Turkije:

de schatkamer

rond Thracië en Gallipoli, van Bursa naar

van het noordwesten

Pergamon, van İzmir naar İznik

rond Thracië en Gallipoli, van Bursa naar
Pergamon, van İzmir naar İznik
Turkije:
de schatkamer van het
noordwesten
Europa is nauw verbonden met de
vroegste geschiedenis van Turkije.
In een drietal reizen verkennen we het
land dat zoveel meer te bieden heeft dan
zon en zee. Waar kun je oog in oog staan
met het Paard van Troje, mysterieuze
hunebedden ontdekken en het graf

Turkije: de schatkamer
van het noordwesten
van Ajax bezoeken? Alle wegen leiden
misschien naar Rome, maar de meeste
liepen toch eerst door Turkije...
 Turkije:
de schatkamer
van het
noordwesten
rond Thracië en Gallipoli
van Bursa naar Pergamon
van İzmir naar İznik
Eerste editie gepubliceerd in 2015 door TV Culture voor het Ministerie van Cultuur en
Toerisme van de Republiek Turkije.

Copyright © Ministerie van Cultuur en Toerisme van de Republiek Turkije / TV Culture

All rights reserved. No part of this book may be reprinted or reproduced or utilised in any
form or by any electronic, mechanical, or other means, now known or here-after invented,
including photocopying and recording, or in any information storage or retrieval system,
without permission in writing from the publisher or author.

Disclaimer: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij de onafhankelijke auteurs

en samenstellers. Het Ministerie van Cultuur en Toerisme van de Republiek Turkije is niet
aansprakelijk voor de actualiteit, juistheid, volledigheid of kwaliteit van de verstrekte
informatie en onderschrijft derhalve niet noodzakelijkerwijs de opinies en meningen die in
dit boek zijn vastgelegd.

Auteur: Wolter Braamhorst

Redactie: Eray Ergeç
Foto’s: Wolter Braamhorst & Eray Ergeç

Omslagfoto: Fresco, Uşak Museum

Geproduceerd door TV Culture, Schiedam, Nederland
Ontworpen door MYRA, Istanboel, Turkije
Gedrukt bij DeckersSnoeck / Graphius Group in Gent, België

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data:

Braamhorst, Wolter (text), Braamhorst, Wolter & Ergeç, Eray (photography)
TV Culture / Ministerie van Cultuur en Toerisme van de Republiek Turkije
Main title: Turkije: de schatkamer van het noordwesten (Turkey: Treasures of the North West)
Subtitle: rond Thracië en Gallipoli, van Bursa naar Pergamon, van İzmir naar İznik
(Around Thrace and Gallipoli, From Bursa to Pergamon, From İzmir to İznik)
Keywords: Archaeology – Turkey – Ancient Civilisations
Language: Dutch

284 pagina’s

ISBN/EAN 978-90-820971-3-9
 Turkije:
de schatkamer
van het
noordwesten
rond Thracië en Gallipoli
van Bursa naar Pergamon
van İzmir naar İznik

Wolter Braamhorst

Fotografie: Wolter Braamhorst & Eray Ergeç

Redactie: Eray Ergeç
Acropolis van Pergamon
WELKOM
Met veel plezier presenteren wij het
tweede deel van een reeks reisboeken
waarin we u meenemen naar de meest
bijzondere plaatsen in Turkije. Veel
toeristen die Turkije bezoeken worden
in eerste instantie aangetrokken door
zon, zee en strand en wij van het
Ministerie van Cultuur en Toerisme
en het Turkse Verkeersbureau in Den
Haag kunnen dat natuurlijk alleen
maar aanmoedigen, want Turkije heeft
op dat gebied heel veel te bieden.
Maar er is meer. Veel meer. Turkije
is een schatkamer vol verrassende
ontdekkingen voor de culturele
bezoeker.
is waar legende en geschiedenis elkaar
continu ontmoeten.
In dit tweede deel verkennen we het
noordwestelijke deel van Turkije, een
gebied zo rijk aan geschiedenis en
cultuur dat het een vrijwel onmogelijke
opgave is om een volledig beeld te
geven van alle bezienswaardigheden.
Van hunebedden tot antieke
tempels, van mysterieuze eilanden
tot legendarische veldslagen,
van imposante kastelen tot rijke
natuurgebieden, het noordwesten
toont wederom aan hoeveel Turkije als
vakantieland te bieden heeft.

In deze reeks alternatieve reisboeken

willen we vooral die plaatsen laten
zien, niet alleen om u over te halen
om ook het achterland te verkennen,
maar vooral om te laten zien hoe nauw
de rijke en veelzijdige geschiedenis
van Turkije is verbonden met die van
de rest van Europa. Het eerste deel,
getiteld Turkije: waar Europa begon...,
richtte zich vooral op de oudste
culturen die in Turkije hun sporen
hadden nagelaten. We reisden langs Rotsgraf in de Vallei der Phrygiërs
de oudste bouwwerken ter wereld in
Göbekli Tepe in het oosten van Turkije Het noordwesten is een perfecte
en liepen door de antieke straten van bestemming voor alle seizoenen en we
Romeinse steden als Aphrodisias beloven u een ontdekkingsreis die u
en Hiërapolis in het zuidwesten. We blijvend zal inspireren en aangenaam
verkenden het Eiland van de Amazones zal verrassen.
in de Zwarte Zee en trokken langs
Wij wensen u veel plezier bij het
Hittitische steden en spectaculaire
verkennen van de schatkamer van het
natuurgebieden. De indrukwekkende
noordwesten.
beelden van Nemrud, het woonhuis van
Maria en de trouwlocatie van Cleopatra; Ministerie van Cultuur en Toerisme
het boek liet zien dat Turkije een land van de Republiek Turkije
 VOORWOORD
Het noordwesten van Turkije is een
historisch bijzonder rijk gebied dat nog
grotendeels onontdekt is door westerse
toeristen. Misschien meer dan elders
is dit deel van Turkije een land van
contrasten, met een voet in het
verleden en een voet in de toekomst.
De voordelen van de moderne wereld,
van nagelnieuwe snelwegen, luxe
hotels en highspeed internet worden
moeiteloos afgewisseld met oude
tradities, slaperige dorpjes en vergeten
antieke steden. De geschiedenis van
het noordwesten lijkt wel een beetje op
de traditionele Turkse baklava waarin
Voorwoord

tientallen lagen van filodeeg worden

afgewisseld met noten en honing. Zo
is het hier met de tientallen culturen
6
die in dit gebied hun sporen hebben
nagelaten, de overblijfselen van
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

eeuwenoude beschavingen die laag

op laag de grondvesten van dit gebied
vormen. En net als de traditionele
baklava is de geschiedenis van dit
gebied zeer rijk gevuld.
Het noordwesten is een
overgangsgebied tussen het oosten
en het westen, tussen Europa en
Azië, en het is dan ook geen wonder
dat millennia lang de ene cultuur
na de andere elkaar letterlijk de
tent uitvochten om het hier voor het
zeggen te hebben. Vanaf hier trokken
de Neolithische stammen Europa 1915 één van de zwaarste campagnes
binnen, vanaf hier trokken de Perzen uit de Eerste Wereldoorlog uitgevoerd,
op om Griekenland te onderwerpen, rond het Gallipoli schiereiland.
vanaf hier trok het vroege Christendom Maar ook de Cariërs, de Lydiërs, de
naar het westen en vanaf hier zetten Phrygiërs, de Hittieten, de Thraciërs en
de Ottomanen de eerste stappen op tientallen andere volkeren noemden
weg naar een wereldrijk. Hier werd in deze vruchtbare valleien ooit thuis.

Onder deze glooiende, groene oceaan
ligt de geschiedenis dicht aan het
oppervlak. Van de tempels van het
wereldberoemde Pergamon tot het
mysterieuze Aizanoi, het noordwesten
is een historische schatkamer waarin
telkens nieuwe ruimtes worden ontdekt.
Wilde Paarden in het Spil Dağı Nationaal Park
De archeologische diensten, vaak
bijgestaan door internationale teams
van experts, brengen zoveel mogelijk
vindplaatsen in kaart en in veiligheid.
Maar zelfs met de uiterste inspanningen
is het een continue strijd tegen te klok.
Grafrovers liggen overal op de loer en de
 Voorwoord
8
Kerkje op het eiland Gökçeada
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Turkse overheid probeert zeer actief om
de illegaal uitgevoerde schatten terug te
vorderen. Tegelijkertijd worden zoveel
mogelijk vindplaatsen gerestaureerd
en voor het publiek toegankelijk
gemaakt. Het harde werk en de
slapeloze nachten van de archeologen
hebben gelukkig veel moois opgeleverd
en reizen door het noordwesten van
Turkije is een ontdekkingstocht waar
fraai gerestaureerde antieke steden
worden afgewisseld met ontroerende
ruïnes in een verwaaid vissersdorpje
waar je als toerist eerder zelf de
bezienswaardigheid bent. Hier kan
men in een stadje waar de tijd stil
lijkt te staan de fundamenten van een
Griekse tempel ontdekken of tijdens een
strandwandeling een Venetiaans kasteel
tegenkomen. Geen stuk gerestaureerde
Sprookjeskasteel in Eskişehir
toeristenattracties, maar onaangetaste
stille getuigen van een vervlogen tijd.
Dit unieke gevoel van ontdekking staat
ver af van de lange rijen toeristen die
we elders in Europa gewend zijn. Een
uurtje ongestoord ronddwalen door een
prachtig bewaard gebleven Romeins
amfitheater of lunchen in de ruïnes
van een middeleeuws kasteel is in het
noordwesten van Turkije een dagelijkse
werkelijkheid. De plaatselijke bevolking
is de toeristen niet moe, maar neemt
de tijd om je gastvrij te ontvangen
of de weg te wijzen. De verhalen van
de mannen die in de schaduw van
de bomen op het dorpsplein de uren
voorbij zien trekken, zijn soms net zo
sterk zijn als de thee die ze drinken.
Historisch gezien niet altijd even
accuraat, maar met een beetje navragen
is er in vrijwel elk dorpje wel iets
bijzonders te ontdekken.
De beste tijd om op ontdekkingstocht
te gaan is misschien wel het voor- en
naseizoen; het frisse groen van het
ontluikende voorjaar of de wilde
kleuren van de herfst, wanneer
de dichte bossen verkleuren. De
temperatuur is comfortabel, de hotels
betaalbaar en de wegen en stranden
zijn leger. Het noordwesten is perfect
voor rondtoeren met de motor of de
auto. Ook op de fiets of te voet is er veel
te genieten.
Turkije is een groot land met relatief
gezien weinig inwoners en dat geldt
ook voor het noordwesten. De rust en
ruimte die in het westen van Europa
vaak moeilijk te vinden is, is in Turkije
gemeengoed. Men moet er niet verbaasd
van opkijken als men ‘s avonds rijdend
op de snelweg zowel links als rechts
van de weg geen enkel lichtje ziet
branden. Dat geeft een heerlijk gevoel
van vrijheid, maar het betekent ook dat
enige voorbereiding verstandig is.
In elk stadje is wel een goed hotel te
vinden, maar het is aan te raden om
van tevoren precies uit te zoeken waar,
want de internationale routeplanners
zijn op de kleinere wegen soms niet te
vertrouwen. De vriendelijk babbelende
meneer of mevrouw stuurt je per
ongeluk misschien een zandweg op die
zelfs voor klimgeiten onbegaanbaar
is, dus enige terughoudendheid is
geboden. De wegen zijn in Turkije van
uitstekende kwaliteit, ook in de minder
bevolkte gebieden en de bewegwijzering
is goed. Hou er wel rekening mee dat
een bord vaak staat bij de afslag en niet
altijd van te voren wordt aangekondigd.
Rondtrekken door het noordwesten
van Turkije is ook een culinaire
ontdekkingstocht waar lokale gerechten
worden bereid volgens eeuwenoude
recepten. Het gebied heeft ook de beste
en oudste wijngaarden van Turkije.
In de drie reizen die we uitgebreid in
dit boek beschrijven zullen we veel van
de archeologische hoogtepunten uit
de schatkamer van het noordwesten
verkennen. Dit boek is geen
wetenschappelijke publicatie en hoewel
we nergens de historische werkelijkheid
geweld aandoen, schuren we misschien
soms dicht langs de grens omdat het
overgeleverde verhaal te mooi is om
te negeren. Het doel van dit boek is
ook niet om informatie te verschaffen
over hotels, restaurants, openings- of
bustijden. Wilt u de reizen die we in
dit boek als leidraad gebruiken precies
volgen, dan kunt u dat het beste per
(huur)auto doen.
Het noordwesten van Turkije is een
geweldig vakantiegebied voor zelfs
de meest verwende culturele reiziger.
Eilanden, meren, bergen, stranden,
gezellige dorpjes, fascinerende steden
en culturele schatten van wereldniveau,
het noordwesten heeft het allemaal.
Turkije: één land maar met duizenden
verrassende bestemmingen.
Het noordwesten wacht op uw
ontdekking. U zult er geen spijt van
krijgen.
De samenstellers
 Archeologisch en Ethnografisch Museum, Edirne

WELKOM 4
VOORWOORD 6
Inhoud

HOOFDSTUK 1: HET VOELBARE VERLEDEN:

ROND THRACIË EN GALLIPOLI 12
10
Rumeli Feneri 14
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Kıyıköy 30
Edirne 54
Enez 80
Gallipoli 92
HOOFDSTUK 2: LAND VAN MEREN
EN EILANDEN: VAN BURSA
NAAR PERGAMON 126
Mudanya 128
Bursa 138
Marmara eiland 168
Troje 182
Assos 196
Pergamon 206
 INHOUD
HOOFDSTUK 3: GODEN EN GOUD: VAN
İZMİR NAAR İZNİK 218
İzmir 220
Kula 238
Phrygische vallei 248
Aizanoi 262
İznik 270
VERANTWOORDING 280

NOTITIES 282
 Tussen de Zwarte Zee, de Egeïsche Zee en de
Marmara Zee ligt het groene en uitgestrekte Thracië.
Het is een vrijwel onontdekt vakantieland met
antieke steden, gezellige havenplaatsen en diepe
bossen. En op het schiereiland Gallipoli komt de
recente geschiedenis heel dichtbij.

EDİRNE KIRKLARELİ
KIYIKÖY

KARAAĞAÇ

VİZE

KUMKÖY RUMELİ FENERİ

TEKİRDAĞ

KEŞAN

ENEZ
GAZİKÖY
ŞARKÖY

MÜREFTE

GALLIPOLI
 Het voelbare
verleden:
rond Thracië
en Gallipoli
 14
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli
 Rumeli
Feneri
Een kruispunt van wegen.
Dat is de beste manier om het
Europese deel van Turkije,
dat eindigt bij Istanboel, te
omschrijven en misschien wel
te begrijpen. Als we de klok
terug zouden kunnen draaien,
zouden we reizen door een
groene, heuvelachtige streek
waar drukke handelsroutes zich
als stenen rivieren door diepe
wouden van loof- en pijnbomen
een weg banen. Het is een
gebied waar veel geschiedenis
samenkomt en overal vinden
we de sporen terug van een
voelbaar verleden. Het wordt
omringd door drie zeeën. In het
noorden de ontembare Zwarte
Zee waar witte wolken langs
de hemel razen en de horizon
ver is, in het zuiden de blauwe
Egeïsche Zee en in het oosten
de snelstromende Marmara
Zee met de Bosporus en de
Dardanellen, die Europa van
Azië scheiden. Tussen deze drie-
eenheid ligt een fascinerende
streek, nog onaangetast door het
massatoerisme.

Detail kasteel van Rumeli Feneri

 We beginnen de reis ten noorden van
Istanboel en reizen langs de Bosporus
omhoog. Het is verrassend hoe snel
de drukte en het lawaai van de
miljoenenmetropool verstommen in de
bossen en dromerige vissersdorpjes.
De eerste stop is Rumeli Feneri, een
dorpje gebouwd rondom een vuurtoren
op de hoek tussen de Bosporus en de
Zwarte Zee. Het is rustig in de smalle,
oude straatjes. Hier stond al eeuwenlang
een vuurtoren om de schepen langs
de Bosporus te leiden maar de huidige
achthoekige witte toren stamt uit 1856
en werd gebouwd door de Fransen om
doorvaart van Engelse en Franse schepen
Rond Thracië en Gallipoli
De oplossing was snel gevonden. Sarı
Saltuk Han werd zorgvuldig verplaatst
en als je nu de 30 meter hoge toren
wilt beklimmen ligt de heilige tevreden
op de benedenverdieping, waar hij in
zijn kleurrijke tombe de eeuwige rust
heeft hervonden. De vuurtoren staat op
een flinke klif en is de hoogste in heel
Turkije.
De toren wordt nu gerestaureerd en
na de beklimming van de 104 soms
zeer nauwe treden, word je beloond
met een schitterend uitzicht. Naast
de toren bevindt zich de plaatselijke
reddingsbrigade en de trotse

16
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Pasgetrouwden genieten van

het uitzicht op de vuurtoren

te helpen tijdens de Krimoorlog. Dat ging

Het graf van Sarı Saltuk Han
niet zonder slag of stoot, want tijdens
de bouw bleef de toren maar instorten.
De dorpelingen wisten het zeker, het lag
niet aan de technische kennis van de
ingenieurs, maar aan de legende van de
heilige Sarı Saltuk Han wiens rust door
de bouw was verstoord. De 13de-eeuwse
Turkse volksheld - die overigens ook
op minstens tien andere plaatsen in de
Balkan en Turkije ligt begraven - duldde
geen enkel gebouw dat zou uitrijzen
boven zijn verwaarloosde graftombe.
De vuurtoren
 De vuurtoren
Rond Thracië en Gallipoli
18
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
zeelieden hebben uit eerbied voor hun
geschiedenis de kantoren omgebouwd
tot een impromptu reddingsmuseum
met antieke apparatuur van een
19de-eeuws mechanische schoonheid.
Reddingswerker Fuat Uçar leidt ons
met trots rond langs de met veel
liefde uitgestalde voorwerpen. Oude
krantenberichten hangen naast
lampenradio’s en vergeelde gravures
hebben een plaats gevonden boven de
traditionele reddingskleding en antieke
werp-ankers. Het museum is één van die
aangename verrassingen waarvan we
er in het noordwesten van Turkije veel
zullen tegenkomen.

Vanaf de vuurtoren kan men goed de
imposante rotspartij aan de overkant
van een kleine inham zien. Hier
stond ooit een tempel voor Apollo
die hier in een dolfijn veranderde
om de legendarische Jason en de
Argonauten langs de verraderlijke
stromingen van de Bosporus te leiden.
Nu staat er de indrukwekkend ruïne
van een 18de-eeuws Ottomaans
kasteel dat later door Fransen werd
versterkt. Het is een ruïne zoals
een ruïne hoort te zijn, groots en
van een vervallen schoonheid die
Reddingsbrigade museum
uitnodigt tot poëtische overpeinzingen
over de vergankelijkheid. Maar de
schijn bedriegt, want zelfs tijdens
de Koude Oorlog was het vanwege
zijn strategische ligging nog volop
in gebruik. Nu is het een geliefde
picknickplaats voor dagjesmensen die
de warme zomerdagen in Istanboel
ontvluchten. Het fort is ook de
woonplaats van de D. rotundatus, een
zeldzame uitheemse slak die slechts
op één andere plek in Turkije is
aangetroffen.
 JASON EN DE ARGONAUTEN
Het verhaal van Jason en de
Argonauten is een van de vroegste
verhalen uit de wereldgeschiedenis,
een legendarische overlevering vol
spanning en avontuur, liefde en
bedrog, vriendschap en verraad,
monsters, nodeloos geweld en
schaamteloos opportunisme. Overal
langs de kust van Thracië komt
het verhaal ter sprake en daarom
is een korte uitleg opportuun. De
Argonauten zijn een soort Who’s Who
van de mythische Griekse oudheid.
Rond Thracië en Gallipoli
Het verhaal is zeer ingewikkeld en
bestaat in vele versies. Met excuses
aan de classici, gaat het ongeveer als
volgt...
20
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
De koningszoon Jason probeert zijn
afgenomen troon terug te winnen van
zijn verraderlijke stiefoom. Die zegt
daar wel oren naar te hebben maar
alleen als Jason hem het mysterieuze
Gulden Vlies brengt. Jason neemt de
uitdaging aan, verzamelt om zich
heen een groep van vrijwilligers
uit heel Griekenland en trekt er op
uit met het speciaal voor de reis
ontworpen schip de Argo. Jason en
de Argonauten speelt zich af in de
generatie vóór de grote helden van
de Trojaanse oorlog als Achilles en
Ajax. Het is dan ook geen toeval
dat de vaders van deze mythische
mannetjesputters Argonauten
waren. Aan boord treffen we ook veel
andere legendarische helden aan als
Herakles, Theseus, Castor en Pollux
en zelfs de hoogbejaarde Orpheus.
Orpheus is voor ons extra interessant
omdat hij uit Thracië kwam. Door zijn
magische stem en talent voor de lier
had hij de wilde Thraciërs cultuur en
beschaving bijgebracht, hun geleerd
steden te bouwen en landbouw te
bedrijven. Hij stopte de mensenoffers
en bloedwraak en voerde wetten
en reguliere godsdienst in. Is in de
legende van Orpheus de overgang
gevangen waarin mensen voor het
eerst het land begonnen te verbouwen
en vaste nederzettingen begonnen te
stichten?
Maar terug naar Jason en zijn
Argonauten. Na veel omzwervingen
en avonturen weet hij het Gulden Vlies
te bemachtigen dankzij de hulp van
de dochter van de eigenaar, de heks
Medea die door Eros stapelverliefd
op Jason was geworden. Jason keert
terug, de stiefoom wordt verwijderd
en ze leefden nog lang en gelukkig,
ware het niet dat Jason verliefd
wordt op een andere vrouw. Nooit
verstandig als je vrouw een heks is en
bij het haastig gesloten huwelijk krijgt
de nieuwe bruid een giftige jurk die
haar in vlammen doet opgaan. Medea
vermoordt ook nog haar kinderen en
start een nieuwe leven als magisch
adviseur van diverse heersers. Jason
is door zijn verraad niet langer de
lieveling van de goden, verliest alles
en sterft eenzaam en alleen als zijn
trouwe schip de Argo uit het droogdok
losschiet en hem verplettert.
Ook het nabij gelegen vissersdorpje
Kumköy mag zich op zomerse
bezoekers uit Istanboel verheugen,
maar buitenlandse toeristen treft men
er nog nauwelijks aan. Het aangenaam
gelegen Zwarte Zee-badplaatsje, dat
ook bekend staat als Kilyos, heeft
gezellige visrestaurantjes en intieme
hotels, maar kan ook bogen op een
lange geschiedenis die pas duidelijk
wordt als men het dorpje wat beter
verkent.
 Rond Thracië en Gallipoli
22
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Naast de restanten van een oud
aquaduct en een antieke weg vinden
we op de heuvel ook het Kilyos Kalesi,
het Kilyos Fort. Misschien is het
Byzantijns, misschien Genuaans van
oorsprong. In ieder geval heeft Sultan
Mahmut II zijn handtekening (tuğra)
boven de poort achtergelaten. Tijdens
de Krimoorlog was het een hospitaal.
Het fort staat op de nominatie om
opgeknapt te worden maar ook in zijn
huidige, oorspronkelijke staat is het
een ontroerend bouwwerk dat door
de lokale katten is geadopteerd als
woonplaats.
De weg naar de volgende bestemming,
het vissersdorp Kıyıköy, voert langs
diepe bossen en kleine natuurlijke
vennetjes. Onderweg van Bahçeköyde
naar Kemerburgaz passeren we een
16de-eeuws viaduct waar nog meer
dan 100 meter van over eind staat.
Het bouwwerk werd ontworpen door
de legendarische Sinan, de meest
beroemde architect van het
 Mimar Sinan’s viaduct

Ottomaanse Rijk wiens naam we in

de reis door het noordwesten van
Turkije nog veel zullen tegenkomen.
Hij was verantwoordelijk voor veel
van de centrale bouwwerken in de
pleisterplaatsen die langs de lange weg
naar Wenen lagen.
Onderweg komen we veel traditionele
geiten- en schaapskuddes tegen, maar
ook duizenden zwarte buffels. Hun
boter en yoghurt zijn een delicatesse
die men in de dorpjes zo bij de boer kan Zwarte buffel
kopen.
 Het is de moeite waard om tijdens Het is een uniek natuurgebied met
de reis te stoppen bij één van de hoge rietkragen, zuivere bronnen en
unieke meertjes die het gebied rijk vissers die geduldig op karpers jagen.
is, bijvoorbeeld bij het Blauwe Meer
(Mavi Göl) in de buurt van het dorpje
Safaalan.
Rond Thracië en Gallipoli

24
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
 26
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli
Het ecosysteem rond
de vennetjes is prima
voor paddenstoelen en
kruiden
 Rond Thracië en Gallipoli
28
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Bahçeköy rivier
Dit is een regio waar fraaie rivieren
zich door groene valleien een weg
naar de kust banen. De rivieren lopen
direct uit op het strand van de Zwarte
Zee en zorgen voor een uniek
ecosysteem en een geweldige
kampeer- of logeerbestemming.
Zo leidt een zijweg langs de Bahçeköy
rivier naar Çamlıköy, een strand dat
al in de oudheid bekend was onder
de naam Kastro. Het is nu een
Nationaal Park en camping en het is er
goed toeven. Aan de ene kant de brede
rivier met op de achtergrond
 Het strand van Çamlıkoy
dichtbegroeide heuvels waar reeën,
wilde zwijnen en zelfs wolven nog
alle ruimte hebben. Aan de andere
kant een 2,5 kilometer lang strand.
Hier hoeft de aloude vakantiediscussie
van bergen of zee niet gevoerd te
worden, want je hebt het hier allebei.
Je kunt kamperen langs het strand van
de Zwarte Zee of in een blokhut langs
de rivier. Er is zelfs een restaurant.
Hier kan je makkelijk een weekje de
wereld vergeten.
Çamlıkoy
 30
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

De Byzantijnse
stadspoort van Kiyiköy
Kıyıköy
Als je door de stadspoorten van
Kıyıköy rijdt, is het meteen duidelijk
dat we hier te maken hebben met een
antieke stad, vermomd als een rustig
vissersplaatsje aan de Zwarte Zee.
De klassieke stedenbouwers moeten
hebben gedacht dat hun wensdromen
waren verhoord toen ze deze locatie
vonden. De stad ligt op een hoge klif
die uittorent boven de Zwarte Zee.
 32
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

Ottomaanse huizen
De blinde Phineus wordt gered door Jason van de harpijen (gravure naar Abraham van Diepenbeeck)

Aan beide zijden van de goed groter en beroemder was dan Kıyıköy
verdedigbare rots stromen rivieren (de nu. Het was de stad van de blinde
Kazandere en de Pabuçdere) vanuit koning Phineus die dag in,
het vruchtbare achterland de zee dag uit werd gemarteld door
in. Er is een natuurlijke harpijen, legendarische
haven, tal van zuivere roofvogels met menselijke
bronnen en er zijn gezichten. Zij stalen zijn
spectaculaire uitzichten eten en besmeurden hem
om ook de filosofen met hun drek. Het waren
en dichters voldoende Jason en zijn Argonauten
stof tot nadenken te die de grijsaard wisten te
geven. Dit was ooit bevrijden. Als dank wees de koning
Salmydessos, een stad hen de veilige weg langs de kust.
die in de oudheid veel Een harpij
 Rond Thracië en Gallipoli
De legende geeft al een beetje aan
dat Salmydessos een beruchte stad
was. Enkel ervaren zeelieden konden
34
veilig zijn haven bereiken langs de
verraderlijke kliffen. De stad stond
in de oudheid bekend als de boze
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
stiefmoeder van de scheepvaart.
De inwoners verdienden goed bij
door met bakens en lichtsignalen de
koopvaardijschepen te laten geloven
dat ze al bij de Bosporus waren
aangeland en hen zo op de rotsen te
laten lopen. Al in de 7de eeuw v.Chr.
geeft de dichter Archilochos een
gruwelijke recensie van Salmydessos
en haar inwoners als hij een vriend
vervloekt die het tafelzout niet
doorgeeft. In een wat vrije vertaling
gaat het ongeveer als volgt...

“Laat hem maar schipbreuk lijden bij
Salmydessos en laten de goddeloze
Thraciërs met hun hoog opgestoken
haar hem naakt naar binnen sleuren,
waar hij slavenbrood zal eten en
eindeloze ellende zal ondergaan. Laat
zijn lichaam bevriezen in de koude
Waar de rivier en het
strand samenkomen
golven, laat hij klappertandend op de
rotsen liggen, als een hond, met zijn
gezicht in het zeewier en het slijm,
waar de zee op de kliffen beukt.
En het zal een eer zijn om daar bij te
zijn en voldoening te krijgen voor zijn
verraad.”
Panorama westelijke
poort van Kiyiköy
 36
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli
Archilochos was geen perfecte
tafelheer, maar het huidige Kıyıköy is
gelukkig een vredig en zonnig dorpje
met een aantal mooie Ottomaanse
huizen, prachtige stranden en een
prettige sfeer. Muren uit de Byzantijnse
periode omringen nog altijd een groot
deel van de stad en vanaf de terrasjes
die als arendsnesten langs de rots
hangen heeft men een fraai uitzicht op
de haven en het strand. Sportievelingen
kunnen langs de oude trappen richting
de haven lopen. Aan de andere kant
van de berg vinden we een heilige
rotsbron waar de Byzantijnse keizer
Justinianus in de 6de eeuw het
St.Nicolaas klooster liet uithakken.
Het een bijzonder serene plek op
de rand tussen de rivier en het
strand. Lopend door de donkere
onverlichte galerij naar de bron is het
niet moeilijk je voor te stellen hoe de
Orthodoxe monniken hier hun sobere
leven leidden.
 38
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli
Het uitzicht vanaf de stad
 40
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

Haven

Brug over de rivier op het strand


Bij de monding van de rivier naast het
rotsklooster is een aangename camping
met kleurrijke chalets die zowel
aan de rivier als aan de zee liggen.
De omgeving nodigt uit tot lange
wandelingen en ook voor zeevissen is
men hier op de juiste plek.
Camping
En de kans dat de harpijen de vangst
wegvangen is gelukkig klein, maar
de meeuwen moet je in de gaten
houden.
We volgen de weg richting Edirne
maar onderweg zijn er nog veel stops
te maken.
 Rond Thracië en Gallipoli
42
Het bergplateau en het uitzicht over de vallei bij Vize
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
De Acropolis van Vize
Vize is een mooi gelegen stad waar
de tijd langzaam verstrijkt. Niet voor
niets is de gemeente onderdeel van de
internationale ‘Cittaslow’ beweging
die het langzame toeristische genieten
voorstaat. Het is gebouwd rond
natuurlijke bronnen en genoemd
naar de waternimf Byzia. In de
Romeinse tijd werd bronwater vanaf
hier naar Istanboel vervoerd langs
een meer dan 200 kilometer lange
waterweg waarvan nog altijd sporen
zijn terug te vinden in het landschap.
Boven de stad torent een plateau van
witte rotsen uit dat een beklimming
meer dan waard is. Een lokale
archeoloog legt uit dat op dit plateau
een Neolithische stam een nederzetting

had. Het was een verstandige keuze,
want vanaf hier kan men de wijde
omgeving in de gaten houden. En als
we de schapenherder kunnen geloven,
kun je op een heldere dag hier van
de Zwarte Zee naar de Egeïsche Zee
kijken...
Van het kasteel en de acropolis van
Vize is niet veel meer over. Ooit
Neolithische sporen op het bergplateau
stonden de zware muren rond de hele
stad, maar nu zijn er slechts een paar
stukken muur en een wachttoren
over die teruggaan tot de Byzantijnse
periode. De 19de-eeuwse huizen in
de omgeving zijn echter opvallend
stevig gebouwd en het is duidelijk dat
de stenen van de antieke fortificaties
ijverig werden hergebruikt.
 De Kleine Hagia Sophia
Rond Thracië en Gallipoli
44
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Halverwege de heuvel vinden we
de Kleine Hagia Sophia, een Byzantijns
kerkje uit de 6de eeuw. Een kapel is
gewijd aan de Heilige Maria de
Jongere, niet de moeder van Jezus,
maar een Armeense heilige uit
Vize die leefde in de 9de eeuw. Na
haar overlijden werd ze een ware
wonderdoener en haar graf werd een
drukbezocht pelgrimsoord. Later
werd de kerk omgebouwd tot moskee,
maar vanaf de 20ste eeuw veranderde
het gebouw langzaamaan in een ruïne
waarin de elementen vrij spel hadden.
Diverse goedbedoelde restauraties
hebben met moderne bouwmaterialen
geprobeerd de oude luister te
herstellen. Met beperkt succes, maar
het gebouw is toch nog altijd de moeite
van een bezoek waard.
In Vize vinden we ook het enige Romeinse
theater dat in Thracië is gevonden.
Zittend op de goed bewaard gebleven
tribune is het duidelijk dat er in de nabije
omgeving nog meer van de oude stad te
vinden zal zijn. Veel van de schitterende
vondsten die hier uit de grond zijn
gekomen hebben hun weg gevonden naar
het stadsmuseum van het nabijgelegen
Kırklareli, ons volgende reisdoel. Het antieke theater van Vize
 Rond Thracië en Gallipoli
46
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Vincent van Gogh zou er slapeloze
nachten van hebben gekregen.
Driekwart van alle zonnebloemen in
Turkije groeien hier in de provincie
Kırklareli. Als ze in juli in volle
bloei staan lijkt het alsof de aarde is
veranderd in een diepgeel bos van
wuivende zonnen. Heuvel na heuvel
gloeien de metershoge planten in de
avondzon. Het is een spectaculair
gezicht.
De stad zelf valt ook niet tegen. Het is
een gezellige, levendige stad. De oude
Joodse wijk wordt driftig gerestaureerd
en krijgt langzamerhand zijn oude
charme terug. De statige huizen
worden weer bewoond en de wijk kent
hippe cafés en aangename parken.
De huidige Joodse gemeenschap is
minuscuul, maar de oude, vervallen
synagoge wordt teruggebracht tot
haar oude luister. Het is een trend die
overal in Turkije post begint te vatten.
Oude traditionele wijken worden
herontdekt en het culturele erfgoed
wordt gerestaureerd en herbestemd. Dat
deze trend niet helemaal nieuw is blijkt
uit het charmante oude gemeentehuis,
 Nieuw restaurant

Gerestaureerde villa
 Reconstructie van Neolithische hutten
Rond Thracië en Gallipoli

48
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Panoramisch
uitzicht ten noorden
van Kirklareli
 Het archeologisch museum

dat lang geleden werd omgebouwd tot

archeologisch museum. Niet alleen
vinden we hier de belangrijkste
vondsten uit Vize en andere naburige
steden, het is ook een belangrijk
centrum voor Neolithische opgravingen.
Net buiten de stad is een dependance
gevestigd, het Aşağı Pınar openlucht
museum, met vondsten die 8.200
jaar oud zijn. Overal in dit gebied zijn
grafheuvels teruggevonden die laten
zien hoe centraal deze streek was in de
Neolithische beschaving van Europa.
 50
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

buurt van Sazara

Schaapskudde in de
 Rond Thracië en Gallipoli

Ingang van de
52 Dupsina grotten
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

We rijden een klein stukje terug

om via Üsküp en Sazara (genoemd
naar Julius Caesar die hier zijn
kamp had opgeslagen) naar de
grotten van Dupsina te rijden.
Het is een ontspannen weg met
frisse weidevelden, klaterende
beken, stille kreken en uitgestrekte
wouden. Hier zou men best een tijdje
schaaphoeder willen worden tussen
de groene heuvels en de vriendelijke sobere licht-aanpak, waarbij de
vergezichten. De grotten zelf liggen schitterende steensculpturen nog beter
ver weg van de bewoonde wereld in tot hun recht komen.
een groot natuurgebied. De miljoenen Her en der fladdert een vleermuis
jaren oude spelonken vormen een voorbij, maar in de winter is de natte
spectaculair wonder van de natuur grot voor het publiek gesloten om de
tienduizenden vleermuizen die hier
dat kilometers lang voortduurt.
dan nestelen wat rust te gunnen.
Er is een nat en droog gedeelte, maar
beide zijn goed ontsloten en makkelijk We moeten dezelfde weg terugrijden,
begaanbaar. Er is gekozen voor een maar dat is geen straf.
 Edirne
De volgende stop is de legendarische
Thracische stad Edirne, gelegen
langs de doorgaande routes naar
Griekenland, Bulgarije en de rest
van Europa. Het was een van de
Rond Thracië en Gallipoli

eerste grote steden die door de

Turken werd veroverd, in 1361, lang
voordat Constantinopel onder de
voet werd gelopen. Bijna een eeuw
lang was Edirne de hoofdstad van het
Ottomaanse Rijk en nog altijd heeft de
54 stad een charmante grandeur.
Er is aan de bouwwerken en de lange
geschiedenis van Edirne weinig
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

provinciaals. Het is niet een stad om

even doorheen te rijden. Men moet
voor Edirne rustig de tijd nemen want
ook in de buitenwijken van de stad val
je van de ene verbazing in de andere.
Hoewel de nederzetting teruggaat
tot de vroege Neolithische periode,
bloeide de stad als nooit tevoren toen
ze door de Romeinse keizer Hadrianus
was herdoopt tot Hadrianapolis. Toch
is het Edirne van vandaag vooral
een Ottomaanse stad met talloze
mooi bewaard gebleven historische
gebouwen die aantonen hoe belangrijk
de stad was en is.
 56
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli
 Interieur Selimiye Moskee

Het is moeilijk om door Edirne te

wandelen en de Selimiye Moskee
(1567-74) te missen. Het gebouw staat
op de UNESCO Werelderfgoedlijst en
wordt gezien als het hoogtepunt van
de Ottomaanse architectuur. Het is
niet alleen een moskee, het is een
uitgebreid complex aan gebouwen met
zelfs een ingebouwde winkelstraat.
De ranke minaretten zijn de slankste
die tot dan toe waren gebouwd en
reiken de lucht in met een breekbare
fragiliteit. Maar niets is minder waar
want in het ontwerp werd er zelfs
rekening gehouden met aardbevingen.
Het is aan te raden om in een wijde
cirkel om het complex heen te lopen
en te zien hoe het gebouw vanuit elke
hoek harmonie en elegantie uitstraalt.
Het complex werd dan ook ontworpen
door de beroemde Ottomaanse architect
Sinan. Hijzelf noemde de Selimiye
Moskee zijn meesterwerk. De immense
koepel zou in grootte zelfs de Hagia
Sophia in Istanboel overtreffen. De beroemde koepel van de Selimiye Moskee
 MİMAR SİNAN

Sinan (1490-1588) was de

beroemdste architect van het
Ottomaanse Rijk en een man die
de wereld heeft verrijkt met talloze
bouwkundige hoogstandjes. Een
kleine 200 van zijn creaties staan
nog altijd overeind, van Bosnië-
Herzegovina tot aan Jordanië,
en behoren tot de top van de
Ottomaanse architectuur. Als jonge
ingenieur reisde hij veel en hij
raakte geïnspireerd door de antieke
Rond Thracië en Gallipoli

bouwkunst. ‘Ik aanschouwde de

monumenten, de grote klassieke
overblijfselen en van elke ruïne heb
ik iets geleerd, van elk bouwwerk
heb ik iets opgestoken.’ In Thracië
vinden we overal gebouwen van hem
58 terug, van moskeeën tot viaducten,
van scholen tot paleizen. Hij staat
bekend als Mimar Sinan Ağa, maar
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Mimar betekent gewoon architect en

Ağa is een eretitel. Sinan was zijn
aangenomen naam toen hij zich op
jonge leeftijd bekeerde tot de islam.
Sinan was niet alleen een van de
meest succesvolle architecten aller
tijden, hij was ook uitzonderlijk in
zijn persoonlijk leven. Zo dicteerde
hij aan het eind van zijn leven een
aantal autobiografische geschriften
aan zijn vriend Mustafa Sa’i Çelebi,
een befaamd dichter en schilder.
Autobiografische geschriften waren
tot dan toe ongekend voor een
architect. Maar dankzij deze boeken
hebben we een uniek inzicht in hoe
zijn bouwwerken werden ontworpen
en uitgevoerd.
Standbeeld van architect
Mimar Sinan met zijn
meesterwerk op de
achtergrond
 60
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

Selimiye Moskee
De ranke minaretten

Er zijn inmiddels heel wat

wetenschappelijke en minder
wetenschappelijke artikelen
verschenen die in detail omschrijven
welke koepel nu eigenlijk een paar
centimeter groter is en waarom.
Laten we het erop houden dat de
overspanning van de koepel van de
Selimiye Moskee heel groot is en het
een geweldige ervaring is om er recht
onder te staan. De moskee is een oase
van licht die haar zware pilaren en
dakconstructies draagt met openheid
en lichtheid. De decoraties zijn
verrassend en de sfeer uitbundig. Dit is
geen sobere moskee, maar een kleurrijk
feest van tegels en kalligrafische
voorstellingen.
 Rond Thracië en Gallipoli

Het interieur van de Eski Cami Het interieur van de Eski Cami De koepel van de Eski Cami

62
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Eski Cami, de oude moskee

Heel anders is de sfeer in de oude
15de-eeuwse moskee die in de
schaduw van de Selimiye ligt, de Eski
Cami. Dit vroeg-15de-eeuwse gebouw
nodigt in zijn eenvoud uit tot reflectie
en bespiegeling en is veel meer
bescheiden dan de creatie van Sinan.
Om de hoek zijn oude winkelpassages
en kleine restaurantjes die allemaal de
beroemde gegrilde lever serveren, een
lokale specialiteit.
 64
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

De gerestaureerde synagoge
Behalve indrukwekkende moskeeën
hebben in Edirne ook andere religies
hun sporen nagelaten. De zogenaamde
Italiaanse kerk is recent gerestaureerd
en is nu in gebruik als lagere school.
Ook de uit 1907 stammende synagoge,
één van de grootste uit Europa, is
volledig gerestaureerd. Ze tonen aan
hoezeer Edirne op een kruispunt van
wegen en culturen ligt. Italiaanse kerk

Terracotta beeldje
uit de 6de eeuw
v.Chr., gevonden
in Enez

Slangenarmband

Maar Edirne heeft de bezoeker meer de kunstenaar de figuren een grote

te bieden. Het heeft een uitzonderlijk
archeologisch museum met een
collectie kleine grafvondsten. Een
man op een paard of misschien een
ezel van terracotta kijkt ons vol
zelfvertrouwen aan. Het beeldje is
meer dan 2500 jaar oud, maar met
een subtiele draai van de klei heeft
uitdrukkingskracht meegegeven die
de eeuwen kan overbruggen. En een
bronzen slangenarmband zou zo weer
in productie kunnen worden genomen
voor een gothic festival. Het museum
heeft zo talloze kleine objecten die
extra aandacht van de bezoeker
verdienen.

Archeologisch en Ethnografisch Museum van Edirne

 De gerestaureerde De hamam van het
keukens paleis
Rond Thracië en Gallipoli

Als we rondom de stad rijden komen Rondom het paleis lag oorspronkelijk
we veel uitzonderlijke gebouwen tegen. een natuur- en jachtgebied dat bekend
Van een van de meest indrukwekkende stond als het Kippenbos. Eieren waren
Ottomaanse paleizen (alleen het een belangrijk ingrediënt van de mortel
Topkapipaleis in Istanboel was die men gebruikte voor de bouwwerken
66 groter) is weinig meer over. Om de van de stad en dus waren er duizenden
vijand buiten de deur te houden, kippen nodig. Tegenwoordig is er geen
blies de Turkse gouverneur in 1878 kip te zien, want de paleistuinen zijn
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

het munitiedepot op en daarmee ook nu een onderdeel van de buitenwijken

het paleis. De paleiskeukens zijn van de moderne stad.
recentelijk gereconstrueerd, maar
het is moeilijk om je de rest van het
reusachtige paleis voor te stellen.

Toegangspoort van
het Ottomaanse
paleis van Edirne
Behalve een klein badhuis en twee
bruggen staat één gebouw van het
paleis nog fier overeind; de Toren
van Gerechtigheid (Adalet Kasrı)
waar volgens de overlevering Sultan
Süleyman de Grote zijn wetten schreef.
Het is een indrukkende vierkante
toren die uitkijkt op het moderne
worstelstadion van Edirne.

De Toren van
Gerechtigheid
 Rond Thracië en Gallipoli
Kampioenen bij het
68 worstelstadion
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
De worstelsport (yağlı güreş) waarbij
geoliede strijders proberen elkaar
eronder te krijgen is een van Turkije’s
meest geliefde sporten. Worstelen
is al inspannend genoeg, maar als
de deelnemers van top tot teen zijn
ingesmeerd met olijfolie wordt het een
uitdaging van Olympische proporties.
De sport zou geïntroduceerd zijn in
Edirne door de volksheld én worstelaar
Sari Saltuk Han, die we al eerder
tegenkwamen onder de vuurtoren van
Rumeli Feneri. Het jaarlijkse Kırkpınar
worstelfestival in eind juni duurt
drie dagen en de winnaar krijgt een
gouden riem. Het wordt al sinds de
14de eeuw gehouden en is daarmee
een van de oudste sportcompeties ter
wereld. Vroeger kon de glibberige strijd
dagen duren maar vandaag de dag is
er een maximum van 40 minuten per
wedstrijd.
In 2012 zijn de tradities rond yağlı
güreş opgenomen in de UNESCO-lijst
van immaterieel erfgoed. Edirne is
bovendien een European Destination of
Excellence (EDEN).
Naast de toren, aan de andere kant
van het riviertje, is een vrij bescheiden
monument dat de belegering van
Edirne in 1913 herdenkt. Het is een
belangrijke plaats van herinnering en
herdenking.
Als we verder rond de stad reizen
worden we zo nu en dan verrast op een
spectaculair uitzicht op de Selimiye
Moskee. Pas van een afstand valt op
hoe hoog de moskee boven de stad
uitsteekt en hoezeer het gebouw de
skyline van de oude stad bepaalt.
Behalve eeuwenoude bruggen,
moskeeën en woonhuizen, is een van
de meest opvallende gebouwen aan
de rand van de stad
het 15de-eeuwse
Sultan Bayezid II
ziekenhuis complex. Standbeeld ter nagedachtenis
van de slag bij Edirne

Het Sultan Bayezid II

ziekenhuis
 Binnenhof in het ziekenhuis

Interieur van het ziekenhuis

Rond Thracië en Gallipoli

70
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Oorspronkelijk namen de doktoren

alle zieken onder hun hoede, maar
later specialiseerden zij zich op de
geestelijke gezondheidszorg. Terwijl
men elders in Europa de geesteszieken
nog opsloot en vastketende in

Reconstructie van
een leslokaal
vochtige kelders, behandelden de
vooruitstrevende artsen van het
hospitaal in Edirne hun patiënten
met muziek-, water-, licht- en
aromatherapie. De kamers waren
akoestisch zo ontworpen dat je de
Instructieve medische illustraties
muziek en het geluid van het water
uit de fonteinen overal kon horen.
En de behandeling was nog gratis
ook. Daarnaast was er een medische
opleiding, één van de eerste van de
moderne tijd. Het prijswinnende
medische museum dat nu in de
gebouwen is gevestigd, laat zeer
aanschouwelijk zien hoe de patiënten
toen werden behandeld.
 De 17de-eeuwse
brug over de
Tunca rivier met de
Selimiye Moskee in
de verte
Rond Thracië en Gallipoli

72
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Als we verder de stad uit trekken,
komen we bij de 17de-eeuwse brug over
de Tunca rivier, het geesteskind van
architect Sedefkar Mehmet Aga, die ook
de wereldberoemde Blauwe Moskee
in Istanboel bouwde. Het was geen
goedkope onderneming want kwade
tongen beweerden dat de brug zoveel
zilver en goud had gekost dat ze net zo
goed het edelmetaal direct als de dam
in de rivier hadden kunnen gooien.
 Oude stoomtrein
bij het Karaağaç
station
Rond Thracië en Gallipoli
74
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Het voormalige station van Karaağaç
Direct daarna passeren we een andere
klassieke brug over de legendarische
Hebros rivier (tegenwoordig Meriç
rivier). De 19de-eeuwse Meriç brug
is meer dan 263 meter lang, 7 meter
breed en heeft 12 bogen. En hij wordt
nog altijd gebruikt. De Hebros rivier
is de legendarische grensrivier tussen
Turkije en Griekenland en al in de
Griekse oudheid werd haar schoonheid
geroemd. De dichter Alcaeus schreef
meer dan 2600 jaar geleden:
“Hebros, jij mooiste rivier van allemaal,
je stroomt langs Ainos (nu Enez) in
een bruisende zee, dwars door het
Thracische land, en de vele meisjes die
hun mooie dijen wassen met hun zachte
handen, worden door jou betoverd als
ze je heerlijke water gebruiken als een
kostbare zalf.”
De rivier is ook nauw verbonden met de
legende van Orpheus en Eurydice.
De stenen brug leidt in de richting
van het beminnelijke Karaağaç, dat is
gebouwd op de resten van de antieke
stad Orestiada (genoemd naar Orestes,
de zoon van Agamemnon, de held van
de Trojaanse oorlog). Het is een prettige
 Terrasje aan de
Hebros rivier
buitenwijk met fraaie villa’s en leuke
restaurantjes. In het centrum van het
dorpje ligt het Karaağaç treinstation. Het
is nu een universiteit, maar de bouwstijl
en de antieke stoomlocomotief verraden
de geschiedenis van het gebouw. Het
grensstation van de Oriënt Express werd
in korte tijd populair onder diplomaten,
kunstenaars en de Europese elite.
Er waren tientallen restaurants, hotels,
danszalen en bioscopen voor de Duitse,
Italiaanse en Franse bezoekers. Het
station werd al in 1914 gebouwd, maar
door de oorlog werd het pas in 1923 in
gebruik genomen.
De lange 19de-
eeuwse brug over
de legendarische
Hebros rivier
 76
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli
Terrasje in Karaağaç
Megalieten op een oud kerkhof Megalieten in het landschap
Hunebed in de buurt
van Lalapaşa
In 1971 werd het spoor verlegd en
veranderde Karaağaç in een aangenaam
forenzendorp.
In de hele omgeving rond Edirne liggen
kastelen, rotskloosters, oude dorpjes
en antieke wegen en bruggen. Dit is
een gebied dat door de eeuwen heen
door veel verschillende volkeren werd
overheerst, verdedigd en verloren.
Maar we kunnen hier nog veel verder
terug in de tijd. In deze grensstreek met
Bulgarije en Griekenland vinden we
Ottomaans graf leunend tegen een
staande steen
ook veel sporen van een Neolithische
beschaving. Turkije is geen land van
hunebedden, maar we treffen er één
aan naast het archeologisch museum
in Edirne. Om een hunebed te zien op
zijn oorspronkelijke locatie kunnen
we naar Lalapaşa reizen, ten noorden
van Edirne. En als we goed opletten,
vinden we in de hele streek sporen
van de vroegste bewoners terug; rond
de kerkhoven van dorpjes in de wijde
omtrek bijvoorbeeld. De vroegste
 78
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

Rotsklooster uit de 6de eeuw in

Sinanköy, ten noorden van Edirne
 culturen plaatsten staande stenen,
soms wel drie meter hoog, op voor hen
belangrijke plaatsen. Vaak hadden
ze een diepe betekenis en hielden ze
verband met de stand van de zon en de
maan en het verloop van de seizoenen.
We vinden de stenen in grote
aantallen terug op oude Ottomaanse
begraafplaatsen, want een heilige plek
is een veilige plek. Als de Neolithische
steenvelden niet waren gebruikt als
kerkhoven, waren ze er waarschijnlijk
niet meer geweest, maar een oude
begraafplaats mag in Turkije nooit
verstoord worden. In dit gebied lijkt
elk kerkhof wel Neolithische wortels
te hebben. Het is een bijna magische
ervaring om naast de oude, soms
vervallen graven met hun herkenbare
tulbanden, cirkels van stenen te zien,
soms gecentreerd rond een oude,
Staande steen met
kruisteken
verwrongen eik die de eeuwen heeft
getrotseerd.
 Bewoner van het
riviermoeras

De langste stenen brug

ter wereld in Uzunköprü
Rond Thracië en Gallipoli

80
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Enez
Van Edirne is het een kleine twee uur
rijden naar Enez, het antieke Ainos.
Onderweg komen we de langste stenen
brug ter wereld tegen, in Uzunköprü, dat
toevallig ook ‘lange brug’ betekent. Hier
stond niets in de 15de eeuw en de drassige
en vaak buiten zijn oevers tredende Ergene
rivier kostte de Ottomaanse veroveraars
heel wat hoofdbrekens. Om naar de
Balkan te kunnen optrekken hadden ze
een betrouwbare verbinding nodig en zo
werd in 1443 de 1392 meter lange brug
geopend. Met zijn 174 bogen is het nog
altijd een indrukwekkend bouwwerk en het
is fascinerend dat na 500 jaar de brug nog
altijd goed functioneert.
 Koe aan de wandel
door het Gala Meer
Rond Thracië en Gallipoli
De weg naar Enez gaat door een
indrukwekkende laagvlakte.
Afgezoomd door hoge bergkammen
geeft dit vruchtbare landbouwgebied
een indruk van oneindigheid. Vroeger
82 graasden hier de paarden van het
Ottomaanse leger. Een deel van de
vlakte, rondom het Gala Meer, is
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
nog in haar oorspronkelijke staat en
nu een natuurgebied van meer dan
6000 hectare. Het is een uitgestrekt
terrein dat uitnodigt tot wandelen
of mountainbiken. Vroeger was hier
een steengroeve, maar nu is het een
natuur-oase, waar meer dan 130
soorten vogels leven. De zwarte ibis
 Flamingo’s in de
Dalyan baai
en de aalscholvers zijn makkelijk te
spotten en ook de Kroeskoppelikanen,
die met een spanwijdte van drie meter
tot de grootste vliegende vogels ter
wereld behoren, landen hier graag. Ze
hebben ook een goed gehoor, dus een
verrekijker is geen overbodige luxe.
De Dalyan baai onder de heuvel waarop
Enez is gebouwd, is een unieke lagune
waar flamingo’s het voor het zeggen
lijken te hebben. Als feestelijk geklede
obers lopen ze parmantig in grote
groepen rond.
Gala Meer
 Bij de baai vinden we ook
een kleine Byzantijnse
grafkapel, die nu wordt
gebruikt als laatste
rustplaats van Has
Yunus Bey, de 15de-
eeuwse Ottomaanse
veroveraar van Enez.
Hier zijn we op een
steenworp afstand van
de grote attractie van Enez,
de burcht. Het is een complex
waarvan nog veel overeind staat.
Rond Thracië en Gallipoli
84
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Grafkapel van Has Yunus
Bey, de veroveraar van Enez
De geschiedenis van Enez
(Ainos) gaat zo’n 6000
jaar terug. De strategisch
gelegen rots met
een veilige haven
en een vruchtbaar
achterland, was een
aantrekkelijke plaats
voor een nederzetting.
De ruïnes verraden een
opeenstapeling van culturen,
van de resten van een antieke
tempel tot de indrukwekkende
De indrukwekkende resten van
de Fatih Moskee

Interieur van de
Fatih Moskee

Detail Fatih Moskee

muren en zijbeuken van de Fatih

Moskee, ooit een belangrijke
Byzantijnse kerk. We herkennen de
brede verdedigingswerken uit de tijd
dat de stad eigendom was van een
Genuaanse familie, maar we zien ook de
funderingen van middeleeuwse huizen
en fiere Ottomaanse stadspoorten.

Detail van de Genuaanse geschiedenis van de fortificaties

 86
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

geliefde trouwfoto-locatie
De citadel van Enez is een
 88
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

poort van de citadel

Antieke zuil voor een
Wie de scepter ook zwaaide over Enez,
de stad verdiende goed aan de uitvoer
van graan, zout en ingezouten vis, olie
en wijn. Het is moeilijk voor te stellen,
zittend op het aangename, slaperige
stadspleintje van het moderne Enez,
dat hier niet alleen Alexander de Grote
maar ook de Perzische koning Darius
ooit rondliep.
Munt van Alexander de Grote, gevonden in Enez
Nu is Enez vooral bekend om
zijn onbedorven stranden en
natuurgebieden. Rijdend langs de
dorpjes die vooral bestaan uit laagbouw
vakantiehuizen is het duidelijk dat
deze kust geliefd is bij Turkse toeristen,
maar de rustige stranden en het
prachtige achterland van de Thracische
Egeïsche Zeekust wachten nog op de
ontdekking van westerse toeristen.
Overal is het de moeite waard om
even van de hoofdweg via Keşan naar
Gelibolu (Gallipoli) af te wijken.
Dorpswinkel in Kocaçeşme
Het is een gebied waar de geschiedenis
soms diepe sporen heeft nagelaten,
maar tegelijktijd ook een streek met
heerlijke stranden en dromerige
vissersdorpjes. Net voor we het Gallipoli
schiereiland binnenrijden, dat als een
versteende, slapende draak tussen de
Egeïsche Zee en de Dardanellen in ligt,
vinden we Kocaçeşme, een van die vele
kleine, vergeten dorpen langs de kust.
Hier is het massatoerisme heel ver weg,
maar de uitzichten over de Egeïsche Zee
zijn er niet minder om.
Het Egeïsche Zee-
strand bij Enez
 90
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli
De haven van Kocaçeşme
 Gallipoli
Het Gallipoli schiereiland heeft een
bijzondere, nee, een unieke plaats in
de Europese geschiedenis. Hoe ver we
ook teruggaan in de tijd, altijd waren er
volkeren die de strategische ligging van
het gebied tussen West en Oost wilden
uitbuiten in hun veroveringsplannen.
De Perzen trokken van het Oosten naar
Rond Thracië en Gallipoli

92
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
 De Haven
van Gelibolu
(Gallipoli)

het Westen, Alexander de Grote trok

van het Westen naar het Oosten. Maar
welke kant er ook werd opgetrokken,
de geschiedenis van Gallipoli leest als
een eindeloze roman over militaire
krachtmetingen. Het dieptepunt is
waarschijnlijk de Gallipoli Campagne
in 1915.
 Daarover straks
meer, maar laten
we eerst stilstaan
bij de antieke stad
zelf. Gelibolu is
een aantrekkelijke
havenplaats met
leuke visrestaurants,
gecentreerd rond de
haven. In de oude
verdedigingstoren
is tegenwoordig het
Piri Reis Museum
gevestigd. De
beroemde 16de-
eeuwse Ottomaanse
Rond Thracië en Gallipoli

navigator en
zeekaartenmaker
werd hier geboren en
zijn kaart uit 1513 waarop
delen van Zuid-Amerika
en wellicht Antarctica te
94 zien zijn, is wereldberoemd.
De kaart zou de kustlijn van
de zuidpool laten zien zonder
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

ijs. Een wonderlijke toeval, een

geïnspireerde gok of vergeten kennis
uit Atlantis? De speculaties gaan
vandaag de dag nog altijd door.
Piri Reis’ beroemde kaart uit 1513

Een Het kleurrijke

middeleeuwse standbeeld
toren, nu voor Piri Reis
het Piri Reis in de haven
Museum van Gelibolu
Satellietfoto met in het midden
het Gallipoli schiereiland en de
Dardanellen

Vanaf de haven staan we oog in

oog met een van de meest beruchte
waterwegen uit de geschiedenis: de
Dardanellen, ook bekend onder de
naam Hellespont of Çanakkale Boğazı.
De Hellespont heeft niets met de hel te
maken, al denken sommige zeelieden
daar anders over, maar met het meisje
Helle uit een antieke legende. Ook dit
verhaal is weer nauw verbonden met
Jason en de Argonauten. Het voert te
ver om de uitgebreide geschiedenis hier
uit de doeken te doen, maar Phrixus
en zijn tweelingzusje Helle werden
ooit gered van hun boze stiefmoeder Phrixus en zijn tweelingzusje Helle, die in de
Hellespont (nu Dardanellen) verdronk
door een vliegende gouden ram, het
dier dat later het Gulden Vlies zou de Egeïsche Zee. Maar er is ook een
leveren. Boven de Dardanellen verliest onderstroom die de andere kant op
Helle haar grip en valt in het water en stroomt. Het kan er behoorlijk spoken
verdrinkt, vandaar de Hellespont. Het en tegelijkertijd is het een van de
water van de Dardanellen is meer te drukste en belangrijkste vaarwegen
vergelijken met een brede rivier dan in de wereld met 50.000 schepen per
met een zee. Het stroomt door de straat jaar. Voor de landen aan de Zwarte
van de Zwarte Zee via de Bosporus en Zee is het de enige toegang tot de
de Marmara Zee naar de het basin van Middellandse Zee.
 De overkant is verraderlijk dichtbij. Op
een zonnige, kalme dag lijkt het voor
een ervaren zwemmer goed te doen.
Misschien wordt dat het beste verwoord
in de legende van Hero en Leander.
Hero woonde in een toren in het
plaatsje Sestus aan de Europese kant
en Leander in de antieke stad Abydos
aan de Aziatische kant. Elke nacht
zwom hij de Dardanellen over, geleid
door het licht in haar toren. Maar op
een stormachtige nacht waaide haar
licht uit, Leander raakte de weg kwijt
en verdween voor altijd in de golven.
Aangetrokken door de heroïsche Lord Byron, dichter
en avonturier
romantiek van het verhaal zwom de
Rond Thracië en Gallipoli

19de-eeuwse dichter Lord Byron in

1810 ook de Dardanellen over. er echter niet op dat de Dardanellen
hun lesje hebben geleerd.
Al een paar duizend jaar wordt er
ook over een brug gedacht. Misschien Het was deze zeestraat die ook in de
gebeurt het binnenkort echt, want de Gallipoli Campagne van 1915 een
plannen liggen er. De Perzische keizer doorslaggevende, dodelijke rol zouden
96 Xerxes bouwde 2500 jaar geleden spelen. De Gallipoli Campagne is
al vanaf Abydos een pontonbrug een gecompliceerd conflict waarover
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

om zijn troepen snel naar Europa te bibliotheken zijn volgeschreven.

kunnen verplaatsen. Maar de brug was Maar we ontkomen niet aan een
nauwelijks af of hij werd alweer door schets van de achtergronden om het
een storm verwoest. Xerxes accepteerde belang van het Gallipoli schiereiland
zijn nederlaag, maar niet zonder slag te kunnen begrijpen. In de Eerste
of stoot. Hij veroordeelde de zeestraat Wereldoorlog had het Ottomaanse
tot 300 zweepslagen en stuurde Rijk zich aan de zijde van de Duitsers
zijn soldaten het water in om tegen geschaard, om de Engelsen, Fransen
de golven te schreeuwen en ze met en Russen controle over de regio te
gloeiende ijzers te bestraffen. Het lijkt

Op het engste punt van

de Çanakkale Boğazı
(Dardanellen) ligt het fort
van Kilitbahir
 Het oorlogsschip Nusrat, nu te
bezoeken in het Marine Museum in
Çanakkale
ontzeggen. De Dardanellen waren
de sleutel tot Istanboel en de Zwarte
Zee en de toenmalige Minister van
Marine van Groot-Brittannië, Winston
Churchill, besloot de zeestraat aan
te vallen met een vloot van, laten we
zeggen, tweederangs schepen omdat
de nieuwste schepen in West-Europa
werden gebruikt tegen de Duitsers. Het
leek een succes te worden, maar de
Ottomanen verdedigden zich met hand
en tand en het kleine schip Nusrat, een
replica is nog altijd te zien in het marine
oorlogsmuseum in Çanakkale, legde tot
diep in de nacht in het donker de laatste
26 mijnen die de aanvalsmacht teveel
zouden worden. De verliezen waren zo
groot dat het bevel werd gegeven om de
vloot terug te trekken. Ze besloten tot
een aanval met grondtroepen via het
Gallipoli schiereiland, een dramatische
keuze, zo zou blijken.
Monument op de berg
bij de boot van Gallipoli
naar Çanakkale
 98
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli
 Seddülbahir fort bij
Helles Punt in het
zuiden van het Gallipoli
schiereiland
Rond Thracië en Gallipoli

100
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

De Lancashire Fusiliers vlak voor hun landing

Militair kamp in ANSAC Bay met de zogenaamde Sfinx op de achtergrond

Een maand lang werden in Egypte De Sfinx tegenwoordig
daarvoor plannen gesmeed door de
geallieerde troepen, onder hen ANSAC
(Australian and New Zealand Army
Corps) en bataljons uit diverse andere
Engelse en Franse koloniën. Het gaf
de Ottomanen een maand om extra
voorbereidingen te treffen tegen de
inmiddels uitgelekte aanval.

Op 25 April was het zover. De Engelsen

en Fransen landen op Helles Punt in de schiereiland. Om van het strand naar
buurt van het Seddülbahir fort in het het binnenland te komen moet men
uiterste zuiden en de ANSAC troepen eerst een redelijk steile klif op zien te
bij Kabatepe aan de westkant van het komen.
 Rond Thracië en Gallipoli

De hele wereld vocht in Gallipoli.

Indiase troepen (29th Indian
Infantry) in de loopgraven

102

Veel soldaten komen niet verder dan

Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Turkse troepen in
de loopgraven de eerste paar meter. Als je nu staat op
de stranden waar de landingen werden
uitgevoerd, is het niet moeilijk je de
wanhoop van de vaak jonge militairen
voor te stellen. Voor velen was het de
eerste keer dat ze hun moederland
hadden verlaten en nu stonden ze daar,
in het vroege ochtendlicht, vrijwel
zonder hoop op overleven. Ook aan
Turkse kant was het zwaar. Het 57ste
Infanterie Regiment onder leiding van
Kemal Atatürk - die later de vader van
de Turkse Republiek zou worden – heeft
te weinig manschappen en te weinig
ammunitie om de ANSAC-ers tegen te
houden. Hij sprak de legendarische
woorden: “Ik geef jullie niet een order
om te vechten, maar om te sterven.” Alle
mannen in het regiment verloren hun
leven of raakten gewond om zo tijd te
winnen voor de hulptroepen. Nog altijd
 Het monument voor Atatürks’ 57ste Infanterie Regiment

is er - als teken van respect - geen 57ste mislukking. Als je de rapporten, brieven
Infanterie Regiment in het Turkse leger. en de ooggetuigenverslagen leest wordt
Kort gezegd was de aanval op het duidelijk dat hier acht maanden lang de
Gallipoli schiereiland een totale poorten naar de hel wijd openstonden.

SEYİT ONBAŞI
Toen de geallieerde vloot een
Ottomaanse kraan waarmee granaten
in kanonnen werden getild hadden
vernietigd, waren de Turkse linies
kwetsbaar. Met de moed der wanhoop
droeg Seyit Onbaşı drie van deze
granaten, die 215 kilo wogen, naar
de kanonnen en slaagde erin de HMS
Ocean ernstig te beschadigen. Na
de Eerste Wereldoorlog werd hij een
bekende oorlogsheld. Zijn beeld staat
aan de kust in de buurt van het 15de-
eeuwse Kilitbahir kasteel.
 Rond Thracië en Gallipoli

Het Soefi-
centrum in de
stad Gallipoli.
Hoewel de
aanhangers
104 van Soefisme
niet vochten
in Gallipoli,
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

ondersteunden
ze de troepen
met muziek en
dans.

Turks
herdenkingsmonument
Turkse glazen graven met tientallen namen per steen
De strijd was soms zo hopeloos dat
de strijders van beide zijden elkaar
hielpen om de gewonden te redden
en de doden te bergen. Het is een
geschiedenis van heldenmoed en diep
menselijk lijden. De campagne is de
geschiedenis ingegaan als één van
de gruwelijkste en meest nutteloze
campagnes ooit. De geallieerden
trokken zich uiteindelijk terug en de
Gemenebest graven in ANSAC Bay
Ottomanen behaalden de overwinning.
Aan beide kanten waren er heel veel
slachtoffers gevallen. De Gallipoli
Campagne was voor alle betrokkenen
een nachtmerrie geweest. Kemal
Atatürk – die de verschrikkingen zelf
had meegemaakt - heeft het misschien
wel het beste samengevat toen hij al in
1934 schreef:
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

106
Lone Pine begraafplaats
 De beroemde speech
van Atatürk in steen
gevangen

“Die helden die hun bloed

Het monument voor Atatürk
staat naast het monument vergoten en hun leven
voor de Nieuw-Zeelanders verloren...
Jullie liggen nu in de
grond van een bevriende
natie. Rust daarom in
vrede. Er is geen verschil
tussen de Johnnies en de
Mehmets die hier zij aan
zij liggen in ons land.
Moeders, die jullie zonen
uit verre landen hierheen
hebben gestuurd, droog
jullie tranen. Jullie zonen
liggen nu in onze schoot en
hebben vrede gevonden.
Toen zij hun leven hebben
gegeven in dit land, zijn ze
ook onze zonen geworden.”
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

108
begraafplaats
Detail Gemenebest
 ANSAC soldaat
redt een gewonde
kameraad
Rond Thracië en Gallipoli
110
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
De Gallipoli Campagne wordt met
een gruwelijke directheid gevangen
in het dagboek van de Australische
verbindingsofficier Ellis Silas:
3 mei 1915
Dageraad. Oh God, slechts 250
over van ons bataljon. Er is een
onophoudelijke stroom van gewonden
en velen zijn overleden op de weg
terug naar beneden... Het zien van
die fijne, stoere mannen die de linies
proberen aan te vullen en enkele
momenten later terugkeren, vreselijk
verminkt en onder het bloed, ik denk
niet dat ik ooit in staat zal zijn om
dit te vergeten, het is verschrikkelijk.
Een arme man, een Nieuw-Zeelander,
rende langs me, onder het bloed en
ijlend. Hij zoende iedereen die hij
passeerde, terwijl het bloed van hem
afspatte. Sommigen liepen langs
me, happend naar levensadem en
zwegen dan voor altijd. Ik denk niet
dat we de Ridge veel langer kunnen
vasthouden en - om de zaken nog
ingewikkelder te maken – vuren
onze eigen kanonnen op ons. Zal
de stroom van gewonden nooit
ophouden ? Ze hebben mij bevolen
om wat te rusten, wat ik doe op een
heuvel die in handen is van onze
mariniers. Ik lig in de zon, maar
slapen kan ik niet.
 Gallipoli Museum

Verroest revolver

Meer dan 120.000 jongens

en mannen verloren hun
leven in Gallipoli, er vielen
drie keer zoveel gewonden en
er overleden ook nog veel soldaten
aan besmettelijke ziektes. De
Gallipoli Campagne was een laatste
overwinning van het Ottomaanse Rijk,
maar tegelijkertijd was het ook het
beginpunt van wat de Turkse Republiek zijn uitgegroeid uit tot pelgrimsoorden.
zou worden. In Turkije wordt Gallipoli
herdacht op 18 maart. Voor Australië
en Nieuw-Zeeland werd de
opoffering van hun soldaten
tijdens de Gallipoli Campagne
onderdeel van hun nationale
identiteit en de imposante
viering van ANSAC Day
elke 25ste April is daar het
levende bewijs van.
Het nu vredige dorpje Seddülbahir
De locaties waar de strijd werd gevoerd,
Het strand bij Kabatepe (ANSAC Bay), de
uitstekende rots die de baai overziet
(The Sfinx), de heuvel van de
eenzame pijnboom (Lone Pine);
het zijn allemaal legendarische
plaatsen van herdenking
geworden. Elk jaar worden
de monumenten door
tienduizenden mensen uit
Soldatenschoenen de hele wereld bezocht.
 Rond Thracië en Gallipoli

De laatste rustplaats van Moussa Koné, een soldaat

uit Ivoorkust
112
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Franse begraafplaats Grafstenen met korte epigrafen

 Het Çanakkale
Martelaren Monument is
vanaf de wijde omgeving
te zien

Met deze geschiedenis in het

achterhoofd is een bezoek aan Gallipoli
een indrukwekkende en onvergetelijke
ervaring. Op het strand bij de ruïnes
van het Seddülbahir kasteel of ANSAC
Bay hoor je alleen de vogeltjes en het
ruisen van de wind en golven.
Vrijwel het hele schiereiland is
een nationaal park en dat betekent
dat er behalve de meer dan 80
herdenkingsmonumenten alleen
natuur is. Er wordt niet gebouwd en de
paar dorpjes die al op het schiereiland
lagen, zijn bevroren in de tijd. Standbeeld bij het Martelaren Monument
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

114
Het indrukwekkende
Çanakkale Martelaren
Monument
 Gemenebest begraafplaats bij Seddülbahir
Rond Thracië en Gallipoli
Lone Pine begraafplaats
met uitzicht over het
116 schiereiland
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Rust en stilte heersen in de uitgestrekte
groene valleien en op de witte stranden
van Gallipoli. In het park is een modern
museum gevestigd dat het conflict
voor de bezoeker met interactieve
hulpmiddelen toegankelijk maakt.
Het zou een aantal dagen kosten om
alle monumenten te bezoeken en de
meeste touroperators bezoeken alleen
de meest bekende locaties. Veel van
de bezoekers lopen in stilte langs de
lange rijen graven, misschien op zoek
naar een familielid of een landgenoot.
De monumenten zelf zijn van een
eenvoudige, maar indrukwekkende
architectuur. De vaak clichématige
inscripties op de stenen benadrukken
het onpeilbare leed waarvoor eigenlijk
geen troost bestaat, de clichés waarop we
terugvallen als woorden tekort schieten.
 Collectief graf van de onbekende soldaat
Monument in de stad voor de gevallen Senegalese
soldaten
Het bezoeken van Gallipoli is een
uiterst persoonlijke ervaring, die
het hart opent voor bespiegeling en
herdenking. Het is vrijwel onmogelijk
om onberoerd te blijven in de vredige
rust van het schiereiland. Het is
een ervaring om nooit te vergeten.
Sommige van de graven liggen direct
aan zee, dicht bij de plek waar de
soldaten zijn gevallen. Andere liggen
op heuvels te midden van de groene
akkers, plaatsen die ooit belangrijk
waren in de strijd. Het voornaamste
Turkse monument is een reusachtig
open stenen bouwwerk omringd door
een bos met graven van glas. Het
verdriet van de Engelsen en Fransen,
de Australiërs en Nieuw-Zeelanders is
in een serie strakke, architectonische
gebouwen gevangen. En overal namen,
eindeloze rijen namen; Engelse
en Franse namen, Turkse namen,
Afrikaanse namen, Aziatische namen.
Een hele wereld van namen die nu in
vrede wordt herdacht.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Rond Thracië en Gallipoli

118
Gallipoli
Vredige zonsondergang

Rond Thracië en Gallipoli
120
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Sarköy strandterras
Van het indrukwekkende Gallipoli
Schiereiland volgen we de weg langs
de Dardanellen en de Marmara Zee
naar boven. Het natuurschoon is hier
overweldigend. Şarköy is een leuk
kustplaatsje met een achterland van
zonnebloemen en olijfboomgaarden.
De lange stranden en de eethuisjes
Sarköy strandpier
met verse vis maken het voor de
Turken een gewild vakantieoord.
Het is hier in de zomer wel tien keer
drukker dan in de winter.
Maar misschien zijn juist de herfst
en het voorjaar de beste momenten
om deze rijke kuststreek te
bezoeken.

Aker wijn
Op weg van Şarköy naar Tekirdağ
komen we veel oude vissersdorpjes
tegen. Ook de wijnbouw is hier
goed vertegenwoordigd. In Mürefte
bijvoorbeeld maakt de Aker familie
De kustlijn in buurt van Mürefte
Wijnvaten in Mürefte
Aker familie museum
al drie generaties lang wijn op de
traditionale manier. Hun ‘wijnhuis’ is
uitgegroeid tot een museum waar oude
familiefoto’s worden afgewisseld met
allerhande gereedschappen en antieke
wijnvaten.
 Rond Thracië en Gallipoli
122
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
De wijn fermenteert in grote
roestvrijstalen vaten en het proces kan
in de gaten gehouden worden door
ramen die op patrijspoorten lijken.
En dat blijkt te kloppen, want het zijn
de patrijspoorten van het stoomschip
Rindjani dat in 1907 door de
Rotterdamsche Lloyd was gebouwd en
in 1926 aan Turkije werd doorverkocht
en werd omgedoopt tot de Ankara. Toen
de Ankara werd ontmanteld, kocht de
familie Aker een aantal van de water-

en dus ook wijndichte patrijspoorten.
De geschiedenis van het toeval wandelt
soms langs een kronkelig pad...
De weg van Şarköy naar Tekirdağ is een
zeer aangename en rustige kustweg.
Vissershut bij Gaziköy
Vanaf het plaatje Gaziköy is er een
nieuwe weg aangelegd op de flanken
van de indrukwekkende Ganos Berg,
die met één been in de Marmara Zee
staat. Spectaculaire en soms letterlijk
adembenemende vergezichten
 Door Mimar Sinan ontworpen
moskee in Tekirdağ
Rond Thracië en Gallipoli

124
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Interieur Namık Kemal Museum

Het gezellige Namık

Kemal Museum

met Ottomaanse
huizen. Zoals
vrijwel alle
steden in
dit gebied
was ook
Kleurrijke stadbussen van Tekirdağ Tekirdağ een
belangrijke
wisselen elkaar af. Bij het lieflijke antieke stad
valleidorpje Uçmakdere buigt de weg (Rhaedestus).
af naar het binnenland en komen Nu is er nog een
we bij Tekirdağ. Het is een drukke mooie door Sinan
havenstad met charmante oude wijken ontworpen moskee
Namık Kemal
en een interessant museum in het
woonhuis van Namık Kemal, de 19de-
eeuwse dichter, schrijver en politiek
activist die de Turkse leider Atatürk
mede inspireerde tot het oprichten van
een democratische Turkse Republiek.
Het is ook de plek bij uitstek om Raki
te drinken, Turkije’s nationale sterke
drank die hier wordt gestookt. Ook
moet men de beroemde pittige, gegrilde
balletjes proberen waar de stad om
beroemd is, de Tekirdağ köftesi, gevolgd
door de lokale, zoetige halva met kaas.
Als we verder langs de kust
richting Istanboel rijden,
langs een aaneenschakeling
van badplaatsjes, laten
we langzaam het rustige
Thracië achter ons, een
rijk en verrassend gebied
waar het verleden nog
altijd voelbaar aanwezig
is.
Raki from Tekirdağ
 Mysterieuze eilanden, verdwenen
antieke steden en stille meren; een reis
langs de kust van de Marmara Zee, de
Dardanellen en de Egeïsche Zee levert
veel verrassingen op.

MARMARA EILAND

KARABİGA ERDEK
MUDANYA

ÇANAKKALE KUŞ MEER BURSA

GÖKÇEADA
LAPSEKİ BANDIRMA

ULUBAT MEER
BİGA

BOZCAADA
TROJE

ADATEPE

ASSOS AYVALIK

CUNDA PERGAMON
 Land van meren en
eilanden:
van Bursa naar
Pergamon
 Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van Bursa naar Pergamon

128

rechts het veerboot-hotel

Haven van Mudanya met
Mudanya
Een van de meest eenvoudige manieren
om van Istanboel naar het zuiden te
reizen is per boot over de Marmara Zee.
Of je nu per fiets, motor of auto reist,
in anderhalf uur word je comfortabel
met één van de vele veerboten naar
Mudanya aan de overkant gevaren.
Onderweg is het uitzicht vaak
wijds en mooi. Mudanya zelf wordt
door veel reizigers overgeslagen,
maar het is zeer de moeite waard om
na het afmeren een paar dagen in de
omgeving van het havenplaatsje te
blijven hangen. Sterker nog, afmeren
is misschien niet eens nodig, want in
de haven ligt een 50 jaar oude veerboot
die door bekwame architecten is
omgetoverd in een bijzonder hotel, het
enige historische botel van Turkije.
 Wapenstilstand Museum
Van Bursa naar Pergamon

130
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Mudanya’s claim to fame is de De leider van de Turken, de latere

belangrijke wapenstilstand die in President Mustafa Kemal Atatürk, koos
1922 werd gesloten tussen Italië, het goed bereikbare Mudanya uit als
Frankrijk en Engeland en wat in 1923 plaats van handeling. In zekere zin
de Republiek Turkije zou worden. begon hier een nieuwe tijd die in de
Vrede van Lausanne (1923) bevestigd
zou worden. Het withouten gebouw
waar geschiedenis werd geschreven is
nu een museum. Net als veel van de
andere kleurrijke houten huizen van
Mudanya ligt de villa direct aan zee,
met terrassen die boven de branding
zweven.
 Visrestaurant aan de
Marmara Zee
Van Bursa naar Pergamon

132
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Houten villa in het oude

centrum van Mudanya

Het geeft een heerlijk vakantiegevoel
om door de oude straatjes van de
havenstad te flaneren en in een van
de vele restaurantjes een visje te
verschalken, verrijkt met de befaamde
olijfolie van de streek.
Hoewel het voor de hand ligt om de
vrachtwagens en de Turkse toeristen te
volgen via de snelweg naar Bursa, de
belangrijkste stad in de omgeving, is
het aan te raden om om te rijden langs
de romantische kustweg.

Al snel komen we hier pittoreske
dorpjes tegen met een verrassende
geschiedenis.
Veel plaatsen in dit gebied hebben
een dubbele naam als gevolg van
Restaurant in Mudanya
de bevolkingsuitwisseling van 1923
tussen Griekenland en Turkije waarbij
Grieken werden uitgeruild tegen
Turken en andersom. Deze dramatische
geschiedenis laat tot op de dag van
vandaag zijn sporen na.
 Kerk in Siği
Van Bursa naar Pergamon
Siği (Kumyaka) heeft veel van zijn
charme te danken aan de schipbreuk
134 van de Byzantijnse keizer Constantijn
Porphyrogennetos. Hij werd in 780
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
door een storm uit koers geblazen en
door de plaatselijke monniken gered.
Uit dank bouwde hij een grote kerk
waar het charmante vissersdorpje
Kumyaka omheen groeide. De
hedendaagse ruïne is nog altijd
indrukwekkend en is waarschijnlijk
één van de oudste orthodoxe kerken
ter wereld. Het was een beroemd
Olijfolie winkeltje in
Zeytinbağı
pelgrimsoord, want men was ervan
overtuigd dat op deze plek geestelijke
aandoeningen genezen konden worden.
De vervallen kerk stond lange tijd te
koop, maar de toekomst ziet er nu weer
rooskleurig uit.
Iets verder langs de kust vinden we
Zeytinbağı (Tirilye). Dit aantrekkelijk
gelegen dorpje was in de oudheid al een
centrum voor olijfolie en men kan in de
directe omgeving nog steeds honderden
jaren oude bomen vinden.
Het vissersdorpje Siği
Houten huis in
Zeytinbağı
 De Ottomaanse houten huizen zijn
net als de fraaie Fatih Mosque (ooit
een Byzantijnse kerk) een beschermd
stadsgezicht. Boven het dorpje torent
de indrukwekkende ruïne van een
Neoclassicistische school uit.
In veel van de dorpjes in de buurt vinden
we de sporen terug van een Grieks-orthodox
verleden. In Dereköyü bijvoorbeeld is
een kerk/moskee uit 1857 met mooi
pleisterwerk. In 1972, toen er een nieuwe
moskee werd gebouwd, werd het gebouw
aan zijn lot overgelaten. Het dorp heeft
nu een verzoek ingediend om de kerk te
restaureren.
Van Bursa naar Pergamon

136
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
De oude kerk/moskee van Dereköyü Detail oude kerk/moskee van Dereköyü

De Fatih Moskee van

Zeytinbağı
 BursaEn zo vinden we langzaam onze weg
terug naar de vierde stad van Turkije,
Bursa. Met zijn bijna drie miljoen
inwoners is het een ambitieuze,
gezellige stad met een bijzonder rijke
en smakelijke geschiedenis. Dit was
niet alleen de eerste hoofdstad van
het Ottomaanse Rijk, maar ook de
geboorteplaats van de İskender kebab
Van Bursa naar Pergamon

én het historische centrum van de

Turkse zijde-industrie. De stad is
schitterend gelegen onder de Uludağ,
letterlijk de grote berg.

138
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Zicht op Bursa vanaf

de stadsmuren met de
Uludağ in de verte
 De Engelse reiziger en historicus
A.W. Kinglake (1809- 1891) schreef
over de Uludağ: “Ik keek nog verder
en hoger, en zag in de hemel een
zilveren wolk die vast en stil in de
wind hing... als een teken en een
statement – bijna een roep van de
verwaarloosde goden – dat ik de
besneeuwde kroon van de Olympus
van Mysia aanschouwde en op
waarde schatte.”
Van Bursa naar Pergamon

140
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Uludağ in de winter
En dat is niets teveel gezegd.
Deze enorme bergketen
heeft zoveel geschiedenis
dat een naam niet genoeg
is. Als Olympus van
Mysia was het één van de
heilige berggebieden van
de klassieke oudheid.
In de Middeleeuwen
trokken kluizenaars
en monniken –
waaronder de
beroemde profeet
en wonderpriester
St.Joannicus van de
berg Olympus – zich St.Joannicus van de berg Olympus
hier terug. Nog altijd
wordt de naam Keşiş Dağı, de Monniken belangrijk handelscentrum. Het was
Berg, door de plaatselijke bevolking
gebruikt.
De kluizenaars moesten de wilde
bergen nog met ezeltjes of te voet
beklimmen, maar tegenwoordig is
het Uludağ Nationale Park met een
comfortabele kabelbaan bereikbaar.
De plaats waar de middeleeuwse
monniken in stilte baden voor een
korte winter, is nu een van de meest
populaire wintersportgebieden van
Turkije.
Maar ook in andere jaargetijden
valt er veel te genieten.
Het park is een waar
roofvogelparadijs met gieren
en adelaars en in de bossen
heeft het wild vrij spel.
De vruchtbare vallei
aan de voet van de
berg nodigde al in de
oudheid heersers
uit om er een stad
te stichten en
Prusias, zoals Bursa
lange tijd heette,
was al duizenden
jaren geleden een
op de suggestie van de beroemde
legerleider Hannibal (247-183 v.Chr.) -
die van de Alpen en de olifanten - dat
koning Prusias hier een ommuurde
stad besloot te bouwen. Waarschijnlijk
zijn die muren de fundamenten van
de huidige Byzantijnse en Ottomaanse
stadswallen die nog altijd
een deel van Bursa
beschermen.

De antieke muren
van Bursa
 De laatste rustplaats van Sultan Osman Gazi
Van Bursa naar Pergamon

De klokkentoren

142 Er is in Bursa erg, erg veel te

zien, maar laten we er een paar
hoogtepunten uitlichten. Boven op
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

de heuvel, (Tophane Meydanı) met

een prachtig uitzicht over de stad,
vinden we een fraaie, vroeg 20ste- De tombe van Sultan Osman Gazi
eeuwse klokkentoren en een tweetal
eenvoudige stenen paviljoens.
Dit zijn de laatste rustplaatsen van
de eerste Sultans van het Ottomaanse
Rijk; Sultan Osman Gazi (1258 - 1324)
en zijn zoon Orhan (1281 - 1359).
Sultan Osman Gazi stichtte in 1299 het
naar hem genoemde Ottomaanse
Rijk dat meer dan 600 jaar zou
bestaan. Het wereldrijk strekte zich
uit van het zuiden van Oman tot aan
de poorten van Wenen, van de grenzen
met Iran tot Marokko. En het begon
allemaal ooit hier, in Bursa. Het is
dan ook geen wonder dat Bursa vooral
een Ottomaanse stad is met prachtige
Detail tombe Sultan Osman Gazi
moskeeën, badhuizen en markten.
Het oudste hamam van Bursa (Eski Kaplıca) Interieur van de hamam

Het oudste badhuis (Eski Kaplıca) van

Bursa stamt nog uit de Byzantijnse tijd.
Hier voelt de geschiedenis letterlijk
als een warm bad. De bron moeten we
zoeken op de heuvels van de Olympus
berg waar het 90 graden warme water
in een grot ontspringt. Het dorpje
bij de bronnen is een prettige plek
om in de koelte van een eeuwenoude
monumentale boom een middag door te
brengen. De bronnen zelf zijn afgesloten
voor het publiek. Nog altijd is het water
uit de warme en koude bronnen van de
berg van levensbelang voor de stad en
de plaatselijke militairen nemen hun
Detail stoombad hamam
beschermende taak dan ook serieus.
 Van Bursa naar Pergamon

Alle kebabzaakjes
in de wereld hebben
veel te danken aan
İskender Efendi
144 uit Bursa, die in
1867 besloot om
de horizontale grill
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

te vervangen door
een verticale spies
die van de zijkant
verwarmd kon
worden. De İskender
kebab was geboren.
En natuurlijk is het
restaurant van zijn
erfgenamen dé plaats
om echte kebab
te eten. Het dun
gesneden gegrilde
lamsvlees ligt in een
rijke tomatensaus op
een bedje van klein
gesneden pitabrood
met boter en yoghurt.
Monumentale boom, Olympus berg
 De laat 14e-eeuwse Ulu Moskee heeft maar
liefst twintig koepels en zelfs een fontein
in het midden van de gebedsruimte.
Liefhebbers van kalligrafie
kunnen hier hun hart ophalen,
want de beste kunstenaars
uit het Ottomaanse Rijk
creëerden hier 192
verschillende panelen
van een verbluffende
schoonheid.
Van Bursa naar Pergamon

146
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Ulu Moskee exterieur

 Tegenwoordig zit de preekstoel achter glas, maar
op deze foto uit 1880 is ons zonnestelsel met de
zon en de negen planeten goed te zien. Pluto staat
aan de linkerkant in een afzonderlijk vak.

Met de ebbenhouten preekstoel

van de Ulu Moskee is iets vreemds
aan de hand. Op de zijpanelen is
volgens sommige onderzoekers
ons zonnestelsel afgebeeld. Zelfs
Pluto zou niet ontbreken. De
zogenaamde mimber is gemaakt
in 1402, maar liefst honderden
jaren voordat Galileo zijn
ontdekkingen deed. En Pluto werd
pas in 1930 ontdekt.

Ulu Moskee interieur

De fontein in het midden de moskee

 Van Bursa naar Pergamon

Schitterende kalligrafie in de Ulu Moskee

De Zijde Bazaar (Koza Han) uit de 15de De zijderupsen op de moerbeibomen

eeuw moest ooit geld opbrengen voor de van omringende dorpen zorgen voor de
Bayezid moskee in Istanboel. Nu is het dé hoogste kwaliteit zijde, die vervolgens
plek om een zijden sjaal te kopen in een via de kledingfabrieken van Bursa over
148 van de vele winkels. De zijde-industrie de hele wereld worden verkocht. De
was - en is deels nog steeds - de basis zijderups is zelfs te herkennen in de
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

van het economische succes van Bursa. moderne trams van de stad.

Zijde uit Bursa

 De Ottomaanse Irgandı brug stamt uit
1442 en ligt iets buiten de stad. Deze
kanariegele bebouwde brug ligt in
het midden van een uitgestrekt park.
De brug zelf is een centrum voor de
creatieve industrie.
Volgens de overlevering schoot tijdens
het regime van Orhan Gazi, de zoon van
de oprichter van het Ottomaanse Rijk,
de bouw van een moskee in Bursa niet
op. De bouwvakkers werden afgeleid
door de vrolijke verhalen van hun
collega’s Karagöz en Hacivat.
De ateliers op de Irgandı brug
Van Bursa naar Pergamon

150
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Irgandı brug
 Van Bursa naar Pergamon

Karagöz en Hacivat

152 De Sultan kon er niet om lachen en liet worden geprojecteerd met

de entertainers executeren. De geliefde behulp van kleurrijke poppen
komieken werden echter niet vergeten van doorzichtig kamelen- of
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

en staan aan de basis van het buffelleer. Voor de komst

beroemde Karagöz en Hacivat van de radio en televisie
schimmenspel. waren hun optredens een
De geestige geliefde afleiding, vooral
avonturen van tijdens de Ramadan. Nu
de eenvoudige hebben de beide heren in
Karagöz en de Bursa een leuk en vrolijk
sjieke Hacivat museum.
 Kılıç Kalkan Museum

In 2009 is het schimmenspel Tijdens de belegering in 1326 van het

opgenomen in de UNESCO-lijst van toen nog Byzantijnse Bursa toonden de
immaterieel erfgoed. Ottomaanse soldaten hun expertise met
het zwaard en schild in luidruchtige en
atletische dansen.
 Van Bursa naar Pergamon

Mustafa Tahtakıran (2de van rechts) in 1926

Het deed het moreel van Byzantijnze deze symbolische zwaardgevechten.

soldaten niet veel goed. Zijn dansgroep werd een internationale
600 jaar later herontdekte en sensatie. Tot in de jaren 80 werden
reconstrueerde de Turkse folkloristische staatshoofden en toeristen ontvangen
154 danser Mustafa Tahtakıran (1906-1973) met deze ‘gevechten’.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Atatürk
Museum
 Stijlkamer in het Atatürk Museum

Tuinhuisje Atatürk Museum Maar wat was bedoeld als een

schouwspel van gratie en behendigheid
werd in toenemende mate door
sommige toeristen als bedreigend
ervaren. Het zwaarddansen vond een
nieuw leven als theatervoorstelling. De
geschiedenis van de dans (kılıç kalkan)
heeft nu een eigen museum (Kılıç
Kalkan Evi).
De stad heeft nog meer boeiende
en bijzondere musea. Het Atatürk
museum is een mooie witte villa met
stijlkamers en een aangename tuin.
Het Anatolisch Rijtuigen Museum is
gevestigd in een oude zijdefabriek die
werd verbouwd door de Turkse auto
fabrikant Tofaş.

Gerestaureerde
zijdefabriek, nu het
Anatolisch Rijtuigen
Museum

De Murat, ooit Turkije’s meest populaire auto

 Van Bursa naar Pergamon

Interieur Anatolisch Rijtuigen Museum Klokkenmuseum

Het allereerste exemplaar – met Het complex bevat meerdere musea,

156 chassis nummer 0000001 – van waaronder een boeiend vormgegeven
Turkije’s meeste populaire auto ooit, Klokkenmuseum, dat is gehuisvest in
de Murat 124 uit 1971, is hier te zien. een Ottomaanse hamam.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Koekoeksklokken in de antieke hamam

 Net buiten de stad vinden we
het dorpje Cumalıkızık dat op de
Werelderfgoedlijst van UNESCO staat.
En niet zonder reden. Een wandeling
door het bijzonder charmante dorp
met houten vakwerkhuisjes in alle
kleuren van de regenboog is een
ware ontdekkingstocht, zeker
als we de onvermijdelijke
toeristenkraampjes voorbij
zijn.

Straatje in Cumalıkızık
 Straatje Cumalıkızık
Van Bursa naar Pergamon

Ottomaanse slaapkamer in het museum in Tamme kastanjes

Cumalıkızık

158
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Gölyazı eiland gezien

vanaf het meer
 Gölyazı eiland gezien vanuit de lucht

Ook de vergeten gehuchten in de De antieke fundamenten van de stad

omgeving zijn een bezoekje waard.
Dit is een gebied van bergstroompjes
en frisse bossen, een prima
voedingsbodem voor tamme kastanjes
en zoete frambozen.
Het Uluabat Meer (Apolyont Meer) is
niet ver van Bursa en is zonder meer
een openbaring. Aan de zuidrand
van het uitgestrekte meer met de
grootste waterlelie-velden van Turkije,
ligt Gölyazı, in de oudheid bekend
als Apollonia ad Ryndacum. Als dit
sprookjesachtige eilanddorp elders
in Europa had gelegen, hadden de
toeristen in de rij gestaan, maar hier is een hoge berg om haar te beschermen.
het gelukkig nog niet druk. Volgens de De vader van de prins pikte de weigering
overlevering was hier ooit een prachtige niet en verlegde de loop van de rivier
vallei waar een prinses woonde die zodat het hele koninkrijk onder water
weigerde te trouwen met de prins uit kwam te staan. Alleen het kasteel kwam
een naburig koningshuis. Haar vader er nog bovenuit. Zo ontstond het Uluabat
steunde haar en bouwde een kasteel op Meer en het eilandstadje Gölyazı.
 Het Uluabat Meer is
een vogelparadijs,
onder andere voor
aalscholvers
Van Bursa naar Pergamon
160
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
In Gölyazı betekent kip op tafel soms iets heel anders
Tja, een hoge berg strookt niet helemaal
met de de waarheid, want het meer is
maar drie meter diep. Maar legende
of niet, Gölyazı is in ieder geval meer
dan 2000 jaar oud. Hier stond ooit een
grote tempel voor Apollo en overal zijn
de resten van de gigantische muren
te zien die het eiland ooit omringden.
Veel van de woonhuizen hebben zware,
stenen fundamenten die een dankbaar
hergebruik van de oude fortificaties
verraden. In de 14de eeuw, toen de
Ottomanen het hele gebied aan het
veroveren waren, werd het eiland een
toevluchtsoord voor Christenen. Op de
Het rondvaren van bezoekers is een welkome
bijverdienste voor de dorpsvrouwen
naburige eilandjes werden kloosters
en kerken gebouwd, die inmiddels tot
ruïnes zijn vervallen.
Gölyazı is tegenwoordig een dromerig
boerenplaatsje omringd door een meer
dat glimt als een matte spiegel. In de
vroege ochtendnevel lijkt het meer
oneindig en hoor je alleen meerkoeten
en tafeleenden. Het is zeer aan te raden
om een boot - bestuurd door een van
de dorpsvrouwen - te huren en het
Uluabat Meer en al zijn eilandjes te
ontdekken. En natuurlijk in een van
de vele restaurantje de lokale snoek of
karper te proberen.
Het Uluabat Meer in de
vroege ochtend
 St.Pantaleon Kerk
Van Bursa naar Pergamon

162
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

In het Uluabat Meer ligt ook het

Nailbey Eiland, genoemd naar
Ziya Nail Dölen (1886-1950), een
uit Bulgarije afkomstige avonturier
die in de jaren 40 het eiland met
zijn Byzantijnse ruïnes kocht. Deze
Turkse Robinson Crusoe leefde
meer dan tien jaar op het eiland en
zette zich met hart en ziel in voor
zijn ‘Gelukkige Eiland’.
De huilende boom van Gölyazı

Net buiten het eiland vinden we Griekse architectuur. Bij de brug

de St. Pantaleon Kerk, genoemd naar naar het eiland staat een
de patroonheilige van artsen en monumentale boom, die volgens de
vroedvrouwen uit İzmir. overlevering huilt om het leed van de
Het is een prachtig voorbeeld van wereld.
 Lepelaar

Uitkijktoren Kuş Meer

Zestig kilometer naar het westen

ligt een ander uitgestrekt meer, het
Kuş Meer (Manyas Meer). Kuş betekent
vogel en dat geeft al aan waarom we dit
meer niet mogen missen. Het is een
zogenaamd Ramsar-natuurgebied, een
watervogelgebied van internationale
betekenis. Prof. Curt Kosswig (1903-
1982), een wetenschapper die in de
Prof. Curt Kosswig en zijn vrouw
jaren 30 voor de Nazi’s was gevlucht,
zag voor het eerst het belang van het
Kuş Meer in. Mede dankzij zijn kunnen worden. Vlakbij is een
inspanningen is het nu een beschermd uitkijktoren waar de honderden
natuurgebied met een pelikanen, flamingo’s, ibissen en
tentoonstellingsruimte waar op lepelaars met verrekijkers kunnen
video-schermen de vogels live gevolgd worden bestudeerd.

Flamingo’s en pelikanen in het Kuş Meer

 Als we via het vriendelijke Bandırma
De ruïnes van Cyzicus
naar het noorden rijden komen
we op het legendarische Kapıdağ
schiereiland. Dit schitterende
natuurgebied verdient het om ontdekt
te worden. In het mythische verleden
trokken de Argonauten hier tegen
legendarische monsters ten strijde en
Alexander de Grote veroverde het in
334 v.Chr. op de Perzen. Hier verkent
de Marmara Zee gedurende de dag
het diepblauwe spectrum in al haar
facetten. Stille stranden, diepe wouden
en slaperige vissersdorpjes verraden
weinig van het roemruchte verleden.
Toch lag hier ooit de wereldstad
Van Bursa naar Pergamon

Cyzicus. Van weinig antieke steden is

zo weinig over als van Cyzicus, maar
toch is het een bezoek meer dan waard.

164

Een fragment van één van de pilaren

Turkije: de schatkamer van het noordwesten

van de tempel van Hadrianus

Schilderij uit Pompeii van een schilderes,

misschien Lala uit Cyzicus

De beroemdste schilderes uit de

oudheid kwam ook uit Cyzicus.
Lala van Cyzicus (1ste eeuw
v.Chr.) schilderde op ivoor en huid
en maakte vooral schilderijen van
vrouwen en zelfportretten waarbij
ze gebruik maakte van spiegels.
De galerieën van Rome hingen
vol met haar werk. Vooral haar
miniatuurtjes waren in trek bij de
Romeinse elites.

Een fragment van een van de pilaren
van de tempel van Hadrianus
De Eudoxus Krater op de maan, genoemd naar
de ontdekkingsreiziger uit Cyzicus
De naam Eudoxus van Cyzicus (2de
eeuw v.Chr.) zou een stuk bekender
moeten zijn.
In opdracht van farao Ptolemeus
VIII van Egypte ontdekte hij de
handelsroutes naar India. Nadat
hij van zijn tweede reis naar India
terugkwam, ontdekte hij langs
de kust van Oost-Afrika de resten
van een schip dat volgens hem
uit Cádiz in Spanje was gekomen.
Hij besloot daarop om ook rond
Afrika heen te varen. De eerste
keer moest hij door de slechte
weersomstandigheden terugkeren,
maar zijn tweede poging is
misschien wel geslaagd. Het
ligt echter voor de hand dat zijn
gedurfde reis op de bodem van de
oceaan is geëindigd. Wat er ook
met hem gebeurd is, Eudoxus van
Cyzicus is zonder meer een van de
belangrijkste ontdekkingsreizigers.
De stad ligt een kleine honderd meter
van de weg tussen Bandırma en Erdek.
Hier hebben we onze fantasie hard
nodig om ons een levendige stad voor
te stellen. Naast een zuivelboerderij
ontdekken we muren en stenen, heel
veel stenen. Duizenden jaren lang
werden de resten van de stad gebruikt
om andere steden en dorpen op te
bouwen, eerst door de Byzantijnen,
 Van Bursa naar Pergamon

166
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Het Zeytin eiland in de haven van

Erdek in de avond

Het Zeytin eiland wordt een

archeologisch park

later door de Ottomanen. De tempel van
Hadrianus, met de langste zuilen uit de
klassieke oudheid, werd omschreven
als een achtste wereldwonder. In 1444
stonden er nog 31 zuilen overeind, maar
nu vinden we slechts brokstukken terug.
Van Cyzicus rijden we verder naar
Erdek, een gezellige havenplaats waar
de veerboten naar de eilanden van de
Marmara Zee vertrekken. In de haven
van Erdek ligt het mysterieuze eilandje
Zeytin, dat bijna te klein lijkt voor
een indrukwekkende geschiedenis.
Recente opgravingen hebben echter de
fundamenten van de zeer omvangrijke
De duizenden jaren oude bronnen
in het midden van het eilandje
Het witmarmeren doopbad
opgegraven op Zeytin eiland.
Byzantijnse Moeder Maria kerk
blootgelegd met onder andere een
schitterend bewaard gebleven wit
marmeren doopbad. In het hart van het
eiland vinden we natuurlijke warme
bronnen die al in de oudheid bekend
waren. De Turkse schrijver en reiziger
Evliya Çelebi schreef in 1631 over het
eilandje: “Aan de westkant van de stad
ligt een piepklein eilandje - zo groot als
een tafelkleed - met hete bronnen. De
temperatuur is zo hoog dat je je er niet in
kunt onderdompelen.” Binnenkort wordt
Zeytin’s archeologisch park voor het
publiek geopend.
 Marmara
eiland De veerpont naar Marmara eiland vaart
via het mooie Paşalimanı eiland en het
toeristische Avşa eiland alvorens op
Marmara eiland aan te meren. Marmara
Van Bursa naar Pergamon

verdient, net als de andere eilanden in

de Marmara Zee, veel meer aandacht
van de internationale reizigers.

168
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Paşalimanı eiland Villa op Avşa eiland

Marmara stad
 Van Bursa naar Pergamon
Marmergroeve
Het is een geweldige plek waar je
rustig een week kunt doorbrengen
met prachtige stranden en bossen en
170 een zeer rijke geschiedenis. Dit is het
antieke Proconnesus, het marmer
eiland. Veel van de topstukken uit de
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
klassieke oudheid werden gemaakt met
het marmer van Marmara eiland, de
naam verraadt het al. Dit eiland ligt nu
buiten de toeristische routes, maar in
de oudheid lag het in het centrum van
de wereld. Voor de Romeinse keizer
Constantijn de Grote bijvoorbeeld
was het Marmara eiland een geliefd
vakantieoord. Zijn hovelingen en
opvolgers bouwden er in de 4de eeuw
overal paleizen, natuurlijk van marmer.
Marmara eiland
Dat is misschien ook wel de reden
waarom er van al deze lustoorden
niet veel meer over is.
De eilandbewoners leven al
duizenden jaren van het marmer
en het is zonde om het niet te
hergebruiken en te verhandelen.
Nog steeds verdient het eiland zijn
boterham met marmer. Vrachtwagens
lijken door te buigen onder het
gewicht van de reusachtige blokken
marmer terwijl ze de veerpont
opkruipen.
Er zijn nog altijd 25 marmergroeven
die vooral aan de noordkant van het
eiland zijn geconcentreerd.
 Antieke graven Onafgemaakt klassiek beeld in het
openluchtmuseum

Schiereiland met
dubbele stranden

Er is een openluchtmuseum ingericht Marmara eiland heeft ook hun veel te

naast een antieke begraafplaats waar bieden. Het binnenland is een rijke
je onafgemaakte marmeren beelden en afwisseling van bossen en bergen en de
zuilen kunt bewonderen. stranden behoren tot de mooiste van
Maar steen is niet ieders passie en Turkije.
 De haven van Marmara
stad
Van Bursa naar Pergamon

172
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Houten huis in een van de haventjes van het eiland

 Ruïne van een oude
windmolen
Er zijn Byzantijnse kerken, oude
Griekse dorpjes, restanten van
windmolens en zelfs een Genuees fort.
En de verse olijfolie en zwaardvis en
natuurlijk de aubergine met gesmolten
kaas geven ook de culinaire bezoeker
veel om te ontdekken.
Ruïne van een Genuees
kasteel
De veerboten naar de eilanden zijn
puur praktische vervoersmiddelen,
maar de vergezichten zijn zo
betoverend dat de reis voelt als een
dure cruise. Terug in Erdek, vervolgen
we onze weg naar Çanakkale via een
route die ons van de ene antieke stad
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van Bursa naar Pergamon

174
 naar de andere voert. Veel van deze ooit De ruïne van een
legendarische steden zijn veranderd Byzantijns kerkje
in kleine dorpjes of vissersplaatsen,
maar de archeologische vondsten
wijzen op een glorieus verleden. In
tegenstelling tot elders in Turkije moet
onze verbeelding overuren maken,
want de fysieke restanten zijn op het
oog weinig indrukwekkend. De steden
van de oudheid werden hier gezien als
gratis bouwmateriaal. Stenen Sensationele bronzen vaas uit Parion,
pakken is goedkoper dan archeologisch museum van Çanakkale

stenen hakken. De fraaie

koepels van de Byzantijnse Zijn beeldjes stonden vaak in
kerken, de zware huis of in de tuin en volgens
middeleeuwse stadsmuren sommigen is hij de verre
Van Bursa naar Pergamon

en de fundamenten van voorouder van onze

moskeeën in de verre tuinkabouter met zijn baard,
omgeving blijken te rusten mopsneus en Phrygische rode
op antieke zuilen en stenen. muts. Het huidige Karabiga is
nog altijd een havenplaats.
Maar het zou zonde zijn om
toch niet een paar van deze Op de heuvel staat de ruïne
176 antieke heiligdommen en steden van een oud kasteel, maar van
aan te doen. De wegen slingeren de uitbundige antieke stad is
weinig meer terug te vinden. In het
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

aangenaam door een fraai

landschap langs de kusten van de museum van Çanakkale zijn wel de vele
Marmara Zee en de Dardanellen. Zo is schitterende voorwerpen en beelden
daar Priapos (Karabiga), wellicht de te zien die in Priapos werden
geboorteplaats van één van de meest opgegraven.
opzienbarende goden uit de oudheid. Biga is een leuk
Priapus was een nogal onooglijke god provinciestadje, sinds de
met een uitzonderlijk actieve oudheid beroemd om zijn
geslachtsdrift. Zijn beeltenissen en heilzame bronnen. Van
amuletten vinden we in de hele antieke Parion (Kemer) is
wereld terug. Zelfs archeologen uit de ook niet veel meer
21ste eeuw krijgen rode koontjes als ze te zien.
over deze vruchtbaarheidsgod moeten
uitweiden, maar Priapus was ook de
beschermer van zeelieden en dat was in
de Dardanellen en de Marmara Zee
geen overbodige luxe.

Is Priapus de voorouder
van onze tuinkabouter?
 In dit gebied groeien volgens sommigen de beste
olijven van Turkije

Later was het ook een stad van

heiligen en martelaren. St.Tryphon
bijvoorbeeld is hier geboren en getogen.
Alexander (Paris) met zijn Helena (Jacques-Louis
Nog verder naar het zuiden zijn de
David, 1788) Dardanellen op hun smalst. Hier
lag ooit Abydos (Nara Burnu)
Volgens sommige archeologen een mythische stad die we
is dit de locatie van het graf uitgebreid tegenkwamen in
van de Trojaanse prins Paris, onze reis door Thracië.
die we zo bij Troje uitgebreid
Het fort van Nara Burnu
zullen ontmoeten. Verder langs
stamt uit de 15de eeuw, de tijd
de kust vinden we Lampsacus
van Mehmed II de Veroveraar.
(Lapseki). Hier stichtte de
Hij bouwde overal langs de
beroemde filosoof Epicurus in de
Dardanellen fortificaties die
4de eeuw v.Chr. een school. Het
de tand des tijds prima hebben
was een rijke stad van denkers
doorstaan.
en wetenschappers.
Epicurus (341-270 v.Chr.)

Oude gravure van Abydos

(Olfert Dapper, 1681)
 Çimenlik Fort De klokkentoren
van Çanakkale

Ontplofte duikboot in het Marine Museum

Van Bursa naar Pergamon

In Çanakkale liet hij het zeer solide

Çimenlik Fort bouwen. Tegenwoordig
178 is het een Marine Museum met veel Boekwinkel in het
aandacht voor de Gallipoli Campagne. oude centrum van
Çanakkale
Hier ligt ook de replica van de
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

mijnenveger Nusrat afgemeerd, die

we al eerder tegenkwamen. Çanakkale
is een buitengewoon aangename
havenstad met boulevards en gezellige
winkelstraatjes. Het Marine Museum
ligt aan het einde van een oude wijk met
schilderachtige straatjes, een historische
klokkentoren en terrasjes aan het water Kilitbahir fort
met uitzicht over de Dardanellen. Aan
de overkant van de zeestraat is één van
Mehmed II’s andere kastelen goed te
zien, het Kilitbahir Fort.

Restaurantje in het
oude centrum
Aan de andere kant van de haven
vinden we een stukje Hollywood. Het
paard dat werd gebruikt voor de film
Troy (2004) was een cadeautje van
de producers en kijkt nu uit over de
Het reusachtige paard
uit de film Troy
Centaur uit Priapos, archeologisch
museum van Çanakkale
baai. Het geeft al een
beetje aan dat we hier
dicht in de buurt komen
van de legendarische
stad Troje. Ook in het
Archeologisch Museum,
dat binnenkort een
nieuwe huisvesting
krijgt, heeft de stad een
prominente plaats.
Veel van de
vondsten uit
Troje en
het rijke achterland zijn
hier tentoongesteld; een
gebeeldhouwde centaur
uit Priapos bijvoorbeeld en
een schitterend bewaard
gebleven standbeeld van
Keizer Hadrianus die
Troje in het jaar 124
v.Chr. bezocht.
Beeld van keizer Hadrianus,
gevonden in Troje, archeologisch
museum van Çanakkale
 Van Bursa naar Pergamon

180
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

De vulkaan in het hart Het schitterende binnenland

van het eiland van het eiland

Gökçeada eiland
Overal op het eiland Orthodox
vinden we deels kerkje
verlaten dorpjes

Maar voordat we Troje bezoeken gaan we

op een verkenningstocht naar Turkije’s
grootste eiland Gökçeada (Imbros).
Je kunt zowel van Çanakkale als van
het Gallipoli schiereiland de ferry
nemen. Wat een geweldige ontdekking
is dit eiland. Waar te beginnen? Bij de
reusachtige uitgebluste vulkaan die boven
het landschap uittorent? Bij de ruïnes
van een verwaaid fort dat de zeewinden
al eeuwen trotseert of het gezellige
dorpsplein van het hoofdplaatsje Çınarlı?
Bij de vergezichten vol wilde bloemen
en meren? Het eiland heeft tijdens haar
lange geschiedenis, die tot de prehistorie
teruggaat, veel zware tijden gekend,
waaronder de bevolkingsuitwisseling
Meer op Gökçeada tussen de Grieken en Turken in 1923.
De ruïnes van de oude Griekse dorpjes,
die tegen de bergen lijken aangeplakt,
worden nu huisje voor huisje, kerkje voor
kerkje opgeknapt en aan de vergetelheid
ontrukt. Het is een bijzondere ervaring om
door deze spookstadjes te lopen. Maar niet
alleen het binnenland is ontroerend mooi,
ook de stille baaien en brede stranden zijn
zeer de moeite waard. Gökçeada is een
Fortificaties op zonnige droom in de azuurblauwe armen
Gökçeada
van de Egeïsche Zee.

Gökçeada
is een echt
bloemeneiland.
 Troje Terug op het vasteland voert
de reis naar Troje (Ilium), langs
glooiende heuvels en bloeiende
velden. Troje staat natuurlijk op de
Werelderfgoedlijst van UNESCO en
een bezoek is voor iedereen die in de
klassieke oudheid is geïnteresseerd
een geweldige belevenis. Hoe zat het
ook alweer? Het draait allemaal om
de Trojaanse prins Alexander,
die ook wel Paris wordt
genoemd.
Van Bursa naar Pergamon

182
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

De legendarische
blinde dichter
Homerus, die
de Ilias en de
Odyssee zou hebben
geschreven

De godinnen Hera, Aphrodite en Athena
vragen hem te bepalen wie er eigenlijk
het knapste is. De dames proberen
één voor één de prins om te kopen en
Aphrodite komt met het beste aanbod;
Helena, de mooiste vrouw ter wereld.
Paris reist naar Sparta in Griekenland
waar de netjes getrouwde Helena met
haar man, koning Menelaos, en haar
De tragische dood van koning
Priamus van Troje (Tadeusz
Kuntze 1756)
Kunstzinnige verbeelding van
de Trojaanse Oorlog (Domenico
Tiepolo, 1773)
dochtertje woont. Aphrodite houdt
zich aan haar belofte. Helena wordt
smoorverliefd op Paris en samen
vluchten ze terug naar Troje. Dat pikken
de Grieken niet en de koning en zijn
broer Agamemnon roepen alle helden
van Griekenland, waaronder Odysseus,
Achilles, Patroklos en Ajax, op om Troje
een lesje te leren.
 Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van Bursa naar Pergamon

184
van Troje
De legendarische muren

van Troje
Detail Paard
De Trojaanse oorlog was
het gevolg. De slotfase
van de oorlog is het
onderwerp van de
Ilias van de dichter
Homerus (8ste eeuw
v.Chr.), samen met
de Odyssee een van
de belangrijkste
literaire erfenissen
van de klassieke
oudheid. Troje werd
uiteindelijk ingenomen door
middel van een list, het befaamde
Paard van Troje, een legende die u
overigens tevergeefs in de Ilias zult
zoeken en die we voornamelijk aan de
Romeinen te danken hebben. Er zijn
bibliotheken volgeschreven over de
Trojaanse Oorlog en de dunne grens
tussen mythe en werkelijkheid, maar
laten we eens kijken wat we er vandaag
de dag nog van terug kunnen vinden.
Troje steekt uit boven een grote vlakte
die uitkijkt over de Dardanellen.
Er is eigenlijk niet één Troje, maar
De ruïnes van Troje
De Griekse held Achilles verzorgt zijn
vriend Patroklos
een opeenstapeling
van steden die in
duizenden jaren
op en door elkaar
zijn heen gebouwd.
Hier lopen mythe
en historische
werkelijkheid
dwars door elkaar
heen en misschien is
dat wel helemaal niet zo
erg. De Trojaanse oorlog wordt
tegenwoordig gedateerd rond de 12de
eeuw v.Chr., het zogenaamde Troje
VI of VII. Óf de mythische strijd hier
heeft plaatsgevonden, kan niet worden
bewezen, maar belangrijk is dat men
dácht dat het zich allemaal hier had
afgespeeld. Troje is misschien wel de
oudste toeristenplaats ter wereld, want
al duizenden jaren komen mensen
– waaronder Alexander de Grote en
Keizer Augustus - van heinde en ver
om deze wereld van superhelden te
verkennen.

Van Bursa naar Pergamon
186
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Het
Het Paard
Paard van
van Troje
Troje
Noem de naam
Heinrich
Schliemann
(1822-1890)
in een
gezelschap
van
archeologen
en de rapen
zijn gaar.
Schliemann is
één van de meest
controversiële schatgravers uit de
19de eeuw. Maar wat je ook van de
man mag vinden, hij had passie
en doorzettingsvermogen. Hij
wilde aantonen dat Troje echt had
bestaan en ontdekte vervolgens
in de buurt van Hisarlık de resten
van een antieke stad. Hij was ervan
overtuigd dat dit de stad was van
Priamus en Paris. En toen hij ook
nog een goudschat vond, wist
hij het helemaal zeker. Achteraf
bleek dat de stad (Troje I & II)
en de goudschat van ver voor de
Trojaanse oorlog stamden.
De zogenaamde schat van Priamus Typerend voor Troje zijn de diverse lagen van de
stad die op en naast elkaar bestaan

Troje tijdens de opgravingen van Schliemann
Lopend door de de ruïnes van de
stad - of liever gezegd steden – kun
je je fantasie de vrije loop laten. Zijn
dit de stadsmuren waar Hector, de
legendarische Trojaanse held, zijn stad
tegen Achilles verdedigde? Is dit de
plek waar Paris Achilles’ hiel met een
Romeins theater in Troje
Fragment van wat ooit een marmeren plafond was
De heilige bron van Troje
pijl doorboorde? Zag koning Priamus
hier ooit zijn stad in vlammen opgaan
voordat hij op het altaar van Zeus werd
vermoord? En rende hier ooit Aeneas –
de Trojaanse held en latere stichter van
Rome – toen hij de stad op het nippertje
ontvluchtte?
 Het oude en nieuw logo van voetbalclub Ajax

Voetbalclub Ajax uit Amsterdam Detail graftombe van Ajax

werd opgericht door jongens
van de HBS die tijdens de
geschiedenisles het verhaal van
Trojaanse oorlog hadden gehoord.
Net als veel voetbalclubs grepen ze
terug op het mythische verleden om
Van Bursa naar Pergamon

de club direct een legendarische

status mee te geven. De ‘echte’
Ajax was een Griekse held uit de
Trojaanse oorlog. Na de dood van
Oude gravure van Ajax’s tombe
Achilles werd diens beroemde
harnas geschonken aan de
grootste, nog levende Griekse held. Ook in de omgeving is de mythe van
188 Ajax was ervan overtuigd dat hij Troje nooit ver weg. Het dorpje Kumkale
dat was, maar zijn medestrijders is een typisch Turks dorpje met oude
gaven de wapenuitrusting aan mannen die in de schaduw van het
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Odysseus. Dat nam Ajax niet goed
op en hij ging volledig door het lint.
In een wakende droom vermoordde
hij al zijn kameraden, maar bij het
ochtendgloren bleek dat hij een
schaapskudde had afgeslacht. Dat
werd hem teveel en hij stortte zich
uit schaamte op zijn zwaard.
dorpsplein hun thee drinken. Maar als
we beter kijken zien we dat Kumkale
hoog boven het landschap is uitgetild.
Dit is een plek die al duizenden jaren
wordt bewoond. Als we verder op
onderzoek uitgaan, ontdekken we
antieke pilaren en muren en net buiten
het dorpje de door de tijd vergeten
graftombe van de Griekse held Ajax.

De grafheuvel van Ajax

De grafheuvel of tumulus van Achilles
Ruïnes van een Ottomaans fort in de buurt van Troje
Bovenop zijn grafheuvel, of tumulus,
kunnen we de hele omgeving overzien.
In de richting van de rusteloze
Dardanellen ligt de grafheuvel van
Achilles. Daartussen ligt een vruchtbaar
laagland waar rode pepers en mais
worden verbouwd. In de tijd van de
Trojaanse oorlog was hier water, de
monding van de Scamander rivier. Langs
de kust treffen we oude begraafplaatsen
en een voor het publiek afgesloten fort
aan dat misschien wel ouder is dan de
Ottomaanse muren doen geloven. De
graven van Achilles en Ajax zijn nu
De grafheuvel van Festus, de onfortuinlijke secretaris
van keizer Caracalla
Op de vruchtbare vlakte van de Scamander rivier
worden rode pepers verbouwd
grotendeels vergeten, maar in de oudheid
waren het ware pelgrimsoorden.
De Romeinse keizer Caracalla (211-217)
bijvoorbeeld was zo geraakt door het
verhaal van de verdrietige held Achilles
die voor zijn gesneuvelde vriend
Patroklos een graftombe liet bouwen, dat
hij hetzelfde wilde meemaken. Zijn oog
viel op de vrijgemaakte slaaf Festus die
zijn agenda bijhield. Festus werd
vergiftigd en vervolgens met veel
bombarie en gehuil door Caracalla in een
grafheuvel begraven. Ook deze tombe is
op de Trojaanse vlakte van ver te zien.
 De romantische
fortificaties van het
eiland Bozcaada
Van Bursa naar Pergamon

190

Van de Trojaanse vlakte kunnen we Door de millennia heen kende de stad

Turkije: de schatkamer van het noordwesten

bij Geyikli met de boot naar het eiland
Bozcaada (Tenedos). De geschiedenis
van dit voortreffelijke vakantie-eiland
bewijst dat een strategisch ligging de
inwoners weinig rust heeft gebracht.
vele bovenbazen; het Perzische rijk,
de Grieken, het rijk van Alexander de
Grote, het koninkrijk Pergamon, het
Romeinse rijk, het Byzantijnse rijk,
de Republiek Venetië, het Ottomaanse

Het fundament van een van de vele

De ruïnes van Alexander Troas tempels

rijk en zelfs het Russische rijk. Het
werd verschillende malen met de grond
gelijk gemaakt. Maar tegenwoordig
is het een vredig eiland met
voortreffelijke stranden en misschien
wel het helderste water van de Egeïsche
Zee.
Als we langs de kust van Bozcaada
naar beneden rijden, wisselen groene
heuvels en akkers elkaar af. De
Het ziet er niet fris uit, maar dit is één van de vele
geneeskrachtige bronnen in het gebied
stranden zijn schitterend. Je zou er
een eindeloze reeks vakantie-oorden
voor het massatoerisme verwachten,
maar niets is minder waar. Dit is
een streek die op ontdekking wacht.
Overal blijft het gevoel dat we hier
door een heel oud bewoond gebied
rijden. De warme bronnen die hier te
vinden zijn, trokken al in de oudheid
klandizie. Verscholen in de bossen en
valleien zie je de resten van antieke
steden. Alexander Troas bijvoorbeeld
was een belangrijke, onafhankelijke
stad. Vanaf hier vertrok de apostel
Paulus naar Europa. De drukke stad
had vele bewonderaars waaronder de
schatrijke mecenas Herodes Atticus
en de Romeinse keizers Augustus en
Hadrianus. De romantische ruïnes
liggen over een groot gebied verspreid
en geven aan hoe imposant de stad ooit
geweest moet zijn.
Detail Alexander Troas
 Het vissersdorpje Dalyan
Van Bursa naar Pergamon
192
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Het zoutmeer bij Dalyan
Dalyan, de oude haven van
Alexander Troas, is nu een charmant
vissersdorpje. Vlakbij is een zoutmeer
(Dalyan Tuz Gölü) dat door duinen
van het strand wordt gescheiden.
Het levert prachtige vergezichten op.
Verder naar het zuiden, bij Gülpınar,
staat het Apollo Smintheus heiligdom.
De tempel is zo oud dat hij al in de
Ilias wordt genoemd. De overlevering
vertelt dat het muizen waren die de
plaats aangaven waar de tempel moest
worden gebouwd (sminthos betekent
muis). Het was een van de belangrijkste
waterorakels van de oudheid. Apollo
Smintheus, de Muizengod, kon zowel
de pest veroorzaken als genezen. Geen
wonder dat pelgrims vanuit de hele
wereld naar het heiligdom kwamen om
uitbraken van de gevreesde ziekte te
bedwingen. De hedendaagse ruïnes zijn
schitterend gelegen tussen de heuvels
waar nog altijd veel waterbronnen te
vinden zijn.
Dan voert de weg verder naar
Assos. Hoog langs de kust staan
schaapskooien die zo uit de oertijd
lijken te komen. De diertjes hebben het
getroffen, want de zonsondergangen Eén van de mooie zandstranden
tussen Dalyan en Assos
zijn hier spectaculair.

Schaapskooien
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van Bursa naar Pergamon

194
Het heiligdom van de Muizengod
Detail Apollo Smintheus heiligdom
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van Bursa naar Pergamon

196
de acropolis van Assos
De tempel van Athene op
Assos
Eén blik op Assos en het is duidelijk
waarom deze stad zo bijzonder is. Het
is een reusachtige rotspunt die de
Egeïsche Zee in steekt en uitzicht geeft
over de wijde omgeving. Het is dan ook
geen wonder dat hier al millennia lang
de ene beschaving na de andere hun
steden hebben gebouwd.
 De indrukwekkende
antieke weg in Assos
Van Bursa naar Pergamon

De stad beleefde één van

zijn hoogtepunten in de
4de eeuw v.Chr. toen de
befaamde Aristoteles
hier een filosofieschool
begon. Hij trouwde zelf met
198
Pythia, het nichtje van Model van de tempel van Athene
de heerser. De goed
bewaarde stadsmuren een uitzichtpunt dat ‘s avonds of in de
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

stammen nog uit deze vroege ochtend onvergetelijk is. Aan de

tijd. De tempel van ene kant kijk je diep het heuvelachtige
De beroemde Athene op het topje van binnenland in en aan de andere kant
filosoof Aristoteles
werkte en trouwde de berg is zelfs ouder, uit zie je het eiland Lesbos (Midilli in het
in Assos circa 530 v.Chr., het is Turks) liggen.

Uitzicht op het
achterland
 Het amfitheater met
het eiland Lesbos op de
achtergrond
 Oude herberg
Van Bursa naar Pergamon

Halverwege de heuvel zien gezellige, toeristische dorpje

we de resten van tempels, Behramkale, maar het oude
het marktplein en het zeer haventje van Assos, helemaal
200 goed bewaard gebleven
onder aan de berg, ademt
theater. Wat moet het een een heel eigen sfeer uit.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

belevenis zijn geweest om hier Hier, precies op deze plek,

voorstellingen mee te maken ontmoette de apostel Paulus,
van de klassieke toneelstukken net terug uit Alexandrië,
met muziek, dans en acteurs de evangelist Lucas. Paulus
in kleurrijke maskers, terwijl had vanaf Alexander Troas
de ondergaande zon het best
niet de boot genomen, zoals
mogelijke decor vormde.
gebruikelijk was, maar was
De ruïnes van het oude Assos Apostel Paulus aan de helemaal komen lopen.
wandel (Bartolomeo
zijn nu onderdeel van het Montagna 1450-1523) Waarschijnlijk voelde hij

De oude haven van

Assos
 Terrasje in de haven

de behoefte om in stilte te kunnen

bijkomen van zijn lange reis. Het was
en is een schitterende, meerdaagse
wandeling.
Het antieke haventje van Assos is een
pittoreske verzameling zandkleurige
gebouwen die strak tegen de berg aan
gebouwd is en wordt omringd door
prachtige baaien. Vooral in het voor- en
Een van de vele katten van Assos
najaar, als er weinig toeristen zijn, is
het een magische plek om een paar
dagen te logeren in een van de oude
herbergen.

Baai van Assos

 Het historische dorpje
Adatepe
Van Bursa naar Pergamon

202
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Uitzicht vanaf het

Altaar van Zeus
 De mysterieuze Ida Berg

Als we verder langs de kust rijden,

duiken we wederom diep de mythologie
van de oudheid in. Bij het beschermde,
historische dorpje Adatepe komen we
het Altaar van Zeus tegen, de plek waar
oppergod Zeus als het ware audiëntie
hield. Hij kon in elk geval een goed
uitzicht waarderen, want als je – na
een aangename wandeling door de
bossen – het rotsplateau bereikt, kun je
de hele kustlijn zien liggen.
In de verte wordt de horizon beheerst
door de Ida Berg, de plek waar dezelfde
Zeus ooit de knappe Ganymedes
ontvoerde. Dit enorme bergmassief is
ook de plek van Cybele, de oergodin die
teruggaat tot het allervroegste begin
van de menselijke geschiedenis.
Het oude centrum van het havenstadje
Ayvalık heeft slingerende antieke
straatjes met houten huisjes en een
mooi herstelde pier. De restaurants
met heerlijke vis, vers uit de netten
van de vissersboten die ernaast liggen
afgemeerd, zijn een heerlijke plek om
De pier van Ayvalık de dag af te sluiten.

Granaatappelwinkeltje
 En de vis is
natuurlijk
gegrild met
verse knoflook
en de beste
olijfolie uit de
streek. Dit is
ook de stad van
de granaatappel
en in de vele kleine
cafeetjes worden de
vruchten vers geperst. Het
is heerlijk om in de schaduw van de
overhangende wijnranken met een glas
granaatappelsap het drukke leven van
dit vissersdorp aan je voorbij te zien
Van Bursa naar Pergamon

trekken. Vergeet niet wat jam en siroop Oude olijfpers op een

in te slaan. boerderij in de buurt
van Ayvalık

204
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Baai bij Ayvalık archipel Knoflook, heel veel knoflook

Gerestaureerde
windmolen en museum
op Alibey eiland
 Restaurantje Alibey
eiland

Windmolen
met terras

Typisch visserswoninkje op Alibey eiland

Vanaf Ayvalık kun je met een brug

via het Lale eiland naar het Alibey
(Cunda) eiland. Het is een archipel
waar elke bocht in de weg een nieuwe
verrassing oplevert. Lange baaien met
witte stranden, authentieke dorpjes
en kerkjes, en fraai gerestaureerde
windmolens. In één van de windmolens
is door de welgestelde Koç familie een Terras bij de windmolen

bibliotheekmuseum ingericht met een

terras dat over de archipel uitkijkt. Het
hele eiland ademt een comfortabele
rust uit, alsof de tijd hier langzamer
verstrijkt en als je al geen levensgenieter
bent, dan word je er hier wel één.
 Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van Bursa naar Pergamon

206

De tempel van Athene

Pergamon
Het archeologische hoogtepunt van
dit gebied is Pergamon (Bergama).
De stad staat toeristisch altijd een
beetje in de schaduw van Efeze, maar
Pergamon is werkelijk spectaculair.
De antieke ruïnes, die op de UNESCO
Werelderfgoedlijst staan, bestaan
eigenlijk uit drie delen.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van Bursa naar Pergamon

208
De tempel van Athene
De acropolis van Pergamon
Een van de toegangspoorten tot het tempelcomplex

Bovenop een steile berg vinden we de

acropolis met tempels en het steilste
theater ter wereld. Beneden vinden we
de oude stad met een prehistorische
grafheuvel, de resten van stadsmuren
en een Egyptische tempel, en net
iets buiten de stad vinden we
het Asklepion, één van de meest
vooraanstaande ‘ziekenhuizen’ uit de
antieke wereld.
 Van Bursa naar Pergamon
Het wereldberoemde Altaar van Pergamon, nu in het
Pergamon Museum in Berlijn
210
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Op de acropolis stond ooit het
zogenaamde Pergamon-Zeus altaar
uit de 2de eeuw v.Chr. Het gebouw
met een spectaculair gebeeldhouwd
reliëf waarop de strijd der Giganten,
de strijd tussen chaos en orde, als
een stripverhaal wordt verteld, is nu
Het steilste amfitheater
uit de antieke wereld
Ruïnes van de
stadsmuren
het hoogtepunt van het Pergamon
Museum in Berlijn. Misschien waren de
afbeeldingen van deze griezelige, wilde
reuzen wel de reden dat Pergamon
in de bijbel de stad van de duivel
wordt genoemd. Maar ook zonder de
Giganten is de acropolis van Pergamon
 De ruïnes van de
antieke stad zijn een
oase voor zangvogeltjes

De kabelbaan
bespaart een klim
naar de acropolis

Detail tempel
van Athene

een belevenis. De meeste gebouwen
zijn uit de tijd van Eumenes II die de
stad in de 2de eeuw v.Chr. regeerde.
Naast het steile theater bouwde hij
ook een bibliotheek, bijna net zo groot
als de legendarische bibliotheek van
Alexandrië. De 200.000 geschriften
Detail amfitheater
op papyrus en vellum werden later
door Marcus Antonius aan zijn bruid
Cleopatra geschonken. Tijdens het
Romeinse rijk werd de stad nog verder
uitgebreid en verfraaid.
 De Rode Basilica
Van Bursa naar Pergamon
212
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
In de benedenstad
lag een heiligdom
voor de Egyptische
goden Isis en
Sekhmet.
Tegenwoordig is het
gebouw bekend als de
Rode Basilica (Kızıl
Avlu), maar in de
vroege oudheid
was hier een
tempel. Met zijn
genezende
bronnen was het
een belangrijk
pelgrimsoord.
Het gerestaureerde beeld van
de Egyptische godheid Sekhmet
Het is dan ook niet verbazingwekkend
dat toen de eerste Christenen ten tonele
verschenen, de concurrentie tussen de
jonge en de millennia oude religie
gewelddadig werd. In 92 werd Antipas,
de eerste bisschop van Pergamon,
door een woeste menigte in een
reusachtige wierookbrander van de
god Apis levend verbrand. Maar
uiteindelijk zouden de Christenen
hier de overhand krijgen. Maar veel
van de eeuwenoude rituelen bleven in
een christelijk jasje voortbestaan.
De Rode Basilica is een van de zeven
kerken die in de Openbaring van
Johannes worden genoemd. De kerk en
de tempel zijn in 2014 in hun oude
luister hersteld.

De andere genezende
bronnen van de
stad vinden we in
het Asklepion, het
heiligdom van
Asklepius,
de god van de
genezing. Overal
in de antieke oudheid vinden we
deze heiligdommen, die eigenlijk
een soort sanatoria waren. Hier
kwamen de zieken genezing
zoeken in de heilige, warme
bronnen. Ze hoopten dat de godheid
in hun dromen zou verschijnen om te
vertellen hoe ze weer gezond konden
worden. Het Asklepion van Pergamon
had zijn naam en faam vooral te
Het Asklepion
danken aan één man, Aelius Galenus
(129-wrs.216), de beste dokter uit de
klassieke oudheid.
Het Asklepion is een prachtig
bewaard gebleven complex van
gebouwen. Het was eigenlijk een
soort mini-stad waar de patiënten
alles konden vinden wat ze nodig
hadden, van genezende bronnen
en tempels tot
winkels en
theaters.
Pilaar met de staf van
Asklepion. De stok met de slang
kennen wij als de esculaap, die
nog altijd door dokters en de
Wereldgezondheidsorganisatie
wordt gebruikt.

Van Bursa naar Pergamon
214
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Galenus was zijn
tijd ver vooruit en
tot in de 19de eeuw
waren sommige van
zijn ontdekkingen
nog altijd relevant.
Hij was geboren in
Pergamon, werkte
in de tempel van
Asklepius, trok
vervolgens de wijde
wereld in en kwam op zijn 28ste terug
naar zijn geboortestad. Hij werd de arts
van de gladiatoren van de provinciale
hogepriester. In die positie kon hij
alles wat hij op zijn omzwervingen
had geleerd in praktijk brengen: een
uitgekiend dieet, fitness training en
goede wondverzorging. Het lukte hem
om veel van de gladiatoren in leven te
houden, soms zelfs met ingewikkelde
operaties. Hij zag ook het belang in van
wat wij tegenwoordig psychotherapie
zouden noemen. Hij vond dat elke
arts ook een beetje filosoof moest zijn
en schreef er een boek over; “Dat de
beste arts ook een filosoof is.” Er zijn
overigens weinig mensen die zoveel
geschreven, of liever gezegd gedicteerd
hebben als Galenus. Hij liet meer dan
500 verhandelingen na, waarvan
een groot aantal de eeuwen hebben
overleefd. Als dertiger trok Galenus
naar Rome waar hij de dokter van de
keizerlijke hofhouding werd. Galenus
leefde in een tijd van een verschrikkelijke
pandemie, de Antonijnse Plaag. Hij
maakte de gevolgen ervan van nabij
mee, want zelfs keizers zoals Licius
Verus ontsprongen de dans niet. Er
vielen misschien wel 5 miljoen doden
en de economische, militaire en sociale
gevolgen waren niet te overzien. De
pandemie, waarschijnlijk de pokken,
veranderde de antieke wereld voor altijd. De zogenaamde tunnel van genezing
 Het amfitheater van het Asklepion

Het cirkelvormige behandelcentrum, ook

bekend als de tempel van Telesphorus

Detail van de tempel van Telesphorus

Er zijn in het huidige Bergama nog veel

andere bezienswaardigheden, want ook in
de Ottomaanse tijd was de stad belangrijk.
De mooie bazaar, de moskeeën en de
recent gerestaureerde synagoge kunnen
de concurrentie met de antieke ruïnes
moeilijk aan, maar ze zijn allemaal zeer de
moeite van een bezoek waard.
 Van Bursa naar Pergamon

216

De gerestaureerde synagoge van Bergama Detail van de synagoge

Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Pergamon heeft een heel mooi

achterland van groene heuvels en
meren. Her en der in het landschap ziet
men de sporen van de geschiedenis,
een Romeins aquaduct of een nog altijd
goed te gebruiken Ottomaanse brug.

Traditioneel stenen huis

De baai van Foça

Foça is een romantisch dorpje met een prachtig strand

Ten zuiden van Pergamon rijden

we verder in de richting van de
miljoenenstad İzmir, maar niet
voordat we nog even langs Foça zijn
gereden, een prettige badplaats met
stevige, zandstenen gebouwen. In
deze mooie baai met witte stranden
en de blauwe Egeïsche Zee kunnen we
rustig nagenieten van deze reis langs
eilanden, meren en antieke steden.

Een perfecte plek voor de lunch

 Een reis van İzmir naar İznik voert ons dwars
door het binnenland van West-Turkije. Het is een
ontdekkingstocht langs mysterieuze antieke steden
en zwarte lavavelden en we bezoeken zelfs een
Nederlands-protestants kerkje.

İZNİK

SÖĞÜT

ESKİŞEHİR

KÜTAHYA

AIZANOI

UŞAK
MANİSA
AFYON
KULA
SALİHLİ
ULUBEY

ÇEŞME
İZMİR EŞME
ALAŞEHİR
 Wonderen van
steen:
van İzmir
naar İznik
 İzmir
Toen onze prehistorische
voorouders dwars door
Anatolië naar het westen
trokken op zoek naar een
nieuwe toekomst, streken
ze uiteindelijk neer in de
baai van İzmir. Het was een
voor de hand liggende
keuze. De baai ligt aan het
einde van zo’n 40 kilometer
diepe inham, veilig en
Van İzmir naar İznik

beschut. Aan de noordkant

220
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Haven van Mudanya met

rechts het veerboot-hotel

de vriendelijke heuvels rond Foça,
aan de zuidkant het geweldige Çeşme
schiereiland met charmante
vakantiestadjes als Çeşme en Alaçatı.
Çeşme is een echt mediterraan
havenstadje met een fort, gebouwd
in 1508 door Sultan Bayezid II. Alaçatı
is een vakantiedroom gevangen in
steen met zijn nauwe straatjes en
kleurrijke huisjes. Het is een stadje
De haven van Çeşme
dat uitnodigt om alles achter je te
laten en te gaan schilderen of boeken
te gaan schrijven. Misschien wel over
windsurfen, want het Çeşme
schiereiland met zijn vele stranden
en baaien is een van de beste
surfbestemmingen in de wereld.
Ook de temperatuur is hier, zelfs in de
winter, zeer aangenaam.
Windsurfen in de buurt van Alaçatı.
 İzmir is een moderne miljoenenstad
met een zeer bewogen en lange
geschiedenis. Het oude Smyrna is al
duizenden jaren een centrum van
de wereldhandel. Hier kwamen de
zwaarbeladen karavanen vanuit het
verre oosten aan om overgeladen te
worden op schepen naar Europa
en de Nieuwe Wereld. Zout en zijde,
katoen en de beroemde Angorawol
uit Ankara, olijfolie en Arabische
gom, een keur aan kleurstoffen
en verfproducten; in Smyrna werd
alles verhandeld en doorverkocht.
Een van de belangrijkste koopwaar
is tegenwoordig wat minder legaal
dan toen. Veel Europese bedrijven
Van İzmir naar İznik

vestigden zich in Smyrna om

de lucratieve opiumhandel in
goede banen te leiden. Ook de
Nederlanders beproefden hun geluk
De ingang van de Nederlands-protestante kerk in İzmir
in deze internationaal georiënteerde
222 Ottomaanse stad. Hoewel ze na al die
zeer verbonden met de Nederlandse
eeuwen het Nederlands enigszins zijn cultuur. Een van de meest fascinerende
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

verleerd, wonen hun nazaten nog altijd plekken in İzmir is het 17de-eeuwse
in İzmir en voelen zij zich nog altijd Nederlands-protestante kerkje.

Grafstenen in de tuin de
van de kerk
 Van İzmir naar İznik

Het interieur van de kerk verraadt Nederlandse en Herdenkingssteen voor Karel Beukema, die een fonds
Grieks-orthodoxe invloeden voor het behoud van het kerkje oprichtte
224
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Tegenwoordig wordt het kerkje gebruikt door de

Grieks-orthodoxe gemeenschap van İzmir
Het is nog altijd Nederlands eigendom
maar, bij gebrek aan protestanten,
in bruikleen gegeven aan de Grieks-
orthodoxe gemeenschap. Het gebouw
lijkt zo uit een Nederlands dorpje
te zijn getransporteerd. Tijdens
de zondagse lunch tonen de trotse
huurders hun mooie kerkje en tuin.
Het terrein bevat een grote collectie
grafstenen, een afspiegeling van de
Europese gemeenschap die hier leefde
en werkte.
Ooit was er een kerkhof voor
buitenlanders vlak in de
buurt.
De lichamen werden
elders begraven, maar
de monumentale stenen
kwamen in de tuin van de
Nederlands-protestante
kerk terecht. Wat lijkt
op een begraafplaats
is dus eigenlijk,
oneerbiedig gezegd, een
opslagplaats. Het is
fascinerend om langs
de stenen te lopen en je
het leven voor te stellen De grafsteen van kapitein
van de Nederlanders die, Cornelis Teves
ver van huis, in İzmir hun
laatste rustplaats hebben gevonden.
Kapitein Cornelis Teves uit het Friese
Akkrum bijvoorbeeld, die met zijn
brik Johanna de wereldzeeën over voer.
Of de in 1755 geboren Rotterdammer
Guillaume Hoeting, die hier als
tussenhandelaar zijn brood
verdiende.
Een jonge vrouw die direct na
aankomst overleed, een kindje dat
aan een ziekte bezweek; honderden
levensverhalen, vergeten tranen
en verwaaide dromen, voor
altijd gevangen in deze groene
oase in het midden van een
moderne wereldstad. Het
van oorsprong sobere kerkje
is tegenwoordig een stuk
kleurrijker door de Grieks-
orthodoxe elementen die
er door de gelovigen in
werden aangebracht. In
de buurt vinden we ook
andere kerken, die nog
altijd in gebruik zijn.
De oudste is de Sint
Polycarpus kerk uit 1620.

Sint Polycarpus (ca. 69-155) uit Smyrna

was een kerkvader, die nog door de apostel
Johannes zelf was opgeleid. Als 86-jarige werd
hij opgepakt en, omdat er geen wilde dieren
voor handen waren, op de brandstapel gezet.
Maar ook dat had niet het gewenste resultaat,
want de vlammen deerden de heilige niet en
uiteindelijk moesten de Romeinse soldaten
hem met speren vermoorden. De grote
gemeenschap in Smyrna die door Polycarpus
werd geleid, was één van de beroemde 7
kerken die in de Openbaring van Johannes
worden genoemd.
 De beroemde
klokkentoren van İzmir
Van İzmir naar İznik
226
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Opium wordt er niet meer verhandeld,
maar İzmir is nog altijd de
internationale handelsstad van Turkije.
Er is veel te zien en te doen en er heerst
een dynamische sfeer. De promenades
en de oude haven zijn omgetoverd tot
een aaneenschakeling van wandel- en
fietspaden, restaurantjes en winkels.
De beroemde klokkentoren is ‘s avonds
een ontmoetingsplek voor jong en oud.
De oude binnenstad met zijn nauwe
straatjes en mini-winkeltjes is goed voor
uren wandelplezier.
De laatste tijd is er veel aandacht voor de
antieke stad die nog altijd deels begraven
ligt onder de binnenstad.
De agora van İzmir
 Van İzmir naar İznik

228
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Oude, slecht uitgevoerde restauraties

worden nu in marmer hersteld. Het
antieke Smyrna was, net als İzmir
tegenwoordig, een internationale
handelsstad en kenniscentrum.
Het werd in de 2de eeuw door een
aardbeving grotendeels vernietigd.
Keizer Marcus Aurelius (121-180), die
was opgeleid door filosofen uit de stad,
bouwde de stad weer op. De Romeinse
agora is één van de best bewaarde
marktplaatsen uit de oudheid.
 Een ondergrondse winkelpassage

Timoer Lenk of Tamarlane (1336-1405) was een

Standbeeld van
Mongools-Turkse veroveraar die grote delen van Timoer Lenk in
de toen bekende wereld onder de voet liep. Hij trok Oezbekistan
dwars door Anatolië heen en veroverde uiteindelijk
Smyrna op de kruisridders die zich daar hadden
verschanst. In sommige delen van de wereld
wordt Timoer Lenk gezien als een meedogenloze
barbaar, in andere (waaronder Oezbekistan)
wordt hij gezien als een cultuurminnende held. Het
kan verkeren. Na zijn dood viel zijn rijk, dat zich
uitstrekte van Tibet tot de westkust van Turkije,
binnen een aantal jaren uiteen.
 Het Fluwelen Kasteel
Van İzmir naar İznik

Klassieke zuilen en oude muren vinden In de verte zien we het Fluwelen

we op veel plaatsen in Turkije terug, Kasteel (Kadifekale), waar ooit de oude
maar de ondergrondse winkelpassage acropolis van de stad was.
van Smyrna is uniek in de wereld.

230
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

De avond valt in de
haven van İzmir

Plein bij de boulevards

Manisa staat vol met Ottomaanse monumenten, zoals
dit Sufi gebedshuis
Niet ver van İzmir vinden we de
stad Manisa, fraai gelegen tussen
de Spilbergen en de Gediz rivier. De
stad van de Şehzades, de Ottomaanse
prinsen die hier veelal werden
opgeleid, heeft zoals alle steden in deze
omgeving een geschiedenis die heel ver
teruggaat. Het archeologisch museum
van de stad heeft een schitterende
collectie objecten.
De mooiste monumenten van Manisa
stammen vooral uit de Ottomaanse tijd.
In de sobere Oude Moskee (Ulu Cami)
Muradiye moskee
De Oude Moskee wordt ondersteund door oude zuilen
worden de koepels ondersteund door
hergebruikte zuilen uit de Byzantijnse
of Romeinse tijd. De 16de-eeuwse
Muradiye moskee is een ontwerp van
de befaamde Mimar Sinan. De stad, die
zich comfortabel heeft genesteld tegen
de groene flanken van de Spilbergen,
was in de oudheid bekend als Magnesia
ad Sipylum. Waarschijnlijk werden hier
stenen gevonden die een mysterieuze
aantrekkingskracht op metaal hadden.
Ons woord ‘magneet’ komt in ieder
geval uit dit deel van Anatolië.
In Manisa was eveneens een beroemd
psychiatrisch ziekenhuis gevestigd,
een van de eerste in zijn soort. Merkez
Efendi (1463-1552) ontwikkelde een
bijzonder geneesmiddel waar iedereen
baat bij had. Zijn Mesir-pasta, waarin
41 soorten kruiden waren verwerkt,
werd een groot succes.
De Mesir-pasta uit Manisa is nog altijd zeer populair
 Niet alleen werden de geesteszieken Zicht op Manisa vanaf de Spilbergen
er rustig van, onvruchtbare vrouwen
werden zwanger en oudere mannen
noteerden een ander voordeel. Nog altijd
is de pasta in de vorm van pastilles te
krijgen in de gezellige winkelstraatjes
van Manisa. En nog steeds worden de
snoepjes elk jaar vanaf de minaret van
de Mesir Moskee over een juichende
menigte uitgestrooid. Deze festiviteiten
staan zelfs op de UNESCO lijst van
immaterieel erfgoed. De Mesir Moskee
staat ook bekend als de Sultan Moskee
en werd in 1522 gebouwd voor Ayse
Hafsa Sultan, de moeder van Suleyman
de Prachtlievende.
Van İzmir naar İznik

De omgeving van Manisa is fantastisch.

Het nationale park van de Spilbergen
is het waard om meerdere dagen te
verkennen. In de Ottomaanse tijd
werden de paarden in de winter
vrijgelaten. Op een gegeven moment
232 kwamen ze niet meer terug en de nu

wilde paarden zijn een van de grote

Turkije: de schatkamer van het noordwesten

attracties van het natuurgebied.

Entree tot het archeologisch museum van Manisa

De Tarzan van Manisa (Ahmet
Bedevi (1900-1963)) was een uit
Bagdad afkomstige soldaat. Hij
settelde zich in Manisa dat in de
Grieks-Turkse oorlog in de jaren
20 van de vorige eeuw vrijwel
volledig was verwoest. Bedevi
was een pionier van de Turkse
natuurbescherming. Hij liep rond
in zijn korte broek en probeerde
de bevolking bewust te maken van
het belang van natuurbehoud. De
Spilbergen zijn tegenwoordig een
belangrijk natuurgebied en zijn
standbeeld heeft een prominente
plaats in de stad
 Tantalus in het Zwarte Meer

Een kleine honderd inheemse

plantensoorten, waaronder de Manisa
tulp, zijn op de hellingen van de
Van İzmir naar İznik

imposante bergen te vinden, maar het is

234
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
verstandig om een neiging tot plukken
te onderdrukken. Duizenden Euro’s
boete zijn namelijk geen uitzondering.
De geschiedenis van de Spilbergen en
Manisa gaat, zoals gezegd, ver terug.
Aan de voet van het bergmassief zou
Het zwaar geërodeerde beeld van de oermoeder Cybele
een natuurlijke steenmassa die in
bepaald licht een huilende vrouw
zou voorstellen, Tantalus’ dochter
Niobe. In de bergen bevindt zich een
bijna vierduizend jaar oud rotsreliëf

de stad Tantalus hebben gelegen. van de godin Cybele en verborgen

Hier vinden we de Huilende Rots, in de heuvels ligt het Zwarte Meer

Marmara Meer
(Karagöl). Dit is niet zomaar een
fijne picknickplaats, maar de locatie
van een wereldberoemde legende.
Tantalus was een zoon van Zeus, maar
hij misdroeg zich op gruwelijke wijze.
Misschien serveerde hij zijn eigen zoon
aan de goden of was hij een dief van
goddelijke geheimen of objecten, in
ieder geval straften de goden hem. Hij
stond tot zijn middel in het water van
het Zwarte Meer met eten en drinken
net buiten zijn bereik. Het water trok
zich terug als hij probeerde te drinken
en de takken van de fruitbomen
veerden omhoog als hij probeerde een
vrucht te plukken; de zogenaamde
‘Tantaluskwelling’.
Via Turgutlu en Ahmetli is het de
moeite waard om om te rijden langs
het schitterende Marmara Meer en via
Bintepeler met zijn vele graftombes
ofwel tumuli naar het klassieke Sardis
te rijden.
Pausanias (110- ca.180) was
misschien wel de voorloper van
alle reisschrijvers. Niet alleen
beschreef hij de monumenten en
bezienswaardigheden, hij had ook
aandacht voor rituelen en lokale
geschiedenis. Zijn Beschrijving
van Griekenland is nog altijd een
belangrijke bron voor archeologen.
Hij werd waarschijnlijk in Manisa
geboren.
In het eerste deel van deze serie,
getiteld Turkije: waar Europa begon...
stonden we al uitgebreid stil bij dit
gebied. En recent hebben archeologen
hier een nederzetting uit de bronstijd
gevonden die nog groter dan Troje zou
zijn.
In de 6de eeuw v. Chr. was deze streek
het hart van het Lydische Rijk dat grote
delen van Anatolië in handen had.
 Van İzmir naar İznik
Het antieke Gymnasium van Sardis
236 Hier vinden we de grootste grafheuvel
ter wereld, de tumulus van Alyattes
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
II, gebouwd door de rijkste man
ter wereld, Croesus. Hier werd de
befaamde Karun goudschat gevonden.
De overblijfselen van de legendarische
stad Sardis stammen vooral uit de
Romeinse tijd, waarbij met name het
mooi bewaarde gymnasium en de
tempel van Artemis opvallen. Sardis
en Bintepeler staan op de voorlopige
Werelderfgoedlijst van UNESCO.
De grafheuvels van Bintepeler
Salihli was ooit een dorpje onder de
rook van het antieke Sardis, maar
bloeide op na het verval van de oude
metropool. Dit aangename stadje lag
ooit langs de antieke ‘snelweg’ naar het
hart van het Perzische rijk. Het duurde
een maand of drie om de hoofdstad
Persepolis vanaf hier te bereiken.
De stad ligt op de kruising van vier
riviertjes en in de buurt vinden we
veel warme bronnen waar het goed
toeven is. Wederom is het een goed idee

Bergbeklimmen is populair in de Bozbergen
De zware muren van de Johannes basiliek in Alaşehir
om iets om te rijden, via Alaşehir. Dit
gebied, in de schaduw van de Bozbergen
(Bozdağ), is het oorsprongsgebied van
de Sultana rozijn. Ook kersen – Turkije
produceert de meeste kersen ter wereld
– worden hier op grote schaal verbouwd,
evenals de heerlijke Bozdağ aardappelen.
De bergketen is een geweldig gebied voor
wandelen, skiën of bergbeklimmen.
Op de hellingen van deze berg voerde
de god Pan een muzikale strijd tegen de
god Apollo. Pan speelde op de door hem
uitgevonden panfluit, Apollo op zijn
gouden lier. Zelfs de dieren uit het bos
luisterden mee. Maar wie speelde het
beste? Iedereen stemde op Apollo, alleen
koning Midas vond Pan beter. Apollo
kon de kritische noot niet waarderen en
veranderde Midas’ oren in die van een
ezel.
Alaşehir was in de oudheid bekend
als Philadelphia, de stad van de
broederliefde. De stad was gesticht in
189 v.Chr. door koning Eumenes II van
Pergamon voor zijn geliefde jongere
broer. Van de antieke stad is weinig meer
terug te vinden, maar de warme bronnen
die de stad ooit beroemd maakten, zijn
er nog altijd. Van de basiliek van Sint
Johannes, die ooit het centrum van de
stad vormde, zijn de reusachtige beuken
nog over. Ook dit was één van de kerken
die in Openbaring werden genoemd.
 Kula Door de heuvels rijd je van vergezicht
naar vergezicht naar Kula. Het is
een klein, grotendeels onontdekt
provinciestadje met een rijke
geschiedenis. De oude binnenstad met
zijn nauwe straatjes en meer dan 800
monumenten is verrassend leuk en
gezellig. Maar de grootste attracties
liggen net buiten de stad.
Pitloze druiven voor
rozijnen
Van İzmir naar İznik

Gerestaureerde Ottomaanse
herberg in Kula
238
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
 Het Kula Vulkaanpark

Maar weinig planten kunnen aarden in de lavavelden

Van İzmir naar İznik

Erdal Gümüş in de antieke rotsgraven, waarover nog

maar weinig bekend is
240
Het Kula Vulkaanpark is onderdeel van
het UNESCO Global Geopark Network.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Wetenschapper en coordinator Erdal

Gümüş vertelt enthousiast over hoe
Katakekaumene, de naam waaronder
het gebied ook bekend staat, de
stappen heeft gezet om door UNESCO
te worden erkend. Het is een rijk
geologisch, maar ook historisch gebied.
De horizon is bezaaid met perfect
conische bergen die nog het meeste
lijken op een verzameling antieke
grafheuvels na een hevige brand.
Strabo (64/63 v.Chr. – 24
n.Chr.) is een beroemd
geograaf uit de oudheid,
geboren in het hedendaagse
Amasya. Hij was de eerste die
schreef over Katakekaumenē,
het vulkanische gebied rond
Kula. Vrij vertaald vertelt hij
ons het volgende:
“…Hier zijn geen bomen,
alleen wijngaarden waar ze
de Katakekaumenē wijnen
produceren, die niet onderdoen
voor andere kwaliteitswijnen. De
grond is met as bedekt en zwart
van kleur, alsof het bergachtige
en rotsachtige landschap uit
vuur is ontstaan. Sommige
stellen dat deze aslanden het
gevolg zijn van blikseminslagen
en ondergrondse ontploffingen
en twijfelen er niet aan dat
het legendarische verhaal van
Typhon* zich ooit in deze streek
afspeelde...”
*Typhon is het grootste en gevaarlijkste
monster uit de antieke mythologie. Zijn
naam betekent zoiets als de rookmaker,
de verbrander. Hij had geen hoofd
maar een honderdtal vuurspuwende
drakenkoppen. Het is niet moeilijk je voor
te stellen hoe een vulkanisch gebied met
lavastromen en vuurhaarden je op zo’n
idee kunnen brengen...
 Bijzondere rotsformaties in de
buurt van Kula
Van İzmir naar İznik

Ze zijn bijna te mooi om natuurlijk te

zijn, maar toch is dat het geval. Het
gebied is al meer dan 10.000 jaar
inactief, maar het zal nog heel lang
242 duren voordat de antieke lavastromen
zijn geërodeerd tot vruchtbare grond.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Het is niet de enige stenen attractie in

de omgeving. Vlak in de buurt vinden
we duizenden jaren oude rotsgraven.
Ook ligt vlakbij een soort mini-versie
van de befaamde door de wind
geërodeerde rotsen van Cappadocië,
waarvan de bijzondere vormen de
verbeelding prikkelen. En dan hebben
we het nog niet over de prehistorische
rotsschilderingen, de watervallen en de
warme bronnen. Kula is echt een stad
om meerdere dagen door te brengen.
 Tapijt museum van Uşak

Van Kula is het niet ver naar Uşak, de

beroemde tapijtstad. De zuiver wollen
vloer- en wandkleden van deze stad
zijn wereldberoemd.
Van İzmir naar İznik

Modern Uşak tapijt

244
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Op het schilderij De Ambassadeurs (1533) van Hans Holbein de Jongere is een tapijt uit Uşak te zien
 Klassieke wollen Uşak tapijten

Op veel klassieke
Europese schilderijen
vinden we de tapijten
met de herkenbare
motieven terug. Het
tapijtmuseum van Uşak
laat niet alleen antieke
kleden zien, maar
ook moderne variaties
ontworpen door Turkse kunstenaars.
Het archeologisch museum van de stad
is beroemd vanwege de fel betwiste
Karun-schat uit de 6de eeuw v.Chr. met De schat van Karun, de Turkse naam
honderden waardevolle voorwerpen. voor Croesus, kwam uit de graftombe
van een prinses, werd het land uit
gesmokkeld en kwam vervolgens
terecht in het Metropolitan Museum in
New York.

Detail van een gouden armband en

een halsketting uit de Karun schat

Het archeologisch museum van Uşak
Van İzmir naar İznik
heeft een mooie collectie
Een jarenlange juridische
strijd was het gevolg. De
schat kwam uiteindelijk
terug naar Turkije en is
246
nu te bewonderen in de
nieuwe Uşak Museum.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
De ravijnen van Ulubey
Bijzondere tapijt motief uit Eşme
Het plaatsje Eşme, een kleine 70
kilometer ten zuidwesten van Uşak,
is te bereiken via prachtige valleien
en bergkloven. Bij Ulubey vinden
we het op een na langste ravijn ter
wereld. Alleen de Grand Canyon in de
Verenigde Staten is groter. Het is een
sensationele ontdekking en westerse
toeristen komt u hier nauwelijks
tegen. Uit Eşme komen de beste Kilim
tapijten van Turkije en misschien
wel de wereld. De kleden worden
door grappige, grafische motieven als
‘voet van de jakhals’, ‘kikkertje’ en
‘dansende schoondochter’ gekenmerkt.

We trekken nu langzamerhand het rijk
van de Phrygiërs binnen. De Phrygiërs
waren een volk uit centraal Anatolië
dat meer dan 3000 jaar geleden in
dit gebied de dienst uitmaakte. Later
werden ze onder anderen door de
Lydiërs, de Perzen en de Romeinen
ingelijfd en de precieze grenzen zijn
soms moeilijk te trekken. Laten we de
gedetailleerde discussies overlaten aan
de archeologen en ons richten op wat er
allemaal te ontdekken is in dit gebied
vol spectaculaire bezienswaardigheden.
Afyonkarahisar, dat letterlijk ‘opium
zwart kasteel’ betekent, verwijst zowel
naar de opium die hier ooit op grote
schaal werd verbouwd als het imposante
Detail van het kasteel
Het kasteel van
Afyonkarahisar
kasteel dat hoog boven de stad uittorent.
Er wordt hier nog altijd papaver verbouwd
voor puur medische toepassingen. De
stad zelf is schitterend gelegen tussen
hoge puntrotsen. De Hittieten hadden al
ontdekt dat de centrale rots een perfecte
locatie voor een verdedigingswerk was
en dat waren de Phrygiërs, de Lydiërs, de
Perzen, de Macedoniërs, de Romeinen,
de Byzantijnen, de kruisvaarders, de
Tartaren, Seltsjoeken en de Ottomanen
met hen eens. Nog altijd is het kasteel het
centrale ijkpunt van de stad. Het stadje
zelf is een gezellige uitvalsbasis om de
omgeving te verkennen. Vergeet niet
de pompoen in siroop te proberen of de
pittige runderworstjes.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van İzmir naar İznik

248
door leeuwen bewaakt
Het Aslantaş rotsgraf wordt
Phrygische
vallei
Van Afyonkarahisar gaan we naar
het noorden over de provinciale
weg naar Eskişehir. De weg
voert ons langs opvallend veel
kuuroorden. Een paar dagen
bubbelen in de warme bronnen
van de streek en vervolgens
skiën of wandelen in de bergen
bij Gediz; het kan hier zonder
enige moeite. Langzaamaan
verandert het landschap en
rijden we via een nauwe kloof de
Phrygische vallei binnen. Wat
een geweldige plek om te voet,
met de fiets of met de motor of
auto te ontdekken. Er zijn lange
wandelpaden uitgezet die van het
ene archeologische hoogtepunt
naar het andere voeren en zelfs
deels de antieke wegen volgen.
Hier is zoveel te zien. Laten we
beginnen bij de Aslantaş en
Yılantaş rotsgraven.

Van İzmir naar İznik
Een deel van het Yılantaş rotsgraf blijkt geen slang,
maar een omgevallen leeuw
250
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Eén van de vele bijzondere ontdekkingen van de
Phrygische vallei; een rotsgraf is geërodeerd tot een
televisie van steen
Een rotsgraf in Kümbet
Eigenlijk zijn dit maar twee graven in
een enorme rotsgraven-wand die oprijst
uit het landschap als een aanzwellende
golf van steen. Aslantaş is een tien
meter hoog graf dat wordt bewaakt
door twee indrukwekkende leeuwen.
Yılantaş betekent slangensteen omdat
de lokale boeren een slang zagen in
een gevallen grafornament. Als we
echter zijwaarts kijken, zien we de
slang veranderen in een leeuw. Deze
monumentale graven zijn slechts een
voorproefje van wat ons te wachten
staat in de rest van de vallei.
Het gaat hier niet om één of twee
monumenten; met een beetje speurwerk
kunnen we overal ruïnes van de
Phrygische beschaving ontdekken. Het
slaperige dorpje Kümbet bijvoorbeeld
is gebouwd rondom een mysterieuze
rots vol met sporen van een lange
geschiedenis. Een boer toont ons een
2500 jaar oud monumentaal graf, Bijzondere rotsformaties in de Stad van Midas
versierd met leeuwen, dat hij heeft
ingericht als schuur. Bovenop de heuvel Het hoogtepunt is de Stad van Midas
vinden we de resten van trappen en (Yazılıkaya), gelegen in een gebied vol
gebouwen en in de verte zien we overal bizarre rotsformaties die zo uit een
rotsgraven en de resten van fortificaties. fantasy-boek lijken te komen.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van İzmir naar İznik

252
 De witte rotsen vol gaten en graven
lijken bijna niet echt. Soms zijn ze het
gevolg van natuurlijke erosie, soms
het gevolg van menselijk handelen.
Wie er ook de hand in had, het
resultaat is een sprookje. De bijzondere
rotsformaties van Cappadocië zijn
wereldberoemd, maar de Phrygische
vallei doet er zeker niet voor onder. Een sculptuur van een vogel of een speling van de natuur?
Van İzmir naar İznik

254
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

De ontdekkingen in de over haar ontdekkingen.

Phrygische vallei zijn voor
altijd verbonden met de
Nederlandse archeologe en
avonturier Emilie Haspels
(1894-1980). Haar invloed
op de Turkse archeologie
is zeer groot geweest en
de legendarische Turkse
archeologe Halet Çambel
(1916-2014) was haar leerling en
vriend. Haspels was al in 1937 aan
het graven in de Stad van Midas en
zou haar hele leven blijven publiceren
Ook schreef ze over haar
leven op het platteland van
Turkije in de jaren 30,40
en 50, toen deze streek nog
heel ver van de bewoonde
wereld was verwijderd. In de
jaren 60 werd ze hoogleraar
Klassieke Archeologie aan de
Universiteit van Amsterdam
en directeur van het Allard Pierson
Museum, maar haar naam is voor
altijd verbonden aan de spectaculaire
ontdekkingen in de Stad van Midas.
Een indrukwekkend
grafmonument in de Stad
van Midas

Het Phrygische schrift

 Bijzondere rotsfomaties in de buurt van Kümbet

Eén enorme uitgehakte rotswand trekt

vooral de aandacht. Langs de randen
kunnen we het antieke schrift van de
Phrygiërs ontdekken. De tekst verwijst
naar de legendarische koning Midas,
die alles wat hij aanraakte in goud
veranderde. Tot zijn verdriet betekende
Van İzmir naar İznik

dat ook zijn familie, vrienden en zijn

eten en drinken. Hoewel dit rotsgraf
alleen al genoeg zou moeten zijn om
de Phrygische vallei wereldberoemd De lange tombe van Seyyid Battal Gazi
te maken, is er nog veel meer. In
Gerdekkaya bijvoorbeeld ontdekken Als we verder in de richting van
256
we een spectaculair tempelvormig graf Eskişehir naar het noorden rijden
en overal in de beboste valleien steken komen we het bijzonder charmante
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

vreemde rotsformaties boven de bomen Seyitgazi tegen. Het stadje is

uit. Het ontdekken van de Phrygische genoemd naar Seyyid Battal Gazi, een
vallei is een echt avontuur. mysterieuze held en heilige uit de

Het tempelgraf
van Gerdekkaya
Het fraaie gebouwencomplex van Seyitgazi
vroegste jaren van Islam, die hier in
het jaar 740 gesneuveld en begraven
zou zijn. Battal Gazi is de hoofdpersoon
in tientallen Turkse verhalen en
legenden. Zijn graf is een fraai
complex van gebouwen op een heuvel
die over het stadje en de omgeving
uitkijkt. Het is opvallend dat zijn
graftombe maar liefst 8 meter lang
is. Hij zou zó lang zijn geweest dat
men zijn benen zelfs hadden moeten
ombuigen om ze in het graf te laten
passen. Het pelgrimsoord werd
gefinancierd door Ümmühan Hatun,
de moeder van de sultan Aláeddin
Keykûbad, die in 1204 in een droom
op de laatste rustplaats van Battal
Gazi was geattendeerd. Zij betaalde
de rekening met een van haar zeer
kostbare oorbellen en begroef de
andere ergens onder een zuil. Geen
wonder dat de tombe door de jaren
heen zeer te lijden heeft gehad van
schatgravers.
 Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van İzmir naar İznik

258

van Eskisehir
Straatje in het oude deel
 De rivier van de stad

Eskişehir is ondanks stedelijke vernieuwing hebben

zijn rijke geschiedenis Eskişehir laten uitgroeien tot
een van de meest een hippe en vrolijke stad.
moderne steden van
Turkije. Het is een echt De rivier werd grondig
universiteitscentrum schoongemaakt en er
en de jonge werden wandelpromenades
bevolking en de aangelegd.

Interieur Cartoonmuseum Otttomaans hotel in de binnenstad

 Eti Archeologisch Museum

Tegenwoordig kan men zelfs per

Venetiaanse gondel de stad verkennen.
Of men kan te voet ronddwalen door
het oude centrum (Odun Pazarı) met
Van İzmir naar İznik

zijn kleurrijke huizen en een groot

aantal musea.
Het cartoonmuseum is een typisch
Glaskunst museum voorbeeld van een modern Turks
museum. Evenals het fraaie museum
260
voor hedendaagse glaskunst, dat is
gevestigd in een oude Ottomaanse villa.
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Het nieuwe Eti Archeologische Museum

laat de lange geschiedenis van de stad
zien.

De citadel van Kütahya

Een van de vele honderden keramiekwinkeltjes van Kütahya

Voordat we verder naar het noorden De stad is vooral beroemd om haar

reizen, bezoeken we eerst Kütahya,
een aangename stad met een leuk oud
centrum en een bijzondere Bijzantijnse
citadel die ooit vol met woonhuizen
stond.
keramiek. Het was een van de
belangrijkste Ottomaanse centra voor
aardewerk en de tegels, vazen en
ornamenten uit Kütahya zijn overal ter
wereld terug te vinden.
 De tempel van Zeus
met het reliëf dat
wellicht Cybele
voorstelt
Van İzmir naar İznik

262
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Aizanoi
Het doel van de reis is het dorpje
Çavdarhisar en de spectaculaire ruïnes
van de antieke stad Aizanoi. Het is
alsof we steeds verder terugreizen in
de tijd.

Van İzmir naar İznik
264
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
Romeinse brug
We beginnen met de oude Ottomaanse
boerderijen die al eeuwen onveranderd
langs de Kocaçay rivier staan. Een troep
ganzen zit slaperig tussen de lange,
houten vakwerkhuizen te wachten
tot hun waakzaamheid gewenst is.
Een eenzame ezel wandelt langs een
rij Phrygische graven. Een ronkende
tractor geeft aan dat ook hier de tijd
niet stil staat, maar de boer rijdt wel
over een brug die al zo’n 2000 jaar
dienst doet. Tussen de boerderijen
door vinden we een Romeins bad met
een schitterend bewaard gebleven
mozaïekvloer. Het Macellum, een rond
Ottomaanse boerderij met ganzen
De mozaïekvloer van een badhuis uit de Romeinse tijd
gebouwtje waarvan de fundamenten
nog altijd te zien zijn, was ooit een
levendige markt en de aanpalende
zuilengalerij was ooit de ingang tot
een winkelcentrum. Het Romeinse
theater annex amfitheater van Aizanoi
ligt vergeten in het open veld. Het is
prachtig bewaard gebleven en tussen
de verzakte tribunes door is een
gevelsteen te zien waarop een leeuw
een stier aanvalt. In de verte is het
heiligdom van Zeus te zien, de reden
waarom pelgrims hier al duizenden
jaren naartoe trekken. De tempel is in
een uitzonderlijke conditie en stamt
De ronde markt van de stad waar verse producten werden verkocht: fruit, groenten, brood, vlees en natuurlijk
garum saus, een sterke vissaus die overal in de antieke wereld zeer geliefd én berucht was. Op de muren hing het
Edict van Diocletianus (284-305) waarin maximumprijzen waren vastgesteld voor alle handelswaar.

De promenade naar de stad

waarschijnlijk uit de eerste eeuw n.Chr..
Onder de tempel wacht een verrassing.
We bevinden ons in het gebied waar al
sinds de oertijd de moedergodin Cybele
wordt vereerd en het indrukwekkende
keldergewelf onder de tempel was
wellicht ooit haar heiligdom. De locatie
van de tempel van Zeus was namelijk
al ver voor onze jaartelling een heilige
plaats. In de stilte van het vroege
ochtendlicht is het niet moeilijk om je
voor te stellen hoe hier duizenden jaren
geleden een van de oudste godinnen ter
wereld werd aanbeden en geëerd.
 Het amfitheater van Aizonoi was een
multifunctioneel cultureel centrum
Van İzmir naar İznik

266
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Zijaanzicht van de tempel Achteraanzicht van de tempel

Kleine uitgekraste voorstellingen, gemaakt door de
Tartaren

Rondom de tempel stond ooit een

groot complex aan gebouwen waar de
gelovigen zich konden vergapen aan de
woning van de goden. In het heilige der
heiligen mochten alleen de priesters en
de ingewijden komen. Op de wanden van
de tempel zijn mysterieuze ingekraste
tekeningen te zien, die nog het meeste
lijken op prehistorische rotsinscripties.
Ze zijn gemaakt in de 13e eeuw door
de Çavdar-Tartaarse troepen die hier
gelegerd waren.
 Van İzmir naar İznik

268
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

De ondergrondse
gebedsruimte, wellicht
veel ouder dan de
tempel van Zeus

De antieke stad Aizanoi en

haar authentieke Ottomaanse
omgeving staan op de voorlopige
Werelderfgoedlijst van UNESCO.
Via Eskişehir rijden we terug
naar het noorden naar Söğüt.
Söğüt is tegenwoordig een rustig
provinciestadje, maar ooit speelde
het een belangrijke rol in de
wereldgeschiedenis. Hier werd door
Osman Gazi rond 1300 het Ottomaanse De tombe van Ertuğrul Gazi in Söğüt
 Interieur van de tombe van Ertuğrul Gazi

rijk opgericht, een sultanaat dat tot

in de jaren 20 van de 20ste eeuw zou
blijven bestaan. Het was zijn vader
Ertuğrul Gazi die de voorbereidingen
in gang had gezet. Binnen een
aantal jaren veroverde zijn zoon de
eindbestemming van onze reis, het
antieke Nicea, nu bekend als İznik.
Ertuğrul Gazi ligt in Söğüt begraven.
De tombe van zijn zoon werd verplaatst Miniatuur van Osman Gazi, de stichter van het
naar Bursa. Ottomaanse rijk
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van İzmir naar İznik

270
İznik
İznik ligt vredig aan het 38 kilometer
lange en schitterend gelegen Meer
van İznik. In de antieke tijd was het
meer veel leger en de stad veel voller.
Nu passen de inwoners met gemak
binnen de stadsmuren, maar ooit was
Nicea, zoals İznik voor de Ottomaanse
verovering heette, een metropool. Wat
een stad om te verkennen! De antieke
muren omringen haar nog altijd en
overal zijn de ruïnes van de oude
wereld de zien.

De muren van İznik

 Yeşil Cami (rechts) en het
archeologisch museum

Het Meer van İznik Hier werd de grootste astronoom en

Van İzmir naar İznik

sterrenkundige uit de oudheid geboren.

Hipparchus (ca.190 - ca.120 v.Chr.)
berekende zonsverduisteringen, de
afstand tot de maan en de lengte van
het jaar. Hij zat er maar 6,5 minuut
272
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
naast. Hij catalogiseerde 850 sterren
en vond en passant de driehoeksmeting
uit. Niet alleen in de klassieke oudheid
maar ook tijdens de Romeinse en
Byzantijnse periode was de stad een
centrum van religie en wetenschap. De
huidige stad en omgeving zijn zeer de
moeite waard om te verkennen.

Detail van de Atheense School van Raphael (ca.1510)

met Hipparchus die een sterrenbol vasthoudt. Raphael
schilderde zichzelf naast de sterrenkundige.
 Hagia Sophia

Concilie van Nicea (Bernard Picart, 1704)

İznik is ook beroemd of misschien

wel berucht vanwege de twee
christelijke concilies die er werden
gehouden. Het Concilie van
Nicea in 325 was georganiseerd
door keizer Constantijn in zijn
vakantiepaleis aan de oever van
het meer. Tot dan toe waren de
doctrines van het Christendom nog
Van İzmir naar İznik

niet erg duidelijk uitgewerkt. Op het

programma stond onder andere de
Paasberekening en de vraag of Jezus
en God één waren of dat de zoon uit
God was voortgekomen. Het waren
274 fundamentele vragen die vergaande
gevolgen zouden hebben voor de
ontwikkeling van de kerk en de
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

vervolging van andersdenkenden.

Een Tweede Concilie van Nicea
werd bijeengeroepen in 787. Daar
moesten de bisschoppen besluiten
of afbeeldingen van Christus, Maria
en de heiligen eigenlijk wel waren
toegestaan. Er werd uiteindelijk
besloten dat afbeeldingen wel
vereerd (douleia) maar niet
aanbeden (latreia) mochten
worden, een subtiel verschil dat tot
de Reformatie telkens weer de kop
zou opsteken.

In de stad is het oorspronkelijke gerestaureerd en weer voor het

rechtlijnige stratenpatroon nog
goed te herkennen. Overal komen
we monumenten tegen.
De Byzantijnse Hagia Sophia stamt
uit de 4de eeuw en werd recent
publiek toegankelijk gemaakt. De 14de-
eeuwse Groene Moskee (Yeşil Cami) met
zijn minaret met kleurrijke tegeltjes
is een van de vroegste Ottomaanse
moskeeën.
Tegenover de moskee vinden
we het İznik Museum. In een
deel van een oud badhuis
wordt nu het beroemde İznik
aardewerk verkocht. Bij recente
opgravingen zijn de ovens
ontdekt waarin het steengoed werd
gebakken. De traditie gaat tot diep
in de oudheid terug, maar het
hoogtepunt lag tussen de 15de
en de 17de eeuw.
İznik aardewerk uit het Louvre in Parijs
 Turkije: de schatkamer van het noordwesten Van İzmir naar İznik

276

De oude aardewerk ovens zijn recent opgegraven

Het aardewerk, dat losjes was Moderne İznik kan
van aardewerk en
geïnspireerd op Chinees porselein, koper
werd een wereldwijde sensatie.
Overal komen we voorbeelden
van het İznik aardewerk tegen,
van Ottomaanse moskeeën en paleizen
tot Europese kastelen en buitenhuizen.
Lange tijd werd in Europa gedacht
dat de verschillende vormen van
het aardewerk - van kobaltblauwe
borden tot kleurrijke bloemenvazen
– uit diverse landen kwamen. Boeken
werden volgeschreven over de precieze
verschillen tussen al deze vormen
van aardewerk, maar tegenwoordig
weten we dat ze allemaal het gevolg
waren van de creativiteit van
de handwerkslieden uit İznik en
Kütahya. İznik staat op de voorlopige
Werelderfgoedlijst van UNESCO.

Retro İznik
koffiekopjes

Van de stad loop je zo naar het park

aan het meer. Hier is het uitzicht
schitterend, met rietkragen tegen het
silhouet van de bergketen die het meer
omzoomt. Ook buiten de stad vinden
we de sporen van de ooit zo belangrijke
stad terug. Tussen de kweeperen,
tomaten en olijfbomen vinden we een
12 meter hoge gedenksteen (Dikili
Taş). In de heuvels zijn graftombes,
heilige bomen en mysterieuze trappen
te vinden. Alles wijst erop dat dit
pittoreske landbouwgebied ooit de
buitenwijk van een wereldstad was. Moderne İznik tegel
 Van İzmir naar İznik

Tomatenboeren in de buitenwijken van het antieke Nicea

278
Turkije: de schatkamer van het noordwesten

Het Meer van İznik

Het is zeer de moeite waard om

helemaal rond het Meer van İznik
te rijden. Overal biedt de weg mooie
vergezichten en indrukwekkende
rotspartijen. Hoe we ook rond het meer
rijden, we komen altijd bij de snelweg
naar de havenstad Yalova waar we
eenvoudig en comfortabel de veerboot
terug kunnen nemen naar Istanboel. Monumentale boom
Gedenksteen uit het
antieke Nicea
 VERANTWOORDING
Dit boek kwam tot stand met steun van
het Ministerie van Cultuur en Toerisme
van de Republiek Turkije. Veel dank
gaat uit naar Kıvılcım Neşe Akdoğan,
die leiding geeft aan het Turks
Verkeersbureau in Den Haag. Haar
adviezen en steun waren onmisbaar
voor het slagen van dit project. Wij
danken ook de vele musea, instellingen
en archeologische opgravingen die ons
zo hartelijk hebben ontvangen en
Verantwoording
280
Turkije: de schatkamer van het noordwesten
bereid waren hun schatten met ons
te delen. We danken Enis Tataroğlu,
de voormalig directeur van het Turks
Verkeersbureau, voor zijn steun
tijdens het opstarten van deze serie
en Hilal Can, eveneens van het Turks
Verkeersbureau, voor haar steun en
enthousiasme.
Niet alle foto’s in dit boek zijn door
ons gemaakt. Enkele musea, locale
toeristenafdelingen en websites
stelden fotografisch materiaal aan ons
beschikbaar. Een paar foto’s komen van
Wiki Commons*.
Het boek werd naar het Turks vertaald
door İclal Akçay en Erhan Gürer. Alex
Donks en Fadime Örgü waren onze
proofreaders.
Het boek werd ontworpen bij MYRA
in Istanboel (Rauf Kösemen, Damla
Özlüer, Gülderen Rençber Erbaş, Tülay
Demircan). Het boek werd gedrukt bij
DeckersSnoeck in Gent, onderdeel van
de Graphius Group. Wij zijn hen allen
zeer erkentelijk voor hun inzet en
enthousiasme.
OVER DE SAMENSTELLERS
Wolter Braamhorst is
cultuurhistoricus en werkt
meer dan twintig jaar in
(internationale) communicatie.
Eray Ergeç heeft meer dan 15
jaar ervaring in educatieve en
interculturele projecten.
TV Culture is een adviesbureau
gespecialiseerd in communicatie
strategie en creatieve concepten.

*Dank aan Bicounet, Julian Nitzsche, Andreas Trepte,

OscarKosy & QuartierLatin1968
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Notities

282
NOTITIES
Turkije: de schatkamer van het noordwesten Notities

284
 Turkije:
de schatkamer

rond Thracië en Gallipoli, van Bursa naar

van het noordwesten

Pergamon, van İzmir naar İznik

rond Thracië en Gallipoli, van Bursa naar
Pergamon, van İzmir naar İznik
Turkije:
de schatkamer van het
noordwesten
Europa is nauw verbonden met de
vroegste geschiedenis van Turkije.
In een drietal reizen verkennen we het
land dat zoveel meer te bieden heeft dan
zon en zee. Waar kun je oog in oog staan
met het Paard van Troje, mysterieuze
hunebedden ontdekken en het graf

Turkije: de schatkamer
van het noordwesten
van Ajax bezoeken? Alle wegen leiden
misschien naar Rome, maar de meeste
liepen toch eerst door Turkije...