Gdy tylko król ze swoimi armiami wyruszy∏ na podbój ziem zamieszka∏ych przez

barbarzyƒców, zawiàza∏ si´ spisek, którego organizatorzy mieli na celu przej´cie

tronu.
JakiÊ czas póêniej z dalekich krain nadesz∏y wieÊci, ˝e król trafi∏ do niewoli.
WiadomoÊç ta by∏a iskrà, która wznieci∏a powszechny bunt kmieci, a najbli˝si
sàsiedzi skorzystali z okazji i najechali targane powstaniami królestwo, grabiàc je
bezlitoÊnie. Os∏abiony wieloma krwawymi starciami kraj nieuchronnie pogrà˝a∏ si´
w otch∏ani wojny domowej...
Kiedy – wydawa∏oby si´ najsilniejsze burze przetoczy∏y si´ ju˝ przez kraj, ojciec
Twój rozpoczà∏ rokowania nad przyj´ciem traktatu, który mia∏ po∏o˝yç kres
bratobójczym walkom. W tym celu w warowni diuka Beauregarda zwo∏ano zjazd
mo˝nych z ca∏ego królestwa.
Któ˝ móg∏ jednak przypuszczaç, ˝e pokojowe spotkanie zostanie wykorzystane
w niecnych celach – Twój ojciec i kilku innych szlachetnych w∏adców, którzy jechali
do diuka Beauregarda na narad´, zgin´∏o w czasie zasadzki w walce z bandà
nieznanych napastników.
Plany traktatu pokojowego leg∏y wi´c w gruzach, a wrogowie napierali dalej,
narzucajàc jarzmo niewoli kolejnym hrabstwom, a˝ w koƒcu ca∏e królestwo wpad∏o
w ich r´ce.
Ty zaÊ, poraniony i wyczerpany, wraz z grupkà wiernych ˝o∏nierzy zosta∏eÊ
zmuszony do ucieczki w g∏àb puszczy porastajàcej odludny pó∏wysep. WieÊç
gminna niesie, ˝e w tych lasach kryjà si´ niewielkie oddzia∏y ˝o∏nierzy, którzy sà
nadal wierni prawowitym w∏adcom królestwa.
Choç kraj jest zgubiony, byç mo˝e ten samotny cypel stanie si´ miejscem, z którego
b´dziesz móg∏ wyruszyç i pomÊciç Êmierç ojca.

1

Spis treÊci
1.0 Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
1.1 Instalacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
1.2 Uruchomienie i wybór trybu gry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
1.3 Opcje gry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
1.4 O grze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
1.5 Instrukcja do gry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
1.6 Wygrana i przegrana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
1.7 Rozgrywka w trybie dla wielu graczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
1.8 Edytor map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
2.0 Podstawy gry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
2.1 Ekran g∏ówny i przemieszczanie okna widoku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
2.2 Interfejs kamery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
2.3 Ulokowanie siedziby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
2.4 Przyrost liczby ludnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
2.5 Racjonowanie ˝ywnoÊci i spichlerz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
2.6 Ustalanie wysokoÊci podatków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
2.7 Podstawy koncepcji popularnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
2.8 Gromadzenie ˝ywnoÊci i surowców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
2.9 Powi´kszanie liczby ludnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
3.0 Czynniki wp∏ywajàce na poziom popularnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
3.1 ˚ywnoÊç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
3.2 Podatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
3.3 Zat∏oczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
3.4 Jarmarki i inne wydarzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
3.5 Religia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
3.6 Czynne karczmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
3.7 Wskaênik strachu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
4.0 ˚ywnoÊç i surowce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
4.1 Sk∏ad zapasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
4.2 Surowce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
4.3 Spichlerz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
4.4 Rodzaje ˝ywnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
5.0 Pieniàdze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
5.1 Stawka podatku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
5.2 Targowisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
2 3
6.0 Si∏y zbrojne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
6.1 Towary wojskowe i zbrojownia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
6.2 Koszary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
6.3 Rozkazy wojskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
7.0 Rozkazy wojskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
7.1 Gromadzenie oddzia∏ów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
7.2 Rozkazy marszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
7.3 Postawy jednostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
7.4 Rozkazy bojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
7.5 Zak∏adki na mapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
8.0 Obrona zamku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
8.1 Brama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
8.2 Wznoszenie murów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
8.3 Wie˝yczki i baszty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
8.4 Wznoszenie schodów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
8.5 Pu∏apki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
8.6 Kopanie fosy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
8.7 Obronne machiny wojenne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
8.8 Wrzàcy olej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
9.0 Walka obl´˝nicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
9.1 Sprz´t obl´˝niczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
9.2 Ruchome tarcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
9.3 Tarany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
9.4 Wie˝e obl´˝nicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
9.5 Katapulty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
9.6 Trebusze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
9.7 Kopanie chodników minowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
9.8 Zasypywanie fosy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
10.0 Tabele pomocnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
10.1 Postaci cywilne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
10.2 Schemat przep∏ywu ˝ywnoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
10.3 Schemat przep∏ywu surowców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
10.4 Tabela obiektów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
10.5 Tabela jednostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
Obs∏uga klienta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57
Ograniczona gwarancja na oprogramowanie oraz umowa licencyjna . . . . . . . . . . . .58
Twórcy gry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
Notatki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

1.0 Wprowadzenie.
1.1 Instalacja.
W∏ó˝ p∏yt´ z grà Twierdza (Stronghold PL) do nap´du CD-ROM komputera. Je˝eli
program instalacyjny uruchomi si´ automatycznie, kliknij lewym przyciskiem myszy
(LPM) na przycisku INSTALUJ. Kiedy program instalacyjny nie uruchomi si´
automatycznie, kliknij LPM na przycisku START na pasku zadaƒ, wybierz opcj´
„Uruchom", a nast´pnie kliknij na przycisku PRZEGLÑDAJ. W polu „Szukaj w" kliknij LPM
na symbolu strza∏ki, aby rozwinàç list´ dost´pnych noÊników, wybierz nap´d CD,
w którym znajduje si´ p∏yta z grà Twierdza (Stronghold PL), kliknij na przycisku
„autoplay.exe", a nast´pnie na przyciskach: OTWÓRZ i OK. Po uruchomieniu programu
kliknij LPM na przycisku INSTALUJ. Kiedy pojawi si´ okno powitalne, kliknij na przycisku
DALEJ, aby kontynuowaç instalacj´ gry. Teraz na ekranie wyÊwietli si´ okno z umowà
licencyjnà. Zapoznaj si´ uwa˝nie z treÊcià umowy, a je˝eli wyra˝asz zgod´ na wszystkie
jej postanowienia, kliknij na przycisku TAK, co rozpocznie kolejny etap procesu instalacji.
Nast´pnie program za˝àda wskazania folderu, w którym ma byç zainstalowana gra. Gdy
odpowiada Ci ustawienie domyÊlne, kliknij LPM na przycisku DALEJ, jeÊli jednak chcesz
wybraç inny folder dla gry Twierdza (Stronghold PL), kliknij na przycisku PRZEGLÑDAJ
i wska˝ jego lokalizacj´. Mo˝esz teraz utworzyç folder ze skrótami do gry lub skorzystaç
z ustawienia domyÊlnego („Programy" na liÊcie menu „Start"). JeÊli wybra∏eÊ odpowiednià
opcj´, kliknij na przycisku DALEJ, aby kontynuowaç instalacj´. Po zainstalowaniu gry
Twierdza na ekranie pojawi si´ pytanie, czy chcesz zainstalowaç na swoim komputerze
program GameSpy, który umo˝liwia gr´ za poÊrednictwem Internetu. Aby zainstalowaç
program GameSpy, post´puj zgodnie z instrukcjami wyÊwietlanymi w trakcie procesu
instalacji. Aby usunàç komponenty gry Twierdza z twardego dysku komputera, nale˝y
umieÊciç p∏yt´ z grà w nap´dzie CD-ROM, a kiedy na ekranie pojawi si´ okno programu
samouruchamiajàcego, kliknàç na przycisku “ODINSTALUJ" i wykonywaç instrukcje, które
b´dà si´ pokazywa∏y na ekranie. Gr´ mo˝na równie˝ usunàç, klikajàc LPM na przycisku
START na pasku zadaƒ, a nast´pnie z listy menu „Programy" wybraç folder z grà i opcj´
„ODINSTALUJ". Przed pierwszym uruchomieniem gry Twierdza u˝ytkownik powinien
zapoznaç si´ z treÊcià pliku CzytajTo, w którym sà zawarte ostatnie zmiany i aktualizacje.
Ka˝dorazowe w∏o˝enie p∏yty z grà Twierdza do nap´du CD-ROM wywo∏uje na ekranie
okno programu samouruchamiajàcego, jednak zamiast przycisku INSTALUJ znajduje si´
tam teraz przycisk GRAJ – aby uruchomiç gr´, wystarczy kliknàç na nim LPM. Gr´ mo˝na
równie˝ uruchomiç, wybierajàc jej ikon´ z paska zadaƒ lub klikajàc na przycisku START,
a nast´pnie wybierajàc menu „Programy" i klikajàc na ikonie gry Twierdza (Stronghold PL).
1.2 Uruchomienie i wybór trybu gry.
Kiedy pierwszy raz uruchomisz gr´ Twierdza firmy FireFly Studios, na ekranie pojawi si´
okno dialogowe, gdzie mo˝esz wpisaç swoje imi´ lub pseudonim, pod którym chcia∏byÊ
wyst´powaç w grze. Po wprowadzeniu imienia kliknij na przycisku OK, aby przejÊç do
ekranu menu g∏ównego gry. Menu g∏ówne jest podzielone na cztery cz´Êci.
a) Opcje walki – Wybór tej opcji umo˝liwia rozpocz´cie rozgrywek, w których istotnà
rol´ odgrywa prowadzenie walki:
1) Rozegraj kampani´. Tocz ci´˝kie boje w dwudziestu jeden misjach, które sk∏adajà si´ na kampani´
wojennà za króla i ojczyzn´. Twoimi przeciwnikami b´dà bezlitoÊni i okrutni wodzowie: Szczur,
Wà˝, Wieprz i Wilk.
2) Graj w trybie wieloosobowym. Rozegraj sesj´ w trybie dla wielu graczy – maksymalnie
osiem osób mo˝e graç równoczeÊnie za poÊrednictwem Internetu (dzi´ki programowi
GameSpy) lub w sieci lokalnej (LAN).
3) Przeprowadê obl´˝enie. Oblegaj lub broƒ dost´pu do jednego z zamków, które istniejà (bàdê
istnia∏y) w rzeczywistoÊci, a zosta∏y pieczo∏owicie odtworzone w grze. W tym wariancie rozgrywka
sk∏ada si´ wy∏àcznie z walki, bez mo˝liwoÊci zarzàdzania obiektami „cywilnymi".
4) Przeprowadê inwazj´. Podejmij si´ pojedynczej misji podobnej do tych, które wchodzà w sk∏ad
kampanii wojennej. Twoim zadaniem b´dzie wzniesienie zamku i zarzàdzanie gospodarstwem,
a tak˝e ciàg∏e odpieranie ataków jednego lub wi´kszej liczby wrogów.
b) Opcje ekonomiczne. Wybór tej opcji umo˝liwia rozpocz´cie rozgrywek, w których nie
ma mo˝liwoÊci prowadzenia walki:
1) Rozegraj kampani´ ekonomicznà. Chronologicznie cykl pi´ciu misji ekonomicznych
rozgrywa si´ tu˝ po zakoƒczeniu kampanii wojennej (patrz wy˝ej). Twoim zadaniem
jest tym razem odbudowa królestwa.
2) Rozegraj misj´ ekonomicznà. Rozegraj pojedynczà misj´ podobnà do tych, które
wchodzà w sk∏ad kampanii ekonomicznej. Musisz zbudowaç silnà gospodark´
i osiàgnàç wyznaczone cele, ale równoczeÊnie umiej´tnie wykorzystywaç surowce,
które b´dziesz mia∏ do dyspozycji.
3) Swobodne budowanie. W tym wariancie mo˝esz budowaç, ile dusza zapragnie! Nie
b´dzie Ci´ n´ka∏ ˝aden przeciwnik, nie musisz te˝ realizowaç narzuconych Ci zadaƒ,
nie istniejà ograniczenie czasowe. Po prostu wybierz map´, na której chcesz zbudowaç
swój zamek, i do dzie∏a!
c) Edytor map – umo˝liwia budowanie i rozgrywk´ na dowolnie stworzonych mapach:
1) Wczytaj dzia∏ajàcà map´. Pozwala wczytaç map´, która zosta∏a wczeÊniej utworzona
i nagrana.
2) Nowa odr´bna misja. Pozwala stworzyç ca∏kowicie nowà map´. Gotowa mapa mo˝e
s∏u˝yç do rozgrywania misji wojennych, ekonomicznych lub po prostu jako krajobraz.
3) Nowa misja typu „Zmierz si´ z tym". Zbuduj wspania∏y zamek, umieÊç go w Internecie
i obserwuj, czy gracze z ca∏ego Êwiata znajdà sposób na sforsowanie jego fortyfikacji!
4) Nowa mapa do trybu wieloosobowego. Stwórz map´ dla gry w trybie
wieloosobowym, na której b´dziesz móg∏ prowadziç rozgrywki w gronie przyjació∏.
d) Wczytaj nagranà gr´ – opcja ta umo˝liwia wczytanie gry, którà wczeÊniej nagra∏eÊ.
Mo˝esz do niej dotrzeç tak˝e z menu opcji.

4 5
1.3 Opcje gry.
Aby w trakcie gry wywo∏aç na ekranie okno menu opcji, wystarczy kliknàç na ikonie
klucza, która znajduje si´ w lewej cz´Êci mapki okolicy.
Nagraj – umo˝liwia zapisanie w pliku pod dowolnà nazwà stanu gry.
Wczytaj – umo˝liwia wczytanie dowolnego, nagranego wczeÊniej stanu
gry.
Opcje – umo˝liwia ustawienie nast´pujàcych elementów gry:
Opcje rozgrywki – w tym miejscu mo˝na regulowaç szybkoÊç gry oraz
w∏àczaç i wy∏àczaç teksty pomocy, które pojawiajà si´ w trakcie
rozgrywki.
Opcje grafiki – w tym miejscu mo˝na zmieniaç rozdzielczoÊç ekranu oraz
regulowaç szybkoÊç przewijania mapy.
Opcje dêwi´ku – w tym miejscu mo˝na w∏àczaç i wy∏àczaç dêwi´k oraz sterowaç
poziomem g∏oÊnoÊci muzyki, efektów dêwi´kowych i g∏osów
postaci.
Pomoc – przywo∏uje na ekran spis treÊci ca∏ego systemu pomocy
zawartego w grze.
Zakoƒcz misj´ – przerywa wykonywanie bie˝àcej misji i pozwala wróciç do
ekranu poczàtkowego.
OpuÊç Twierdz´ – pozwala wyjÊç z gry Twierdza i powróciç do pulpitu Windows.
Wznów gr´ – umo˝liwia ponowne podj´cie i kontynuowanie przerwanej
rozgrywki.
1.4 O grze.
Twierdza to symulator zamku – w trakcie rozgrywki nauczysz si´ wznosiç i zarzàdzaç
Êredniowiecznà twierdzà, a tak˝e broniç jej przed atakami wrogów. Na poczàtku gry
przeniesiesz si´ w zamierzch∏e dzieje – po∏ow´ XI wieku, b´dziesz te˝ musia∏ opanowaç tajniki
budowy osady oraz regu∏y panowania nad poddanymi, a do obrony siedziby otrzymasz
niewiele wi´cej, ni˝ wzgórza umocnione drewnianymi palisadami. W miar´ up∏ywu czasu
Twoje zamki b´dà jednak coraz wi´ksze i bardziej wyrafinowane, a pod koniec kampanii
zdob´dziesz ju˝ tyle doÊwiadczenia, ˝e samodzielnie uda Ci si´ wznieÊç nawet najbardziej
skomplikowanà warowni´.
Musisz od zera wznieÊç osad´, a potem obroniç jà przed ewentualnym najazdem
nieprzyjació∏. Aby budowany przez Ciebie gród móg∏ rzeczywiÊcie rozkwitnàç, b´dziesz
musia∏ zadbaç o prawid∏owy rozwój gospodarki, sta∏y dochód, pokaêny zapas ˝ywnoÊci
i towarów, a tak˝e odpowiedni poziom zadowolenia poddanych.
W miar´ rozwoju gry dost´pne b´dà coraz bardziej wyrafinowane Êrodki obronne, choç we
wczesnych etapach rozgrywki umiej´tnoÊci i surowców wystarczy Ci zaledwie na ustawienie
zwyk∏ej palisady. Póêniej opanujesz jednak rozmaite technologie, dzi´ki którym budowane
przez Ciebie fortece b´dà dla wroga nie do zdobycia.
6 7
Na drodze do ostatecznego zwyci´stwa stoi przed Tobà wiele wyzwaƒ. Ka˝de
terytorium, na które zaw´drujesz, zmusi Ci´ do innego sposobu gospodarowania
zasobami. Czeka Ci´ równie˝ wiele krwawych obl´˝eƒ i starç, zanim ostatecznie
zamkniesz kolejny rozdzia∏ historii.
Precyzja w projektowaniu zamków oraz znajomoÊç skutecznych taktyk wojskowych
pozwolà Ci zwyci´˝yç i zapewniç krajowi spokój. Twoja warownia czeka na Ciebie.
Powodzenia, sir!
1.5 Instrukcja do gry.
Opas∏e tomisko, jakim jest ta instrukcja, mo˝e zniech´ciç niejednego gracza - na szcz´Êcie
nie trzeba jej czytaç od deski do deski, aby rozpoczàç gr´. Niektórzy zechcà zapewne
skorzystaç z przydatnego samouczka, który znajduje si´ w grze (mo˝na go wywo∏aç,
klikajàc na tarczy samouczka na ekranie poczàtkowym), innym polecamy zapoznanie si´
z treÊcià rozdzia∏u 2, który w przyst´pny sposób omawia g∏ówne zasady rzàdzàce grà.
Kiedy zapoznasz si´ z podstawami gry, mo˝esz zajrzeç do tych cz´Êci niniejszej
instrukcji, które zawierajà najbardziej potrzebne informacje.
W wielu miejscach tej instrukcji pojawià si´ „Uwagi", zawierajàce dodatkowe informacje
na temat omawianego zagadnienia.
Uwaga. Nie musisz czytaç tych fragmentów tekstu – s∏u˝à one g∏ównie jako odpowiedzi
na najcz´Êciej zadawane pytania dotyczàce omawianego zagadnienia. W instrukcji
wyst´pujà si´ równie˝ „Porady", które dotyczà rozmaitych kwestii zwiàzanych z
prowadzeniem rozgrywki (np. omówienie klawiszy skrótu czy innych sposobów na
osiàgni´cie danego efektu).
Porada. Podczas pierwszej lektury instrukcji mo˝na pominàç teksty porad – s∏u˝à one
bowiem tylko do wskazania innych sposobów osiàgni´cia tego, o czym mówi dany
rozdzia∏. W tekÊcie instrukcji napotkasz równie˝ „Podpowiedzi", które sugerujà mo˝liwe
strategie prowadzenia gry.
Podpowiedê. Nie czytaj podpowiedzi, je˝eli wolisz sam radziç sobie ze wszystkimi
wyzwaniami.
1.6 Wygrana i przegrana.
Ka˝da misja w grze Twierdza wià˝e si´ z realizacjà wyznaczonych celów i
wykonywaniem okreÊlonych zadaƒ. Aby obejrzeç list´ celów, które czekajà na realizacj´,
kliknij na przycisku odprawy znajdujàcym si´ po lewej stronie mapki okolicy.
Na ekranie pojawi si´ tekst odprawy, który odnosi si´ do rozgrywanego aktualnie
scenariusza gry. Wszystkie cele, które zosta∏y zrealizowane, b´dà „przebite" sztyletem.
Je˝eli celem misji jest wyeliminowanie wszystkich wrogich jednostek, na ekranie pojawi
si´ równie˝ linia czasu – wskaênik ten prezentuje, ile czasu pozosta∏o do momentu
wkroczenia na map´ ostatnich oddzia∏ów si∏ inwazyjnych.
Kiedy zrealizujesz wszystkie wyznaczone cele – wygrywasz, co potwierdzi ekran
zwyci´stwa. Je˝eli Twój lord zginie – przegrywasz, a na monitorze pojawi si´ ekran kl´ski.
1.7 Rozgrywka w trybie dla wielu graczy.
Sesja gry Twierdza w trybie wieloosobowym mo˝e byç zainicjowana na dwa sposoby –
za poÊrednictwem us∏ugi kojarzenia graczy GameSpy Arcade(tm) lub po ustanowieniu
po∏àczenia lokalnego.
a. Poszukiwanie sesji gry za poÊrednictwem us∏ugi GameSpy Arcade(tm)
Uruchom program GameSpy Arcade(tm) i przejdê do poczekalni („lobby") dla gry
Twierdza. Tutaj znajdziesz innych graczy, z którymi mo˝esz rywalizowaç. Kiedy wszyscy
gracze b´dà gotowi, host uruchomi gr´ i zostaniesz przeniesiony do ekranu opcji trybu
wieloosobowego gry Twierdza (patrz poni˝ej).
Uwaga. Z us∏ugi GameSpy Arcade(tm) mo˝na skorzystaç bezpoÊrednio z poziomu gry
Twierdza (ekran „Dostawcy us∏ug" dla trybu wieloosobowego) – nastàpi wówczas
automatyczne wyjÊcie z gry Twierdza oraz uruchomienie GameSpy Arcade(tm). Gra
Twierdza zostanie uruchomiona ponownie, kiedy tylko wybierzesz przeciwników.
b. Ustanowienie po∏àczenia lokalnego
Klikni´cie na pozycji „Graj" w trybie wieloosobowym na ekranie „Opcje walki" spowoduje
wyÊwietlenie ekranu „Dostawcy us∏ug", gdzie sà przedstawione wszystkie rodzaje
po∏àczeƒ, które obs∏uguje Twój komputer. Kliknij na wybranej opcji i wykonuj instrukcje
wyÊwietlane na ekranie, aby nawiàzaç po∏àczenie. Jeden z graczy obejmie rol´ hosta
(gospodarza) sesji gry, a pozostali gracze przy∏àczà si´ do rozpocz´tej przez niego
rozgrywki.
Kiedy po∏àczysz si´ z innymi graczami w sesji dla trybu gry wieloosobowej, na ekranie
pojawi si´ obs∏ugujàcy go ekran opcji. Je˝eli do∏àczasz do gry, powinieneÊ
zasygnalizowaç, ˝e jesteÊ gotowy do rozpocz´cia rozgrywki – w tym celu kliknij na ikonie
gotowoÊci. Teraz mo˝esz si´ kontaktowaç z hostem za pomocà okna rozmowy (chat) i
poinformowaç go, w który rodzaj gry chcia∏byÊ zagraç – nie mo˝esz jednak zmieniaç
˝adnych parametrów gry. Takà mo˝liwoÊç ma jedynie host.
Po∏àczeni gracze. W tym miejscu znajduje si´ lista graczy, którzy aktualnie majà
po∏àczenie z danà sesjà gry, oraz symbole ich gotowoÊci. Zanim gra zostanie
uruchomiona, wszyscy gracze muszà zasygnalizowaç gotowoÊç jej rozpocz´cia. Mo˝na
tutaj równie˝ zmieniç numer swojej dru˝yny. DomyÊlnie ka˝dy gracz jest stronà
w rozgrywce, mo˝e jednak zawiàzywaç sojusze – dokonuje tego, klikajàc na numerze
swojego zespo∏u dotàd, a˝ b´dzie on zgodny z numerem dru˝yny innego gracza.
Zawarcie sojuszu oznacza, ˝e sprzymierzone wojska nie b´dà si´ atakowaç, natomiast
sojusznicy osiàgnà zwyci´stwo dopiero wówczas, gdy zostanà spe∏nione warunki
zwyci´stwa dla wszystkich graczy tworzàcych sojusz.
Je˝eli pe∏nisz rol´ hosta danej sesji gry, mo˝esz na tym ekranie zmieniaç wszystkie
domyÊlne ustawienia opcji, które opisujà regu∏y prowadzenia rozgrywki.
8 9
Poziom technologiczny. Zmiana poziomu technologicznego wp∏ywa na zmian´ stopnia
zaawansowania dost´pnych obiektów, liczebnoÊci wojsk i iloÊci towarów poczàtkowych.
W najprostszym wariancie gra symuluje warunki wczesnego Êredniowiecza – gracze
dysponujà doÊç ubogimi êród∏ami zasobów i skàpà liczbà wojska. Jednak rozgrywka
toczàca si´ w póêniejszym okresie historycznym oferuje dost´p do wszystkich
wyrafinowanych technologii wojennych schy∏ku Êredniowiecza oraz najlepszych
rodzajów wojsk.
Z∏oto. W tym miejscu mo˝na zmieniç iloÊç z∏ota, z którà ka˝dy gracz b´dzie przyst´powa∏
do gry.
Handel. W tym miejscu mo˝na w∏àczyç lub wy∏àczyç mo˝liwoÊç handlu towarami
z kategorii: surowce, ˝ywnoÊç i broƒ.
Towary poczàtkowe. Ta opcja s∏u˝y do okreÊlenia iloÊci ˝ywnoÊci, surowców oraz broni,
z którà ka˝dy gracz b´dzie przyst´powa∏ do gry. Asortyment zasobów dost´pnych dla
gracza zale˝y od wybranego poziomu technologicznego.
Poczàtkowy stan wojsk. W tym miejscu mo˝na zmieniç liczb´ wojska, z którà ka˝dy gracz
b´dzie przyst´powa∏ do gry. Je˝eli chcesz, aby przed pierwszymi starciami poszczególni
gracze d∏ugo rozbudowywali swoje zamki, ustaw wartoÊç „wcale". Kiedy zale˝y Ci na jak
najszybszej konfrontacji zbrojnej, zmieƒ ustawienie na wartoÊç „du˝o".
Okno rozmowy. Dysponujesz mo˝liwoÊcià przesy∏ania wiadomoÊci do innych
po∏àczonych graczy – wystarczy, ˝e wpiszesz w tym oknie tekst informacji i naciÊniesz
klawisz ENTER.
Wybór mapy. Mo˝liwoÊç skorzystania z okreÊlonej mapy w danej sesji gry zale˝y od
liczby graczy, którzy pragnà wziàç udzia∏ w rozgrywce. Poszczególne mapy mo˝na
wskazywaç w okienku znajdujàcym si´ w prawym dolnym rogu ekranu – w oknie w
prawym górnym rogu ekranu pojawi si´ wówczas zarys mapy, poni˝ej zaÊ wyÊwietli si´
jej krótki opis.
JeÊli wszyscy gracze zasygnalizowali gotowoÊç przystàpienia do gry, a opcje rozgrywki
zosta∏y ustawione, mo˝esz rozpoczàç sesj´ gry, klikajàc na przycisku URUCHOM GR¢.
Rozmowa podczas gry. W trakcie sesji gry wieloosobowej mo˝esz przesy∏aç innym
graczom wiadomoÊci za pomocà okna rozmowy, które przywo∏ujesz naciÊni´ciem
klawisza SPACJI. Zanim wpiszesz wiadomoÊç, musisz okreÊliç, kto b´dzie jej adresatem.
W ustawieniu domyÊlnym wiadomoÊç trafi do wszystkich grajàcych, jeÊli jednak chcesz
wys∏aç wiadomoÊç do konkretnej osoby, naciÊnij klawisz z cyfrà oznaczajàcà adresata. Po
wpisaniu wiadomoÊci naciÊnij klawisz ENTER, aby przes∏aç jà do odbiorcy. Je˝eli chcesz
anulowaç wiadomoÊç, u˝yj klawisza ESC.
Najnowsze informacje o prowadzeniu rozgrywki w trybie wieloosobowym gry Twierdza
mo˝na znaleêç w pliku CzytajTo.
1.8 Edytor map. 2.0 Podstawy gry.
Po klikni´ciu na przycisku EDYTOR MAP na ekranie pojawià si´ cztery opcje:
W tej cz´Êci instrukcji przedstawiono najwa˝niejsze zasady gry w Twierdz´. Je˝eli jeszcze
Wczytaj map´ – umo˝liwia wczytanie i dalszà edycj´ mapy, która zosta∏a nagrana nie zdoby∏eÊ wi´kszego doÊwiadczenia w dziedzinie gier komputerowych, powinieneÊ
wczeÊniej. skorzystaç z samouczka dost´pnego w grze – mo˝esz go przywo∏aç, klikajàc na
Nowa odr´bna misja – dzi´ki tej opcji mo˝esz stworzyç nowà map´ do misji przycisku SAMOUCZEK. JeÊli natomiast regularnie grywasz w gry komputerowe,
ekonomicznych oraz misji typu „przeprowadê obl´˝enie" lub „przeprowadê inwazj´", przejrzyj poni˝szy rozdzia∏, aby zaznajomiç si´ z podstawowymi regu∏ami rozgrywki.
a tak˝e map´ krajobrazowà z ca∏ym scenariuszem wydarzeƒ. Klikni´cie na przycisku „Do
mapy" przeniesie Ci´ do ekranu edycji mapy, natomiast klikni´cie na przycisku „Edytuj 2.1 Ekran g∏ówny i przemieszczanie okna widoku.
scenariusz" pozwoli na zmian´ wydarzeƒ oraz warunków decydujàcych o wykonaniu misji.
Aby prawid∏owo ustaliç wymiary mapy oraz wybraç rodzaj gry, którà zamierzasz
stworzyç, post´puj zgodnie z pojawiajàcymi si´ na ekranie instrukcjami.
Towary
Uwaga. Wybór rodzaju gry decyduje o tym, w którym menu pojawi si´ póêniej mapa. poczà-
tkowe G∏ówny
Przyk∏ad: stworzenie mapy zwiàzanej z planowanà inwazjà sprawi, ˝e Twoje dzie∏o pojawi widok
si´ póêniej w menu „Opcje walki" w pozycji „Przeprowadê inwazj´".
Nowa misja typu „Zmierz si´ z tym" – ten element gry Twierdza pozwala skonfrontowaç
Twoje umiej´tnoÊci budowniczego zamków z talentami obl´˝niczymi innych
pretendentów do korony. Ka˝dy gracz rozpoczyna z takà samà iloÊcià surowców i buduje,
a póêniej obsadza zamek, wykorzystujàc dost´pne zasoby kamienia i liczb´ powo∏anych
˝o∏nierzy. Oblegajàcy zamek gracze otrzymujà okreÊlonà liczb´ punktów, które muszà
rozdysponowaç, tworzàc swoje armie obl´˝nicze. Nast´pnie atakujà zamek, usi∏ujàc zabiç
Twojego lorda. JakoÊç projektu i wykonania Twojej twierdzy mo˝na oceniç po tym, czy
skutecznie opar∏a si´ obl´˝eniu, czy te˝ szybko pad∏a. Panel
zarzàdzania
Nowa mapa do trybu wieloosobowego – dzi´ki tej opcji mo˝esz samodzielnie stworzyç zamkiem
map´, na której b´dziesz toczy∏ boje w trybie gry dla wielu graczy. Na ekranie edycji mapy Pasek wyboru
znajdà si´ dodatkowe opcje, s∏u˝àce do rozmieszczenia siedzib oraz obiektów, w których obiektów
rozpocznà rozgrywk´ pozostali gracze. Liczba umieszczonych siedzib okreÊla
maksymalnà obsad´ graczy, którzy mogà graç równoczeÊnie na danej mapie. PopularnoÊç

Po uruchomieniu edytora map otrzymujesz do dyspozycji wiele ró˝nych narz´dzi Skarbiec

s∏u˝àcych do kszta∏towania krajobrazu, a tak˝e procedury umo˝liwiajàce tworzenie Liczba ludnoÊci /
dowolnych scenariuszy. Dzi´ki temu mo˝esz sam tworzyç interesujàce i pi´kne mapy lub Kategorie Maksymalna liczba
obiektów Opcje Odprawa Kasuj Cofnij Obszar ludnoÊci
niezwykle emocjonujàce misje. gry ruch widziany Ksi´ga
raportów
w oknie skryby
Stworzonymi samodzielnie misjami mo˝esz dzieliç si´ z innymi graczami – jednak pod Mapka
g∏ównym
warunkiem, ˝e nie b´dziesz czerpa∏ z tego ˝adnych korzyÊci majàtkowych ani okolicy
wykorzystywa∏ tak przygotowanych misji do celów komercyjnych. Firefly Studios Ltd. Aby przesunàç okno widoku po ca∏ej mapie, dosuƒ kursor myszy do kraw´dzi ekranu
zastrzega sobie wszystkie prawa do edytorów i plików. –podczas przesuwania okna widoku bia∏y prostokàt na niewielkiej mapce okolicy tak˝e
b´dzie si´ przemieszcza∏.
Porada. Do przesuwania okna widoku mo˝na równie˝ u˝yç klawiszy kursora.

Innym sposobem, który pozwala przesunàç okno widoku do wskazanego

miejsca, jest klikni´cie na niewielkiej mapce okolicy znajdujàcej si´ w prawym
dolnym rogu ekranu.

10 11
2.2 Interfejs kamery.
Je˝eli na g∏ównym oknie widoku wciÊniesz i przytrzymasz prawy przycisk myszy (PPM),
na ekranie pojawià si´ cztery ikony interfejsu kamery.
2.3 Ulokowanie siedziby.
Zanim b´dziesz móg∏ wznieÊç jakiekolwiek obiekty, najpierw musisz umieÊciç na mapie
swojà siedzib´ oraz spichlerz. Aby wybudowaç obiekt, wybierz go z paska wyboru
obiektów, który znajduje si´ w dolnej cz´Êci ekranu, a nast´pnie skieruj kursor do okna
g∏ównego. Je˝eli lokalizacja obiektu wyda Ci si´ odpowiednia, kliknij LPM.

Obróç

Pe∏en ekran Przybli˝/

Oddal

Sp∏aszcz

Uwaga : Je˝eli planowany do wzniesienia obiekt b´dzie zachodzi∏ kraw´dzià na fra-

Aby obróciç map´:
Przesuƒ kursor myszy w gór´, na ikon´ obrotu – zostanie ona podÊwietlona, a mapa
obróci si´ o 90 stopni. Je˝eli przytrzymasz kursor myszy nad ikonà, mapa b´dzie si´
obracaç dalej i zatrzyma si´ dopiero wtedy, gdy zwolnisz PPM.
gment terenu, na którym nie mo˝na niczego budowaç, cz´Êç kursora zmieni
kolor na czerwony, ostrzegajàc w ten sposób, ˝e budowa obiektu jest
niemo˝liwa.
Po wybudowaniu siedziby wydarzy si´ kilka rzeczy, m.in. zauwa˝ysz, ˝e towary, z którymi
rozpoczynasz gr´, zostanà przeniesione z puli towarów poczàtkowych do Twojego sk∏adu
zapasów.

Aby przybli˝yç lub oddaliç widok pola gry:

Kiedy przytrzymasz PPM i przesuniesz kursor myszy w prawo, na ikon´
przybli˝enia, widok pola gry zostanie oddalony, co pozwoli obserwowaç
wi´kszy obszar. JeÊli powtórzysz ca∏à procedur´, widok pola gry zostanie
ponownie przybli˝ony.
Zgromadzone tu surowce mo˝esz teraz wykorzystaç do budowy innych obiektów.
Aby zobaczyç, co si´ znajduje za wysokimi obiektami:
Przesuni´cie kursora myszy w dó∏, na ikon´ sp∏aszczenia, spowoduje zrównanie 2.4 Przyrost liczby ludnoÊci.
do tego samego poziomu elementów topografii terenu, drzew, murów oraz
niektórych budynków. Po zwolnieniu PPM krajobraz powraca do normalnej Oprócz siedziby i sk∏adu zapasów na ekranie pojawi si´ tak˝e ognisko – je˝eli wska˝esz
wysokoÊci.
je kursorem myszy, obok pojawi si´ wskaênik przyrostu liczby ludnoÊci.
Podpowiedê. Ta opcja oka˝e si´ bardzo przydatna w póêniejszych etapach gry, gdy
b´dziesz chcia∏ zobaczyç, co czeka na Ciebie za murami wrogich zamków!

Aby ukryç panel zarzàdzania:

JeÊli przesuniesz kursor myszy na ikon´ po lewej stronie, panel zarzàdzania
zniknie i widok pola gry zajmie ca∏y ekran. Aby przywo∏aç panel zarzàdzania,
wystarczy powtórzyç t´ samà czynnoÊç.
Porada. Panel zarzàdzania mo˝na równie˝ ukryç, naciskajàc klawisz TAB.
Im wy˝szy b´dzie poziom Twojej popularnoÊci, tym szybciej b´dzie krà˝y∏ wskaênik
przyrostu liczby ludnoÊci, a co za tym idzie – ros∏y szeregi Twoich poddanych. Po ka˝dym
pe∏nym obrocie wskaênika przy siedzibie pojawi si´ nowy kmieç, który stanie obok
ogniska w oczekiwaniu na wolne miejsce pracy. Je˝eli wskaênik zmieni kolor na
czerwony, b´dzie to oznacza∏o, ˝e jesteÊ niepopularny wÊród ludu – wskaênik b´dzie
wówczas pokazywa∏, z jakà cz´stotliwoÊcià poddani opuszczajà Twój zamek.

12 13
2.5 Racjonowanie ˝ywnoÊci i spichlerz. 2.7 Podstawy koncepcji popularnoÊci.
Otwarta ksi´ga, którà dzier˝y skryba, prezentuje informacje najwa˝niejsze dla przebiegu
gry.

Kiedy wybudujesz spichlerz, trafià do niego zapasy ˝ywnoÊci z puli towarów

poczàtkowych. Klikni´cie LPM na spichlerzu powoduje wyÊwietlenie na ekranie panelu Klikni´cie LPM na ksi´dze raportów spowoduje wyÊwietlenie okna raportów.
spichlerza.
Uwaga: Klikni´cie LPM na dowolnym obiekcie lub osobie powoduje wyÊwietlenie ekranu,
w którym sà podane informacje o danym elemencie gry. Po wybudowaniu
obiektu wciÊni´cie PPM powoduje wyjÊcie z trybu budowania i przywraca
standardowy kursor myszy.

Klikni´cie LPM na przycisku POPULARNOÂå spowoduje wyÊwietlenie wszystkich

informacji zwiàzanych z Twojà popularnoÊcià.

W panelu spichlerza mo˝esz si´ zapoznaç ze szczegó∏owymi informacjami na temat

˝ywnoÊci oraz zmieniç sposób jej racjonowania. W prawej cz´Êci panelu znajduje si´ pi´ç
talerzy, na których le˝y ró˝na iloÊç jedzenia – symbolizujà one skal´ ustawieƒ wielkoÊci
wydawanych racji ˝ywnoÊci: od „Bez racji" do „Podwójne racje". Zmniejszenie wielkoÊci
racji poni˝ej poziomu „Pe∏ne racje" b´dzie mia∏o negatywny wp∏yw na Twojà
popularnoÊç, podczas gdy zwi´kszenie racji przyniesie odwrotny efekt. Tempo
zu˝ywania ˝ywnoÊci mo˝esz oceniç, obserwujàc szybkoÊç przesuwania si´ paska w
panelu spichlerza, lub te˝ kontrolujàc w oknie g∏ównym szybkoÊç, z jakà jednostki
˝ywnoÊci znikajà ze spichlerza.
W dolnej cz´Êci panelu, za s∏owami „W najbli˝szym miesiàcu", znajduje si´ symbol, który
przedstawia ∏àczny wp∏yw podejmowanych przez Ciebie dzia∏aƒ i decyzji na Twojà
popularnoÊç wÊród poddanych w nadchodzàcym miesiàcu. Zmiany stawki podatku oraz
racjonowania ˝ywnoÊci to dwa najwa˝niejsze czynniki wp∏ywajàce na poziom
popularnoÊci – staraj si´, aby nie spada∏ on poni˝ej 50, bowiem jeÊli tak si´ stanie,
poddani zacznà opuszczaç Twój zamek.

2.6 Ustalanie wysokoÊci podatków.
Kliknij LPM na swojej siedzibie - na ekranie pojawi si´ panel podatków, który przedstawia
szczegó∏owe informacje dotyczàce obcià˝eƒ finansowych i s∏u˝y do zmiany ich
wysokoÊci. WysokoÊç podatków mo˝e byç ustalona na dowolnym poziomie – od hojnej
∏apówki po ca∏kowità grabie˝ poddanych. Regulacja wysokoÊci podatków odbywa si´ za
pomocà przesuwania suwaka w lewo lub w prawo. Zwi´kszenie stawki opodatkowania
ponad domyÊlne ustawienie „Bez podatków" b´dzie mia∏o negatywny wp∏yw na Twojà
popularnoÊç, podczas gdy rozdawanie ∏apówek spowoduje wzrost poziomu
popularnoÊci.
Je˝eli skryba przestaje si´ uÊmiechaç, a liczba, która wskazuje poziom Twojej
popularnoÊci, jest wyÊwietlana w kolorze czerwonym, oznacza to, ˝e tracisz
poddanych. Wskaênik popularnoÊci jest w kolorze czerwonym, gdy jej poziom
spadnie poni˝ej 50, lub w kolorze zielonym - je˝eli wynosi powy˝ej 50.
Porada. Uwa˝nie s∏uchaj wszystkich komunikatów przekazywanych Ci przez skryb´
– w ten sposób natychmiast dowiesz si´ o ka˝dym niepokojàcym Twój lud wydarzeniu.

14 15
2.8 Gromadzenie ˝ywnoÊci i surowców.
Wzd∏u˝ dolnej kraw´dzi ekranu biegnie pasek, na którym znajduje si´ szeÊç tarcz.
Obiekty przemys∏owe Obiekty miejskie Obiekty przetwarzajàce ˝ywnoÊç
Obiekty zamkowe Obiekty rolnicze Obiekty produkujàce broƒ
Sà to przyciski kategorii obiektów, dzi´ki którym mo˝na zdecydowaç, jaki rodzaj
obiektów ma byç wyÊwietlany na znajdujàcym si´ powy˝ej pasku wyboru obiektów. Gdy
umieÊcisz kursor myszy na jednej z tarcz, zostanie ona podÊwietlona, a na ekranie, nad
paskiem wyboru obiektów, pojawi si´ krótki opis wskazanej ikony.
Porada: Je˝eli nie wiesz, jakie zadanie pe∏ni w grze dana ikona, umieÊç na niej kursor
myszy, a na ekranie pojawi si´ jej opis.
Podstawowym surowcem w grze jest drewno – materia∏ niezb´dny do budowy niemal
ka˝dego obiektu. Kliknij LPM na tarczy oznaczonej rysunkiem m∏ota, w ten sposób
wybierzesz kategori´ obiektów przemys∏owych. Kiedy umieÊcisz na mapie chat´ drwala,
jeden z bezrobotnych kmieci zamieni si´ w drwala i wyruszy do lasu Êcinaç drzewa
W poczàtkowych etapach gry szybkim i prostym sposobem na zdobycie ˝ywnoÊci jest
polowanie na jelenie. W tym celu nale˝y wznieÊç chat´ myÊliwskà – budowl´ z kategorii
obiektów rolniczych.
Kiedy mi´so zostanie przygotowane, myÊliwy zaniesie je do spichlerza, powi´kszajàc
w ten sposób Twoje zapasy ˝ywnoÊci. PowinieneÊ dà˝yç do zachowania sta∏ej
równowagi mi´dzy szybkoÊcià konsumowania ˝ywnoÊci a tempem dostarczania nowych
zapasów do spichlerza.
16
Cofnij ruch. Je˝eli po wybudowaniu obiektu stwierdzisz, ˝e pope∏ni∏eÊ jakiÊ b∏àd, kliknij LPM na przycisku
oznaczajàcym polecenie „cofnij", który znajduje si´ z lewej strony mapki okolicy. W ten sposób mo˝esz
anulowaç ostatnio wykonanà czynnoÊç. Surowce zu˝yte do budowy danego obiektu zostanà odzyskane.
Kasuj. Aby usunàç z osady dany obiekt, kliknij LPM na przycisku oznaczajàcym
polecenie „kasuj", który znajduje si´ po lewej stronie mapki okolicy. Nast´pnie wska˝
obiekt, który ma byç usuni´ty. Po∏owa surowców zu˝ytych do budowy obiektu
zostanie odzyskana.
2.9 Powi´kszanie liczby ludnoÊci.
Aby poprawiç mo˝liwoÊci kwaterunkowe zamku, nale˝y zbudowaç wi´cej domów –
obiektów dost´pnych w kategorii obiektów miejskich.
Maksymalna liczba poddanych, jaka mo˝e zamieszkaç w zamku, wzroÊnie o osiem osób.
Wzniesienie dodatkowego domu oznacza jednak powi´kszenie liczby ˝o∏àdków, które
nale˝y zape∏niç.
Podsumowanie:
• Skorzystaj z interfejsu kamery oraz mapki okolicy, aby wyszukaç odpowiednie
miejsce, na którym mo˝esz wznieÊç osad´.
• Aby mo˝na by∏o wznosiç jakiekolwiek inne obiekty, najpierw nale˝y
wybudowaç siedzib´ i spichlerz.
• PopularnoÊç to element o kluczowym znaczeniu dla przebiegu gry.
• Regulowanie stawek podatku oraz racjonowanie ˝ywnoÊci ma wp∏yw na
poziom Twojej popularnoÊci.
• Pami´taj, aby jak najwczeÊniej rozpoczàç gromadzenie drewna i ˝ywnoÊci.
• W celu powi´kszenia liczby ludnoÊci buduj wi´cej domów, pami´tajàc
równoczeÊnie o kontroli racjonowania ˝ywnoÊci oraz poziomie popularnoÊci.
17
3.0 Czynniki wp∏ywajàce na poziom popularnoÊci.
W tym rozdziale zaprezentowano wszystkie czynniki, które majà wp∏yw na poziom
Twojej popularnoÊci – ich list´ przedstawia panel popularnoÊci, który mo˝na przywo∏aç
za pomocà menu raportów.
3.2 Podatki.
W grze Twierdza ludzie nie lubià p∏aciç podatków, dlatego ka˝da dodatnia stawka
podatkowa b´dzie mia∏a negatywny wp∏yw na poziom Twojej popularnoÊci.

Je˝eli w Twoim skarbcu spoczywa wi´ksza iloÊç z∏ota, mo˝esz podjàç decyzj´
o rozdawaniu kmieciom pieni´dzy w formie comiesi´cznych ∏apówek.
Po lewej stronie ka˝dego czynnika znajduje si´ symbol buêki. Zielona uÊmiechni´ta buêka
oznacza, ˝e dany czynnik ma pozytywny wp∏yw na poziom Twojej popularnoÊci, ˝ó∏ta –
brak jakiegokolwiek wp∏ywu, natomiast czerwona smutna buêka – wp∏yw negatywny.
Sum´ wszystkich tych wartoÊci przedstawia liczba, która wskazuje na przysz∏y wzrost lub
spadek poziomu Twojej ca∏kowitej popularnoÊci - jest ona wyÊwietlona za s∏owami
„W najbli˝szym miesiàcu". Masz siedem sposobów, aby wp∏ynàç na poziom swojej
popularnoÊci – dwa najwa˝niejsze to: manipulacja racjonowaniem ˝ywnoÊci i ustalanie
wysokoÊci podatków. B´dzie to mia∏o pozytywny wp∏yw na poziom Twojej popularnoÊci.

3.1 ˚ywnoÊç.
Podpowiedê. Rozdawanie ∏apówek oka˝e si´ przydatnym rozwiàzaniem w sytuacji, gdy
Zmiana sposobu racjonowania ˝ywnoÊci to jeden z najszybszych sposobów wp∏yni´cia
w Twoim zamku zacznie brakowaç ˝ywnoÊci. Zmieƒ wówczas iloÊç wydawanej ˝ywnoÊci
na poziom swojej popularnoÊci. Zarówno liczba rodzajów spo˝ywanej ˝ywnoÊci, jak
na „Po∏ow´ racji" i zacznij rozdawaç ∏apówki, aby zrekompensowaç spadek popularnoÊci
i wielkoÊç racji okreÊlajà ∏àcznà premi´ lub kar´ do popularnoÊci za poziom wy˝ywienia.
do chwili, kiedy uda Ci si´ przywróciç poprzedni poziom zapasów ˝ywnoÊci w spichlerzu.
Oba te elementy mo˝na odnaleêç w panelu spichlerza.
Poni˝sza tabela przedstawia premie i kary do popularnoÊci, które wià˝à si´ z ró˝nymi
stawkami podatkowymi.

Hojna Spora Niewielka Bez Niskie Przeci´tne Wysokie Okrutne Zdzierstwo Zabraç im
∏apówka ∏apówka ∏apówka pod. podatki podatki podatki podatki wszystko!

+7 +5 +3 +1 -2 -4 -6 -8 -12 -16
Twoi poddani b´dà bardziej zadowoleni, je˝eli dostarczysz im wi´cej ni˝ jeden rodzaj ˝ywnoÊci.
Ustawienie racjonowania ˝ywnoÊci na poziomie poni˝ej „Pe∏nych racji" obni˝y Twojà popularnoÊç,
natomiast podniesienie wskaênika powy˝ej tego poziomu – poprawi jà. Premie i kary za liczb´ Uwaga: Rozdawanie ∏apówek w momencie, kiedy skarbiec jest pusty, nie b´dzie mia∏o
rodzajów udost´pnianej ˝ywnoÊci oraz wielkoÊç racji wyglàdajà nast´pujàco:
˝adnego wp∏ywu na poziom Twojej popularnoÊci.
Liczba rodzajów ˝ywnoÊci Premia do popularnoÊci

1 0 3.3 Zat∏oczenie.
2 +1 Twoja siedziba zapewnia dach nad g∏owà kilku kmieciom, którzy jako pierwsi
3 +2
przyb´dà do zamku, jednak póêniej b´dziesz musia∏ zaczàç wznosiç dla nich
domy, aby powi´kszyç mo˝liwoÊci kwaterunkowe osady. Ka˝dy dom mo˝e
4 +3 pomieÊciç do oÊmiu osób. Zat∏oczenie wystàpi wówczas, gdy liczba ludnoÊci
przekroczy mo˝liwoÊci kwaterunkowe zamku. Je˝eli w Twojej warowni pojawi
WielkoÊç racji Premia do popularnoÊci si´ problem zat∏oczenia, wskaênik liczby ludnoÊci zmieni kolor na czerwony.
Brak -8
Po∏owa -4
Nadmierne zat∏oczenie mo˝e byç spowodowane usuni´ciem domu lub zniszczeniem go
Pe∏ne 0
przez wroga – najlepszym lekarstwem na zat∏oczenie jest wi´c budowa kolejnego domu.
Dodatkowe +4
Podwójne +8

18 19
3.4 Jarmarki i inne wydarzenia.
Od czasu do czasu w trakcie gry do zamku niespodziewanie zawita w´drowna
trupa wagantów, która dostarczy ludowi sporà porcj´ rozrywki. W czasie
jarmarku uzyskujesz tymczasowà premi´ do popularnoÊci.
Inne wydarzenia – jak choçby Êlub Twojego lorda – równie˝ powodujà
tymczasowà zmian´ wskaênika Twojej popularnoÊci, jednak nie masz ˝adnego wp∏ywu
na ich wystàpienie w czasie gry.
3.5 Religia.
Je˝eli wybudujesz obiekt religijny, do zamku przyb´dà ksi´˝a, którzy zacznà
b∏ogos∏awiç Twoich poddanych.
Panel religii, który mo˝na otworzyç z poziomu menu raportów, podaje
informacje o procentowej liczbie pob∏ogos∏awionych poddanych oraz
o wysokoÊci premii do popularnoÊci, jakà z tego tytu∏u otrzymujesz.
B∏ogos∏awieƒstwo udzielone przez ksi´dza po pewnym czasie zanika, a dana osoba musi
byç ponownie pob∏ogos∏awiona. Opieka nad duszami Twoich mieszkaƒców jest wi´c
procesem ciàg∏ym – im wi´ksza jest liczba pob∏ogos∏awionych mieszkaƒców zamku, tym
wy˝szy osiàgniesz poziom popularnoÊci.
W miar´ wzrostu liczby poddanych procentowy wskaênik liczby osób
pob∏ogos∏awionych zacznie maleç, co zaowocuje równoczeÊnie spadkiem premii do
popularnoÊci. Je˝eli chcesz utrzymaç jej wskaênik na sta∏ym poziomie, musisz wznosiç
kolejne obiekty religijne. Pami´taj, ˝e w miar´ rozwoju spo∏ecznoÊci zamku poddani
zacznà si´ domagaç bardziej imponujàcych (i kosztownych) obiektów kultu religijnego –
je˝eli nie uda Ci si´ sprostaç ich potrzebom, poziom Twojej popularnoÊci spadnie.
Obiekty religijne znajdujà si´ w kategorii obiektów miejskich.
3.6 Czynne karczmy.
Czynna karczma to taka, która dysponuje zapasem piwa i ma karczmarza. Karczmarz
pobiera piwo ze sk∏adu zapasów i automatycznie dostarcza je do karczmy. JeÊli
w karczmie jest dost´pne piwo, Twoi poddani zacznà je piç - szybkoÊç spo˝ywania piwa
zale˝y od liczby mieszkaƒców zamku. Im wi´cej ludzi zamieszkuje Twój zamek, tym
szybciej b´dzie konsumowane piwo. Je˝eli chcesz sprawdziç, czy dana karczma jest
czynna, kliknij na niej, aby przywo∏aç jej panel.
Ten panel informuje o tym, ile beczek piwa znajduje si´ jeszcze w piwnicy karczmy,
20
a tak˝e podaje liczb´ czynnych karczm (tzn. dysponujàcych zapasem piwa), które dzia∏ajà
w zamku, i procent korzystajàcych z ich us∏ug poddanych. W miar´ wzrostu tego
ostatniego wskaênika, powi´kszaç si´ b´dzie równie˝ poziom Twojej popularnoÊci.
Musisz jednak pami´taç, ˝e wraz ze wzrostem liczby ludnoÊci, b´dzie mala∏ procent
obs∏u˝onych przez karczmarza mieszkaƒców, co spowoduje koniecznoÊç budowy
nowych karczm. Tempo spo˝ywania piwa we wszystkich karczmach jest identyczne,
niezale˝nie od ich po∏o˝enia – im bli˝ej sk∏adu zapasów le˝y jednak karczma, tym krótszà
drog´ musi przebyç karczmarz zaopatrujàcy swój przybytek w trunki. Karczmy nale˝à do
kategorii obiektów przetwarzajàcych ˝ywnoÊç.
3.7 Wskaênik strachu.
Wskaênik strachu odzwierciedla sposób, w jaki postrzegajà Ci´ poddani – czy jako
okrutnego i bezwzgl´dnego w∏adc´, czy te˝ osob´ ∏agodnà i mi∏oÊciwà. Wskaênik strachu
okreÊla równie˝ wydajnoÊç pracowników. Rozmieszczanie na terenie zamku ró˝nych
rzeczy przyjemnych sprawi, ˝e kmiecie b´dà lepiej usposobieni – zaowocuje to
wzrostem Twojej popularnoÊci, ale równoczeÊnie wp∏ynie na ograniczenie wydajnoÊci
ich pracy. Przyk∏ad: gdy za∏o˝ysz w zamku ogrody, uszcz´Êliwisz lud, ale szybko si´
zorientujesz, ˝e Twoi pracownicy po dostarczeniu towarów do sk∏adu zapasów b´dà
woleli spacerowaç po ogrodzie, zamiast kontynuowaç prac´.
Aby obejrzeç rzeczy przyjemne, kliknij LPM na ikonie uÊmiechni´tej maski
w kategorii obiektów miejskich.
Mo˝esz byç tak˝e postrzegany jako w∏adca okrutny i bezwzgl´dny – czym spowodujesz
wzrost produktywnoÊci pracowników – rozmieszczajàc na terenie zamku rzeczy
przygn´biajàce. OczywiÊcie b´dzie to mia∏o ujemny wp∏yw na poziom Twojej
popularnoÊci. Przyk∏ad: gdy rozmieÊcisz kilka szubienic, decyzja ta niekoniecznie
spodoba si´ Twoim poddanym, ale z pewnoÊcià zach´ci ich do ci´˝szej i wydajniejszej
pracy. W rezultacie poddani b´dà wytwarzaç dodatkowe iloÊci towarów, które trafià do
Twojego sk∏adu zapasów, spichlerza lub zbrojowni.
Aby obejrzeç rzeczy przygn´biajàce, kliknij LPM na ikonie smutnej maski
w kategorii obiektów miejskich.
21

4.0 ˚ywnoÊç i surowce.
W tym rozdziale poznasz podstawowe zasady dotyczàce zarzàdzania zapasami
˝ywnoÊci i surowców. W grze Twierdza istniejà trzy rodzaje towarów:
• ˝ywnoÊç
• surowce
• broƒ
Uwaga: Wi´cej informacji na temat broni znajduje si´ w podrozdziale 6.1.
Po rozpocz´ciu nowej gry zauwa˝ysz w górnej cz´Êci ekranu wóz, który
b´dzie powoli przemierza∏ ca∏à szerokoÊç ekranu. Jest to sygna∏, ˝e przyby∏y
towary poczàtkowe – pula surowców i ˝ywnoÊci, które masz dyspozycji na wst´pie
ka˝dej misji.
Lista towarów poczàtkowych b´dzie widoczna w lewym górnym rogu okna g∏ównego do
momentu, kiedy wybudujesz przestrzeƒ magazynowà (sk∏ad zapasów, spichlerz lub
zbrojowni´), w której surowce i ˝ywnoÊç mog∏yby zostaç umieszczone.
4.1 Sk∏ad zapasów.
Wszystkie towary, które produkujesz lub gromadzisz, sà magazynowane w sk∏adzie
zapasów. Ka˝dy sk∏ad zapasów mo˝e pomieÊciç do czterech ró˝nych rodzajów towarów.
Spojrzenie na sk∏ad zapasów pozwala w przybli˝eniu oceniç iloÊç zmagazynowanych
produktów. Je˝eli chcesz si´ zapoznaç z liczbami szczegó∏owo opisujàcymi stan sk∏adu,
kliknij LPM na sk∏adzie zapasów.
Porada. Aby wyÊwietliç ten panel, mo˝esz te˝ kliknàç na przycisku SK¸ADY w menu
raportów.
JeÊli zabraknie Ci przestrzeni magazynowej, musisz do pierwotnego sk∏adu zapasów
dobudowaç kolejny – wszystkie nowe obiekty muszà przylegaç do poczàtkowego sk∏adu
zapasów.
22
Podpowiedê. Dobrze jest zostawiç troch´ wolnego miejsca wokó∏ sk∏adu zapasów, na
wypadek gdyby w przysz∏oÊci trzeba by∏o go rozbudowaç.
4.2 Surowce.
Istnieje osiem rodzajów surowców, które sà magazynowane w sk∏adzie zapasów – cz´Êç
z nich to produkty pochodzenia naturalnego, cz´Êç to towary przetworzone.
Pszenica:
Ten gatunek zbo˝a jest uprawiany na Twoich farmach pszenicy i stanowi poczàtek
najwydajniejszego ∏aƒcucha ˝ywieniowego w grze Twierdza. Z pszenicy jest
wytwarzana màka.
Màka:
Ziarno pszenicy trafia do m∏yna, gdzie jest przerabiane na màk´. Màk´
wykorzystuje si´ do wypieku chleba.
Chmiel:
Ta roÊlina jest uprawiana na Twoich farmach chmielu. Je˝eli planujesz warzyç piwo,
najpierw musisz zadbaç o plantacje chmielu.
Piwo:
Piwo jest warzone w browarze, a do jego produkcji niezb´dny jest chmiel. Kiedy
piwo zostanie rozprowadzone wÊród ludnoÊci za poÊrednictwem karczm,
otrzymasz premi´ do swojej popularnoÊci.
Kamieƒ:
Kamienio∏omy, w których z usypisk skalnych wydobywa si´ kamieƒ budowlany,
muszà byç ulokowane na z∏o˝ach bia∏ych g∏azów. Kamieƒ to surowiec niezb´dny
do budowy wi´kszoÊci obronnych umocnieƒ zamku.
˚elazo:
Kopalnie, w których wydobywa si´ ˝elazo, muszà byç ulokowane na ska∏ach koloru
czerwonego – znajdujà si´ one na szczytach niektórych wzgórz. ˚elazo jest
niezb´dne do produkcji bardziej zaawansowanych rodzajów broni oraz zbroi.
Drewno:
Ten surowiec pozyskujà drwale, a s∏u˝y on do budowy wi´kszoÊci obiektów.
Drewno mo˝e równie˝ byç wykorzystane do wytwarzania prostych rodzajów
broni.
Smo∏a:
Bulgoczàce z∏o˝a smo∏y znajdujà si´ w ró˝nych miejscach bagien. Kiedy na êródle
umieÊcisz odkrywk´ smo∏y, Twoi pracownicy rozpocznà wydobycie tego surowca.
Smo∏a s∏u˝y do produkcji wrzàcego oleju oraz budowy smolnych rowów.
23
4.3 Spichlerz.
Spichlerz to miejsce, gdzie jest przechowywana ˝ywnoÊç. Klikni´cie LPM na spichlerzu
spowoduje wyÊwietlenie okna, w którym mo˝na okreÊliç iloÊç ˝ywnoÊci, jaka ma byç
rozdawana poddanym. Ten wskaênik nazywa si´ wielkoÊcià racji.
Zielony pasek, który znajduje si´ w lewej górnej cz´Êci panelu, to wskaênik tempa
konsumpcji ˝ywnoÊci. Za ka˝dym razem, kiedy jedna jednostka ˝ywoÊci z Twojego
spichlerza zostaje skonsumowana, ca∏y pasek zabarwi si´ na zielono. Im wi´cej
poddanych zamieszkuje Twój zamek, a tak˝e im wi´ksze racje sà rozdzielane wÊród
ludnoÊci, tym szybciej kurczyç si´ b´dà zapasy w spichlerzu.
Trzy cyfry znajdujàce si´ poni˝ej paska wskazujà: liczb´ jednostek ˝ywnoÊci, które
znajdujà si´ jeszcze w spichlerzu, okres, na który wystarczy ta iloÊç ˝ywnoÊci, oraz liczb´
rodzajów ˝ywnoÊci, która jest dost´pna dla poddanych.
W prawej cz´Êci panelu znajduje si´ pi´ç talerzy, na których le˝y ró˝na iloÊç jedzenia –
symbolizujà one skal´ ustawieƒ wielkoÊci wydawanych racji ˝ywnoÊci: od „Bez racji" do
„Podwójne racje". Zmniejszenie wielkoÊci racji poni˝ej poziomu „Pe∏ne racje" b´dzie
mia∏o negatywny wp∏yw na Twojà popularnoÊç, podczas gdy zwi´kszenie racji przyniesie
odwrotny efekt.
Je˝eli przez chwil´ przytrzymasz kursor myszy nad spichlerzem, dach obiektu zniknie,
prezentujàc wn´trze budowli – dzi´ki temu jednym szybkim spojrzeniem mo˝esz oceniç
iloÊç i rodzaje zmagazynowanej ˝ywnoÊci.
Je˝eli chcesz si´ zapoznaç ze szczegó∏owymi informacjami na temat iloÊci
poszczególnych rodzajów ˝ywnoÊci sk∏adowanych w spichlerzu, w panelu spichlerza
kliknij LPM na przycisku raportu o ˝ywnoÊci.
Porada. Ten panel mo˝na równie˝ przywo∏aç, klikajàc LPM na przycisku ˚YWNOÂå
w menu raportów.
W tym oknie mo˝esz z du˝à dok∏adnoÊcià okreÊliç, jakich rodzajów ˝ywnoÊci brakuje Ci
najbardziej. Je˝eli chcesz powi´kszyç przestrzeƒ magazynowà do sk∏adowania ˝ywnoÊci,
wybuduj dodatkowe spichlerze, które muszà przylegaç do istniejàcego spichlerza.
24
4.4 Rodzaje ˝ywnoÊci.
W grze Twierdza istniejà cztery rodzaje ˝ywnoÊci - wszystkie sà przechowywane w spi-
chlerzu. Ka˝dy rodzaj ˝ywnoÊci ma swoje lepsze i gorsze strony.
Mi´so:
MyÊliwi rozpocznà dostarczanie mi´sa, gdy tylko ustawisz na mapie chaty myÊliwskie.
Jest to stosunkowo szybki sposób na zapewnienie doÊç pokaênych dostaw po˝ywienia,
jednak – ze wzgl´du na migracje zwierzàt oraz mo˝liwoÊç wybicia wi´kszoÊci zwierzyny
∏ownej – na d∏u˝szà met´ myÊlistwo stanowi niepewne êród∏o ˝ywnoÊci dla zamku.
Jab∏ka:
Owoce dojrzewajà w sadach, które muszà byç zak∏adane w dolinach. Upraw´ jab∏oni
mo˝na rozpoczàç doÊç szybko, lecz ka˝dy sad zajmuje rozleg∏y obszar. Sadownictwo to
bardziej stabilna metoda zdobywania po˝ywienia, ni˝ myÊlistwo, jednak iloÊç wytwarzanej
tym sposobem ˝ywnoÊci jest nieco mniejsza od zapasów uzyskiwanych podczas polowaƒ.
Ser:
Ten rodzaj ˝ywnoÊci jest wytwarzany w zagrodach byd∏a. Hodowla byd∏a to jednak
proces d∏ugotrwa∏y – dopiero kiedy gospodarstwo dochowa si´ trzech krów, rolnik
zacznie je doiç, pozyskujàc w ten sposób mleko niezb´dne do produkcji sera. Kiedy
produkcja serów ruszy ju˝ pe∏nà parà, b´dzie stanowiç znacznie wydajniejsze êród∏o
˝ywnoÊci, ni˝ jab∏ka i mi´so. Je˝eli prowadzisz równoczeÊnie wyrób zbroi skórzanych,
produkcja serów b´dzie rozwijaç si´ wolniej, gdy˝ garbarz co jakiÊ czas b´dzie zabieraç
rolnikom ich krowy.
Chleb:
Ten rodzaj ˝ywnoÊci jest wypiekany w piekarni, a do jego produkcji niezb´dna jest màka
wytwarzana z pszenicy. Uruchomienie ∏aƒcucha ˝ywieniowego, który umo˝liwia
produkcj´ chleba, to zadanie wymagajàce du˝ej iloÊci czasu i Êrodków. Kiedy jednak
wszystkie farmy pszenicy, m∏yny i piekarnie zacznà funkcjonowaç w∏aÊciwie, wypiekanie
chleba oka˝e si´ najbardziej wydajnym êród∏em ˝ywnoÊci w ca∏ej grze. Podobnie jak
sady, tak˝e farmy pszenicy muszà le˝eç w dolinach – niekiedy zmusi Ci´ to do bardzo
uwa˝nego rozplanowania ograniczonej przestrzeni gruntu, który nadaje si´ pod uprawy.
Porada: Jeden funkcjonujàcy m∏yn jest w stanie obs∏u˝yç wiele piekarni. Aby wypiek
chleba sta∏ si´ naprawd´ efektywnym êród∏em ˝ywnoÊci, nale˝y otworzyç
przynajmniej kilka piekarni.
25
5.0 Pieniàdze.
W tym rozdziale dowiesz si´, jak skutecznie zarzàdzaç swoimi finansami. Zasobny
skarbiec mo˝e si´ okazaç nieocenionà pomocà w rozmaitych nag∏ych wypadkach.
5.1 Stawka podatku.
Aby wyÊwietliç panel podatków, kliknij LPM na siedzibie.
Suwak umo˝liwia podnoszenie stawki podatkowej lub przekupywanie poddanych
∏apówkami.
Uwaga. W podrozdziale 3.2. („Podatki") omówiono wp∏yw, jaki na poziom Twojej
popularnoÊci ma wysokoÊç podatków.
Je˝eli w skarbcu masz ju˝ pokaêny zapas z∏ota, mo˝esz obni˝yç stawk´ podatku, a nawet
doprowadziç do sytuacji, ˝e b´dziesz wyp∏aca∏ swoim poddanym ∏apówki, aby zach´ciç
ich do pozostania w zamku. Wp∏ynie to na wzrost Twojej popularnoÊci.
JeÊli uznasz, ˝e potrzebujesz pieni´dzy, mo˝esz si´ zdecydowaç na podniesienie stawki
podatkowej, co jednak negatywnie odbije si´ na poziomie Twojej popularnoÊci. Przy
najsurowszym ustawieniu stawki podatku – „Zabraç im wszystko!" – b´dziesz zabiera∏
poddanym ka˝dy grosik, jaki tylko trafi do ich kieszeni. Taka polityka fiskalna
b∏yskawicznie zrujnuje Twojà popularnoÊç, dlatego nale˝y jà stosowaç tylko na bardzo
krótki okres i w sytuacjach naprawd´ wyjàtkowych.
Aby zapoznaç si´ z sytuacjà finansowà zamku, przejdê do raportu skarbu.
26
5.2 Targowisko.
Targowisko umo˝liwia prowadzenie sprzeda˝y i zakup ró˝nych towarów. Aby przywo∏aç
panel handlu, kliknij LPM na targowisku.
Klikni´cie na ikonie wagi, która znajduje si´ po prawej stronie panelu handlu, spowoduje
wyÊwietlenie listy cen wszystkich dost´pnych towarów – mo˝na tu sprawdziç ceny
sprzeda˝y i kupna ka˝dego towaru oferowanego lub nabywanego przez kupca.
Uwaga: DojÊcie do wy˝szych etapów gry spowoduje mo˝liwoÊç handlu wczeÊniej
niedost´pnymi dla Ciebie towarami.
Trzy pierwsze ikony przeniosà Ci´ odpowiednio do paneli handlu: ˝ywnoÊcià, surowcami
lub bronià.
Na tym panelu wska˝ towar, którym jesteÊ zainteresowany, a nast´pnie kliknij na
przycisku kupna lub sprzeda˝y.
Uwaga: Na targowiskach odbywa si´ wy∏àcznie handel hurtowy – wszystkie towary
musisz nabywaç lub sprzedawaç w liczbie co najmniej pi´ciu sztuk jednoczeÊnie.
27
6.0 Si∏y zbrojne.
W tym rozdziale znajdziesz informacje na temat sposobu tworzenia w∏asnej armii.

6.1 Towary wojskowe i zbrojownia.

Gra Twierdza oferuje Ci osiem rodzajów broni – ca∏y dost´pny or´˝ jest przechowywany Je˝eli masz odpowiednie towary (surowce) oraz dysponujesz wymaganà iloÊcià z∏ota,
a przy ognisku stojà bezrobotni kmiecie, kliknij LPM na wybranym rodzaju wojsk. W ten
w zbrojowni. Je˝eli chcesz sprawdziç, ile sztuk broni i zbroi posiadasz, kliknij LPM na
sposób dokonasz werbunku i przeszkolisz jednostk´ reprezentujàcà dany rodzaj wojsk
zbrojowni. –pojawi si´ ona przy ognisku zamkowym i przemaszeruje do koszar. Wojsko nie nale˝y
do si∏y roboczej i dlatego nie trzeba tworzyç dodatkowych miejsc kwaterunkowych dla
Rodzaj broni Producent Surowce wymagane do produkcji ˝o∏nierzy. Za z∏oto, które wyp∏acasz jako ˝o∏d, ˝o∏nierze kupujà ˝ywnoÊç – tym samym
si∏y zbrojne nie zu˝ywajà równie˝ zapasów ze spichlerza.
∏uk ∏ucznik-rzemieÊlnik 2 sztuki drewna
kusza ∏ucznik-rzemieÊlnik 3 sztuki drewna
w∏ócznia grotnik 1 sztuka drewna
6.3 Jednostki dost´pne w grze.
pika grotnik 2 sztuki drewna
W koszarach mo˝esz utworzyç osiem podstawowych rodzajów wojsk, a trzy dodatkowe
wekiera kowal 1 sztuka ˝elaza jednostki specjalne sà szkolone w odpowiadajàcych im cechach.

miecz kowal 1 sztuka ˝elaza

¸ucznicy: Sà to standardowe oddzia∏y wyposa˝one w broƒ
zbroja skórzana garbarz skóra jednej krowy wystarcza dystansowà. Brak zbroi sprawia, ˝e ∏ucznicy to jedna z najszybszych
do wykonania trzech zbroi jednostek w grze, ale równoczeÊnie niemal ca∏kowicie nieprzydatna
w bezpoÊredniej walce. ¸ucznicy majà daleki zasi´g strza∏u i sà
zbroja metalowa p∏atnerz 1 sztuka ˝elaza bardzo skuteczni w walce przeciw jednostkom, które nie dysponujà
zbrojami metalowymi.

Kusznicy: Jednostki te poruszajà si´ wolno, d∏ugo prze∏adowujà broƒ i

6.2 Koszary. majà krótszy zasi´g ni˝ ∏ucznicy. Ostrza∏ z kusz jest jednak niezwykle
celny, natomiast ÊmiercionoÊne be∏ty z ∏atwoÊcià przebijajà nawet
W tym obiekcie mo˝esz przeprowadzaç zaciàg oraz szkolenie wojsk. Klikni´cie LPM na metalowà zbroj´.
koszarach spowoduje wyÊwietlenie panelu koszar.

W∏ócznicy: Pierwszy rodzaj wojska przeznaczonego do walki

Aby stwierdziç, jaki rodzaj broni jest potrzebny do utworzenia danego oddzia∏u
wojskowego, wskazuj kursorem myszy kolejne jednostki swojej armii. Wymagane towary
lub surowce – znajdujàce si´ w rz´dzie w dolnej cz´Êci ekranu – zostanà podÊwietlone.
W górnej cz´Êci panelu pojawi si´ równie˝ liczba, która oznacza iloÊç z∏ota wymaganà do
powo∏ania danego oddzia∏u.
bezpoÊredniej, który mo˝esz powo∏aç na poczàtku gry. Jednostki te
sà te˝ wyjàtkowo tanie. Z uwagi na brak zbroi w∏ócznicy sà szybsi ni˝
˝o∏nierze wi´kszoÊç innych wojsk, przez co najlepiej nadajà si´ do
odpychania drabin wroga od murów oraz do kopania fosy. Jest to te˝
jedna z niewielu jednostek, które mogà korzystaç z drabin do
forsowania murów wrogich zamków.
Pikinierzy: Ci´˝kie piki i metalowe zbroje spowalniajà ruchy
pikinierów, ale w∏aÊnie dzi´ki uzbrojeniu ten rodzaj wojsk najlepiej
spe∏nia funkcje jednostki obronnej. Pikinierzy ∏atwiej znoszà powa˝ne
obra˝enia i idealnie nadajà si´ do blokowania dost´pu do rozmaitych
obszarów zamku.

28 29

Pa∏karze: Ci brutalni ∏otrzy to szybcy ˝o∏nierze, którzy potrafià zadawaç ci´˝kie
obra˝enia – z tego wzgl´du stanowià idealne jednostki szturmowe. Pa∏karze nie
sà jednak mocno opancerzeni, przez co ∏atwo ulegajà broni miotanej wroga.
Podobnie jak w∏ócznicy, pa∏karze mogà u˝ywaç drabin do wspinania si´ na
mury wrogich zamków.
Wojownicy: Elitarne oddzia∏y piesze. Z uwagi na ci´˝ar zbroi
wojownicy sà najwolniejszà jednostkà w ca∏ej grze, ale jeÊli ju˝ dotrà
do celu, nikt nie b´dzie w stanie ich powstrzymaç. Wojownicy majà
predyspozycje zarówno do walki defensywnej, jak i ofensywnej.
Rycerze: Rycerze to Êwietnie wyszkolone, szybkie i zabójcze jednostki.
Doskonale nadajà si´ do przeprowadzania ataków z zaskoczenia – ich
˝ywio∏em sà dynamiczne wycieczki z zamku, których celem jest niszczenie
wrogiego sprz´tu obl´˝niczego. Ka˝dy rycerz potrzebuje konia, którego trzeba
dla niego wyhodowaç w stajni.
Kopacze: Jednostki specjalne, które potrafià drà˝yç chodniki minowe
pod fundamentami wrogich murów oraz wie˝yczek, powodujàc ich
zawalenie. Kopacze sà szkoleni (oczywiÊcie za op∏at´ w z∏ocie)
w cechu kopaczy.
Drabiniarze: Je˝eli nie mo˝esz zburzyç muru chroniàcego dost´pu do
zamku wroga, dzi´ki tym jednostkom uda Ci si´ ominàç t´
przeszkod´. Drabiniarze sà tani w utrzymaniu, ale bardzo podatni na
ogieƒ wroga, dlatego nale˝y staraç si´ o to, aby jak najszybciej
podprowadziç ich pod mury wroga.
In˝ynierowie: Najwszechstronniejsze i najbardziej przydatne jednostki w grze.
In˝ynierowie sà niezb´dni do budowy i obs∏ugi ka˝dego rodzaju sprz´tu
obl´˝niczego zarówno w zamku, jak i w terenie, oraz do walki z u˝yciem
wrzàcego oleju. In˝ynierowie sà szkoleni (oczywiÊcie za op∏at´ w z∏ocie)
w cechu in˝ynierów.
Czarni mnisi: Tajemnicze postaci, o których w∏aÊciwie niewiele
wiadomo. Od czasu do czasu czarni mnisi pojawià si´ w Twoim
zamku, aby udost´pniç Ci swoje technologie oraz wspomóc w walce.
30
7.0 Rozkazy wojskowe.
W tym rozdziale dowiesz si´, jakie rozkazy mo˝esz wydawaç swoim jednostkom
wojskowym.
Uwaga. W tym rozdziale s∏owo „jednostka" jest u˝ywane wy∏àcznie w odniesieniu do
oddzia∏ów wojskowych.
7.1 Gromadzenie oddzia∏ów.
Wybór jednostek:
JeÊli chcesz wybraç jednostk´, kliknij na niej LPM. Aby wybraç kilka jednostek jednoczeÊnie,
wciÊnij i przytrzymaj LPM, a nast´pnie przesuwaj kursor myszy tak, aby utworzyç prostokàt
wokó∏ wybranych oddzia∏ów. Kiedy zwolnisz przycisk myszy, wszystkie jednostki, które
znalaz∏y si´ wewnàtrz prostokàta, zostanà wybrane.
Inne sposoby wybierania jednostek:
Poszczególne jednostki mo˝na tak˝e wybieraç (lub wy∏àczaç wybór), klikajàc LPM przy
wciÊni´tym równoczeÊnie klawiszu SHIFT – jego przytrzymanie i zakreÊlenie kursorem
myszy prostokàta wokó∏ jednostek równie˝ spowoduje ich wybranie. Dwukrotne
klikni´cie na danej jednostce pozwala wybraç wszystkie oddzia∏y reprezentujàce
okreÊlony rodzaj wojsk, które sà widoczne na ekranie.
Panel interfejsu armii:
Kiedy wybierzesz jednostki, w dolnej cz´Êci ekranu pojawi si´ panel interfejsu armii. Po
lewej stronie tego panelu znajduje si´ okienko rozkazów jednostek, natomiast po prawej
– panel informacji o jednostkach. Panel informacji o jednostkach wyÊwietla dane o licze-
bnoÊci i rodzaju wybranego oddzia∏u wojskowego, umo˝liwia tak˝e wybór lub
wy∏àczenie wyboru jednostek nale˝àcych do danego rodzaju si∏ zbrojnych. Klikni´cie
LPM na literze symbolizujàcej okreÊlony rodzaj wojsk powoduje wybranie odpowiednich
jednostek, podczas gdy klikni´cie PPM – usuni´cie tego rodzaju wojsk z grupy
wybranych oddzia∏ów.
31
Grupowanie jednostek:
Grupowanie jednostek umo˝liwia utworzenie formacji - wówczas wydanie rozkazu danej
grupie wojsk b´dzie równoznaczne z wydaniem go ka˝dej jednostce, która wchodzi w
sk∏ad grupy.
1. Aby utworzyç formacj´, zaznacz najpierw wszystkie jednostki, które majà wejÊç w jej sk∏ad.
2. Przytrzymaj klawisz CTRL i przyciÊnij klawisz z cyfrà - zostanie ona przypisana danej
formacji.
3. JeÊli przypisa∏eÊ cyfr´ danej formacji, wciÊni´cie klawisza oznaczonego tà cyfrà
spowoduje póêniej wybranie tej grupy (przyk∏ad: wciÊni´cie klawisza 1 spowoduje
wybranie grupy oznaczonej jako pierwsza). Ponowne wciÊni´cie tego samego klawisza
spowoduje, ˝e widok w oknie g∏ównym zostanie wycentrowany na danej grupie.
7.2 Rozkazy marszu.
JeÊli jednostka zosta∏a ju˝ wybrana, kursor myszy przyjmie kszta∏t wskaênika ruchu.
Zielony kolor kursora oznacza, ˝e oddzia∏ mo˝e si´ przemieÊciç w okreÊlone miejsce,
natomiast czerwony krzy˝yk wskazuje, i˝ dany obszar jest niedost´pny dla Twoich wojsk.
Wprowadzanie jednostek na mury i wie˝e:
Aby rozmieÊciç ˝o∏nierzy na szczycie murów i innych obiektów obronnych, wybierz
oddzia∏, a kiedy na ekranie pojawi si´ kursor obsadzania fortyfikacji, kliknij LPM -
jednostka zostanie rozstawiona na wskazanym obiekcie.
Uwaga. Je˝eli kursor zmienia si´ ciàgle w czerwony krzy˝yk, to byç mo˝e nie istnieje
mo˝liwoÊç dojÊcia (schody) na szczyt wybranego muru czy obiektu.
Patrolowanie:
Mo˝esz nakazaç swoim oddzia∏om tak˝e patrolowanie odcinka terenu rozciàgajàcego si´
mi´dzy dwoma punktami. Naka˝ jednostce przemaszerowaç do miejsca, gdzie ma
rozpoczàç patrolowanie, kliknij na przycisku PATROLUJ, a nast´pnie kliknij LPM w
miejscu, w którym ma si´ zakoƒczyç trasa patrolu. Jednostka b´dzie przemierzaç drog´
mi´dzy tymi punktami, patrolujàc teren.
Wyznaczanie skomplikowanych tras patroli:
1. Wybierz jednostk´, a nast´pnie kliknij na przycisku PATROLUJ.
2. Przytrzymujàc klawisz SHIFT, klikaj LPM w miejscach, gdzie chcesz
rozstawiç dodatkowe znaczniki patrolowe (nie mo˝e byç ich wi´cej
ni˝ 10).
3. Je˝eli rozstawisz wszystkie znaczniki w odpowiednich miejscach,
kliknij PPM, aby zakoƒczyç wyznaczanie trasy.
4. Jednostki zacznà w´drowaç od znacznika do znacznika w takiej
kolejnoÊci, w jakiej by∏y rozstawiane znaczniki.
Uwaga: Je˝eli grupa wybranych jednostek przemieszcza si´ w jakieÊ miejsce, mo˝esz
przerwaç ich marsz, klikajàc na przycisku STÓJ.
32
7.3 Postawy jednostek.
Trzy górne przyciski w oknie rozkazów umo˝liwiajà sterowanie zachowaniem si´ Twoich
oddzia∏ów w trakcie walki.
Ani kroku – Jednostki, którym nakazano nie ruszaç si´ z miejsca, nie opuszczà
swoich stanowisk, dopóki nie otrzymajà innych rozkazów. Kiedy
jednostka zostanie zaatakowana, rozpocznie dzia∏ania obronne,
natomiast jeÊli jest wyposa˝ona w broƒ dystansowà, to b´dzie
równie˝ ostrzeliwaç wroga, który znajdzie si´ w zasi´gu strza∏u.
Postawa obronna – Jednostki, którym nakazano przyjàç postaw´ obronnà, b´dà si´
przemieszczaç ze swoich stanowisk na niewielkie odleg∏oÊci, aby
zaatakowaç wrogie oddzia∏y, jeÊli te zbli˝à si´ do ich pozycji.
Kiedy w pobli˝u nie b´dzie ju˝ ˝adnych wrogich oddzia∏ów,
jednostki powrócà na pierwotnà pozycj´.
Postawa agresywna – Jednostki, którym nakazano przyjàç postaw´ agresywnà, b´dà
ca∏y czas szukaç okazji do podj´cia walki lub poprowadzenia
poÊcigu za wrogiem. Po rozbiciu wrogich oddzia∏ów Twoje
jednostki najpierw poszukajà ewentualnych innych celów, zanim
zdecydujà si´ powróciç na pierwotne pozycje. Jednostki o
postawie agresywnej b´dà równie˝ aktywnie odpowiadaç na ataki
z broni dystansowej.
7.4 Rozkazy bojowe.
Atakowanie wroga:
Aby zaatakowaç wroga, wybierz jednostk´, a nast´pnie wska˝ kursorem myszy
jednostk´ przeciwnika, która ma byç celem ataku. Kiedy kursor przyjmie kszta∏t
wskaênika ataku, kliknij LPM.
Oprócz zwyk∏ych ataków niektóre jednostki dysponujà równie˝ mo˝liwoÊcià
wykonania ataków specjalnych - mo˝esz skorzystaç z tej opcji, klikajàc na
przycisku ataku specjalnego, który znajduje si´ w lewym dolnym rogu okna
kontrolnego jednostki.
Funkcja tego przycisku b´dzie si´ zmieniaç w zale˝noÊci od rodzaju wybranej jednostki –
w wypadku jednostek wyposa˝onych w broƒ dystansowà b´dzie to przycisk ATAKUJ
MIEJSCE.
33
 Po klikni´ciu na tym przycisku musisz okreÊliç pole ataku – okràg wytyczony
przez kó∏eczka b´dzie wskazywa∏ teren, który zostanie zaatakowany. Ten
rodzaj ataku jest bardzo skutecznym dzia∏aniem ofensywnym przeciwko
jednostkom ukrywajàcym si´ za murami zamków.
JeÊli natomiast zostanie wybrany in˝ynier dzier˝àcy naczynie z wrzàcym olejem,
komenda przycisku ataku zmieni si´ na WYLEJ OLEJ.
Po klikni´ciu na przycisku WYLEJ OLEJ nad g∏owà in˝yniera pojawi si´ kó∏eczko,
które wskazuje kierunek wylewania oleju. Nale˝y ostro˝nie korzystaç z tej
funkcji, gdy˝ umo˝liwia ona wylanie wrzàcego oleju w dowolnym kierunku,
nawet pod nogi samego nieszcz´snego in˝yniera!
Przesuwajàc kursor myszy, mo˝na wp∏ywaç na kierunek ataku in˝yniera
– klikni´cie LPM spowoduje wylanie oleju. Kiedy naczynie zostanie
opró˝nione, in˝ynier automatycznie uda si´ do kot∏a, pobierze nowà
porcj´ oleju i powróci na wyznaczone stanowisko.
W innym wariancie wylewania oleju po prostu wybierz in˝yniera i skorzystaj z kursora
celowania, aby pokierowaç atakiem. Ten sposób jest wyraênie szybszy i zapewne lepiej
sprawdzi si´ w czasie walki.
Je˝eli zosta∏ wybrany kopacz chodników minowych, przycisk ataku specjalnego
b´dzie si´ nazywa∏ KOP TUTAJ.
Po klikni´ciu na przycisku KOP TUTAJ oraz klikni´ciu LPM na mapie kopacz rozpocznie
drà˝enie chodnika minowego wiodàcego do najbli˝szego mo˝liwego celu.
Uwaga. W podrozdziale 9.7. bardziej szczegó∏owo omówiono zastosowanie chodników
minowych.
Oprócz wspominanych ataków specjalnych niektórym jednostkom mo˝na równie˝
wydawaç dodatkowe komendy. Po wybraniu in˝yniera w oknie kontroli jednostki pojawi
si´ przycisk BUDUJ – klikni´cie na nim spowoduje wyÊwietlenie na ekranie machin
obl´˝niczych, które mo˝esz zbudowaç.
Uwaga. Wi´cej informacji o konstruowaniu machin obl´˝niczych znajduje si´
w podrozdziale 9.1.
W niektórych misjach katapulty oraz trebusze umo˝liwiajà równie˝
wystrzeliwanie zara˝onej padliny (padni´tych krów). Mo˝e to trwaç tak d∏ugo,
dopóki nie wyczerpie si´ zapas zara˝onego byd∏a (wyra˝ony cyfrà na ikonie).
Aby wycofaç jednostk´ ze s∏u˝by, wybierz jà, a potem kliknij na przycisku
ROZWIÑ˚, który znajduje si´ w oknie kontroli jednostki. Jednostka na powrót
przybierze postaç kmiecia i powróci do ogniska przy zamku, gdzie b´dzie
oczekiwa∏a na zatrudnienie.
Uwaga. Je˝eli nie da si´ dojÊç do ogniska, kmieç zniknie z mapy.
Podpowiedê. Przed rozwiàzaniem jednostki zadbaj o dodatkowe miejsca kwaterunkowe
w zamku – w ten sposób zapobiegniesz nadmiernemu zat∏oczeniu, które negatywnie
odbije si´ na poziomie Twojej popularnoÊci.
34
Atakowanie jednostek postacià swojego lorda:
Twój lord równie˝ mo˝e atakowaç wrogie jednostki, choç nie mo˝na rozkazaç mu
przemarszu w konkretne miejsce. Je˝eli na mapie pojawia si´ jednostki wroga, lord
poszuka schronienia w siedzibie, chyba ˝e dasz mu wyraêny rozkaz zaatakowania
oddzia∏ów przeciwnika.
7.5 Zak∏adki na mapie.
Ka˝de miejsce na mapie mo˝e byç oznaczone zak∏adkà. Aby to wykonaç, wystarczy
przytrzymaç klawisze CTRL oraz ALT i równoczeÊnie przycisnàç klawisz z dowolnà cyfrà.
Przyk∏ad: je˝eli chcesz oznaczyç po∏o˝enie kamienio∏omów, ustaw widok w oknie
g∏ównym w taki sposób, aby miejsca wydobycia kamienia znalaz∏y si´ na ekranie. Teraz
wciÊnij i przytrzymaj klawisze CTRL oraz ALT, równoczeÊnie przyciskajàc klawisz z cyfrà
1. JeÊli w dalszej cz´Êci gry zechcesz szybko powróciç w rejon kamienio∏omów, wciÊnij
i przytrzymaj klawisz ALT, równoczeÊnie naciskajàc klawisz 1. WciÊni´cie klawisza
H zawsze wycentruje widok na Twojej siedzibie. WciÊni´cie klawisza S przeniesie Ci´ pod
drogowskaz, przy którym b´dà si´ pojawiaç przybywajàce jednostki wroga.
8.0 Obrona zamku.
W tym rozdziale poznasz ró˝ne sposoby obrony zamku, który w pocie czo∏a
wybudowa∏eÊ.
8.1 Brama.
Jednym z pierwszych elementów, o których nale˝y pomyÊleç podczas tworzenia
fortyfikacji, jest brama – po wzniesieniu murów Twoi poddani b´dà dzi´ki niej mogli
wychodziç z zamku i powracaç do niego. Je˝eli chcesz zbudowaç bram´, najpierw
wybierz kategori´ obiektów zamkowych, a nast´pnie kliknij na przycisku z ikonà bramy
i wybierz rodzaj bramy, którà chcesz wybudowaç (klikajàc na nim LPM). Przed
umieszczeniem obiektu zdecyduj o w∏aÊciwym uk∏adzie bramy, aby pasowa∏a do
przebiegu linii murów.
8.2 Wznoszenie murów.
Dost´pne rodzaje murów mo˝na obejrzeç, przywo∏ujàc panel kategorii obiektów
zamkowych. Po wybraniu rodzaju muru przyciÊnij i przytrzymaj LPM w oknie
g∏ównym, a nast´pnie powoli poruszaj kursorem myszy. Je˝eli w Twoim sk∏adzie
zapasów znajduje si´ wystarczajàca iloÊç drewna lub kamienia, na ekranie pojawi
si´ mur – zostanie on wybudowany dopiero w momencie, kiedy zwolnisz
przycisk myszy.
35
Porada: Mury mogà mieç ró˝nà gruboÊç – im grubszy b´dzie mur, tym wi´cej czasu
zabierze napastnikom przebicie si´ przez niego.
Przed linià zwyk∏ych murów mo˝na wznieÊç mury z blankami, które stanowià dodatkowà
os∏on´. Budowanie drewnianych palisad jest taƒsze, ni˝ budowa murów kamiennych,
palisady sà jednak znacznie mniej odporne na ataki wrogów, a na ich szczycie nie ma
miejsca dla oddzia∏ów broniàcych zamku.
Uwaga: Je˝eli podczas ustalania przebiegu muru (za pomocà przesuwania kursora
myszy) jakakolwiek jego cz´Êç znajdzie si´ w miejscu, w którym nie mo˝na
niczego zbudowaç, ca∏y mur zmieni kolor na czerwony.
8.3 Wie˝yczki i baszty.
Obiekty te mo˝na odnaleêç w cz´Êci
poÊwi´conej obiektom obronnym
w panelu obiektów zamkowych.
Wie˝e nie mogà byç zdobywane za
pomocà drabin i sà znacznie bardziej
odporne na uszkodzenia, ni˝ mury.
Oddzia∏y wyposa˝one w broƒ miotanà, które zostanà rozmieszczone na wie˝ach, majà
wi´kszy zasi´g strza∏u. Wszystkie jednostki stacjonujàce na wie˝ach sà te˝ trudniejszym
celem dla oddzia∏ów strzeleckich przeciwnika.
Wie˝yczki sà tanie w budowie, ale mieÊci si´ w nich stosunkowo niewielka liczba
oddzia∏ów. Na wie˝yczkach nie mo˝na te˝ rozstawiç machin wojennych, a same budowle
mo˝na ∏atwo zniszczyç za pomocà chodników minowych.
Baszty sà dro˝sze w budowie, ale mogà pomieÊciç wi´cej wojsk oraz pos∏u˝yç jako
gniazda obronnych machin wojennych. Baszt nie mo˝na zniszczyç za pomocà
chodników minowych.
Jednostki wojskowe mogà wejÊç do wie˝y wy∏àcznie z poziomu murów. Aby ˝o∏nierze
byli w stanie obsadziç wie˝´, powinna ona przylegaç do muru, na którego szczyt
prowadzà schody.
8.4 Wznoszenie schodów.
Aby umo˝liwiç ˝o∏nierzom wchodzenie na szczyt murów oraz bram, muszà istnieç
schody, które prowadzà do tych miejsc. Schody buduje si´ w taki sam sposób, jak mury,
ale muszà one dotykaç zwyk∏ego muru lub kraw´dzi bramy. JeÊli chcesz zbudowaç
schody, wybierz je z panelu obiektów zamkowych i umieÊç kursor myszy przy dowolnym
fragmencie murów, a nast´pnie wciÊnij i przytrzymaj LPM w g∏ównym oknie gry i wolno
przesuwaj kursor myszy. Na ekranie pojawi si´ kontur schodów. Usytuuj je w wybranym
miejscu i zwolnij LPM – schody zostanà zbudowane.
36
8.5 . Pu∏apki.
W grze Twierdza istniejà dwa rodzaje pu∏apek. Pierwsza z nich to
wilczy dó∏, czyli zamaskowany wykop, na którego dnie znajdujà si´
zaostrzone pale. Twoi poddani znajà rozmieszczenie wilczych
do∏ów i sà one dla nich ca∏kowicie niegroêne. Pu∏apki te sà jednak
niewidoczne dla wrogich jednostek, które po wejÊciu na przykrycie
do∏u wpadnà do Êrodka i zginà. Drugi rodzaj pu∏apki to smolny rów,
czyli wykop wype∏niony olejem wydobytym z bagien, który po
trafieniu zapalonà strza∏à zamienia si´ w p∏onàce piek∏o. Aby
podpaliç rów, stojàcy w pobli˝u koksownika ∏ucznik musi
przygotowaç p∏onàcà strza∏´ – naka˝ mu strzeliç w kierunku rowu, a po chwili wyÊle jà
tam i uruchomi pu∏apk´.
8.6 Kopanie fosy.
Kopanie fosy to brudna robota, ale dzi´ki niej wokó∏ zamku
powstaje znakomita bariera ochronna. Najpierw nale˝y
przygotowaç plan przebiegu fosy – mo˝na go ∏atwo naszkicowaç,
klikajàc na przycisku KOP w panelu kategorii obiektów
zamkowych, a póêniej klikajàc LPM na mapie. Je˝eli plan fosy nie
przypad∏ Ci do gustu, kliknij na przycisku NIE KOP, a nast´pnie
klikaj LPM po mapie, aby skorygowaç b∏´dy. Kiedy stworzysz
zadowalajàcy projekt, wybierz kilka jednostek i przesuƒ kursor
myszy nad planowanà fos´. Gdy wskaênik kursora zmieni si´ w ∏opat´, kliknij LPM,
a wszystkie wybrane jednostki udadzà si´ w to miejsce i zacznà kopaç. JeÊli chcesz
zasypaç fos´ (w∏asnà lub otaczajàcà zamek wroga), po prostu wybierz kilka jednostek
i kliknij na fosie.
Porada. Cz´Êç jednostek b´dzie si´ zabieraç do kopania fosy z entuzjazmem, jednak
niektóre mogà odmówiç wykonania tej pracy.
Bramy murowane mogà byç równie˝ wyposa˝one w most zwodzony. Dzi´ki temu
w czasie pokoju ludzie b´dà mogli przechodziç nad fosà w obie strony, natomiast
podczas obl´˝enia podniesiony most skutecznie powstrzyma wrogów.
8.7 Obronne machiny wojenne.
Aby zwi´kszyç obron´ zamku, na szczytach baszt mo˝na
rozmieszczaç machiny wojenne – balisty i mangonele. Po
skonstruowaniu machin nale˝y je obsadziç in˝ynierami.
Mangonele wystrzeliwujà w powietrze rój kamieni, siejàc
zniszczenie w szeregach wrogiej piechoty, ich wadà jest
jednak niska celnoÊç strza∏u. Balista to bardziej celna
machina, strzelajàca pojedynczymi pociskami, która
sprawdza si´ szczególnie w walce z wrogimi machinami obl´˝niczymi.
37
8.8 Wrzàcy olej.
Wrzàcy olej to doskona∏a broƒ przeciwko jednostkom
oblegajàcym zamek. Aby wyposa˝yç in˝yniera w naczynie
wrzàcej, g´stej cieczy, trzeba najpierw skierowaç go do s∏u˝by
przy oleju. W pierwszej kolejnoÊci nale˝y wybraç in˝yniera
i przesunàç kursor nad kocio∏ z olejem. Kiedy na ekranie pojawi si´
strza∏ka skierowana w dó∏, naciÊnij LPM – in˝ynier skierowany do
tego zadania zacznie dostarczaç smo∏´ do kot∏a. Kolejni
in˝ynierowie zostanà skierowani do kot∏a w celu wype∏nienia
naczyƒ goràcym olejem. Nast´pnie mo˝na umieÊciç ich na
szczycie murów lub baszt, skàd b´dà mogli wylewaç wrzàcy olej na wrogów.
Aby wylaç olej, wybierz in˝yniera i kliknij na przycisku WYLEJ OLEJ. Kursorem myszy
wska˝ wrogà jednostk´ albo miejsce, na które ma byç wylany olej, i kliknij LPM.
9.0 Walka obl´˝nicza.
Lektura tego rozdzia∏u pozwoli Ci opanowaç wszystkie tajniki szturmowania zamków
przeciwnika!
9.1 Sprz´t obl´˝niczy.
Aby zbudowaç i uruchomiç dowolnà machin´ obl´˝niczà, nale˝y skierowaç do
wykonania tego zadania grup´ in˝ynierów. Po wybraniu in˝yniera kliknij na przycisku
sprz´tu obl´˝niczego, aby przejrzeç list´ machin, które mo˝esz skonstruowaç.
Wybierz machin´, którà chcesz zbudowaç, i kliknij LPM na mapie. W oznaczonym miejscu pojawi si´
namiot obl´˝niczy – klikni´cie na namiocie pozwoli w ∏atwy sposób sprawdziç, ile czasu poch∏onie
jeszcze budowa machiny.
Podpowiedê. Przez ca∏y okres budowy sprz´tu namioty obl´˝nicze wraz z pracujàcymi tam in˝ynierami
stanowià ∏atwe cele, które mo˝na w prosty sposób zniszczyç. Nale˝y wi´c zadbaç o w∏aÊciwà ochron´
takich obiektów.
Zanim machiny obl´˝nicze ruszà do boju, muszà zostaç najpierw obsadzone za∏ogà –w tym celu nale˝y
wybraç grup´ in˝ynierów i ustawiç kursor myszy nad machinà, która ma byç przez nich obs∏ugiwana.
Kiedy kursor myszy zamieni si´ w strza∏k´ skierowanà w dó∏, kliknij LPM, a in˝ynierowie obsadzà danà
machin´. Liczba in˝ynierów niezb´dnych do prawid∏owego funkcjonowania machiny zale˝y od jej typu.
38
9.2 Ruchome tarcze.
Tarcze, zwane plutejami, dobrze chronià Twoich
piechurów przed nawa∏nicà wrogich strza∏ i be∏-
tów, ale sà bezu˝yteczne w walce bezpoÊredniej
z piechotà wroga. Ka˝da tarcza musi byç
obs∏ugiwana przez jednego in˝yniera, którego
nale˝y do niej skierowaç.
9.3 Tarany.
Tarany to powolne machiny, ale za to niezwykle odporne na ostrza∏
wrogów. Jest to równie˝ najlepszy or´˝ do rozbijania bram. Tarany sà
równie skuteczne przeciw murom i basztom zamkowym, o ile tylko uda im
si´ do nich dotrzeç. Aby taran móg∏ zaczàç funkcjonowaç, do jego obs∏ugi
nale˝y skierowaç czterech in˝ynierów.
9.4 Wie˝e obl´˝nicze.
JeÊli uda Ci si´ doprowadziç te gigantyczne ruchome konstrukcje na
w∏aÊciwe miejsce, otworzà Twoim wojskom b∏yskawiczny dost´p na
szczyt murów wroga. Aby skorzystaç z wie˝y obl´˝niczej, wybierz jà
i naka˝ jej przemieÊciç si´ w okolic´ murów atakowanego zamku. Kiedy
machina znajdzie si´ wystarczajàco blisko celu, zatrzyma si´ i przerzuci
pomost wiodàcy na mur. Twoje jednostki mogà teraz wspinaç si´ po
schodach we wn´trzu wie˝y i przechodziç po pomoÊcie na mury wroga.
Aby wie˝a mog∏a w∏aÊciwie funkcjonowaç, do jej obs∏ugi nale˝y najpierw
skierowaç czterech in˝ynierów.
9.5 Katapulty.
Sà to machiny obl´˝nicze, które umo˝liwiajà atakowanie budowli wroga
z oddali. Katapulty to machiny ruchome, stosunkowo celne, o przeci´tnym
zasi´gu i takiej te˝ sile ra˝enia. Katapulty wyrzucajà pociski po p∏askiej
trajektorii, w zwiàzku z tym Êwietnie nadajà si´ do precyzyjnych ataków
wymierzonych w konkretne obiekty wroga. Katapulty mogà równie˝
pos∏u˝yç do przerzucania do obleganego zamku zara˝onej padliny
i wywo∏ania epidemii. W tym celu w menu katapulty nale˝y kliknàç na
przycisku WYSTRZEL KROW¢, a nast´pnie wybraç cel. Do obs∏ugi ka˝dej
katapulty potrzeba dwóch in˝ynierów, których nale˝y do niej skierowaç.
9.6 Trebusze.
Trebusz (zwany te˝ trabutium lub frondibolà) to pot´˝ny sprz´t obl´˝niczy,
który s∏u˝y do mia˝d˝enia obiektów zamkowych. Trebusze sà ogromnymi
machinami, dlatego po wybudowaniu ca∏y czas pozostajà w tym samym
miejscu. Brak im celnoÊci, którà mogà si´ pochwaliç katapulty, ale majà za to
bardzo daleki zasi´g i po trafieniu wyrzàdzajà niewspó∏miernie wi´ksze
zniszczenia. Pociski miotane z trebuszy lecà stromotorowo (wysokim ∏ukiem),
przez co machiny te sà idealne do prowadzenia ostrza∏u nad murami
atakowanego zamku. Podobnie jak w wypadku katapult, z machin tych
– w celu wywo∏ania epidemii – mo˝na przerzucaç do zamku cia∏a zara˝onego byd∏a. Aby
trebusz móg∏ dobrze funkcjonowaç, do jego obs∏ugi nale˝y skierowaç trzech in˝ynierów.
39
9.7 Kopanie chodników minowych.
Kolejnà metodà, która pozwala zadaç przeciwnikowi decydujàcy
cios, sà chodniki minowe. Kopacze zbudujà taki chodnik pod
obiektami obronnymi wroga, a potem go zdetonujà, niszczàc
fundamenty budynku widocznego na powierzchni. Aby wykonaç
chodnik, nale˝y wybraç kopacza, a nast´pnie kliknàç na przycisku
KOP. Wybierz miejsce otwierajàce chodnik – powinno si´ ono
znajdowaç w miar´ blisko zamku, gdy˝ chodnik minowy mo˝na rozbudowaç tylko do
pewnej okreÊlonej d∏ugoÊci, zanim sam si´ zawali pod ci´˝arem ziemi. Po zejÊciu pod
ziemi´ kopacz wykona wykop prowadzàcy w stron´ najbli˝szego muru, wie˝yczki lub
bramy, a nast´pnie podpali drewniane rusztowanie podtrzymujàce chodnik, co
spowoduje zapadni´cie si´ podkopanych fundamentów. To doprowadzi do uszkodzenia
lub nawet zniszczenia obiektu, który znajduje si´ nad chodnikiem. Kopacze nie mogà si´
podkopaç pod fosà ani basztami, choç mogà drà˝yç tunele pod mniejszymi wie˝ami.
9.8 Zasypywanie fosy.
Jednostkom wojskowym mo˝na wydaç rozkaz zasypania fosy wroga. W tym celu nale˝y
wybraç kilka jednostek, a kiedy kursor zmieni si´ w ∏opat´, kliknàç na fosie. Jednostki
zbli˝à si´ do wyznaczonego miejsca i zacznà zasypywaç fos´.
10.0 Tabele pomocnicze.
W tym rozdziale znajdziesz ró˝ne dodatkowe informacje, które mogà byç przydatne
podczas wykonywania misji.
10.1 Postaci cywilne:
Lord: Jego Lordowska MoÊç to najwa˝niejsza postaç w grze. Lord jest
doskona∏ym wojownikiem oraz sprawuje bezpoÊrednià kontrol´ nad
wszystkimi obiektami zamkowymi. Je˝eli lord zginie – przegrywasz
gr´.
Lady: Mimo ˝e lady mo˝e wydawaç si´ ch∏odna i wynios∏a, w gruncie
rzeczy jest kobietà o z∏otym sercu. Przywyk∏a do ˝ycia w luksusowej
posiad∏oÊci swojego ojca i teraz ci´˝ko jest si´ jej pogodziç ze
spartaƒskimi warunkami panujàcymi w zamku.
B∏azen: B∏azen biega po ca∏ym zamku, wywijajàc fiko∏ki i dokuczajàc
ludziom – z tego wzgl´du ˝ycie b∏azna bywa nader krótkie...
40
Drwale: Drwale zajmujà si´ wycinkà drzew. Sà wyjàtkowo pró˝ni
i uwielbiajà popisywaç si´ umi´Ênieniem przed przechodniami.
MyÊliwi: MyÊliwi polujà na jelenie, a nast´pnie dostarczajà zapasy
mi´sa do spichlerza. Sà to nieokrzesani, ale przyjaêni ludzie, którzy
nigdy nie pogardzà kufelkiem dobrego piwa.
Rolnicy: Ci obywatele doglàdajà Twoich plonów. Ich ulubiona
rozrywka to marudzenie na temat tego, jak êle si´ ich traktuje. Rolnicy
˝ywià szczerà niech´ç do mieszczan.
Kmiecie: Kmiecie sp´dzajà ca∏e dnie, siedzàc wokó∏ ogniska
i czekajàc, a˝ ktoÊ da im jakàÊ prac´.
Dzieci: Ma∏e urwisy przez ca∏y dzieƒ szalejà po zamku, wywo∏ujàc
nieustanne zamieszanie. Od czasu do czasu mo˝na dostrzec, ˝e
dzieci bawià si´ w klasyczne zabawy, takie jak berek czy klasy.
Matki z niemowl´tami: Matki pojawiajà si´ przy ka˝dym nowo
postawionym domu. Zadaniem matki jest opieka nad niemowlakiem
i sprzàtanie domu, podczas gdy dzieciak ryczy i ba∏agani. JeÊli
w zamku pojawi si´ wróg, matki czym pr´dzej udajà si´ do swoich
domów.
Kamieniarze: Robotnicy ci pracujà w kamienio∏omach, gdzie
wydobywajà i obrabiajà bloki kamienne. Niektórzy twierdzà, ˝e po
pracy kamieniarze spotykajà si´ w kr´gu w∏asnego, tajnego bractwa
i oddajà si´ Êwi´temu rytua∏owi, znanemu pod nazwà „podwijania
nogawek".
Górnicy: Robotnicy ci wiele godzin pracujà pod ziemià,
wydobywajàc, przetapiajàc i dostarczajàc do sk∏adu ˝elazo. Górnicy
to ludzie o zimnym sercu, którzy obnoszà si´ ze swymi cynicznymi
poglàdami na Êwiat. Przebicie si´ przez zewn´trznà skorup´
osobowoÊci górnika mo˝e byç niemo˝liwe.
41
 Kopacze smo∏y: Wydobywajà smo∏´ z bagien le˝àcych w okolicy. Niestety,
praca w takich warunkach negatywnie wp∏yn´∏a na ostroÊç ich zmys∏u
powonienia, przez co majà jeszcze wi´ksze problemy z higienà osobistà,
ni˝ przeci´tny cz∏owiek z czasów Êredniowiecza.
M∏ynarczycy: Ci m∏odzi ch∏opcy p´dem przenoszà pszenic´ do m∏yna,
pospiesznie mielà jà, a potem b∏yskawicznie dostarczajà Ci màk´. Ka˝dy
m∏ynarczyk ma – wydawa∏oby si´ – nieskoƒczony zapas energii.
Piekarz: Piekarz wypieka chleb, którym potem zajadajà si´ Twoi
poddani. Piekarz jest uwa˝any za pogodnego i wra˝liwego
cz∏owieka. Wi´kszoÊç plotek opowiadanych w zamku dotyczy jego
osoby.
Piwowar: Kobieta-piwowar warzy piwo dla Twoich karczm, zawsze ma
problemy ze sk∏adnym wypowiadaniem myÊli i chodzeniem w linii
prostej. Z racji obowiàzków zawodowych regularnie degustuje
bowiem w∏asny produkt, a nast´pnie pakuje si´ w k∏opoty, obrzucajàc
be∏kotliwymi wyzwiskami ca∏kowicie obcych ludzi spotkanych na ulicy.
Karczmarz: Zajmuje si´ rozprowadzaniem piwa wÊród Twoich
poddanych. Karczmarz to weso∏y, rumiany facet, który zawsze
trzyma r´k´ na pulsie i jest Êwietnie zorientowany w wieÊciach
z ca∏ego kraju.
Pijak: Postaç o ca∏kowicie nieprzewidywalnym zachowaniu, która
pojawia si´ w Twoim zamku po uruchomieniu karczmy. Pijacy powoli
w´drujà zygzakiem przed siebie, zatrzymujàc si´ tylko po to, aby
pociàgnàç kolejny ∏yk piwa.
¸ucznik: Ten rzemieÊlnik wyrabia ∏uki i kusze dla Twoich wojsk.
¸ucznik zazwyczaj zaprasza wszystkich napotkanych ludzi do siebie
na herbat´, aby móc im opowiadaç o swojej bolàcej nodze.
P∏atnerz: Wykuwa metalowe zbroje dla Twoich ˝o∏nierzy. P∏atnerz to
weteran wielu bitew, osoba powszechnie szanowana w zamku. Do
p∏atnerza Êciàgajà zawsze hordy dzieci, którym rzemieÊlnik z ochotà
opowiada ciekawe historie ze swego ˝ycia.
42
Kowal: Kowal wykuwa miecze oraz wekiery. Przez wi´kszoÊç czasu
kowal prezentuje si´ jako cichy, spokojny cz∏owiek. Niestety, ∏atwo
si´ z∏oÊci i bez wyraênej przyczyny wpada we wÊciek∏oÊç.
Grotnik: Ten rzemieÊlnik wytwarza w∏ócznie i piki dla Twoich wojsk.
Grotnik przez ca∏y dzieƒ siedzi przed wirujàcym kawa∏kiem drewna
lub ˝elaza, rozmyÊlajàc nad sensem ˝ycia. Mimo ˝e wyglàda na
nieÊmia∏ego introwertyka, w gruncie rzeczy jest to najmàdrzejsza
postaç w ca∏ej grze.
Garbarz: Garbarstwem trudni si´ silna, zdecydowana kobieta, która
bez skrupu∏ów szlachtuje krowy, a nast´pnie z ich skór zszywa
atrakcyjne, skórzane ubranka dla Twoich ˝o∏nierzy. To wyjàtkowo
szorstka osoba, w dodatku o bardzo dominujàcej osobowoÊci.
Ksi´˝a: Ksi´˝a szerzà radoÊç, niosàc ludziom swoje b∏ogos∏awieƒstwo
i udzielajàc Êlubów zakochanym parom. Z racji bardzo Êcis∏ej regu∏y
zakonnej Êredniowieczni ksi´˝a w ogóle nie posiadajà poczucia
humoru.
Uzdrowiciel: Ten cz∏owiek odp´dza wszelkie zarazy, które wsàczy∏y
si´ do Twojego zamku. Przez wi´kszoÊç czasu uzdrowiciel w´druje
po lasach w poszukiwaniu odpowiednich zió∏.
Kupiec z targowiska: Kupiec przyb´dzie do zamku po wybudowaniu
targowiska. Potrafi mówiç wyjàtkowo szybko i zawsze udaje
pewnego siebie. Kupiec jest gotów negocjowaç jak najlepszy dla
siebie interes o ka˝dej porze dnia i nocy.
˚ongler: ˚ongler przybywa do miasta wraz z trupà wagantów, która
dostarcza ludziom rozrywki. ˚ongler to lekkoduch, który nie usiedzi
na jednym miejscu nawet przez minut´ i jest zbyt leniwy, aby wziàç
si´ do prawdziwej pracy.
Po∏ykacz ognia: Ten artysta równie˝ jest cz∏onkiem w´drownej trupy
wagantów. Arsena∏em przemyÊlnych sztuczek po∏ykacz naprawd´
potrafi przykuç uwag´ t∏umu przez d∏u˝szy czas. Facet nie ma na
ciele nawet jednego w∏oska – to pamiàtka po nieszcz´Êliwym
wypadku podczas treningu z koksownikiem.
43
10.2 Schemat przep∏ywu ˝ywnoÊci: 10.3 Schemat przep∏ywu surowców:

Chata
Mi´so Kamienio∏om Kamieƒ
myÊliwska

Skóry Warsztat Zbroja

Zagroda byd∏a
Zagroda zwierz´ce garbarza skórzana
Ser
byd∏a

Wekiery

Sad Jab∏ka
Kowal

Kopalnia rud
˚elazo Miecze
˝elaza

Farma P∏atnerz
Pszenica M∏yn Màka Piekarnia Chleb Spichlerz
pszenicy
Zbroja
metalowa

Farma
Chmiel Browar Piwo Karczma
chmielu ¸uki

¸ucznik

Kusze
Chata drwala Drewno

Grotnik W∏ócznie

Odkrywka Kocio∏
Smo∏a Piki Zbrojownia
smo∏y z olejem

44 45
10.4 Tabela obiektów.
OBIEKT KATEGORIA WYMAGANE WYMAGANA WYTWARZA/ OBIEKT KATEGORIA WYMAGANE WYMAGANA WYTWARZA/
SUROWCE L. PRACOWNIKÓW UMO˚LIWIA SUROWCE L. PRACOWNIKÓW UMO˚LIWIA

DREWNIANA OBIEKT ZAMKOWY 10 jedn. DREWNA BRAK WZMOCNIONA

DWÓR SASKI OBIEKT ZAMKOWY OBIEKT DARMOWY BRAK SPICHLERZ
PLATFORMA OBRONA

WIE˚YCZKA OBIEKT ZAMKOWY 10 jedn. DREWNA BRAK WZMOCNIONA

DREWNIANA SIEDZIBA OBIEKT ZAMKOWY OBIEKT DARMOWY BRAK SPICHLERZ OBWODOWA OBRONA

WIE˚YCZKA OBIEKT ZAMKOWY 15 jedn. KAMIENIA BRAK WZMOCNIONA

MUROWANA SIEDZIBA OBIEKT ZAMKOWY OBIEKT DARMOWY BRAK SPICHLERZ OBRONNA OBRONA

BASZTA OBIEKT ZAMKOWY 35 jedn. KAMIENIA BRAK WZMOCNIONA

FORTECA OBIEKT ZAMKOWY OBIEKT DARMOWY BRAK SPICHLERZ
KWADRATOWA OBRONA

WAROWNIA OBIEKT ZAMKOWY OBIEKT DARMOWY BRAK SPICHLERZ BASZTA OBIEKT ZAMKOWY 40 jedn. KAMIENIA BRAK WZMOCNIONA
OKRÑG¸A OBRONA

DREWNIANA BRAMA OBIEKT ZAMKOWY 10 jedn. DREWNA BRAK DOST¢P ZA MURY ZBROJOWNIA OBIEKT ZAMKOWY 10 jedn. DREWNA BRAK MAGAZYN
B R O N I
I ZBROI

DREWNIANE OBIEKT ZAMKOWY 15 jedn. DREWNA BRAK WOJSKO

BRAMA WEWN¢TRZNA OBIEKT ZAMKOWY 10 jedn. KAMIENIA BRAK DOST¢P ZA MURY
KOSZARY

MUROWANE OBIEKT ZAMKOWY 15 jedn. KAMIENIA BRAK WOJSKO

BRAMA G¸ÓWNA OBIEKT ZAMKOWY 20 jedn. KAMIENIA BRAK DOST¢P ZA MURY KOSZARY

CECH OBIEKT ZAMKOWY 10 jedn. DREWNA BRAK DRABINIARZE,

MOST ZWODZONY OBIEKT ZAMKOWY 10 jedn. DREWNA BRAK DOST¢P ZA MURY IN˚YNIERÓW 100 szt. Z¸OTA IN˚YNIEROWIE

46 47
 OBIEKT KATEGORIA WYMAGANE WYMAGANA WYTWARZA/ OBIEKT KATEGORIA WYMAGANE WYMAGANA WYTWARZA/
SUROWCE L. PRACOWNIKÓW UMO˚LIWIA SUROWCE L. PRACOWNIKÓW UMO˚LIWIA

WILCZY DÓ¸ OBIEKT ZAMKOWY 6 jedn. DREWNA BRAK WZMOCNIONA FARMA CHMIELU OBIEKT ROLNICZY 15 jedn. DREWNA 1 CHMIEL
OBRONA

1 IN˚YNIER OBS¸U-
GUJE KOCIO¸,
POZOSTALI CHATA OBIEKT ROLNICZY 5 jedn. DREWNA 1 M I ¢ S O
KOCIO¸ Z OLEJEM OBIEKT ZAMKOWY 10 jedn. ˚ELAZA IN˚YNIEROWIE NACZYNIA Z WRZÑ
100 szt. Z¸OTA NOSZÑ NACZYNIA CYM OLEJEM
MYLIWSKA
Z OLEJEM

SMOLNY RÓW OBIEKT ZAMKOWY 1 jedn. SMO¸Y BRAK WZMOCNIONA FARMA PSZENICY OBIEKT ROLNICZY 15 jedn. DREWNA 1 PSZENICA
OBRONA

KOJEC PSÓW OBIEKT ZAMKOWY 50 szt. Z¸OTA BRAK PSY BOJOWE PIEKARNIA PRZETWARZANIE 10 jedn. DREWNA 1 C H L E B
BOJOWYCH ˚YWNOÂCI

NAMIOTOBL¢˚NICZY OBIEKT ZAMKOWY BRAK 1 LUB WI¢CEJ BUDOWA MACHIN BROWAR PRZETWARZANIE 10 jedn. DREWNA 1 P I W O
IN˚YNIERÓW WOJENNYCH ˚YWNOÂCI

SPICHLERZ PRZETWARZANIE 10 jedn. DREWNA BRAK MAGAZYN

STAJNIA OBIEKT ZAMKOWY 20 jedn. DREWNA BRAK K O N I E
˚YWNOÂCI ˚YWNOÂCI
400 szt. Z¸OTA

CECH OBIEKT ZAMKOWY 20 jedn. DREWNA BRAK KOPACZE KARCZMA PRZETWARZANIE 50 jedn. DREWNA 1 DYSTRYBUCJA
KOPACZY 100 szt. Z¸OTA ˚YWNOÂCI 25 szt. Z¸OTA PIWA

SAD OBIEKT ROLNICZY 5 jedn. DREWNA 1 J A B ¸ K A

JAB¸ONI

M¸YN PRZETWARZANIE 20 jedn. DREWNA 3 M Ñ K A

˚YWNOÂCI

ZAGRODA BYD¸A OBIEKT ROLNICZY 10 jedn. DREWNA 1 SER

48 49
 OBIEKT KATEGORIA WYMAGANE WYMAGANA WYTWARZA/ OBIEKT KATEGORIA WYMAGANE WYMAGANA WYTWARZA/
SUROWCE L. PRACOWNIKÓW UMO˚LIWIA SUROWCE L. PRACOWNIKÓW UMO˚LIWIA

8 MIEJSC
KOPALNIA ˚ELAZA OBIEKTPRZEMYS¸OWY 20 jedn. DREWNA 2 ˚ELAZO DOM OBIEKT MIEJSKI BRAK BRAK KWATERUN-
KOWYCH

8 MIEJSC
TARGOWISKO OBIEKTPRZEMYS¸OWY 15 jedn. DREWNA BRAK HANDEL DOM OBIEKT MIEJSKI BRAK BRAK KWATERUN-
KOWYCH

WÓ¸ZAPRZ¢GOWY OBIEKTPRZEMYS¸OWY 10 jedn. DREWNA 1 PRZEWOZI KAPLICA OBIEKT MIEJSKI 10 jedn. KAMIENIA BRAK KSIÑDZ
KAMIE¡ 250 szt. Z¸OTA

KSIÑDZ
KOCIÓ¸ OBIEKT MIEJSKI 20 jedn. KAMIENIA BRAK (NIEZB¢DNY
ODKRYWKASMO¸Y OBIEKTPRZEMYS¸OWY 20 jedn. DREWNA 1 SMO¸A 350 szt. Z¸OTA PRZY DU˚EJ
POPULACJI)

KSIÑDZ
KATEDRA OBIEKT MIEJSKI 40 jedn. KAMIENIA BRAK (NIEZB¢DNY
KAMIENIO¸OM OBIEKTPRZEMYS¸OWY 20 jedn. DREWNA 3 KAMIE¡ 500 szt. Z¸OTA PRZY DU˚EJ
POPULACJI)

STUDNIA OBIEKT MIEJSKI 30 szt. Z¸OTA BRAK ZWI¢KSZA

SK¸AD ZAPASÓW OBIEKTPRZEMYS¸OWY BRAK BRAK MAGAZYN POPULARNOÂå
SUROWCÓW

OGRÓD OBIEKT MIEJSKI 30 szt. Z¸OTA BRAK ZWI¢KSZA

CHATA DRWALA OBIEKTPRZEMYS¸OWY 3 jedn. DREWNA 1 DREWNO POPULARNOÂå

SYMBOL WIOSNY OBIEKT MIEJSKI 30 szt. Z¸OTA BRAK ZWI¢KSZA

UZDROWICIEL OBIEKT MIEJSKI 10 jedn. DREWNA 1 L E C Z Y
50 szt. Z¸OTA CHOROBY POPULARNOÂå

8 MIEJSC
DOM OBIEKT MIEJSKI 6 jedn. DREWNA BRAK KWATERUN- TA¡CZÑCY OBIEKT MIEJSKI 30 szt. Z¸OTA BRAK ZWI¢KSZA
KOWYCH NIEDèWIEDè POPULARNOÂå

50 51
 OBIEKT KATEGORIA WYMAGANE WYMAGANA WYTWARZA/ OBIEKT KATEGORIA WYMAGANE WYMAGANA WYTWARZA/
SUROWCE L. PRACOWNIKÓW UMO˚LIWIA SUROWCE L. PRACOWNIKÓW UMO˚LIWIA

POMNIKI OBIEKT MIEJSKI 30 szt. Z¸OTA BRAK ZWI¢KSZA SZAFOT OBIEKT MIEJSKI 50 szt. Z¸OTA BRAK WY˚SZA
POPULARNOÂå PRODUKTYWNOÂå
PODDANYCH

KLESZCZE OBIEKT MIEJSKI 50 szt. Z¸OTA BRAK WY˚SZA

ÂWI¢TE MIEJSCE OBIEKT MIEJSKI 30 szt. Z¸OTA BRAK ZWI¢KSZA
PRODUKTYWNOÂå
POPULARNOÂå
PODDANYCH

KRZES¸O OBIEKT MIEJSKI 50 szt. Z¸OTA 0 WY˚SZA

STAWY OBIEKT MIEJSKI 30 szt. Z¸OTA BRAK ZWI¢KSZA TORTUR PRODUKTYWNOÂå
POPULARNOÂå PODDANYCH

W Y ˚ S Z A
SZUBIENICA OBIEKT MIEJSKI 50 szt. Z¸OTA BRAK PRODUKTYWNOÂå P¸ATNERZ WYTWARZANIE 20 jedn. DREWNA 1 ZBROJA
PODDANYCH BRONI 100 szt. Z¸OTA METALOWA

W Y ˚ S Z A
DYBY OBIEKT MIEJSKI 50 szt. Z¸OTA BRAK PRODUKTYWNOÂå
KOWAL WYTWARZANIE 20 jedn. DREWNA 1 WEKIERY,
PODDANYCH
BRONI 200 szt. Z¸OTA MIECZE

W Y ˚ S Z A
LOCHY OBIEKT MIEJSKI 50 szt. Z¸OTA BRAK PRODUKTYWNOÂå ¸UCZNIK WYTWARZANIE 20 jedn. DREWNA 1 ¸UKI,
PODDANYCH BRONI 100 szt. Z¸OTA KUSZE

MADEJOWE OBIEKT MIEJSKI 50 szt. Z¸OTA BRAK W Y ˚ S Z A

¸O˚E PRODUKTYWNOÂå GROTNIK WYTWARZANIE 10 jedn. DREWNA 1 W¸ÓCZNIE,
PODDANYCH BRONI 100 szt. Z¸OTA PIKI

W Y ˚ S Z A
GARBARZ WYTWARZANIE 10 jedn. DREWNA 1 ZBROJA
DÓ¸ KLOACZNY OBIEKT MIEJSKI 50 szt. Z¸OTA BRAK PRODUKTYWNOÂå
BRONI 100 szt. Z¸OTA SKÓRZANA
PODDANYCH

POKAZUJE,
W Y ˚ S Z A SKÑD
STOS DO PALENIA OBIEKT MIEJSKI 50 szt. Z¸OTA BRAK PRODUKTYWNOÂå DROGOWSKAZ POZOSTA¸E BRAK BRAK NADEJDZIE
PODDANYCH WRÓG

52 53
54
RUINY
OBIEKT

WEJCIE DO
CHODNIKA
POZOSTA¸E
POZOSTA¸E
KATEGORIA

BRAK
BRAK
SUROWCE

BRAK
BRAK
BRAK

POCZÑTEK
CHODNIKA
MINOWEGO
L. PRACOWNIKÓW UMO˚LIWIA
WYMAGANE WYMAGANA WYTWARZA/

10.5 Tabela jednostek.

CZY JEDNOSTKA CZY JEDNOSTKA
JEDNOSTKA SI¸A RA˚ENIA SI¸A RA˚ENIA SZYBKOÂå BRO¡ ZBROJA WSPINA SI¢ POTRAFI KOPAå
W ATAKU W OBRONIE PO DRABINACH? FOSY?

¸UCZNIK NIEWIELKA NIEWIELKA WYSOKA ¸UK BRAK TAK TAK

KUSZNICY NIEWIELKA ÂREDNIA PZECI¢TNA KUSZA SKÓRZANA NIE NIE

W¸ÓCZNICY NIEWIELKA NIEWIELKA WYSOKA W¸ÓCZNIA BRAK TAK TAK

PIKINIERZY ÂREDNIA B. WYSOKA PRZECI¢TNA PIKA METALOWA NIE TAK

PA¸KARZE WYSOKA ÂREDNIA WYSOKA WEKIERA SKÓRZANA TAK TAK

WOJOWNICY B. WYSOKA WYSOKA B. NISKA MIECZ METALOWA NIE NIE

55
 POTRAFI KOPAå
CZY JEDNOSTKA
POMOC TECHNICZNA

FOSY?

TAK
NIE

NIE

NIE
NIE
Zanim zdecydujesz si´ skorzystaç z naszej Pomocy Technicznej, powinieneÊ (powinnaÊ) poczyniç niezb´dne przygotowania.
JeÊli mamy ci szybko i skutecznie pomóc, b´dziemy potrzebowali jak najwi´cej informacji o konfiguracji twojego komputera
PO DRABINACH?
ZY JEDNOSTKA
WSPINA SI¢

i naturze samego problemu. Poni˝ej odnajdziesz list´ podstawowych danych, które powinieneÊ nam dostarczyç. Je˝eli nie
NIE

NIE

NIE
NIE

NIE
jesteÊ w stanie zgromadziç ich samodzielnie, skontaktuj si´ z dzia∏em pomocy technicznej firmy, w której zakupi∏eÊ swój
komputer. Zanim wykr´cisz numer do dzia∏u pomocy technicznej, skompletuj wszystkie poni˝sze informacje; bez nich nie
b´dziemy potrafili ci pomóc.
METALOWA
ZBROJA

BRAK

BRAK

BRAK
BRAK
SZCZEGÓ¸Y DOTYCZÑCE KONTAKTU Z TOBÑ:
KO¡

- Twoje imi´ i nazwisko

- Adres e-mail oraz nr telefonu, pod którym mo˝na ci´ zastaç w ciàgu dnia:
BRO¡

MIECZ

SZCZEGÓ¸Y DOTYCZÑCE SPRZ¢TU:

BRAK

BRAK

BRAK
BRAK
- Typ i model komputera
- System operacyjny (n.p. Windows 98, Windows ME, itd.)
- SzybkoÊç taktowania i rodzaj procesora
SZYBKOÂå

PRZECI¢TNA

B. NIEWIELKA PRZECI¢TNA
B, WYSOKA

- ¸àczny rozmiar pami´ci systemowej RAM

WYSOKA
WYSOKA

- Typ i model karty graficznej / akceleratora 3D oraz rozmiar pami´ci Video RAM na karcie
- Typ i model karty dêwi´kowej
- Dane nt. myszy i jej sterownika
SI¸A RA˚ENIA SI¸A RA˚ENIA
W OBRONIE

B. NIEWIELKA
NIEWIELKA
WYSOKA

ÂREDNIA
UWAGA: PROSIMY NIE KONTAKTOWAå SI¢ Z PRACOWNIKAMI DZIA¸U POMOCY TECHNICZNEJ FIRMY PLAYIT Z PROÂBÑ O
PORADY DOTYCZÑCE SAMEGO SPOSOBU GRANIA. Z PRZYKROÂCIÑ INFORMUJEMY, ˚E NIE UDZIELAMY TEGO TYPU PORAD.

ADRES POCZTOWY:
W ATAKU

B, WYSOKA

ÂREDNIA

ÂREDNIA
Dzia∏ Pomocy Technicznej
BRAK

BRAK

Onet.pl, Oddzia∏ OPM w Bielsku-Bia∏ej

43-300 ul. Wyspiaƒskiego 10
Telefon: 033 8119180
Pomoc techniczna dost´pna jest w godzinach: 8.00-16.00
Faks: 033 8123141
IN˚YNIEROWIE

CZARNI MNISI
JEDNOSTKA

DRABINIARZE

E-mail pomoc@playit.pl
KOPACZE
RYCERZE

Wirtualny sklep - realne korzyÊci - www.mig.pl - multimedia i gry

Dzia∏ handlowy: tel: 033 8118729, 35 e-mail: handlowy@opm.pl

Ten program jest przeznaczony do indywidualnego u˝ytku i mo˝e byç odtwarzany tylko na jednym ekranie podczas ka˝dej
projekcji. Programu nie wolno wypo˝yczaç, wynajmowaç ani wykorzystywaç dla celów publicznych.

56
 UMOWA LICENCYJNA
Prosimy o zapoznanie si´ z niniejszà Umowà Licencyjnà przed zainstalowaniem niniejszego oprogramowania.
Poprzez zainstalowania niniejszego oprogramowania U˝ytkownik wyra˝a swojà akceptacj´ warunków niniejszej
Umowy Licencyjnej. W przypadku niewyra˝enia zgody oprogramowanie nale˝y usunàç ze swojego komputera.
PRAWA I OGRANICZENIA LICENCYJNE. Firefly Studios Ltd i Take 2 Interactive Software oraz Onet.pl S.A., w
zakresie dotyczàcym adaptacji, t∏umaczenia i lokalizacji oprogramowania Twierdza (dalej "Oprogramowania")
na rynku polskim, niniejszym wspólnie udzielajà U˝ytkownikowi niewy∏àcznego, niezbywalnego prawa do
u˝ytkowania Oprogramowania w formie kodu wynikowego na maksymalnie jednym (1) systemie komputerowym
wy∏àcznie do u˝ytku prywatnego i osobistej rozrywki U˝ytkownika. Niniejsze Oprogramowanie nie mo˝e byç
kopiowane ani wykorzystywane w innym celu od okreÊlonego powy˝ej. U˝ytkownik nie mo˝e dokonywaç analizy
kodu programu metodà "reverse engineer", dekompilowaç ani rozmontowywaç Oprogramowania. U˝ytkownik
nie mo˝e sprzedawaç, udzielaç licencji, dzier˝awiç, opracowywaç prac pochodnych w oparciu o oprogramowanie,
ani w inny sposób przekazywaç Oprogramowania i towarzyszàcych mu materia∏ów. Wszystkie prawa, które nie
zosta∏y wyraênie udzielone na mocy niniejszej Umowy sà zastrze˝one przez Firefly Studios Ltd i Take 2 Interactive
Software oraz, odpowiednio do wersji polskiej, przez Onet. pl S.A.
OGRANICZENIA DODATKOWE. Zabrania si´ komercyjnego wykorzystywania Oprogramowania. U˝ytkownik nie
mo˝e ani nie jest uprawniony do wykorzystywania Oprogramowania do celów komercyjnych (np. tworzenia
dodatkowych poziomów).
PRAWO AUTORSKIE [COPYRIGHT]. Wszelkie tytu∏y i prawa autorskie do Oprogramowania oraz wszelkie kopie
Oprogramowania stanowià w∏asnoÊç Firefly Studios Ltd i Take 2 Interactive Software i/lub Onet.pl S.A. (w
zakresie o którym mowa powy˝ej).
Oprogramowanie oraz jego t∏umaczenie i adaptacja chronione sà przez prawo polskie (Ustawa o Prawie
Autorskim i Prawach Pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. Dz.U. Nr 24, poz. 83), prawami autorskimi Stanów
Zjednoczonych, mi´dzynarodowymi umowami i konwencjami dotyczàcymi praw autorskich, jak równie˝ innymi
prawami. Wszelkie prawa, nie b´dàce jednoznacznie udzielone na mocy niniejszej Umowy, sà zastrze˝one.
BRAK GWARANCJI. Oprogramowania i towarzyszàce mu materia∏y pisemne sà udost´pnione "w stanie, w jakim
sà" bez jakiejkolwiek gwarancji. W maksymalnym, dopuszczalnym przez obowiàzujàce prawo, zakresie Firefly
Studios Ltd i Take 2 Interactive Software oraz Onet.pl S.A. nie udzielajà jakichkolwiek gwarancji, z wyjàtkiem
praw, które przys∏ugujà z mocy prawa. U˝ytkownik przejmuje na siebie pe∏ne ryzyko wynikajàce z
nieprawid∏owego korzystania z Oprogramowania oraz wszelkich towarzyszàcych mu materia∏ów.
BRAK ZOBOWIÑZA¡ Z TYTU¸U ODSZKODOWA¡ ZA SZKODY WTÓRNE. Firefly Studios Ltd i Take 2 Interactive
Software oraz Onet.pl S.A. nie ponoszà odpowiedzialnoÊci za to, i˝ Oprogramowanie spe∏ni oczekiwania nabywcy,
lub ˝e jego dzia∏anie b´dzie ca∏kowicie wolne od b∏´dów. Nabywca ponosi wszelkie ryzyko odnoÊnie mo˝liwoÊci
u˝ycia Oprogramowania w okreÊlonym celu i do konkretnego wykorzystania. Ponadto ani Firefly Studios Ltd i
Take 2 Interactive Software ani Onet.pl S.A. nie ponoszà odpowiedzialnoÊci za awarie w sieciach komputerowych,
komputerach stacjonarnych, systemach operacyjnych na których zainstalowano lub w inny sposób wykorzystano
Oprogramowanie. Powy˝sze odnosi si´ tak˝e do strat lub szkód bezpoÊrednio lub poÊrednio wynikajàcych z
u˝ycia lub niemo˝noÊci u˝ycia Oprogramowania.
INNE. A. Strony Umowy Licencyjnej uznajà, i˝ punkty oraz ust´py niniejszej Umowy sà podzielne. Gdy jakikolwiek
punkt, ust´p lub mo˝liwa do zidentyfikowania cz´Êç punktu lub ust´pu zostanie uznana za niewa˝nà lub nie
podlegajàcà egzekucji przez w∏aÊciwy Sàd, wtedy taka niewa˝noÊç lub nieegzekwowalnoÊç nie b´dzie wp∏ywa∏a
na wa˝noÊç lub mo˝liwoÊç egzekucji pozosta∏ych punktów lub ust´pów.
B. W sprawach nie uregulowanych niniejszà umowà stosuje si´ odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, przepisy
ustawy z 4 lutego 1994 roku O Prawie Autorskim i Prawach Pokrewnych oraz inne akty prawne chroniàce
prawa obj´te niniejszà Umowà.
C. U˝ytkownik niniejszym oÊwiadcza, ˝e zapozna∏ si´ i zrozumia∏ treÊç powy˝szej Umowy Licencyjnej i przyjmuje,
i˝ czynnoÊç instalacji Oprogramowania oznacza zgod´ na treÊç Umowy.
© Copyright 2001 Firefly Studios Limited - All rights reserved
This STRONGHOLD game manual and the CD enclosed with it are protected by copyright and are issued to customers for their personal use. Use of the disk and the program or programs contained therein
are subject to the terms and conditions accompanying this STRONGHOLD game manual. Apart from legally recognized fair use no part of the manual may be copied or lent to others without the prior
consent of Firefly Studios Limited.
Microsoft and Windows 95, Windows 98 and Windows NT are registered trademarks of Microsoft Corporation. All other trademarks and trade names are properties of their respective owners. Product of
the United Kingdom
 Dyrektor sprzeda˝y i marketingu Serhad Koro
Twórcy gry Kierownik ds. produktu Gabriel Wunderlich
Kierownik ds. zarzàdzania markà Emma Rush
FireFly Studios Kierownik marketingu na Wielkà Brytani´ Sarah Seaby
Projekt gry Simon Bradbury Kierownik marketingu internetowego Julian Hoddy
Wsparcie przy projektowaniu gry Eric Ouellette Kierownik ds. produktu Nijiko Walker
Programowanie Simon Bradbury Kierownik marketingu handlowego Mark Jackson
Andrew Prime Mened˝er public relations Amy Curtin
Andrew McNab Markus Wilding
Producent wykonawczy Eric Ouellette Kierownik ds. klientów brytyjskich David McInerney
Dyrektor plastyczny Michael Best Kierownik ds. klientów brytyjskich i irlandzkich Darren Haddow
Jorge Cameo Koordynator sprzeda˝y w Wielkiej Brytanii Kim Irvine
Robert Thornle
Darren White Kierownik projektowania grupowego James Crocker
Programowanie trybu wieloosobowego Andrew Prime Dyrektor spraw mi´dzynarodowych Gary Lewis
Koncepcja dêwi´ku oraz kompozycja muzyki Robert L. Euvino Dyrektor ds. rozwoju dzia∏alnoÊci Simon Little
Tekst instrukcji oraz scenariusza Casimir C. Windsor Kierownik s∏u˝b technicznych Sajjad Majid
Kierownik ds. zapewnienia jakoÊci Darren Thompson Administrator sieci Roger De Klerk
Testerzy firmy Firefly Phil Busuttil Kierownik produkcji grupowej Jon Broadbridge
Casimir C. Windsor Koordynator produkcji grupowej Chris Madgwick
Wykonawca utworów na mandolin´ Matthew Finck Koordynator konfekcjonowania grupowego Joanna Foster
Aktorzy podk∏adajàcy g∏osy Ray Greenoaken Tarantula Testing
Jerry Kersey Nadzór jakoÊci Mark Lloyd
James Lawson
Anthony Mulligan G∏ówny tester Kevin Hobson
John Tearney Testerzy Andy Mason
Pozosta∏e g∏osy w grze Lydia Pidlusky Rob Dunkin
Twórcy scenariusza Phil Busuttil Denby Grace
Eric Ouellette Matt Hewitt
Darren Thompson
Phil Deane
Specjalne podzi´kowania dla David Lester
Charlie Kinloch
Rockstar Games Phil Alexander
Producent wykonawczy Jamie King Paul Byers
Koordynator produkcji Aaron Rigby Kit Brown
Dyrektor operacyjny Terry Donovan Tim Bates
Dyrektor technologiczny Gary J Foreman Lee Johnson
Kierownik ds. zapewnienia jakoÊci Jeff Rosa James Cree
Mike Emeny
Take Two (UK)
Take Two (US)
Kierownik ds. produkcji Luke Vernon
Producent David Nulty Producent Brian M. McGinn
Dyrektor marketingu na Europ´ Christoph Hartmann Wiceprezes ds. rozwoju dzia∏alnoÊci Jamie Leece

60 61
Wiceprezes ds. dzia∏alnoÊci wydawniczej Chris Mate Denise J Steele
Producent wykonawczy Robb Alvey Donald Walsh
Dyrektor marketingu Greg Bauman Ed McIntosh
Kierownik marketingu Mark Moon Francis Cermak
Koordynator komunikacji marketingowej Chris Larkin HoYin Au
Kierownik ds. komunikacji wewnàtrz firmy Anne-Marie Sims JapJaap Van Den Hurk
Dyrektor artystyczny Mike Snyder Jason Hon
Grafik Dawn Silwick John Cuthbert
Webmaster Robert Fletcher Kenneth Mclellan
Pomoc techniczna/Dyrektor ds. jakoÊci Phil Santiago Matthew Lowe
Kontroler jakoÊci Frank Kirchner Robert Philips
Zapewnienie jakoÊci Joshua Noll Scott Logan
Scott Vail Sindre Nygaard
Specjalista komputerowy Kathy Richardson Tina Matovich
Anne Takeuchi Tom Mescher
Koordynator pomocy technicznej Joe Covello Vernon Suddaby
Pomoc techniczna Alex Bradley Ville Sohn
Daniel Karp Wayne Troxell
Andre Liggins
Greg Peeler WERSJA POLSKA
Patty Saneman Kierownik redakcji gier Andrzej Grygierzec
Jonathan Stephen Koordynacja prac Jacek Kielaszek
Mike Tipul Implementacja polskich fontów Arek Trzàski
Kathy Young T∏umaczenie Maciej Prykowski
Specjalne podzi´kowania dla: Lindy Wratchford Redakcja tekstów MESEM
Peg Zoltan Nagrania Acoustic Studio
Amelio Monkey Lektorzy Jacek Lecznar
Patty Santiago Jacek Zi´ba-Jasiƒski
Melissa Voggenauer Krzysztof Gadacz
Maciej S∏ota
GodGames Testerzy Mi∏osz Sabuda
Kierownik ds. zarzàdzania markà Dianne Vaughn Bogdan KliÊ
Producent Josh Galloway Wspó∏praca Zespó∏ PlayIt
Public relations Jeff Smith Sk∏ad komputerowy/ przygotowanie do druku RENDER STUDIO
Andrea Villarreal Druk Saga
Dyrektor marketingu David Eddings
Dyrektor artystyczny Jenny Jemison
Grafik-praktykant Ben Condit
Benjamin Lippert
Beta-testerzy Chris Coney

62 63
Notatki

64