më e madhe se distance e Bill si pasojë koha duhet të e Aleks duhet të
ketë një vlerë më të madhe. Koha ka ngadalësuar për Aleks. Kjo quhet zgjatje e
kohës.
 Tkurrja e gjatësisë
Duke qëndruar nëeksperimentine mësipërm marrim parasysh që Drita e Alks dhe Bill
është e njëjtë për të dy. Duke qënë se koha e Aleks ka ngadalësuar atëherë për të
ruajtur shpëjtësinë zvogëlohet distance. Kjo quhet tkurrje e gjatësisë.
 Shpejtësia maksimale është e kufizuar : Asnjë objekt fizik, mesazh apo linjë
fushore nuk mund të udhëtojë më shpejt se shpejtësia e dritës në vakum.
Përfundimi që nxorri Ajnshtajni është se koha ngadalëson kur trupat lëvizin afër
shpejtësisë së dritës; koha ndalon kur arrihet shpejtësia e dritës; koha ecën mbraps
nëse arrin shpejtësinë e dritës.
 Duke qënë se koha nuk ecën mrapsh atëherë asnjë nga objektet nuk mund të arrijë
shpejtësinë e dritës.
 Masa relativiste
Deri në kohën e Ajnshtajnit është menduar se në të gjitha rrethanat gjatësia dhe masa
janë të pandryshueshme. Ajnshtajni në këtë teori të vetin ka theksuar se masa e një
sendi, si dhe gjatësia e tij, varen prej shpejtësisë së atij trupi që lëviz. Si shembull ai e
paramendon trenin me një gjatësi prej 300 metra dhe i cili lëviz me një shpejtësi prej
4/5 të shpejtësisë së dritës. Vrojtuesi që e vrojton në stacion kalimin e këtij treni,
gjatësia e tij do t'i dukej 200 metra, kurse udhëtarit i cili është në atë tren, gjatësia do
t'i dukej aq sa është realisht - 300 metra.
Sipas teorisë së relativitetit, në këto rrethana edhe masa është e ndryshueshme.
Prandaj, sa më shpejt që lëviz objekti aq më e madhe bëhet masa e tij.
Eksperimentet më bashkëkohore të bëra kohët e fundit kanë treguar se disa grimca me
një shpejtësi prej 86% të shpejtësisë së dritës, kanë peshuar dy herë më shumë se sa
kur ishin në qetësi.

RELATIVITËETI I PËRGJITHSHËM

Teoria e përgjithshme e relativitetit është një teori për gravitetin dhe u paraqit për herë të parë
nga Albert Ainshtajn në vitet 1907-1915. Kjo teori fillon me atë që quhet parimi i
njëvlefshmërisë. Sipas këtij parimi, nëse një objekt gjendet nën efektin e një fushe
gravitacionale dhe nje trup tjetër është në levizje me nxitim, këta dy trupa janë në gjendje të
njëjta fizike dhe reagojnë në mënyrë identike fizikisht. Kjo gjë sjell në përfundimin se rënia e
lirë është lëvizje inerciale, ose me fjalë të tjera, renia e lirë është gjendja fizike e një trupi kur
ai nuk ndikohet nga asnjë forcë e jashtme, dhe jo si efekt i forcës së gravitetit, siç meson
mekanika klasike. Përveç mekanikës klasike ky përfundim është kontradiktor edhe me teorinë
speciale te relativitetit sepse sipas saj levizja inerciale nuk lejon që trupat të mund të lëvizin
me nxitim kundrejt njëri-tjetrit, por objektet në rënie të lirë munden.

Për të shpjeguar këtë kontradiktë, Ainshtajn prezantoi idenë që kohëhapesira është e përkulur.
Në 1915 ai paraqiti Ekuacionet e fushës së Ainshtajnit te cilët pershkruajnë lidhjen midis
përkuljes së kohëhapesirës me masën, energjinë dhe impulsin.

Disa nga rrjedhojat e kesaj teorie jane:

 Koha rrjedh me ngadalë atje ku potenciali gravitacional është më i ulët. Kjo
quhet zgjerimi gravitacional i kohës.
Zgjerimi i kohës gravitacionale është një formë e zgjerimit kohor , një ndryshim
aktual i kohës së kaluar midis dy ngjarjeve, siç matet nga vëzhguesit e vendosur në
distanca të ndryshme nga një masë gravituese . Sa më i ulët të jetë potenciali
gravitacional (sa më afër të jetë ora me burimin e gravitetit), aq më ngadalë kalon
koha, duke u shpejtuar me rritjen e potencialit gravitacional (ora largohet nga burimi i
gravitetit).
 Precesioni i orbitave është i ndryshëm nga sa parashikohet sipas teorisë se
Njutonit mbi gravitetin. Kjo gjë është vezhguar të ndodhë me orbiten e Merkurit
si dhe të yjeve pulsarë binarë.
 Edhe rrezet e dritës, të cilat janë pa peshë, përkulen nën ndikimin e një fushe
gravitacionale.
 Universi është në zgjerim dhe skajet e largëta të tij janë duke u larguar prej nesh me
shpejtesi me te lartë se shpejtësia e dritës.
 Terheqja e zonës rrethuese. Kjo gjë konsiston në idenë se një trup me masë i cili
rrotullohet, "merr me vete" apo "tërheq me vete" kohëhapësirën rreth tij.
Sipas teorisë special të relativitetit koha është e lidhur ngushtë me hapsirën, por kjo
nuk përfshinte gravitetin. Atë, të cilën vërtetoi Ajnshtajn ishte fakti që trupat masisë
sjellin lakimin e kohë-hapsirës. Kjo ndodh për shkak të gravitetit. Pra, një trup masiv
“tërheq” hapsirëkohën.

 LIGJI I EFEKTIT FOTOELEKTRIK

Çfarë është efekti fotoelektrik?

Megjithëse fillimisht u vëzhgua në 1839, efekti fotoelektrik u dokumentua nga Heinrich

Hertz në 1887 në një letër drejtuar Annalen der Physik . Fillimisht u quajt efekti Hertz, edhe
pse ky emër nuk u përdor.

Efekti fotoelektrik është një fenomen në të cilin elektronet emetohen nga një material kur ai
ekspozohet ndaj rrezatimit elektromagnetik, siç është drita. Efekti u zbulua dhe u shpjegua
nga Albert Einstein në një punim novator të botuar në 1905.

Sipas teorisë së Ajnshtajnit, kur drita e një frekuence (ose energjie) të caktuar bie në një
sipërfaqe metalike, ajo mund të transferojë energjinë e saj tek elektronet në metal. Nëse
energjia e dritës është më e madhe se funksioni i punës së metalit (që është sasia minimale e
energjisë e nevojshme për të hequr një elektron nga metali), atëherë elektroni mund të
emetohet nga sipërfaqja e metalit.

Energjia e elektronit që lëshon është e barabartë me diferencën midis energjisë së fotonit në

hyrje dhe funksionit të punës së metalit. Elektronet e emetuara quhen fotoelektrone, dhe
energjia e tyre kinetike varet nga frekuenca e dritës rënëse dhe funksioni i punës së metalit.

Efekti fotoelektrik ndihmon për të shpjeguar shumë fenomene të përditshme, si p.sh. se si

qelizat diellore shndërrojnë dritën e diellit në energji elektrike. Në një qelizë diellore, fotonet
që vijnë nga dielli bëjnë që elektronet të emetohen nga një material gjysmëpërçues, duke
gjeneruar një rrjedhë rryme elektrike.

Në përgjithësi, efekti fotoelektrik është një koncept i rëndësishëm në fizikë që ka aplikime të

shumta në teknologjinë moderne, duke përfshirë qelizat fotovoltaike, kamerat dixhitale dhe
detektorët me rreze X.

Vendosja e efektit fotoelektrik

Për të vëzhguar efektin fotoelektrik, krijoni një dhomë vakumi me metal fotokonduktiv në një
fund dhe një kolektor në tjetrin. Kur një dritë shkëlqen në metal, elektronet lëshohen dhe
lëvizin nëpër vakum drejt kolektorit. Kjo krijon një rrymë në telat që lidhin dy skajet, të cilat
mund të maten me një amperometri. (Një shembull bazë i eksperimentit mund të shihet duke
klikuar mbi imazhin në të djathtë dhe pastaj duke përparuar në imazhin e dytë në
dispozicion.)

Duke administruar një potencial të tensionit negativ (kutia e zezë në foto) tek kolektori, merr
më shumë energji për elektronet për të përfunduar udhëtimin dhe për të iniciuar rrjedhën.
Pika në të cilën asnjë elektron nuk e bën atë kolektorin quhet potenciali i ndalimit V s dhe
mund të përdoret për të përcaktuar energjinë maksimale kinetike K max të elektroneve (të
cilët kanë ngarkesë elektronike ) duke përdorur ekuacionin e mëposhtëm:

K max = eV s

Është me rëndësi të theksohet se jo të gjithë elektronet do të kenë këtë energji, por do të

emetohen me një sërë energjish bazuar në vetitë e metaleve që përdoren. Ekuacioni i
mësipërm na lejon të llogarisim energjinë maksimale kinetike ose, me fjalë të tjera, energjia e
grimcave të rrëzuar pa sipërfaqe metalike me shpejtësinë më të madhe, e cila do të jetë tipari
që është më i dobishmi në pjesën tjetër të kësaj analize.

Shpjegimi i valës klasike

Në teorinë e valës klasike, energjia e rrezatimit elektromagnetik kryhet brenda vetë valës.
Ndërsa vala elektromagnetike (e intensitetit I ) bie në kundërshtim me sipërfaqen, elektron
absorbon energjinë nga vala derisa të tejkalojë energjinë lidhëse, duke liruar elektronin prej
metalit. Energjia minimale e nevojshme për të hequr elektronin është funksioni i punës i
materialit. ( Phi është në vargun e disa elektroneve për materialet më të zakonshme
fotoelektrike.)

Tri parashikime kryesore vijnë nga ky shpjegim klasik:

1. Intensiteti i rrezatimit duhet të ketë një raport proporcional me energjinë maksimale

kinetike që rezulton.
2. Efekti fotoelektrik duhet të ndodhë për çdo dritë, pa marrë parasysh frekuencën ose
gjatësinë e valës.
3. Duhet të ketë një vonesë në rendin e sekondave midis kontaktit të rrezatimit me
metalin dhe lirimin fillestar të fotoelektroneve.

Rezultati Eksperimentale

Nga 1902, vetitë e efektit fotoelektrik ishin të dokumentuara mirë. Eksperimenti tregoi se:

1. Intensiteti i burimit të dritës nuk kishte efekt mbi energjinë maksimale kinetike të
fotoelektroneve.
2. Më poshtë një frekuencë të caktuar, efekti fotoelektrik nuk ndodh aspak.
3. Nuk ka vonesë të konsiderueshme (më pak se 10 -9 s) midis aktivizimit të burimit të
dritës dhe emetimit të fotoelektroneve të para.

Siç mund ta dini, këto tri rezultate janë e kundërta e saktë e parashikimeve të teorisë së valës.
Jo vetëm kaq, por të gjitha këto janë krejtësisht kundër intuitive. Pse drita me frekuencë të
ulët nuk do të shkaktojë efektin fotoelektrik, pasi ajo ende mban energji? Si e lëshojnë
fotoelektronët aq shpejt? Dhe, ndoshta me shumë kuriozitet, pse shtimi i më shumë
intensitetit nuk rezulton në lëshime më energjike të elektroneve? Pse teoria e valës dështon
kaq krejtësisht në këtë rast, kur punon kaq mirë në kaq shumë situata të tjera.

Kontributi i Albert Ajnshtajn në efektin fotoelektrik

Kontributi i Albert Ajnshtajnit në efektin fotoelektrik konsiderohet si një nga arritjet e tij më
të rëndësishme shkencore. Në vitin 1905, Ajnshtajni botoi një punim që shpjegonte efektin
fotoelektrik, i cili është një fenomen ku elektronet emetohen nga një material kur ai
ekspozohet ndaj rrezatimit elektromagnetik.

Shpjegimi i Ajnshtajnit për efektin fotoelektrik bazohej në idenë se drita, e cila më parë
mendohej si valë, kishte gjithashtu veti të grimcave të quajtura fotone. Ai propozoi që kur
këto fotone përplasen me elektronet në një sipërfaqe metalike, ato mund të transferojnë
energjinë e tyre tek elektronet dhe të bëjnë që ato të emetohen nga sipërfaqja metalike.

Për më tepër, Ajnshtajni prezantoi konceptin e funksionit të punës, i cili është sasia minimale
e energjisë e nevojshme për të hequr një elektron nga një sipërfaqe metalike. Ky funksion i
punës është specifik për çdo metal dhe përcakton energjinë kinetike maksimale të elektroneve
të emetuara.

Teoria e Ajnshtajnit për efektin fotoelektrik revolucionarizoi të kuptuarit tonë për sjelljen e
dritës dhe ndërveprimin e saj me materien, dhe më vonë u konfirmua përmes eksperimenteve.
Puna e tij hodhi themelet për zhvillimin e mekanikës kuantike dhe e ndihmoi atë të fitonte
Çmimin Nobel në Fizikë në 1921.

Në përgjithësi, kontributet e Ajnshtajnit në fushën e fizikës, duke përfshirë punën e tij mbi
efektin fotoelektrik, transformuan kuptimin tonë për universin dhe hapën rrugën për shumë
përparime të rëndësishme teknologjike.
 KOZMOLOGJIA FIZIKE

Ajnshtajni dha disa kontribute të rëndësishme në kozmologjinë fizike. Një nga kontributet e
tij më të famshme ishte zhvillimi i teorisë së relativitetit të përgjithshëm, e cila ofron një
kornizë për të kuptuar strukturën në shkallë të gjerë dhe evolucionin e universit.

Përveç zhvillimit të teorisë së relativitetit të përgjithshëm, Ajnshtajni dha gjithashtu një

kontribut të rëndësishëm në kuptimin tonë të natyrës së dritës dhe sjelljes së materies në
kushte ekstreme. Për shembull, ai propozoi idenë se drita mund të jetë edhe valë edhe grimcë,
e cila tani njihet si dualiteti valë-grimcë. Ai gjithashtu zhvilloi ekuacionin e famshëm E=mc²,
i cili lidh masën dhe energjinë dhe ka implikime të rëndësishme për fizikën bërthamore dhe
astrofizikën.

Së fundi, Ajnshtajni kontribuoi në të kuptuarit tonë të evolucionit të universit përmes punës

së tij mbi modelet kozmologjike. Ai propozoi një model të universit që përfshinte një
konstante kozmologjike, e cila përfaqësonte një forcë refuzuese që kundërshtonte tërheqjen
gravitacionale të materies. Ndërsa Ajnshtajni e braktisi përfundimisht konstanten
kozmologjike, puna e tij hodhi themelet për zhvillimet e mëvonshme në kozmologji.

Zhvillimi i university sipas Ajnshtajn

Teoria e relativitetit të përgjithshëm të Ajnshtajnit nuk jep një shpjegim specifik se si u krijua
universi. Në vend të kësaj, ai përshkruan se si universi evoluon me kalimin e kohës.

Megjithatë, bazuar në teorinë e tij, është e mundur të ekstrapolohet prapa në kohë dhe të
bëhen parashikime të caktuara për universin e hershëm. Sipas modelit të Big Bengut të
kozmologjisë, universi filloi si një gjendje jashtëzakonisht e nxehtë dhe e dendur, e cila më
pas u zgjerua me shpejtësi në të gjitha drejtimet. Ndërsa universi zgjerohej dhe ftohej, materia
filloi të formohej dhe përfundimisht u bashkua në galaktika, yje dhe planetë.

Sipas teorisë së relativitetit special, universi nuk është statik, por po zgjerohet. Kjo ide
fillimisht u prit me skepticizëm nga fizikanët e tjerë, por vëzhgimet e mëvonshme të
zhvendosjes së kuqe të dritës nga galaktikat e largëta dhanë prova të forta për zgjerimin e
universit.

Teoria e Ajnshtajnit gjithashtu parashikoi se shkalla e zgjerimit duhet të ndikohet nga sasia
dhe shpërndarja e materies në univers. Në vitin 1929, astronomi Edëin Hubble vuri re se sa
më larg një galaktikë të jetë nga ne, aq më shpejt duket se po largohet prej nesh. Ky vëzhgim
është në përputhje me idenë se universi po zgjerohet dhe çoi në zhvillimin e ligjit Hubble, i
cili përshkruan marrëdhënien midis distancës nga një galaktikë dhe zhvendosjes së saj të
kuqe.

Ajnshtajni propozoi gjithashtu idenë e një konstante kozmologjike, e cila përfaqësonte një
forcë refuzuese që kundërshtonte tërheqjen gravitacionale të materies dhe e mbante universin
nga kolapsi nën peshën e vet. Megjithatë, Ajnshtajni më vonë e braktisi këtë ide kur
vëzhgimet sugjeruan se universi po zgjerohej me një ritëm të përshpejtuar, gjë që
nënkuptonte ekzistencën e një force misterioze të njohur si energjia e errët.

Në përgjithësi, puna e Ajnshtajnit hodhi themelet për kuptimin tonë modern të evolucionit
dhe strukturës së universit, dhe idetë e tij vazhdojnë të frymëzojnë kërkimin dhe eksplorimin
në fushën e kozmologjisë fizike.
 EKULIVALENCA MASË-ENERGJI

Ekuivalenca e masës-energjisë, e njohur gjithashtu si E=mc², është një koncept themelor në

fizikë që u propozua nga Albert Ajnshtajni në vitin 1905. Ai thotë se masa dhe energjia janë
të këmbyeshme dhe se ato janë forma të ndryshme të të njëjtit entitet themelor.

Ekuacioni E=mc² tregon lidhjen ndërmjet energjisë (E), masës (m) dhe shpejtësisë së dritës
(c). Shpejtësia e dritës është një konstante e madhe, që do të thotë se edhe një sasi e vogël e
masës mund të shndërrohet në një sasi të madhe energjie.

Me fjalë të tjera, nëse keni një masë të caktuar, mund të llogarisni sasinë e energjisë që
përmban duke e shumëzuar me katrorin e shpejtësisë së dritës. Në mënyrë të ngjashme, nëse
keni një sasi të caktuar energjie, mund të llogarisni sasinë e masës që përmban duke e
pjesëtuar me katrorin e shpejtësisë së dritës.

Në kontekstin fizik, ekuivalenca e masës energji do të thotë që çdo objekt që ka masë

përmban gjithashtu një sasi të caktuar energjie. Kjo energji njihet si energjia e pushimit ose
energjia e masës së pushimit. Edhe kur një objekt nuk është në lëvizje, ai ende posedon
energji për shkak të masës së tij.

Përveç kësaj, kur një objekt ndryshon lëvizjen e tij, energjia dhe masa e tij mund të
ndryshojnë në përputhje me rrethanat. Për shembull, nëse përshpejtoni një objekt, rritni
energjinë e tij kinetike dhe kjo rritje e energjisë shoqërohet me një rritje të masës. Kjo njihet
si rritje e masës relativiste.

Në mënyrë të ngjashme, kur konvertoni një sasi të caktuar të masës në energji, si për
shembull në një reaksion bërthamor ose përplasje grimcash, masa shndërrohet në energji
sipas ekuacionit të famshëm E=mc². Ky ekuacion shpreh faktin se energjia e çliruar është
proporcionale me masën që konvertohet dhe ofron një mënyrë për të llogaritur sasinë e
energjisë që mund të merret nga një sasi e caktuar e masës.

Ekuivalenca e masës së energjisë ka implikime të thella për të kuptuarit tonë të universit, nga
sjellja e grimcave nënatomike deri te struktura e galaktikave. Ai gjithashtu ka aplikime
praktike në fusha të tilla si fizika bërthamore, imazhet mjekësore dhe gjenerimi i energjisë.

Zhvillimi i Albert Ajnshtajnit për ekuivalencën e masës së energjisë mund të gjurmohet në

punën e tij mbi teorinë e relativitetit special, të cilën ai e botoi në 1905.

Në këtë teori, Ajnshtajni propozoi që ligjet e fizikës janë të njëjta për të gjithë vëzhguesit që
lëvizin me një shpejtësi konstante në lidhje me njëri-tjetrin. Kjo e bëri atë të zbulonte se
shpejtësia e dritës është gjithmonë e njëjtë, pavarësisht nga lëvizja e vëzhguesit ose burimi i
dritës.

Zbulimi i Ajnshtajnit ishte novator sepse tregoi se masa dhe energjia janë dy anët e së njëjtës
medalje. Ai gjithashtu siguroi një kuptim të ri të sjelljes së grimcave nënatomike dhe kishte
implikime të thella për të kuptuarit tonë të fizikës bërthamore, astronomisë dhe fushave të
tjera.

Në përgjithësi, puna e Ajnshtajnit mbi ekuivalencën e masës së energjisë ishte një pjesë kyçe
e kontributit të tij revolucionar në fizikë dhe vazhdon të jetë një nga zbulimet më të
rëndësishme në shkencë sot.

Ilustrim i ekuivalencës masë-energji

Një vizualizim i zakonshëm i përdorur për të ilustruar ekuivalencën e masës së energjisë

është koncepti i shkrirjes bërthamore.

Në bashkimin bërthamor, dy bërthama atomike kombinohen për të formuar një bërthamë të

vetme, më të rëndë. Ky proces çliron një sasi të madhe energjie, e cila është proporcionale me
ndryshimin në masë midis bërthamave origjinale dhe bërthamës që rezulton.

Për shembull, kur dy atome hidrogjeni bashkohen së bashku për të formuar heliumin, masa e
bërthamës së heliumit është pak më e vogël se masa totale e dy bërthamave të veçanta të
hidrogjenit. Ky ndryshim në masë shndërrohet në energji sipas E=mc², duke rezultuar në
çlirimin e një sasie të madhe energjie.

Ky proces tregon se si një sasi e vogël e masës mund të shndërrohet në një sasi të madhe
energjie, duke nënvizuar rëndësinë e ekuivalencës energji-masë. Sasia e energjisë së çliruar
në një reaksion të shkrirjes bërthamore është aq e madhe sa që ka potencialin të sigurojë sasi
pothuajse të pakufishme të energjisë së pastër për shoqërinë tonë.

Në përgjithësi, koncepti i shkrirjes bërthamore ofron një paraqitje të fuqishme vizuale të

ekuivalencës së masës së energjisë, duke treguar se si një sasi e vogël e masës mund të
shndërrohet në një sasi të madhe energjie.
 BOMBAT ATOMIKE

Kontributi i Albert Ajnshtajnit në shpikjen e bombës bërthamore është një temë e

diskutueshme dhe komplekse. Ndërsa ai nuk kontribuoi drejtpërdrejt në zhvillimin e bombës,
puna e tij në fizikën teorike, veçanërisht ekuacioni i tij i famshëm E=mc², ishte i rëndësishëm
në hedhjen e bazave për të kuptuarit e ndarjes dhe shkrirjes bërthamore.

Ekuacioni i Ajnshtajnit tregoi se edhe një sasi e vogël e masës mund të shndërrohej në një
sasi të madhe energjie, e cila siguronte bazën shkencore për zhvillimin e armëve bërthamore.
Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se vetë Ajnshtajni ishte një pacifist dhe një
kundërshtar i zëshëm i përdorimit të bombave atomike.

Në fakt, Ajnshtajni luajti një rol indirekt në zhvillimin e bombës duke i shkruar një letër
presidentit të SHBA Franklin D. Roosevelt në vitin 1939, duke e paralajmëruar atë për
aplikimet e mundshme ushtarake të uraniumit-235 dhe duke e nxitur atë të mbështeste
kërkimet në teknologjitë bërthamore. Kjo letër përfundimisht çoi në krijimin e Projektit
Manhattan, i cili ishte përgjegjës për zhvillimin e bombave të para atomike gjatë Luftës së
Dytë Botërore.

Megjithatë, Ajnshtajni më vonë shprehu keqardhje për përfshirjen e tij në projekt, duke
deklaruar se nëse ai do ta dinte se bomba do të përdorej kundër civilëve, ai kurrë nuk do të
kishte marrë pjesë në zhvillimin e saj. Ai u bë një avokat i hapur për çarmatimin bërthamor
në vitet pas luftës.

Në përgjithësi, ndërsa Ajnshtajni nuk kontribuoi drejtpërdrejt në shpikjen e bombës

bërthamore, puna e tij në fizikën teorike ndihmoi në hapjen e rrugës për të kuptuarit e
energjisë bërthamore, e cila përfundimisht çoi në zhvillimin e kësaj arme shkatërruese.

Parimet mbi të cilat bazohet krijimi i bombave atomike

Krijimi i bombave bërthamore bazohet në parimet e fizikës bërthamore, veçanërisht në

lirimin e energjisë gjatë reaksioneve të ndarjes dhe shkrirjes bërthamore.

Fisioni bërthamor është një proces ku një bërthamë atomike ndahet në dy bërthama më të
vogla, duke lëshuar një sasi të madhe energjie në formën e rrezatimit dhe nxehtësisë. Kjo
energji lirohet si rezultat i shndërrimit të një pjese të masës së bërthamës origjinale në energji,
sipas ekuacionit të famshëm të Ajnshtajnit E=mc².

Nga ana tjetër, shkrirja bërthamore përfshin kombinimin e dy ose më shumë bërthamave
atomike për të formuar një bërthamë më të madhe dhe më të rëndë. Ashtu si ndarja, ky proces
çliron një sasi të madhe energjie në formën e rrezatimit dhe nxehtësisë.

Të dy proceset e ndarjes dhe shkrirjes mund të shfrytëzohen për të krijuar bomba bërthamore.
Në një bombë me ndarje, një sasi e vogël e materialit të zbërthyer, si uraniumi-235 ose
plutonium-239, mblidhet në një masë kritike me anë të eksplozivëve konvencioalë. Reaksioni
zinxhir që rezulton lëshon një sasi të madhe energjie në formën e një shpërthimi të fuqishëm.
Në një bombë me shkrirje, siç është bomba me hidrogjen, një sasi e vogël deuteriumi dhe
tritiumi (dy izotopë hidrogjeni) kombinohen për të shkaktuar një reaksion shkrirjeje që çliron
edhe më shumë energji sesa një bombë e ndarjes. Megjithatë, kushtet e kërkuara për shkrirjen
janë shumë më të vështira për t'u arritur sesa ato për ndarje, duke i bërë bombat e shkrirjes
edhe më komplekse dhe më të rrezikshme.

Në përgjithësi, krijimi i bombave bërthamore mbështetet në të kuptuarit e parimeve të fizikës

bërthamore dhe aftësinë për të manipuluar reaksionet bërthamore për të çliruar sasi të mëdha
energjie.

Historiku i krijimit të bombave bërthamore

Zhvillimi i bombave bërthamore është një temë komplekse dhe e diskutueshme që përfshin
disa dekada dhe përfshin shumë vende dhe shkencëtarë. Këtu është një histori e shkurtër e
krijimit të bombave bërthamore:

 Fillimi i shekullit të 20-të: Shkencëtarët zbulojnë potencialin e energjisë bërthamore, e

cila çlirohet gjatë ndarjes (ndarjes) ose shkrirjes (kombinimit) të bërthamave atomike.
 1930: Fizikantët Lise Meitner dhe Otto Frisch, duke punuar në Berlin, Gjermani,
publikojnë një punim mbi teorinë e ndarjes bërthamore.
 1939: Albert Ajnshtajni i shkruan një letër Presidentit të SHBA Franklin D.
Roosevelt, duke e paralajmëruar atë për aplikimet e mundshme ushtarake të
uraniumit-235 dhe duke e nxitur atë të mbështesë kërkimin në teknologjitë
bërthamore.
 1941: SHBA fillon kërkimin mbi armët bërthamore si pjesë e Projektit Manhattan, të
udhëhequr nga fizikani Robert Oppenheimer. Shkencëtarët punojnë për të zhvilluar
bombën e parë atomike duke përdorur uranium-235 dhe plutonium-239.
 1945: SHBA teston me sukses bombën e parë atomike në Alamogordo, Neë Mexico.
Më vonë atë vit, SHBA hedh bomba atomike në Hiroshima dhe Nagasaki në Japoni,
duke çuar në fundin e Luftës së Dytë Botërore.
 Fundi i viteve 1940 deri në fillim të viteve 1950: Vende të tjera duke përfshirë
Bashkimin Sovjetik, Mbretërinë e Bashkuar, Francën dhe Kinën fillojnë kërkimet e
tyre për armët bërthamore.
 Vitet 1960 e deri më sot: Gara e armëve bërthamore midis SHBA-së dhe Bashkimit
Sovjetik çon në zhvillimin e armëve bërthamore më të avancuara dhe të fuqishme.
Nënshkrimi i traktateve të ndryshme ndërkombëtare, si Traktati i Mospërhapjes
Bërthamore dhe Traktati Gjithëpërfshirës i Ndalimit të Testeve Bërthamore, synon të
kufizojë përhapjen e armëve bërthamore.

Në përgjithësi, krijimi i bombave bërthamore ka pasur pasoja të gjera për politikën globale
dhe potencialin për shkatërrim katastrofik. Ndërsa disa argumentojnë se armët bërthamore
kanë luajtur një rol në ruajtjen e paqes përmes parandalimit, të tjerë mbrojnë eliminimin e
tyre të plotë për shkak të rrezikut të jashtëzakonshëm që paraqesin.