Wydawca w Polsce:

Cenega Poland Sp. z o.o.

® 2002 Firefly Studios Limited. Fierfly Studios, logo Firefly Studios, Twierdza: Krzy˝owiec oraz logo Twierdza: Krzy˝owiec sà znakami handlowymi
Firefly Studios Limited. Gathering of Developers oraz logo Gathering of Developers, Take 2 Interactive Software oraz logo Take-Two sà znakami
handlowymi Take 2 Interactive Software. Wszelkie prawa zastrze˝one. Wszystkie pozosta∏e znaki handlowe podlegajà ochronie praw autorskich
i sà prawnà w∏asnoÊcià odpowiednich osób i firm.

OK¸ADKA DO INSTRUKCJI DO GRY Twierdza

C M Y K C M Y K
(format: 240 x 180 mm // 170 g // papier kredowany)
W roku 1094 cesarz bizantyjski Aleksy
I Komnen poprosi∏ papie˝a Urbana II
o pomoc.

Tureckie armie zala∏y wschodnie prowin-

cje bizantyjskiego imperium i zbli˝a∏y
si´ do jego stolicy, Konstantynopola.

Papie˝ zwróci∏ si´ z apelem do królów

zachodniej Europy, aby zaniechali wza-
jemnych sporów i wspomogli Aleksego
w potrzebie.

Wezwa∏ ich na Êwi´tà wojn´, która mia-

∏a jednoczeÊnie staç si´ pielgrzymkà do
bram Jerozolimy.

Tak rozpocz´∏a si´ pierwsza krucjata...

1
Spis treÊci
1.0. Uruchomienie gry ......................................................................................4
1.1. Wymagania systemowe i instalacja ....................................................................4
1.2. Rozpocz´cie gry i rodzaje rozgrywki ..................................................................5
1.3. Opcje gry ............................................................................................................6
1.4. Opis gry ..............................................................................................................6
1.5. Korzystanie z podr´cznika ..................................................................................7
1.6. Zwyci´stwo i pora˝ka ..........................................................................................8
1.7. Rozgrywka w trybie wieloosobowym ................................................................8
1.8. Scenariusze ......................................................................................................10
1.9. Gra w Krzy˝owca ..............................................................................................11
2.0. Podstawy gry ............................................................................................14
2.1. Ekran gry i nawigacja ......................................................................................14
2.2. Interfejs kamery ................................................................................................15
2.3. Budowa siedziby ..............................................................................................16
2.4. Przyrost liczby ludnoÊci ....................................................................................17
2.5. Spichlerz i racjonowanie ˝ywnoÊci ..................................................................17
2.6. Ustalanie wysokoÊci podatków ........................................................................18
2.7. Podstawy koncepcji popularnoÊci ....................................................................18
2.8. Gromadzenie ˝ywnoÊci i surowców ..................................................................19
2.9. Powi´kszanie liczby ludnoÊci ............................................................................20
3.0. Czynniki wp∏ywajàce na poziom popularnoÊci ........................................21
3.1. ˚ywnoÊç ............................................................................................................21
3.2. Podatki ..............................................................................................................22
3.3. Zat∏oczenie ........................................................................................................23
3.4. Wyst´py artystyczne i inne wydarzenia ..........................................................23
3.5. Religia ..............................................................................................................24
3.6. Czynne karczmy ................................................................................................25
3.7. Wspó∏czynnik strachu ......................................................................................26
4.0. ˚ywnoÊç i surowce ....................................................................................27
4.1. Sk∏ad zapasów ..................................................................................................28
4.2. Surowce ............................................................................................................29
4.3. Spichlerz ..........................................................................................................30
4.4. Rodzaje ˝ywnoÊci ..............................................................................................31
4.5. Stawki podatkowe ............................................................................................32
4.6. Targowisko ........................................................................................................33
5.0. Si∏y zbrojne ..............................................................................................34
5.1. Towary wojskowe i zbrojownia ........................................................................34
5.2. Koszary ............................................................................................................35
5.3. Obóz najemników ............................................................................................36
5.4. Dost´pne jednostki ............................................................................................37
5.5. Gromadzenie oddzia∏ów ..................................................................................39
5.6. Rozkazy marszu ................................................................................................40
2 3
5.7. Zmiana trybu dzia∏ania jednostek ....................................................................41
5.8. Rozkazy wojskowe ............................................................................................41
5.9. Znaczniki mapy ................................................................................................43
6.0. Obrona zamku ..........................................................................................44
6.1. Brama ..............................................................................................................44
6.2. Wznoszenie niskich i wysokich murów ............................................................44
6.3. Wie˝e i baszty ..................................................................................................45
6.4. Wznoszenie schodów ........................................................................................45
6.5. Pu∏apki ..............................................................................................................46
6.6. Kopanie fosy ....................................................................................................46
6.7. Stacjonarne machiny obl´˝nicze ......................................................................47
6.8. Wrzàcy olej ........................................................................................................47
7.0. Walka obl´˝nicza ......................................................................................48
7.1. Zajmowanie bram ............................................................................................48
7.2. Ruchome tarcze ................................................................................................48
7.3. Tarany ..............................................................................................................49
7.4. Wie˝e obl´˝nicze ..............................................................................................49
7.5. Katapulty ..........................................................................................................49
7.6. Trebusze ............................................................................................................49
7.7. Balista ogniowa ................................................................................................49
7.8. Kopanie tuneli ..................................................................................................50
7.9. Zasypywanie fosy ............................................................................................50
8.0. Dodatkowe informacje ..............................................................................50
8.1. Jednostki cywilne ..............................................................................................51
8.2. Schemat produkcji ˝ywnoÊci ............................................................................55
8.4. Tabela obiektów ................................................................................................57
8.5. Tabela jednostek europejskich ..........................................................................64
8.6. Tabela jednostek arabskich................................................................................65
8.7. Skróty klawiszowe ............................................................................................66
8.8. Komendy w trybie wieloosobowym ..................................................................68
8.9. Polecenia edytora map ....................................................................................68
Twórcy gry ........................................................................................................69
Pomoc techniczna w Polsce ............................................................................71
1.0. Uruchomienie gry
1.1. Wymagania systemowe i instalacja
SYSTEM: Windows 98, ME, 2000, XP
PROCESOR: 300 MHz (zalecany 550 MHz i szybszy)
PAMI¢å RAM: 64 MB (zalecane 128 MB)
TWARDY DYSK: 850 MB
KARTA GRAFICZNA: 4 MB, kompatybilna z DirectX 7.0 (lub nowsza)
KARTA DèWI¢KOWA: kompatybilna z DirectX 7.0
MODEM: 56 Kbp/s (do gry przez Internet)
CD-ROM: 8x
UmieÊç p∏yt´ z grà „Twierdza – Krzy˝owiec” w nap´dzie CD-ROM. Kiedy program
uruchomi si´ automatycznie, kliknij na przycisku instalacji. JeÊli program instalujàcy
nie uruchomi si´ automatycznie, z menu START wybierz polecenie „Uruchom...”,
a nast´pnie „Przeglàdaj...”. Z rozwijanego menu wybierz nap´d CD-ROM, w którym
znajduje si´ p∏yta z grà. Kliknij na pliku „autoplay. exe”, póêniej na przycisku
„Otwórz” i zatwierdê wybór, klikajàc na przycisku „OK”. Teraz kliknij na przycisku
instalacji.
Gdy pojawi si´ okno powitalne, kliknij na przycisku „Dalej”.
Otworzy si´ okno z umowà licencyjnà. Prosimy o uwa˝ne zapoznanie si´ z jej treÊcià.
JeÊli wyra˝asz zgod´ na postanowienia umowy, kliknij na „TAK”, aby kontynuowaç.
W oknie dialogowym, które si´ teraz pojawi, musisz wskazaç folder docelowy.
Aby zainstalowaç gr´ w folderze domyÊlnym, kliknij na przycisku „Dalej”.
JeÊli chcesz zmieniç folder docelowy, wybierz opcj´ „Przeglàdaj...” i wska˝
wybrany katalog, w którym ma byç zainstalowana gra „Twierdza – Krzy˝owiec”.
W nast´pnym kroku mo˝esz dodaç skrót do gry w menu „Programy” lub zaakcepto-
waç skrót domyÊlny – wybór zatwierdê przyciskiem „Dalej”.
Po zainstalowaniu gry „Twierdza – Krzy˝owiec” pojawi si´ pytanie o instalacj´ serwisu
GameSpy, który pozwala prowadziç rozgrywk´ w Sieci. Post´puj zgodnie ze wskazów-
kami instalatora w celu poprawnej instalacji serwisu GameSpy.
Aby usunàç gr´ „Twierdza – Krzy˝owiec” z pami´ci komputera, umieÊç p∏yt´ z grà
w nap´dzie CD-ROM i po pojawieniu si´ ekranu powitalnego kliknij na przycisku
„Usuƒ”, a nast´pnie post´puj zgodnie z zaleceniami instalatora. Gr´ mo˝esz równie˝
usunàç, wybierajàc polecenie „Usuƒ” z katalogu gry w menu START – „Programy”.
4 5
Zalecamy zapoznaç si´ z plikiem „Readme” przed uruchomieniem gry
„Twierdza – Krzy˝owiec”, zawiera on bowiem najnowsze informacje o samej grze.
Ka˝dorazowo po umieszczeniu p∏yty z grà „Twierdza – Krzy˝owiec” w nap´dzie
CD-ROM gra uruchomi si´ automatycznie i pojawi si´ przycisk „Graj”. Kliknij na nim,
aby rozpoczàç gr´.
Gr´ mo˝na równie˝ uruchomiç, wybierajàc plik „KRZY˚OWIEC” z katalogu „Programy”
w menu START.
1.2. Rozpocz´cie gry i rodzaje rozgrywki
Po pierwszym uruchomieniu gry Firefly Studios „Twierdza – Krzy˝owiec” zostaniesz
poproszony o podanie swojego imienia. Wpisz imi´, pod którym chcesz wyst´powaç,
i kliknij na „OK”, aby przejÊç do g∏ównego menu.
a. „Krzy˝owiec”
„Krzy˝owiec: Kampania g∏ówna”: Walcz w pi´çdziesi´ciu powiàzanych bitwach
krzy˝owca.
„Gra losowa”: Ten tryb rozgrywki pozwala ci zmierzyç si´ nawet z siedmioma prze-
ciwnikami sterowanymi przez komputer.
b. „Kampanie historyczne” – Przycisk ten pozwala wybraç jednà z czterech kampanii:
„Wici wojenne”: Podà˝aj szlakiem pierwszych krzy˝owców i poznaj sztuk´ przetrwa-
nia na pustkowiach.
„Podboje Saladyna”: Przejmij dowodzenie nad armiami arabskimi i odzyskaj swoje
ziemie.
„Królewska krucjata”: Wraz z królami Europy podejmij prób´ odparcia arabskich
napastników.
„Paƒstwa krzy˝owców”: rozegraj kampani´ wojennà i zmierz si´ z wieloma prze-
ciwnikami.
c. „Budowniczy zamku” – W trybie tym mo˝esz budowaç do woli. Nie pojawià si´
przeciwnicy, nie ma wyznaczonych zadaƒ ani ograniczeƒ czasowych. Po prostu
wybierasz map´ i ju˝ mo˝esz zaczàç wznosiç swój zamek! NaciÊni´cie klawisza F1
w trybie budowy zamku pozwoli ci wywo∏aç inwazj´ lub inne wydarzenie.
d. „Gra wieloosobowa” – Zagraj w trybie wieloosobowym nawet z oÊmiorgiem
przyjació∏ w sieci lokalnej lub z czterema osobami i czterema graczami sterowanymi
przez komputer w Internecie za poÊrednictwem serwisu GameSpy.
e. „Scenariusze” – Mo˝esz tutaj tworzyç w∏asne mapy i rozgrywaç na nich bitwy.
f. „Opcje” – W tym miejscu mo˝esz ustawiç parametry gry, dostosowujàc jà do mo˝liwo-
Êci u˝ywanego sprz´tu komputerowego, a tak˝e wczytaç zapisany uprzednio stan gry.
g. „Samouczek” – Samouczek pozwoli ci zapoznaç si´ z podstawami rozgrywki.
1.3. Opcje gry
Panel opcji gry mo˝esz wywo∏aç, klikajàc na ikonie klucza, która znajduje si´
z lewej strony miniaturowej mapy na ekranie gry.
Zapisz – pozwala zapisaç aktualny stan gry pod wskazanà nazwà.
Wczytaj – tutaj mo˝esz wczytaç wczeÊniej zapisanà gr´.
Opcje – pozwala ustawiç nast´pujàce elementy gry:
Opcje rozgrywki – w tym miejscu mo˝esz okreÊliç tempo gry oraz w∏àczyç
lub wy∏àczyç system pomocy.
Ustawienia wideo – umo˝liwiajà zmian´ rozdzielczoÊci ekranu i tempa przesuwania
mapy gry. Tutaj równie˝ mo˝esz zmieniç kursor myszy na stan-
dardowy, jeÊli nie odpowiada ci kursor domyÊlny.
Ustawienia dêwi´ku – w tym miejscu mo˝esz w∏àczyç lub wy∏àczyç dêwi´k, okreÊliç
g∏oÊnoÊç muzyki, efektów dêwi´kowych i komentarzy.
Pomoc – wywo∏uje stron´ g∏ównà systemu pomocy.
Powtórz misj´ – opcja ta pozwala rozpoczàç aktualnie rozgrywanà misj´
od poczàtku.
Zakoƒcz misj´ – koƒczy aktualnie rozgrywanà misj´ i otwiera g∏ówne menu gry.
Koniec gry – zamyka gr´ „Twierdza – Krzy˝owiec” i wraca do systemu opera-
cyjnego.
Wznów gr´ – powrót do aktualnie prowadzonej gry.
1.4. Opis gry
„Twierdza – Krzy˝owiec” to symulator zamku umiejscowiony w realiach dzikich
bezdro˝y Bliskiego Wschodu. Rozpoczynasz gr´ pod koniec XI stulecia, majàc do
dyspozycji najprostsze oddzia∏y i fortyfikacje.
Podczas licznych kampanii twój arsena∏ poszerzy si´ o nowe typy uzbrojenia
i nowe rodzaje surowców. Aby zwyci´˝yç, b´dziesz musia∏ poznaç zasady przetrwania
na pustyni i nauczyç si´ walczyç z nowym przeciwnikiem w niezwykle trudnych
warunkach.
6 7
Dla tych spoÊród was, którzy grali w „Twierdz´”, zamieszczamy skróconà list´ g∏ów-
nych zmian pojawiajàcych si´ w grze „Twierdza – Krzy˝owiec”:
a. Farmy mo˝na budowaç jedynie na ∏àkach w pobli˝u oaz.
b. Dodano siedem typów jednostek arabskich o zró˝nicowanej sile, umiej´tnoÊciach
i s∏abych stronach. Mo˝na je wynajàç w obozie najemników.
c. Wp∏yw religii i piwa zosta∏ znacznie zwi´kszony, dzi´ki czemu budynki religijne
i browary cz´Êciej b´dà si´ pojawiaç w grze.
d. Bramy, na które przeciwnik wprowadzi jednostki, zostanà przez niego przej´te.
e. Drewniane mury zosta∏y zastàpione niskimi murami, wprowadzono równie˝ wie˝e
obserwacyjne.
Powodzenia, lordzie! Ruszaj i zwyci´˝aj!
1.5. Korzystanie z podr´cznika
Obszerna instrukcja, którà trzymasz w d∏oniach, mo˝e poczàtkowo wydaç si´ odrobin´
zniech´cajàca do lektury, lecz na szcz´Êcie nie musisz przeczytaç jej w ca∏oÊci przed
rozpocz´ciem gry. Na poczàtku mo˝esz skorzystaç z zawartego w grze samouczka,
który uruchomisz przyciskiem „Samouczek” w g∏ównym menu gry. Równie˝ rozdzia∏
Podstawy gry zapozna ci´ z najwa˝niejszymi elementami rozgrywki. Gdy ju˝ je
poznasz, w odpowiednich rozdzia∏ach b´dziesz móg∏ zapoznaç si´ z bardziej
szczegó∏owymi informacjami.
W niektórych miejscach umieÊciliÊmy komentarze odnoszàce si´ do omawianych
tematów.
Komentarz: w takich oknach sà zawarte odpowiedzi na najcz´Êciej zadawane
pytania dotyczàce danego tematu. Nie musisz czytaç tych uwag, jeÊli nie chcesz.
Pojawiajàce si´ porady zawierajà informacje dotyczàce przebiegu gry, klawiszy
skrótów oraz alternatywnych rozwiàzaƒ ró˝nych dzia∏aƒ.
Porada: szybciej b´dzie, jeÊli pominiesz takie sekcje, gdy˝ ich g∏ównym celem jest
opisanie odmiennych sposobów wykonywania wczeÊniej opisanych czynnoÊci.
Czasami pojawiajà si´ równie˝ podpowiedzi sugerujàce mo˝liwe strategie gry.
Podpowiedê: nie czytaj podpowiedzi, jeÊli wolisz samodzielnie odkrywaç mo˝liwe
rozwiàzania.
1.6. Zwyci´stwo i pora˝ka
W ka˝dej misji historycznej w „Krzy˝owcu” musisz wykonaç okreÊlone zadania.
Aby zapoznaç si´ celami misji, kliknij na przycisku odprawy, który znajduje si´
z lewej strony miniaturowej mapy.
Na ekranie pojawi si´ treÊç odprawy aktualnie rozgrywanej misji. Zadania wype∏nione
sà oznaczone wbitym sztyletem.
Je˝eli celem misji jest eliminacja wszystkich jednostek wroga, to na ekranie b´dzie
widoczny licznik czasu. Wskazuje on czas pozosta∏y do rozpocz´cia ostatniej inwazji.
Aby ukoƒczyç danà misj´, b´dziesz musia∏ wykonaç wszystkie zadania wymienione
podczas odprawy. Po udanym zakoƒczeniu misji b´dziesz móg∏ sprawdziç uzyskanà
punktacj´. Dodatkowe punkty mo˝esz zdobyç bàdê straciç w zale˝noÊci od tego, o ile
przekroczy∏eÊ wyznaczone cele ekonomiczne lub ile straci∏eÊ w∏asnych jednostek.
JeÊli twój lord zostanie zabity lub up∏ynie wyznaczony czas, misja jest przegrana
i musisz spróbowaç zagraç ponownie.
1.7. Rozgrywka w trybie wieloosobowym
Gr´ w „Krzy˝owca” w trybie wieloosobowym mo˝esz rozpoczàç za poÊrednictwem
serwisu GameSpy Arcade™ lub przez sieç lokalnà.
a. Wyszukiwanie gry w GameSpy Arcade™
Uruchom GameSpy Arcade i przejdê do poczekalni „Krzy˝owca”. Spotkasz tutaj
innych graczy, z którymi przyjdzie ci si´ zmierzyç. Gdy wszyscy gracze zg∏oszà
gotowoÊç, host uruchamia gr´ – pojawi si´ ekran opcji trybu wieloosobowego.
8 9
Komentarz: mo˝esz automatycznie uruchomiç us∏ug´ GameSpy Arcade™
w Êrodowisku gry „Krzy˝owiec” na ekranie dostawcy us∏ug rozgrywki sieciowej.
W takim wypadku gra zostanie zamkni´ta, nastàpi uruchomienie serwisu GameSpy
Arcade™ i restart „Krzy˝owca” po dokonaniu wyboru przeciwników.
b. Ustanawianie po∏àczenia lokalnego
Klikni´cie na przycisku trybu wieloosobowego na ekranie opcji walki wywo∏a ekran
dostawcy us∏ug rozgrywki sieciowej. Tutaj sà wyÊwietlane listy dost´pnych metod
po∏àczenia zainstalowanych w systemie operacyjnym. Wybierz jednà z nich, a w celu
nawiàzania po∏àczenia post´puj zgodnie z poleceniami, które b´dà si´ pojawiaç na
ekranie. Jeden z graczy poprowadzi rozgrywk´ (host), pozostali gracze mogà do∏àczyç
do gry za∏o˝onej przez prowadzàcego.
Po uruchomieniu gry w trybie wieloosobowym pojawi si´ okno opcji. JeÊli do∏àczysz
do gry, musisz zg∏osiç gotowoÊç do jej rozpocz´cia, klikajàc na ikonie „Gotów”.
Mo˝esz zasugerowaç hostowi, jaki typ rozgrywki ci´ interesuje, korzystajàc z okna
rozmowy, lecz nie masz mo˝liwoÊci definiowania parametrów gry. Takie uprawnienia
ma jedynie host.
Aktywni gracze – tutaj mo˝esz zobaczyç list´ uczestniczàcych w grze graczy (ludzi
lub graczy sterowanych przez komputer) wraz z informacjà o ich gotowoÊci lub
– w wypadku graczy sterowanych przez komputer – z tarczà z napisem „CPU”.
Wszyscy gracze-ludzie muszà zg∏osiç gotowoÊç, zanim rozpocznie si´ rozgrywka.
W tym miejscu mo˝esz równie˝ tworzyç dru˝yny. DomyÊlnie ka˝dy gracz prowadzi
osobnà gr´, lecz host mo˝e definiowaç sojusze, klikajàc na ikonie tablicy. Przymierze
z innym graczem oznacza, ˝e wasze wojska nie b´dà si´ atakowaç, mo˝ecie prowa-
dziç handel mi´dzy swoimi zamkami i wspólnie wygracie gr´, jeÊli razem spe∏nicie
warunki zwyci´stwa.
JeÊli prowadzisz gr´ (jesteÊ hostem), mo˝esz zmieniaç dowolne z poni˝szych ustawieƒ
rozgrywki:
Typ gry („Normalny”, „Krucjata”, „Deathmatch”) – tutaj okreÊlasz poczàtkowe
zasoby z∏ota i jednostek, z którymi gracze-ludzie i gracze sterowani przez komputer
rozpoczynajà gr´.
Usuƒ gracza – klikajàc na tym przycisku usuniesz wybranego gracza z gry.
Okno rozmowy – mo˝esz wysy∏aç wiadomoÊci do innych pod∏àczonych graczy,
wpisujàc ich treÊç i zatwierdzajàc jà klawiszem ENTER.
Wybór mapy – dost´pne mapy zale˝à od liczby graczy. Mapy mo˝na wybieraç
w oknie znajdujàcym si´ w prawym dolnym naro˝niku ekranu. W prawym górnym
naro˝niku ekranu jest pokazana mapka poglàdowa, a pod nià umieszczono jej krótki
opis. JeÊli inni gracze nie majà twojej mapy, mo˝esz jà do nich przes∏aç.
 W opcjach gry masz dost´p do nast´pujàcych ustawieƒ:
Wzmocnione mury – w∏àczenie wzmocnionych murów sprawi, ˝e struktury
defensywne, takie jak mury czy wie˝e, stanà si´ odporne na ataki standardowych
jednostek. Jedynie machiny obl´˝nicze b´dà w stanie zniszczyç takie fortyfikacje.
Tempo gry – zwalnia lub przyspiesza tempo rozgrywki.
Automatyczny zapis – mo˝esz okreÊliç, czy stan gry ma byç zapisywany
w zdefiniowanych wczeÊniej odst´pach czasu, czy te˝ wcale.
Gdy wszyscy gracze sà gotowi, a wszystkie opcje ustawione, mo˝emy rozpoczàç
rozgrywk´.
Rozmowa w trakcie gry – podczas gry w trybie wieloosobowym mo˝esz wysy∏aç
wiadomoÊci do innych graczy, wywo∏ujàc okno rozmowy. Otwierasz je, naciskajàc
klawisz ENTER. Przed wpisaniem treÊci wiadomoÊci powinieneÊ wybraç jej adresatów.
DomyÊlnie sà to wszyscy gracze, jeÊli jednak pragniesz wys∏aç jà tylko do jednego
z nich, klikni´ciem usuƒ zaznaczenie z symboli pozosta∏ych graczy. Gdy ju˝ wpiszesz
treÊç swojej wiadomoÊci, naciÊnij klawisz ENTER, aby jà wys∏aç. NaciÊni´cie klawisza
ESC anuluje wysy∏anie wiadomoÊci.
Docinki – naciskajàc klawisze funkcyjne, mo˝esz nawymyÊlaç przeciwnikom.
Wi´cej informacji na temat trybu wieloosobowego w grze „Twierdza – Krzy˝owiec”
znajdziesz w pliku „Readme”.
1.8. Scenariusze
Po klikni´ciu na przycisku scenariusze b´dziesz musia∏ wybraç jednà z czterech do-
st´pnych opcji.
Graj w map´ – umo˝liwia gr´ na wczeÊniej stworzonych mapach.
Wczytaj map´ – pozwala za∏adowaç i edytowaç wczeÊniej zapisanà map´.
Nowa mapa – w tym miejscu pojawiajà si´ nast´pujàce opcje:
Nowa mapa budowy zamku – opcja ta pozwala stworzyç nowà map´ terenu.
Przycisk „Do mapy” wywo∏uje ekran edycji mapy, natomiast przycisk „Edytuj
scenariusz” umo˝liwi ci okreÊlenie ustawieƒ poczàtkowych wybranej mapy.
Nowa mapa scenariusza losowego – tutaj mo˝esz stworzyç w∏asnà map´
i scenariusz, na który z∏o˝à si´ wybrane przez ciebie wydarzenia.
Komentarz: typ mapy mo˝esz zmieniç w trybie jej edycji, naciskajàc kombinacj´
klawiszy ALT +, [przecinek].
10
Nowa mapa Krzy˝owca – opcja ta pozwala tworzyç mapy wykorzystywane
w rozgrywce w trybie wieloosobowym. Tu˝ po otwarciu ekranu edycji mapy b´dziesz
móg∏ okreÊliç lokalizacj´ poczàtkowà siedzib i budowli graczy. Liczba umieszczonych
na mapie siedzib oznacza maksymalnà liczb´ graczy, którzy mogà graç na twojej mapie.
Edytor map oddaje do twojej dyspozycji panel narz´dzi edycji terenu i edytor scena-
riuszy – pozwalajà one tworzyç wyjàtkowe mapy i toczyç na nich zaciek∏e boje.
Mo˝esz udost´pniaç swoje misje, nie mo˝esz jednak sprzedawaç ich lub czerpaç
z nich innych korzyÊci majàtkowych. Firefly Studios Ltd. zastrzega sobie wszelkie
pozosta∏e prawa do edytora i plików.
1.9. Gra w Krzy˝owca
Gry w Krzy˝owca sà toczone przeciwko wrogom sterowanym przez komputer.
Po wybraniu Krzy˝owca z g∏ównego menu b´dziesz musia∏ zdecydowaç si´ na jednà
z dwóch opcji.
Opcja pierwsza, „Krzy˝owiec – kampania g∏ówna”, jest serià powiàzanych misji.
Wybierajàc jà, ujrzysz map´, na której zostanà wyÊwietlone twoje dotychczasowe
w´drówki. Sztandar krzy˝owców wskazuje twojà aktualnà lokacj´, a miecze oznaczajà
podbite przez ciebie ziemie.
Po klikni´ciu na przycisku „Rozpocznij gr´” w prawym dolnym naro˝niku ekranu
pojawi si´ ekran informacyjny. Dowiesz si´ z niego, z kim przyjdzie ci si´ zmierzyç,
jacy sprzymierzeƒcy stanà po twojej stronie, na jakiej mapie b´dzie toczy∏a si´
rozgrywka i z jakà iloÊcià z∏ota rozpocznie si´ gra. Dru˝yny oddzielajà skrzy˝owane
miecze, dzi´ki temu ∏atwiej jest poznaç sprzymierzeƒców.
Kolejne misje kampanii g∏ównej b´dà stawa∏y si´ coraz trudniejsze, w miar´ jak
rosnàcy w si∏´ nieprzyjaciel b´dzie zdobywa∏ przewag´ nad tobà i twoimi sprzymie-
rzeƒcami.
Data w lewym górnym naro˝niku ekranu wskazuje, jak d∏ugo trwajà twoje podboje.
JeÊli cofniesz si´ i ponownie rozegrasz misj´ w krótszym czasie, data ta zostanie
odpowiednio skorygowana. Sprawdê, jak szybko dasz rad´ ukoƒczyç g∏ównà
kampani´ krzy˝owca – jeÊli w ogóle zdo∏asz jà ukoƒczyç...
Drugim dost´pnym typem gry jest gra losowa.
Wybór tej opcji przeniesie ci´ do panelu ustawieƒ krzy˝owca, na którym b´dziesz
móg∏ okreÊliç precyzyjnie parametry rozgrywki.
11

Okno w lewym górnym naro˝niku ekranu pozwala okreÊliç cechy graczy sterowanych
przez komputer i sk∏ady dru˝yn. Przycisk z mieczem i tarczà u góry po prawej pozwala
dodaç gracza, natomiast strza∏ka z prawej strony ka˝dego z graczy umo˝liwia usuni´-
cie go z gry. Wybrani przeciwnicy budujà ró˝ne rodzaje zamków, korzystajà z innych
rodzajów ˝ywnoÊci, zasobów i broni, a ponadto stosujà odmienne strategie walki.
Klikni´cie na przycisku okràg∏ego sto∏u wywo∏uje panel wyboru dru˝yn pokazany poni˝ej.
12
Kliknij i przytrzymaj lewy przycisk myszy, a nast´pnie przeciàgnij ikon´ gracza.
JeÊli upuÊcisz jà nad innym graczem, obaj zostanà przydzieleni do jednej dru˝yny.
Aby usunàç gracza z dru˝yny, przeciàgnij jego ikon´ nad symbol kraty w centrum
sto∏u. Gdy zakoƒczysz grupowanie graczy, kliknij na przycisku „OK”, aby wróciç do
panelu ustawieƒ, w którym zostanà pokazane wyró˝nione innymi kolorami dru˝yny.
Przyciski poni˝ej okna ustawieƒ graczy pozwalajà na zmian´ typu gry
(„Normalny”, „Krzy˝owiec”, „Deathmatch”) – dzi´ki nim mo˝esz okreÊliç poczàtkowe
zasoby z∏ota i jednostki, z którymi rozpocznà gr´ gracze sterowani przez komputer
oraz gracze-ludzie.
Dost´pne mapy sà wyÊwietlone w prawym dolnym naro˝niku ekranu. Powy˝ej okna
wyboru mapy pojawia si´ miniatura i krótki opis mapy.
Po rozpocz´ciu gry mo˝esz poprosiç sprzymierzeƒców o pomoc, naciskajàc klawisz
ENTER lub klikajàc na ikonie tarczy w dolnej cz´Êci ekranu.
Klikni´cie na przycisku „Wydaj rozkazy” w wyÊwietlonym panelu pozwala wydawaç
rozkazy, takie jak atak na nieprzyjaciela lub obrona zamku.
Przycisk „WyÊlij towary” umo˝liwia przes∏anie towarów, o które poprosili sprzymie-
rzeƒcy.
Przycisk „Za˝àdaj towarów” pozwala wys∏aç ˝àdanie wybranego rodzaju ˝ywnoÊci,
surowców lub broni do jednego z sojuszników.
Po wys∏aniu takiego ˝àdania gracze sterowani przez komputer rozwa˝à je i odpowied-
nio zareagujà.
Wokó∏ portretów twoich sojuszników pojawiajà si´ ikony obrazujàce, o jakie towary
proszà, czy potrzebne im wsparcie, czy si´ bronià, czy te˝ sà atakowani. Ikona u góry
z prawej strony symbolizuje towar, o który prosi sojusznik. Migajàcy wykrzyknik na
dole po prawej stronie portretu oznacza, ˝e sojusznik jest atakowany i prosi o natych-
miastowà pomoc. Tarcza u do∏u po lewej stronie oznacza, ˝e sojusznik si´ broni,
miecz zaÊ – ˝e atakuje.
Klikni´cie na koronie wywo∏uje panel statystyki. Tutaj mo˝esz si´ dowiedzieç,
kto jest najsilniejszym w∏adcà, ile ka˝dy z graczy zgromadzi∏ z∏ota oraz jakimi
wojskami dysponuje. List´ graczy mo˝esz sortowaç, klikajàc na ikonach znajdujàcych
si´ w górnej cz´Êci ekranu.
13
 2.0. Podstawy gry 2.2. Interfejs kamery
Je˝eli klikniesz i przytrzymasz prawy przycisk myszy na g∏ównym ekranie gry,
W tym rozdziale przedstawiamy ogólne zasady gry „Twierdza – Krzy˝owiec”. to zostanie wywo∏any interfejs kamery, który sk∏ada si´ z czterech ikon.
JeÊli rzadko grywasz w gry komputerowe, to dobrym pomys∏em mo˝e si´ okazaç
skorzystanie z samouczka dost´pnego w grze. Gdy jesteÊ doÊwiadczonym graczem,
wówczas mo˝esz po prosu przekartkowaç ten rozdzia∏, aby zapoznaç si´ z grubsza
z zasadami rozgrywki.

2.1. Ekran gry i nawigacja

Po rozpocz´ciu gry najcz´Êciej ujrzysz nast´pujàcy widok:

Obrót mapy
Przesuwajàc kursor myszy w gór´, nad ikon´ kompasu, ikona ta
zostanie podÊwietlona, a ekran gry obróci si´ o dziewi´çdziesiàt stopni.
Ekran b´dzie obracany tak d∏ugo, jak d∏ugo kursor myszy b´dzie
znajdowa∏ si´ nad ikonà rotacji lub do chwili zwolnienia prawego
Pasek
wyboru
przycisku myszy.
budowli PopularnoÊç
Porada: ekran gry mo˝esz równie˝ obracaç klawiszami X i C.
Skarbiec

Populacja
/Maksymalna Przybli˝enie
populacja
Kategorie Opcje Odprawa Usuƒ Cofnij
budowli Mapa Raporty Je˝eli klikniesz i przytrzymasz prawy przycisk myszy, a nast´pnie
gry
poglàdowa skryby
przesuniesz kursor nad ikon´ lupy, to widok g∏ównego ekranu zostanie
oddalony, ods∏aniajàc wi´kszy fragment terenu. Ponowne wykonanie
Aby przewijaç ekran widoku gry, przesuƒ kursor myszy na kraw´dê ekranu. W trakcie powy˝szych czynnoÊci umo˝liwia przybli˝enie widoku ekranu.
przesuwania ekranu przemieszcza si´ równie˝ jego znacznik na mapie poglàdowej. Porada: g∏ówny ekran gry mo˝esz przybli˝aç i oddalaç za pomocà klawisza Z.

Porada: ekran gry mo˝esz przesuwaç równie˝ za pomocà
klawiszy kursora.
Innà metodà dotarcia w wybrane miejsce jest klikni´cie lewym
przyciskiem myszy na mapie poglàdowej w prawym dolnym
naro˝niku ekranu.
Ods∏anianie pola widzenia:
Je˝eli przesuniesz kursor nad ikon´ pola widzenia, to przeszkody
naturalne, drzewa, mury i niektóre budynki zostanà wyrównane
do jednego poziomu. Zwolnienie przycisku przywraca domyÊlne
ustawienia widoku.
Porada: aby szybko ods∏oniç pole widzenia, naciÊnij klawisz V.

14 15
 Podpowiedê: funkcja ta oka˝e si´ bardzo przydatna w przysz∏oÊci, gdy b´dzie trzeba
obserwowaç sytuacj´ zza murów.
Sp∏aszczanie terenu i budynków
Przesuni´cie kursora w lewo, nad ikon´ sp∏aszczenia, wymusza sp∏asz-
czenie terenu i budynków. Aby cofnàç sp∏aszczenie i przywróciç orygi-
nalnà wysokoÊç obiektów, powtórz powy˝sze czynnoÊci.
Porada: budynki i obiekty mo˝esz równie˝ sp∏aszczyç za pomocà klawisza SPACJI.
Ukrywanie panelu zarzàdzania
Aby ukryç panel zarzàdzania i wyÊwietliç gr´ w trybie pe∏noekranowym, naciÊnij kla-
wisz TAB. Chcàc z powrotem wywo∏aç panel zarzàdzania, ponownie u˝yj klawisza TAB.
2.3. Budowa siedziby
Je˝eli twoja siedziba nie jest wybudo-
wana na poczàtku misji, musisz jà
wznieÊç, aby uzyskaç dost´p do pozo-
sta∏ych budynków. Chcàc wybudowaç
budynek, wybierz jego symbol z paska
wyboru budowli w dolnej cz´Êci ekranu,
a nast´pnie kliknij lewym przyciskiem
myszy w ˝àdanym punkcie terenu.
Komentarz: jeÊli umieÊcisz obiekt nad terenem niedost´pnym, zarys budynku zmieni
kolor na czerwony, sygnalizujàc, ˝e w tym miejscu budowa jest niemo˝liwa.
Gdy twoja siedziba zostanie postawiona, da to poczàtek
ca∏emu ciàgowi wydarzeƒ. Jednà z pierwszych zauwa˝alnych
zmian b´dzie nap∏yw poczàtkowych surowców do twoich
sk∏adów. Od tego momentu b´dziesz móg∏ wykorzystywaç
je do budowy.
16
2.4. Przyrost liczby ludnoÊci
Oprócz siedziby i sk∏adów w okolicy jest widoczne ognisko.
Przesuwajàc nad nie kursor myszy, mo˝esz wyÊwietliç wskaênik
przyrostu liczby ludnoÊci. Im bardziej jesteÊ popularny, tym
szybciej si´ on obraca i tym szybciej zwi´ksza si´ twoja popula-
cja. Z ka˝dym pe∏nym obrotem wskaênika przybywa ch∏op,
który w pobli˝u ogniska czeka na jakieÊ zaj´cie.
Komentarz: przy ognisku mo˝e przebywaç jedynie 24 ch∏opów – po osiàgni´ciu tego
limitu musisz znaleêç im prac´.
Je˝eli wskaênik zmieni kolor na czerwony, oznacza to, ˝e sta∏eÊ si´ niepopularny.
W takim wypadku tempo obrotu wskaênika obrazuje szybkoÊç, z jakà poddani
opuszczajà twój zamek.
2.5. Spichlerz i racjonowanie ˝ywnoÊci
Po zbudowaniu spichlerza zostanie w nim umieszczona twoja
poczàtkowa ˝ywnoÊç i gra si´ rozpocznie.
Komentarz: w trybie inwazji w grze jednoosobowej czas nie jest odliczany dopóty,
dopóki gracz nie postawi siedziby i spichlerza – ta zasada nie ma jednak
zastosowania w grze wieloosobowej.
Klikni´cie lewym przyciskiem myszy na spichlerzu wywo∏uje jego panel.
Porada: klikni´cie lewym przyciskiem myszy na dowolnym budynku bàdê osobie wy-
wo∏uje odpowiedni ekran informacyjny. Klikni´cie prawym przyciskiem myszy po zbu-
dowaniu budynku wy∏àcza tryb budowania i przywraca standardowy kursor myszy.
Powy˝szy panel pokazuje szczegó∏owe informacje dotyczàce ˝ywnoÊci oraz pozwala
na jej racjonowanie. Po prawej stronie znajduje si´ pi´ç talerzy z ró˝nej wielkoÊci
porcjami symbolizujàcymi ró˝ne ustawienia racjonowania: od „bez racji” do
„podwójnych racji”.
17
 Zmniejszenie racji ˝ywnoÊciowych poni˝ej wartoÊci domyÊlnej „pe∏ne racje” negatyw-
nie wp∏ywa na popularnoÊç, natomiast ich zwi´kszenie wywo∏uje efekt pozytywny.
Tempo konsumpcji mo˝esz okreÊliç, obserwujàc pr´dkoÊç wype∏niania si´ paska na
panelu spichlerza lub tempo rotacji ˝ywnoÊci w twoim spichlerzu.
2.6. Ustalanie wysokoÊci podatków
Klikni´cie lewym przyciskiem myszy na siedzibie wywo∏uje panel podatków,
na którym mo˝esz obserwowaç i zmieniaç ustawienia stawek podatkowych.
Stawki podatkowe mo˝esz okreÊlaç dowolnie – od szczodrej ∏apówki do najokrutniej-
szych podatków – przesuwajàc suwak w lewo lub w prawo. Podniesienie podatków
powy˝ej wartoÊci domyÊlnej „brak podatku” b´dzie mia∏o negatywny wp∏yw na twojà
popularnoÊç, natomiast wr´czanie ∏apówek wp∏ynie na nià pozytywnie.
2.7. Podstawy koncepcji popularnoÊci
Skryba dzier˝àcy otwartà ksi´g´ pozwala ci Êledziç na bie˝àco najistot-
niejsze informacje. Wyraz jego twarzy odzwierciedla twojà bie˝àcà
popularnoÊç oraz jego opini´ o twoich ostatnich poczynaniach.
Klikni´cie lewym przyciskiem myszy na ksi´dze wywo∏uje panel raportów.
Klikni´cie lewym przyciskiem myszy na przycisku popularnoÊci wyÊwietla wszelkie
informacje na jej temat.
18
W dolnej cz´Êci panelu, po s∏owach „Nadchodzàcy miesiàc”, jest przedstawiony
wypadkowy wp∏yw twoich dzia∏aƒ na popularnoÊç zamku w nadchodzàcym miesiàcu.
Zmiany stawek podatkowych i racji ˝ywnoÊciowych to dwie g∏ówne metody wp∏ywu
na popularnoÊç. Staraj si´ utrzymywaç swojà popularnoÊç powy˝ej 50, inaczej podda-
ni zacznà opuszczaç twój zamek.
Je˝eli skryba przestanie si´ uÊmiechaç, a popularnoÊç b´dzie wyÊwietlana
w kolorze czerwonym, zaczniesz traciç robotników. PopularnoÊç jest
wyÊwietlana w kolorze czerwonym, gdy spada poni˝ej 50, natomiast
w kolorze zielonym, kiedy jest równa lub wy˝sza ni˝ 50.
Porada: nie lekcewa˝ s∏ów swojego doradcy. Zwróci ci uwag´, jeÊli zaczniesz pako-
waç si´ w k∏opoty.
2.8. Gromadzenie ˝ywnoÊci i surowców
W lewym dolnym naro˝niku ekranu mo˝esz zauwa˝yç szeÊç tarcz.
Obiekty Cechy Farmy Budynki Budynki Budynki
zamkowe miejskie zbrojeniowe zaopatrzenia
Symbolizujà one kategorie budowli i pozwalajà na zmian´ rodzaju obiektów wyÊwie-
tlanych na znajdujàcym si´ wy˝ej pasku wyboru obiektów. Przesuwajàc kursor myszy
nad dowolnà z tarcz, podÊwietlisz jà, a nad paskiem wyboru budowli zostanie
wyÊwietlony krótki opis jej funkcji.
Porada: jeÊli nie znasz dzia∏ania jakiegokolwiek z przycisków, umieÊç nad nim kursor
myszy, aby wyÊwietliç jego krótki opis.
Jednym z podstawowych surowców wyst´pujàcych w grze
jest drewno, niezb´dne do budowy prawie wszystkich bu-
dynków. Klikni´cie lewym przyciskiem myszy na tarczy
z symbolem m∏ota wyÊwietli kategori´ budynków przemy-
s∏owych. Gdy umieÊcisz chat´ drwala w terenie, wolny
ch∏op zmieni si´ w drwala i rozpocznie wycink´ drzew.
19
 Szybkim i prostym sposobem zdobywania ˝ywnoÊci
jest polowanie na jelenie. W tym celu zbuduj chaty
3.0. Czynniki wp∏ywajàce
myÊliwskie dost´pne w kategorii obiektów rolni-
czych. Gdy mi´so zostanie sprawione, myÊliwi
na poziom popularnoÊci
zaniosà je do spichlerza, uzupe∏niajàc twoje zapasy
Niniejszy rozdzia∏ zapozna ci´ z czynnikami wp∏ywajàcymi na twojà popularnoÊç. Ich
˝ywnoÊci. Przez ca∏y czas musisz staraç si´ utrzy-
lista jest dost´pna na panelu popularnoÊci w menu raportów.
maç równowag´ mi´dzy tempem konsumpcji ˝yw-
noÊci a szybkoÊcià jej uzupe∏niania w spichlerzu.

Cofnij – je˝eli po zbudowaniu obiektu zmienisz zdanie, kliknij na tym przycisku,

a twoje ostatnie dzia∏anie zostanie cofni´te. Odzyskasz równie˝ wszystkie u˝yte
surowce.
Usuƒ – aby usunàç obiekt wzniesiony w swoim zamku, kliknij na tym przycisku
(znajduje si´ on z lewej strony mapy poglàdowej), a nast´pnie wska˝ budynek
Po lewej stronie ka˝dego czynnika znajduje si´ twarz. Zielona, uÊmiechni´ta twarz
przeznaczony do wyburzenia. Odzyskasz po∏ow´ zasobów wydatkowanych na
oznacza, ˝e dany czynnik wywiera pozytywny wp∏yw, twarz ˝ó∏ta wskazuje na brak
jego wzniesienie.
wp∏ywu a twarz czerwona, smutna oznacza wp∏yw negatywny. Wypadkowa wszyst-
kich tych czynników daje w ostatecznoÊci dodatni bàdê ujemny modyfikator do twojej
2.9. Powi´kszanie liczby ludnoÊci popularnoÊci. Jest on pokazany obok s∏ów „Nadchodzàcy miesiàc”. ¸àcznie istnieje
szeÊç sposobów wp∏ywania na popularnoÊç, przy czym najistotniejszym jest racjono-
Aby zwi´kszyç mo˝liwoÊci kwaterunkowe, musisz zbudowaç wanie ˝ywnoÊci i polityka podatkowa.
wi´cej domów znajdujàcych si´ w kategorii budynków miejskich.
Ka˝dy zbudowany dom zapewnia miejsce dla oÊmiu mieszkaƒ- 3.1. ˚ywnoÊç
ców i umo˝liwia rozwój twojej osady, oznacza jednak równie˝
wi´cej ˝o∏àdków, które nale˝y zape∏niç. Zmiana racji ˝ywnoÊciowych to najszybsza metoda na podniesienie lub obni˝enie po-
ziomu popularnoÊci. Zarówno liczba typów dost´pnej ˝ywnoÊci, jak i obfitoÊç racji
wp∏ywajà na twojà popularnoÊç. Oddzielny wp∏yw tych dwóch czynników mo˝na
Podsumowanie: Interfejs kamery i mapa poglàdowa pomogà ci znaleêç odpowiednià sprawdziç w panelu spichlerza.
lokacj´ dla twojej siedziby. Nie zapomnij, ˝e mo˝esz sp∏aszczyç
teren za pomocà klawisza SPACJI.
• Siedziba i spichlerz muszà byç wzniesione najpierw, dopiero póêniej mo˝na
budowaç inne budynki.
• PopularnoÊç to kluczowy element gry.
• Zmiana stawek podatkowych i racji ˝ywnoÊciowych wp∏ywa na poziom
twojej popularnoÊci.
• Pami´taj, aby jak najwczeÊniej rozpoczàç zbieranie drewna i gromadzenie Twoi poddani sà bardziej zadowoleni, jeÊli dostarczasz im wi´cej ni˝ jeden typ ˝ywno-
˝ywnoÊci. Êci. Racje mniejsze ni˝ „pe∏ne racje” zmniejszajà twojà popularnoÊç, podczas gdy ra-
cje wy˝sze podnoszà jà.
• Aby zwi´kszyç mo˝liwoÊci kwaterunkowe, musisz budowaç domy, jednak
w miar´ rozwoju osady zwracaj uwag´ na zapasy ˝ywnoÊci i swojà
popularnoÊç.

20 21
 Dodatni lub ujemny wp∏yw liczby typów ˝ywnoÊci i obfitoÊci racji na popularnoÊç jest Poni˝sza tabela przedstawia dodatni i ujemny wp∏yw ró˝nych stawek podatkowych
nast´pujàcy: na popularnoÊç.

Liczba typów Modyfikator Racje Modyfikator popularnoÊci Szczodra Wi´ksza Drobna Brak Niskie Umiarkowane
∏apówka ∏apówka ∏apówka podatków podatki podatki
˝ywnoÊci do popularnoÊci
None -8
+7 +5 +3 +1 -2 -4
1 0 Half -4
2 +1 Full 0 Wysokie Okrutne Wygórowane Bezlitosne Okrutniejsze Najokrutniejsze
podatki podatki podatki podatki podatki podatki
3 +2 Extra +4
4 +3 -6 -8 -12 -16 -20 -24
Double +8

Porada: naciÊni´cie klawisza G centruje ekran na spichlerzu i wywo∏uje jego panel. Komentarz: próby przyznania ∏apówki z pustego skarbca nie majà ˝adnego wp∏ywu
na popularnoÊç.

3.2. Podatki
Porada: naciÊni´cie klawisza H centruje widok na siedzibie i otwiera jej panel.
Prosty lud w grze „Krzy˝owiec” nie lubi p∏aciç podatków, wi´c ka˝da stawka
podatkowa wy˝sza od zera b´dzie mia∏a negatywny wp∏yw na twojà popularnoÊç.
3.3. Zat∏oczenie
Twoja siedziba ma niewielkà powierzchni´ mieszkalnà, która wystarcza na poczàtek,
jednak w trakcie gry b´dziesz musia∏ jà zwi´kszyç, budujàc domy. Ka˝dy dom jest
schronieniem dla kolejnych oÊmiu osób.
Problem zat∏oczenia pojawia si´, gdy populacja przekracza dost´pnà
powierzchni´ mieszkaniowà. W takim wypadku wskaênik populacji
zmienia kolor na czerwony, wskazujàc, ˝e wystàpi∏o przeludnienie.
Je˝eli twój skarbiec jest pe∏en, mo˝esz si´ zdecydowaç na przyznanie poddanym Zat∏oczenie mo˝e byç skutkiem usuni´cia domu lub jego zniszczenia
∏apówki, wr´czanej pod postacià comiesi´cznego datku. przez wroga – aby temu zaradziç, po prostu zbuduj wi´cej domów.

3.4. Wyst´py artystyczne i inne wydarzenia

Od czasu do czasu w trakcie rozgrywki w twoim zamku z∏o˝à

Taka decyzja b´dzie mia∏a pozytywny wp∏yw na twojà popularnoÊç.
Podpowiedê: docenisz wartoÊç ∏apówek, gdy zacznie brakowaç ci ˝ywnoÊci. Zmiana
racji na po∏owiczne i przyznanie ∏apówek pozwoli zminimalizowaç spadek
popularnoÊci do chwili, gdy uda ci si´ uzupe∏niç zapasy w spichlerzu.
niespodziewanà wizyt´ w´drowne trupy, dostarczajàc jego mieszkaƒcom
rozrywki. Podczas ich pobytu w mieÊcie otrzymujesz tymczasowy,
dodatni modyfikator do popularnoÊci.
Inne wydarzenia wyst´pujàce w grze, takie jak ataki lwów lub zaraza, równie˝ mogà
modyfikowaç aktualny poziom twojej popularnoÊci.

22 23
 3.5. Religia
Po zbudowaniu budynku sakralnego w mieÊcie pojawi si´ ksiàdz,
który zacznie b∏ogos∏awiç twoich poddanych.
W panelu religii dost´pnym w raportach skryby mo˝esz sprawdziç,
jaki procent ludzi zosta∏ pob∏ogos∏awiony oraz jaki wp∏yw majà
b∏ogos∏awieƒstwa na twojà popularnoÊç.
B∏ogos∏awieƒstwo udzielone przez duchownego po stosunkowo krótkim czasie traci
swojà moc i dana osoba musi zostaç pob∏ogos∏awiona ponownie. Tak wi´c zaspokaja-
nie duchowych potrzeb spo∏ecznoÊci jest procesem ciàg∏ym. Im wy˝szy jest procento-
wy udzia∏ pob∏ogos∏awionych, tym silniejszy jest wp∏yw b∏ogos∏awieƒstw na twojà
popularnoÊç.
W miar´ wzrostu liczby poddanych, procentowy udzia∏ osób pob∏ogos∏awionych
zacznie spadaç, w konsekwencji obni˝ajàc modyfikator do popularnoÊci. Aby zaradziç
takiej sytuacji, b´dziesz musia∏ wznosiç kolejne budynki sakralne. Wp∏yw b∏ogos∏a-
wieƒstw na modyfikator popularnoÊci mo˝e byç nast´pujàcy:
Pob∏ogos∏awionych Modyfikator popularnoÊci
25% +2
50% +4
75% +6
100% +8
Dodatkowo oprócz modyfikatora zwiàzanego z liczbà osób pob∏ogos∏awionych samo
posiadanie koÊcio∏a w zamku dodaje modyfikator +1 do popularnoÊci, natomiast
katedry – nawet +2 .
Katedry umo˝liwiajà te˝ rekrutacj´ mnichów.
Dost´pne budowle sakralne mo˝esz zobaczyç w kategorii budynków miejskich.
24
3.6. Czynne karczmy
Czynna karczma to taka, do której jest dostarczane piwo i w której znajduje si´
karczmarz. Karczmarz zajmuje si´ dostarczaniem piwa ze sk∏adów – czynnoÊç ta jest
automatyczna. Gdy ju˝ piwo dotrze do karczmy, twoi poddani zacznà je konsumowaç.
Aby sprawdziç, czy karczma jest czynna, zaznacz jà i spójrz na jej panel.
Panel ten pokazuje, ile beczek i dzbanów piwa znajduje si´ w karczmie. Jest na nim
równie˝ wyÊwietlona informacja o liczbie czynnych karczm (z piwem) i procentowym
udziale osób przez nie obs∏ugiwanych w populacji twojego zamku.
W miar´ wzrostu tego wspó∏czynnika wzrasta równie˝ twoja popularnoÊç
Wraz ze wzrostem liczby twoich poddanych udzia∏ osób obs∏ugiwanych przez karczmy
zacznie maleç, wymuszajàc na tobie budow´ kolejnych karczm. Piwo jest konsumo-
wane we wszystkich karczmach w tym samym tempie, bez wzgl´du na ich po∏o˝enie,
jednak do karczm bardziej oddalonych od sk∏adów zapracowany karczmarz wolniej
dostarcza piwo. Karczmy sà dost´pne w kategorii budynków zaopatrzenia. Poni˝ej
przedstawiono wp∏yw konsumpcji piwa na twojà popularnoÊç:
Dost´pnoÊç piwa Modyfikator popularnoÊci
25% +2
50% +4
75% +6
100% +8
25
 3.7. Wspó∏czynnik strachu Ujemny i dodatni wp∏yw wspó∏czynnika strachu na morale wojsk jest nast´pujàcy:

Wspó∏czynnik strachu obrazuje, jak jesteÊ postrzegany przez swoich poddanych Wspó∏czynnik strachu Modyfikator do ataku
– czy jako w∏adca okrutny i bezlitosny, czy te˝ ∏agodny i tolerancyjny. Wskaênik
ten wp∏ywa równie˝ na wydajnoÊç robotników oraz na morale wojsk. -5 -25%

„Upi´kszanie okolicy” na terenie zamku kreuje wizerunek w∏adcy ∏agodnego, -4 -20%

podnosi morale armii i twojà popularnoÊç, jednoczeÊnie obni˝ajàc jednak wydajnoÊç
-3 -15%
pracy robotników.
-2 -10%
Na przyk∏ad zbudowanie ogrodów uszcz´Êliwi wszystkich poddanych, ale
sprawi, ˝e twoi robotnicy zacznà przechadzaç si´ po nich po dostarczeniu -1 -5%
towarów, zamiast od razu wróciç do pracy.
0 0
Upi´kszanie okolicy jest dost´pne po klikni´ciu na przycisku „Upi´kszanie okolicy”
w kategorii budynków miejskich. +1 +5%
+2 +10%
+3 +15%
+4 +20%
+5 +25%

Mo˝esz si´ te˝ oczywiÊcie wykreowaç na w∏adc´ okrutnego i bezlitosnego.

Budowanie narz´dzi tortur podnosi wydajnoÊç pracy robotników, ale – jak
∏atwo mo˝na si´ domyÊleç – ma równie˝ negatywny wp∏yw na twojà popu-
larnoÊç i zmniejsza morale wojska.
Przyk∏adowo postawienie kilku szubienic mo˝e okazaç si´ decyzjà niezbyt popularnà,
ale skutecznie zach´ci ludzi do w∏o˝enia w swojà prac´ odrobin´ wi´kszego wysi∏ku.
Twoi pracownicy zacznà przynosiç wi´cej towarów do sk∏adów, spichlerza i zbrojowni.
Dost´p do narz´dzi tortur jest mo˝liwy po klikni´ciu na przycisku „Narz´dzia tortur”
w kategorii budynków miejskich.
Podpowiedê: informacje o aktualnie zbudowanych narz´dziach tortur i upi´kszonej
okolicy, jak równie˝ o ich liczbie potrzebnej do osiàgni´cia kolejnego
poziomu wskaênika strachu, mo˝esz uzyskaç, klikajàc na przycisku
wskaênika strachu w menu raportów skryby.
4.0. ˚ywnoÊç i surowce
Niniejszy rozdzia∏ nauczy ci´, jak sprawnie zarzàdzaç zapasami ˝ywnoÊci, surowców
i z∏ota. W „Krzy˝owcu” istniejà trzy rodzaje dost´pnych dóbr:
• ˚ywnoÊç
• Surowce
• Uzbrojenie

Komentarz: wi´cej informacji na temat uzbrojenia podano w rozdziale

„Towary wojskowe i zbrojownia”.
Po rozpocz´ciu nowej gry ujrzysz przeje˝d˝ajàcy u góry ekranu wóz,
sygnalizujàcy dostaw´ twoich poczàtkowych zasobów.
Twoje poczàtkowe zasoby sà wyÊwietlone w lewym górnym naro˝niku ekranu do mo-
mentu wybudowania sk∏adów, spichlerza lub zbrojowni, w których b´dà sk∏adowane.

26 27
 4.1. Sk∏ad zapasów
Wszelkie surowce, które zbierzesz lub wytworzysz, zostanà umieszczone w sk∏adzie.
Ka˝dy kwadrat sk∏adu mo˝e pomieÊciç do czterech typów surowców.
Mo˝esz z grubsza oszacowaç iloÊç swoich surowców,
spoglàdajàc na sk∏ady. Aby uzyskaç dok∏adne informa-
cje, kliknij lewym przyciskiem myszy na sk∏adach.
Porada: ten sam panel jest równie˝ dost´pny po klikni´ciu na przycisku „Sk∏ady”
w menu raportów skryby.
Gdy zabraknie ci miejsca na sk∏adowanie surowców, dodatkowe kwadraty sk∏adu
musisz umieÊciç obok istniejàcych.
Podpowiedê: dobrze jest zostawiç troch´ miejsca wokó∏ sk∏adu na wypadek, gdybyÊ
musia∏ rozbudowaç je w póêniejszym czasie.
28
4.2. Surowce
¸àcznie w grze pojawia si´ osiem rodzajów surowców, które mo˝esz przechowywaç na
sk∏adzie. Niektóre z nich to materia∏y w stanie surowym, inne to towary przetworzone.
Pszenica: Uprawiana na farmach pszenicy, stanowi pierwsze ogniwo
najbardziej wydajnego ∏aƒcucha produkcji ˝ywnoÊci w „Krzy˝owcu”.
Farmy pszenicy mo˝na zak∏adaç jedynie w oazach.
Màka: Màka powstaje z pszenicy w m∏ynie. Jest niezb´dna do wypieku
chleba.
Chmiel: RoÊnie na farmach chmielu. JeÊli chcesz warzyç piwo, najpierw
musisz wyhodowaç chmiel, który mo˝na sadziç jedynie w oazie.
Piwo: Piwo jest warzone w browarze i wymaga zaopatrzenia w chmiel.
Gdy piwo zostanie dostarczone do karczm, otrzymasz dodatni modyfika-
tor do popularnoÊci.
Kamieƒ: Wydobywajàce go kamienio∏omy muszà byç budowane na zwa-
∏owiskach kamienia. Jest on niezb´dny do budowy wi´kszoÊci struktur
obronnych zamku.
˚elazo: Wydobywajàce je kopalnie muszà byç budowane na rdzawych
ska∏ach znajdujàcych si´ na szczytach wzgórz. ˚elazo b´dzie ci potrzeb-
ne do wytwarzania bardziej zaawansowanych typów broni i zbroi.
Drewno: Drewno jest zbierane przez drwali, a przydaje si´ do wznoszenia
wi´kszoÊci budynków. Jest równie˝ potrzebne do produkcji prostej broni.
Smo∏a: Znajdziesz jà na mokrad∏ach. Gdy ju˝ zbudujesz odkrywk´ smo∏y
na bagnach, robotnicy rozpocznà jej wydobycie. Smo∏a jest niezb´dna do
produkcji wrzàcego oleju i kopania smolnych rowów.
29
 4.3. Spichlerz
Spichlerz jest miejscem, w którym sà sk∏adowane zapasy ˝ywnoÊci. Klikni´cie lewym
przyciskiem myszy na spichlerzu wywo∏uje panel, na którym mo˝esz zmieniaç iloÊç
˝ywnoÊci wydawanej poddanym. Parametr ten dalej b´dziemy nazywaç racjonowa-
niem ˝ywnoÊci.
Zielony pasek po lewej stronie to wskaênik tempa konsumpcji. Za ka˝dym razem,
gdy wype∏nia si´ on ca∏kowicie kolorem zielonym, ze spichlerza ubywa jedna jednost-
ka ˝ywnoÊci. Im wi´ksza jest liczba ludnoÊci zamieszkujàcej twój zamek i im wi´ksze
wydajesz jej racje, tym szybciej ulegajà wyczerpaniu zapasy w spichlerzu.
Trzy liczby poni˝ej wskazujà iloÊç ˝ywnoÊci w spichlerzu, czas, na jaki ten zapas
wystarczy, oraz liczb´ typów ˝ywnoÊci konsumowanych przez lud.
Z prawej strony panelu znajduje si´ pi´ç talerzy z ró˝nej wielkoÊci porcjami,
symbolizujà one ró˝ne ustawienia racjonowania – od „Bez racji” do „podwójne racje”.
Zmniejszanie racji poni˝ej wielkoÊci poczàtkowej „Pe∏ne racje” ma negatywny wp∏yw na
twojà popularnoÊç, podczas gdy zwi´kszenie ich wp∏ywa na popularnoÊç korzystnie.
Je˝eli przytrzymasz kursor myszy nad spichlerzem, to jego dach stanie si´ przezroczy-
sty i b´dziesz móg∏ zajrzeç do wewnàtrz. To, co w nim ujrzysz, powinno daç ci ogólnà
informacj´ o iloÊci i jakoÊci zgromadzonej ˝ywnoÊci.
Aby dok∏adnie okreÊliç liczb´ jednostek ka˝dego typu ˝ywnoÊci,
kliknij na raporcie ˝ywnoÊci w panelu spichlerza.
Podpowiedê: ten sam panel mo˝esz równie˝ otworzyç, wybierajàc raport ˝ywnoÊci
w menu raportów skryby.
30
To w∏aÊnie tutaj mo˝esz sprawdziç, jakiego typu ˝ywnoÊci zaczyna brakowaç. Klikajàc
na poszczególnych typach ˝ywnoÊci, mo˝esz wstrzymaç lub wznowiç ich konsumpcj´.
Aby zwi´kszyç powierzchni´ magazynowania ˝ywnoÊci, zbuduj kolejne spichlerze
przylegajàce do istniejàcego.
4.4. Rodzaje ˝ywnoÊci
W „Krzy˝owcu” istniejà cztery typy ˝ywnoÊci, wszystkie sk∏adowane w spichlerzu.
Ka˝dy z nich ma swoje zalety i wady.
Mi´so: Zdobywajà je myÊliwi po zbudowaniu chaty myÊliwskiej.
W ten sposób mo˝na szybko gromadziç doÊç du˝e iloÊci ˝ywnoÊci,
jednak migracje zwierzyny ∏ownej i zbyt cz´ste polowania sprawiajà,
˝e mi´so nie jest zbyt pewnym êród∏em po˝ywienia.
Jab∏ka: Rosnà w twoich sadach, które z kolei muszà byç sadzone
w oazach. Szybko zaczynajà dostarczaç po˝ywienia, lecz wymagajà
du˝ych powierzchni uprawnych. Produkcja jab∏ek jest pewniejsza ni˝
polowania i bardziej wydajna ni˝ produkcja sera.
Ser: Jest wytwarzany w zagrodach byd∏a, które muszà byç zak∏adane
w oazach. Produkcja sera na poczàtku jest powolna, dopiero po wyhodo-
waniu trzech krów farmer zacznie je doiç i wytwarzaç ser. Gdy ju˝ si´
rozpocznie, jest odrobin´ wydajniejsza ni˝ polowania. Je˝eli zdecydujesz
si´ na wytwarzanie skórzanych zbroi lub u˝ycie krów jako amunicji
przeciwko wrogom, ucierpi na tym produkcja sera.
Chleb: Jest wypiekany w piekarni, wymaga sta∏ych dostaw màki, która
z kolei powstaje z pszenicy. ¸aƒcuch produkcyjny wiodàcy do chleba jest
czasoch∏onny i wymaga zaanga˝owania wi´kszych zasobów na samym
poczàtku, lecz jest najwydajniejszym êród∏em ˝ywnoÊci w grze. Tak jak
w wypadku sadów jab∏oni, farmy pszenicy muszà byç zak∏adane w oa-
zach, dlatego czasami b´dziesz musia∏ zastanowiç si´ nad optymalnym
wykorzystaniem dost´pnej powierzchni uprawnej.
Podpowiedê: jeden m∏yn mo˝e zaopatrywaç do dwunastu piekarni i korzystaç
z trzech farm pszenicy.
31
 4.5. Stawki podatkowe 4.6. Targowisko
Kliknij lewym przyciskiem myszy na swojej siedzibie, aby wywo∏aç panel podatków. Na targowisku mo˝esz kupowaç i sprzedawaç towary. Klikni´cie lewym przyciskiem
myszy na targowisku wywo∏a panel handlu.

Suwak pozwala podnosiç podatki lub przekupywaç w∏asnych poddanych.

Ikona wagi z prawej strony otwiera cennik wszystkich dost´pnych towarów. Mo˝esz
Komentarz: podrozdzia∏ „Podatki” opisuje, w jaki sposób stawka podatkowa wp∏ywa tam sprawdziç cen´ zakupu i sprzeda˝y ka˝dego dost´pnego u handlarza towaru.
na twojà popularnoÊç.
Je˝eli posiadasz nadmiar z∏ota w skarbcu, mo˝e zdecydowaç si´ na zmniejszenie
stawek podatkowych do punktu, w którym zaczniesz wyp∏acaç ludziom ∏apówki,
zach´cajàc ich, aby zostali przy tobie. Dzi´ki temu uzyskasz dodatni modyfikator
do popularnoÊci.

Komentarz: niektóre towary mogà byç niedost´pne we wczesnej fazie gry.

Trzy pierwsze ikony wywo∏ujà panel handlu, odpowiednio, ˝ywnoÊci, surowców

lub uzbrojenia.
Mo˝esz te˝ podjàç decyzj´ o podniesieniu podatków, aby troch´ zarobiç. Wy˝sze
podatki b´dà mia∏y negatywny wp∏yw na twojà popularnoÊç. Najwy˝sza stawka
podatkowa, „najokrutniejsze podatki”, sprawia, ˝e odbierasz swoim poddanym
ka˝dy wypracowany grosz, i ma katastrofalny wp∏yw na twojà popularnoÊç,
dlatego powinna byç ustanawiana na bardzo krótkie okresy.

Po jego otwarciu kliknij na towarze, którym chcesz handlowaç, a nast´pnie kliknij na

przycisku sprzeda˝y lub zakupu.
Komentarz: na rynku obraca si´ partiami towaru, dlatego musisz kupowaç
i sprzedawaç jednorazowo co najmniej pi´ç jednostek.

Przejdê do raportu ze skarbca, aby dok∏adnie zapoznaç si´ z bie˝àcà sytuacjà

finansowà zamku.

32 33
 Wekiera Kuênia 1 jednostka ˝elaza

Porada: naciÊni´cie klawisza „M” wywo∏a panel handlu i wyÊrodkuje ekran Miecz Kuênia 1 jednostka ˝elaza
na targowisku.

5.0. Si∏y zbrojne

W tym rozdziale dowiesz si´ wszystkiego, co musisz wiedzieç o tworzeniu i dowodze- Zbroja skórzana Garbarnia jedna krowa wystarcza na trzy zbroje
niu armià.

5.1. Towary wojskowe i zbrojownia

Zbroja metalowa P∏atnerz 1 jednostka ˝elaza
W „Krzy˝owcu” b´dziesz mia∏ do czynienia z oÊmioma typami broni. Wszystkie sà
przechowywane w zbrojowni. Aby sprawdziç, jakà liczbà broni i zbroi dysponujesz,
kliknij na zbrojowni. 5.2. Koszary
Broƒ Powstaje w Wymagane zasoby W tym miejscu wynajmujesz i szkolisz swoje wojsko. Klikni´cie na tym budynku
wywo∏a panel koszar.

¸uk Warsztat ∏uczniczy 2 jednostki drewna

Aby sprawdziç, jaka broƒ jest wymagana do wynaj´cia konkretnej jednostki, przesuƒ
Kusza Warsztat ∏uczniczy 3 jednostki drewna kursor myszy nad danà jednostk´, a niezb´dna broƒ i zbroja zostanà podÊwietlone na
liÊcie poni˝ej.

W∏ócznia Grotnik 1 jednostka drewna

Pika Grotnik 2 jednostki drewna

34 35
 Je˝eli oprócz wymaganego uzbrojenia dost´pni sà rekruci, kliknij lewym przyciskiem
myszy na danej jednostce, aby wynajàç jà i przeszkoliç. Twój ˝o∏nierz pojawi si´ przy
ognisku i podejdzie do koszar. ˚o∏nierze nie stanowià twojej si∏y roboczej, dlatego nie
wymagajà dodatkowych domów.
Podpowiedê: naciskajàc klawisz „B” wycentrujesz ekran na koszarach
i wywo∏asz ich panel.
5.3. Obóz najemników
W póêniejszych etapach gry b´dziesz móg∏ zbudowaç obóz najemników. Pozwoli ci on
wynajmowaç arabskich najemników za z∏oto.
Dok∏adny koszt ka˝dej jednostki w z∏ocie zostanie wyÊwietlony u do∏u panelu po prze-
suni´ciu kursora myszy nad wybranà jednostk´.
36
5.4. Dost´pne jednostki
W koszarach mo˝na rekrutowaç siedem typów wojsk europejskich, kolejne trzy jednostki
specjalne mogà byç szkolone w cechach, w grze wyst´pujàc ponadto tajemniczy czarni
mnisi oraz dodatkowo siedem typów jednostek rekrutowanych w obozie najemników.
¸ucznicy: twoje standardowe jednostki strzeleckie. Brak zbroi czyni
z nich jedne z najszybszych oddzia∏ów w grze, jednak w walce wr´cz
∏ucznicy sà praktycznie bezbronni. Ich ∏uki majà daleki zasi´g i sà
bardzo skuteczne przeciw jednostkom niechronionym metalowà zbrojà.
Kusznicy: wojsko to wolniej prze∏adowuje broƒ i wolniej si´ porusza,
ponadto ich zasi´g jest krótszy ni˝ ∏uczników. Jednak celnoÊç kusz jest
wi´ksza, a ich zabójcze be∏ty z ∏atwoÊcià przebijajà metalowe zbroje.
W∏ócznicy: pierwsze dost´pne jednostki walczàce wr´cz, a przy
okazji najtaƒsze. Brak zbroi sprawia, ˝e poruszajà si´ szybciej ni˝
wi´kszoÊç pozosta∏ych wojsk i przydajà si´ do zrzucania drabin
z murów oraz kopania fos. Sà to równie˝ jedne z nielicznych jednostek
potrafiàcych korzystaç z drabin podczas zdobywania murów wroga.
Pikinierzy: ci´˝kie piki i metalowe zbroje spowalniajà ich ruchy,
czynià z nich równie˝ najsilniejsze jednostki defensywne. Pikinierzy
mogà wytrzymaç ci´˝kie ataki i sà niezastàpieni w obronie otwartych
terenów zamku.
Pa∏karze: te brutalne jednostki sà szybkie i zadajà du˝e obra˝enia,
co czyni z nich doskona∏e wojska pierwszego ataku. Nie sà ci´˝ko
opancerzeni i tak jak w∏ócznicy mogà korzystaç z drabin, aby
wspinaç si´ na mury fortec.
Zbrojni: stanowià elit´ wojsk pieszych. Ich ci´˝kie zbroje sprawiajà,
˝e nie ma wolniejszych jednostek w grze, lecz gdy ju˝ dotrà do wroga,
objawia si´ ich niszczycielska si∏a. Sà nieocenieni zarówno w ataku,
jak i w obronie.
Rycerze: najlepiej wyszkoleni, równie szybcy jak i zabójczy w walce.
Rycerze sà równie˝ wyjàtkowo przydatni w ataku z zaskoczenia
w rajdach z zamku i niszczeniu machin obl´˝niczych. Ka˝dy rycerz
dosiada wyhodowanego w stajniach konia.
37
 Kopacze: te jednostki specjalne mogà podkopywaç fundamenty
wrogich murów i wie˝, niszczàc je. Sà oni szkoleni (za cen´ w z∏ocie)
w cechu kopaczy.
Drabiniarze: je˝eli nie potrafisz sprawiç, by mury run´∏y, oni pozwolà
ci dostaç si´ na nie. Drabiniarze sà tani, ale bardzo wra˝liwi na ataki,
dlatego muszà szybko spe∏niç swoje zadanie.
In˝ynierowie: to prawdopodobnie najbardziej wszechstronne
i u˝yteczne jednostki w grze. Sà niezb´dni do budowania wszelkiego
typu sprz´tu obl´˝niczego wewnàtrz i na zewnàtrz zamku.
Mo˝esz ich szkoliç w cechu in˝ynierów.
Czarni mnisi: to z pewnoÊcià bardzo tajemnicze postacie.
Sà wolni, w walce pos∏ugujà si´ d∏ugim drewnianym kijem.
Mo˝na ich rekrutowaç w katedrze.
Arabscy ∏ucznicy: sà podobni w dzia∏aniu do swoich europejskich
odpowiedników i stosunkowo tani.
Niewolnicy: sà to najtaƒsze jednostki w grze. Sà uzbrojeni w p∏onàca
pochodni´ i jeÊli zdo∏ajà przedostaç si´ przez twojà obron´, mogà
zamieniç zamek w kupk´ dymiàcych popio∏ów.
Procarze: te jednostki miotajà kamieniami we wroga, wyrzàdzajàc
powa˝ne obra˝enia, majà jednak krótki zasi´g.
Asasyni: potrafià za pomocà haków wspinaç si´ na mury zamków,
sà przydatni do zdobywania bram wroga.
38
Konni ∏ucznicy: szybcy konni ∏ucznicy sà wielkim cierniem w boku
Europejczyków. Umiej´tnoÊç prowadzenia ostrza∏u w ruchu pozwala
im krà˝yç wokó∏ celu, nie przerywajàc ognia.
Arabscy szabliÊci: nie sà tak dobrze opancerzeni jak europejscy
zbrojni, sà jednak odrobin´ szybsi.
Miotacze ognia: atakujà nieprzyjaciela, miotajàc p∏onàce granaty
lub wypuszczajàc greckie ognie, zabójcze zarówno dla ludzi,
jak i budynków.
5.5. Gromadzenie oddzia∏ów
Zaznaczanie jednostek
Pojedynczà jednostk´ mo˝esz zaznaczyç, klikajàc
na niej lewym przyciskiem myszy. Aby zaznaczyç
grup´ jednostek, przytrzymaj lewy przycisk my-
szy, a nast´pnie przeciàgnij zaznaczenie wokó∏
nich. Gdy zwolnisz przycisk myszy, wszystkie
jednostki, które znalaz∏y si´ w obr´bie zaznacze-
nia, b´dà aktywne.
Dodatkowe opcje zaznaczania jednostek:
Do zaznaczonych jednostek mo˝na dodawaç lub odznaczaç kolejne, klikajàc na nich
i jednoczeÊnie naciskajàc klawisz SHIFT. Grupy jednostek mogà byç dodane do zazna-
czenia przez obwiedzenie ich kursorem z przytrzymanym klawiszem SHIFT. Dwukrotne
klikni´cie na jednostce zaznacza wszystkie jednostki danego typu widoczne na ekranie.
Interfejs armii
Po zaznaczeniu wielu jednostek u do∏u ekranu
zostanie wyÊwietlony interfejs armii, na którym
znajdujà si´ przyciski komend (po lewej) i panel
informacji o jednostkach (po prawej).
Panel informacji o jednostkach wskazuje typy i liczb´ jednostek zaznaczonych,
pozwala równie˝ zaznaczaç i usuwaç zaznaczenie z wybranych formacji wojsk.
39
 Klikni´cie lewym przyciskiem myszy na ikonie jednostki zaznaczy tylko t´ jednostk´,
podczas gry prawy przycisk usunie zaznaczenie tylko z wybranej jednostki.
Grupowanie jednostek
Grupowanie jednostek pozwala stworzyç oddzia∏ ˝o∏nierzy, którym mo˝esz dowodziç
równoczeÊnie.
1. Aby stworzyç oddzia∏ jednostek, najpierw zaznacz wybranych ˝o∏nierzy.
2. Nast´pnie przytrzymaj naciÊni´ty klawisz CTRL i naciÊnij klawisz numeryczny,
przypisujàc go do oddzia∏u.
3. Gdy danemu oddzia∏owi przypiszesz klawisz numeryczny, naciÊni´cie go zaznaczy
ca∏à grup´. Na przyk∏ad naciskajàc klawisz 1 na klawiaturze zaznacza si´ oddzia∏
numer 1. Ponowne naciÊni´cie tego klawisza centruje ekran na bie˝àcej lokacji
grupy.
5.6. Rozkazy marszu
Gdy jest zaznaczona jakaÊ jednostka, kursor myszy zmienia
si´ w kursor ruchu. Zielony kursor oznacza, ˝e jednostka mo˝e
zostaç skierowana w dane miejsce, natomiast czerwony krzy˝yk
z obracajàcà si´ ikonà przeczenia oznacza, ˝e miejsce jest
niedost´pne.
Kierowanie jednostek na mury i wie˝e:
Aby ulokowaç wojska na murach lub strukturach obronnych, zaznacz wybra-
ne jednostki, a nast´pnie, gdy pojawi si´ kursor fortyfikacji, kliknij lewym
przyciskiem myszy, aby skierowaç ˝o∏nierzy w wybrane miejsce.
Komentarz: je˝eli pojawi si´ czerwony krzy˝yk, ca∏kiem mo˝liwe, ˝e nie istniejà
schody wiodàce na szczyt budynku lub muru.
Patrol:
Mo˝esz wydaç jednostce rozkaz patrolowania terenu mi´dzy dwoma
punktami. PrzemieÊç jednostk´ do miejsca, skàd ma rozpoczynaç patrol,
kliknij na przycisku patrolu, a nast´pnie wska˝ punkt koƒcowy patrolu.
Jednostka rozpocznie patrol, przemieszczajàc si´ tam i z powrotem mi´dzy
wyznaczonymi punktami.
Ustawienia patrolu zaawansowanego:
1. Zaznacz jednostk´ i kliknij na przycisku patrolu.
2. Przytrzymujàc naciÊni´ty klawisz SHIFT, kliknij lewym przyciskiem myszy,
aby umieÊciç znacznik patrolu (mo˝esz wyznaczyç do 10 takich znaczników).
40
3. Gdy zakoƒczysz edycj´ znaczników patrolu, kliknij prawym przyciskiem myszy,
aby powróciç do gry.
4. Jednostka rozpocznie patrol, poruszajàc si´ mi´dzy znacznikami patrolu
w kolejnoÊci, w jakiej je umieszcza∏eÊ.
Komentarz: poruszajàcà si´ grup´ jednostek mo˝esz zatrzymaç, klikajàc na
przycisku „Stop”.
5.7. Zmiana trybu dzia∏ania jednostek
Trzy górne przyciski panelu dowodzenia definiujà sposób
zachowania jednostek w walce.
Utrzymaj pozycj´ – jednostka, która otrzyma taki rozkaz, nie ruszy si´ z miejsca,
je˝eli nie otrzyma innych rozkazów. B´dzie broniç si´ przed atakami nieprzyjaciela,
a jeÊli jest wyposa˝ona w broƒ miotajàcà, to rozpocznie ostrza∏, gdy wrogie wojska
wejdà w stref´ ra˝enia.
Postawa obronna – jednostka w postawie obronnej mo˝e oddalaç si´ na niewielki
dystans od wyznaczonego miejsca, atakujàc wroga, który zanadto si´ zbli˝y∏.
Gdy zabraknie jednostek nieprzyjaciela, ˝o∏nierz powraca na pierwotnà pozycj´.
Postawa agresywna – jednostki zachowujàce postaw´ agresywnà b´dà szuka∏y
i atakowa∏y wrogie wojska. Gdy przeciwnik zostanie pokonany, rozpocznà poszukiwa-
nia kolejnego przed powrotem na wyznaczone pozycje. Jednostki agresywne czynnie
odpowiedzà na ostrza∏.
5.8. Rozkazy wojskowe
Atak na wroga
Aby zaatakowaç wroga, zaznacz w∏asnà jednostk´ i gdy pojawi
si´ czerwony wskaênik, kliknij na wrogu, którego pragniesz zaatakowaç.
Niektóre jednostki oprócz ataku podstawowego mogà wyprowadzaç ataki dodatkowe,
dost´pne po klikni´ciu na przycisku ataku specjalnego w lewym dolnym naro˝niku
panelu jednostki. Przycisk ten zmienia si´ w zale˝noÊci od tego, jaka jednostka jest
zaznaczona.
W wypadku jednostek wyposa˝onych w broƒ dystansowà zmienia si´ on
w przycisk „Atakuj tutaj”. Klikni´cie na nim pozwala ci wskazaç obszar ataku.
41
 Na ekranie pojawi si´ kràg pochodni wskazujàc obszar, który zostanie
ostrzelany. Ten tryb ataku jest bardzo przydatny do prowadzenia ognia
przeciw jednostkom znajdujàcym si´ za murami zamków.
Gdy zaznaczony jest in˝ynier obs∏ugujàcy kocio∏, przycisk ten zmieni si´
w przycisk „Wylej olej”.
Po klikni´ciu na tym przycisku nad g∏owà in˝yniera zostanie
wyÊwietlony okràg ze strza∏kà pokazujàcà kierunek, w którym olej
b´dzie wylany. Przesuwajàc kursor, zmieniasz ten kierunek, klikni´cie
lewym przyciskiem myszy wydaje rozkaz wylania oleju.
Po opró˝nieniu kot∏a twój in˝ynier automatycznie uda si´ uzupe∏niç naczynie,
a nast´pnie wróci na stanowisko.
Podpowiedê: in˝ynierowie w postawie agresywnej wylejà olej, gdy w ich zasi´gu
pojawi si´ jedna jednostka wroga. Postawa obronna sprawia,
˝e wylejà olej, gdy b´dà to trzy jednostki.
Je˝eli jest zaznaczony kopacz, przycisk ataku specjalnego zmieni si´ w przy-
cisk „Kop tutaj”. Po klikni´ciu na nim i wskazaniu miejsca na ekranie lewym
przyciskiem myszy, kopacz rozpocznie prac´, kierujàc si´ w stron´ najbli˝szego
potencjalnego celu.
Komentarz: w podrozdziale „Kopanie tuneli” znajdziesz wi´cej informacji
na ten temat.
Tak samo jak w wypadku ataków specjalnych, niektórym jednostkom mo˝na wydaç
specjalne rozkazy. Gdy zaznaczony jest in˝ynier, w panelu jednostki pojawi si´ przy-
cisk budowy. Klikajàc na nim, wywo∏ujesz list´ dost´pnych machin obl´˝niczych.
Komentarz: rozdzia∏ „Walka obl´˝nicza” dostarcza dodatkowych informacji
o budowaniu machin obl´˝niczych.
Komentarz: je˝eli ognisko jest niedost´pne, jednostka zostanie usuni´ta z mapy.
Podpowiedê: zadbaj o zbudowanie dodatkowych domów po rozwiàzaniu jednostek,
w innym wypadku twoja popularnoÊç ucierpi z powodu zat∏oczenia.
Atakowanie wroga w∏asnym lordem:
W grze jednoosobowej mo˝esz wydaç lordowi rozkaz ataku na wrogà jednostk´, nie
mo˝na jednak rozkazaç mu przejÊç w inne miejsce ni˝ do w∏asnej siedziby. Je˝eli na
ekranie znajdujà si´ wrogie jednostki, lord bezpiecznie powróci do siedziby, chyba ˝e
rozka˝esz mu je zaatakowaç. W grach wieloosobowych i pojedynkach masz pe∏nà
kontrol´ nad lordem.
5.9. Znaczniki mapy
Obszary na mapie mo˝esz oznaczaç, przytrzymujàc klawisze ALT i CTRL, a nast´pnie
naciskajàc klawisz numeryczny. Aby szybko powróciç do tak oznaczonego miejsca,
przytrzymaj naciÊni´ty klawisz ALT i wybierz odpowiednià cyfr´ na klawiaturze.
Aby na przyk∏ad oznaczyç okolice kamienio∏omu, wyÊrodkuj ekran nad nimi.
Teraz, trzymajàc naciÊni´te klawisze ALT i CTRL, naciÊnij klawisz 1 na klawiaturze.
Aby szybko powróciç w okolice kamienio∏omu, przytrzymaj klawisz ALT i naciÊnij
klawisz 1. Mo˝esz równie˝ skorzystaç z nast´pujàcych klawiszy skrótów:
– siedziba
– spichlerz
– targowisko

Katapulty i trebusze majà dodatkowy przycisk „Wystrzel krow´” dost´pny

w wybranych misjach tak d∏ugo, jak d∏ugo masz krowy, którymi móg∏byÊ – koszary
strzelaç (ich liczba jest podana na ikonie krowy).
Katapulty i trebusze majà ograniczone zapasy kamienia, przestajà strzelaç,
gdy zostanà one wyczerpane. Je˝eli posiadasz doÊç kamienia na sk∏adach, – drogowskaz
mo˝esz uzupe∏niç ich zapas amunicji, klikajàc na ikonie pokazanej obok.
W ten sposób wymienisz 10 jednostek kamienia na 20 g∏azów.
Aby rozwiàzaç jednostk´, klikaj na przycisku „Rozwià˝” w panelu jednostki.
˚o∏nierz zmieni si´ z powrotem w ch∏opa i powróci do ogniska, by czekaç tam
na zaj´cie.

42 43
 6.0. Obrona zamku
Niniejszy rozdzia∏ nauczy ci´ ró˝nych metod obrony wzniesionego w pocie czo∏a zamku.
6.1. Brama
Ten budynek powinieneÊ zbudowaç doÊç wczeÊnie,
gdy˝ po wzniesieniu murów twoi robotnicy b´dà
musieli w jakiÊ sposób dostawaç si´ do Êrodka.
Aby zbudowaç bram´, zaznacz obiekty zamkowe
i kliknij na przycisku bramy. Lewym przyciskiem myszy
wybierz jednà z dost´pnych bram, a przed wybudowa-
niem okreÊl jej orientacj´.
Podpowiedê: nigdy nie pozostawiaj bramy bez ochrony swoich wojsk. Je˝eli wróg
dostanie si´ na jej szczyt, zajmie jà i b´dzie móg∏ otworzyç bram´.
6.2. Wznoszenie niskich i wysokich murów
Mury znajdujà si´ w kategorii obiektów zamkowych.
Po wybraniu muru, kliknij i przytrzymaj lewy przycisk myszy,
a nast´pnie powoli przesuwaj kursor. JeÊli w twoich sk∏adach
nie zabraknie kamienia, na ekranie pojawi si´ mur. Budow´
muru zatwierdzasz, zwalniajàc lewy przycisk myszy.
Porada: mo˝esz budowaç mury dowolnej gruboÊci, grubsze znacznie d∏u˝ej opierajà
si´ atakom nieprzyjaciela.
Mury z blankami mo˝esz wznosiç tu˝ przy zwyk∏ych murach, stanowià one dodatko-
wà ochron´. Niskie mury sà znacznie taƒsze w produkcji ni˝ wysokie, jednak ∏atwiej
je zniszczyç.
Komentarz: jeÊli dowolny element przysz∏ej fortyfikacji znajdzie si´ w miejscu,
w którym nie mo˝na nic budowaç, to podczas przesuwania kursora
ca∏y mur zmieni kolor na czerwony.
44
6.3. Wie˝e i baszty
Sà dost´pne w cz´Êci obronnej panelu obiektów zamkowych. Wie˝e i baszty nie sà
wra˝liwe na dzia∏ania drabiniarzy i asasynów, wykazujà tak˝e znacznie wi´kszà od-
pornoÊç od murów. Ponadto pozwalajà zwi´kszyç zasi´g broni strzeleckiej i stanowià
doskona∏à os∏on´ przeciwko pociskom miotanym przez nieprzyjaciela.
Wie˝yczki obserwacyjne i niewielkie wie˝e sà tanie
w budowie, jednak miejsca w nich wystarcza jedynie dla
niewielkich oddzia∏ów, nie mo˝na w nich lokowaç machin
obl´˝niczych i sà podatne na podkopy.
Baszty sà bardziej kosztowne, ale mieÊci si´ w nich wi´cej
jednostek, stanowià równie˝ doskona∏e stanowisko machin
obl´˝niczych i sà niewra˝liwe na podkopywanie. Jednostki
dostajà si´ do baszt po murach. Przy baszcie musisz zbudowaç
mur, który pozwoli twoim wojskom dostaç si´ do wn´trza, jeÊli
tylko prowadzà doƒ schody (patrz ni˝ej).
6.4. Wznoszenie schodów
Aby twoje jednostki mog∏y dostaç si´ na mury, muszà do nich
przylegaç schody lub brama. Schody sà budowane podobnie jak
mury, z zastrze˝eniem, ˝e muszà przylegaç do istniejàcego muru
lub bramy. Aby rozpoczàç budow´, wybierz schody z panelu
i przesuƒ kursor w pobli˝e fragmentu muru. Teraz kliknij i przy-
trzymaj lewy przycisk myszy i powoli przesuƒ kursor. Na ekranie
pojawi si´ zarys schodów. Gdy uznasz, ˝e ich po∏o˝enie jest w∏aÊci-
we, zwolnij lewy przycisk myszy aby zatwierdziç budow´.
Porada: aby po∏àczyç niskie i wysokie mury, przeciàgnij dwa elementy schodów
z wysokiego muru. Najni˝szy element schodów znajdzie si´ na poziomie
niskiego muru.
45
 6.5. Pu∏apki 6.7. Stacjonarne machiny obl´˝nicze
W „Krzy˝owcu” istniejà dwa typy pu∏apek. Machiny obl´˝nicze znajdujàce si´ w zamku, takie jak mangonele czy balisty, mogà
byç umieszczane na szczytach baszt. Po zbudowaniu muszà byç obs∏ugiwane przez
Pierwszy z nich to wilcze do∏y, czyli g∏´bokie, zamaskowane in˝ynierów.
do∏y z zaostrzonymi palami wbitymi w dno. Wilcze do∏y sà
widoczne i nieszkodliwe dla twoich poddanych, ale niewi- Mangonele miotajà od∏amki skalne zabójcze dla oddzia∏ów
dzialne dla wroga, który ginie, wpadajàc w nie. piechoty, lecz doÊç niecelne.
Pu∏apkà drugiego rodzaju jest smolny rów. To po prostu wykop
wype∏niony smo∏à wydobywanà na moczarach, który po jej
podpaleniu p∏onàcà strza∏à zamienia si´ w ogniste piek∏o.
Aby podpaliç smolny rów, potrzebny b´dzie ∏ucznik z dost´-
pem do koksownika. Wska˝ smolny rów jako cel jego ataku,
Balisty strzelajàce pojedynczymi pociskami sà znacznie
a wystrzeli on p∏onàcà strza∏´, która wznieci ogieƒ.
celniejsze i niezwykle skuteczne przeciwko wrogim machi-
nom obl´˝niczym.
6.6. Kopanie fosy
Ta brudna robota pozwala na doskona∏e
zabezpieczenie zamku. Aby rozpoczàç
wykopy, musisz najpierw wskazaç,
gdzie ma si´ znajdowaç fosa. Mo˝esz to
6.8. Wrzàcy olej
zrobiç, klikajàc na przycisku „Kop fos´” Wrzàcy olej to wyjàtkowa broƒ defensywna,
w kategorii obiektów zamkowych, dziesiàtkujàca oblegajàce wojska. Aby wyposa˝yç
a nast´pnie klikajàc lewym przyciskiem in˝yniera w naczynie z olejem, musisz przeznaczyç
myszy na wybranym fragmencie terenu. go do s∏u˝by przy wrzàcym oleju. Najpierw
Je˝eli chcia∏byÊ zmieniç uk∏ad fosy, zaznacz in˝yniera, a nast´pnie przesuƒ kursor nad
kliknij na przycisku „Brak fosy” i skory- kocio∏ z olejem. Gdy kursor zmieni si´ we wskazu-
guj swoje plany, klikajàc lewym przyciskiem myszy. Gdy wreszcie uznasz, ˝e plan jàcà w dó∏ strza∏k´, kliknij lewym przyciskiem
ci odpowiada, zaznacz kilka jednostek, a nast´pnie przesuƒ kursor nad przysz∏à fos´. myszy, a in˝ynier rozpocznie s∏u˝b´ przy wrzàcym
Kiedy kursor zmieni si´ w ∏opat´, kliknij lewym przyciskiem myszy, a wybrane jed- oleju. Z poczàtku in˝ynier zajmie si´ wype∏nieniem kot∏a smo∏à i rozlewaniem jej do
nostki podejdà i rozpocznà kopanie fosy. Fos´ mo˝esz usunàç za pomocà przycisku naczyƒ innych in˝ynierów. Kolejni in˝ynierowie zabiorà naczynia z wrzàcym olejem,
„Usuƒ”. Je˝eli chcesz zasypaç fos´ nieprzyjaciela, to wybierz kilka jednostek i kliknij które od tej chwili mogà byç wykorzystane przeciwko oddzia∏om wroga!
na fosie.
Komentarz: wi´cej informacji na temat wykorzystania wrzàcego oleju znajdziesz
Porada: niektóre jednostki bardziej przyk∏adajà si´ do kopania ni˝ inne, sà te˝ takie, w podrozdziale „Rozkazy wojskowe”.
które odmówià wykonania tego rozkazu.
Bram´ mo˝esz wyposa˝yç w most zwodzony. Pozwoli on ludziom przekraczaç fos´,
a w wypadku obl´˝enia zamku przez wroga mo˝e zostaç podniesiony.

Komentarz: fos´ mo˝na kopaç jedynie na p∏askim, nizinnym terenie.

46 47
 7.0. Walka obl´˝nicza
Niniejszy rozdzia∏ pozwoli ci osiàgnàç mistrzostwo w sztuce zdobywania cudzych
zamków!
Aby móc wykorzystywaç broƒ obl´˝niczà, b´dziesz potrzebowa∏ in˝ynierów do jej
budowy i obs∏ugi. Po zaznaczeniu in˝yniera kliknij na przycisku broni obl´˝niczej,
co spowoduje otwarcie listy dost´pnych machin.
Wybierz tà z nich, którà pragniesz zbudowaç, a nast´pnie wska˝ miejsce, w jakim ma
powstaç. Je˝eli masz doÊç z∏ota w skarbcu, zostanie rozbity namiot obl´˝niczy. Zazna-
czenie namiotu pozwoli ci si´ zorientowaç, jak d∏ugo potrwa budowa wybranej broni.
Podpowiedê: namioty obl´˝nicze sà ∏atwe do zniszczenia przez jednostki walczàce
wr´cz, a znajdujàcy si´ w nich in˝ynierowie sà bezbronni do momentu
ukoƒczenia budowy. Zapewnij namiotom dobrà ochron´.
Ka˝dy typ broni obl´˝niczej wymaga personelu do obs∏ugi. Aby wyznaczyç niezb´dny
personel, zaznacz grup´ in˝ynierów, a nast´pnie przesuƒ kursor nad nieobsadzonà
machin´. Gdy kursor zmieni si´ w strza∏k´ skierowanà w dó∏, wyÊlij in˝ynierów do
obs∏ugi machiny, klikajàc lewym przyciskiem myszy. W zale˝noÊci od rodzaju machiny
ró˝na b´dzie liczba osób jà obs∏ugujàcych.
7.1. Zajmowanie bram
Mo˝esz zajàç bram´, wprowadzajàc na jej szczyt w∏asne jednostki. Najprostszà
metodà jest wykorzystanie drabiniarzy, asasynów lub wie˝ obl´˝niczych. Gdy ju˝ two-
je wojsko zdob´dzie bram´, pojawi si´ na niej twoja flaga, a wrota zostanà otwarte.
7.2. Ruchome tarcze
To sprz´t doskonale chroniàcy przed gradem strza∏ i be∏tów, jednak
nieprzydatny w walce wr´cz. Ka˝da tarcza wymaga jednego in˝yniera
do obs∏ugi.
Podpowiedê: staraj si´ podsuwaç kilka takich tarcz w zasi´g ostrza∏u nieprzyjaciela,
a nast´pnie wycofywaç in˝ynierów. W ten sposób b´dà oni mogli budo-
waç kolejne machiny, a tarcze dalej b´dà chroniç przed pociskami.
48
7.3. Tarany
Tarany sà powolne, ale odporne na ataki i bardzo przydatne podczas
zdobywania bram. Dobrze sprawdzajà si´ równie˝ w niszczeniu wrogich
murów, jeÊli zdo∏ajà si´ do nich przebiç. Ka˝dy taran wymaga czterech
in˝ynierów do obs∏ugi.
7.4. Wie˝e obl´˝nicze
Gdy dotrà na pozycje, te wielkie, mobilne konstrukcje pozwalajà twoim
wojskom szybko zdobywaç wrogie mury. Aby u˝yç wie˝y obl´˝niczej,
zaznacz jà, a nast´pnie wska˝ fragment muru nieprzyjacielskiego zamku.
Gdy wie˝a dotrze wystarczajàco blisko, zatrzyma si´ i wysunie pomost pro-
wadzàcy na mury. Od tej chwili twoje wojska b´dà mog∏y dostaç si´ po nim
do wn´trza zamku. Ka˝dà wie˝´ obl´˝niczà obs∏uguje czterech in˝ynierów.
7.5. Katapulty
Te machiny obl´˝nicze pozwalajà niszczyç wrogie struktury z du˝ej
odleg∏oÊci. Katapulty sà ruchome, stosunkowo celne, majà Êredni zasi´g
i Êrednià si∏´ ra˝enia. Ich ataki prowadzone sà po trajektorii p∏askiej,
dlatego stosunkowo precyzyjnie trafiajà we wrogie obiekty. Katapulty
mogà równie˝ miotaç chore byd∏o do wn´trza wrogiego zamku, szerzàc
zaraz´. Taki atak mo˝na przeprowadziç, klikajàc na przycisku krowy
w menu katapulty, a nast´pnie wskazujàc cel. Ka˝da katapulta
wymaga do obs∏ugi dwóch in˝ynierów.
7.6. Trebusze
Trebusze to doskona∏a broƒ obl´˝nicza sprawdzajàca si´ podczas
niszczenia wrogich fortyfikacji. Sà to bardzo du˝e machiny i po zbudowa-
niu nie mogà byç przemieszczane. Nie sà tak precyzyjne jak katapulty,
jednak rekompensujà ten brak bardzo du˝ym zasi´giem i ogromnà si∏à
ra˝enia. Pociski z trebuszy sà miotane po trajektorii stromotorowej, dlate-
go Êwietnie nadajà si´ one do niszczenia celów za murami. Tak jak kata-
pulty, mogà one miotaç chore byd∏o i siaç zaraz´ we wrogim zamku.
Ka˝dy trebusz wymaga trzech in˝ynierów do obs∏ugi.
7.7. Balista ogniowa
Arabska balista ogniowa ma konstrukcj´ podobnà do europejskiej balisty,
jednak w przeciwieƒstwie do niej jest ruchoma. Broƒ ta jest niesamowicie
celna i doskonale nadaje si´ do niszczenia wrogich wojsk, niszczàc wiele
jednostek przy ka˝dym ataku. Miotane przez nià p∏onàce oszczepy mogà
równie˝ niszczyç wrogie zabudowania, jednak nie czynià szkody
49
strukturom obronnym.
 7.8. Kopanie tuneli
Kolejnym sposobem rzucenia wrogów
na kolana jest kopanie tuneli. Kopacze
mogà podkopywaç struktury obronne,
a nast´pnie zawalaç w∏asne tunele,
przy okazji niszczàc fundamenty
obiektów znajdujàcych si´ nad nimi.
Aby tego dokonaç, zaznacz kopacza,
a nast´pnie kliknij na przycisku kopa-
nia. Musisz wybraç miejsce w pobli˝u
zamku, poniewa˝ istnieje maksymalny
dystans, po przekroczeniu którego tunel sam ulegnie zasypaniu. Po zejÊciu pod ziemi´
kopacz skieruje si´ w stron´ najbli˝szego muru, wie˝y lub bramy, a nast´pnie, podpa-
lajàc stemple, zawali tunel, uszkadzajàc lub niszczàc struktury znajdujàce si´ nad
nim. Kopacze nie mogà kopaç pod fosà ani niszczyç baszt, jednak mogà atakowaç
mniejsze wie˝e i wie˝yczki obserwacyjne.
7.9. Zasypywanie fosy
Jednostkom wojskowym mo˝esz wydaç
rozkaz zasypania wrogiej fosy. W tym
celu zaznacz grup´ jednostek, a nast´p-
nie kliknij na fosie, gdy pojawi si´ ikona
∏opaty. Wyznaczone jednostki skierujà
si´ w stron´ fosy i zacznà ja zasypywaç.
8.0. Dodatkowe informacje
W tym rozdziale przedstawiamy dodatkowe informacje, które mogà okazaç si´ przy-
datne w trakcie twoich podbojów.
50
8.1. Jednostki cywilne
Lord: Jego Lordowska MoÊç to najwa˝niejsza postaç w grze. Lord
jest doskona∏ym wojownikiem oraz sprawuje bezpoÊrednià kontrol´
nad wszystkimi obiektami zamkowymi. Je˝eli lord zginie – przegry-
wasz gr´.
Lady: Mimo ˝e lady mo˝e wydawaç si´ ch∏odna i wynios∏a, w gruncie
rzeczy jest kobietà o z∏otym sercu. Przywyk∏a do ˝ycia w luksusowej
posiad∏oÊci swojego ojca i teraz ci´˝ko jest si´ jej pogodziç ze spartaƒ-
skimi warunkami panujàcymi w zamku.
B∏azen: B∏azen biega po ca∏ym zamku, wywijajàc fiko∏ki i dokuczajàc
ludziom – z tego wzgl´du ˝ycie b∏azna bywa nader krótkie...
Drwale: Drwale zajmujà si´ wycinkà drzew. Sà wyjàtkowo pró˝ni
i uwielbiajà popisywaç si´ umi´Ênieniem przed przechodniami.
MyÊliwi: MyÊliwi polujà na jelenie, a nast´pnie dostarczajà zapasy
mi´sa do spichlerza. Sà to nieokrzesani, ale przyjaêni ludzie, którzy
nigdy nie pogardzà kufelkiem dobrego piwa.
Rolnicy: Ci obywatele doglàdajà Twoich plonów. Ich ulubiona
rozrywka to marudzenie na temat tego, jak êle si´ ich traktuje.
Rolnicy ˝ywià szczerà niech´ç do mieszczan.
Ch∏opi: Ch∏opi sp´dzajà ca∏e dnie, siedzàc wokó∏ ogniska i czekajàc,
a˝ ktoÊ da im jakàÊ prac´.
51
 Dzieci: Ma∏e urwisy przez ca∏y dzieƒ szalejà po zamku, wywo∏ujàc
nieustanne zamieszanie. Od czasu do czasu mo˝na dostrzec, ˝e dzieci
bawià si´ w klasyczne zabawy, takie jak berek czy klasy.
Matki z niemowl´tami: Matki pojawiajà si´ przy ka˝dym nowo
postawionym domu. Zadaniem matki jest opieka nad niemowlakiem
i sprzàtanie domu, podczas gdy dzieciak ryczy i ba∏agani.
JeÊli w zamku pojawi si´ wróg, to matki czym pr´dzej udajà si´ do
swoich domów.
Kamieniarze: Robotnicy ci pracujà w kamienio∏omach, gdzie
wydobywajà i obrabiajà bloki kamienne. Niektórzy twierdzà, ˝e po
pracy kamieniarze spotykajà si´ w kr´gu w∏asnego, tajnego bractwa
i oddajà si´ Êwi´temu rytua∏owi, znanemu pod nazwà „podwijania
nogawek”.
Górnicy w kopalniach ˝elaza: Robotnicy ci wiele godzin pracujà
pod ziemià, wydobywajàc, przetapiajàc i dostarczajàc do sk∏adu
˝elazo. Górnicy to ludzie o zimnym sercu, którzy obnoszà si´ ze
swymi cynicznymi poglàdami na Êwiat. Przebicie si´ przez zewn´trz-
nà skorup´ osobowoÊci górnika mo˝e byç niemo˝liwe.
Smolarze: Wydobywajà smo∏´ z bagien le˝àcych w okolicy. Niestety,
praca w takich warunkach negatywnie wp∏yn´∏a na ostroÊç ich zmy-
s∏u powonienia, przez co majà jeszcze wi´ksze problemy z higienà
osobistà ni˝ przeci´tny cz∏owiek z czasów Êredniowiecza.
M∏ynarczycy: Ci m∏odzi ch∏opcy p´dem przenoszà pszenic´
do m∏yna, pospiesznie mielà jà, a potem b∏yskawicznie dostarczajà
ci màk´. Ka˝dy m∏ynarczyk ma – wydawa∏oby si´ – nieskoƒczony
zapas energii.
Piekarz: Piekarz wypieka chleb, którym potem zajadajà si´ twoi
poddani. Piekarz jest uwa˝any za pogodnego i wra˝liwego cz∏owieka.
Wi´kszoÊç plotek opowiadanych w zamku dotyczy jego osoby.
Piwowar: Warzy piwo dla twoich karczm, zawsze ma problemy
ze sk∏adnym wypowiadaniem myÊli i chodzeniem w linii prostej.
Z racji obowiàzków zawodowych regularnie degustuje bowiem w∏asny
produkt, a nast´pnie pakuje si´ w k∏opoty, obrzucajàc be∏kotliwymi
wyzwiskami ca∏kowicie obcych ludzi spotkanych na ulicy.
52
Karczmarz: Zajmuje si´ rozprowadzaniem piwa wÊród twoich
poddanych. Karczmarz to weso∏y, rumiany jegomoÊç, który zawsze
trzyma r´k´ na pulsie i jest Êwietnie zorientowany w wieÊciach
z ca∏ej okolicy.
Pijacy: Postaç o ca∏kowicie nieprzewidywalnym zachowaniu,
która pojawia si´ w twoim zamku po uruchomieniu karczmy.
Pijacy powoli w´drujà zygzakiem przed siebie, zatrzymujàc si´
tylko po to, aby pociàgnàç kolejny ∏yk piwa.
¸ucznik: Ten rzemieÊlnik wyrabia ∏uki i kusze dla twoich wojsk.
¸ucznik zazwyczaj zaprasza wszystkich napotkanych ludzi do siebie
na herbat´, aby móc im opowiadaç o swojej bolàcej nodze.
P∏atnerz: Wykuwa metalowe zbroje dla twoich ˝o∏nierzy. P∏atnerz to
weteran wielu bitew, osoba powszechnie szanowana w zamku.
Do p∏atnerza Êciàgajà zawsze hordy dzieci, którym rzemieÊlnik
z ochotà opowiada ciekawe historie ze swego ˝ycia.
Kowal: Kowal wykuwa miecze oraz wekiery. Przez wi´kszoÊç
czasu kowal prezentuje si´ jako cichy, spokojny cz∏owiek. Niestety,
∏atwo si´ z∏oÊci i bez wyraênej przyczyny wpada we wÊciek∏oÊç
Grotnik: Ten rzemieÊlnik wytwarza w∏ócznie i piki dla twoich wojsk.
Grotnik przez ca∏y dzieƒ siedzi przed wirujàcym kawa∏kiem drewna
lub ˝elaza, rozmyÊlajàc nad sensem ˝ycia. Mimo ˝e wyglàda na
nieÊmia∏ego introwertyka, w gruncie rzeczy jest to najmàdrzejsza
postaç w ca∏ej grze.
Garbarz: Garbarstwem trudni si´ silny, zdecydowany rzemieÊlnik,
który bez skrupu∏ów szlachtuje krowy, a nast´pnie z ich skór zszywa
atrakcyjne, skórzane ubranka dla twoich ˝o∏nierzy. To wyjàtkowo
szorstka osoba, w dodatku o bardzo dominujàcej osobowoÊci.
Ksi´˝a: Ksi´˝a szerzà radoÊç, niosàc ludziom swoje b∏ogos∏awieƒstwo
i udzielajàc Êlubów zakochanym parom. Z racji bardzo Êcis∏ej regu∏y
zakonnej Êredniowieczni ksi´˝a w ogóle nie posiadajà poczucia humoru.
53
 Zielarz: Ten cz∏owiek odp´dza wszelkie zarazy, które wsàczy∏y si´
do twojego zamku. Przez wi´kszoÊç czasu zielarz w´druje po lasach
w poszukiwaniu odpowiednich zió∏. 8.2. Schemat produkcji ˝ywnoÊci
Zagroda byd∏a

Kupiec: Kupiec przyb´dzie do zamku po wybudowaniu targowiska.

Potrafi mówiç wyjàtkowo szybko i zawsze udaje pewnego siebie.
Kupiec jest gotów negocjowaç jak najlepszy dla siebie interes Chata myÊliwska Mi´so
o ka˝dej porze dnia i nocy.

˚ongler: ˚ongler przybywa do miasta wraz z trupà wagantów, która

dostarcza ludziom rozrywki. ˚ongler to lekkoduch, który nie usiedzi na Spichlerz Ser
jednym miejscu nawet przez minut´ i jest zbyt leniwy, aby wziàç si´
do prawdziwej pracy.

Po∏ykacz ognia: Ten artysta równie˝ jest cz∏onkiem w´drownej trupy Sad jab∏oni Jab∏ka
wagantów. Arsena∏em przemyÊlnych sztuczek po∏ykacz naprawd´
potrafi przykuç uwag´ t∏umu przez d∏u˝szy czas. Nieszcz´Ênik nie ma
na ciele nawet jednego w∏oska – to pamiàtka po nieszcz´Êliwym
wypadku podczas treningu z koksownikiem.
Farma pszenicy Pszenica M∏yn Màka Piekarnia Chleb

Farma chmielu Chmiel Browar Piwo Karczma

54 55
 8.4. Tabela obiektów
KOSZT W WYMAGANIA
BUDYNEK KATEGORIA ZASOBACH PRACOWNICY OPIS
8.3. Schemat produkcji broni Dwór
saski
Zamek Za darmo Brak W tym budynku ustalasz bie˝àcà
stawk´ podatkowà. Dwór saski jest
domem dla oÊmiu ch∏opów. Musisz
wznieÊç siedzib´, aby uzyskaç
dost´p do pozosta∏ych budynków.

Forteca Zamek Za darmo Brak Rozbudowany dwór saski. Forteca

dostarcza powierzchni mieszka-
niowej dla 10 ch∏opów.
Skórzana zbroja
Zagroda byd∏a Krowa Grabarz

Wekiera
Cytadela Zamek Za darmo Brak Najwi´ksza z dost´pnych w grze
siedzib, mo˝e w niej zamieszkaç
Kopalnia ˝elaza ˚elazo Kuênia Miecz do 12 ch∏opów.

Zbroja metalowa Ma∏a Zamek 10 jedn. Brak Najtaƒsza z bram. Mogà przez
P∏atnerz kamienna kamienia nià przechodziç twoi poddani, jest
Zbrojownia brama jednak du˝ym utrudnieniem dla
wroga. Zawsze zapewnij jej silnà
¸uk obron´, w przeciwnym razie mo˝e
zostaç przej´ta przez nieprzyjaciela.
Warsztat
Kusza
Chata drwala Drewno ∏uczniczy Du˝a Zamek 20 jedn. Brak Ta brama wymaga wi´kszych in-
kamienna kamienia westycji, ale d∏u˝ej opiera si´ ata-
W∏ócznia brama kom.

Warsztat Pika
grotnika

Most Zamek 10 jedn. Brak Mo˝na umieÊciç go przed bramà,

zwodzony drewna stanowi du˝à przeszkod´ dla nie-
przyjacielskich wojsk.

Wie˝a Zamek 10 jedn. Brak Najwy˝sza z dost´pnych wie˝,

obserwa- kamienia wrogie wojska wyposa˝one w broƒ
cyjna dystansowà b´dà musia∏y podejÊç
bardzo blisko, aby móc skutecznie
jà atakowaç.

Wie˝yczka Zamek 10 jedn. Brak Funkcjonalna struktura defensyw-

obwodowa kamienia na twojego zamku.

56 57
 KOSZT W WYMAGANIA KOSZT W WYMAGANIA
BUDYNEK KATEGORIA ZASOBACH PRACOWNICY OPIS BUDYNEK KATEGORIA ZASOBACH PRACOWNICY OPIS
Kocio∏ Zamek 10 jedn. 1 in˝ynier Tutaj powstaje olej wylewany
Wie˝yczka Zamek 15 jedn. Brak Ma zwi´kszonà wytrzyma∏oÊç z olejem ˝elaza, przez in˝ynierów na wroga
obronna kamienia w porównaniu z wie˝yczka 100 sztuk szturmujàcego mury. Pierwszy
obwodowà. z∏ota skierowany doƒ in˝ynier b´dzie
obs∏ugiwa∏ kocio∏, kolejni b´dà
pobieraç naczynia z olejem.

Baszta Zamek 35 jedn. Brak Baszty kwadratowe zapewniajà Smolny rów Zamek 2 jedn. Brak Sà to wykopy wype∏nione
kwadratowa kamienia doskonalà ochron´ i sà wystarcza- smo∏y na ∏atwopalnà smo∏à. Mo˝e je
jàco du˝e, aby pomieÊciç stacjo- ka˝de podpaliç ∏ucznik stojàcy
narne machiny obl´˝nicze. 5 pól w pobli˝u koksownika.

Baszta Zamek 40 jedn. Brak Ich kszta∏t sprawia, ˝e sà jeszcze Kojec psów Zamek 10 jedn. Brak Po otwarciu kojca psy bojowe
okràg∏a kamienia odporniejsze ni˝ baszty kwadrato- bojowych drewna, rzucà si´ na znajdujàcego si´
we, w nich równie˝ mo˝na lokowaç 100 sztuk najbli˝ej ˝o∏nierza lub robotnika.
stacjonarne machiny obl´˝nicze. z∏ota

Zbrojownia Zamek 5 jedn. Brak Tutaj przechowywana jest broƒ Namiot Zamek Brak 1 lub Namioty sà rozstawiane po wyda-
drewna i zbroje wytwarzane w twoich obl´˝niczy wi´cej niu in˝ynierom rozkazu budowy
warsztatach. in˝ynierów machin obl´˝niczych. Zapewnij im
odpowiednià ochron´, gdy˝ ∏atwo
je zniszczyç w walce wr´cz.

Koszary Zamek 15 jedn. Brak W tym budynku mo˝esz szkoliç Stajnie Zamek 20 jedn. Brak W ka˝dej stajni hodowane sà
kamienia swoje wojska, pod warunkiem ˝e drewna, cztery konie, dzi´ki którym mo˝esz
masz ludzi, broƒ, zbroje i wystar- 400 sztuk rekrutowaç rycerzy.
czajàco du˝o z∏ota. z∏ota

Obóz Zamek 10 jedn. Brak W tym obiekcie, p∏acàc z∏otem, Cech Zamek 10 jedn. Brak W tym budynku mo˝esz
najemników drewna mo˝esz wynajmowaç arabskie kopaczy drewna, rekrutowaç kopaczy.
jednostki. 100 sztuk
z∏ota

Cech Zamek 10 jedn. Brak W tym miejscu rekrutujesz Sad Farma 5 jedn. 1 Stàd do twojego spichlerza trafia-
in˝ynierów drewna, drabiniarzy i in˝ynierów. jab∏oni drewna jà soczyste jab∏ka.
100 sztuk
z∏ota

Wilczy dó∏ Zamek 6 jedn. Brak Niewidoczne dla przeciwnika wil- Zagroda Farma 10 jedn. 1 Tutaj powstaje ser, który nast´pnie
drewna cze do∏y podnoszà walory obronne byd∏a drewna jest transportowany do spichlerza.
zamku. Wi´kszoÊç jednostek ginie Zagrody byd∏a sà niezb´dne
od razu po wpadni´ciu do wilcze- w procesie wytwarzania zbroi
go do∏u. skórzanych, ponadto krowy
mo˝esz wykorzystaç jako broƒ
biologicznà szerzàcà zaraz´.
58
59
 KOSZT W WYMAGANIA KOSZT W WYMAGANIA
BUDYNEK KATEGORIA ZASOBACH PRACOWNICY OPIS BUDYNEK KATEGORIA ZASOBACH PRACOWNICY OPIS
Farma Farma 15 jedn. 1 Tutaj jest uprawiany chmiel Kopalnia Budynki 20 jedn. 2 W tym miejscu z ziemi wydobywa
chmielu drewna wykorzystywany przy warzeniu ˝elaza przemy- drewna si´ ˝elazo. Z ˝elaza sà wytwarzane
piwa. Piwo pozwala na znacznà s∏owe wekiery, miecze i metalowe zbroje.
popraw´ twojej popularnoÊci. ˚elazo jest ponadto niezb´dne,
aby wybudowaç kocio∏ z olejem.

Chata Farma 5 jedn. 1 Tutaj myÊliwi sprawiajà mi´so, Targowisko Budynki 5 jedn. Brak Otwierajàc panel tego budynku,
myÊliwska drewna zanim trafi ono do spichlerza. przemy- drewna mo˝esz sprzedawaç i kupowaç
s∏owe towary.

Farma Farma 15 jedn. 1 Rosnàca tutaj pszenica jest Wó∏ Budynki 5 jedn. 1 Wo∏y transportujà kamieƒ
pszenicy drewna mielona na màk´ w m∏ynie. pociàgowy przemy- drewna z kamienio∏omów do sk∏adów.
s∏owe

Piekarnia Budynki 10 jedn. 1 To w∏aÊnie tutaj z màki wypieka Odkrywka Budynki 20 jedn. 1 Mo˝na je budowaç na mokra-
zaopatrze- drewna si´ chleb. smo∏y przemy- drewna d∏ach, w miejscach wyst´powania
nia s∏owe smo∏y. Smo∏a Êwietnie sprawdza
si´ w obronie zamku.

Gorzelnia Budynki 10 jedn. 1 W tym budynku z chmielu warzy Kamie- Budynki 20 jedn. 3 W kamienio∏omach sà wykuwane
zaopatrze- drewna si´ piwo. Piwo rozprowadzane nio∏om przemy- drewna kamienne bloki. Po przetranspor-
nia w karczmach znacznie podnosi s∏owe towaniu ich za pomocà wo∏ów do
twojà popularnoÊç. sk∏adów, mo˝esz budowaç z nich
mury i wie˝e.

Spichlerz Budynki 5 jedn. brak Tutaj przechowywana jest ˝yw- Sk∏ady Budynki Za darmo Brak To tutaj sà sk∏adowane wszystkie
zaopatrze- drewna noÊç. Klikajàc na tym budynku, przemy- twoje zasoby.
nia mo˝esz otworzyç panel, który s∏owe
pozwala okreÊliç iloÊç i rodzaj
wydawanej ˝ywnoÊci. Ka˝dy
kolejny wznoszony spichlerz
musi przylegaç do istniejàcego.
Karczma Budynki 20 jedn., 1 W niej wydawane jest piwo, Drwal Budynki 3 jedn. 1 Drwal dostarcza drewno niezb´d-
zaopatrze- 100 sztuk które ma silny wp∏yw na twojà przemy- drewna ne do budowy wi´kszoÊci budyn-
nia z∏ota popularnoÊç. s∏owe ków. Bez drewna twój zamek nie
mo˝e si´ rozwijaç.

M∏yn Budynki 20 jedn. 3 To tutaj pszenica jest mielona Zielarz Budynki 20 jedn. 1 Ten budynek os∏abia skutki zarazy.
zaopatrze- drewna na màk´, z której w piekarni miejskie drewna, Im wi´cej ich zbudujesz, tym
nia powstaje chleb. 150 sztuk mniejsze ˝niwo zbierze zaraza
z∏ota wÊród twoich wojsk. Ka˝da zielar-
nia jest domem dla jednego ziela-
rza, który potrafi rozpraszaç opary
choroby.

60 61
 KOSZT W WYMAGANIA KOSZT W WYMAGANIA
BUDYNEK KATEGORIA ZASOBACH PRACOWNICY OPIS BUDYNEK KATEGORIA ZASOBACH PRACOWNICY OPIS
Dom Budynki 6 jedn. Brak Ka˝dy dom mo˝e byç mieszka- P∏atnerz Budynki 20 jedn. 1 P∏atnerz wytwarza metalowe
miejskie drewna, niem dla oÊmiu osób. zbrojenio- drewna, zbroje z ˝elaza.
we 100 sztuk
z∏ota

Kaplica Budynki 250 Brak Im wi´cej ich zbudujesz, tym Kuênia Budynki 20 jedn. 1 Kowal wykuwa wekiery i miecze
miejskie sztuk wi´kszy b´dzie pozytywny wp∏yw zbrojenio- drewna, ze sztab ˝elaza zgromadzonych
z∏ota religii na twojà popularnoÊç. we 200 sztuk w twoich sk∏adach.
z∏ota

KoÊció∏ Budynki 500 Brak Majà podobne dzia∏anie jak Warsztat Budynki 20 jedn. 1 Tutaj ze zgromadzonego
miejskie sztuk kaplice, jednak dajà dodatkowy ∏uczniczy zbrojenio- drewna, w sk∏adach drewna powstajà
z∏ota modyfikator +1 do popularnoÊci. we 100 sztuk ∏uki i kusze.
z∏ota

Katedra Budynki 1000 Brak Te budowle sakralne podnoszà Grotnik Budynki 10 jedn. 1 Wytwarza w∏ócznie i piki z drewna
miejskie sztuk modyfikator popularnoÊci o +2. zbrojenio- drewna, zgromadzonego w sk∏adach.
z∏ota W katedrach sà szkoleni wojowni- we 100 sztuk
czy mnisi. z∏ota

Studnia Budynki 30 1 Dzi´ki niej mo˝esz gasiç po˝ary. Garbarz Budynki 10 jedn. 1 Garbarz produkuje zbroje
miejskie sztuk zbrojenio- drewna, z krowich skór.
z∏ota we 100 sztuk
z∏ota

Kadê Budynki 60 3 Dzia∏a podobnie jak studnia, Drogowskaz Inne Brak Brak Pokazuje miejsce przybycia wro-
z wodà miejskie sztuk poniewa˝ jednak obs∏uguje jà gich wojsk.
z∏ota trzech ludzi, jest bardziej wydajna.

Upi´kszanie Budynki od 20 Brak To struktury dost´pne w wielu WejÊcie Inne Brak Brak Pojawia si´, gdy kopacz rozpocz-
okolicy miejskie do 30 kszta∏tach i rozmiarach. Ich zaletà do tunelu nie kopanie tunelu.
sztuk z∏ota jest fakt, ˝e podnoszà popularnoÊç
i morale wojsk. Niestety, ich wadà
jest obni˝anie wydajnoÊci pracy.
Wi´ksze „upi´kszanie okolicy” jest
taƒsze ni˝ mniejsze.
Narz´dzia Budynki od 40 Brak W zamku mo˝esz umieÊciç wiele
tortur miejskie do 50 struktur tego typu. Ich zaletà jest
sztuk z∏ota wyraêna poprawa wydajnoÊci pra-
cy, niestety, êle wp∏ywajà na twojà
popularnoÊç i morale. Wi´ksze na-
rz´dzia tortur kosztujà mniej ni˝
niedu˝e.

62 63
 8.5. Tabela jednostek europejskich

64
Umiej´tnoÊç Umiej´tnoÊç
Jednostka Atak Obrona Pr´dkoÊç Broƒ Zbroja korzystania kopania
z drabin fosy

¸ucznik S∏aby S∏aby Szybki ¸uk Brak tak tak

Kusznik S∏aby Âredni Wolny Kusza Skórzana nie nie

W∏ócznik Âredni Bardzo s∏aby Âredni W∏ócznia Brak tak tak

Pikinier Âredni Silny Wolny Pika Metalowa nie tak

Pa∏karz Silny Âredni Âredni Wekiera Skórzana tak tak

Zbrojny Bardzo silny Bardzo silny Bardzo wolny Miecz Metalowa nie nie

Rycerz Bardzo silny Silny Bardzo szybki Miecz Metalowa i koƒ nie nie

Kopacz Âredni Bardzo s∏aby Szybki Kilof Brak nie nie

Drabiniarz Brak Bardzo s∏aby Szybki Brak Brak nie nie

In˝ynier Brak Bardzo s∏aby Âredni Brak Brak nie tak

Czarny mnich Âredni Âredni Wolny Kij Brak nie nie

8.6. Tabela jednostek arabskich

Umiej´tnoÊç Umiej´tnoÊç
Jednostka Atak Obrona Pr´dkoÊç Broƒ Zbroja korzystania kopania
z drabin fosy

Arabski ∏ucznik S∏aby S∏aby Szybki ¸uk Brak nie nie

Niewolnik Bardzo s∏aby Bardzo s∏aby Szybki Pochodnia Brak nie tak

Procarz S∏aby Bardzo s∏aby Szybki Proca Brak nie nie

Asasyn Âredni Âredni Âredni Szabla Brak nie nie

Konny ∏ucznik S∏aby Âredni Bardzo szybki ¸uk Koƒ nie nie

Arabski szablista Silny Silny Bardzo wolny Szabla Metalowa nie nie

Miotacz ognia Silny S∏aby Bardzo Greckie ognie Brak nie nie
wolny
65
 8.7. Skróty klawiszowe (na klawiaturze numerycznej) = szybsze/wolniejsze tempo gry

= pauza
+ = zrzut ekranu

+ do = przypisanie numeru oddzia∏owi jednostek

+ + = seria zrzutów ekranu

+ lewy przycisk myszy = wiele punktów marszu

= obni˝enie krajobrazu

+ + do = zaznaczanie miejsca na mapie

= Êledzenie punktów marszruty

klawisz centrowania ekranu na budynku = wyÊwietla panel danego budynku (lub kó∏ko myszy w gór´) = wycentrowanie ekranu na siedzibie

+ klawisz centrowania ekranu na budynku = po wycentrowaniu ekranu na = wycentrowanie ekranu na spichlerzu

danym budynku, powrót do poprzedniej lokacji po ponownym naciÊni´ciu
klawisza centrowania i SHIFT, tj. A (zbrojownia), B (koszary), M (targowisko), N (obóz
= wycentrowanie ekranu na koszarach
najemników), G (spichlerz), I (cech in˝ynierów), T (cech kopaczy), naciskajàc klawisz
SHIFT i jeden z powy˝szych, powracasz do poprzedniej lokacji.
= wycentrowanie ekranu na targowisku
do je˝eli aktywne sà koszary lub obóz najemników, to naciskajàc
klawisze od 1 do 7 mo˝esz okreÊliç punkt zgromadzenia rekrutów.
= wycentrowanie ekranu na obozie najemników

= cech in˝ynierów

= przesuwanie ekranu = cech kopaczy

= panel zarzàdzania zamkiem + = Êledzenie lordów.

Spacebar
= idê do lorda = utrzymaj pozycj´
= sp∏aszczenie krajobrazu

= postawa obronna
= przybli˝enie/oddalenie

= postawa agresywna
= obrót ekranu w prawo / lewo

= pomiƒ odpraw´

Podwójne klikni´cie na jednostce – zaznacz wszystkie jednostki danego typu

Kó∏ko myszy w dó∏ – Êledzenie zaznaczonych miejsc na mapie
66 67
 8.8. Komendy w trybie wieloosobowym Twórcy gry Nadege Foofat – skrzypce,
altówka
Specjalne podzi´kowania
David Lester
Megan Ouellette
= pogaw´dka Firefly Studios Thomas Workman –róg
Enter
morroccan, flet, perkusja Gathering Of Developers
Projekt gry
Simon Bradbury Udêwi´kowienie i produkcja Producent
do = docinki
Brian M. Mcginn
Projekty pomocnicze
Eric Ouellette G∏ówny in˝ynier dêwi´ku Zast´pca producenta
Adam Chapman ds. rozwoju
8.9. Polecenia edytora map Programowanie Jamie Leece
Simon Bradbury G∏ówny kierownik projektu
Andrew Mcnab Helen Pix Zast´pca producenta
+ = wstrzymaj gr´ Andrew Prime ds. marketingu
Nagrywanie g∏osów Terry Donovan
Producent wykonawczy Robert L. Euvino
Eric Ouellette Luis Soto Zast´pca producenta
+ = zabij wszystkie zwierz´ta Christopher Kent ds. produktu
Dyrektor artystyczny Jay Simons Jamie King
Michael Best Basel Abbas
Issam Ikimawi Zast´pca producenta
+ + = okreÊl poziom poczàtkowy (w sekcji edycji scenariusza) ArtyÊci Ray Greenoaken ds. wydania
Jorge Cameo Jerry Kersey Chris Mate
Robert Thornley James Lawson
+ = ponownie wprowadê lorda Darren White Dyrektor ds. rozwoju
Anthony Mulligan Susan Lewis
John Tearney
Programowanie trybu
wieloosobowego Dyrektor ds. marketingu
Scenariusze Greg Bauman
+ = poka˝ po∏àczenia i warstwy powiàzaƒ Andrew Prime Phil Busuttil
Eric Ouellette Kierownik ds. marketingu
Efekty dêwi´kowe i muzy-
Darren Thompson Mark Moon
ka skomponowane przez
+ = zmieƒ typ mapy (na g∏ównym ekranie) Casimir C. Windsor
Robert L. Euvino Koordynator informacji
Beta-testerzy marketingowych
Podr´cznik i kampanie
Alex Klotz Chris Larkin
Casimir C. Windsor
David Thurston
Dyrektor ds. jakoÊci Denise Steele Dyrektor ds.
Darren Thompson Francis Cermak zasobów ludzkich
Gaál Viktor Jeff Castaneda
Testowanie przez Firefly Gill Bilski
Phil Busuttil Dyrektor ds. Mediów
Hans Egon Hansen
Casimir C. Windsor Anne-Marie Sims
JanJaap van den Hurk
Joel Pridgeon Zespó∏ ds. mediów
Muzycy Jon Breckon
Bill Vanaver – oud, laouto, Linn PR
Jonathan Herman
lira, kemencze, dumbek, Meredith Meadows Producent on-line
bouzouki, tamburyn Robert Philips Jeff Williams
Steve Gorn – flet bansuri, Robert Taylor
Rocklyn Lien Webmaster
klarnet, sona, mizmar Rob Fletcher
Thomas Kamenick
Lydia Pidlusky – g∏osy Tom Mescher
Trevor Cape
Patricia Bresnahan – g∏osy Trevor Winney
Vernon Suddaby
68 69
 Projektant strony WWW
Futaba Hayashi
Specjalne podzi´kowania
Di Grove
Kierownictwo produkcji
Gary Sims Pomoc techniczna w Polsce
Patty Santiago
Dyrektor artystyczny Melissa Voggenauer Dyrektor W Polsce pomocy technicznej udziela Dzia∏ Pomocy Technicznej wydawcy gry
Mike Snyder marketingu on-line
Linda Wratchford Julian Hoddy Cenega Poland Sp. z o.o.
Projekty graficzne Peg Zoltan
Chrissy Bates Dyrektor ds. mediów W przypadku problemów skontaktuj si´ z nami pod numerem telefonu:
Take 2 International Nick Boulstridge
Edycja wideo (22) 868 52 61
Mike Tipul Zast´pca Dyrektor
dyrektora ds. marketingu ds. marketingu i handlu albo faksu:
Dodatkowe mi´dzynarodowego Mark Jackson
wsparcie graficzne (22) 868 52 60
Christoph Hartmann
Kurt Miller Take 2 QA Europe
WyÊlij e-mail na adres:
Mi´dzynarodowy
Kierownik ds. kierownik produktu Dyrektor ds. testów
serwis@cenega.pl
jakoÊci i wsparcia Gabriel Wunderlich Mark Lloyd
Phil Santiago Mo˝esz te˝ napisaç na adres:
Dyrektor Kierownik ds. testów,
Nadzór nad jakoÊcià ds. kontaktów z mediami g∏ówny tester Cenega Poland Sp. z o.o., ul. Dzia∏kowa 37, 02-234 Warszawa
Frank Kirchner Markus Wilding Paul Byers
lub odwiedziç naszà stron´
Test jakoÊci Mi´dzynarodowy koordy- Kierownicy testów
Charles Franklin nator obiegu materia∏ów Tim Bates www.cenega.pl
Ben Hamel Karl Unterholzner Kevin Hobson
Daniel Karp
Lisa Nawrot Take 2 Interactive Testerzy
Phil Alexander Zapraszamy do odwiedzenia naszego sklepu internetowego pod adresem:
Josh Noll
Greg Peeler Producent techniczny Michael Blackburn www.sklep.cenega.pl
Josh Rose Sajjad Majid Kit Brown
Jonathan Stephan Antoine Cabrol
Dyrektor ds. rozwoju James Cree
Stephen Thomas Luke Vernon
Scott Vail Phil Deane
Kierownik Rob Duncan
Specjalista ds. informatyki ds. prac zespo∏owych Michael Emeny
Kathy Richardson Jon Broadbridge Denby Grace
Matt Hewitt
Kierownik wsparcia Koordynator Lee Johnson
technicznego prac zespo∏owych Charlie Kinloch
Sydney F. Saunders IV Chris Madgwick Andy Mason
Wsparcie techniczne Jonathan Stones
Kierownik
Matthew Baros ds. projektów zespo∏owych Wersja polska
Andre Liggins James Crocker Yoda
Judy Pentz
Mykl Ranere Projektanci
Patty Saneman James Quinlan
Dave Thomas Tom Baker
Katie Young Selena Miffling
Dyrektor ds. marketingu
na Wielkà Brytani´
Sarah Seaby

70 71
 Wydawca w Polsce:
Cenega Poland Sp. z o.o.

® 2002 Firefly Studios Limited. Fierfly Studios, logo Firefly Studios, Twierdza: Krzy˝owiec oraz logo Twierdza: Krzy˝owiec sà znakami handlowymi
Firefly Studios Limited. Gathering of Developers oraz logo Gathering of Developers, Take 2 Interactive Software oraz logo Take-Two sà znakami
handlowymi Take 2 Interactive Software. Wszelkie prawa zastrze˝one. Wszystkie pozosta∏e znaki handlowe podlegajà ochronie praw autorskich
i sà prawnà w∏asnoÊcià odpowiednich osób i firm.

OK¸ADKA DO INSTRUKCJI DO GRY Twierdza

C M Y K C M Y K
(format: 240 x 180 mm // 170 g // papier kredowany)