You are on page 1of 449

©

या पुतकाचे अ धकार खाल दलेया संकेतथळावर सापडतील.. सामाFय भाषेत


सांगायचे तर या प
ु तकाया कं वा याया अंशाया "ती कर#याचा
कर#याचा, या $वतAरत
कर#याचा वा $वक#याचा अ धकार आ&ह तु&हाला खालल अटंवर दे त आहोत क*
१) यातील मजकुरात बदल करता कामा नये, २) लेखक सुहास परांजपे आ3ण
"काशक शंकर 56मे समाज$व7ान 8ंथालय, पुणे आ3ण खालल संकेतथळ यांचा
पुरेसा ठ:क उलेख व <ेय=नद> श या "तीत असला पाहजे, ३) तु&ह @यांना "त
अथवा "ती $वतAरत कराल अथवा $वकत Bयाल यांनाह हे च अ धकार तु&ह दे ऊ
केले पाहजेत. कायदे शीर भाषेतील तपशील खालल संकेतथळावर पाहावा
पाहावा.

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-


NoDerivatives 4.0 International License
License.
H$mb© ‘m³g©Mo
Xmg H$m{nQ>mc:
gw~moY n[aM¶

gwhmg nam§Ono

e§H$a ~«÷o g‘mO{dkmZ J«§Wmb¶


Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

n{hbr Amd¥Îmr: 16 Am°JñQ> 1984

nwZ‘w©ÐU: 1 Am°³Q>mo~a 1984

B©-Amd¥Îmr: 2 \o$~«wdmar 2018

© e§H$a ~«÷o g‘mO{dkmZ J«§Wmb¶, nwUo 4

àH$meH$:
gwb^m ~«÷o
e§H$a ~«÷o g‘mO{dkmZ J«§Wmb¶,
129~/2, Ea§S>dUo, nwUo 411004

AjaOwiUr:
`{Xe J«m{\$Šg, nwUo. (9421057795)

‘wÐU:
Jm¶Ìr J«m{’$³g
5/82 C‘me§H$a gmogm¶Q>r, {~~dodmS>r, nwUo 411 038

‘wIn¥ð>:
gw^mf AdMQ>
AZwH«$‘{UH$m
B©-Amd¥ÎmrÀ`m {Z{_ÎmmZo .................................................
................................................. 1
Xþgè¶m Amd¥ÎmrÀ¶m {Z{‘ÎmmZo .............................................
............................................. 3
àH$meH$mMo
àH$meH$mMo XmoZ eãX ...................................................
................................................... 4
coIH$mMo _ZmoJV .......................................................
....................................................... 7
nwñVH$mMm ZH$mem : Hw$R>o, H$m` gmnS>oc/gmnS>Uma Zmhr .................... 10
àñVmdZm ..............................................................
.............................................................. 15
{d^mJ—
{d^mJ—1 ................................................................
................................................................ 1
1. H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV ...........................................
........................................... 1
1. qH$_V {_adVo Vr H«$`dñVy .................................................. 2
2. H«$`dñVycm qH$_V H$em_wio àmá hmoVo?..................................... 3
3. _mŠg©Mo CÎma : A_yV© _mZdr l_ ........................................... 8
4. H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU................................................... 13
5. A_yV© l_m§À`m dM©ñdmMo n[aUm_ ........................................ 18
6. l__yë` {gÕm§V : ^m§S>dcemhrZo Q>mHy$Z {Xcocm dmagm .................. 21
2. n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma................................
AdVma......................................
...................................... 31
1. n¡gm : H«$`dñVy§Mm A{Zdm`© gmWrXma ..................................... 31
2. n¡emMo n{hco H$m`© : _yë`mMo _mn ........................................ 32
3. n¡emMo Xþgao H$m`© : A{^gaUmMo _mÜ`_ ................................. 35
4. Xþgè`m H$m`m©_mJo XS>coco gm_m{OH$ g§~§Y ............................... 39
5. n¡emMo {ZUm©`H$, ñdV:Mo Ago {Vgao H$m`© ............................... 43
6. n¡emÀ`m gwQ>gwQ>rVnUmMr Xþgar ~mOy ..................................... 45
7. n¡emMo __© H$emV Amho? ................................................. 47
8. n¡emMr OÝ_H$Wm : _yë`mMr ~XcVr ê$no ................................ 49
3. _yë`mVyZ CJdUmao daH$S>-_yë` ....................................
.................................... 56
1. A{^gaUmcm {_iUmar H$cmQ>Ur ........................................ 56
2. daH$S>-_yë`mÀ`m ahñ`^oXmMr dmQ>...................................... 60
4. H$maImÝ`m§À`m q^VtAmS> XS>coco H$m_Jmam§Mo emofU..................
U.................. 65
1. l_à{H«$`m ............................................................... 65
2. daH$S>-_yë`mMr {Z{_©Vr ................................................. 68
3. daH$S>-_yë`, ^m§S>dcXma d H$m_Jma ................................... 75
5. . . . nU H$m_Jma {dH$VmV H$m`? ..................................
.................................. 79
1. l_eº$s H$s l_? ....................................................... 79
2. l_eº$sÀ`m {dH«$sMm AW© H$m`? ....................................... 86
6. {Zìdi daH$S> ‘yë¶: {XdgmVco H$m_mMo Vmg {H$Vr? ................ 93
7. gmnoj daH$S>-_yë` : ^m§S>dcr CËnmXH$VmdmT>rMo ahñ` ........... 105
8. ^m§S>dcr àmW{_H$ ghH$m`© : gmnoj daH$S>-_yë`mMo gmYZ ....... 117
1. ghH$m`© : l_m§Mr dmT>Vr CËnmXH$Vm .................................... 117
2. dmT>V OmUmao {H$_mZ ^m§S>dc ........................................... 120
3. ghH$m`m©À`m \$m`Úm{df`rMo gË` d ^«_............................... 120
4. ghH$m`m©Mm ^m§S>dcemhrVrc dmna ..................................... 122
9. ^m§S>dcr l_{d^mJUr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm nwT>Mm Q>ßnm...... 126
1. hmVH$g~mda AmYmacobr l_{d^mJUr d gmnoj daH$S>-_yë` ........ 127
2. H$m_Jmam§darc n[aUm_ .................................................. 129
3. ^m§S>dcr hmVH$maImÝ`m§_wio ^m§S>dcemhrcm nS>Umè`m _`m©Xm .......... 132
10. `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 136
1. `§Ì åhUOo H$m`......................................................... 136
2. `§ÌmMm OÝ_............................................................. 139
3. `§Ìo d {dkmZ ^m§S>dcXmamMr eóo ~ZVmV .............................. 141
4. `§Ì : l_m§Mr ~MV H$aUmao gmYZ? .................................... 143
5. `§Ìm§Mm ^m§S>dcr dmna Am{U amoOJma................................... 149
6. gO©ZmÀ`m j_Vm§Mo C\$amQ>o ê$n ......................................... 155
7. `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr d H$m_Jmam§Mr Midi ....................... 157
11. hñVì`dgm`, J¥hmoÚmoJ, cKwCÚmoJ : `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhrMm
n[aUm_ ..............................................................
.............................................................. 163
1. `§Ìo Am{U hñVì`dgm` ................................................ 163
2. "ghH$ma': ghH$m`©M, nU l_à{H«$`o~mhoa!............................. 166
3. J¥hmoÚmoJ d `§Ìo ......................................................... 167
4. ñdñV l_eº$s hmM cKwCÚmoJmMm AmYma .............................. 168
12. gmYo nwZéËnmXZ : ^m§S>dc-
c-g§M`mMr {H$_mZ AQ> ............... 170
1. gmYo nwZéËnmXZ åhUOo H$m`? ......................................... 171
2. ^m§S>dcemhrMo nwZéËnmXZ d H$m_Jma dJ© ............................. 174
3. nwZéËnmXZmÀ`m _mŠg©À`m {dícofUmMo __© ............................ 177
13. ^m§S>dc-
c-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va..........
a.......... 180
1. ^m§S>dcXmamnwT>Mr Zdr e¥§JmnÎmr ........................................ 181
2. CËnmXZdmT> Am{U ^m§S>dc-g§M` ..................................... 185
3. doVZmdarc hëë`mMo Img _hÎd ...................................... 187
4. ^m§S>dc-g§M`mMo C\$amQ>o _mJ© ......................................... 189
14. CËnmXZeº$sMo ^m§S>dcr ê$n : ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU ........ 191
1. ^m§S>dcmMr Vm§{ÌH$ OwiUr d Am§{JH$ à_mU .......................... 191
2. Am§{JH$ à_mU d H$m_Jmam§Mo doVZ ..................................... 193
3. A§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr àd¥Îmr ........................................ 197
4. Am§{JH$ à_mUmVrc dmT> amoIUmè`m àd¥Îmr ............................. 199
15. ^m§S>dc-
c-g§M`mMo n[aUm_ ......................................
...................................... 209
1. ^m§S>dcmMo KZrH$aU d H|$ÐrH$aU ...................................... 210
2. ^m§S>dcXmadJm©da hmoUmao n[aUm_ ....................................... 212
3. H$m_JmadJm©daMm n[aUm_ .............................................. 215
4. ~oamoOJmam§Mr amIrd \$m¡O ............................................... 219
5. H$m_JmadJm©À`m dmQ>çmcm `oUmar ^m§S>dcemhrMr \$io ................. 227
6. ^m§S>dcemhrÀ`m nyd©AQ>tH$S>o . . ....................................... 232
16. Am{X_ g§M` : ^m§S>dcemhrMm nyd}{Vhmg ....................... 234
1. _yi ^m§S>dcmMr ^m§S>dcr X§VH$Wm ...................................... 235
2. H$ï>H$è`m§Mr CËnmXZ gmYZm§nmgyZ VmoS>UyH$ ............................. 237
3. n¡emMr amg : dgmhVtMr cyQ> d amï´>r` H$O} ............................ 241
4. ^m§S>dcemhrÀ`m nyd}{VhmgmMo YS>o ...................................... 246
{d^mJ—
{d^mJ—2 .............................................................
............................................................. 251
17. _yë`-
`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n ... 253
1. daH$S>-_yë` d Z\$m : Ame` d ê$n .................................. 253
2. Ame`mÀ`m Am{dîH$mamda nS>Umar ê$nmMr ~§YZo ....................... 256
3. _yë`g§~§Ym§Mr {ZpíMVr H$aÊ`mMm àý .................................. 258
4. _yë`g§MmH$Sy>Z qH$_VtÀ`m {ZpíMVrH$S>o ................................ 262
5. ê$nm§Vamdarc A{^OmV ^m§S>dcr Amjon ................................ 271
18. pñWa d IoiVo ^m§S>dc : daH$S>-_yë`mMo ~XcVo dmQ>n.......... 280
1. IMu nS>coë`m Am{U Jw§Vcoë`m ^m§S>dcmVrc V\$mdV ................. 281
2. ^m§S>dcmÀ`m ê$nm§VamM§ MH«$ ............................................ 284
3. pñWa d IoiVo ^m§S>dc ................................................. 289
19. ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m ........... 293
1. A{^gaUmV H«$`dñVy§da KS>Umè`m à{H«$`m ............................. 293
2. A{^gaUmVrc n{hcr à{H«$`m—H«$`dñVy§Mo ñWcm§Va ..................... 294
3. A{^gaUmVrc Xþgar à{H«$`m—ê$nm§Va .................................... 296
4. ê$nm§Vam_Yrc g¡Õm§{VH$ àý ........................................... 304
5. {dÎm-^m§S>dc : ê$nm§VamVrc IMm©Mo Xþgao CXmhaU .................... 310
6. AW©-^m§S>dcmMo {d^y{VH$aU .......................................... 313
20. Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr ...................... 317
1. Zâ`mMm Xa KgaÊ`mÀ`m àd¥ÎmrMo ñWmZ ................................ 317
2. _mŠg©À`m `m {ZîH$fm©Mo _hÎd ......................................... 319
3. gd©gmYmaU àd¥ÎmrMr J{UVmYmao {gÕVm ............................... 322
4. {damoYr àd¥Îmr d Ë`m§Mo {d{eï> ñdê$n .................................. 326
6. A[aï>m§Mr An[ahm`©Vm : g_O d J¡ag_O .............................. 332
n[a{eï> 1 : Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr............. 345
n[a{eï> 2 : Ag_mZ {d{Z_`mMo {gÕm§V Am{U _yë`-
`-qH$_V ê$nm§Va .. 350
n[a{eï> 3 : _yë`mMo qH$_VrV Q>ßß`mQ>ßß`mZo ê$nm§Va ................... 362
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V ....... 372
2. n{hco à{VnmXZ : KaH$m_mVyZ _yë`{Z{_©Vr hmoV Zmhr ................... 377
3. Xþgao à{VnmXZ : KaH$m_mVyZ _yë`{Z{_©Vr ............................... 380
5. KaH$m_m~Ôc C^o amhUmao Ìm§JS>o d Ë`mMr gmoS>dUyH$ ................... 386
6. daH$S> l_m§_m\©$V emofU ............................................... 390
7. H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU d nwéfgÎmmH$ g§~§Ym§Mr drU .................. 391
nm[a^m{fH$ eãX .....................................................
..................................................... 407
‘amR>r-English ........................................................ 407
English-‘amR>r ........................................................ 409
B©-Amd¥ÎmrÀ`m {Z{_ÎmmZo

gwhmg nam§OnoZo 1984 gmbr "Xmg H$m{nQ>mb : gw~moY n[aM`' {b{hb§ Vo


Ho$di S>m°. gwb^m ~«÷|_wio. gwb^mVmBªZr Ë`mÀ`m _mJo bmJyZ Ë`mbm {b{hV§
Ho$b§ ZgV§, Am{U nwT>M§ gJi§ Oo H$mhr ì`dñWmnZ hmoV§ Ë`mMr O~m~Xmar
KoVbr ZgVr Va gw~moY n[aM` H$mhr {b{hb§ Job§ ZgV§. _mŠg©À`m
_¥Ë`y{XZmÀ`m eVmãXr dfm©V Vo à{gÕ ìhmd§ Aer Am_Mr BÀN>m hmoVr. Vo
H$mhr O_b§ Zmhr. WmoS>çm _{hÝ`m§Zr Ceram à{gÕ Pmb§. Ë`m dfuM§
_amR>rVrb AW©emómdaM§ gdm}ËH¥$ï> {bImU åhUyZ Ë`mbm _amR>r AW©emó
na{fXoM§ nm[aVmofH$ {_imb§, nwñVH$mM§ Mm§Jb§ ñdmJV Pmb§.
nwñVH$mÀ`m àVr g§në`m Ë`mbmhr AZoH$ dfª Pmbr. nU Ë`mMr gVV
Mm¡H$er hmoV hmoVr. H$m`©H$Ë`mªH$Sy>Z {dMmaUm hmoV hmoVr. H$mhr dfmªnydu, H$m°.
nmZgao åhUmbo hmoVo H$s `m nwñVH$mMr AmO JaO Amho, Am{U Vo nwñVH$
Amho Ë`m ñdê$nmVXoIrb H$m`©H$Ë`mªZm {_imb§ nm{hOo. {VWyZ nwZà©H$meZmMm
{dMma gwê$ Pmbm. eodQ>r gwb^mVmBªZrM Vo nwÝhm àH$m{eV H$am`Mm {ZU©`
KoVbm. Am{U Ë`m nwñVH$mÀ`m nwZà©H$meZmÀ`m {XeoZo Amåhr H$m_ gwê$ Ho$b§.
pIioOwiUrÀ`m H$mimVb§ Vo nwñVH$! Ë`mM§ AmO S>rQ>rnr H$am`M§ åhUOo
AJXr _wimnmgyZ Ë`mMr E§Q´>r, àyq\$J, gJi§ Amb§. `{Xe J«m{\$ŠggmR>r
Apñ_Vm A^` T>_T>oao `m§Zr AjaOwiUrM§ gd© H$m_ gm§^mib§. Amnmnbr
H$m_§ Amnmnbo ì`mn gm§^miyZ Amåhr àyq\$JM§ H$m_ H$aV hmoVmo. BWo nyU©doi
Ë`mda H$m_ H$aUma§ H$moUr ZìhV§. nm{hOo {VVH§$ H$m_ gaH$V ZìhV§. doi
bmJV hmoVm. _J _Ü`§Var 2016 _Ü`o ñdmVrOm Am{U gwhmg, Ë`m§À`m
_wbrH$S§> OmUma hmoVmo Am{U Ë`m§Zm gbJ doi {_iUma hmoVm. åhUyZ _J
Amåhr gwb^mVmBªZm ^oQ>bmo. Ë`m§À`mer ~arM MMm© Pmbr. H$s ho AmVm
AmnU bdH$amV bdH$a Ho$b§ nm{hOo. AÛ¡VZr ~a§Mg§ àyq\$JM§ H$m_ Ho$bob§M
hmoV§. Am{U am{hbob§ àyq\$JM§ Oo H$m_ hmoV§ Vo bdH$amV bdH$a g§ndm`M§
åhUyZ gwhmg d ñdmVrOmZo A§Jmda KoVb§. 30 Zmoìh|~abm Vo àyq\$JM§ H$m_
2 àmñVm{dH$

Ë`m§Zr g§ndb§ Am{U VodT>çmV AK{Q>V KS>b§. AË`§V AZno{jV arVrZo


gwb^mVmB© Joë`m.
gwb^mVmB© Joë`mZ§Va Am_M§ g§ñWoM§, e§H$a ~«÷o g_mO{dkmZ J«§Wmb`mM§,
H$m_ WmoS§>\$ma {dñH${iV Pmbob§ Amho. nU gw~moY n[aM`M§ àH$meZ H$am`M§
ho _mÌ R>abob§ hmoV§. gwb^mVmBª~amo~a Vo àH$meZ Zì`m nÕVrZ§ H$am`M§
Ag§hr Am_M§ R>abob§ hmoV§. Vo EH$ doJù`m àH$maM§ nmD$c Amho. Amåhr
H$mhr àVr N>mnUma AmhmoV. àVr N>mnUma Zmhr Ag§ Zmhr. nU Ë`mM~amo~a
Ë`mÀ`m OmoS>rZo, Amåhr Vo nwñVH$ npãbH$ S>mo_oZ_Ü`o, B§Q>aZoQ>da B©-n~
åhUyZ, nrS>rE\$ åhUyZ Q>mH$V AmhmoV. Am{U Vo H$moUmbmhr S>mD$ZcmoS>
H$am`bm, Ë`mMo EŠgßQ>©²g H$am`bm, Vo N>mnm`bm, AJXr Vo N>mnyZ {dH$m`bm
XoIrb Amåhr nadmZJr XoV AmhmoV. AQ> EH$M. Vo Á`m àVr S>mD$ZcmoS>
H$aVrb, N>mnVrb, {dV[aV H$aVrb, Ë`m§Zm ømM AQ>r bmJy nS>Vrb. Ë`m§Zr
Oa Vr àV Hw$Umbm {Xbr Va KoUmè`mbm Vr àV {dH$Vm Ambr nm{hOo,
N>mnVm Ambr nm{hOo qH$dm dmQ>b§ Va ZwgVrM XoVm Ambr nm{hOo. Vr àV
KoUmè`mM§ ho ñdmV§Í` A~m{YV am{hb§ nm{hOo.
\«$s gm°âQ>doAa _yìh_|Q> gmaI§ Amho ho. Ë`mV ho A{^àoV Amho H$s kmZ ho
Iwb§ AgV§, Hw$UmÀ`mhr _mbH$sM§ ZgV§, Ë`mbm "H$m°nramB©Q>' ZgVmo. åhUyZM
gwb^mVmBªZm ho Zì`m àH$maM§ B©-àH$meZ _ZmnmgyZ nQ>b§ hmoV§. AmO eodQ>r
2 \o$~«wdmar 2018 amoOr gwb^mVmBªÀ`m OÝ_{XZr Amåhr Ë`mM§ `m nÕVrZ§
B©-àH$meZ H$aV AmhmoV. {edm` _mŠg©À`m OÝ_mÀ`m {ÛeVmãXrM§ ho df©
Amho. Ë`mM§hr gwb^mVmBªZm Aàyn dmQ>b§ AgV§. ho B©-àH$meZ Am_À`mgmR>r
gwb^mVmBªÀ`m àVrÀ`m H¥$VkVoM§ EH$ nmD$c Amho, Am_Mr AmXam§Obr
Amho.
Am_À`m brahmegranthalaya.org `m g§Ho$VñWimda OmD$Z Vwåhr ho nwñVH$
S>mD$ZbmoS> H$ê$ eH$Vm.

2 \o$~«wdmar 2018, nwUo gwhmg nam§Ono, AÛ¡V noS>UoH$a, A{_V ZmaH$a


{dœñV, e§H$a ~«÷o g_mO{dkmZ J«§Wmb`
Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶ 3

Xþgè¶m Amd¥ÎmrÀ¶m {Z{‘ÎmmZo

Jobr H$mhr df} "Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶' gmR>r dmT>˶m à‘mUmV
{dMmaUm hmoV Amho. ¶m dfu ˶mÀ¶m àH$meZmbm Vrg df} hmoVrb. ¶m
H$mimV àM§S> KS>m‘moS>r hmoD$Z Joë¶m AmhoV. gmo{dEV ¶w{Z¶ZÀ¶m
{dKQ>ZmZ§Va ^m§S>dbr ì¶dñWoMo d {dMmam§Mo à^wËd BVHo$ n¸o$ Pmë¶mgmaIoo
{XgV hmoVo {H$ ‘m³g©Mm {dMma AmVm Zm‘eofM Pmbm Ago dmQ>mdo. Joë¶m
Xhm dfmªV ‘mÌ OmJ{VH$ ‘§XrVyZ CØdbobo A[aï,> ImD$Om (ImOJrH$aU,
CXmarH$aU, OmJ{VH$sH$aU) YmoaUm§{déÕMo dmT>Vo bT>o Am{U X{jU
A‘o[aHo$Vë¶m Zdg‘mOdmXr Midir ¶mgma»¶m Jmoï>t‘wio ‘m³g©À¶m
{dMmam§Zm nwÝhm EH$Xm ‘hÎd àmá hmoV Amho. ¶m nmíd©^y‘rda hr Xþgar
Amd¥Îmr H$mT>V AmhmoV.
¶m Amd¥Îmr‘ܶo nwñVH$mVrb ‘yi ‘OHy$a ~ìh§er VgmM R>odbm Amho. Joë¶m
Vrg dfmªVrb KS>m‘moS>tMm H$mhr nam‘e© KoVbm AgVm Va Mm§Jbo Pmbo
AgVo na§Vw ho ~Xb BVHo$ ‘moR>o AmhoV H$s Vmo EH$m ñdV§Ì J«§WmMm {df¶
Amho. nwñVH$mÀ¶m aMZoV H$mhr ~Xb Ho$bo AmhoV. Q>rnm nwñVH$mÀ¶m eodQ>r
KmbʶmEodOr à˶oH$ àH$aUmÀ¶m eodQ>r KmVë¶m AmhoV. gm‘mݶ dmMH$m§Zm
AS>Wim R>ê$ eHo$b Agm J{UVmMm ^mJ bhmZ Q>mB©nmV d WmoS>m OmñV
g‘mg gmoSy>Z N>mnbm Amho, Vmo H$R>rU dmQ>ë¶mg JmiVm ¶oB©b.
‘yi nwñVH$ {IioOwiUrÀ¶m H$mimV N>mnbobo hmoVo. A^¶ T>‘T>oao ¶mZo >gd©
‘OHy$a nwÝhm Q>§H$boIZ H$ê$Z g§JUH$ àUmbrV AmUbm. ‘mPr nËZr
ñdmVrOm, AZ§V ’$S>Ho$, g§Ü¶m ’$S>Ho$, XÎmm XogmB©, {dZ¶m ‘m. h., gwb^mVmB©
~«÷o ¶m§Zr nwñVH$mÀ¶m nwZa©MZo~Ôb MMm© Ho$br, gyMZm {Xë¶m. ApídZr ^mdo
¶m§Zr ‘w{ÐVo Vnmgbr.
‘yi nwñVH$mà‘mUo ¶m Amd¥ÎmrMohr ñdmJV hmoB©b Aer ImÌr Amho.
2 \o$~«wdmar 2018, nwUo gwhmg nam§Ono
àH$meH$mMo XmoZ eãX

1983 gmc _mŠg© _¥Ë¶yeVmãXr df© åhUyZ OJ^a JmOco. _mŠg©-E§JëgMm


H$å`w{ZñQ> _°{Z\o$ñQ>mo 1848 gmcr àH$m{eV Pmcm Am{U OJ ~XcÊ`mMr
VmH$X Amnë`m hmVmV Amho Agm {dídmg {Z_m©U H$aUmar àoaUm Ë`m
H$mimV AZoH$ `wamonr` amï´>m§V Pw§OUmè`m H$m_Jma MiditZm {_imcr.
Ë`mZ§Va 1867 _Ü`o _mŠg©Mm "Xmg H$m{nQ>mc' J«§W àH$m{eV Pmë`mZo
H$m_JmadJu` H«$m§VrMm emór` g¡Õm§{VH$ nm`m KmVcm Jocm.
_mŠg©Mm gwà{gÕ ^m¡{VH$dmXr, Û§ÛmË_H$ Xme©{ZH$ ({\$cm°gm°{\$H$c) Ñ{ï>H$moZ
Am{U B{Vhmg _r_m§go~ÔcMm ^m¡{VH$dmXr Ñ{ï>H$moZ Ë`mÀ`m gd©M
{cImUm_Ü`o g_m{dï> Amho. na§Vw "H°${nQ>c' _Yrc Ë`mÀ`m {dícofUmZo
^m§S>dcemhr~Ôc d H$m_Jma H«$m§Vr~Ôc H$mT>coco {ZîH$f© ho g¡Õm§{VH$,
d¡km{ZH$ ÑîQ>çm àñWm{nV hmoVmV. H$maU "H°${nQ>c' _Ü`o _mŠg©Zo ^m§S>dcr
CËnmXZì`dñWm {VÀ`m g_J« ñdê$nmV {dícofUmgmR>r KoVcocr Amho. {Vcm
AmYma^yV g§~§Y, Ë`m_Yrc g§JVr/{dg§JVr. H$m_Jmam§Mo ñWmZ, C^r
amhUmar ^m§S>dcr {dH$mgmMr {Xem d J{V{Z`_ Vmo {VWo H$mQ>oH$moanUo VnmgyZ
Amncr g‘mO {dícofU nÕVr H$gmbm bmdVmo. B{Vhmgm~ÔbMm d
OJm~ÔbMm ˶mMm Ñ{ï>H$moZ ^m§S>dcemhr ì`dñWoÀ`m {dícofUm_Yrc
{gÕm§Vm_Ü`o O¡dnUo A§V^y©V hmoVmo. "H°${nQ>c' _Yrc {dícofU O_og Yaco
Zmhr Va _mŠg©Zo ^m§S>dcemhr~Ôc H$mT>coco {ZîH$f© ho Ho$di AmXe©dmXr,
_ZmoamÁ¶_` (`wQ>mo{n`Z) {ZîH$f© R>adco OmD$ eH$VmV. Vo IwÔ ^m§S>dcr
ì`dñWoÀ`m g_J« g¡Õm§{VH$ {dícofUmVyZ C^o amhV Zgë`m_wio Ë`m§Mr
dmñVd OrdZmVrc {gÕVm ZmH$macr OmD$ eH$Vo. WmoS>Š`mV "H°${nQ>c'
_Yrc _mŠg©À`m {dícofUm_m\©$VM _mŠg©À`m Ñ{ï>H$moZmcm d {ZîH$fm©Zm nyU©
d¡km{ZH$ A{Yð>mZ cm^Vo.
H°${nQ>c_Ü`o Oo {dícofU Ho$co Amho Vo _w»`V: ^m§S>dcemhrÀ`m CX`mMo d
J{V{Z`_m§Mo Amho. Ë`m_wio "H°${nQ>c' J«§W hm ^maVr` g§X^m©V {deof àñVwV
H$gm R>aVmo Agm àý CnpñWV Ho$cm OmVmo. nU ho cjmV KoVco nm{hOo H$s,
Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶ 5

OmJ{VH$ nmVirda ^m§S>dcemhrMm nJS>m ~gyZ ^maVmgmaIo Xoe Ë`mV


AmoT>co Joë`mda "H°${nQ>c' _Yrc _yc^yV AÝdofU nÕVrMm AmYma KoVcm
VaM AmnUmg AmOÀ`m Am{W©H$-amOH$s` eº$s¨Mm AW© cmdVm `oB©c.
_mŠg©À`m H$mimV Xþgam EH$ àý CnpñWV Ho$cm OmV hmoVm. {ZåZ^m§S>dcr
Xoe ^m§S>dcemhr AdñWoVyZ Joë`mdaM VoWo H«$m§VrOÝ` n[apñWVr {Z_m©U
hmoB©c H$s Ë`m{edm` {ZåZ^m§S>dcr AdñWoH$Sy>Z g_mOdmXr ì`dñWoH$S>o
H«$m§VrH$maH$ _mJ©H«$_U H$aVm `oB©c? `m{df`r ~aoM dmX§J _mOyZ `m g§X^m©V
_mŠg©Mr ^y{_H$m H$m` hmoVr `m~m~V a{e`Z {dMmad§Vm§Mm _mŠg©er
nÌì`dhmahr Pmcm hmoVm. Am{U Xoe-H$mc n[apñWVrnaËdo Ë`m~m~VMm
{dMma ìhmd`mg hdm, `m§{ÌH$ nÕVrZo g§H«$_U AdñWm§Mr An[ahm`©Vm J¥hrV
YaUo ~amo~a Zmhr Aer _mŠg©Mr ^y{_H$m hmoVr. "H°${nQ>c' _Yrc d¡km{ZH$
Ñ{ï>H$moZ d {dícofUnÕVr AmË_gmV Ho$ë`mg Eo{Vhm{gH$ An[ahm`©VoÀ`m
ImoS>çmV AS>Hy$Z nS>Ê`mMo H$maU Zmhr, Va Ë`m AmYmao dñVwpñWVrMo
gO©H$VoZo AÝdofU H$aVm `oB©c.
"H°${nQ>c' `m J«§WmÀ`m VrZhr I§S>m§Mo g_J« ^mfm§Va H$m°. dg§Vamd Vwinwio
`m§À`m àXrK© n[al_mZo _amR>r dmMH$m§nwT>o Amcoco Amho. na§Vw `wamonr`
g§X^m©~m~VMr An[a{MVVm, nm[a^m{fH$ eãXmVrc AS>MUr Am{U J«§WmMr
gw_mao 2000 nmZm§Mr ì`már `mgma»`m AS>MUt_wio H°${nQ>c J«§W _amR>r
dmMH$m§Zm AOyZhr Vgm XþJ©_M am{hcm Amho. H°${nQ>cMm gw~moY n[aM`
_amR>r dmMH$m§Zm CncãY ìhmdm, Ë`mVrc _yc^yV g§H$ënZm Am{U Ë`m§Mm
AmOMm g§X^© ñnï>nUo nwT>o `mdm `mMr {ZH$S> Jocr AZoH$ df} OmUdV hmoVr.
ømgmR>r {ZH$amZo à`ËZ Pmco nm{hOoV Ago 1983 gmcr—_mŠg©
_¥Ë`yeVmãXrdfu J«§Wmc`mZo R>a{dco. ho H$m_ hmVr KoÊ`mgmR>r EH$m ~mOycm
H°${nQ>c d _mŠg©À`m Xme©{ZH$ d BVa {cImUm§Mm gImoc Aä`mg hdm,
H°${nQ>c_Yrc J{UVr _m§S>Ur AmË_gmV H$aÊ`mgmR>r J{UVemómMo ZoQ>Ho$
AmH$cZ hdo Va Xþgè`m ~mOycm l{_H$m§À`m Miditer ZmVo hdo, Am{U
_amR>r {cImUmV gwJ_Vm hdr. `mgmR>r EH$M Zmd S>moù`mg_moa hmoVo, Vo
åhUOo Am_Mo {_Ì gwhmg nam§Ono øm§Mo. Ë`m§À`m ~amo~a {dMma{d{Z_` hmoD$Z
gwhmg nam§Ono `m§Zr hr O~m~Xmar ñdrH$macr. gìdm dfm©À`m H$mimV Ë`m§Zr
AË`§V n[al_nyd©H$ g_W©nUo `m J«§WmMo {cImU nwao Ho$co. øm J«§WmV
H°${nQ>cMm Ho$di n[aM` Zmhr Va ^m§S>dcr AW©emór` _m§S>UrÀ`m _`m©Xm
6 àmñVm{dH$

XmIdyZ _mŠg©À`m {dícofUmMo d¡{eîQ>ç ñnï> Ho$co Amho. _mŠg©Zo Ë`mÀ`m


H$mimV Ho$coë`m _m§S>UrV ^a KmcyZ Ë`mÀ`m H$mhr g§H$ënZm {dH${gV
H$aÊ`mMm à`ËZ {d{dY _mŠg©dmXr {dMmad§Vm§Zr Joë`m 50-60 dfm©V Ho$cm
Amho. hr ZdrZ _m§S>Ur {dMmamV KoD$Z àñVwV J«§WmVrc {ddaU Ho$coco Amho.
16 Am°JñQ> 1867 cm _mŠg©Zo "H°${nQ>c' J«§WmÀ`m n{hë`m I§S>mMr eodQ>Mr
_w{ÐVo VnmgyZ N>nmB©gmR>r O_©Zrg nmR>{dcr. 16 Am°JñQ> 1984 amoOr
H°${nQ>cMo gwJ_ {ddaU _amR>r dmMH$m§nwT>o R>odÊ`mg Amåhmg {deof AmZ§X
dmQ>V Amho. _amR>r dmMH$ øm J«§WmMo AmñWoZo dmMZ-_ZZ-qMVZ H$aVrc,
Am{U ^maVmVrc AmOÀ`m AmìhmZm§Zm {^S>Ê`mÀ`m V`mar_Ü`o H°${nQ>cÀ`m
{dMmanÕVrMm `Wm`mo½` Cn`moJ H$ê$Z KoVrc Agm Amåhmg {dœmg dmQ>Vmo.

16 Am°JñQ> 1984 gwb^m


^m ~«÷o
e§H$a ~«÷o g_mO{dkmZ J«§Wmc`, nwUo
coIH$mMo _ZmoJV

_mŠg©Mm {dMma ñdrH$maë`mZ§VaXoIrc AZoH$ df} _r _mŠg©À`m "Xmg


H$m{nQ>mc'cm hmV Kmcm`cm YOmdcmo ZìhVmo. amOH$s` MM}À`m Am{U
g§Kfm©À`m X~mdmZo _cm àW_ Ë`mcm hmV Kmcmdm cmJcm. Ë`m n{hë`m
à`ËZmV _r Oo_Vo_ gmR> EH$ nmZo dmMon`ªV _mPr X_N>mH$ Pmcr Am{U Vmo
à`ËZ {VWoM H$moc_S>cm. VmoM _r AmO Vw_À`mg_moa "H°$pnQ>c' ~Ôc EH$
nwñVH$ KoD$Z `oV Amho!
Ago KS>mdo `mV EH$ J_Vrera A§V{d©amoY Va AmhoM, nU EH$ J§^ra
{Q>ßnUrhr A§V^y©V Amho. _mÂ`mgmaIrM AZoH$m§Mr JV hmoV Agoc. _cm
{ZXmZ B§J«Or `oV hmoVo d "H°${nQ>c' ~Ôc _cm CncãY Pmcoco ~aoM {cImU
_cm _XVH$maH$ R>aco. _mÂ`m H$moc_S>coë`m n{hë`m à`ËZmnmgyZ Vo ho
nwñVH$ {c{hÊ`mn`ªV dmQ>Mmc H$aVmZm AmO _mŠg©À`m "H°${nQ>c' gmaIo
nwñVH$ AmË_gmV H$aÊ`m_Ü`o {H$Vr AS>Wio C^o am{hcoco AgVmV `mMm
_cm AZw^d Amcm. `m AS>Wù`m§Mo ^mZ R>odyZ Vo eŠ` {VVHo$ H$_r hmoVrc
Aem VèhoZo ho nwñVH$ {chm`Mm à`ËZ Ho$cocm Amho. Varhr ho nwñVH$
dmMVmZm qH$dm "H°${nQ>c' _wimV dmMVmZmhr Ë`m§Mr _m{hVr Cn`moJr nS>oc
åhUyZ `m nyd©MM}Mm àn§M _m§S>cm Amho.
"H°${nQ>c'_Yrc _mŠg©À`m {dícofU nÕVrMm EH$ H$mQ>oH$moa àdmh Amho,
gwédmVrer d Ame`mer B_mZ amIUmar Ë`mV EH$ g§JVr Amho. _mPm n{hcm
à`ËZ H$moc_S>bm H$maU ‘bm {VMo ^mZ ZìhVo. Á`m amOH$s` MM}À`m
g§X^m©V _r "H°${nQ>c' dmMm`cm KoVco hmoVo Vr H$m_JmadJm©À`m
ñWmZm~ÔcMr hmoVr. Am{U Vã~c XrS>eo nmZm§n`ªV H$m_JmadJm©Mm C„oIM
ZìhVm! AmVm nÕVr~Ôc ^mZ Amë`mda Ë`mMo H$maU H$iVo Amho.
{dícofUmÀ`m JaOoVyZ C^o amhrc VoìhmM _mŠg© nwT>Mm àý CMcV Mmccm
hmoVm. _cm _mÌ {ZîH$fm©cm nmoMm`Mr KmB© hmoVr. _mŠg©Mr nÕVr _cm Jm¡U
dmQ>V hmoVr.
8 àmñVm{dH$

_mŠg©À`m {dícofU nÕVr~ÔcMo ^mZ R>odyZ Vr AmË_gmV H$aUo ho H$mhr


Jmoï>t_wio OmñV H$R>rU ~ZVo. {JèhmB©H$ åhUyZ AmnU OmVmo Voìhm dñVy ZrQ>
doï>ZmV hmVmV nS>ë`mer H$maU AgVo, Vr H$moU Am{U H$gm ~ZdVmo
`mÀ`mer Amnco H$m` H$V©ì`? hr _mZ{gH$Vm d¡Mm[aH$ joÌmVhr H$m_ H$ê$
eH$Vo. {dMma AmË_gmV H$am`cm OmVmZm AmH$f©H$ doï>ZmVrc {ZîH$fmªZm
OmñV ‘hÎd AgVo, Vo {ZîH$f© H$moUr H$go H$mT>co Ë`m nÕVrcm ‘hÎd amhV
Zmhr. AZ² Aer _mZ{gH$Vm Amnë`m ^modVmcÀ`m àMma _mÜ`_m§_YyZ gVV
Amnë`m_Ü`o {PanV AgVo.
Xþgar ~m~ gwc^rH$aUmÀ`m \$m`Úm-VmoQ>çm§er g§~§{YV Amho. _mŠg©Mm
AW©emór` {dMma gwc^ H$ê$Z gm§JUmar AmO AZoH$ nwñVHo$-nwpñVH$m
AmhoV, AZoH$ Aä`mgdJmª_YyZhr ho H$m_ hmoVo. Am{U ho AË`§V ‘hÎdmMo
Amho. H$maU AemVyZM _mŠg©Mm {dMma gd©Xÿa ngê$ eH$Vmo d EH$m
gm_y{hH$ eº$scm OÝ_ XoVmo. nU `m \$m`Úm~amo~a H$mhr Am§V[aH$ _`m©Xmhr
`oVmV. gyÌ~Õ {ZîH$fm©À`m ñdê$nmV Oo _m§S>co OmD$ eH$Vo Ë`mcm OmñV
‘hÎd `oVo. Am{U Ago {ZîH$f© AZoH$Xm ñdm`ÎmnUo, Ë`m Ë`m {ZîH$fm©nwaVr
nmœ©^y_r {Z_m©U H$ê$Z _m§S>Uo Amdí`H$ ~ZV OmVo. _mŠg©À`m g_J«VoMr,
{dícofU nÕVrMr d¡{eîQ>ço _mJo gaHy$ eH$VmV. gwc^rH$aUmÀ`m `m
_`m©Xm§Mo ^mZ R>odm`Mo Va {ZîH$f© n[a{MV AgyZhr Vmo {ZîH$f© {dícofUmÀ`m
àdmhmV Zo_Š`m OmJr H$m d H$gm Amcm `mMo OmUrdnyd©H$ ^mZ R>odmdo
cmJVo.
_mŠg©À`m Ñ{ï>H$moZmcm d¡km{ZH$ A{Yð>mZ XoUmao "H°${nQ>c' _Yrc {dícofU
ho gd©gmYmaUnUo _mŠg©Mo AW©emó g_Oco OmVo. ho EH$m AWu Iao Amho,
nU AY©gË` Amho. _mŠg©Mo \$º$ AW©emó g_OyZ KoÊ`mÀ`m AnojoZo
"H°${nQ>c' dmMy cmJco Va {dícofUmMm \$ma WmoS>m ^mJ AmË_gmV hmoVmo
Am{U {dícofU OmñV Xþ~m}Y d H$R>rU dmQy> cmJVo.
Iao Va _mŠg©cm AW©emómZo ñdV:gmR>r doMyZ KoVcoco g§Hw${MV joÌ d
Ë`mMr ñdm`ÎmVm XmoÝhr _mÝ` ZmhrV. Ë`mÀ`mgmR>r ‘hÎdmMm Amho Vmo
CËnmXZ ì`dhma. CËnmXZmÀ`m Amdí`H$Vo_YyZ _mUgo Oo g§~§Y ~m§YVmV
Ë`mVyZ Ë`m§Mo OrdZ gdmªJrUnUo H$go KS>V OmVo hm Ë`mÀ`mg_moaMm àý
Amho, Eo{Vhm{gH$ ^m¡{VH$dmXmMr ~¡R>H$ ˶mV A§V^y©V Amho. Ë`m_wio Ë`mÀ`m
{dícofUmV AW©emñÌmÀ`m g§Hw${MV nR>S>rV Z ~gUmam _OHy$a d g§X^© gVV
Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶ 9

`oV AgVmo. AW©emóm~ÔcÀ`m g§Hw${MV H$ënZm H$m`_ R>odyZ "H°${nQ>c'


dmMco Va `m _OHw$amnmgyZ H$mhr {eH$Uo Va eŠ` ZgVoM, CcQ> Ago g§X^©
EH$ AS>Wim, Xþ~m}YVm åhUyZ g_moa `oVmV. _mŠg©À`m g_J«VoMo ^mZ R>odyZ
Cn`moJ H$ê$Z KoVcm Zmhr Va _mŠg©Mr g_J«VmM EH$ AS>Wim ~ZVo!
_mŠg©À`m H$mimV ^m§S>dcr ì`dñWoMo gdm©V {dH${gV ñdê$n d H|$ÐñWmZ
n{ü_ `wamonmV hmoVo. Ë`m_wio gmh{OH$M "H°${nQ>c' _Yrc {cImU ho n{ü_
`wamon_Yrc Am{W©H$-gm_m{OH$-amOH$s`-d¡Mm[aH$ joÌmVrc KS>m_moS>tÀ`m d
{dMmaàdmhm§À`m g§X^m©Zr g§n¥º$ Amho. AmO ^maVmgma»`m XoemVrc,
{deofV: B§J«Or Z OmUUmè`m dmMH$mcm ho g§X^© d VËg§~§Yr c{jV Agcoco
_wÔo g_OÊ`mg d nyU©nUo AmË_gmV H$aÊ`mg AË`§V H$R>rU OmVo. dmñV{dH$
H$m°. dg§Vamd Vwinwio `m§Zr AË`§V n[al_nyd©H$ _mŠg©À`m "H°${nQ>c'À¶m VrZ
I§S>m§Mo ^mfm§Va _amR>rV CncãY H$ê$Z XoÊ`mMo ‘hÎdmMo H$m`© Ho$co Amho.
na§Vw Vo g_OyZ KoÊ`mg darc AS>MUt_wio _`m©Xm nS>VmV.
darc àH$maÀ`m gd© H$maUm§Mm H$_rV H$_rV AS>Wim ìhmdm d {Okmgy
dmMH$mMo _mŠg©À`m "H°${nQ>c' _Yrc {dMmamer ZmVo OmoS>co Omdo hm `m
nwñVH$mMm CÔoe Amho. _mŠg©À`m Ñ{ï>H$moZmVrc AÜ`möV J¥hrVo d ‘wÔo B.
Jmoï>r nwT>o `mì`mV d R>gmì`mV `m Ñï>rZo nwñVH$mMr aMZm Ho$cr Amho. ~è`mM
{R>H$mUr nyU© `wamonr` g§X^© Q>miyZ Ë`mVrc \$º$ _wÔo KoVco AmhoV. {OWo
`wamonr` g§X^© dmnaco AmhoV {VWo WmoS>Š`mV nmœ©^y_r {Z_m©U H$aÊ`mMm
à`ËZ Ho$cm Amho. _mŠg©Mm H«$m§{VH$maH$ d¡km{ZH$ Ñ{ï>H$moZ "H°${nQ>c'À`m
^¸$_ AmYmamda AmË_gmV H$aUo `m_wio OmñV gmono OmB©b Aer Anojm
Amho. Ë`m~amo~aM Á`m§Zm _mŠg©Mo "H°${nQ>c' _wimV dmMyZ hm Ñ{ï>H$moZ n¸$m
H$amdm Ago dmQ>V Agoc Ë`m§Zmhr `mVyZ _XV hmoB©c.
nwñVH$ gw~moY Amho nU "PQ>nQ>' nÕVrZo dmMÊ`mgmaIo _mÌ Zmhr. Hw$R>cohr
nwñVH$ ho eodQ>r EH$ _mÜ`_ AgVo. Ë`mMm Ame` nwZ{Z{_©V H$aÊ`mgmR>r
dmMH$mcm {Xcocr ghH$m`m©Mr hmH$ AgVo. _mŠg©À`m {dMmam§gmaIm
_ycJm_r, g_J« {dMma _m§Sy> nmhUmè`m nwñVH$m~Ôc Va ho AmUIrZM Iao
R>aVo.
10 àmñVm{dH$

nwñVH$mMm ZH$mem : Hw$R>o, H$m` gmnS>oc/gmnS>Uma Zmhr


nwñVH$mV Hw$R>o H$m` gmnS>oc `mMm "ZH$mem' `m H$m_r _XVH$maH$ R>aoc.
{d^mJ-1, {d^mJ-2 d n[a{eï>o Ago nwñVH$mMo VrZ _w»` ^mJ nS>VmV.
_mŠg©À`m "H°${nQ>c' À`m n{hë`m I§S>mMm n[aM` {d^mJ-1 _Ü`o Amho.
"H°${nQ>c'À`m Mma I§S>m§n¡H$s _mŠg©Zo g§nyU© g§nm{XV Ho$cocm d ñdV:À`m
AIË`marV _wÐUmgmR>r V`ma H$ê$Z N>mncocm hm EH$_od I§S> Amho. Vmo EH$m
n[anyU© nwñVH$mÀ`m ñdê$nmV dmMVm `oVmo d ^mdy eH$Vmo. _mŠg©À`m
{dícofUmMm _Ü`dVu àdmh nH$Sy>Z {d^mJ-1 hm XoIrc dmMH$m§Zm EH$m
nyU© nwñVH$mgmaIm ñdV§ÌnUo dmMVm `oB©c.
{d^mJ-1$ ~Ôc EH$m eŠ`VoMr XIc KoUo Oê$arMo dmQ>Vo. "H°${nQ>c'À`m
n{hë`m I§S>mV gwédmVrcmM H«$`dñVy d n¡gm `m§~ÔcMr gdm©V ‘hÎdmMr nU
H$R>rU àH$aUo `oVmV. nwñVH$m_Ü`o hm ^mJ n{hë`m VrZ àH$aUm§_Ü`o g_m{dï>
Amho. Ë`mÀ`m~Ôc H$mhr AS>MU ^mgy cmJcr Va _cm AZw^dmVyZ Cn`moJr
nS>cocr nÕV Cn`wº$ R>aoc ({VMo lo` H$mc© H$m°e© `m O_©Z _mŠg©dmÚmcm
OmVo.) hr n{hcr àH$aUo àW_ \$º$ dmMyZ H$mT>mdrV, g_Ooc {VVH$m Ë`m§Mm
g§X^© R>odmdm, nU Vm~S>Vmo~rZo nyU© g_OyZ KoÊ`mV X_N>mH$ H$ê$Z KoD$ Z`o.
{d^mJ-1 nyU© Pmë`mda Vr nwÝhm dmMmdrV. _mPm AZw^d Agm Amho H$s
Ago Ho$ë`mZo Vmo _OHy$a OmñV Mm§Jcm g_OVmo d Ë`mMo ‘hÎdhr OmUdVo.
nwñVH$mMm {d^mJ-2 hm {d^mJ-1$nojm WmoS>m H$R>rU Amho. Ë`m_Ü`o
"H°${nQ>c'À`m Xþgè`m d {Vgè`m I§S>mVrc {ZdS>H$ ‘hÎdmÀ`m _OHw$amMm
g_mdoe Ho$cocm Amho. AmO hm ^mJ ‘hÎdmMm Amho H$maU _mŠg©À`m
_¥Ë`yZ§Va _mŠg©da hmoUmè`m Q>rHo$Mm à_wI amoI hm `mM _OHw$amda AgVmo.
Ë`m_wio `m _OHw$amMm g_mdoe H$aUo d Ë`m~ÔcÀ`m _mŠg©À`m _¥Ë`yZ§Va
CX²^dcoë`m Q>rHo$Mm nam_f© KoUo ho ‘hÎdmMo ~ZVo. _mŠg©darc hr Q>rH$m
J{UVmda AmYmacocr Agë`m_wio {VMm nam_f© KoVmZm H$mhr J{UVmMmhr
g_mdoe H$amdm cmJcm Amho. _mÌ Vo Hw$R>ohr àmW{_H$ ~rOJ{UVmÀ`m
nbrH$S>o OmV Zmhr. AS>MU Amë`mg da C„oIcocr nwZdm©MZmMr nÕV
BWohr Cn`moJr nS>oc.
_mŠg©À`m "H°${nQ>c' _Ü`o gainUo g_m{dï> Zgcoë`m na§Vw ‘hÎdmÀ`m qH$dm
H$R>rU ^mJm§Mm n[a{eï>m§_Ü`o g_mdoe Ho$cocm Amho. n{hë`m n[a{eï>m_Ü`o
Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶ 11

_mŠg©Mr dmXJ«ñV "Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr àd¥Îmr' H$mQ>oH$moa J{UVr nÕVrZo


{gÕ Ho$cr Amho. _mŠg©À`m `m {ZîH$fm©Mr hr Zdr {gÕVm Amho. Ë`mM~amo~a
nwñVH$mÀ`m {d^mJ-2 _Ü`o eodQ>À`m àH$aUmV `mM nÕVrZo "Z\$m
KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr' {gÕ Ho$cr Amho.
Xþgè`m n[a{eï>m_Ü`o AmO ~hþM{M©V R>aUmè`m EH$m ‘hÎdmÀ`m
{dMmaàdmhmMm nam_f© KoVcocm Amho. eoVr {déÕ CÚmoJ `m {d^mJUrMm
g§X^© (Am{U \$º$ g§X^©) KoD$Z Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m {gÕm§Vm§À`m AmYmao
EH$m joÌmH$Sy>Z Xþgè`m joÌmMo (CÚmoJ {déÕ eoVr, eha {déÕ IoS>o, g§K{Q>V
{déÕ Ag§K{Q>V joÌ) emofU hmooVo Ago _m§S>Umè`m {dMmaàdmhm§Mm Ë`mV
nam_f© KoVcocm Amho.
{Vgè`m n[a{eï>mV {d^mJ-2 _Ü`o _yë`mÀ`m ^mfoV dU©Z Ho$coco Zâ`mMo
dmQ>n ho àË`jmV qH$_VrVrc ê$nm§Vam_m\©$V Q>ßß`mQ>ßß`mZo H$go hmoVo ho
XmIdUmar J{UVr à{Vê$no g_m{dï> Ho$br AmhoV.
Mm¡Ï`m n[a{eï>mV {ó`m§Mm àý d _yë`{gÕm§V `m g§X^m©V KaH$m_m~m~V EH$
XrK© nU ‘hÎdmMr _m§S>Ur Amho. _mŠg© ór_wº$sMm nwañH$Vm© Agcm Var
KaH$m_mMm _yë`{gÕm§Vm_Ü`o H$gm A§V^m©d hmoVmo `mMr g¡Õm§{VH$ VnmgUr
_mŠg©Zo Ho$cocr AmT>iV Zmhr. hm àý ‘hÎdmMm R>aVmo H$maU KaH$m_ ho
{ó`m§Mo ór `m ZmË`mZo CËnmXZ ì`dhmamVrc ì`dÀN>oXH$ H$m_ R>aVo. AmO
hm àý ‘hÎdmMm ~Zcm Amho. `m n[a{eï>m_Ü`o _mŠg©À`m _yë`{gÕm§VmÀ`m
_ycJm_r dmnamVyZ KaH$m_m_m\©$V {ó`m§Mo hmoUmao emofU ho ^m§S>dcr
emofUmMm EH$ O¡d ^mJ åhUyZ C^o amhVmZm Amnë`mcm AmT>ioc.
nwñVH$mVrc Q>rnm `m _w»`V: EImÚm _wX²ÚmÀ`m VnerbmÀ¶m qH$dm
Jw§VmJw§VrÀ`m n¡cy§Mr XIc KoÊ`mgmR>r dmnaë`m AmhoV. EImXm ~maH$mì`mMm
_wÔm _hÎdmMm AgyZXoIrc Vmo {dícofUàdmhmV ~gV Zgoc Va Aem
_wX²Úm§gmR>rXoIrc Q>rnm Amcoë`m AmhoV.
nwñVH$mV doVZ d l_eº$sÀ`m _yë`mÀ`m ê$nm~Ôc g{dñVa VnmgUr Zmhr.
Ë`mM~amo~a Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m {gÕm§Vm§n¡H$s doVZm_Yrc V\$mdVrda
AmYmacoë`m {gÕm§Vm§Mr XIc KoVcocr Zmhr. `mMr XmoZ H$maUo AmhoV.
_mŠg©Zo AJmoXa "H°${nQ>c' gmR>r Omo AmamIS>m V`ma Ho$cm hmoVm Ë`mn¡H$s \ma
WmoS>m ^mJ eodQ>r Vmo g_m{dï> H$ê$ eH$cm. `m AmamIS>çm_Ü`o doVZ, l_,
12 àmñVm{dH$

emgZ, Am§Vaamï´>r` ì`mnma, OmJ{VH$ ~mOmanoR> `m gd© {df`m§Zm àË`oH$s


EH$ ñdV§Ì I§S> `moOcm hmoVm. Ë`m_wio IwÔ "H°${nQ>c' _Ü`oM doVZm~m~V
\$ma WmoS>m _OHy$a Amho. Ë`m~amo~aM `m àýmcm Ý`m` Úm`Mm Va AmO
{dH${gV Pmcocr doVZnÕVr, loUr, _mZ{gH$-emar[aH$ l_m§Mr {d^mJUr
BË`mXr AZoH$ Jmoï>tMr XIc KoUo Amdí`H$ hmoVo. H$maU AmO _mŠg©da `m
gd© Jmoï>rMm g§X^© KoD$ZM Q>rH$m hmoVo. `m~m~VtV {H$_mZ EH$ nyU© g¡Õm§{VH$
AmamIS>m Var C^m amhUo JaOoMo Amho d Vo _mÂ`m gÜ`mÀ`m j_Vo~mhoaMo
Amho. `m XmoÝhr H$maUm§_wio doVZmÀ`m ê$nmÀ`m _yi g¡Õm§{VH$ VnmgUr
n{cH$S>o `m àýmcm nwñVH$m_Ü`o doJio ñWmZ {Xcoco Zmhr.
nwñVH$m_Ü`o {Za{Zamù`m ^m§S>dcr {dMmaàdmhm§Mm C„oI qH$dm Cn`moJ hm
_w»`V: _mŠg©À`m _Ü`dVu gyÌm§Mr gwñnï> g_O `oÊ`mÀ`m Ñï>rZo Ho$cm Amho.
C„oIcoë`m {dMmaàdmhmMm qH$dm Ë`mVrc EImÚm {dMmad§VmMm {dMma hm
àË`j C„oIcoë`m gyÌm§nojm OmñV ì`mnH$, Jw§VmJw§VrMm d A§V{d©amoYr Amho ho
cjmV KoUo Amdí`H$ Amho. {Za{Zamù`m {dMmaàdmhm§Mo nyU© Eo{Vhm{gH$
qH$dm g¡Õm§{VH$ _mnZ Ë`m C„oIm§_Ü`o gm_mdcoco Amho Agm Oamhr Xmdm
Zmhr. ho _mnZ H$aUo EH$ doJio d _moR>o H$m_ Amho. Vo `m nwñVH$mÀ`m H$joV
Z gm_mdUmao Amho. Ë`m_wio ^m§S>dcr d AW©emór` {dMmam§Mo Ë`m§À`m
Eo{Vhm{gH$ {dH$mgmÀ`m ómoVmV g¡Õm§{VH$ _mnZ H$aUmam "H°${nQ>c'À`m
Mm¡Ï`m I§S>mÀ`m {VÝhr ^mJmVrc _OHw$amMm g_mdoe nwñVH$mV Zmhr.
Xþgè`m _hm`wÕmZ§VaÀ`m àXrK© VoOrÀ`m H$mimZ§Va 1966-67 À`m gw_mamg
Am§Vaamï´>r` nmVirda ^m§S>dcemhrcm EH$m Imoc A[aï>mZo J«mgco d Vo A[aï>
AOyZhr aS>V-IS>V Mmcy Amho. Xþgè`m _hm`wÕmVyZ ~mhoa `oVmZm
^m§S>dcemhrZo Amnë`m _ºo$Xmar-gm_«mÁ`dmXr ê$nmV EH$ ZdrZ AdñWm
JmR>cr hmoVr. dmgmh{VH$ Xoem§À`m ñdmV§Í`g§J«m_m§_YyZ Am{U nyd© `wamonr`
Xoem§_Yë`m d MrZgma»`m BVa Xoem§_Yë`m H$å`w{ZñQ> ZoV¥ËdmImcrb
H«$m§Vr_YyZ {VÀ`mVrc eº$sMo g§VwcZhr nma ~XcyZ Jococo hmoVo. Ë`mVyZ
H$m_Jma-H$ï>H$ar g_yhm§À`m MiditMo d {dMmam§Mo EH$ Zdo nod \w$Q>co
Amho. _mŠg©À`m {dMmam§Mm à^md dmT>V Amho. _mŠg©À`m g_W©H$m§_Yrc d
H$m_Jma-H$ï>H$ar g_yhm§À`m Midir_Yrc _mŠg©À`m {dMmam~ÔcMr MMm©,
dmX d g§Kf©XoIrc dmT>V Amho. ZdZì`m gm_m{OH$, d¡Mm[aH$ joÌmV hr
KS>m_moS> hmoV Amho. ZdZì`m g_yhm§À`m AmemAmH$mjm§Mm g§X^© Ë`mcm
Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶ 13

{Z_m©U hmoV Amho. _mŠg©Mo AàH$m{eV gm{hË` COoS>mV `oV Amho d CncãY
hmoV Amho. _mŠg©À`m {dMmam§~Ôc Mmcy Agcoë`m MMm©/dmX/g§Kfm©_Ü`o
C_Q>Umè`m Ñ{ï>H$moZm§Mr ì`már, d¡{eîQ>ço d g§»`m dmT>cocr Amho. _mŠg©Mm
{dMma gd©Xÿa nmoMV Amho, g_mOOrdZmMr OmñVrV OmñV A§Jo ì`mnrV Amho.
Iè`m AWm©Zo Vmo EH$ g_J« OrdZ Ñ{ï>H$moZ ~Zy nmhVmo Amho Agmhr `m
KS>m_moS>tMm AW© Amho. `m KwgiUr_YyZ _mŠg©À`m {dMmam~Ôc {dnwc
{cImU Am§Vaamï´>r` nmVirda Pmco Amho d Ë`mVrc ~aoM B§J«OrV CncãY
Pmcoco Amho. _mÂ`mda `m gm{hË`mMo \$ma _moR>o F$U Amho.
lo`{ZX}e
_mŠg©À`m "H°${nQ>c'À`m Aä`mgm_Ü`o nS>Ê`mMr _cm Á`m_wio àoaUm {Z_m©U
Pmcr Ë`m§Mm `m{R>H$mUr lo`{ZX}e H$aUo ‘hÎdmMo Amho. 1966-67 Z§VaÀ`m
Zì`m dmVmdaUmV "_mJmodm' _m{gH$m^modVr KS>V Agcoë`m KS>m‘moS>r d
ehmXo ^mJmVrc "l{_H$ g§KQ>Zo'Mo H$m‘ ¶m§_Yrc _mÂ`m gh^mJm_wioM
_mÂ`m_Ü`o hr àoaUm {Z_m©U hmoD$ eH$cr. Ë`m~amo~aM Ë`m H$mimV Om`ag
d amo{hUr ~mZmOr d Ë`m§À`m ^modVr O_cocr _§S>ir Oo _m§S>V, Vo nQ>V
Zgco Var Ë`m§Mm hr gd© MMm© _ycJm_r àým§À`m nmVirda ZoÊ`mMm
lo`{ZX}ehr ‘hÎdmMm Amho.
`m nwñVH$mÀ`m {Z{_©VrMo lo` _mÌ àm_w»`mZo gwc^m ~«÷o d AZ§V \$S>Ho$
`m§Zm Úmdo cmJoc. gwc^mVmBªZr _wimV ho nwñVH$ {c{hÊ`mMr H$ënZm
gwMdcr, AmIUrnmgyZ g_márn`ªV gd© _OHw$amda Vnercdma MMm© Ho$cr,
àw\o$ VnmgÊ`mnmgyZ àH$meZmMr d ì`dñWmnZmMr gd© _w»` O~m~Xmar
CMccr d J«§Wmc`mV\}$ Vo àH$m{eV Ho$co. _wX²ÚmÀ`m àË`oH$ n¡cy~Ôc
Vnerbdma ñnï>Vm Ambr nm{hOo ¶m AZ§VmÀ`m AmJ«hm‘wio nwñVH$mÀ`m
H$mQ>oH$moanUmV ‘moR>r ^a nS>br Amho. Ë`mZo ì`dñWmnH$s` YmdnirMmhr
~amM ^mJ gm§^micm. `m XmoKm§er Pmcoë`m Vnercdma MMo©_YyZ ~amM
H$ƒm _OHy$a Jimcm, cjmV Z Amcoco g¡Õm§{VH$ _wÔo nwT>o `oD$Z ñnï> Pmco
d _m§S>Ur gwYmacr. Ë`m§Mo Am¡nMm[aH$ Am^ma _mZyZ Ë`m§Mm An_mZ _cm
H$am`Mm Zmhr`, \$º$ Vw_À`mn`ªV Ë`m§Mo lo` nmoMdm`Mo Amho.
JmoIco BpÝñQ>Q>çyQ>À`m àm. ~mnQ>m§Zr gd© _gwXm ZOaoImcyZ KmVcm,
‘hÎdmÀ`m Jmoï>r Vnmgë`m, d àñVmdZm {chÿZ {Xcr. gwYra ~oS>oH$aZo A§{V_
14 àmñVm{dH$

_gwXm ZOaoImcyZ KmVcm d Oê$a VoWo Xþ~m}Y aMZoVyZ Zo_H$m H$moUVm AW©
nmoMdm`Mm Amho Vo AmoIiyZ `mo½¶ Vo ~Xc Ho$co. Ë`m{edm` {dO` H$mÝhoao,
g§Ü`m \S>Ho$, nwéfmoÎm_ nmZgo, am. n. ZoZo, AemoH$ _Zmoha, _wº$m _Zmoha, XÎmm
XogmB©, {dZ`m Xoenm§S>o, _oYm WÎmo, gwOmVm JmoR>moñH$a, Hw$_ma {eamiH$a, dmhé
gmoZdUo d BVam§Zrhr AZoH$doim _gwÚmMm {Za{Zamim ^mJ dmMyZ Ë`mda
{Q>ßnUr Ho$cr. _wº$m _ZmohaZo gyMr H$aÊ`mV _XV Ho$cr. lr. kmZoœa d
M§ÐeoIa Hw$S>co Am{U Ë`m§Mo ghH$mar `m§Zr _mÂ`m gd©àH$maÀ`m H$mJXm§da
gd©àH$maÀ`m Ajam_Ü`o {c{hcoë`m _OHw$amer PJS>V {IioOwiUr Ho$cr.
nwñVH$mMo ~aoMgo H$m_ _r KarM Ho$co. VoìhmÀ`m A{Z`{_V doim, H$mJXm§Mm
ngmam, àmg§{JH$ {MS>{MS> ho KamMm ^mJ ~Zco hmoVo d Ë`mÀ`mer KaÀ`m
gdmªZr OwidyZ KoVco. BVHo$ H$s Am_À`m N>moQ>çm _wcrÀ`m—F$VmÀ`m Ñï>rZo
nmR>H$moè`m H$mJXm§Zm EH$ Zdm AW© àmá Pmcm—~m~mcm {dMmaë`m{edm` Z
dmnam`Mo H$mJX!
eodQ>r EH$ IoXOZH$, VWmH${WV ImOJr lo`{ZX}ehr H$am`Mm Amho. Ë`mcm
"lo`' åhUm`Mo H$m hmhr àýM Amho. hm lo`{ZX}e Amho _mÂ`mer Am`wî`
~m§YyZ KoVcoë`m _mÂ`m nËZrMm—ñdm{VOmMm. `m nwñVH$mgmR>r Amdí`H$ Vo
{cImU _r AmË_gmV Ho$co Vo Am_À`m ghOrdZmÀ`m gwédmVrÀ`m H$mimV.
Ë`mdoir _cm OmUdV ZìhVo H$s `m _mÂ`m C_u \w$cV AgVmZm {VÀ`m C_u
_mÌ _maë`m OmV hmoË`m, Zìho, Ë`m H$mimV _mÂ`m C_u \w$cÊ`mcm VmoM
AmYma hmoVm. {VZo Ë`m{déÕ ~§S> Ho$co, Ë`mZ§Vahr ~amM H$mi hr Jmoï> _cm
^mdcr ZìhVr. ór_wº$s Midirer d {cImUmer Amcocm g§~§Y d
ñdm{VOmMo Ë`mAmYmao ~§S> `m XmoÝhrMmhr _cm amOH$maUm~ÔcMr g_J«
OmUrd `oÊ`m_Ü`o ^mJ Amho. AZ² Ë`m_wioM {VÀ`m Am`wî`mMr H$mhr df}
\w$H$Q> OmUo ho `m nwñVH$mgmR>r _r d¡Mm[aH$ {eXmoar Jmoim H$aÊ`mMm AmYma
Agmdo ho Zm|XUo Amdí`H$ R>aVo. nwéfr dM©ñddmXmZo g§n¥º$ n[apñWVr_Ü`o
_mŠg©Mo {dMma ñdrH$macoë`m EImÚmcm Agmhr "lo`' {ZX}e H$amdm cmJVmo`
hr `m ì`dñWodaMr EH$ {Q>ßnUrhr R>amdr.
gwhmg nam§Ono
9, gd}e hmD$qgJ gmogm`Q>r, JmoqdXZJa, R>mUo (nyd©)
àñVmdZm

àñVwV J«§W "H°${nQ>c' Mo ^mfm§Va Zmhr, qH$dm Ë`mMr g§{já Amd¥Îmrhr Zmhr.
H°${nQ>cMo Vo EH$ gw~moY {ddoMZ Amho. "H°${nQ>c'À`m n{hë`m I§S>mVrc gd©
{df` Ë`mV Amcoco AmhoV. Xþgè`m Am{U {Vgè`m I§S>mVrc {ZdS>H$ {df`
MM}cm KoVcoco AmhoV. Ë`m§Mr {ZdS> H$aVmZm _mŠg©À`m _yë`{gÕm§VmÀ`m
Ñï>rZo AË`§V ‘hÎdmÀ`m d AmO dmXJ«ñV R>acoë`m àým§da OmUrdnydH©$ ^a
{Xcocm Amho. Ë`m_Ü`o _yë`-qH$_V ê$nm§VaUmMm àý, Zâ`mMo dmQ>n,
gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa d Ë`m XamVrc KgaUrMr àd¥Îmr `mg§~§Yr {ddoMZ
Ho$coco Amho.
àñVwV J«§WmMo coIH$ lr. gwhmg nam§Ono ho {ejUmZo `§Ì{demaX AmhoV.
{dÚmnrR>mVyZ {Xco OmUmao AW©emómMo {ejU Ë`m§Zr KoVcoco Zmhr. EH$m
narZo ho Mm§Jco Amho H$maU Ë`m_wio Ë`m§À`m {dMmamda qH$dm {ddoMZmda
àñWm{nV AW©emñÌmVrc nR>S>rÀ`m {dMmanÕVrMr nwQ>o MT>cocr ZmhrV.
_mŠg©À`m "H°{nQ>c' Mo {ddoMZ H$aVmZm AJXr ghO gwc^ e¡crV _mŠg©À`m
AW©emómMm Ë`m§Zr _amR>r dmMH$mcm n[aM` H$ê$Z {Xcocm Amho. _mŠg©cm
A_wH$M åhUmd`mMo Amho qH$dm åhUmd`mMo Zmhr Ago A{^{ZdoenyU©
{ddoMZ àñVwV J«§WmV AmT>iUma Zmhr. qH$dm _mŠg©À`m AW©emómMo
gwc^rH$aU H$aÊ`mÀ`m hì`mgmZo Ë`m§Zr _mŠg©da Amncr AmdS>Vr _Vo qH$dm
H$ënZm cmXcoë`m ZmhrV. _mŠg©À`m AW©emñÌmÀ`m A§Va§Jmdarc Amncr
nH$S> Oamhr {T>cr nSy> Z XoVm _mŠg©cm A{^àoV Agcocm Ame` Ë`m§Zr
gm_mÝ` dmMH$mn`ªV, Ë`mcm g_Ooc Aem ^mfoV g_W©nUo nmoMdcocm Amho.
AmO _mŠg©Mm Aä`mg {dÚmnrR>r` ñVamdarc {dÛmZ _moR>çm à_mUmda H$arV
AmhoV. ho Ogo naXoem§Vrc {dÚmnrR>mV hmoV Amho Vgo Amnë`mH$S>ohr hmoV
Amho. _mŠg©À`m {dMmamMr XIc {dÚmnrR>mV KoVcr OmV Amho hr EH$m
narZo _mŠg©À`m {dMmamMo ‘hÎd Xe©{dUmar KQ>Zm Amho. _mŠg©darc {dÛmZ
_§S>itZr Ho$coco {cImU JwUmË_H$ Am{U g§»`mË_H$ X¥ï>rZr g_¥Õ hmoV Amho.
16 àmñVm{dH$

nU EH$ Jmoï> Iar. ho {cImU gm_mÝ` _mUgmnmgyZ Xÿa OmV Amho. Ë`m
{cImUmVrc {dícofUmMr nmVir, ^mfm, _m§S>UrMr J{UVr` nÕV `m
gdmª_wio _mŠg©darc {cImU A_yV© nmVirda hmoV Amho Ago dmQ>Vo.
_mŠg©cm {dÚmnrR>mV AmUyZ Ë`mcm gm_mÝ` _mUgmnmgyZ, Á`mÀ`mgmR>r Ë`mZo
AW©emó {c{hco Ë`m H$m_JmadJm©nmgyZ Ë`mcm Xÿa R>odco OmV Amho Ago
dmQ>Vo. lr. nam§Ono `m§Zr Amnë`m gw~moY e¡crVrc {ddoMZmZo _mŠg©cm nwÝhm
H$m_Jmam§À`m g_OwVrÀ`m H$joV AmUco Amho. ho H$aUo Amdí`H$ hmoVo.
_mŠg©gma»`m {dÛmZmcm `mMr OmUrd hmoVr åhUyZ Ë`mZo H$m_Jmam§gmR>r,
Ë`m§Mr OmUrd àJë^ ìhmdr, ^m§S>dcemhr AW©ì`dñWoVrc Amnco ñWmZ
Ë`m§Zr AmoiImdo Am{U Amnco B{VhmgXÎm _mZdr {d_moMZmMo H$m`©
S>moignUo VS>rg Ý`mdo åhUyZ Amnë`m {cImUmMm ngmam _m§S>cm. AmOÀ`m
H$m_Jma MidirZo _mŠg© nwÝhm hmVr ¿`m`cm nm{hOo. lr. nam§Ono `m§Mm
àñVwV J«§W Ë`m Ñï>rZo Q>mH$coco Amnë`mH$S>rc ‘hÎdmMo nmD$c R>amdo.
(1)
_mŠg©Mo AW©emó g_J«nUo g_OyZ KoÊ`mgmR>r _mŠg© AW©emómH$S>o Á`m
n[apñWVrV dicm qH$dm Ë`mcm OmUrdnyd©H$ dimdo cmJco Vr n[apñWVr
g_OyZ KoVcr nm{hOo. Iao Va _mŠg© hm B{Vhmg Am{U VÎdkmZmMm {dÚmWu.
J«rH$ B{VhmgmVrc EH$m H$mcI§S>mVrc VÎdkmZmda S>m°ŠQ>aoQ>gmR>r Ë`mZo à~§Y
{c{hcm. S>m°ŠQ>aoQ> {_idyZ ~m°Z {dÚmnrR>mV àmÜ`mnH$nX {_idÊ`mMr Ë`mMr
_Zrfm hmoVr. nU VËH$mcrZ O_©Zr_Yrc amOH$s` n[apñWVr_wio _mŠg©cm
àmÜ`mnH$mMr OmJm {_imcr Zmhr. Ë`mZ§Va àM{cV ì`mdhm[aH$ {df`m§À`m
{Z{_ÎmmZo _mŠg©Zo Amncr _Vo _m§S>Ê`mgmR>r nÌH$m[aVoV nXmn©U Ho$co. ˶m
H$mimV H«$m§{VH$mar {dMmad§Vm§Zm O‘©Zr‘ܶo nÌH$m[aVm ho EH$ A_moc _mÜ`_
Am{U eó dmQ>V hmoVo. nÌH$m[aVm Am{U gm_m{OH$ dmñVd `m§Mm g§~§Y
OdiMm AgVmo. àM{cV àým§À`m MM}VyZ _mŠg© Ë`m àým§À`m amOH$s`
~mOyH$S>o dicocm Amho. "èhm`Zreo Ëgm`Qw>§J' `m dV©_mZnÌmMm g§nmXH$
Pmë`mZ§Va _mŠg©Zo hmVmicoë`m gm_m{OH$ àým§À`m ~wS>mer Ë`mcm àW_
amOH$s` Am{U Z§Va Am{W©H$ ^y{_H$m Agë`mMo ñnï> OmUdy cmJco. Ë`mcm
ho OmUdco H$s AmOdaÀ`m Ë`mÀ`m {cImUmVyZ àým§À`m Am{W©H$ ~mOyMm
{dMma nyU©nUo gwQ>cm hmoVm. `mg§~§Yr nwT>o Ë`mZo Ago {c{hco Amho H$s
"1842-43 gmcr "èhm`Zreo Ëgm`Qw>§J' Mm _r g§nmXH$ AgVmZm g_mOmVrc
Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶ 17

Am{W©H$ {hVg§~§Ym§{df`r Á`m AZoH$ MMm© MmcV AgV Ë`mV ^mJ KoÊ`mMo
AS>MUrMo àg§J _mÂ`mda Amco. O§JcmVrc cmH$S>mÀ`m Mmoar{df`r Am{U
O_rZ-Ow_ë`mÀ`m dmQ>Ur{df`r èhmB©Z àm§{VH$ g^oV Á`m MMm© MmcV,
_moPoc {OëømVrc eoVH$è`m§À`m n[apñWVrer g§~§{YV {cImUmdê$Z
"èhm`{Zeo Ëgm`Qw>§J' {déÕ gaH$maZo CKS>cocr _mohr_ Am{U eodQ>r Iwcm
ì`mnma d CÚmoJY§Úm§Zm g§ajU XoUmar OH$mV-Zr{V BË`mXrdarc MM}_wio
1
n{hë`m§XmM Am{W©H$ àým§darc MM}H$S>o cj nwa{dUo _cm ^mJ nS>co.'
nÌH$m[aVoÀ`m H$mimV _mŠg©À`m hohr cjmV Amco H$s amÁ`g§ñWo{df`rMr
Ë`mZo hoJocnmgyZ KoVcocr H$ënZm Am{U àË`jmVrc amÁ`g§ñWm `mV
V\$mdV nS>V hmoVr. amÁ`g§ñWm gd©M gm_m{OH$ àýmV ImOJr {hVg§~§YmMo
g§ajU H$aUmar ^y{_H$m KoV hmoVr. O§JcmVrc cmH$S>mÀ`m Mmoarg§~§Yr ZdrZ
H$m`Úmda {c{hVmZm Ë`mcm gm_m{OH$ dJmªÀ`m ApñVËdmMr Am{U Ë`m§À`m
à^mdmMr OmUrd Pmcr. hoJocàUrV amÁ`g§ñWoMo H$m`© gmd©{ÌH$ {hV
OnÊ`mMo Amho nU àË`jmV _mÌ amÁ` ImOJr _mcH$s h¸$m§Mo ajU H$arV
Amho. Ë`m_wio H$m`ÚmÀ`m VÎdmMm Va ^§J hmoVmoM nU _mZdr VÎdm§Mmhr ^§J
hmoVmo Ago Ë`mZo _m§S>co Amho. O§Jcmgma»`m gmd©O{ZH$ g§nÎmrda ImOJr
_mcH$s Am{U R>oHo$Xmar Vm~m Amho Am{U Ë`m ì`dñWoÀ`m ajUmMo H$m_
amÁ`g§ñWm H$arV Amho `m dñVwpñWVrZo amÁ`g§ñWoMo dJu` ñdê$n _mŠg©cm
H$iyZ MwH$co. àM{cV àým§darc {cImU H$aVmZm g_mOmVrc dJm©Mo
ApñVËd, ImOJr _mcH$sh¸$mÀ`m g§ajUmMo amÁ`g§ñWm H$arV Agcoco
H$m`©, ImOJr _mcH$s VÎdmg§~§Yr njnmVrnUmMo H$m`ÚmMo ñdê$n,
CËnmXZmÀ`m gmYZm§nmgyZ nyU©nUo d§{MV hmoV Mmccocm Am{U AÝ`mæ`
ì`dñWoMm ~ir hmoV Agcocm Jar~ dJ© BË`mXr n[apñWVrMr _mŠg©Mr
OmUrd Vrd« hmoV hmoVr. "Á`y§À`m àým§'darc n{hë`m coImV _mŠg©Zo amOH$s`
2
{d_moMZ Am{U _mZdr {d_moMZ `m§Vrc g§~§Y ñnï> Ho$cm Amho. namË_^yV
Pmcoë`m _mZdOmVrMo Ë`mcm H$m_JmadJm©V Xe©Z Pmco. `m H$mimVrc EH$m
{Z~§YmV Va Ë`mZo ñnï> {c{hco Amho H$s H$m_JmadJ©M ñdV:Mo {d_moMZ H$ê$
eHo$c Am{U VoM _mZdOmVrMo {d_moMZ hmo`.
^m§S>dcemhr ì`dñWoVrc H$m_JmadJm©À`m H$irÀ`m ñWmZmMm _mŠg©cm emoY
cmJcm Am{U n°[agÀ`m dmñVì`mV VoWrc H$m_Jma g§KQ>Zm§er g§nH©$
Amë`mda dmñVdmMo Ë`mÀ`m {dMmamcm g_W©Z {_imco. nU ho dmñVd Am{U
18 àmñVm{dH$

Ë`mVrc VmUo~mUo Ë`mcm AOyZ EH$m gwg§JV aMZoV ~gdVm Amco ZìhVo.
Amnë`m nwT>rc àý H$moUVm Amho `mMr _m§S>Ur Ë`mZo \$m°`a~m°Idarc
AH$amì`m gyÌmV aoIrdnUo Ho$cr hmoVr, "VÎdkmÝ`m§Zr {d{dY VèhoZo OJmMm
AW© cmdcm Amho. nU Iam àý Vo OJ ~XcÊ`mMm Amho.' AmVmn`ªV Ë`mMo
{dMma{dœ O_©Z VÎdkmZ Am{U \«|$M g_mOdmX `m§Zr ì`mncoco hmoVo.
n°[ag_Ü`o Amë`mda Ë`mZo B§p½ce A{^OmV AW©emómMm Aä`mg gwê$
Ho$ë`mda Ë`mÀ`m {dMmamcm EH$ ZdrZ {_Vr {_imcr. O_©Z VÎdkmZ, \«|$M
g_mOdmX Am{U B§p½ce A{^OmV AW©emó `m {Ì{_VrZo Ë`mMr {dMmagaUr
àJë^ hmoV Jocr. E§Joëg~amo~a {c{hcoë`m "{X O_©Z Am`{S>Am°cm°Or' `m
nwñVH$mV Ë`mZo hoJocnmgyZ KoVcoë`m Û§ÛmË_H$ {dH$mgarVrMr Jw§\$U
Eo{Vhm{gH$ ^m¡{VH$dmXmÀ`m _m§S>UrV Ho$cr. AdKr g_mOaMZm H$er AgVo,
Vr H$er ~XcVo `mMr _m§S>Ur, ñd:À`m H$ënZm ñnï> H$aÊ`mgmR>r Ë`mZr
darc JǤWmV Ho$cr Amho.
_mŠg©À`m nÕVr {df`H$ MM}V AmUIr EH$ Jmoï> cjmV R>odcr nm{hOo.
daVr AmnU nm{hco Amho H$s hoJocÀ`m VÎdkmZmVrc amÁ`g§ñWoÀ`m
ñdê$nmg§~§YrMr g§H$ënZm Am{U hoJocZo Ho$coco VËH$mcrZ O_©Z amÁ`g§ñWoMo
g_W©Z ho _mŠg©cm Ë`mÀ`m nÌH$m[aVoVrc AZw^dm§Vr cQ>Ho$ dmQy> cmJco.
na§Vw hoJocÀ`m VÎdkmZmVrc H«$m§{VH$maH$ Ame` {Od§V R>odyZM hoJocÀ`m
nÕVrZo dmñVdmMm CcJS>m H$aVm `oB©c Ago Ë`mMo {Z{üV _V ~Zco hmoVo.
hoJocMo {ZîH$f© ZmH$mê$Z hoJocMr {dMmanÕVr _mŠg©cm ñdrH$mam`Mr hmoVr.
Ë`mgmR>r Ë`mcm Vr {dMma nÕVr nwÝhm Yyga A_yVm©VyZ ~mhoa H$mTy>Z R>mog
dmñVdmÀ`m nm`mda C^r H$amdr cmJcr.
Eo{Vhm{gH$ ^m¡{VH$dmXmÀ`m _m§S>UrZ§Va am{hco hmoVo Vo H$m_ åhUOo Ë`m§Vrc
{dícofU nÕVr àË`jmVrc g_mOmcm cmdyZ XmI{dUo. nwT>rc gd©
Am`wî`^a _mŠg© Vo H$m_ H$arV hmoVm. Ë`m H$m`m©Mm `emoq~Xÿ åhUOo
"H°${nQ>c' Mr C^maUr.
nU ho cjmV R>odco nm{hOo H$s 1842-43 _Ü`o _mŠg© AW©emñÌmH$S>o
dië`mnmgyZ Vo "H°${nQ>c' Mr aMZm hmoB©n`ªV Vã~c n§Mdrg dfm©Mm H$mi
Jococm Amho. `m H$mimV _mŠg©À`m AW©emómMr KS>U nm`ar nm`arZo H$er
hmoV Jocr `mÀ`m R>iH$ ImUmIwUm Ë`mZo "H°${nQ>c' nydu {c{hcoë`m J«§Wm§VyZ
{XgyZ `oVmV. _mŠg©À`m AW©emómMm gImoc Aä`mg H$aUmè`m§Zm "H°${nQ>c'
Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶ 19

ì`{V[aº$ Á`m J«§Wm§Mo n[aercZ H$amdo cmJoc Ë`m§Mm C„oI H$aUo `oWo
I{MVM C{MV R>aoc. Vo JǤW Ago,
1) BH$m°Zm°{_H$ A±S> {\$cm°gm°{\$H$c _°Ý`wpñH«$ßQ>g² Am°\$ 1844.
2) {X nm°ìhQ>u Am°\$ {\$cm°gm°\$s (1846)
3) {X H$å`w{ZñQ> _°{Z\o$ñQ>mo (1848)
4) {X J«w§S´>rO (1857)
5) E H$m°pÝQ´>ã`yeZ Qw> {X {H«${Q>H$ Am°\$ nmo{c{Q>H$c BH$m°Zm°_r (1859)
darc n¡H$s (1) Am{U (4) ho J«§W Va OJmcm _mhrV Pmco Vo Joë`m
AY©eVH$m§V Am{U Ë`m§Mr B§p½ce ^mfm§Vao à{gÕ Pmcr Vr Joë`m drg-
n§Mdrg dfm©V. AcrH$S>o _mhrV Pmcoco ho J«§W AW©emómcm EH$
VÎdkmZmË_H$ Am{U _mZdr g§X^© nwa{dUmè`m Ñ{ï>Zo A{Ve` Ame`g_¥Õ
AmhoV. _mUgmcm A~m{YV ñdmV§Í`mMo AmœmgZ XoUmar Zdr g_mOì`dñWm
H$er Agmdr `m g§~§Yr _mŠg©Zo Ho$coco Am{U AmOÀ`m H$mimcm _mJ©Xe©H$
hmoVrc Ago gyMH$ A{^àm` darc XmoZ J«§WmV nXmonXr Ñï>rg nS>VmV.
dmñVdmMm ^oX H$ê$Z Ë`mÀ`m ncrH$S>o nmhÊ`mMr _mŠg©Mr Ë`mVrc
B{VhmgewÕ Ñï>r W¸$ H$ê$Z gmoS>Umar Amho. åhUyZ Va AmOÀ`m AZoH$
àým§da {dMma H$aVmZm _mŠg©À`m {cImUmVrc _mJ©Xe©H$ g§X^© CnH$maH$
R>aVmV.
_mŠg©Mm AW©emómÀ`m AÜ``ZmMm àma§^ Pmcm Vmo pñ_W, [aH$mS>m}, Ooåg
{_c à^¥VtÀ`m AW©emómdarc {cImUmVyZ. _mŠg©À`m Ago cjmV Amco
H$s VËH$mcrZ AW©emó VmoH$S>o, {df`mÀ`m Jmä`mcm hmV Z KmcUmao Amho.
VËH$mcrZ AW©emómÀ`m nÕVr, Ë`mMm hoVy `mg§~§Yr _mŠg©Zo Amncr Q>rH$m
"BH$m°Zm°{_H$ Am{U {\$cm°gm°{\$H$c _°Ý`wpñH«$ßQ>g² Am°\$ 1844' `m J«§WmVrc
n{hë`m {Z~§YmV Zm|Xdcocr Amho. Ë`m gdmªMr XIc KoUo Amdí`H$ AgyZhr
{dñVma^`mñVd `oWo Vgo H$aVm `oV Zmhr. AW©emómg§~§Yr Ë`mMr {Z{üV
H$ënZm ~Zcocr hmoVr. Vmo åhUVmo "_mÂ`m Aä`mgmVyZ _r Aem {ZîH$fm©àV
nmoMcmo H$s H$m`Úmda AmYm[aV g§~§Y qH$dm amOH$s` aMZm hr XmoÝhr Ho$di
Ë`m§À`mdê$Z qH$dm _mZdr _ZmÀ`m gd©gmYmaU {dH$mgmÀ`m AmYmao g_OyZ
KoVm `oUma ZmhrV. `m CcQ> OrdZmMm ^m¡{VH$ n[apñWVrV AR>amì`m
eVH$mVrc B§p½ce Am{U \«|$M {dMmad§Vm§à_mUo hoJoc Á`m§Mm "ZmJar g_mO'
20 àmñVm{dH$

`m g§koV g_mdoe H$aVmo Aem n[apñWVrV ZmJar g_mOmMo earaemó


amOH$s` AW©emómV emoYmdo cmJoc. `mMmM Aä`mg _r n°arg `oWo gwê$
3
Ho$cm Am{U nwT>o ~«wgoëg_Ü`ohr Mmcy R>odcm.' AW©emómcm Zdm Ame`,
Zdr nÕVr, Zdm KmQ> Úm`cm nm{hOo Am{U Ë`mMo ñdê$n H$m` Agco nm{hOo
`mMr ê$naoIm _mŠg©À`m _ZmV n¸$s Pmcr hmoVr. Ë`mcm AW©emó ghm
^mJmV _m§S>md`mMo hmoVo. Vo ^mJ Ago: ^m§S>dc, O_rZê$nmVrc _mc_Îmm,
doVZl_, amÁ`g§ñWm, Am§Vaamï´>r` ì`mnma Am{U OmJ{VH$ ~mOmanoR>.
àË`jmV _mÌ _yiÀ`m AmamIS>çmV \o$a~Xc H$ê$Z VrZM ^mJ åhUOo
"H°${nQ>c'Mo VrZ I§S> à{gÕ Pmco. Ë`mVrc n{hcm I§S> _mŠg©À`m h`mVrV
à{gÕ Pmcm. VX²Z§Va Ë`mÀ`m O_©Z, \«|$M, a{e`Z ^mfoVrc Amd¥Î¶mhr
{ZKmë`m. "H°${nQ>c'À`m Xþgè`m ^mJmMr Ë`mZo N>mnÊ`mgmR>r ~arM
OwidmOwid Ho$cr hmoVr nU _wÐU àV V`ma hmoÊ`mnyduM Ë`mMm _¥Ë`y Pmcm.
Ë`mZ§Va "H°${nQ>c' Mo nwT>rc XmoZ ^mJ _mŠg©Zo H$mT>cocr {Q>nUo gwg§JVnUo
cmdyZ E§JoëgZo à{gÕ Ho$co. nyduÀ`m AW©emómMo _mŠg©Zo Ho$coco {M{H$ËgH$
{dícofU, "{W¶arO Am°\$ ga²ßcg ìh°ë`y' `m {ÌI§S>mË_H$ J«§Wê$nmZo
_mŠg©À`m _¥Ë`yZ§Va Vã~c drg dfmªZr _yi O_©Z ^mfoV àW_ à{gÕ Pmco.
_mŠg©À`m h`mVrV "H°${nQ>c' ì`{V[aº$ "H°${nQ>c'Mr aMZm hmoB©n`ªV
AW©emómdarc Ë`mMo 1859 gmcr à{gÕ Pmcoco nwñVH$ åhUOo "E
H$m°pÝQ´>ã`yeZ Qw> {X {H«$[Q>H$ Am°\$ nmo{c{Q>H$c BH$m°Zm°_r' ho hmo`. `m J«§WmVrc
gmam Ame` "H°${nQ>c'À`m n{hë`m I§S>mV gmam§eê$nmZo gwédmVrcmM Amcocm
Amho. 1859 _Yrc J«§W AmOhr ‘hÎdmMm _mZcm OmVmo Ë`mMo H$maU Ago
H$s _mŠg©Zo OJmcm Oo AW©emó {Xco Ë`mMr Zm§Xr 1859À`m J«§WmZo Pmcr.
Am{U Xþgao åhUOo _mŠg©Zo AW©emómÀ`m nÕVr{df`r Ë`mV, n{hë`m§XmM
aoIrdnUo _m§S>Ur Ho$cocr Amho. Ë`m J«§Wmcm _mŠg©Zo {c{hcocr àñVmdZm
åhUOo AW©emómH$S>o AmnU H$m d H$go dicmo d Ë`mg§~§Yr Amncm
Ñ{ï>H$moZ H$moUVm d Vmo H$gm {gÕ Pmcm ho gm§JUmao _hÎdmMo AmË_d¥ÎmmË_H$
{cImU Amho.
(2)
_mŠg©Mo AW©emó A{^OmV AW©emómVyZM CnOco Agco Var Ë`m
XmoÝhr_Ü`o _yc^yV ñdê$nmMo \$aH$ AmhoV. AW©emómÀ`m C{Ôï>m{df`rM
~mobm¶Mo Pmco Va A{^OmV AW©emómMm AÜd¶y© A°S>‘ pñ‘W ¶mÀ¶m
Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶ 21

AW©emómMm hoVy "amï´>m§À`m g§nÎmrMr H$maUo Am{U ñdê$n' {dfX H$aÊ`mMm


hmoVm. AW©emómVrc _mŠg©Mo ñ\y${V©ñWmZ AgUmè`m S>opìhS> [aH$mS>m} `mÀ`m
AW©emómMm hoVy "CËnÞmMr dmQ>Ur R>a{dUmao {Z`_' ñnï> H$aÊ`mMm hmoVm.
_mŠg©À`m AW©emómMm hoVy "AmYw{ZH$ g_mOmÀ`m J{V{Z`_m§Mm CcJS>m'
H$aÊ`mMm hmoVm. àM{cV g_mOì`dñWm _mZd B{VhmgmÀ`m àdmhmVrc EH$
AdñWm Amho, Vr An[adV©Zr`, {ZgJ©XÎm ZgyZ ~XcUmar Amho. àË`oH$
AdñWocm CX²J_, {dH$mg Am{U A§V Amho ho Va _mŠg©dmXm§Vrc J¥hrV
Amho. ^m§S>dcemhr ì`dñWm {Ma§VZ ZgyZ Vr {VÀ`m {d{eï> H$m`©nÕVrVyZM
Zì`m Am{U A{YH$ àJV AdñWocm An[amh`©nUo OÝ_ XoUma Amho ho
XmIdyZ XoÊ`mgmR>r _mŠg©Zo Amnë`m AW©emómMr _m§S>Ur Ho$cr Amho.
A{^OmV AW©emómnwT>o ApñVËdmVrc ì`dñWm g_OyZ KoÊ`mMm CÔoe hmoVm.
Vr ì`dñWm H$er Amcr, H$m Amcr Am{U Ë`m AdñWoÀ`m ~XcmMr {Xem
H$moUVr Agoc `mMm {dMma Ë`m emómZo Ho$cm Zmhr. Am{U Vgm {dMma
H$aÊ`mMr _mŠg©Mr Va à{Vkm hmoVr. [aH$mS>m}À`m AW©emómV Am{W©H$
dmT>rÀ`m à{H«$`oV Zâ`mMm Xa KgaV OmÊ`mMr àd¥Îmr ñnï> H$ê$Z Ë`m_wio
^m§S>dcXmam§Zm ^m§S>dc Jw§VdUwH$sgmR>r nwaogo àcmo^Z amhUma Zmhr d eodQ>r
AW©ì`dñWm "pñWa AdñWoV' (ñQ>oeZar ñQ>oQ>) n[aUV hmoB©c Ago _m§S>co
Amho. `m "pñWa AdñWo'V H$m_Jmam§Mo doVZ Oo_Vo_ OJÊ`mgmR>r nwaoc BVŠ`m
nmVirda Agoc, Zdr Jw§VdUyH$ eyÝ` Agoc, cmoH$g§»`m dmT>rMm Xa
eyÝ`m~amo~a Agoc Aem VèhoMo g_mOmÀ`m {dH$mgmVrc A§{V_ Q>ßß`mdarc
AË`§V {ZamemOZH$, H$mioHw$Å> {MÌ a§Jdcoco Amho.
A{^OmV AW©emñÌ {gÕ H$aUmè`m pñ_W, [aH$mS>m}, {_c à^¥ÎmtÀ`m
AW©emómV Am{W©H$ dmT>rÀ`m à{H«$`oMm eodQ> g_mOmÀ`m "pñWa AdñWo'V
hmoB©c Ago _m§S>co Amho. _mÌ gd©M A{^OmV AW©emñÌkm§Mr "pñWa
AdñWo'Mr H$ënZm gmaIr Zmhr ho Iao. [aH$mS>m}À`m {dícofUmZwgma Vr
AdñWm {ZamemOZH$, X¡Ý`J^© Amho Va {_cÀ`m {dícofUmZwgma Vr EH$
Mm§Jcr, àJVrXe©H$ AdñWm Amho. A{^OmV AW©emómV g_mOmVrc dJmªMo
ApñVËd _mZcoco Amho. nU Ë`m_Ü`o Am{W©H$ {dH$mgmÀ`m à{H«$`oVyZ
hmoUmè`m ~Xcm_wio Ë`m Ë`m dJm©Mr à{V{H«$`m CXmgrZVoMr, {Z`VrMm Ý`m`
_wH$mQ>nUo ñdrH$maÊ`mMr {XgVo. "pñWa AdñWm' AQ>inUo `oUma AgVo
Am{U {Vcm eaU OmUo H«$_àmá AgVo.
22 àmñVm{dH$

g_mOmÀ`m {dH$mgmMo A{^OmV AW©emómMo darc {dícofU _mŠg©cm _mÝ`


Zmhr. Ë`mÀ`m _Vo Am{W©H$ dmT>rÀ`m à{H«$`oV CËnmXZ eº$s¨Mm, CËnmXZ
gmYZm§Mm {dH$mg àM§S> doJmZo hmoV OmVmo nU VmoM doJ nwT>o CËnmXZ
gmYZm§À`m ImOJr _mcH$sda AmYmacoë`m àñWm{nV CËnmXZ g§~§Ym§_wio
YmoŠ`mV `oVmo. ^m§S>dcemhrV Am{W©H$ {dH$mg hmoV AgVmZm gm_m{OH$
CËnmXZ Am{U ImOJr _mcH$s `m XmoÝht_Ü`o A§V{d©amoY AQ>i AgVmo.
Ë`mVyZ CX²^dUmè`m g§Kfm©VyZ Agm Zdm g_mO OÝ_Vmo H$s Á`mV
CËnmXZg§~§Y ho CËnmXZeº$sÀ`m {dH$mgmcm _XVH$maH$ R>aVmV Am{U
g_mOmÀ`m Aì`mhVnUo MmcV Amcoë`m àJVrMm Hw§${R>V Pmcocm _mJ©
_moH$im hmoVmo. B{VhmgmMr {Xem àJVrH$S>o ZoUmar AgVo. g_mOmÀ`m àJVrMr
{Xem A{^OmV AW©emó _m§S>Vo Ë`mà_mUo "pñWa AdñWo'àV ZoUmar ZgyZ
EH$m Zì`m àJV AdñWocm AQ>inUo OÝ_ XoUmar Amho Ago _mŠg©Mo
{dícofU {gÕ H$aVo. åhUOo AW©emómMm hoVy Am{U {dH$mgmMo A§{V_
\${cV `mg§~§Yr _mŠg©Mo AW©emó Am{U A{^OmV AW©emó `m§_Ü`o _yc^yV
\$aH$ Amho.
AW©emómMm hoVy, àM{cV AW©ì`dñWoMo B{VhmgmVrc ñWmZ, Zâ`mMm CJ_
d Zâ`mÀ¶m KQ>Ë`m XamÀ`m àd¥ÎmrMr H$maUo, ~oH$marMm àý, doVZdmT>rVrc
AS>ga, Am{W©H$ A[aï>o Am{U ^m§S>dcemhr AW©ì`dñWoMo A§{V_ ñdê$n
BË`m{X AZoH$ ~m~VrV _mŠg©Mr _m§S>Ur A{^OmV AW©emókm§À`m
_m§S>Urnojm doJir Amho. `mMo H$maU _mŠg©À`m AW©emómMo à`moOZ d nÕVr
_ycV: doJir AmhoV. ^m§S>dcemhr g_mOmÀ`m J{VJ^© {dH$mgà{H«$`oMm
Ë`mV gmH$ë`mZo {dMma Ho$cocm Amho.
(3)
àñVwV J«§WmV "H°${nQ>c' _Yrc n{hë`m I§S>mVrc gd© {df`m§Mr gm§Jmonm§J d
gmoXmhaU MMm© lr. nam§Ono `m§Zr Ho$cocr Amho. H$R>rU {df` gmonm
H$aÊ`mgmR>r Ë`m§Zr ì`dhmamVrc MnIc ~gUmar CXmhaUo {Xcr AmhoV.
CXm. "_yV©' Am{U "A_yV©' _mZdr l_ `m _mŠg©À`m AW©emómVrc g§H$ënZm
lr. nam§Ono `m§Zr A{Ve` gwJ_ arVrZo _m§S>coë`m AmhoV. "H°${nQ>c' _Yrc
n{hcr H$mhr àH$aUo AZoH$ Aä`mgH$m§À`m _Vo g_OÊ`mg A{Ve` AdKS>
AmhoV. nU lr. nam§Ono `m§Zr _amR>r dmMH$mgmR>r Vr gwJ_ Ho$cocr AmhoV d
nwT>rc àH$aUo Aä`mgÊ`m{df`r Ë`mMr CËgwH$Vm Am{U V`mar dmT>Vr amhrc
Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶ 23

Aem àH$mao {df`mMr _m§S>Ur Ho$cr Amho. "n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma'
ho àH$aU åhUOo AW©emómVrc AË`§V _hÎdmÀ`m nU dada gmÜ`m
dmQ>Umè`m g§H$ënZm gm_mÝ`m§Zm gwc^ dmQ>Vrc Aem arVrZo {dfX Ho$coë`m
AmhoV. n¡emMo ahñ` A{Ve` gwJ_nUo CH$cyZ XmI{dcoco Amho. BVa
J«§Wm§VyZ Aer _m§S>Ur ¹${MVM gmnS>oc.
"H°${nQ>c' _Yrc n{hcm ^mJ "H«$`dñVy Am{U n¡gm' `m{df`r Amho. lr.
nam§Ono `m§Zr Vmo ^mJ Amnë`m J«§WmÀ`m n{hë`m XmoZ àH$aUmV _m§S>cocm
Amho. "H°${nQ>c' _Yrc n{hë`m ^mJm~Ôc _mŠg© ñdV: Ago åhUVmo H$s,
"àma§^ Zoh_r AdKS> AgVmo ho åhUUo gd©M emóm§À`m ~m~VrV Iao Amho.
åhUyZ `m J«§WmVrc n{hco àH$aU, {deofV: Ë`mVrc H«$`dñVyMo {ddoMZ,
g_OÊ`mg AdKS> dmQ>oc. Ë`mVë`m Ë`mV _yë`mMm Ame` Am{U _yë`mMo
n[a_mU `m§À`m {ddoMZmMm ^mJ eŠ` {VVH$m gmonm H$aÊ`mMm _r à`ËZ
4
Ho$cm Amho.' lr. nam§Ono `m§Zr Ho$coco n{hë`m ^mJmVrc {ddoMZ, _wimVrc
Ame`mcm Y¸$m Z cmdVm \$maM Mm§Jco gmYco Amho.
"CËnmXZ eº$sMo ^m§S>dcr ê$n' Am{U "^m§S>dc g§M`mMo n[aUm_' hr
AZwH«$_o 14 d 15 dr àH$aUo A{Ve` Vn{ecmV {eê$Z _m§S>cocr AmhoV.
^m§S>dcemhr_Ü`o ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU (Am°aJ°{ZH$ H$m°ånmo{PeZ Am°\$
H°${nQ>c) dmT>Ê`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr AgVo. ^m§S>dcemhr {df`rÀ`m
_mŠg©À`m gd© {ZîH$fm©Mm hm Va EH$ narZo nm`mM Amho. _mŠg©Mr
AW©emómVrc hr _m§S>Ur Am{U Ë`mda AmYm[aV {ZîH$f© A_mŠgu`
AW©emókm§Zm A_mÝ` AmhoV. lr. nam§Ono `m§Zr _mŠg©À`m {ddoMZmMr
~maH$mB©Zo N>mZZr H$ê$Z _mŠg©À`m {dYmZm§Mr VH©$ewÕ _m§S>Ur {gÕ Ho$cocr
Amho. darc XmoZ àH$aUm§Vrc _m§S>Ur lr. nam§Ono `m§À`m _ycJ«mhr ì`mg§JmMr
gmj XoUmar Amho.
àñVwV J«§WmVrc Xþgè`m {d^mJmVrc H$mhr {df` g_OyZ KoVmZm—Ë`mVrc
{df`M AdKS> Agë`mZo—dmMH$mcm ~m¡{ÕH$ l_ KoÊ`mMr V`mar R>odm`cm
hdr. `oWrc _m§S>UrV J{UVr nÕVrMm dmna Ho$cocm Amho. Vmo An[amh`©M
Amho. nU Vo J{UV \$ma AdKS> Zmhr. coIH$mZo à_o`mVrc Am{U {gÕVoVrc
àË`oH$ nm`ar ñnï>nUo XmI{dcocr Amho. nU J{UVr gmonmZ Zmhr åhQ>co
Var, MT>Ê`mgmR>r l_ H$aUo MwH$dVm `oV Zmhr. EH$ Jmoï> {Z{üV H$s
24 àmñVm{dH$

dmMH$mMo l_ dm`m OmUma ZmhrV. _mŠg©Zo EHo$ {R>H$mUr åhQ>ë`mà_mUo


"emómàV OmÊ`mgmR>r amO_mJ© Zmhr Am{U C§M MT>mMm _mJ© AmH«$_U H$arV
AgVmZm hmoUmè`m X_N>mH$s_wio Omo Km~ê$Z OmUma Zmhr Ë`mcmM Ë`mÀ`m
5
àH$me_` {eIamda nmoMVm `oB©c.'
gVamì`m àH$aUmVrc _yë`-qH$_V ê$nm§VaUmg§~§Yr lr. nam§Ono `m§Zr Ho$coco
{ddoMZ Am{U {dícofU AË`§V _hÎdmMo Amho. _mŠg©À`m {dMmamÀ`m
Jmä`mdarc Ë`m§Mr nH$S> n¸$s Agë`mZoM _mŠg©À`m _yë`-qH$_V
ê$nm§VaUmÀ`m _m§S>Urda A_mŠgu` {dÛmZm§Zr KoVcoco Amjon `WmW© ZmhrV ho
lr. nam§Ono `m§Zr ñnï>nUo XmI{dco Amho, `m g§~§YmVrc n[a{eï> 3 _Yrc
_m§S>Ur Ë`m§À`m _mŠg© {dMmamÀ`m Imoc Aä`mgmMr àMrVr AmUyZ XoVo.
darc àH$aUm§À`m Aä`mgmZo ^m§S>dcemhr AW©ì`dñWoMo A§Va§J `WmW©nUo
AmH$cZ Pmë`mMm dmMH$mcm AmZ§X {_ioc. Á`m AW©ì`dñWoMo AmnU
KQ>H$ AmhmoV, Iao Va Á`m ì`dñWoZo Amnco gmao _mUygnU {N>ZmdyZ KoVco
Amho, {VMo Xe©Z Amnë`mcm ñnï>nUo hmoUo Oê$arMo Amho. "{nidUyH$',
"namË_^md', "Xm[aÐç', "~oH$mar', "{df_Vm' `m gdmªMr J§JmoÌr ^m§S>dcemhr
ì`dñWoÀ`m nmoQ>mV Amho `mMr ñnï> OmUrd hmoVo.
àñVwV nwñVH$mVrc Mm¡Wo n[a{eï> "KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm
_yë`{gÕm§V' AZoH$ X¥ï>rZo _hÎdmMo Amho. Ë`m_Ü`o ór_wº$sÀ`m Ñ{ï>H$moZmVyZ
_mŠg©À`m _yë`{gÕm§Vmer gwg§JV Aer MMm© Ho$cocr Amho. _mŠgu` Ñ{ï>H$moZ
AmOÀ`m OJmVrc g_ñ`m§da {H$Vr AW©nyU© àH$me Q>mHy$ eH$Vmo `mMr gmj
àñVwV n[a{eï>mV {_iVo. lr. nam§Ono `m§À`m J«§WmMo ho R>iH$ `e Amho Ago
_cm dmQ>Vo.
nwÝhm gm§Jmdogo dmQ>Vo H$s lr. nam§Ono `m§Mm gd© J«§W A{Ve` gw~moY,
_mŠg©À`m {dMmamer àm_m{UH$, àM{cV àým§H$S>o H$go nhmdo `m§g§~§Yr {Xem
XoUmam Agm CVacm Amho. _mŠg©À`m AW©emómMm Zì`mZo Aä`mg H$aUmam§Zm
Vr EH$ ghO àmá nd©Ur dmQ>oc. H$m_JmaH«$m§VrgmR>r H$m_ H$aUmè`m§Zm
Amnë`m H$m`m©À`m emór` nm`m{df`r nwÝhm EH$Xm ~iH$Q> AmœmgZ
{_ioc. AW©emómMm gImoc Aä`mg H$aUmè`m§Zmhr ho nwñVH$ Iyn Cn`moJr
nSy> eHo$c. _amR>r ^mfoVrc AW©emñÌmdarc {cImUmV `m nwñVH$mZo
_hÎdmMr ^a KmVcr Amho.
Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶ 25

_mŠg©dmXmV {dMma Am{U H¥$Vr `m_Ü`o EH$ AVyQ> g§~§Y AgVmo. {dMmamMr
gË`Vm H¥$VrV {gÕ Pmcr nm{hOo Am{U H¥$Vrcm {dMmamMm AmYma nm{hOo
Ago Vo ZmVo Amho. åhUyZ _mŠg© åhUVmo Ë`mà_mUo {dMmam§Zr _mUgmÀ`m
_ZmV Ka Ho$co H$s Ë`m {dMmam§ZmM ^m¡{VH$ ~i àmá hmoVo. åhUyZM _mŠg©Zo
H«$m§{VH$mar H$m`©H«$_mcm emór` {dMmam§Mr ^¸$_ ~¡R>H$ XoÊ`mgmR>r
^m§S>dcemhr g_mOmMo J{V{Z`_ emoYyZ H$mT>Ê`mV Amncr gmar h`mV
doMcr.
lr. nam§Ono `m§Zr "H°${nQ>c'Mo _amR>r_Ü`o gw~moYgw§Xa {ddaU Ho$co Amho
Ë`m~Ôc Vo A{^Z§XZmg àmá AmhoV.
JmoIco AW©emó g§ñWm, nwUo 4 ^. J. ~mnQ>

1
H$mb© ‘m³g©, "E H$m±{Q´>ã¶yeZ Qy> E {H«${Q>H$ Am°’$ nmo{b{Q>H$b BH$m°Zm°‘r', àmoJ«og
npãbeg©, 1977, n¥. 19-20
2
H$mb© ‘m³g©, Am°Z X Á¶wBe ¹o$íMZ, ‘m³g©-E§Joëg H$bo³Q>oS> d³g©, I§S> 3
3
H$mb© ‘m³g©, "E H$m±{Q´>ã¶yeZ Qy> E {H«${Q>H$ Am°’$ nmo{b{Q>H$b BH$m°Zm°‘r', àmoJ«og
npãbeg©, 1977, n¥. 19
4
H$mb© ‘m³g©, ^m§S>db, I§S> 1, n¥. 5 (dg§V Vwinwio H¥$V ^mfm§Va)
5
Cnamoº$, n¥. 17
{d^mJ1—
1. H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV

Vwåhr gH$mir S>moio CKS>Vm Voìhm EH$ H«$`dñVy nm§Kê$Z—IaoXr-{dH«$s_YyZ


hmVmV Amcocr dñVy nm§Kê$Z—EH$m H«$`dñVyda Pmoncoco AgVm. H«$`dñVyZo
Vwåhr Vm|S> YwVm, H«$`dñVy_Ü`o H«$`dñVy KmcyZ CH$icoco agm`Z {nD$Z Vwåhr
Pmon KmcdVm, VaVarV hmoVm. H«$`dñVyZo A§J ñdÀN> H$aVm Am{U A§Jmda
naV H«$`dñVy MT>dVm. H«$`dñVyZo Vwåhr H$m_mda nmoMVm. VoWo H«$`dñVyZo
H«$`dñVyda H$m_ H$aVm. {da§Jwù`mgmR>r H«$`dñVy_Ü`o ~gyZ A{_Vm^Zo
nS>Úmda gmXa Ho$cocr H«$`dñVy nmhVm. A§Wê$Uo, nm§Kê$Uo, {Zdmè`mMr
OmJm, X§V_§OZo, Qy>WnoñQ>, gm~U, Mhm, XÿY, H$nS>o, AÞ, dmhVyH$, coIUr,
`§Ìo, nwñVHo$, {gZo_m, Xmê$, e{Z‘mhmËå`mMr nmoWr, Xm{JZo—Á`m Á`m åhUyZ
dñVy§er Vwåhr CR>Vm-~gVm, hgVm-aS>Vm, PmonVm-CR>Vm, ì`dhma H$arV
AgVm, Ë`m gd© n[a{MV dñVy H«$`dñVy AgVmV. ^m§S>dcemhr_Ü`o
H«$`dñVy§Zr Vw_Mo gd© OrdZ ì`mncoco AgVo. Am{U Vwåhr ZmoH$aXma, H$m_Jma
Agmc Va Vw_À`m Am`wî`m_Ü`ohr EH$ ^oJ nS>cocr AgVo. Vw_À`m
XaamoOÀ`m Am`wî`mMm R>am{dH$ ^mJ Vwåhr {dH$cocm AgVmo, Am{U Vwåhr Vmo
{dH$Vm VoìhmM BVa H«$`dñV§yÀ`m gmhmæ¶mZo Vwåhr OJVm.
IaoXr-{dH«$sMm ì`dhma Amnë`m BVH$m A§JdiUr nS>cocm AgVmo H$s
AmnU H«$`dñVy§À`m ngmè`mV H«$`dñVy§À`m gmhmæ¶mZo OJV AmhmoV Ago
H$Yr OmUdVhr Zmhr. ^m§S>dcemhr_Ü`o `m H«$`dñVy Am{W©H$ ì`dhmamÀ`m
2 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H|$ÐñWmZr Agcoë`m {XgVmV; Am{U åhUyZM H$mc© _mŠg© Amnco {dícofU


H«$`dñVy§nmgyZ gwê$ H$aVmo.
^m§S>dcemhr g_mOm_Ü`o CËnmXZ Pmcocr àË`oH$ dñVy Hw$UmÀ`m Var hmVr
Cn`moJmgmR>r nmoMÊ`mAmYr {Vcm EH$ An[ahm`© Q>ßnm nma H$amdm cmJVmo.
{VÀ`m IaoXr-{dH«$sMm ì`dhma ìhmdm cmJVmo, Ë`mVyZM Vr H«$`dñVy ~ZVo.
^m§S>dcemhr_Ü`o àË`oH$ dñVy Cn`moJmH$S>o dmQ>Mmc H$aVo Vr H«$`dñVy ~ZyZ.
{Za{Zamù`m H«$`dñVy§_Ü`o ~mH$s H$mhrhr \$aH$ Agco Var ho gmYå`© gd©
H«$`dñVy§_Ü`o AgVoM.
1. qH$_V {_adVo Vr H«$`dñVy
H«$`dñVy§_Yco ho gmYå`© ˶m§À`m R>m`r AgUmè`m EH$m g_mZ JwUY_m©_Ü`o
ì`º$ hmoVo. hm g_mZ JwUY_© åhUOo qH$_V AgUo. Ë`m gd© H«$`dñVy
AgVmV, H$maU Ë`m§Zm gdmªZm qH$_V AgVo. qH$_Vrcm ~mOmanoR>oV H$irMo
_hÎd Agcoco {XgVo. EH$ Mncm§Mm OmoS>, 40 {H$cmo _rR>, {dOoMo 4 ~ë~
`m§Mm Cn`moJ {H$Vrhr doJdoJim Agcm Var Ë`m§Mr qH$_V gmaIr Agoc Va
Ë`m gJù`m gma»`m R>aVmV. ~mOmamV {VVHo$ n¡go KoD$Z Joco Va 40 {H$cmo
_rR> qH$dm 4 ~ë~ `m§À`mer Ë`m n¡em§Mr AXcm~Xc hmoD$ eH$Vo. qH$dm
_rR> {dH$Umam 40 {H$cmo _rR> {dHy$Z 4 ~ë~ KoD$ eH$Vmo. åhUOo Vmo Ë`mM
n¡em§Zr 40 {H$cmo {_R>mMm 4 ~ë~er {d{Z_` H$ê$ eH$Vmo. `mMmM AW©,
H«$`dñVy§Mr qH$_V hr, n¡em§À`m ^mfoV, Ë`m§Mm AmngmVrc {d{Z_` H$moUË`m
à_mUmV hmoUma ho Xe©dVo. doJù`m eãXm§V gm§Jm`Mo Va qH$_V åhUOo
n¡em§À`m ^mfoV Ë`m H«$`dñVyMo {d{Z_`-_yë`. H«$`dñVycm Ho$di _mUgmÀ`m
Cn`moJr nS>Ê`mMr {d{dY àH$maMr j_Vm dm Cn`moJ-_yë` AgVo BVHo$M
Zìho, Va {Vcm {d{Z_`-_yë` XoIrc AgVo.
^m§S>dcr g_mO qH$_VrV ì`º$ hmoUmè`m `m {d{Z_`-_yë`m^modVrM {\$aV
AgVmo. {d{Z_`-_yë`mÀ`m MT>-CVmam_YyZ AZoH$m§Mr Z{e~o R>aV AgVmV.
Hw$UmMo {Xdmio dmOV AgVo Va Hw$UmMr nmoir {nH$V AgVo. ^m§S>dcr
AW©emóm_Ü`o `m {d{Z_`-_yë`mcm gmh{OH$M _Ü`dVu _hÎd Amcoco
AgVo. Ë`m_wio AW©emó EH$ àý h_Img {dMmaVoM—dñVy§Mr qH$_V, Ë`m§Mo
{d{Z_`-_yë`, H$emdê$Z R>aVo? AW©emómVco doJdoJio {dMmaàdmh `m
H$irÀ`m àýmMo {Za{Zamio CÎma XoVmV. _mŠg©XoIrc EH$m AWu `mM
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 3

àýmnmgyZ ñdV:À`m à{VnmXZmMr gwédmV H$aVmo. nU hm àý gmoS>dVm


gmoS>dVm _mŠg© `m àýmAmS> XS>coë`m Xþgè`m EH$m àýmÀ`m CÎmamH$S>ohr
hiyhiy gaH$V AgVmo—_wimV dñVy§Zm qH$_V àmá hmoVo `mMmM AW© H$m`?
AmnUhr øm Aä`mgmMm àdmg _mŠg©À`m nÕVrZo H$aUma AmhmoV. nU
Ë`mAmYr `m àýmMr H$mhr MwH$sMr CÎmao nmhÿ.
2. H«$`dñVycm qH$_V H$em_wio àmá hmoVo?
_mJUr-
_mJUr-nwadR>çmMo Am{U Cn`wº$VoMo \$gdo ñnï>rH$aU
àW_Xe©Zr, qH$_V hr ~mOmanoR>oVrc _mJUr Am{U nwadR>m `m§À`m g§~§Ymdê$Z
R>aVmZm {XgVo. _mcmMm nwadR>m OmñV Pmcm H$s qH$_V CVaVo, H$_r Pmcm
Va MT>Vo. Ho$ù`m§gmaIm Zmed§V _mc A§Jmda nSy> cmJcm H$s nS>Ë`m ^mdmV
XoD$Z {JèhmB©H$m§Zm ~mocmdUmam Ho$irdmcm gJù`m§À`mM n[aM`mMm AgVmo.
qH$dm {edamÌr, AmfmT>r EH$mXergma»`m {Xder CnmgmÀ`m nXmWmªMr _mJUr
dmT>Uma ho hoê$Z XþH$mZXmamZo Ë`m§Mo ^md dmT>dyZ R>odcooco AgVmV. Varhr
_mJUr-nwadR>çmÀ`m _oimVyZ qH$_V R>aVo ho CÎma dñVwV: \$gdo Amho.
H$m§ÚmMr qH$_V H$Yr 20 é. {H$cmo Va AbrH$S>o AJXr 100 é. Am{U
gܶm 60 é. hmoVmZm {XgVo. nU Vr H$Yr 30 hOma én`o Vmoim Pmë`mMo
Eo{H$dmV Zmhr. VgoM _mJUr-nwadR>çmVcm _oi H$gm Amho Ë`mà_mUo
gmoÝ`mMm ^md MT>V-CVaV Agcm Var 60 é. {H$cmoÀ`m OdinmgXoIrc
Vmo {\$aH$VmZm {XgV Zmhr. _mJUr-nwadR>çmVë`m _oimdê$Z qH$_V R>aVo ho
CÎma EImÚm dñVyÀ`m qH$_VrV MT>-CVma H$m hmoVmo, Vmo MT>-CVma
H$_rOmñV H$m hmoVmo Vo gm§Jy eH$Vo. H$m§ÚmÀ`m qH$_VrVcm MT>-CVma 20 Vo
100 é. {H$cmo^modVrM H$m ìhmdm d gmoÝ`mÀ`m ~m~VrV Vmo 30,000 é.
Vmoù`m^modVr H$m ìhmdm ho gm§Jy eH$V Zmhr. åhUOoM _mJUr-nwadR>çmMo
CÎma gamgar qH$_Vr^modVr hmoUmè`m MT>-CVmam~Ôc gm§Jy eH$Vo nU IwÔ
gamgar qH$_Vr~Ôc H$mhr ñnï>rH$aU XoD$ eH$V Zmhr.
AmVm, ~mOmamV {dH$m`cm Amcoë`m `m gd© dñVy§Zm {d{Z_`-_yë` AgVo,
`mM~amo~a EH$ Xþgamhr g_mZ JwUY_© Ë`m§À`mV Agcocm {XgVmo. Ë`m
gdmªZm H$mhr Zm H$mhr Cn`moJ AgVmo, Ë`m _mUgmMr H$mhr Zm H$mhr JaO
^mJdVmV. Xþgè`m eãXmV, Ë`m§Zm Cn`moJ-_yë` AgVo. _J H«$`dñVy§Mo
{d{Z_`-_yë`, åhUOo {H$§_V hr Ë`m§À`m Cn`moJ-_yë`mdê$Z R>aV Agoc
4 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$m? dada ~KVm ^mgVohr VgoM. EImÚm dñVycm Cn`moJ Zgoc Va H$moU Vr
dñVy {dH$V KoB©c? nU Oam ImocmV OmD$Z {dMma Ho$cm Va cjmV `oVo H$s
ho Iao Zmhr. Vgo Iao AgVo Va Á`m dñVy§Zr ^mJdcocr JaO OmñV
{ZH$S>rMr Ë`m dñVy§Mr qH$_V OmñV Agm`cm nm{hOo. nU Vgo ZgVo. _mUgo
Á`mÀ`m{edm` ghO OJy eH$VmV Ë`m gmoÝ`mMm§Xrcm àM§S> qH$_V AgVo.
CcQ> _mUgo hdo{edm` OJy eH$V ZmhrV Var nU hdocm qH$_VM ZgVo!
gr_m§V Cn`wº$Vm : Zì`m ~mQ>crV OwZoM g_W©Z
H«$`dñVy§Mr qH$_V Á`mdê$Z R>aVo Vmo JwUY_© H$gm nm{hOo? qH$_V AgUo hr
Aer EH$ Jmoï> Amho H$s Or gd© H«$`dñVy§Zm EH$m g_mZ JwUmË_H$ nmVirda
AmUV AgVo d _J Ë`m§Zm _mn cmdV AgVo. Ë`m_wio H«$`dñVy§Mr qH$_V
Á`mdê$Z R>aVo Vmo JwUY_©XoIrc Agm Agcm nm{hOo H$s Omo gd© H«$`dñVy§Zm
EH$m g_mZ JwUmË_H$ nmVirda AmUy eHo$c d Ë`m§Zm EH$ g§»`mË_H$ _mn
cmdUo XoIrc eŠ` H$arc. Cn`moJ-_yë` ho H$m`© nma nmSy> eH$Vo H$m?
_mUgm§À`m {d{dY JaOm JwUmË_H$arË`m {^Þ AgVmV. _rR> AÞmcm Md
AmUyZ XoVo, earanmofUmV ^mJ KoVo, ho {_R>mMo Cn`moJ-_yë` Amho. Mßnc
Amnë`m nm`mMo XþImnVrnmgyZ, YwirnmgyZ, CÝhmnmgyZ g§ajU H$aVo. AmVm
`m XmoÝhr JaOm EH$mM _mnmV H$em _moOm`À`m? Am{U Ë`m§À`mV H$_r OmñV
H$go R>adm`Mo? ~mOmamV 40 {H$cmo _rR> Am{U EH$ MßncOmoS> `m§Mr qH$_V
gmaIr Amho Ago Yê$ `m. g‘Om ho 40 {H$bmo ‘rR> 4 hOma {H$bmo AÞmbm
Md XoVo. Cn`moJ-_yë`mdê$Z qH$_V R>aV Agoc Va
4 hOma {H$cmo AÞmcm Md `oUo
= EH$m _mUgmÀ`m nm`mMo XþImnVrnmgyZ nmMghm _{hZo g§ajU hmoUo
Ago g_rH$aU _m§S>mdo cmJoc. nU hm à`ËZM _wimV hmñ`mñnX Amho.
H$maU `m XmoÝhr JaOm BVŠ`m {^Þ àH$maÀ`m AmhoV H$r, Ë`m§Zm
ñdm^m{dH$nUo Hw$R>cohr g_mZ _mn cmJy eH$V Zmhr. EImÚm dñVyMr cm§~r
Am{U {VMo dñVw_mZ `m XmoZ Jmoï>r Oem JwUmË_H$arË`m doJù`m AgVmV
VemM `m JaOmhr doJù`m AgVmV. cm§~r _rQ>a_Ü`o _moOVm `oVo nU
{H$cmoMo _mn {Vcm cmJV Zmhr, Va dñVw_mZ {H$cmoV _moOVm `oVo nU Ë`mcm
_rQ>aMo _mn cmJV Zmhr.
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 5

Varhr {dkmZmÀ`m ZmdmImcr qH$_V H$emdê$Z R>aVo `m~Ôc {dÚmÏ`mªZm


{eH$dcm OmUmam gr_m§V Cn`wº$VoMm {gÕm§V (_m{O©Zc `w{Q>{cQ>r) hoM H$arV
AgVmo. CXmhaUmW©, g_Om {_R>mMr IaoXr-{dH«$s Mmccocr Amho. hm {gÕm§V
_J Ago J¥hrV YaVmo H$s {JèhmB©H$ Ooìhm n{hë`m§Xm EH$M {H$cmo _rR> KoVo
Voìhm Ë`mcm {_R>mMm Cn`moJ 25 é. hmoVmo. AmVm Ë`mMr JaO VodT>r
{ZH$S>rMr am{hcocr Zmhr, Ë`m_wio Ë`mÀ`m nwT>À`m {H$cmoMm Cn`moJ Ë`mcm
nydunojm H$_r AgVmo, g_Om 20 é. Ë`mÀ`m nwT>À`m {Vgè`m {H$cmoMm
Cn`moJ Ë`mnojm H$_r åhUOo 15 é., Mm¡Ï`m {H$cmoMm 10 é. BË`mXr.
~mOmamV {dH«o$Ë`mZo {_R>mMm ^md 15 é. {H$cmo cmdcm Agoc Va {JèhmB©H$
n{hcm {H$cmo {dH$V KoVo H$maU Úmì`m cmJUmè`m 15 é. nojm Ë`mcm
hmoUmam Cn`moJ OmñV AgVmo. Xþgam {H$cmohr {JèhmB©H$ {dH$V KoVo Am{U
{Vgam {H$cmohr. Mm¡Wm {H$cmo _mÌ {JèhmB©H$ {dH$V KoV Zmhr; H$maU AmVm
Ë`mZo {Xcoë`m 15 é. nojm `m {H$cmoMm Cn`moJ H$_r AgVmo. AmVm _mc
nSy>Z ahm`Mm Zgoc Va {dH«o$Ë`mZo qH$_V 10 é. da AmUë`m{edm` nwT>Mm
{H$cmo _rR> InUma Zmhr, qH$dm qH$_V CVadm`Mr Zgoc Va ~mOmamV
nwadR>mM VrZ {H$cmonojm OmñV AgVm H$m_m Z`o. WmoS>Š`mV, {JèhmBH$mZo
{dH$V KoVcoë`m eodQ>À`m {H$cmoMm Cn`moJ d {dH«o$Ë`mZo cmdcocr qH$_V
Á`m {R>H$mUr gma»`m hmoVmV Ë`m {R>H$mUr qH$_V pñWamdVo d _mJUr-
nwadR>çmMm _oi KmVcm OmVmo.
gr_m§V Cn`wº$VoÀ`m `m {gÕm§Vmà_mUo àË`oH$ dñVyÀ`m Cn`moJmMo dU©Z
H$aUmam EH$ Vº$m V`ma H$aVm `oVmo. n{hë`m MßncOmoS>mMm Cn`moJ j én`o,
Xþgè`m OmoS>mMm jnojm H$_r én`o, {Vgè`mMm Ë`mnojm H$_r én`o BË`mXr.
Am{U VgoM ~ë~Mm, JìhmMm, nwñVH$m§Mm Aem gd© dñVy§Mm EHo$H$ Vº$m
V`ma hmoVmo. `m VŠË`m§À`m AmYmamda _mJUr-nwadR>çmMm _oi KmVcm OmD$Z
~mOmanoR>oVrc qH$_V R>aVo.
nU ho gJio ìhm`Mo Agoc Va dñVy§Mm Cn`moJ én`mV _moOVm `m`cm
nm{hOo. hoM Jm¡S>~§Jmc _wimV nQy> eH$V Zmhr. EH$ {H$cmo _rR> gw_mao 100
{H$cmo AÞmcm Md AmUVo ho H$iVo, XmoZ {H$cmo _rR> 200 {H$cmo AÞmcm
Md AmUVo hohr H$iVo. qH$dm EH$m ~ë~_wio Xhm ~m` XhmÀ`m EH$m
ImocrnwaVm COoS> {_iy eH$Vmo hohr H$iVo. nU EH$ {H$cmo {_R>mMm A_wH$
6 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

én`o Cn`moJ? qH$dm EH$m ~ë~Mm "j' én`o Cn`moJ, EH$m Mßnc OmoS>mMm
"d' én`o Cn`moJ! ho gJio Cn`moJ én`mÀ`m _mnmV H$go ~gdm`Mo?
AWm©V dñVy§Mm Cn`moJ én`mV _moOÊ`mVcr {ZaW©H$Vm BVŠ`m CKS>nUo
H$YrM g_moa `oV Zmhr. H$maU ì`dhmamV ^m§S>dcemhrZo Amnë`mda Aer
H$mhr OrdZnÕVr cmXcocr AgVo H$s AmnU AgmM {dMma H$am`cm
{eH$cocmo AgVmo. g_Om EImÚm Hw$Qw>§~m_Ü`o XaS>moB© gmVeo én`o _m{gH$
CËnÞ nS>Vo. `m Hw$Qw>§~mVrc ì`º$s¨Zm à{WZo H$_r nS>V AgVmV. gQ>rghm_mgr
_Q>U ImÊ`mEodOr AmR>dS>çmcm XaS>moB© EH$ {H$cmo _Q>U hr _mUgo ImD$
cmJcr Va `m OmñVr _Q>UmMm "Cn`moJ' H$_r Pmcocm ZgVmo. nU Vgo
H$am`Mo Va {Zdmè`mgmR>r, H$nS>çm§gmR>r, BVa JaOm§gmR>r cmJUmao n¡go H$_r
hmoV AgVmV. OmñV _Q>UmMm "Cn`moJ' H$_r hmoV ZgyZ XoIrc OmñV _Q>U
{dH$V ¿`m`cm ho Hw$Qw>§~ "amOr' ZgVo. _Q>UmMm ^md nwaogm CVacm Va _mÌ ho
Hw$Qw>§~ OmñV _Q>UXoIrc {dH$V ¿`m`cm amOr hmoVo. gr_m§V Cn`wº$VoMm
{gÕm§V `m AmoT>JñVrÀ`m {heo~mMm AW© Agm cmdVmo H$s nwT>À`m {H$cmo
_Q>UmMm `m Hw$Qw>§~mcm "Cn`moJ' H$_r Agë`mZo OmñV _Q>Umcm gÜ`mÀ`m
_Q>UmBVHo$ n¡go Úm`cm ho Hw$Qw>§~ V`ma hmoV Zmhr!
H$moUr EH$m ~¡R>H$scm _Q>U Im`cm ~gco Va nmd {H$cmo _Q>U Imë`mda
^yH$ ~arM e_Vo. `mnwT>o OgOgo _Q>U Im„o OmVo VgVgo nwT>Mm _Q>UmMm
Kmg KoÊ`mMr BÀN>m H$_r hmoV OmVo, "Cn`moJ' H$_r hmoV OmVmo. gr_m§V
Cn`wº$VoÀ`m {gÕm§VmÀ`m g_W©ZmgmR>r {Xcocr CXmhaUo Aem àH$maMr
Agë¶m‘wio à˶jmV `m Hw$Qw>§~mcm én`m§V _moOVm Z `oUmè`m JaOm én`mV
H$m|~m`cm ^mJ nS>V Amho hr Jmoï> cnVo. ho Hw$Qw>§~ OUy H$mhr XaS>moB© gmVeo
én`o CËnÞmda BVHo$ _Q>U ImV Amho H$s OmñV _Q>UmMm "Cn`moJ' H$_r hmoV
Mmcbm Amho åhUyZ Vo OmñVr _Q>U IaoXr H$am¶cm ZmamO AmhoV, Aem
VèhoZo hm {gÕm§V `m Hw$Qw>§~mH$S>o nmhV AgVmo! `m {gÕm§VmZo Cn`moJ
_yë`mdê$Z qH$_V H$er R>aVo `m~Ôc H$mhrM gm§{JVcoco ZgVo. Iao Va `oWo
_mJUr-nwadR>çmMo OwZoM g_W©Z Ho$di Zì`m ê$nmV Ho$coco AgVo.
Xþc©^Vo_mJo cncoco _mZdr l_
dñVy§Zm qH$_V H$m d {H$Vr AgVo `mMr ^m§S>dcr AW©emómZo {Xcocr da
nm{hcocr ñnï>rH$aUo nwaoem R>mog nm`mda C^r ZgVmV. JwUmË_H$ \$aH$m§_wio
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 7

ñdm^m{dH$nUo doJdoJù`m AgUmè`m JaOm§Zm EH$mM _mnmV H$m|~m`Mm à`ËZ


Ë`m§À`mV Ho$cocm AgVmo. nU ^m§S>dcr AW©emó qH$_Vr~Ôc Oo {ddoMZ
H$aVo Ë`mVrc EH$ _wÔm _mÌ Agm Amho H$s ˶mMm _mJmodm KoV Joco Va øm
àýmMo CÎma {_idÊ`mMm doJimM _mJ© Amnë`m g_moa Iwcm hmoVmo. dñVy§Zm
qH$_V Ho$ìhm àmá hmoV Zmhr, `m~ÔcXoIrc ^m§S>dcr AW©emómMo EH$
åhUUo AgVo Am{U VoM Amnë`mcm `m doJù`m dmQ>ocm KoD$Z OmVo.
^m§S>dcr AW©emómZwgma dñVy§Zm qH$_V `oÊ`mgmR>r àW_ Ë`m Xþc©^
(ñHo$Aa²g©) AgUo Amdí`H$ AgVo. dñVy§Mm VwQ>dS>m AgUo, Vr {dZmgm`mg
àmá Z hmoUo, Vr Xþc©^ AgUo hr {Vcm qH$_V àmá hmoÊ`mMr EH$ Amdí`H$
(nU nwaoer Zìho) AQ> AgVo. EImXr dñVy Xþc©^ Zgoc Voìhm {Vcm qH$_V
`oD$ eH$V Zmhr. nU EImXr dñVy Xþc©^ ZgVo åhUOo H$m`? Vr {dZmgm`mg
CncãY hmoVo, Vr {_idÊ`mgmR>r _mUgm§Zm H$mhrhr H$ï> KoUo, l_ H$aUo
Amdí`H$ ZgVo. ídmgmoÀN²>dmgmgmR>r CncãY Agcocr hdm, gy`©àH$me,
nmD$g `m Jmoï>tZm qH$_V ZgVo H$maU Ë`m CncãY hmoÊ`mgmR>r l_ H$aUo
Amdí`H$ ZgVo.
åhUOo, dñVycm qH$_V `oÊ`mgmR>r Vr Xþc©^ AgUo Amdí`H$ Amho hr Or
AQ> ^m§S>dcr AW©emó gm§JVo {VÀ`m_mJo gm_m{OH$ l_ cncoco AgVmV.
Xþc©^Vm hm H«$`dñVy§Mm Amdí`H$ JwUY_© _mZUo `mMmM AW© H«$`dñVy§_Ü`o
H$mhrEH$ _mZdr l_, gm_m{OH$ l_ AmoVco Jococo AgVmV, `mcm g§_Vr
XoUo hm hmoVmo. Vr H«$`dñVycm qH$_V àmá hmoÊ`mMr EH$ Amdí`H$ AQ>
AgVo. ídmgmoÀN²>dmgmgmR>r cmJUmam hdoVcm àmUdm`y A{O~mV Xþc©^ ZgVmo
H$maU Vmo _wÔm_ CncãY H$amdm cmJV Zmhr. Vmo CncãY hmoÊ`mgmR>r
gm_m{OH$ l_ Kmcmdo cmJV ZmhrV. na§Vw VmoM àmUdm`y Vwåhmcm Ðdê$n
H$ê$Z {gqcS>a_YyZ dopëS>¨JH$m_mgmR>r dmnam`cm nm{hOo Agoc Va _mÌ
àmUdm`y EH$X_ Xþc©^ ~ZVmo. WmoS>Š`mV, `m Xþc©^Vo_mJo ho dmñVd AgVo H$s
AmVm Vmo àmUdm`y Ðdê$n H$ê$Z {gqcS>a_Ü`o ~§{XñV H$aÊ`mgmR>r gm_m{OH$
l_ AmoVUo Amdí`H$ AgVo. AZ Ë`m_wio AmnU EH$m Zì`m ñnï>rH$aUmÀ`m
eŠ`Vonmer `oD$Z nmoMVmo. H«$`dñVy§_Ü`o OmUmao _mZdr l_ hoM Ë`m§À`m
qH$_VrMm AmYma AgVrc H$m? "H«$`dñVy§_Ü`o _mZdr l_ Jococo AgVmV'
hm JwUY_© qH$_V R>adÊ`mgmR>r Oo g¡Õm§{VH$ {ZH$f nma nmS>m`Mo Vo nma nmSy>
eHo$c H$m?
8 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

gJù`m H«$`dñVy§Zm qH$_V AgVo Ë`mAWu qH$_V hr Ë`m gd© H«$`dñVy§_Ü`o


AgUmè`m H$moUË`m Var g_mZ JwUY_m©dê$Z R>aV Agcr nm{hOo.
Ë`m~amo~aM hr qH$_V Ë`m§Mo AmnmngmVco {d{Z_`mMo EH$ {Z{üV
à_mUXoIrc R>adV AgVo. Ë`mM qH$_VrV 20 {H$cmo Vm§Xÿi Am{U XmoZ
MßncOmoS> `oV AgVrc Va Ë`m§À`m nañna {d{Z_`mMo à_mU {Z{üV hmoVo.
20 {H$cmo Vm§XimÀ`m qH$_VrV EH$ MßncOmoS> ¶oV Zmhr qH$dm Vmo 2 {H$cmo
Vm§XimÀ`m qH$_VrV KoD$ åhQ>co Va KoVm ¶oV Zmhr. Ë`m_wio Vmo g_mZ JwUY_©
H«$`dñVy§_Ü`o {H$Vr à_mUmV Amho `mdê$Z Ë`m§À`m {d{Z_`mMo à_mU R>aco
nm{hOo. åhUOo Vmo JwUY_© gd© H«$`dñVy§Zm gm_mB©H$hr nm{hOo Am{U Ë`mV
EH$ g§»`mË_H$ à_mU XoIrc A§V^y©V nm{hOo. hm JwUY_© H$moUVm `m àýmMr
H$mhr ^m§S>dcr CÎmao AmnU nm{hcr. Cn`moJ-_yë` qH$dm gr_m§V Cn`wº$Vm ho
XmoÝhr JwUY_© `m H$gmoQ>çm nma nmSy> eH$V ZmhrV ho AmnU nm{hco.
Ë`mà_mUoM H«$`dñVy§Mo dOZ, a§J, amgm`{ZH$ JwUY_© BË`mXr ^m¡{VH$
JwUY_mªdê$Zhr {VMr qH$_V R>aV Zmhr ho CKS> Amho. `m ^m¡{VH$ JwUm§dê$Z
{VMm Cn`moJ R>aoc, nU {VMr qH$_V R>aV Zmhr, ho Oam {dMma Ho$cm Va
H$iyZ `oB©c. hr gd© CÎmao ~mX H$ê$Z AmnU "_mZdr l_' `m Jmoï>rnmer
nmoMVmo. "_mZdr l_' hr Jmoï> `m XmoÝhr H$gmoQ>çm nma nmSy> eH$Vo H$m? nU
ZwgVm "_mZdr l_' Agm eãX dmnê$Z Amnë`mcm \$magm ~moY hmoUma Zmhr.
H$maU _mZdr l_ hr EH$ Jw§VmJw§VrMr Jmoï> Amho.
3. _mŠg©Mo CÎma : A_yV© _mZdr l_
H«$`dñVy§_Yrc l_m§Mo Xþhoar ñdê$n
H«$`dñVy§_Ü`o OmUmè`m _mZdr l_m§Mo ñdê$n Xþhoar AgVo. _yV© Am{U A_yV©
Ago XmoZ àH$maMo l_ H«$`dñVy§_Ü`o KmVco OmV AgVmV. _mUgo Ooìhm
l_m§VyZ dñVy {Z_m©U H$arV AgVmV Voìhm Vr _yV© ñdê$nmV l_ H$arV
AgVmV. Vr cmH$S>mcm AmH$ma XoV AgVmV, cmoI§S> KS>drV AgVmV,
Zm§JaQ> H$arV AgVmV. ho _yV© l_ doJdoJio AgVmV; gwVmaH$m_,
cmohmaH$m_, eoVrH$m_ ho doJdoJù`m àH$maMo l_ AgVmV. `m§n¡H$s àË`oH$
àH$maMo l_ Or dñVy ~Zdm`Mr Amho {VÀ`m _yV© ñdê$nmer, Vr Á`mnmgyZ
~Zdm`Mr Ë`m H$ÀÀ`m _mcmer, AdOmam§er Am{U Amdí`H$ Ë`m {d{eï>
H$g~mer O¡dnUo {ZJ{S>V AgVmV. cmohmaH$m_mMr OmJm gwVmaH$m_ KoD$
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 9

eH$V Zmhr, eoVrH$m_mMr OmJm cmohmaH$m_ KoD$ eH$V Zmhr. àË`oH$ àH$maMo
_yV© l_ ho JwUmË_H$[aË`m {d{eï> AgVmV. _yV© l_ Q>ßß`mQ>ßß`mZo,
l_gmYZm§À`m (hË`mam§À`m) gmhmæ¶mZo {ZgJm©cm (H$ÀÀ`m _mcmcm) {d{eï>
AmH$ma XoV _mUgm§Mr JaO ^mJdÊ`mMr doJdoJir d¡{eîQ>çnyU© j_Vm
dñVy§_Ü`o {Z_m©U H$aV AgVmV. WmoS>Š`mV åhUOo _yV© l_ dñVy§_Ü`o
Cn`moJ-_yë` {Z_m©U H$arV AgVmV. Cn`moJ-_yë`m§À`m d¡{eîQ>çnyU©VoMm,
JwUmË_H$ {^ÞVoMm AmYma AgVmV Vo _yV© l_.
nU H«$`dñVy§_Yrc l_m§Zm EH$ A_yV© n¡cyXoIrc AgVmo. CXm. "nmM' hm
AmH$S>m ¿`m. Vr EH$ A_yV© g§H$ënZm Amho. àË`jmV Vwåhmcm "nmM' H$YrM
gmnS>Uma ZmhrV. gmnS>Vrc Ë`m H$moUË`mhr nmM dñVy—nmM Am§~o, nmM
{H$cmo Jhÿ, nmM hm°g©nm°daMo B§{OZ BË`mXr. `m gdmªZm g_mZ Agm J{UVr
JwUY_© à{Vq~{~V H$aÊ`mMr j_Vm Agcocr "nmM' hr EH$ A_yV© g§H$ënZm
Amho. nmM dñVy§À`m JR²>R>çm§_Yë`m dñVy§Mr d¡{eîQ>ço ZOaoAmS> Ho$cr, Ë`m§Mo
_yV© ñdê$n Oa ZOaoAmS> Ho$co, Va `m JR²>R>çm§_Ü`o Oo g_mZ CaVo Vo åhUOoM
"nmM' hr g§H$ënZm, nmM hm AmH$S>m, Ago AmnU g_Oy eH$Vmo. Ë`mM
VèhoZo AmnU {d{dY H«$`dñVy§_Ü`o Jocoë`m {d{dY àH$maÀ`m _mZdr
l_m§_Yrc _yV© d¡{eîQ>ço ZOaoAmS> Ho$cr Va `m gd© _mZdr l_m§_Ü`o Oo
g_mZ CaVo Vo "A_yV© l_' `m g§H$ënZoVyZ ì`º$ hmoVo.
Amnë`mg_moa Oo {Za{Zamù`m àH$maMo _yV© l_ AmhoV Ë`m§À`mer {ZJ{S>V
_yV© d¡{eîQ>ço ~mOmanoR>oV qH$_VrgmR>r ZOaoAmS> Ho$cr OmVmV. Vo gwVmaH$m_
Amho, H$m cmohmaH$m_ Amho, H$m gyVH$VmB© Amho, H$m OarH$m_ Amho, Vo gd©
~mOycm R>odco OmVo. ho l_ Ë`m dñVyÀ`m àË`j CËnmXH$m§Zr ñdV:gmR>r Ho$co,
O~arZo Ho$co H$m ñdoÀN>oZo Ho$co, hohr gd© ~mOycm R>odco OmVo. Ë`m§Zm Vo l_
H$aVmZm Xþ:I Pmco H$m AmZ§X Pmcm, Ë`m§Mo hoVy g\$c Pmco H$m \$moc R>aco
hohr ~mOycm R>odco OmVo. ho gJio ~mOycm R>odyZXoIrc Oo CaVo Vo A_yV© l_.
CaVo H$m`? Va {ZIi _mZdr l_ Am{U Ago l_ H$aÊ`mV _mUgm§Zr IM©
Ho$cocm H$mi. Am{U _mUgo eodQ>r g_mOmV amhÿZ l_ H$aV AgVmV. H$mhr
EH$m OS>UKS>UrÀ`m gm_m{OH$ aMZoMm KQ>H$ åhUyZ, {VÀ`m _m\©$VM l_
H$arV AgVmV. Ë`m§Zr l_ H$aÊ`mV IM© Ho$cocm H$mi g_mOmH$S>rc
l_H$mimÀ`m gmR>çmMm IM© Xe©{dV AgVmo, gm_m{OH$ l_H$mi Xe©drV
10 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AgVmo. hmM gm_m{OH$ l_H$mi {d{Z_`-_yë`mMm qH$dm qH$_VrMm AmYma


AgVmo.
H«$`dñVy§_Ü`o KmVcm OmUmam hm l_H$mi AmUIrhr EH$m Ñï>rZo A_yV©
AgVmo. A_yV© l_ ho l_H$mimÀ`m àË`oH$ VwH$S>çmMo gamgarÀ`m Ý`m`mZo
Amdí`H$ l_H$mimV ê$nm§Va H$arV AgVmV.
CXmhaUmXmIc Ago g_Om H$s gm_m{OH$ nmVirda 1 cmI MßncOmoS> 3
cmI l_Vmgm§À`m gmhmæ¶mZo {Z_m©U hmoVmV. AmVm `mMoM EH$ A_yV© _mn
~Zco Va Xa MßncOmoS>m_mJo 3 l_Vmg ho gamgarÀ`m Ý`m`mZo H$moUË`mhr
d¡{eîQ>çm§Mm {dMma Z H$aVm cmJVmV; Am{U àË`oH$ gm_m{OH$ l_H$mimÀ`m
VwH$S>çmMo A_yV© l_m§V ê$nm§Va Pmcoco AgVo. EImXm H$m_Jma H$mhr emar[aH$
d¡JwÊ`m_wio EH$ MßncOmoS> 6 l_Vmg KmcyZ H$arV Agoc Va EImXm YÅ>mH$Å>m
AZw^dr H$m_Jma VmoM OmoS> 2 l_Vmg KmcyZ H$arV Agoc. nU H«$`dñVy§À`m
{d{Z_`mÀ`m Ñï>rZo `m nS>ÚmAmS>À`m ’$aH$m§Zm H$mhrM _hÎd ZgVo. XmoÝhr
H$m_Jmam§Zr V`ma Ho$coco MßncOmoS> Ooìhm ~mOmamV `oVmV Voìhm VoWo Ë`m§Mr
H$mhr {ZemUr ZgVo. VoWo gJù`m 1 cmI MßncOmoS>m§da hm 3 cmI
l_VmgmMm l_H$mi gamgarÀ`m Ý`m`mZo g_mZnUo ngaVmo. Xa MßncOmoS>m_mJo
3 l_Vmg `mà_mUo _mn cmdÊ`mÛmam Vmo Agm g_mZnUo ngacm Jococm
AgVmo. ~mOmanoR>oV Ë`m H«$`dñVy§À`m {Z{_©VrV ho l_ H$go, H$m KS>co `mcm
H$mS>rMohr _hÎd ZgVo. emar[aH$ d¡JwÊ`m_wio Agoc, AmiernUmVyZ Agoc,
dm ^m§S>dcXmam§{déÕ Mmccoë`m _§XH$m_ Am§XmocZm_wio Agoc, Á`m
H$m_Jmam§Zr MßncOmoS>m_Ü`o 6 l_Vmg KmVcoco AgVmV Ë`m§À`m 6 l_Vmgm§Mo
~mOmanoR>o_m\©$V 3 l_Vmg Amdí`H$ l_ H$mim_Ü`o ê$nm§Va Pmcoco AgVo.
`mCcQ> Xþgè`m H$m_JmamÀ`m 2 l_Vmgm§Mohr Ë`mM Ý`m`mZo 3 l_Vmgm§V
ê$nm§Va Pmcoco AgVo. MßncOmoS>m§_Ü`o Jococo gd©gmYmaU _mZdr l_ ho
H«$`dñVy§À`m _mÜ`_mVyZ EH$ A_yV© _mn ~Zcoco AgVmV d àË`oH$
l_H$mimÀ`m VwH$S>çmÀ`m Camda ~gyZ Ë`mMo gm_m{OH$ÑîQ>çm Amdí`H$
l_H$mimV ê$nm§Va H$aV AgVmV.
Xþgao EH$ CXmhaU KoD$. Zoh_rÀ`m H$mimV 3 cmI l_Vmgm§À`m gmhmæ¶mZo 3
cmI q¹$Q>c Jhÿ V`ma hmoVmo Ago Yê$Z Mmcy. `m dfuXoIrc Jhÿ noacoë`m
O{_ZrV 3 cmI l_Vmg AmoVco Joco. nU Adf©Um_wio `m§Vrc 2 cmI
l_Vmg dm`m Joco. {OWo nrH$ Amco VodT>çm O{_Zrda 1 cmI l_Vmgm§À`m
gmhmæ¶mZo 1 cmI q¹$Q>c YmÝ` V`ma Pmco. d¡`{º$H$ nmVirda `m Jìhm_Ü`o
nyduà_mUoM Xa q¹$Q>c_mJo EH$ l_Vmg Jococm Amho Ago dmQy> eHo$c. nU Vgo
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 11

dmQ>Uo MwH$sMo AgVo. ~mOmanoR>o_Ü`o EHy$U CËnmXZ d Ë`mV Jococm EHy$U


l_H$mi `m§À`mVrc EH§$Xa g§~§Ymcm ‘hÎd AgVo. JìhmÀ`m CËnmXZmV EHy$U
Jococo AmhoV 3 cmI l_Vmg. `mVco 2 cmI l_Vmg dm`m Jococo AmhoV
`mMo {d{Z_`-ì`dhmamer H$mS>rMo XoUoKoUo Zmhr. H«$`dñVy§_Yrc A_yV© l_
Agë`m Jmoï>tZm nmaIo AgVmV. gamgarÀ`m Ý`m`mZo Vo gai AmVm CncãY
Pmcoë`m JìhmÀ`m 1 cmI q¹$Q>cda ngaVmV. `mZwgma Jìhm_Ü`o AmVm Xa
q¹$Q>c_mJo 3 l_Vmg A_yV© l_ AgVmV. qH$dm Xa q¹$Q>c Jìhm_Ü`o 3
l_Vmgm§BVH$m gm_m{OH$ÑîQ>çm Amdí`H$ l_H$mi gmR>cocm AgVmo.
àË`oH$ H«$`dñVy ~ZdVmZm àË`jnUo Ë`m§Mo CËnmXZ H$aUmar _mUgo Omo
l_H$mi KmcVmV Vmo Va Ë`m§À`mV gmR>cocm AgVmoM nU Ë`m{edm` {VÀ`m
CËnmXZmV H$m_r `oUmè`m, IM© hmoUmè`m BVa H«$`dñVy§_m\©$V Ë`m§À`mV nydu
gmR>dcocm A_yV© l_H$mihr Ë`m Zì`mZo ~Zdcoë`m dñVyV gmR>V AgVmo.
CXmhaUmW©, {Iio ~ZdÊ`mMo CXmhaU ¿`m. g_Om H$s EH$ H$m‘Jma cmoI§S>r
VmaonmgyZ Vmgmcm 200 {Iio ~ZdVmo. Ë`m_wio `m 200 {Iù`m§_Ü`o AmVm 1
l_Vmg BVH$m l_H$mi gmR>cocm AgVmo. nU Ë`m~amo~a {Iù`m§gmR>r
H$ƒm_mc åhUyZ cmoI§S>mMr Vmahr IM© hmoV AgVo. g_Om H$s 200 {Iio
~ZdÊ`m_Ü`o 2 {H$cmo cmoI§S>mMr Vma IM© hmoVo. `m XmoZ {H$cmo VmaoV AmYrM
gmR>cocm l_H$mi Oa 2 l_Vmg Yacm Va Vmohr AmVm `m 200 {Iù`m§_Ü`o
gmR>Vmo. {Iim ~ZdÊ`mMm gmMm, EoaU, hmVmoS>m BË`mXr l_gmYZm§Mohr Am`wî`
R>acoco AgVo. hr l_gmYZo PrO hmoV hmoV {ZH$m_r hmoB©n`ªV 1 cmI {Iio
~ZdÊ`m_Ü`o H$m_r `oVmV Ago Yê$. Ë`m§À`mV gmR>cocm EH§$Xa l_H$mi Oa
500 l_Vmg Agoc Va Xa {Iù`m_mJo 0.005 l_Vmg BVH$m Ë`m§À`mVrc
l_H$mimMm {hñgm AmVm IM© hmoVmo d Vmo {Iù`m§_Ü`o `oD$Z gmR>Vmo. Ë`m_wio
`m 200 {Iù`m§_mJo IMu nS>coë`m l_gmYZm§_Ycm 200 X 0.005 = 1
l_Vmg BVH$m l_H$mi AmVm {Iù`m§_Ü`o gmR>cocm AgVmo. WmoS>Š`mV 200
{Iù`m§_Ü`o gmR>cocm EH§$Xa l_H$mi hm H$m_JmamZo AmoVcocm l_H$mi +
H$ÀÀ`m _mcmVrc l_H$mi + l_gmYZm§À`m {POoÀ`m ê$nmZo IMu nS>cocm
l_H$mi BVH$m, åhUOo 1+2+1=4 l_Vmg AgVmo. hm l_H$miM Ë`m
{Iù`m§Mo {d{Z_`-_yë` qH$dm qH$_V {ZYm©[aV H$arV AgVmo.
qH$_V qH$dm {d{Z_`-_yë` `m§À`mÛmao H«$¶dñVy§Mm Omo g_mZ JwUY_© ì`º$
hmoVmo Ë`mcm _mŠg© _yë` åhUVmo. _yë` åhUOo Aem VèhoZo, A_yV© ~Zcocm,
Ë`m H«$`dñVyÀ`m {Z{_©Vr_Ü`o Jococm EH§$Xa Amdí`H$ gm_m{OH$ l_H$mi
AgVmo. WmoS>Š`mV åhUOo H«$`dñVy§À`m qH$_Vr_mJo Amnë`mcm _mZdr l_
12 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

XS>coco gmnS>VmV. _yV© Am{U A_yV© l_ `m H«$`dñVy§_Ü`o OmUmè`m _mZdr


l_m§À`m EH$g§Y à{H«$`oÀ`mM XmoZ A{d^mÁ` ~mOy AgVmV. `m l_m§_YyZ
{Z_m©U Pmcocr dñVy H«$`dñVy ~ZyZ ~mOmamV `oVo Voìhm hr H«$`dñVy§_Yrc
l_m§Mr XmoZ A§Jo {d^º$ hmoVmV. _yV© l_ H«$`dñVy§_Ü`o _mUgm§À`m JaOm
^mJdÊ`mMr doJdoJir, d¡{eîQ>çnyU©, JwUmË_H$ÑîQ>çm {^Þ j_Vm {Z_m©U
H$aVmV, Cn`moJ-_yë` {Z_m©U H$aVmV. Ë`mM~amo~a Ë`m l_m§Mo A_yVuH$aUhr
Pmcoco AgVo. Am{U gd© H«$`dñVy§_Ü`o Ago A_yV© l_hr gmR>coco AgVmV.
ho Ë`m§Mo gmYå`© ì`º$ hmoVo Vo dñVy§Zm _yë` àmá hmoD$Z. EImÚm H«$`dñVy_Ü`o
gmR>cocm Agm gm_m{OH$ÑîQ>çm Amdí`H$ l_H$mi åhUOoM ˶m H«$`dñVyMo
_yë`. na§Vw _yë` ho l_H$mi åhUyZ gai ì`º$ hmoV Zmhr. Vo ì`º$ hmoVo Vo
{d{Z_`m_Ü`o, dñVy§Mo AmnmngmVrc AXcm~XcrMo à_mU åhUyZ qH$dm
{d{Z_`-_yë` `mM ê$nmV; Am{U n¡emÀ`m ^mfoV ho {d{Z_`_yë` gm§Jm`Mo
Va Vo qH$_VrÀ`m ê$nmV ì`º$ hmoVo.
_mŠg©À`m l__yë` {gÕm§VmMo doJionU
BWo EH$ YmoH$m {Z_m©U hmoVmo. `m gdm©Z§Va AmnU åhUy eH$Vmo H$s hm{ÎmÀ`m!
åhUOo H$m`, qH$_V hr Ë`m dñVyÀ`m CËnmXZmV Jocoë`m l_H$mimdê$Z R>aVo
BVHo$M Zm? ~è`mM ^m§S>dcr {dMmad§Vm§À`m _mŠg©darc {cImUm_Ü`o
AerM ^mdZm {XgyZ `oVo. Oa _mŠg©Zo BVHo$M åhQ>co Amho Ago _mZco Va
Ë`m§Zm Vo _mZdÊ`mgmaIoM AgVo. CXmhaUmW©, A{^OmV ^m§S>dcr
AW©emñÌmMm Á`mZo nm`m KmVcm Ë`m A°S>_ pñ_WZo (ñH$m°Q>c§S> : 1723-
1790) Amnë`m {cImUm_Ü`o hrM H$ënZm AR>amì`m eVH$mÀ`m eodQ>r
_m§S>cocr hmoVr. EH$mo{Ugmì`m eVH$mÀ`m gwédmVrcm S>opìhS> [aH$m°S>m}Zo (B§½c§S>
: 1772-1823) Va hr H$ënZm Amnë`m {dMmam§_Ü`o nm`m^yV _mZcr
hmoVr. Ë`m_wio _mŠg©Zo BVHo$M åhQ>co Agoc Va _mŠg©À`m {damoYH$m§Zm
_mZdÊ`mgmaIo AgVo; H$maU ‘J _mŠg©Zo `m ^m§S>dcr {dMmad§Vm§MmM
AW©emór` {dMma \$º$ KmgyZnwgyZ ñnï> H$ê$Z _m§S>cm, nU _yc^yV
nmVirda H$mhr doJio _m§S>co Zmhr Agm ˶mMm AW© hmoVmo.
nU _mŠg© hm gwYm[aV [aH$mS>m} Zmhr. "dñVy§Mr qH$_V Ë`m§À`mV Jocoë`m
l_H$mimdê$Z R>aVo' `mÀ`mncrH$S>o OmD$Z _mŠg©Zo Oo åhQ>co Amho Ë`mVM
_mŠg©Mo gmao d¡{eîQ>ç A§V^y©V Amho. ho d¡{eîQ>ç g_OmdyZ ¿`m`Mo Va
_Jmer AmnU OmVm OmVm Omo _yc^yV àý CnpñWV Ho$cm hmoVm, {VWyZ
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 13

gwédmV H$amdr cmJoc. _wimV dñVy§Zm qH$_V `oVo `mMmM AW© H$m`? Oa
Ago Yaco H$s "dñVy_Ü`o OmUmam l_H$mi' åhUOo Ë`m dñVyMo _yë`, Va ho
gd© {dícofU OgoÀ`m Vgo H«$`dñVy Zgcoë`m dñVy§Zmhr cmJy hmoVo. Ë`m§À`mhr
{Z{_©Vr_Ü`o l_H$mi OmV AgVmo, Ë`m§Zmhr Cn`moJ AgVmo, nU Varhr Ë`m
dñVy§Zm qH$_VrMo co~c {MH$Q>coco ZgVo.
JUg_mO, JmdH$s_Yrc Om{VàYmZ ~cwVoXma ì`dñWm, A{^OmV
ga§Om_emhr BË`mXr AZoH$ àH$maÀ`m g_mOì`dñWm§_Ü`o XoIrc _mUgo
CËnmXZ H$aVm H$aVm Amnmngm§V g§~§Y ~m§YV hmoVr. CËnmXZmV Vr _mUgo
l_ KmcV hmoVr Am{U Ë`mZwgma gm_m{OH$ CËnmXZmVrc dmQ>çmda {Za{Zamio
A{YH$ma {_idV hmoVrM. Ë`m g_mOm§_Ü`ohr emofUmMo g§~§Y hmoVo, _mUgm§Zm
EH$_oH$m§er OmoS>Umar ~§YZo Ë`mVë`m H$mhtZm OmMH$ hmoVr, CËnmXZmVrc
dmQ>çmdaÀ`m A{YH$mam§Mr loUr~Õ CVa§S> hmoVr. nU Vo g_mO d H«$`dñVy§da
AmYmacocm g_mO `m§À`m_Ü`o EH$ _hÎdmMm \$aH$ hmoVm. Ë`m g_mOmVrc
dñVy§Zm ho g§~§Y {MH$Qy>Z IwÔ `m dñVy§ZmM, gm_m{OH$ CËnmXZmÀ`m EImÚm
dmQ>çmda A{YH$ma n«má hmoV ZìhVo. Vo A{YH$ma gmjmVnUo _mUgm§MoM hmoVo,
qH$dm Om{Vg_yhm§Mo, dJ©g‘yhm§Mo hmoVo. emofUmÀ`m qH$dm {df_VoÀ`m
g§~§Ym§~m~Vhr ho {XgVo. JUg‘mOmV _mUgo Or {eH$ma H$arV {VMo dmQ>n
hmoVmZm JUn«_wImcm gdm}Îm_ ^mJ {_io, nU Vmo JUà_wImMm {deof
A{YH$ma åhUyZ. IwÔ Ë`m _m§gmÀ`m VwH$S>çmcm, Ë`mcm [H$§_V Amho d {VMm
_mo~Xcm {_im`cm hdm `m ZmdmZo gm_m{OH$ CËnmXZmda A{YH$ma ZìhVo.
qH$dm JmdH$sgmR>r Mm§^ma l_ H$aVmo d dñVy {Z_m©U H$aVmo, `m_wio Ë`mcm
{d{eï> ~cwË`mMm A{YH$ma hmoVm, nU Ë`mZo {Z_m©U Ho$coë`m Mncm§Zm Vmo
ZìhVm. CËnmXZmVrc g§~§Y, AJXr emofUmMo g§~§YXoIrc, `m g_mOm_Ü`o
ì`º$ hmoV hmoVo Vo _mUgm§_Yrc g§~§Ym§À`m gai, CKS> ê$nmV, {Za{Zamù`m
g_yhm§Zm AgUmè`m {Za{Zamù`m A{YH$mam§À`m ê$nmV.
4. H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU
nU ho CËnmXZg§~§Ym§Mo ñdê$nM Ý`mao Agoc Va? g_Om EImXr
g_mOì`dñWm H$moUr Hw$Umcm ~m§Yrc Zmhr `m nm`mda C^r Amho.
_mUgm§H$S>o Agcoë`m dñVy, Ë`m§Zr Ë`m dñVy§er Ho$cocm ì`dhma hr
àË`oH$mÀ`m ImOJr AIË`marVrc ~m~ Amho, Ë`m§À`m ImOJr _mcH$sÀ`m
14 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

A{YH$mamMr ~m~ Amho. H$moUrM Hw$Umcm ~m§Yrc Zgë`mZo Hw$UmH$Sy>Z dñVy


{_idm`Mr Va Xþgar dñVy XoD$ZM {_iV Amho. CËnmXZ Am{U Cn^moJ
`m§À`m_Ü`o, ImOJr _mcH$sÀ`m dñVy§Mr ~mOmanoR>oVrc XodmUKodmU hmoUo
Amdí`H$ Amho hr An[ahm`© _oI _macocr Amho. Va _J _mUgm§Zr Ho$coco
CËnmXZ ho EH$_oH$m§gmR>r Amho, gm_m{OH$ Amho, hr Jmoï> H$er ì`º$ hmoB©c?
CËnm{XV dñVy Ë`m§Mm OoWo Cn`moJ Amho Ë`m `mo½` {R>H$mUr nmoMyZ, nwÝhm Zdo
CËnmXZ hmoD$Z, `m g_mOmMo ahmQ>JmS>Jo H$go {\$aV amhrc? WmoS>Š`mV,
g§nyU©nUo ImOJr _mcH$sda AmYmacocr ~mOmanoR> hmM Á`m ì`dñWoMm
AmYma Amho {VWo CËnmXZg§~§Y H$go ì`º$ hmoVrc?
H«$`dñVy gm_m{OH$ g§~§Y emofyZ KoVmV
Aem AmJù`mM n[apñWVrV dñVy§Zm qH$_V àmá hmoD$Z CËnmXH$m§Mo
gm_m{OH$ g§~§Y ì`º$ hmoVmV! EImXm gwVma EH$ H$nmQ> ~ZdVmo, Vo e§^a
én`m§Zm {dH$Vmo d Ë`m e§^a én`m§Mo Jhÿ, Voc, H$mnS> dJ¡ao Jmoï>r IaoXr
H$aVmo. H$nmQ>mMr qH$_V H$nmQ>mcm {_iUo Am{U Jhÿ, Voc, H$mnS> `m§Zm
Ë`m§Mr Amnmncr qH$_V {_iUo, `mVyZ gwVma, H$nmQ>mMm Cn`moJ H$aUmam
Am{U Jhÿ, Voc, H$mnS> `m§Mo CËnmXZ H$aUmao `m gJù`m _mUgm§_Ü`o g§~§Y
~m§Yco OmV AgVmV. H$nmQ>mMr OmJm {d{Z_`mVyZ Jhÿ, Voc, H$mnS> `m§Zr
KoVcocr AgVo. nU H$nmQ> H$mhr Jhÿ, Voc, H$mnS> `m Jmoï>r dmnaV ZgVo,
gwVma d Ë`mMo Hw$Qw>§~r` dmnaV AgVmV.
dñVwpñWVr Aer AgVo H$s gwVmamZo Cn`moJr dñVy§À`m {Z{_©VrV OmUmè`m
EHy$U gm_m{OH$ l_m§_Ü`o H$mhr EH$ `moJXmZ Ho$coco AgVo d àý AgVmo
H$s Ë`m ~Xë`mV gm_m{OH$ l_m§VyZ {Z_m©U hmoUmè`m CËnmXZmda {H$Vr d
H$m` A{YH$ma {_imdm. Ë`mEodOr àý AmVm doJù`m ñdê$nmV nwT>o `oVmo.
gwVmamÀ`m l_mVyZ {Z_m©U Pmcoë`m IwÔ H$nmQ>mcmM _yë` ZmdmMm EH$
JwUY_© {MH$Q>cocm AgVmo. gwVmamZo KmVcoë`m A_yV© l_m§Zwgma g_mOmÀ¶m
EHy$U A_yV© l_m§n¡H$s {H$Vr A_yV© l_m§da ˶mMm A{YH$ma Amho `mMm {ZU©`
H$nmQ>mMm Vmo JwUY‘© H$aV AgVmo. g‘mOmÀ¶m A_yV© l_m§_Ycm dmQ>m
_mJÊ`mMm h¸$, gm_Ï`© AmVm H$nmQ>m_Ü`o Zm§XV AgVo. _mUgm§_mUgm§_Ü`o
ì`dhma hmoV Amho, g§~§Y ~m§Yco OmV AmhoV ho PmH$co OmVo. OUy
H«$`dñVy§_Ü`oM AmngmV ì`dhma hmoD$Z g§~§Y ~m§Yco OmV AgVmV.
gwVmamcm Oa l_m§Vë`m dmQ>çmdaMm A{YH$ma {_idm`Mm Agoc Va Vmo
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 15

H$nmQ>mMm _mcH$ Agoc VaM {_iVmo. CÚm Vo H$nmQ> `oZHo$Z àH$maoU


gwVmamÀ`m EImÚm {_ÌmÀ`m, gmdH$mamÀ`m qH$dm gwVmamcm H$m_mcm
cmdUmè`m ^m§S>dcXmamÀ`m _mcH$rMo ~Zco Va Vmo A{YH$ma H$nmQ>mdmQ>o
Ë`m§Zm {_iVmo. _mUgm§Zr EH$_oH$m§gmR>r l_ H$aÊ`m‘YyZ ~m§Yco Jococo g§~§Y,
Ë`m§Mm gm‘m{OH$ CËnmXZmdarb A{YH$ma, `m _mUgm_mUgm§_Yrc g§~§Ym§Mo
dñVy§_Yë`m g§~§YmV ê$nm§Va Pmcoco AgVo.
^m§S>dcr AW©emómÀ`m _`m©Xm
WmoS>Š`mV, H«$`dñVyÀ`m _yë`mnmgyZ gwédmV H$ê$Z AmnU Ë`m_mJrc
CËnmXZmÀ`m gm_m{OH$ g§~§Ym§À`m {dMmamn`ªV nmoMVmo. H$maU _mŠg©Zo
Vnmgm`cm KoVcocm àý [aH$mS>m}gma»`m§À`m àýmnojm _wimVM doJim Amho.
^m§S>dcr AW©emó Vnmgm`cm KoVo Vmo àý åhUOo dñVy§Mr qH$_V H$emdê$Z
R>aVo BVH$mM. Ë`mnwT>o OmD$Z Ë`m_mJo XS>coë`m gm_m{OH$ g§~§Ym§À`m
{dícofUmV Ë`mcm Img ag ZgVmo. Ë`mÀ`m coIr dñVy§ZmM _yë` AgVo.
[aH$mS>m}À`m l__yë`mÀ`m {gÕm§VmÀ`m coIrXoIrc dñVy§ZmM _yë` Amho.
`mcmM _mŠg© H«$`dñVyMo {d^y{VH$aU hmoUo åhUVmo. Am{U hm AJXr Zo_H$m
eãXà`moJ Amho.
{d^y{VH$aU hr EH$ Am{X_ H$mimnmgyZMr Jmoï> Amho. {dOm, dmXio, dmam,
dmhVo nmUr, ^yH§$n, COmS>Umam Am{U _mdiUmam gy`© `m Am{X_mZdmcm W¸$
H$ê$Z gmoS>Umè`m Jmoï>r hmoË`m. `m gdmªMm AW© cmdÊ`mÀ`m à`ËZmV Ë`mZo
{d^yVr OÝ_mcm KmVë`m. Ë`mÀ`m coIr `m gd© Z¡g{J©H$ KQ>Zm, {ZOud Jmoï>r
ñdV:Mm Agm àmU Am{U ñdV:Mr eº$s Agcoë`m {d^yVr ~Zë`m. {ZOud
Jmoï>t_Ü`o Ë`mZo àmU \w§$H$cm. Ë`m§Mo {d^y{VH$aU Ho$co. ^m§S>dcr AW©emó ho
H«$`dñVy§À`m ~m~VrV Am{X_mZdmgmaIoM dmJVo. Ë`m§Zr H«$`dñVy§MoM
{d^y{VH$aU Ho$coco AgVo. H«$`dñVy§Zm _yë` AgVo. H«$`dñVy§Mr Amnmngm§V
AXcm~Xc hmoVo, H«$`dñVy§Zm `mo½` qH$dm A`mo½` qH$_V {_iVo, H«$`dñVy
Xþ{_©i AgVo.
{edm` ^m§S>dcemhrV "l_' {dH$V KoVm `oVmV. Ë`m_wio l_ hr XoIrc
H«$`dñVyM AgVo. H«$`dñVy§_Ü`oM g§~§Y ~m§Yco OmVmV. Am{U _mUgo?
_mUgm§_Yrc g§~§Y? Vo joÌ doJio AgVo. Vo amOH$maUmV AgVo,
g_mOH$maUmV AgVo, AmUIr BVaÌ AgVo. nU AW©H$maUmV, {deofV:
16 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AW©emómÀ`m _yc^yV VÎdm§V, _hÎdmMo AgVo Vo H«$`dñVy§Mo OJ, Ë`m§À`mV


AmnmngmV ~m§Yco OmUmao g§~§Y. EImÚm amï´>mV {Z_m©U Pmcoë`m gd©
H«$`dñVy§Mo EH${ÌV _yë` qH$dm amï´>r` CËnÞ, Ë`mMr dYKQ>. AWm©V Ë`mVhr
_mUgo `oVmV. CXmhaUmW©, `m H«$`dñVy§À`m amï´>r` JR²>R>çmMo dmQ>n H$am`À`m
doir. nU BWoXoIrc Vr _mUgo _hÎdmMr AgVmV Vr H«$`dñVy§Mo _mcH$
åhUyZ! Am{U ho dmQ>n ~Xcm`À`m gJù`m IQ>nQ>r cQ>nQ>r MmcVmV Ë`mhr
H«$`dñVy§da n[aUm_ H$ê$Z—Ë`m§Mo dmQ>o H$ê$Z, Ë`m§À`mda H$a cmXÿZ BË`mXr.
^m§S>dcr AW©emómMo Zm`H$Ëd H«$`dñVy§H$S>o AgVo, Ë`m§À`m Aä`mgmMm
{df` H«$`dñVy AgVmo. Ë`mV _mUgo `oVmV Vr Jm¡U nmÌo åhUyZ, nwadR>çmÀ`m
~mOycm H«$`dñVy§Zm H$moUrVar _mcH$ hdm åhUyZ Am{U _mJUrÀ`m ~mOycm
H«$`dñVy {dHy$Z hmVmV Amcoë`m n¡emMo à{V{ZYr åhUyZ. H«$`dñVy§Mm
ì`dhma, Ë`m§À`m qH$_Vr, Ë`m§Mo {ZH$f ho _hÎdmMo; Ë`mgmR>r cmJoc
Ë`mà_mUo Ho$di Ë`mM g§X^m©V _mUgm§À`m ì`dhmamMr XIc ^m§S>dcr
AW©emó KoVo. WmoS>Š`mV H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU ho ^m§S>dcr AW©emómcm
nm`m^yV AgVo. Vo ^m§S>dcXmam§Mr Vir CMcyZ YaVo, qH$dm H$m_JmadJm©Mo
emofU _mÝ` H$arV Zmhr, `m_wioM Ho$di Vo ^m§S>dcr R>aV Zmhr. Va Ë`mÀ`m
g§H$ënZm§À`m AJXr _wimer H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU BVŠ`m ÑT>nUo AgVo H$s
H«$`dñVy§À`m g§~§Ym§_Yrc C\$amQ>onUM Ë`mÀ`m cjmV `oD$ eH$V Zmhr.
Ë`mÀ`m g§H$ënZmM Aem AgVmV H$s ^m§S>dcemhr ì`dñWoMr Q>rH$m
Ë`m§À`mÛmao hmoD$ eH$V Zmhr.
dñVwV: EImÚm dñVyÀ`m CËnmXZmV {H$Vr l_ IM© Pmco BVHo$M
H«$`dñVy§_Yrc A_yV© l_ gm§JV ZmhrV. Ë`m H«$`dñVycm nwT>o {H$Vr A_yV©
l_m§da A{YH$ma {_iUma Amho hohr A_yV© l_ R>adVmV. A_yV© l_ ho Ho$di
H«$`dñVy§À`m B{VhmgmV IM© Pmcoco l_ ZgVmV, Vo Ë`m§Mo ^{dî`hr R>adV
AgVmV. Ë`m_wio ^m§S>dcr g_mOmV EImÚmcm Oa OmñVrV OmñV gm_m{OH$
l_m§da A{YH$ma {_idm`Mm Agcm Va Ë`mcm OmñVrV OmñV _yë`mda,
åhUOoM H«$`dñVy§da, H$moUË`mhr VèhoZo _mcH$s {_idmdr cmJVo. Ë`mcm
gm_m{OH$ l_m§_Ü`o OmñVrV OmñV `moJXmZ Ë`mgmR>r H$amdo cmJVoM Ago
Zmhr. Am{U "H«$`dñVy§Mo' ho A{YH$ma Onco OmVrc ho nmhUmè`m
`§ÌUmXoIrc ^m§S>dcr g_mOm_Ü`o AgVmV. H$mhr dñVy§Zm "dmOdr' qH$_V
`oB©Zmer Pmcr Va ^m§S>dcXma H$maImZo ~§X H$aVmV, Xþgè`m dñVy§Mo CËnmXZ
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 17

gwê$ H$aVmV. EImXr dñVy nwT>o VerM CËnmXZ hmoV amhrc H$s Zmhr, {VMo
CËnmXZ EH$X_ H$_r hmoB©c H$s EH$X_ dmT>oc, ho gd© R>aV AgVo Vo
qH$_Vr§À`m _mÜ`_mVyZ. {Od§V _mUgm§_Yrc g§~§Y {ZOud H«$`dñVy§À¶m _yë`
ZmdmÀ¶m JwUY‘m©À¶m ñdê$nmV AmH$ma KoD$ cmJVmV. _mUgm§Zr Ho$coco l_
d Ë`m§À`mer {ZJ{S>V Ë`m§Mo A{YH$ma _mUgm§nmgyZ VwQ>VmV, Vo dñVy§_Ü`o
JmoR>dco OmVmV d EH$ naH$s eº$s ~ZyZ _mUgm§À`m ì`dhmam§Mo {Z`§ÌU H$ê$
cmJVmV. "A_yV© l_' ¶m _mŠg©À`m g§H$ënZoMo __© `mV Amho.
`mCcQ> _mZdr l_ `m gd©gmYmaU g§H$ënZo_Ü`o hr eº$s ZgVo. gd©gmYmaU
_mZdr l_ EImÚm dñVy_Ü`o {H$Vr l_ Joco AmhoV BVHo$M gm§JVmV.
_mUgm§_Yrc ì`dhmamMo ^{dî` Vo {Z`§{ÌV H$aV ZmhrV. Am{U Ë`m§Mo _hÎd
CËnmXZmgmR>r cmJUmè`m BVa KQ>H$m§nojm \$ma doJio ZgVo. AmnU Ë`m Ë`m
dñVy {Z_m©U H$aÊ`m_Ü`o D$O}Mm {H$Vr gm_m{OH$ gmR>m IM© Pmcm `mMmhr
AmH$S>m dñVy§Zm {MH$Q>dy eH$Vmo, {H$§dm Ë`m {Z_m©U H$aÊ`m_Ü`o {H$Vr ñ¹o$Aa
\y$Q> OmJm dmnamdr cmJcr `mMmhr AmH$S>m {MH$Q>dy eH$Vmo, dñVy§À`m
{Z{_©Vr_Ü`o {H$Vr àH$maMr g_mOmH$S>rc gm_wJ«r IM© hmoVo Amho ho
XmIdUmè`m AZoH$ AmH$S>çm§n¡H$s l_m§Mm IM© gm§JUmam EH$ AmH$S>m EdT>oM
_hÎd `m AmH$S>çmcm Agoc.
Agm l_IM© _moOcm Om`cmM hdm, Vmo gm§JUmè`m AmH$S>çm§Mo
^m§S>dcemhrgH$Q> gd© g_mOì`dñWm§_Ü`o (AJXr g_mOdmX Yê$Z) _hÎd
AgocM. nU ’$º$ ^m§S>dcemhr ì`dñWo_Ü`o Ë`m AmH$S>çm§Mo EH$m A_yV©
eº$sV ê$nm§Va hmoD$Z Ë`m dñVy§À`m _mcH$mcm Ë`mZwgma gm‘m{OH$ g§nÎmrda
h¸$ àmá hmoVmo. ho ’$º$ H«$`dñVy§À`m ì`dhmamV KS>Vo. EImXm _mUyg ghm
Vmgm§V EH$ MßncOmoS> H$ê$ eH$Vmo, nU gm_m{OH$ nmVirda EH$
MßncOmoS>mMo _yë` VrZ l_Vmg Amho, Aem doir H«$`dñVy§_Yrc A_yV© l_
hr gm_m{OH$ eº$s Ago gm§JVo H$s, Ë`mZo BVam§BVHo$M H$m_ Amnë`m
Hw$dVrà_mUo Ho$co Agco Varhr Ë`m ~Xë`mV, Ë`m MßncOmoS>m§À`m
_mÜ`_mVyZ BVam§nojm AÜ`m©M _yë`mda Ë`mMm A{YH$ma amhrc. hr Agcr
A_yV©Vm l_IMm©À`m AmH$S>çmV ZgVo. Ho$di d¡Mm[aH$ gmo`rgmR>r dmnaë¶m
OmUmè¶m IM© Pmcoë`m l_m§À`m _mnmV Agcr {Z`§ÌH$, naH$s eº$s ZgVo.
WmoS>Š`mV, H«$`dñVy§_Ü`o Jococo A_yV© l_ hr Ho$di IM© Pmcoco l_
_moOUmar A_yV© d¡Mm[aH$ g§H$ënZm ZgVo. Va _mUgm§Mo l_ d Ë`m§À`mer
18 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

{ZJ{S>V Ë`m§Mo A{YH$ma IwÔ H«$`dñVy§_Ü`o emofyZ KoUmao EH$ {Z`§ÌH$ Ago
1
àË`j gm_m{OH$ dmñVd AgVo.
5. A_yV© l_m§À`m dM©ñdmMo n[aUm_
JaOm {déÕ _yë`
A_yV© l_ d Ë`m§À`mer {ZJ{S>V _yë`, Am{U _yV© l_ d Ë`m§À`mer {ZJ{S>V
Cn`moJ-_yë` `m XmoZ OmoS>Jmoù`m H$mQ>oH$moanUo EH$_oH$m§nmgyZ doJù`m H$aUo
(d nwT>o doJù`m R>odUo!) Am{U Ë`m§À`mVrc Û§ÛmË_H$ g§~§Y VnmgUo ho
_mŠg©Mo d¡{eîQ>ç Amho. ho pñ_W-[aH$mS>m}V qH$dm Hw$R>ë`mhr ^m§S>dcr
AW©emókm_Ü`o gmnS>Uma Zmhr. H$maU `m OmoS>Jmoù`m§~Ôc _mŠg© Oo _m§S>Vmo
Ë`m_Ü`o ~rOê$nmZo g§nyU© ^m§S>dcr ì`dñWo~ÔcMr _ycJm_r Q>rH$m A§V^y©V
Amho. ho H«$m§{VH$mar Q>rHo$Mo ~rO BVHo$ gmYo dmQ>Vo H$s Ë`mV A{^àoV
Agcocm _ycJm_r AW© cdH$a cjmV `oV Zmhr. Ooìhm A_yV© l_ d _yë` ho
gm_m{OH$ CËnmXZ ì`dhma {Z`§{ÌV H$aVmV Ago _mŠg© åhUVmo Voìhm
Ë`m_Ü`o hohr A{^àoV AgVo H$s _yë` ho Cn`moJ-_yë`mda Hw$aKmoS>r H$aVo d
A_yV© l_ ho _yV© l_m§da Hw$aKmoS>r H$aVmV. ~g, BVHo$M; nU `mV J{^©V
Agcocm AW© \$ma Xÿada OmD$Z nmoMVmo.
dada nmhVm ^m§S>dcemhrV H«$`dñVyMo CËnmXZ hmoVo Voìhm Cn`moJr dñVyM
{Z_m©U hmoV AgVmV, Cn`moJ_yë`mMo CËnmXZ hmoV AgVo. nU CËnmXZmMm
CÔoe Cn`moJ-_yë` ZgVmo. CÔoe AgVmo ˶m dñVy {dHy$Z {d{Z‘¶-‘yë¶,
n¡gm {‘idUo. Cn`moJ-_yë` dñVy§_Ü`o AgmdoM cmJVo, H$maU ZmhrVa Ë`m
{dH$V H$moU KoB©c? na§Vw Cn`moJ-_yë` _hÎdmMo AgVo Vo _yë` {_idÊ`mMo
gmYZ åhUyZ, _yë`mMo dmhH$ åhUyZ. Am{U {VVnVM. ho à{VnmXZ hrM
_wimV EH$ g_rjm Amho. hm ^m§S>dcr g_mO _wimV _mZdr JaOm
^mJdÊ`mMm CÔoe R>odV Zmhr. _yë`{Z{_©VrgmR>r {OVnV Amdí`H$ AmhoV
{VVnVM _mZdr JaOm hm g_mO ^mJdoc. _yë` ho _mZdr JaOm
^mJdÊ`mdarc ~§YZ Amho. cmoH$m§À`m JaOm H$mQy>Z N>mQy>Z ñdV:À`m
JaOm§à_mUo ~oVÊ`mMr ^m§S>dcemhrcm eº$s {Z_m©U hmoD$ eH$Vo H$maU {VMm
_ycmYmaM _wimV _mZdr JaOm _yë`g§~§Ym§_Ü`o OISy>Z Q>mH$Umam Amho.
Cn`moJ-_yë` Am{U _yë` `m nañna{damoYr eº$s¨Zm EH$mM _moQ>ë`mV
~m§YUmè`m CËnmXZg§~§Ym§_wio _yë`g§~§Y ho Cn`moJ-_yë`m§À`m {Z{_©Vrdarc
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 19

{Z`§ÌH$ ~§YZ R>aVmV. Am{U åhUyZM _mZdr JaOm§da AmYmacocm g_mO


C^m H$am`Mm Va ho ~§YZM _wimnmgyZ CIS>m`cm hdo, _yë`g§~§Ym§MoM
CƒmQ>Z ìhm`cm hdo. hm H«$m§{VH$maH$ {ZîH$f©XoIrc `m {dícofUm_Ü`o
~rOê$nmZo A§V^y©V Amho.
Cn`moJr dñVy EH$_oH$m§gmR>r gm_y{hH$nUo {Z_m©U H$aUo—åhUOoM _yV© l_—hm
_mUgm§À`m gm_m{OH$VoMm Jm^m Amho. _mUgo {ZgJm©Mr ~§YZo _wH$mQ> ghZ
H$arV ZmhrV. {ZgJm©Mm EH$ ^mJ AgyZhr hm {ÛnmX àmUr {ZgJm©Mr ~§YZo
gVV Amocm§S>V {ZgJm©cm AmH$ma XoV AgVmo. PmS>o dmT>VmZm nmhÿZ _mUgo
ñdñW ~gV ZmhrV. Vr ñdV: ~r noaVmV, amonm§Mr _emJV H$aVmV d
ñdV:gmR>r AÞ {Z_m©U H$aVmV. PmS>o VmoSy>Z Ë`m cmH$S>m§nmgyZ Vwi`m, Im§~,
IwÀ`m©, Q>o~co ~ZdVmV. Hw$R>ë`mem _mVrda à{H«$`m H$ê$Z Ë`mVyZ cmoI§S>
H$mT>VmV. l_m§À`m _yV© ñdê$nmVyZ _mUgm§Mo {ZgJm©~ÔcMo d ñdV:~ÔcMo
kmZ d {dœmg dmT>V AgVmo. {dkmZmMr ~¡R>H$ KS>dcr OmV AgVo. _yV© l_
ho gd© g_mOì`dñWm§_Ü`o _mUgm§À`m gO©H$, ñdmV§Í`_ycH$ j_Vm§Mr ~¡R>H$
AgVmV d `m j_Vm§Mm Am{dîH$maXoIrc AgVmV.
Xþamdcoco, AmZ§XhrZ l_
A_yV© l_m§Mo `m _yV© l_m§da à^wËd {Z_m©U Pmco H$s H$m` hmoVo Ë`mMm àË``
Amnë`mcm ^m§S>dcemhr CËnmXZm_Ü`o gd©Ì `oVmo. l_ åhUOo WH$dm
AmUUmar, CnOr{dHo$gmR>r H$amdr cmJUmar, Xþgè`m§À`m BÀN>oZo cmXcocr
EH$ AmZ§XhrZ Jmoï> ~ZVo. H$maImÝ`m§_Ü`o _hÎd AgVo Vo A_yV© l_m§Zm.
_yë`{Z{_©VrgmR>r Amdí`H$ {VVHo$M Cn`moJ-_yë` cmJVo, Am{U {VVnV _yV©
l_hr cmJVmV. nU {VVnVM. Hw$ecVoMm Am{U H$g~mMm AW©hr ~XcVmo.
EImXr dñVy Mm§Jcr ~ZdUo, Vr n[anyU© H$aUo `mcm _hÎd ZgVo. {H$_mZ
H$g~mZo, KmcyZ {Xcoë`m Hw$ecVoÀ`m {ZH$fm§_Ü`o, OmñVrV OmñV doJmZo
H$m_ H$aUo `mcm _hÎd `oVo. EImXm H$m_Jma Amdí`H$ Ë`mnojm Mm§Jco H$m_
H$aÊ`mV "doi Kmcdy' cmJcm Va Vo H$moUVm H$maImZXma MmcdyZ KoB©c?
H$g~, Hw$ecVm hr EH$m {H$_mZ nmVirn`ªVM _hÎdmMr AgVmV. Ë`mnwT>o
_hÎdmMo AgVo BVHo$M H$s {_{ZQ>Z² {_{ZQ> OmñVrV OmñV doJmZo H$m_
H$aÊ`mV IM© Pmco nm{hOo. _hÎdmMo AgVmV Vo A_yV© l_. A_yV© l_m§Mo
à^wËd _yV© l_m§Zm, _mUgm§À`m gO©H$ eº$sÀ`m Am{dîH$mamcm EH$ naH$s,
2
AmZ§XhrZ, cmXcocr Jmoï> ~ZdVo.
20 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AmZ§XXm`H$ l_m§Zm ^m§S>dcemhrZo H$maImÝ`mVrc CËnmXZmVyZ hÔnma Ho$co


Var Vo ~mhoa (Am{U H$Yr H$Yr A_yV© l_m§À`m à^wËdmcm Vm|S> XoD$Z
AmVXoIrc) Zm§XV AgVmV—N>§X åhUyZ. N>§X åhUyZ EImXm _mUyg
cmH$S>mcm AmH$ma XoD$Z Amnë`mcm nm{hOo Vr dñVy V`ma H$aV AgVmo
Voìhm H$m` hmoVo? {N>ÞrMm àË`oH$ Kmd, a§Ü`mZo CMH$Q>coco àË`oH$ gmcnQ>
Ë`mÀ`m CÔoem§Mm Am{dîH$ma H$aV OmV AgVo. cmH$S>mg§~§YrMo ñdV:Mo kmZ,
g_moaMo cmHy$S> d hmVmVrc hË`mao EH$mJ«nUo dmnê$Z Vmo Cn`moJr dñVy Va
~ZdV AgVmoM; nU Ë`m~amo~aM ñdV:Mo _mUygnUhr _yV© H$aV AZw^dV
AgVmo, ñdV:À`m A§V`m©_r Agcoë`m g¥OZj_VoMm AZw^d KoV AgVmo. _yV©
l_ ho BWo A_yV© l_m§Mo EH$ gmYZ, OwO~r dmhH$ ZgVmV. _yV© l_m§Zm
ñdV:Mo Ago _hÎd AgVo. Vo Cn`moJr dñVy ~ZdÊ`mMo gmYZ AgVmV nU
Ë`m~amo~aM Vo EH$ gmÜ`XoIrc AgVmV. Aer gmÜ`-gmYZm§Mr EH$mË_Vm
^m§S>dcr CËnmXZ CÜdñV H$aVo d hÔnma H$aVo. qH$~hþZm emofH$m§Zr
l_Umè`m§da cmXcoë`m Hw$R>ë`mhr emofH$ CËnmXZ ì`dñWo_YyZ hr EH$mË_Vm
`m Zm Ë`m à_mUmV Zï> hmoV AgVo. nU ^m§S>dcrnyd© g_mOm_Ü`o Ë`m
gJù`m AdJw§R>Zm_YyZXoIrc IwÔ CËnmXZmÀ`m joÌmV Vr diMUrcm H$m
homB©Zm nU em~yV amhVo. `mCcQ> ^m§S>dcemhrMo nm`m^yV _yë` g§~§Y _wir
C^o amhVmV Vo hr EH$mË_Vm Zï> H$ê$Z.
hm H$mhr AnKmV Zìho. l_Umè`m§À`m l_m§VyZ {Z_m©U Pmcoë`m H«$`dñVy
_mUgm§_mUgm§_Yco g§~§Y ñdV:_Ü`o emofyZ KoV AgVmV, Am{U Ë`mM
_mUgm§da gÎmm JmOdV AgVmV. gm_m{OH$ l_ emofyZ KoVcoë`m `m
H«$`dñVy Á`m§À`m _mcH$sÀ`m hmoVmV Ë`m§À`m hmVr Vr eº$s `oVo Am{U Vo Ë`m
eº$sMo à{V{ZYr ~ZyZ BVa _mUgm§da gÎmm JmOdVmV `mV ‘J Zdc H$gco?
Aem g_mOm_Ü`o ñdV: {Z_m©U Ho$coë`m OJmcm, Ë`mVrc g§~§Ym§Zm _mUgo
gm_moar OmVmV Voìhm Vo OJ EH$ naH$s, XS>nUmar eº$s åhUyZ OmUdVo. ho
C\$amQ>o XþamdconU _yë`g§~§Ym§À`m Jmä`mer AgVo, ^m§S>dcemhr g_mOmVrc
CËnmXZg§~§Ym§Mr drU ~Zcoco AgVo. Ë`mMo {dícofU H$am`Mo Va
C\$amQ>onUmMr OmU Agë`m{edm`, dm g§nyU© ì`dñWoMo Vwåhr Q>rH$mH$ma
Agë`m{edm` Vo H$aVm `oUo eŠ` ZgVo. åhUyZM ho cjmV KoUo Amdí`H$
Amho H$s _mŠg© Ho$di dñVy§Mr qH$_V l_H$mimdê$Z R>aVo BVHo$M gwYm[aV
ê$nmV gm§JV Zmhr. dñVy§Zm {d{Z_`-_yë` ¶oVo d Vo Ë`m§À`mV Joocoë`m A_yV©
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 21

l_H$mimdê$Z {Z`§{ÌV hmoVo `m KQ>Zo_YyZ gd© g_mOì`dñWm§_Ü`o dñVy§Zm


cmJy nS>Umao {Z`_ ì`º$ hmoV ZgVmV, Va ’$º$ ^m§S>dcemhrVrc
CËnmXZg§~§Y ì`º$ hmoV AgVmV. hm ^oX AmoiIÊ`mÀ`m ~m~VrV H«$`dñVy§Mo
{d^y{VH$aU hm ^m§S>dcr AW©emómÀ`m _mJm©Vrc AS>Wim R>aVmo.
6. l__yë` {gÕm§V : ^m§S>dcemhrZo Q>mHy$Z {Xcocm dmagm
^m§S>dcr AW©emóm_mJrc ~XcË`m àoaUm
H«$`dñVy§À`m {d^y{VH$aUm_wio ^m§S>dcemhrÀ`m X¡Z§{XZ ì`dhmamcm \$magm
"AS>Wim' hmoV Zmhr. qH$~hþZm `m ì`dhmamMr A^m{dV d¡Mm[aH$ ~¡R>H$M
_wir H«$`dñVy§À`m {d^y{VH$aUmda AmYmacocr AgVo. na§Vw ^m§S>dcr
AW©emómÀ`m emór` àoaUm§À`m {dH$mgm_Ü`o _mÌ {d^y{VH$aU EH$ AS>Wim
R>aVo. ~è`mMem ^m§S>dcr AW©emór` {dMmam§_mJrc _yc^yV g§H$ënZm
~mOmanoR>oVyZ A^m{dVnUo CJdUmè`m `m g§H$ënZm§À`m ncrH$S>o OmV ZmhrV.
Ë`m_wio Vo AË`mYw{ZH$ d¡Mm[aH$ gmYZo dmnaVo, AË`mYw{ZH$ J{UV dmnaVo
nU eodQ>r ~mOmanoR>oV KS>Umè`m KS>m_moS>tÀ`m dU©ZmÀ`m ncrH$S>o OmV Zmhr.
àM{cV AW©emór` {dMmam§Mm ~hþVoH$ ^mJ hm `m àH$maMm AgVmo. _mŠg©
Aem AW©emór` àdmhm§Mr CWi AW©emó (ìhëJa BH$m°Zm°_r) åhUyZ
g§^mdZm H$aVmo. Ë`m§Zm ~mOmanoR>oÀ`m XoImì`m_mJo cncoë`m
CËnmXZg§~§Ym§n`ªV nmoMm`Mr àoaUmM ZgVo. Ë`m§Zm ag AgVmo Vmo X¡Z§{XZ
ì`dhmamVë`m chmZghmZ g_ñ`m§_Ü`o, Ë`m_Ü`o ^m§S>dcXmam§Zm Cn`moJr
nS>Vrc Aer V§Ìo emoYÊ`m_Ü`o. ho AW©emó Cn`moJ-_yë` én`m§V _moOVo,
qH$dm qH$_V-Xþ{_©iVm-qH$_V hm ImoImoMm Ioi _yc^yV g§H$ënZoMm Amd
AmUyZ IoiVo. _J hr én`m§V _moOcocr Cn`mo{JVm H$mT>Ê`mgmR>r Vo {Za[Zamio
Jw§VmJw§VrMo J{UVr V§Ì dmnaVo, AmYw{ZH$ J{UVmVrc nwT>macoco {gÕm§V
dmnaVo. nU Ë`mMm nm`mM _wimV {R>gyi AgVmo.
Varhr _mŠg© gd© ^m§S>dcr AW©emó gaigmoQ> {ZH$mcmV H$mT>rV Zmhr. AmO
A{^OmV AW©emó åhUyZ AmoiIë`m OmUmè`m àdmhm~Ôc _mŠg©cm EH$
doJù`m àH$maMm AmXa hmoVm. `m n«dmhmZoM àW_ l__yë`mMm {gÕm§V
Ë`mÀ`m ^m§S>dcr ê$nmV _m§S>cm. ~mOmanoR>oVrc X¥í` ñdê$nm§À`m _mJo OmD$Z,
Ë`m§À`mAmS> cncoco dmñVd emoYÊ`mMr d¡km{ZH$ àoaUm `m àdmhmV A§V^y©V
hmoVr. nU `m d¡km{ZH$ àoaUm§ZmXoIrc H«$`dñVy§À`m {d^y{VH$aUmÀ`m _`m©Xm
22 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

nS>ë`m hmoË`m. hr H$mV `m àdmhmZo H$YrM Q>mH$cr Zmhr. Ë`mÀ`m coIr


dñVy§ZmM qH$_V hmoVr, BVHo$M Zìho Va l__yë`mÀ`m AmYmamdarc qH$_V
hrM dñVyMr "`mo½`' qH$_VXoIrc hmoVr. Am{U dñVy `mo½` qH$_Vrcm Ho$di
Iwë`m ~mOmanoR>oV, _wº$ ñnY}_wio {dH$ë`m OmVmV Agohr Ë`m§Mo åhUUo hmoVo.
`mMm AW© hmhr hmoVmo H$s dñVy§Mm {d{Z_` "`mo½`' _mo~Xë`mZo hmoB©c Agm
g_mO åhUOo _wº$ ñnY}da AmYmacocm ^m§S>dcr g_mO. hr d¡km{ZH$ àoaUm
dmT>V hmoVr Vr ^m§S>dcr {dMmaì`yhm§À`m Mm¡H$Q>rV. H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU d
^m§S>dcr OrdZ_yë`o, amOH$maU, g_mOH$maU `m§Mr EH$ g_J« drU `m
A{^OmV AW©emómcm AmYma^yV hmoVr. AmnU Ë`mcm A{^OmV AW©emó
åhUVmo, nU Vo ñdV:cm ñnï>nUo åhUyZ KoV Ago amOH$s` AW©emó
(nmo{c{Q>H$c BH$m°Zm°_r).
Á`m§Zr ^m§S>dcr AW©emómMm nm`m KmVcm Ë`m§Zr ñdV:À`m {Z{_©Vrcm
amOH$s` AW©emó åhUmdo d AmO Ë`m§MmM dmagm gm§JUmè`m AmYw{ZH$
emómZo _mÌ amOH$s` ho {deofU PwaimgmaIo PQ>Hy$Z Úmdo hm H$mhr AnKmV
Zìho. `mcm AË`§V Imoc H$maUo AmhoV. ^m§S>dcXmadJm©Mo B{VhmgmVrc
ñWmZM Xaå`mZÀ`m H$mimV ~Xccoco Amho. A°S>_ pñ_WÀ`m Á`m "{X doëW
Am°\$ ZoeÝg' `m nwñVH$mnmgyZ Iè`m AWm©Zo ^m§S>dcr AW©emó gwg§K{Q>VnUo
C^o am{hco Ë`mÀ`m àH$meZmMo df© hmoVo A_o[aH$Z ñdmV§Í``wÕmÀ`m `eñdr
g_márMo. nm°c g°å`wcgZgma»`m (A_o[aH$m : 1915-2009) g§H$cH$mMr
nwñVHo$ à{gÕ hmoV hmoVr H$m_JmadJu` H«$m§VrMo Ü`o` KoD$Z pìhEVZm_r OZVoZo
~cmT>ç A_o[aH$Z gm_«mÁ`dmXmMm nam^d Ho$coë`m dfm©V. hm XmoZ `wJm§_Ycm
\$aH$ Amho. Á`m H$mimV A°S>_ pñ_W {chrV hmoVm Ë`m H$mimV
^m§S>dcemhr AW©ì`dñWm `wamonmVë`m AZoH$ Xoem§_Ü`o pñWa hmoD$Z OJmV
BVaÌhr à^wËd JmOdÊ`mH$S>o dmQ>Mmc H$ê$ cmJcr hmoVr. {VÀ`m gdm©V
àJV ê$nmV Vr {VÀ`m OÝ_ñWmZr åhUOo B§½c§S>_Ü`o `§Ìm{Y{ð>V CËnmXZmÀ`m
C§~aR>çmda C^r hmoVr Am{U Varhr amOH$s` gÎmm _mÌ ~hþVoH$ {R>H$mUr
ga§Om_r ^yVH$mi Agcoë`m dJm©À`m hmVr hmoVr. ga§Om_r amOgÎmo{déÕ
Mmccoë`m amOH$s` cT>çm§_Ü`o ^m§S>dcXmadJ© EH$ AmKmS>rMr \$ir ~m§YrV
hmoVm. `m amOgÎmoMr ~§YZo ~mOmanoR>oVrc Iwë`m ñnY}VyZ dñVy§Zm `mo½` qH$_V
{_iy XoV ZìhVr d Ë`m_wioM amï´>mMr g§nÎmrhr H$_r hmoV Mmccr hmoVr Agm
^m§S>dcXmam§Mm Xmdm hmoVm. amOgÎmoZo amï´>mVrc g§nÎmr dmT>dÊ`mgmR>r H$moUVr
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 23

Am{W©H$ YmoaUo KoVcr nm{hOoV `mMm Aä`mg H$aÊ`mgmR>r {hararZo `m


cT>çmV CVacoco ho AW©emók hmoVo. Eo{Vhm{gH$ÑîQ>çm c`mcm Mmccoë`m
EH$m dJm©{déÕÀ`m H«$m§{VH$maH$ cT>çmMm ^mJ åhUyZ ho hË`ma ^m§S>dcr
{dMmad§Vm§Zr KS>dco hmoVo. åhUyZM `m AW©emór` àdmhm§Zm "amOH$s`' `m
co~cmMr cmOhr ZìhVr d ^rVrhr ZìhVr. ^m§S>dcr AW©emómVrc
d¡km{ZH$ àoaUm \$mo\$mdÊ`mgmR>r, Ë`m§Mm {dH$mg hmoÊ`mgmR>r AZwHy$c Aer hr
n[apñWVr hmoVr.
Z§Va _mÌ gmao {MÌM nmcQ>co. Amnë`m OÝ_ñWmZr, B§½c§S>_Ü`o,
^m§S>dcXmadJm©Zo amOgÎmoÀ`m YmoaUm§da Amncr {ZUm©`H$ nH$S> ~gdcr Vr
[aH$mS>m}À`m _¥Ë`yZ§Va. VmoM [aH$mS>m} H$s Á`mZo ^m§S>dcr l__yë`mMm {gÕm§V
Ë`mMr ^m§S>dcr H$mV Z Q>mH$Vm {OVH$m åhUyZ H$mQ>oH$moanUo nwT>o ZoVm `oB©c
{VVH$m Zocm. {VWnmgyZ ^m§S>dcXmadJm©Mo ñWmZhr ~Xcco. ^m§S>dcXmadJm©Zo
Amnco {ZUm©`H$ amOH$s` à^wËd g§nyU© Am§Vaamï´>r` ~mOmanoR> J«mgUmè`m EH$m
àM§S> gm_«mÁ`mda ~gdco. amOgÎmo{déÕ cT>Umè`m dJm©Edo Or Vmo AmVm
ñdV:M gÎmmYmar dJ© ~Zcm. Vmo Ooìhm amOgÎmogmR>r cT>V hmoVm Voìhm Ë`mMr
d¡Mm[aH$ cT>mB© Mmccr hmoVr Vr AW©H$maUm~Ôc _yc^yVnUo doJù`m H$ënZm
AgUmè`m OwZmQ> ga§Om_r {dMmam§er. Ë`mdoir Ë`mcm C^o H$amdo cmJV hmoVo
Vo _yc^yVnUo doJù`m VÎdm§À`m nm`mdarc Zì`m g_mOmMo {MÌ. AmVm cT>mB©
qOH$cocr hmoVr. ñdßZ àË`jmV `oV hmoVo. AmVm nwT>o H$m`? AmVm Ü`o` hmoVo
`mM g_mOmMo OmñV OmñV gwYmacoco àJV ñdê$n, _yc^yVÑîQ>çm doJim
g_mO Zìho. AmVm _yc^yV àý Ë`mÀ`m Ñï>rZo _mJo nS>co hmoVo, AmVm ag
Cacm hmoVm Vmo ~maH$mì`m§_Ü`o, Vn{ecm§_Ü`o. nU _yi ~¡R>H$sV Zmhr.
qH$~hþZm hr _yi ~¡R>H$ BVH$s gd`rMr ~Zcr hmoVr, Ë`mV A§V^y©V
amOH$maUXoIrc BVHo$ gd`rMo Pmco homVo H$s `m Jmoï>r A^m{dVnUo
{dMmajoÌmV dmdê$ cmJë`m hmoË`m. A^m{dV, ñnï> Z H$amì`m cmJUmè`m
J¥hrVm§_Ü`o amOH$maU gm_mdco OmD$Z AÑí` hmoD$ cmJco hmoVo Am{U
3
hiyhiy amOH$s` AW©emómMo Vo \$º$ AW©emó ~Zco!
_mŠg©Mm ^m§S>dcemhr nbrH$S>o PonmdUmam d¡km{ZH$ Ñ{ï>H$moZ
^m§S>dcXmadJm©cm Oar _yc^yV àým§Mr CH$c H$aÊ`mMr JaO ^mgoZmer Pmcr
hmoVr Var ga§Om_r amOgÎmo{déÕÀ`m cT>çm_Ü`o Ë`mÀ`m gmWrcm Agcoco
{ZåZ_Ü`_dJ©, ñdV§Ì H$mamJra, eoVH$ar, `m§Mr ñdßZo H«$m§Vr_wio gmH$ma
24 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

hmoÊ`mEodOr CÜdñV hmoV hmoVr. ñdV§Ì, Hw$Umcmhr ~m§Yrc Zgcocr _mUgo


^m§S>dcr {dMmam§À`m Am{U AW©emómÀ`m H|$ÐñWmZr hmoVr. `m ñdmV§Í`mMr
Xodrhr hmV da C§MmdyZ Ý`y`m°H©$g_moa C^r am{hcr. nU n°[ag_Ü`o ~°[aHo$S>
~m§YyZ H$m‘Jma {dMmarV hmoVo, Hw$R>o Amho Vw‘Mo Vo ñdmV§Í¶? Iwë¶m
~mOmnoR>oVrb ‘wº$ ñnYm© hr g§nÞ amï´>mMr Jwé{H$„r Amho ho ^m§S>dcr
AW©emó åhUV hmoVo. Am{U ZwH$Ë`mM Amcoë`m `§Ìm§_wio ~oamoOJma hmoD$Z
{dnÞmdñWoVrc H$m_Jma `§Ìo CÜdñV H$aV {dMmarV hmoVo—Hw$R>o Amho Vr
g§nÞVm? l__yë`mMm {gÕm§V gm§JV hmoVm H$s l_ hoM g§nÎmrMo ahñ` Amho
Am{U l_Umè`m§À`m MidirMo ñ\$moQ> {dMmarV hmoVo—Hw$R>o Amho Am_À`m
l_m§VyZ {Z_m©U Pmcocr g§nÎmr? ga§Om_r amOgÎmo{déÕ Or ^m§S>dcemhrMr
H«$m§VrH$maH$ ~mOy Am{dîH¥$V Pmcr hmoVr Vr AmË_gmV H$ê$Z _m§S>ë`m
Jocoë`m ^m§S>dcr g§H$ënZm§Zm, ^m§S>dcemhrÀ`m C\$amQ>onUmV ^aSy>Z {ZKUmao
{dMmarV hmoVo H$s BVH$sM H$m Vw_Mr d¡km{ZH$Vm, Vw_Mr dmñVdmMr dñVw{Zð>
nH$S>?
`m àË`j OrdZmVyZ CgiyZ da `oUmè`m àým§g_moa n{hcm ~ir Jocm Vmo
^m§S>dcr l__yë`mÀ`m {gÕm§VmMm—A{^OmV ^m§S>dcr AW©emómVrc
_yc^yV d¡km{ZH$ àoaUm§Mm. hohr ^m§S>dcXmadJm©À`m `m ~Xccoë`m ñWmZmcm
gmOogoM hmoVo. hm {gÕm§V Am{U ^m§S>dcXmadJm©Zo amOgÎmogmR>r ga§Om_Xmam§er
cT>VmZm ~m§Ycocr gm_m{OH$ \$ir `m§Mm Imoc nañnag§~§Y hmoVm. ga§Om_r
dJ© Ho$di ~gyZ ImUmao dJ© hmoVo. `mCcQ> Ë`m§À`m {damoYmVrc gd©
OZ{d^mJm§Zm EH$Ì ~m§YV hmoVo Vo CËnmXH$ l_. {ZåZ_Ü`_dJ© l_ H$arV
hmoVm, ñdV§Ì H$mamJra l_m§VyZ CËnmXZ H$arV hmoVo, eoVH$ar l_m§VyZ YmÝ`
{nH$drV hmoVo, H$mamJra H$maImÝ`m§VyZ l_ H$arV hmoVo. Am{U ^m§S>dcXma?
ga§Om‘Xmam§gmaIo Vo Amnco ^m§S>dc ImD$Z Q>mHy$Z g_mOmÀ`m g§nÎmrMm Zme
H$arV ZìhVo Va Vo nwÝhm Jw§VdyZ Ë`mVyZ Z\$m H$mT>V amhÿZ amï´>mMr g§nÎmr
dmT>drV hmoVo, A_yV© l_m§À`m gmR>çmV gVV dmT> H$arV hmoVo!
nU ^m§S>dcr ñdê$nmVcm l__yë`mMm {gÕm§V ho gwÕm EH$ XþYmar eó R>ê$
bmJco hmoVo. ^m§S>dcXmadJ© gÎmmñWmZr Amë`mda, ga§Om_Xmam§{déÕ
dmnam`Mr `m eómMr Yma dmnaÊ`mMr JaO Zmhrer Pmcr Voìhm Ë`mÀ`m
Xþgè`m Ymaocm _hÎd Amco. ^m§S>dcXmam§Zm _wimV Z\$m hmoVmoM H$gm?
l__yë`m§À`m {gÕm§Vmà_mUoM H$m_Jmam§Zm l_mMm _mo~Xcm {Xcm Va Z\$m
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 25

hmoB©c H$m? Z\$m åhUOo H$m_Jmam§Zm H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Mm ^§J H$ê$Z


{Xcocm _mo~Xcm—Mmoar—Aer Q>rH$mhr da `oD$ cmJcr hmoVr. {R>H${R>H$mUr
H$m_Jma Midi hr Q>rH$m CMcyZ KoD$ cmJcr d ^m§S>dcemhrZo hiyhiy ho
XþYmar eó Q>mHy$Z {Xco d Cn`moJ-_yë` én`m§V _moOm`cm gwédmV Ho$cr.
l__yë`mMm {gÕm§V "A{^OmV AW©emñV«m'V _moSy> cmJcm d AmYw{ZH$
(qH$dm Zd-A{^OmV) AW©emñÌmMm àdmh pñWamdy cmJcm, dM©ñd JmOdy
cmJcm.
^m§S>dcr {dMmam§Mr H$mV Z Q>mH$Vm l__yë`mÀ`m {gÕm§Vm_mJMr d¡km{ZH$
àoaUm nyU©nUo {dH${gV hmoUo eŠ` ZìhVo. ho AnwaonU XmoZ Jmoï>tZm {^S>VmM
AJXr CKS>o nS>Vo. Ë`m Jmoï>r åhUOo n¡gm Am{U l_ `m H«$`dñVy, {deofV:
l_ hr H«$`dñVy. nwT>rc H$mhr àH$aUo AmnU `mM XmoZ H«$`dñVy§da, Ë`m§À`m
AmS> XS>coë`m g§~§Ym§daM IM© H$aUma AmhmoV. {VWo AmnU Ë`mMr g{dñVa
MMm© H$ê$M. nU BWo `m AnwaonUm~Ôc EH$ Cn_m XoD$Z AmnU nwT>o OmD$
`m. J{UVmVco CXmhaU ¿`m`Mo Va dJ©_yi hr g§H$ënZm ¿`m. Omon`ªV
AmnU gmÜ`m AmH$S>çm§~Ôc ~mocV AgVmo Vmon`ªV dJ©_yi hr AJXr gmYr
Jmoï> AgVo, nU CUo Mma `m g§»`oMo dJ©_yi H$mT>m`Mm àý Amcm H$s
dJ©‘wimÀ`m ì`mdhm[aH$ g§H$ënZoVrc AnwaonUm CKS>m nS>Vmo. Ë`mgmR>r nyduMo
J{UV gm_mdyZ KoD$Z nwT>o OmUmam, Zdo _yc^yVÑîQ>çm doJio J{UV nmhÿ
eH$Umam {dMma Amdí`H$ R>aVmo. n¡gm Am{U l_ `m ^m§S>dcemhrVrc
AemM Jmoï>r AmhoV. Ë`m§À`m {dícofUmgmR>r Á`m g§H$ënZm ^m§S>dcemhr
Mm¡H$Q>rÀ`m ncrH$S>o nmhV ZmhrV ˶m Anwè¶m nSVmV. Am{U >^m§S>dcemhr
Mm¡H$Q>rÀ¶m nbrH$S>o nhm`Mo Va ^m§S>dcemhrÀ`mM _yc^yV AnwaonUmMr,
C\amQ>onUmMr OmU AmË_gmV H$aUmè`m Zì`m g§H$ënZm§Mr JaO AgVo.
^m§S>dcr l__yë`mÀ`m {gÕm§Vm_Ü`o hr eº$s Zmhr. _mŠg©_Ü`o Vr Amho,
H$maU _mŠg©À`m gdm©V nm`m^yV, gdm©V gmÜ`m g§H$ënZm§_Ü`o XoIrc
^m§S>dcemhrÀ`m ncrH$S>o PonmdUmar Ë`mMr H«$m§{VH$maH$ Ñï>r A§V^y©V Amho.

1
EImÚm dñVyÀ`m {Z{_©Vr_Ü`o IM© hmoUmè`m EHy$U gd©gmYmaU _mZdr l_m§À`m
AmH$S>çmcm AmnU l_IM© (co~a H$m°ñQ>) åhUy eH$Vmo. l_IMm©cm XoIrc EH$
{H$_mZ {Z`§ÌH$ ñWmZ AgVo. nU Vo _yë`mÀ`m ñWmZmnojm doJio AgVo.
26 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

l_IMm©Mo {Z`§ÌU ho g_mOdmXr qH$dm H$å`w{ZñQ> g_mOmgH$Q> gd© _mZdr


CËnmXZ-ì`dhmamcm cmJy hmoVo. EImXm _mZdr g_yh Ë`m§À`mH$S>o CncãY
Agcocr l_gm_wJ«r d l_ H$aÊ`mMr Hw$dV dmnê$Z H$moU-H$moUË`m dñVy§Mo
H$moUH$moUË`m à_mUmV CËnmXZ H$ê$ eH$Vmo Ë`m OwiUrMr ì`már (a|O) Ë`m
dñVy§À`m l_IMm©Zo {Z{üV hmoVo. Ë`m g_yhmMo CËnmXZ `m ì`márÀ`m AV§J©V
_moS>co nm{hOo. `mnbrH$S>o l_IMm©Mo H$moUVohr {Z`§ÌU cmJy hmoV Zmhr. _yë`mMo
{Z`§ÌU ¶mnwT>o OmD$Z ˶m Ë`m dñVyÀ`m _mcH$mcm H$m¶ {_im¶cm nm{hOo Vohr
{ZpíMV H$aVo d ˶m‘wio CËnmXZ d {dVaU `m§Mrhr {Z{üVr H$aVo.
l_IM© d _yë` `mVrc hm \$aH$ gd©gmYmaU _mZdr l_ Am{U A_yV© l_
`m§À`mVrc \$aH$mda AmYmabobm AgVmo. dada nmhVm gd©gmYmaU _mZdr l_
Am{U A_yV© l_ `m BVŠ`m gma»`m Jmoï>r AgVmV H$s Ë`m§Mr J„V ghO hmoD$
eH$Vo. Aer J„V H$aÊ`mMo n[aUm_ ^m§S>dcemhr Z§VaÀ¶m g_mOdmXr
g§H«$_UH$mimVhr _hÎdmMo R>aVmV. hm ’$aH$ à{e{jV l_m§À`m _yë`{Z{_©Vr_Yrc
ñWmZmÀ`m àýmerXoIrc AË`§V O¡dnUo Jw§Vcoco Amho. _mŠg©da Q>rH$m H$aUmao
{damoYH$ ho ~è`mMXm Aem àH$maÀ¶m l‘m§Mo A‘yV© l‘H$mimV ê$nm§Va hmoÊ`mcm
_mŠg©_Ü`o nwaogm g¡Õm§{VH$ AmYma Zmhr Ago _m§S>V AgVmV Ë`m g§X^m©V ho
_hÎdmMo R>aVo.Ë`m_wio AmnU Ë`m g§X^m©V `m \$aH$mÀ`m Oam OmñV Vnercm_Ü`o
OmUo Amdí`H$ Amho.
`mgmR>r àW_ Amnë`mcm n«{e{jV (Q´>oZ²S>) d Hw$ec (pñH$ëS>) l_m§_Ü`o \$aH$
Ho$cm nm{hOo H$maU Ë`m§À`mV Zoh_r J„V hmoVo. H$m¡eë` `m g§H$ënZo_m\©$V
Amnë`mcm EH$mM àH$maMo H$m_ H$aÊ`mÀ`m H$g~mVrc \$aH$ A{^àoV Amho.
CXmhaUmW© EImXm H$mamJra 4 VmgmV EH$ Q>o~c ~ZdVmo Va Xþgam Vo AmR> VmgmV
~ZdVmo. `m_Ü`o n{hë`m H$mam{JamMo OmñV H$m¡eë` A{^àoV Amho. {Za{Zamù`m
Hw$ecVoÀ`m l_m§Mm _yë`{Z{_©Vrer d l_m§À`m A_yVuH$aUmer H$m¶ g§~§Y Amho
`mMr MMm© AmnU AJmoXaM Ho$cr Amho. gm_m{OH$ gamgarZo àË`oH$ l_H$mimÀ`m
VwH$S>çmMo ê$nm§Va A_yV© l_mV hmoVo d Ë`mVyZ {Za{Zamù¶m Hw$ecVoÀ`m l_m§Mo
ê$nm§Vahr {Z{üV hmoVo. Oa g_mOmVrc EHy$U Q>o~c ~ZdUmao H$mamJra {_iyZ
gamgarZo EH$ Q>o~c ghm VmgmV ~ZdrV AgVrc Va Hw$ec H$mam{JamÀ`m Mma
Vmg gd©gmYmaU l_m§Mo ê$nm§Va ghm VmgmÀ`m A_yV© l_m§_Ü`o Pmcoco AgVo.
à{e{jV l_m§Mm àý hm OmñV Jw§VmJw§VrMm Amho d Vmo AmnU _yi _OHw$amV
hmVmicocm Zmhr. XmoZ doJdoJù`m àH$maÀ`m H$m_m_Yrc H$g~mMm \$aH$
à{ejUmVrc \$aH$ åhUyZ Amnë`mcm A{^àoV Amho. CXmhaUmW©, g_moarc
nQ²>Q>çmda ~mQ>cr ^aUmè`m `§Ìmcm ^aÊ`mgmR>r ~mQ>ë`m nwadÊ`mMo AmR> VmgmMo
H$m_ ¿`m, Am{U Ë`m~amo~aM {Xcoë`m aoIm{MÌmÀ`m AmYmao coWda cmoI§S>mcm
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 27

{dd{jV AmH$ma XoÊ`mMo AmR> VmgmMo H$m_ ¿`m. `m XmoZ H$m_m_Yrc \$aH$ hm
à{ejUmMm \$aH$ Amho. Am{U Ë`mÀ`mer {ZJ{S>V àý hm Amho H$s ~mQ>ë`m
gaH$dÊ`mÀ`m AmR> VmgmÀ`m l_m§Mo {H$Vr A_yV© l_m§V ê$nm§Va hmoVo d coWdarc
AmR> Vmgm§Mo {H$Vr? {Za{Zamù`m Hw$ecVoÀ`m l_m§~Ôc Á`m nÕVrZo CÎma {Xco
OmVo Ë`m nÕVrZo `m àýmcm CÎma XoVm `oV Zmhr. H$maU Ë`mVyZ {Z_m©U hmoUmè`m
CËnmXZmcm gainUo A_yV© l_m§Mr gm_m{OH$ gamgar cmdVm `oV Zmhr.
à{ejUm_Ü`o gm_m{OH$ l_ IM© hmoV AgVmV. C_oXdmarV IM© H$amdm cmJUmam
H$mi, à{ejH$m§Zr IM© Ho$cocm H$mi, à{ejUm_Ü`o IM© Pmcocr l_gm_wJ«r ho
gd© à{e{jV l_m§gmR>r Amdí`H$ l_ AgVmV. g_mOmÀ`m CËnmXZ à{H«$`o_Ü`o
Á`mdoiog à{e{jV l_ IM© hmoV AgVmV Voìhm Ë`m H$m_Jmam§_Ü`o Vo à{e{jV
l_ H$aÊ`mMr Hw$dV {Z_m©U H$aUmao l_XoIrc IM© hmoV AgVmV. `m g¡Õm§{VH$
AmYmamda, H$Xm{MV ~mQ>ë`m gaH$dÊ`mÀ`m AmR> VmgmÀ`m l_m§Mo ê$nm§Va ho
8.05 l_ VmgmBVŠ`m A_yV© l_m§_Ü`o hmoV Agoc, Va coWdarc H$m_JmamÀ`m
AmR> Vmg l_m§Mo ê$nm§Va ~mam l_Vmgm§BVŠ`m A_yV© l_m§_Ü`o hmoV Agoc.
WmoS>³¶mV, {Za{Zamù`m àH$maÀ`m à{e{jV d Hw$ec l_m§Mo {Za{Zamù`m àH$mao
A_yV© l_mV ê$nm§Va hmoÊ`mMm EH$ R>m_ g¡Õm§{VH$ AmYma ¶mVyZ V`ma hmoVmo.
na§Vw Ë`mMdoir darc à{H«$`o_Yrc gd©gmYmaU _mZdr l_ Am{U A_yV© l_ `m
XmoÝhr Jmoï>tMr J„V Z hmoUo ho _hÎdmMo AgVo. {deofV… g_mOdmXr
g§H«$_UH$mim_Ü`o `mcm OmñV _hÎd `oD$ eH$Vo. _mŠg©À`m ~hþVoH$ g_W©H$m§À`m
Ñï>rZo _mŠg©cm A{^àoV Agcoë`m H$å`w{ZñQ> g_mOmMo VÎd "àË`oH$mH$Sy>Z
Hw$dVrà_mUo H$m_ d JaOoà_mUo _mo~Xcm' ho A§{V_ C{Ôï> AgVo d _Ü`§VarÀ`m
g_mOdmXr g§H«$_UH$mimV "àË`oH$mH$Sy>Z Hw$dVrà_mUo H$m_ d H$m_mà_mUo
_mo~Xcm' ho VÎd AgVo. AWm©V BWo _mo~Xcm `mcm g§X^© hm gm_m{OH$
CËnmXZmdarc A{YH$mamMm Amho n¡emMm Zìho. `m_Ü`o darc J„VrMm n[aUm_ hm
g§H«$_UH$mimVrc "H$m_mà_mUo _mo~Xcm' `m ^mJmda hmoD$ eH$Vmo. H$maU BWo àý
{Z_m©U hmoVmo H$s H$m_mà_mUo åhUOo H$m`?
EH$ àH$maMo CÎma ho Hw$ec Am{U à{e{jV H$m_Jmam§À`m {VVŠ`mM l_m§Mo ê$nm§Va
H$_r Hw$ec d H$_r à{e{jV H$m_Jmam§À`m {VVŠ`mM l_m§À`m _mo~Xë`mnojm
OmñV _mo~Xë`mV Pmco nm{hOo ho àW_ {ZH$f åhUyZ _mÝ` H$ê$Z _J nwT>rc
{Z`moOZmMr aMZm H$aVo. Ë`m_Ü`o _J Vo Hw$ec d AHw$ec H$m_Jmam§À`m_Yrc
_mo~Xë`mMr V\$mdV H$_r ahmdr `mgmR>r à`ËZ H$aVo, g_mOmcm Ë`m _hÎdmÀ`m
H$m_mÀ`m loUr dmQ>VmV Ë`m_Ü`o OmñV H$m_Jmam§Zr {eamdo åhUyZ Ë`m loUtMm
_mo~Xcm dmT>dy eH$VmV, qH$dm H$mhr loUt_Ü`o H$m_mMr n[apñWVr OmñV dmB©Q>
AgVo åhUyZ Ë`m loUtMm _mo~Xcm dmT>dy eH$VmV BË`mXr. WmoS>Š`mV gm_m{OH$
28 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

JaOm§à_mUo loUr d _mo~Xcm `m§Mm g§~§Y H$m_Jma dJm©À`m {hVg§~§Yr YmoaUmà_mUo


H$aVm H$aVm AmYma^yV {ZH$f _mÌ Hw$ec d à{e{jV l_m§Mo OmñV _mo~Xë`mV
ê$nm§Va hm AgVmo. Am{U Am_À`m _Vo Zo_H$s BWoM hr J„V _hÎdmMr AgVo.
"H$m_mà_mUo _mo~Xcm' `mMo ñdm^m{dH$nUo Hw$ec d à{e{jV l_m§Mm OmñV
_mo~Xcm `m VÎdmV ê$nm§Va hmoVo Voìhm Vmo A_yV© l_ Am{U gd©gmYmaU l_
`m§À`mVrc J„VrMm n[aUm_ AgVmo. _JmMÀ`m Q>o~c ~Z{dUmè`m Hw$ec
H$mam{JamÀ`m Mma Vmg gd©gmYmaU l_m§Mo A_yVuH$aUm_wio Ë`mnojm OmñV qH$dm
ghm Vmgm§À`m A_yV© l_m§V ê$nm§Va Pmcoco hmoVo. hm H$m¡eë`mVrc \$aH$
Hw$dVr_wio Amcm Amho, H$m ~oO~m~XmanUmVyZ Amcm Amho, H$m An§JËdmVyZ
Amcm Amho, `m gd© Jmoï>r ZOaoAmS> H$ê$Z Am§YionUmZo Hw$ec l_m§À`m
{VVŠ`mM l_IMm©Mo OmñV A_yV© l_mV ê$nm§Va hmoVo. H«$`dñVy§À`m ì`dhmamVrc
{d^y{VH$aUmVyZ `oUmam Am§YionUm `m VÎdm_Ü`o gm_mdcocm Amho.
{d^y{VH$aUmVyZ àË`j à{H«$`m cnVo d àË`j IM© Pmcoë`m l_m§nojm OmñV
l_m§Mo à{V{Z{YËd H$aUo hm Ë`m ì`{º$JV Hw$ec (qH$dm à{e{jV) l_m§Mm
A§J^yV JwUY_© ~ZVmo. {Z`moOZmcm ho VÎd AmYma^yV _mZyZ MmcÊ`m_Ü`o
AmYma^yV {ZH$fm§_Ü`oM ho Am§YionU A§V^y©V hmoVo. _mo~Xë`mVrc ~Xc hm
Am§YionUm H$_r-OmñV H$ê$ eH$VmV. na§Vw Zmhrgm H$ê$ eH$V ZmhrV. Or Jmoï>
Hw$ec l_m§Mr VrM WmoS>çm doJù`m Am{U OmñV J§^ra ê$nmZo à{e{jV l_m§~Ôc
Iar AgVo. Aà{e{jV Agë`mZo gd©gmYmaU Hw$ecVoÀ`m PmSy>dmë`mÀ`m AmR>
Vmg l_m§Mo A_yVuH$aUmVyZ gai {VVŠ`mV A_yV© l_m§V ê$nm§Va hmoVo Va à{e{jV
gd©gmYmaU Hw$ecVoÀ`m EImÚm Vm§{ÌH$ H$m_JmamÀ`m AmR> Vmgm§Mo A_yVuH$aUmVyZ
gmoim Vmgm§À`m A_yV© l_m_Ü`ohr ê$nm§Va hmoD$ eH$Vo. `m A_yVuH$aUmcm Hw$ec
l_m§À`m A_yVuH$aUmnojmhr EH$ doJim AmYma AgVmo. `m à{ejUmMr godm
H«$`dñVyÀ`m ñdê$nmVM CncãY hmoD$ eH$Vo d Ë`m_wio Vr {dH$V KoÊ`m_Ü`o
{VVHo$ _yë` IM© H$aUo ho à{e{jV H$m_Jmamcm Amdí`H$ AgVo. Ë`m_wio
{_imcoë`m _mo~Xë`m_m\©$VM hm l_IM© gm_m{OH$ l_IMm©Mm ^mJ ~ZUo
H«$`dñVy§À`m g_mOmV Amdí`H$ AgVo. g_mOdmXr {Z`moOZm_Ü`o à{ejUmÀ`m
godm `m ~hþVoH$Xm {dZm_mo~Xcm qH$dm AË`ën _mo~Xë`m_Ü`o CncãY hmoVmV.
Ë`m_wio à{e{jV l_m§§Mo A_yVuH$aUmÀ`m _m\©$VXoIrc OmñV l_mV ê$nm§Va
hmoÊ`mMm _w»` AmYma Zmhrgm Pmcocm AgVmo.
Hw$ec Am{U AHw$ec H$m_Jmam§Zm OmñV _mo~Xcm {ZH$f åhUyZ _mÝ` H$aUmao ho
n{hco CÎma gd©gmYmaU l_ Am{U A_yV© l_ `m§Mr J„V H$aÊ`mda AmYmacoco
Amho. g_mOdmXr g§H«$_UH$mi hm H«$`dñVy§À`m {ZH$fmnmgyZ \$maH$V KoD$Z
H$å`w{ZñQ> g_mOmH$S>o dmQ>Mmc H$aÊ`mMm EH$ H$mcI§S> AgVmo. AmnU MMm©
H«$`dñVy§À`m ^«m_H$ OJmV 29

H$arV Agcoë`m AmYmamda Vo XmoZ à{H«$`m§_m\©$V hmoVo. EH$m ~mOycm JaOoà_mUo


gdmªZm CncãY hmoUmè`m dñVy§Mo joÌ dmT>V AgVo. Xþgè`m ~mOycm Á`m dñVy
JaOoà_mUo gdmªZm CncãY hmoV ZmhrV Ë`m§Mo dmQ>n gainUo "H$m_mà_mUo
_mo~Xcm' `m gyÌmZwgma hmoV AgVo. åhUyZM g§H«$_UH$mimMr {H$_mZ O~m~Xmar
BVH$s Var {Z{üV AgVo H$s `m gyÌmVrc "H$m_mà_mUo'gmR>r H$m_mMo _mn cmdVmZm
l_m§À`m A_yVuH$aUmnmgyZ _wº$ Ago _mn cmdco Omdo. gd©gmYmaU l_m§Mm {ZH$f
cmdÊ`mMm AW© BVH$mM hmoVmo H$s JaOoà_mUo CncãY Z hmoUmè`m dñVy§À`m ê$nmV
{_im`Mm _mo~Xcm R>adVmZm àW_ 8 Vmg l_ H$aUmè`m Hw$ec, AHw$ec,
AY©Hw$ec, à{e{jV, Aà{e{jV H$moUË`mhr H$m_Jmamcm g_mZ _mo~Xcm
{_im`cm nm{hOo Ago J¥{hV Yê$Z gwédmV Ho$cr nm{hOo. Ë`m {d{eï> gm_m{OH$
n[apñWVr_Yrc Á`m l_m§À`m OwiUrÀ`m JaOm Vm~S>Vmo~rÀ`m àMmam_YyZ d
gm_m{OH$ àoaUo_YyZ nyU© hmoUo eŠ` dmQ>V Zgoc Ë`m nyU© H$aÊ`mgmR>r _mo~Xë`mV
`m AmYmamda \$aH$ Ë`mZ§Va H$aVm `oB©c. _w»` àý gwédmV H$moUË`m {ZH$fmda
hmoVo `mMm Amho.
A_yV© l_m§Mo {ZH$f gm_m{OH$ {Z`moOZmV {e„H$ ahmÊ`mMm (VWmH${WV Am{W©H$
àmoËgmhZ \$º$ {e„H$ amhÊ`mMm Zìho) n[aUm_ hm g§H«$_U H$mimVrc
g§H«$_UmcmM Iri KmcÊ`mV hmoD$ eH$Vmo. EH$m ~mOycm H$m_H$ar dJm©_Yrc
{Za{Zamù`m àH$maMr {d^mJUr pñWa hmoD$ eH$Vo, d Xþgè`m ~mOycm JaOoà_mUo
gdmªZm CncãY hmoUmè`m dñVy§Mo joÌ dmT>Ê`mcm qH$dm dmT>Ê`mÀ`m doJmcm Iri
~gy eH$Vo. AWm©V ho n[aUm_ hr EH$ doJir Aä`mgmMr Jmoï> Amho. na§Vw Ë`mÀ`m
_wim§er gd©gmYmaU l_m§Mr Am{U A_yV© l_m§Mr J„V _mÌ AgVo hr EH$
_mŠg©À`m _yi {gÕm§VmÀ`m g§X^m©Vcr _hÎdmMr Jmoï> R>aVo.
2
H$m_Jmam§Mo ñdV:À`mM l_m§er naHo$nUmMo AmZ§XhrZ ZmVo Agmdo hr n[apñWVr
Ë`m§À`mda cmXcr OmVo ho _hÎdmMo Amho. H$maU cmXcr OmVo `mMmM AW© {Vcm
Ë`m§Mm EH$ {damoYhr hmoV AgVmo. l_m§_Ü`o ñdËd d AmZ§X emoYUo `m _ycV:
_mZdr àoaUm H$m_Jmam§_YyZ Zmhrem hmoV ZmhrV. ^m§S>dcr H$maImÝ`mVë`m
l_m§VyZhr H$m_Jma ñdËd d AmZ§X {_idVM ZmhrV Ago EH$_mJu J¥{hV `m_Ü`o
Zmhr. Vgm Vo {_idVmVhr. nU Ë`mH$S>o ~moQ> XmIdyZ ho cmXco OmUo ImoS>co OmV
Zmhr.
3
VWmH${WV "ewÕ' AW©emó ~Zë`mZo A{^OmV ^m§S>dcr AW©emóm_Yë`m
d¡km{ZH$ àoaUm nyU©nUo Zmhrem Pmë`m d _mŠg©Z§VaÀ`m ^m§S>dcr AW©emóm_Ü`o
H$mhrEH$ AW© am{hcm Zmhr Ago _mÌ `oWo A{^àoV Zmhr. CXmhaUmW© Ho$Ýggma»`m
(B§½c§S> : 1883-1946) AW©emókmZo {Zìdi AW©emómÀ`m Mm¡H$Q>rV
amhÿZXoIrc _m§S>coë`m g§H$ënZm `m pñ_W, [aH$mS>m} `m§À`mnojm H$_r _hÎdmÀ`m
30 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

qH$dm XOm©À`m R>aV ZmhrV. {nAamo òm\$m~amo~a (B§½c§S> : 1898-1983)


CX`mcm Amcoë`m Zd[aH$mS>m}dmXr àdmhmMohr _hÎd {VVHo$M Amho. qH$dm amD$c
{à{degma»`m§Mm (AO]{Q>Zm : 1901-1986) CXma_VdmXr nU ñnï>nUo amOH$s`
^y{_H$m AmoiIyZ H$m_ H$aUmam d amOH$s` AW©emómMm nwañH$ma H$aUmam
àdmhXoIrc _hÎdmMm Amho. 1960 Z§Va Va `m eodQ>À`m XmoZ àdmhm§Zr AË`§V
_hÎdmMr H$m_{Jar Ho$cr Amho. nU _wÔm Amho Vmo AW©emókm§_Ü`o gd©gmYmaUnUo
àM{cV d àñWm{nV Agcoë`m Ñ{ï>H$moZmMm. Vmo _mÌ VWmH${WV {~ZamOH$s`
"ewÕ' AW©emómMr gyÌo _m§S>UmamM am{hcm Amho. 1960 Z§Va `m gyÌm§Zm {damoY
H$aUmè`m {dMma àdmhm§_Ü`o AZoH$ Am§Vaamï´>r` H$sVvÀ`m AW©emókm§Mm g_mdoe
Agcm Var AmOn`ªV EH§$Xa AW©emór` {dMmam§daMm Ë`m§Mm à^md jrUM
am{hcocm Amho. Zmhr Va òm\$mÀ`m nwñVH$mZ§Va qH$_Vr ñdV§ÌnUo {Z{üV H$ê$Z
Ë`m AmYmamda Z\$m d doVZ R>adUmao {gÕm§V Ho$ìhmM Zmhrgo ìhm`cm hdo hmoVo.
nU Ë`m§Mo à^wËd AmOhr H$m`_ Amho.
2. n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma

1. n¡gm : H«$`dñVy§Mm A{Zdm`© gmWrXma


Aer H$ënZm H$am H$s Vw_À`m ^modVmcr Mmccoë`m H«$`dñVy§À`m ì`dhmamV
n¡gm Hw$R>oM Zmhr. åhUOo \$º$ Vw_À`mOdi n¡go ZmhrV Ag§ Zìho, Va n¡gm
hr MrOM ApñVËdmV Zmhr. Vwåhr Jhÿ {nH$dcm Amho. Vmo {dH$m`cm ZoVm
AmhmV Am{U Vwåhmcm Vw_À`m JaOoÀ`m H$mhr dñVy {dH$V ¿`m`À`m AmhoV.
Voc, H$mnS>, {VIQ>, _rR>, Mncm, EImX-XmoZ IoiUr BË`mXr gmÜ`m gmÜ`m
Jmoï>r {dH$V ¿`m`cm Vwåhr ~mhoa nS>cm AmhmV. Aem doir H$m` hmoB©c?
JhO~ hmoB©c. n¡emÀ`m ì`dhmamcm gamdcoë`m Vw_À`m _Zmg_moa AS>MUtMm
S>m|Ja C^m amhrc.
Vwåhr Voc {dH$Umè`mcm JmRy>Z Ë`mcm VocmMm ^md {dMmacmV Va Vmo gm§Joc
EH$ {H$cmo Vocmcm XmoZ _rQ>a H$mnS>. Vwåhr {dMmamc, nU Jìhm_Ü`o H$m¶
^md? Va Vmo åhUoc, ""Jhÿ nm{hOo Amho Hw$Umcm? Am_À`mH$S>o Vm§XÿiM
MmcVmo. Á`m Jmdmcm Om`Mo Zmhr Ë`m JmdÀ`m Mm¡H$em Hw$Ur Ho$ë`mV?
JìhmÀ`m ~Xë`mV VocmMm ^md H$m` Vo _cm _mhrV Zmhr.'' ~aoM à`ËZ
H$ê$Z AIoa Vwåhr Jhÿ {dH$V KoUmam VocmMm {dH«o$Vm emoYmc. Am{U Vmo
JìhmV ^mdhr gm§Joc, g_Om EH$ {H$cmo Vocmcm Mma {H$cmo Jhÿ. nU AmVm
{H$Vr Voc ¿`m`Mo? Voc KoD$Z BVa Jmoï>r {dH$V ¿`m`cm Odi Jhÿ {e„H$
am{hcm nm{hOo. {edm` H$mnS>mMm ^md JìhmV gm§JUmam Am{U H$mnS>mÀ`m
~Xë`mV Jhÿ KoUmam H$moUrVar gmnS>cm nm{hOo. VoM Mncm§Mo, {VIQ>mMo,
32 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

{_R>mMo Am{U BVa gd© Jmoï>tMo. Am{U Vwåhr JhÿM {dH$m`cm ~mhoa nS>cm
AmhmV åhUyZ ~ao. Vw_À`mOdi nmco^mOrgmaIm Zmed§V _mc {dH$m`cm
AgVm, Va hm gJim CnX²ì`mn AmQ>non`ªV Vw_Mr H«$`dñVyM Zï> hmoB©c.
qH$dm Vwåhr EImXr ^aOar gmS>r {dH$V AgVmV Va? EH$m gmS>rV H$Xm{MV
Vwåhmcm EImXm Q>Z _rR> {_imco AgVo. nU dfm©H$mR>r Vwåhmcm \$º$ Xhm
{H$cmo _rR> cmJVo, åhUyZ Vwåhr {_R>mÀ`m {dH«o$Ë`mcm Ë`m ^aOar gmS>rMm
EH$ eVm§e VwH$S>m H$mnyZ XoUma H$s H$m`?
nU Vw_À`mda hm AS>MUtMm S>m|Ja H$Yr H$mogiV Zmhr, H$maU n¡gm ZmdmMr
Jmoï> ApñVËdmV AgVo. n¡gm H$_r nS>Vmo, n¡emV JaO H$m|~Uo H$R>rU hmoV
OmVo, nU n¡gm AgVmo. Am{U ZwgVm AgVmoM Ago Zmhr Va Vmo àË`oH$
ì`dhmamV AgVmo. Ogo ^m§S>dcemhrV gd© Cn`moJr dñVy H«$`dñVy ~Zcoë`m
AgVmV VgoM `oWo hmoUmè`m àË`oH$ XodmUKodmUr_Ü`o n¡gm Amcocm AgVmo.
Vwåhr H«$`dñVy {dH$V ¿`m`cm OmVm Vo hmVmV n¡gm KoD$Z, n¡emMo _mcH$
åhUyZ. Am{U H«$`dñVy {dH$m`cm OmVm Voìhmhr Vwåhmcm ^oQ>Vmo Vmo n¡gm
Am{U n¡emMo _mcH$. ^m§S>dcemhrV H«$`dñVycm n¡emMr gmW A{Zdm`©
AgVo.
_mJrc àH$aUm_Ü`o AmnU H«$`dñVyÀ`m ñdê$nmMm ~amM emoY KoVcm. AmVm
àË`oH$ H«$`dñVy~amo~a n¡gm An[ahm`© gmWr åhUyZ C^m AgVmo hm {ZîH$f©
AmnU H$mT>cm, Va n¡emÀ`m A§Va§JmMmhr emoY KoVcm nm{hOo. Voìhm Ogo
H«$`dñVy§~m~V AmnU Ho$co VgoM BWohr H$ê$; n¡emÀ`m Ñí` ñdê$nmnmgyZ
_mJ H$mT>V AmnU Ë`m ê$nm_mJo XS>coë`m g§~§Ym§n`ªV OmD$. n¡em~Ôc gd©
^m§S>dcr {dMmad§Vm§ZmXoIrc _mÝ` Agcocr Jmoï> åhUOo n¡gm ~OmdV
Agcocr {d{dY àH$maMr H$m_{Jar. ^m§S>dcr AW©emómÀ`m nwñVH$mVco
n¡emdaMo àH$aU `m Ñí` H$m_{Jè`m§nmgyZM gwê$ hmoVo Am{U {VWyZM
AmnUhr gwédmV H$ê$.
2. n¡emMo n{hco H$m`© : _yë`mMo _mn
n¡emMo Amnë`mcm n{hco H$m_ {XgVo Vo _yë`mMo _mn (_oPa Am°\$ ìh°ë`y)
åhUyZ. EH$ {H$cmo Jhÿ Vw_À`mg_moa R>odcm Va Vwåhmcm Ë`mMo _yë` H$iV
Zmhr. Ë`m Jìhmcm _yë` Amho ho {dH$Umè`mcm d Vwåhmcm XmoKm§Zmhr _mhrV
AgVo. Ë`mÀ`m~Ôc KmgmKrg H$am`Mrhr Vw_Mr V`mar AgVo. nU `m EH$
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 33

{H$cmo JìhmMo _yë` {H$Vr Amho ho EH$_oH$m§Zm AJmoXa g_Omdo cmJVo.


Ë`mÀ`m~Ôc ~mocm`Mr EH$ ^mfm §V`ma ìhmdr cmJVo. hr ^mfm {d{Z_`-
_yë`mMr AgVo. dñVy§_Yë`m nañnaà_mUm§Mr AgVo. EH$ {H$cmo Jhÿ åhUOo
XmoZ {H$bmo _rR> qH$dm 250 J«°_ Voc qH$dm EH$ IoiUo Aem g_rH$aUm§Zr
~Zcocr hr AZoH$ {d{Z_`-_yë`m§Mr ^mfm AgVo. Aer AZoH$ {d{Z_`-
_yë`o Jìhmcm Agy eH$VmV. hoM àË`oH$ H«$`dñVy~m~V Iao AgVo. nU
àË`oH$ XmoZ H«$`dñVy§_Yco à_mU `m ñdê$nmVcr {d{dY {d{Z_`_yë`o cjmV
¿`m`Mr Va ZwgVr AmH$S>çm§Mr JXu hmoVo. Ë`mnojm gwQ>gwQ>rV åhUOo gJù`m
H«$`dñVy§Mo H$moUË`m Var EH$mM H«$`dñVyer Agcoco à_mU cjmV KoUo; Ë`m
gJù`m§Zm EH$M gd©gmYmaU _mn cmdUo. àË`oH$ H«$`dñVycm AZoH$
{d{Z_`_yë`o AgÊ`mEodOr EH$M {d{Z_`-_yë` dm qH$_V AgUo {H$Vr
gwQ>gwQ>rV hmoB©c! n¡gm Zo_Ho$ hoM H$arV AgVmo. àË`oH$ H«$`dñVycm n¡emÀ`m
^mfoV EH$M qH$_V AgVo. gJù`m H«$`dñVy§~Ôc hþ‚mV Kmcm`cm EH$
gd©gmYmaU AmYma V`ma hmoVmo.
gd© H«$`dñVy§Mo _yë` {ZpíMV H$aÊ`mgmR>r EH$M gd©gmYmaU _mn nm{hOo ho
Iao. nU Ë`mgmR>r n¡emMr JaO AgVo H$m? Amnë`mH$S>o EH$ gd©gmYmaU
_mn AmhoM H$s! A_yV© gm_m{OH$ l_H$mi. ho gJù`m H«$`dñVy§À`m _yë`mV
A§V^y©V Agcoco gd©gmYmaU _mn AmhoM. _J `m n¡emÀ`m Am{U {d{Z_`-
_yë`mÀ`m ^mZJS>r nm{hOoVM H$emcm? gai Ë`m H«$`dñVyV Jococm l_H$mi
_mn åhUyZ dmnam`Mm!
_yë`mÀ`m _mnmMm hm àý BVŠ`m gainUo gwQy> eH$V Zmhr, H$maU `m
àýmÀ`m ~wS>mer AgUmam _yë` hm g§~§YM _wimV BVH$m gai ZgVmo.
_mŠg©À`m Ñï>rZo _yë`mÀ`m Ame`mà_mUoM (g~²ñQ>Ýg) _yë`mMo ê$nhr (\$m°_©)
_hÎdmMo AgVo. l_m§À`m A_yVuH$aUm_YyZ H«$`dñVy§_Ü`o JmoR>cocm A_yV©,
gm_m{OH$ l_H$mi hm {d{Z_`-_yë`mÀ`m ê$nmV, H«$`dñVyM § o AmnmngmVco
à_mU `m ê$nmVM ì`º$ ìhmdm cmJVmo. Ë`m_wio _yë`mMm gd©gmYmaU
_mnX§S>XoIrc {d{Z_`-_yë` `m ê$nm_m\©$VM ì`º$ ìhmdm cmJVmo. `mMm AW©
Agm hmoVmo H$s gd© H«$`dñVy§Mo _yë` ho H$moUË`m Var EH$mM H«$`dñVyÀ`m
à_mUmV ì`º$ ìhmdo cmJVo. Am{U hr {d{eï> H«$`dñVy {d{Z_`-_yë`mMm
gd©gmYmaU AmYma ~ZVo. n¡gm Zo_Ho$ hoM H$aVmZm {XgVmo. n¡gm åhUOo
H«$`dñVy§À`m OJmV Am{U H«$`dñVy§À`m ñdV:À`m ^mfoV ì`º$ Pmcocm
34 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_yë`mMm EH$ gmd©{ÌH$ _mnX§S> AgVmo. gd© H«$`dñVy§Mo n¡emer à_mU gm§JyZ
Ë`m§Mo _yë` _mnco OmV AgVo.
_yë`mMm _mnX§S> `m n¡gm nma nmS>V Agcoë`m n{hë`m ^y{_Ho$nwaVo nm{hco Va
A_wH$ EH$M H«$`dñVy n¡gm AgÊ`mMr H$mhr JaO ZgVo. Ë`mgmR>r Hw$R>crhr
H«$`dñVy Mmcy eH$Vo. _mnX§S> åhUyZ dmnamd`mÀ`m Ë`m H«$`dñVycm _yë`
Agco H$s Pmco. EH$ {H$cmo _rR>XoIrc _mnX§S>mMo H$m_ H$ê$ eH$Vo. qH$dm
10 J«°_ gmoZo. BVHo$M H$emcm, {d{eï> à_mUmV H$mhr H«$`dñVy§Mo {_lU
H$ê$Z Ë`mMohr _mn AmnU dmnê$ eH$Vmo. H$maU ho eodQ>r H«$`dñVy§MoM
{_lU AgVo d Ë`m_wio Ë`m_Ü`o EH$ {ZpíMV _yë`hr AgVoM. (EH$ {H$cmo
Jhÿ + EH$ _rQ>a H$mnS> + 10 J«°_ gmoZo + EH$ {H$cmo _rR)> {_iyZ ~Zcoco
H«$`dñVy§Mo {_lUXoIrc hr ^y{_H$m dR>dy eH$Vo.
_yë`mMm _mnX§S> hr n¡emMr ^y{_H$m H«$`dñVy§Mo _yë` _mUgm§Zm gmjmV
àË``mbm `oB©c Aem ñdê$nmV AmUVo, _yë`mMo EH$m gwQ>gwQ>rV AmH$S>çmV
Ho$di ^mfm§Va H$aVo. åhUOo, _yë`mMo _mn `m ZmË`mZo H$m`© H$aUmam n¡gm hm
Ho$di EH$ H$mën{ZH$ qH$dm d¡Mm[aH$ Jmoï> åhUyZ Vo H$m`© nma nmS>V AgVmo.
H«$`dñVyMo _yë` {d{Z_`-_yë`mV _m§S>VmZm ^mJmH$mamgmR>r EH$ AmH$S>m
CncãY H$ê$Z XoUmao ho H$m`© Amho. JìhmÀ`m nmoË`mV "35.00' hm EH$m
{H$cmoMm én`m§V ^md gm§JUmam Mm¡H$moZr nwÇ>m Iwngcm H$s n¡emMo ho H$m`©
g§nVo; JìhmMr qH$_V H$iVo, KmgmKrg H$aÊ`mMm AmYma V`ma hmoVmo.
EdT>çmgmR>r H$moUVrhr H«$`dñVy n¡gm åhUyZ dmnaUo eŠ` Amho.
àË`jmV _mÌ H$moUVrhr H«$`dñVy n¡gm åhUyZ dmnê$ åhQ>co Va dmnaVm `oV
Zmhr. n¡emÀ`m `m ^y{_Ho$_Ü`o n¡emMm gd© H«$`dñVy§er {_iyZ EH$ g§~§Y
gm§{JVcocm AgVmo. H$maU àË`oH$ H«$`dñVyMr qH$_V åhUOo A_wH$ BVH$m
n¡gm åhUOoM A_wH$ BVH$s Xþgar H«$`dñVy, qH$dm V_wH$ BVH$s {Vgar
H«$`dñVy Aem g§~§Ym§Mr Vr EH$ EH$Ì O§Ìr AgVo. n¡em_mJo _yë`mMo _mn
åhUyZ dmdaUmè`m H«$`dñVycm (qH$dm H«$`dñVy§À`m {_lUmcm) hm g§~§Y
àË`j gm_m{OH$ ì`dhmam_Ü`o ~m§Ymdm cmJVmo. n¡emÀ`m n{hë`m ^y{_Ho$V
A{^àoV Agcoë`m `m g§~§Ymcm Ë`mÀ`m Xþgè`m ^y{_Ho$_m\©$V gm_m{OH$
ì`dhmam_Ü`o nm`m cm^Vmo. ho H$go KS>Vo Vo nhm`Mo Va Amnë`mcm n¡emÀ`m
Xþgè`m ^y{_Ho$H$S>o Omdo cmJoc.
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 35

3. n¡emMo Xþgao H$m`© : A{^gaUmMo _mÜ`_


n¡emÀ`m nm`mcm cmJcocr q^Jar
n¡emMr hr Xþgar ^y{_H$m A{^gaUmMo _mÜ`_ (‘r{S>A_ Am°\$ gŠ`w©coeZ)
åhUyZ AmoiIcr OmVo. nU {VMm IamIwam AW© BVŠ`m ghOmghOr
g_OÊ`mOmoJm Zmhr. Ë`mgmR>r Amnë`mcm Oam n¡emMm _mJ H$mT>V Omdo
cmJoc. H$maU n¡emÀ`m nm`mcm q^Jar cmJcocr AgVo. n¡gm gVV {\$aV
AgVmo, Ë`mMo A{^gaU hmoVmZm {XgVo. JìhmÀ`m nmoË`mV _Jmer Ë`mMm ^md
gm§JUmam Mm¡H$moZr nwÇ>m AmnU Iwngcm, VoìhmM n¡emZo nma nmS>md`mÀ`m
Xþgè`m H$m_{JarMr V`mar hmoVo. AmVm EH$ {JèhmB©H$ `oVo Am{U Mma {H$cmo
Jhÿ KoVo. Jhÿ {dH$Umam _mUyg Vmo Amcocm n¡gm KoD$Z ~mOmamV XþgarH$S>o
OmVmo d EH$ {H$cmo Voc {dH$V KoVmo. Vmo Voc {dH$Umam `mVyZ Ë`mÀ`mH$S>o
Amcocm n¡gm KoVmo Am{U ^m{dH$nUo EH$ ^JdX²JrVoMr nmoWr {dH$V KoVmo.
n¡gm {\$aV AgVmo, EHo$H$m H«$`dñVycm ñne© H$aV AgVmo Am{U n¡emMm hm
ñne© Pmcm H$s Vr H«$`dñVy ~mOmamVyZ ~mhoa nS>Vo. {VMm Cn`moJ
H$aUmè`mÀ`m hmVmV `oD$Z Cn^moJmÀ`m joÌmV {eaV AgVo.
n{hë`m àH$aUmV AmnU H«$`dñVy§À`m AmnmngmVë`m XodmUKodmUr~Ôc
n¡emMm g§X^© Z AmUVm ~mocV hmoVmo. Voc Am{U Jhÿ, JrVoMr nmoWr Am{U
{Mnù`m Aem Amnmngm§V AXcm~Xc hmoUmè`m {Za{Zamù`m H«$`dñVy§À`m
OmoS>çm§~Ôc AmnU ~mocV hmoVmo. n¡gm J¥hrV Yaë`mda _mÌ gd©
XodmUKodmUrÀ`m ì`dhmam§Zm EH$ gd©gmYmaU ê$n àmá hmoVo. n¡gm hm gJi¶m
H«$`dñVy§Mm ^mo‚mm ~ZVmo Am{U Ë`mcm Á`m H«$`dñVy {edVrc Ë`m
~mOmanoR>oÀ`m IoimVyZ ~mX hmoVmV. n¡em{edm` AmnU ~mocV hmoVmo, Voìhm
EH$m ~mOycm EH$ H«$`dñVy, Xþgè`m ~mOycm Xþgar H«$`dñVy Ago {MÌ hmoVo.
àË`oH$ ì`dhmam_Ü`o XmoÝhr ~mOy ~XcV hmoË`m. AmVm àË`oH$ ì`dhmamV EH$m
~mOycm Zoh_r n¡gm AgVmo Am{U Xþgè`m ~mOycm \$º$ {Za{Zamù`m H«$`dñVy
AgVmV.
n¡em_wio Xþ^§Jcocm H«$`dñVy§Mm {d{Z_`
EH$m ~mOycm n¡gm d Xþgè`m ~mOycm H«$`dñVy Ago EH$M ê$n Oar gJirH$S>o
{XgV Agco Var Ë`m ê$nm_mJo àË`oH$ H«$`dñVyÀ`m AXcm~Xcr_Yco XmoZ
doJdoJio Q>ßno cncoco AgVmV. Ë`mgmR>r ì¶dhmamV n¡gm Zgë`mZo d
36 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Agë`mZo H$m` \$aH$ nS>Vmo Vo Amnë`mcm nhmdo cmJoc. _JmMÀ`m JìhmÀ`m


{dH«o$Ë`mH$S>o naV OmD$. Ë`mZo Mma {H$cmo Jhÿ {dH$cm d Ë`mMo n¡go KoVco.
Ë`mZo Vo n¡go {Xco d EH$ {H$cmo Voc KoVco. hm ì`dhma n¡gm `oÊ`mnydu Ë`mZo
H$gm Ho$cm AgVm? Ë`mZo Jhÿ hdo AgUmam VocmMm {dH«o$Vm JmR>cm AgVm d
Mma {H$cmo JìhmÀ`m ~Xë`mV EH$ {H$cmo Voc KoVco AgVo. H«$`dñVy§À`m ¶m
ì`dhmamMm AmcoI _m§S>cm Va Vmo Agm {XgVmo.
Jhÿ   Voc åhUOoM H«$`dñVy 1  H«$`dñVy 2
(JìhmMm _mcH$) (VocmMm _mcH$)
AmVm n¡gm `mV _Ü`ñWr H$aV AgVmo, Voìhm H$m` KS>Vo? àW_ Vmo Jhÿ
{dH$Vmo. Vmo Á`mcm Jhÿ {dH$Vmo Ë`mÀ`mH$S>oM Voc {dH$m`cm Agco nm{hOo ho
~§YZ Ë`mÀ`mda AmVm ZgVo. Vmo Mma {H$cmo Jhÿ {dH$Vmo, {JèhmB©H$ Ë`mcm
1
n¡gm XoVo. `m ì`dhmamMm AmcoI _m§S>cm Va Vmo Agm {XgVmo.
Jhÿ  n¡gm åhUOoM H«$`dñVy 1  n¡gm
(JìhmMm _mcH$) (JìhmMo {JèhmB©H$)
Ë`mZo Jhÿ {dH$co, n¡gm KoVcm. g§ncm JìhmMm ì`dhma. Zo_H$m BWoM ^«_
V`ma hmoVmo. Iao nmhVm JìhmMm ì`dhma g§ncocm Zmhr. Ë`mÀ`m hmVmV
Amcoë¶m n¡emcm ñdV:Mo _yë` ZgVo. Vo naàH$m{eV _yë` AgVo. n¡emÀ`m
ê$nmV Ë`mÀ`m hmVmV JìhmMoM _yë` Amcoco AgVo. JìhmMr {d{Z_`
à{H«$`oVrc dmQ>Mmc AOyZ g§ncocr ZgVo. {VÀ`m_Ycm EH$M Q>ßnm nma
Pmcm Amho. AmVm ho JìhmMo _yë` Car dmJdUmam n¡gm KoD$Z Vmo _mUyg
{JèhmB©H$ ~ZyZ OmVmo Am{U Voc {dH$V KoD$Z `oVmo. `m ì`dhmamMm AmcoI
Agm {XgVmo.
n¡gm  VocåhUOoM n¡gm  H«$`dñVy 2
(VocmMo {JèhmB©H$)(VocmMm {dH«o$Vm) (JìhmMo _yë`) (JìhmMm {dH«o$Vm)

AmVm JìhmMm {d{Z_` IamoIar g§ncocm Amho. n¡gm ZgVmZm d AgVmZm


EImÚm H«$`dñVyMm Omo {d{Z_` hmoVmo Vmo XmoZ doJdoJù`m AmcoIm§_Ü`o
_m§S>Vm `oVmo.
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 37

àmW{_H$ {d{Z_`
H«$`dñVy 1  H«$`dñVy 2
n¡emÀ`m _Ü`ñWrZo hmoUmam {d{Z_`
H«$`dñVy 1  n¡gm  H«$`dñVy 2
(H«$`dñVy 1 Mo _yë`)
n¡gm dmnamV Amë`mZ§Va XodmUKodmUrÀ`m ì`dhmam§_Ü`o g_rH$aUmÀ`m EH$m
~mOycm n¡gm hm IwÔ n¡gm åhUyZ C^m ZgVmo. Xþgè`m EImÚm H«$`dñVyÀ`m
_yë`mMo H$m_ H$aUmam ZQ> qH$dm à{V{ZYr åhUyZ C^m AgVmo. Am{U
Hw$R>ë`mhr H«$`dñVyÀ`m _yë`mMo H$m_ H$aUmam hm ZQ>g_«mQ> EH$Xm AdVacm
H$s ZmQ>H$mMo ñdê$nXoIrc ~Xccoco AgVo. àmW{_H$ {d{Z_`mV XmoZ
H«$`dñVy§Mm AmnmngmV {d{Z_` Pmcm H$s XmoÝhtMm {d{Z_` g§nVmo. Ooìhm
n¡gm `oVmo Voìhm EH$m ~mOyZo ({dH«o$Ë`mÀ`m ~mOyZo) hm ì`dhma
H«$`dñVy u n¡gm Agm AgVmo Va Xþgè`m ~mOyZo ({JèhmB©H$mÀ`m ~mOyZo) Vmo
n¡gm u H«$`dñVy Agm AgVmo. EH$ H«$`dñVy Amncm {d{Z_` gwê$ H$ê$Z
n{hcm Q>ßnm Amocm§S>V AgVo Va Xþgar H«$`dñVy Xþgam Q>ßnm nma H$ê$Z
Amncm {d{Z_` g§ndV AgVo. `mVyZ {d{Z_`mÀ`m OmoS>çm cmJÊ`mEodOr
EH$ gmIir V`ma hmoV AgVo. _mJo KoVcoë`m CXmhaUmV hr gmIir Aer
hmoVr . . . Jhÿ-n¡gm-Voc-n¡gm-^JdX²JrVm . . . H«$`dñVy§À`m OmoS>çm
cmJÊ`mEodOr H«$`dñVy§Mo A{^gaU, AmnmngmVrc XodKod gwê$ hmoVo. n¡em§Mr
`oWo ^y{_H$m AgVo Vr A{^gaUmÀ`m _mÜ`_mMr.
_yë`mÀ`m _mnX§S>mcm gm_m{OH$ nm`m cm^Vmo
n¡gm dmnamV AgVmo Voìhm H«$`dñVy§Mo A{^gaU ho n¡emÀ`m A{^gaUmMo ê$n
KoVo. A{^gaU hmoV AgVo H«$`dñVy§Mo, nU OmVm OmVm Ë`m Amnco _yë`
n¡emÀ`m hmVr gmondyZ Ë`mcm nwT>À`m {d{Z_`mV T>H$cyZ OmVmV. n¡gm {\$aVmo
Amho Am{U H«$`dñVy§Mo A{^gaU KS>dyZ AmUVmo Amho Agm ^mg {Z_m©U
hmoVmo. n¡gm Agm {\$ê$ cmJcm H$s Ë`mMo H«$`dñVy§À`m _mJo AgUmè`m
gm_m{OH$ l_m§er EH$ ZmVohr V`ma hmoVo. Am{U ho ZmVo Ë`mÀ`m n{hë`m
_yë`mÀ`m _mnX§S>mÀ`m ^y{_Ho$Mm AmYma ~ZVo. n¡emÀ`m d¡Mm[aH$ H$m`m©cm
gm_m{OH$ dmñVdmMm nm`m cm^Vmo.
38 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_JmMr gmIirM ¿`m. n¡gm `m gmIir_Ü`o Mma {H$cmo Jhÿ, EH$ {H$cmo
Voc, Am{U EH$ JrVoMr nmoWr `m§À`m _yë`mÀ`m ^y{_H$m dR>dVmo. hm {\$aUmam
n¡gm Oa 140 én`o Yacm Va Ë`mZo VrZ doim {\$ê$Z Mma {H$cmo Jhÿ, EH$
{H$cmo Voc Am{U EH$ nmoWr `m§Mo _yë` àË`jmV AmUcoco AgVo. `m
{VÝhrMo {_iyZ _yë` 7 l_Vmg Amho Ago Yaco Va `mVyZ,
(140 Jw{Uco 3) = 420 én`o = 7 l_Vmg
ho ZmVo V`ma hmoVo d Ë`mdê$Z 1 én`m = 1/60 l_Vmg Ago EH$ g_rH$aU
V`ma hmoVo. _mnX§S>mdarc 1 én`mcm 1/60 l_VmgmÀ`m _yë`mMo _mn
cm^Vo.
BWo hohr cjmV R>odco nm{hOo H$s n¡emMo ho l_Vmgm§er, A_yV© l_m§er
OwiUmao g_rH$aU ho EH§$Xa gm_m{OH$ nmVirda, gamgarÀ`m Ý`m`mZo R>aVo.
EImÚm jUr, XodKodrMm ì`dhma doJim H$mTy>Z ho g_rH$aU {Z_m©U hmoV
Zmhr, Va EImÚm H$mcmdYrV H«$`dñVy§À`m A{^gaUmV n¡emZo ~Omdcoë`m
gd© àm{V{Z{YH$ ^y{_H$m§Mr Jmoim~oarO åhUyZ ho R>aVo.
darc CXmhaUmV XmIdë`mà_mUo ~mOmamV {\$aUmè`m àË`oH$ ZmoQ>oMo én`mVco
Xe©Zr _yë` Jw{Uco Vr ZmoQ> EHy$U {H$Vr doim hñVm§V[aV hmoVo ho JwUmH$ma
H$ê$Z `oUmè`m gd© AmH$S>çm§Mr ~oarO EH$m ~mOycm C^r amhVo. Xþgè`m
~mOycm ho gd© én`m§Mo AmH$S>o Á`m gd© H«$`dñVyMo A{^gaU KS>dyZ
AmUVmV Ë`m§Mo _yë` C^o amhVo. `m g_rH$aUmdê$Z XmoÝhr ~mOy§Zm én`m§À`m
AmH$S>çmZo ^mJ {Xcm Va EH$ én`m hm {H$Vr _yë`mMo à{V{Z{YËd H$aVmo Vo
R>aVo. _yë`mMm _mnX§S> AgUmao _yë` d qH$_VrMr _moOnÅ>r åhUyZ dmdaUmam
én`m `m§Mr gm§JS> KmVcr OmVo. n¡gm hm A{^gaUmMo _mÜ`_ åhUyZ H$m_
H$aVmZm Ë`mcm ñdV:cm R>am{dH$ _yë` àmá hmoVo d `m_wio n¡gm _yë`mÀ`m
_mnX§S>mMo H$m`© nma nmS>Ê`mg g_W© hmoVmo.
n¡emMo ho Oo _yë` R>aVo Vo Ë`m ZmÊ`m§Mo qH$dm ZmoQ>m§Mo ñdV:Mo _yë` ZgVo. `oWo
n¡emMo ñWmZ Amho Vo à{V{ZYr åhUyZ, Ë`mMo ho Ago _yë` namd{V©V _yë`
Amho. H$mhr ImZmd{i_Ü`o H$mC§Q>ada n¡go {Xco H$s {~„m {_iVmo. Vmo {~„m
KoD$Z OodÊ`mÀ`m OmJr ~gco H$s {~ëë`mÀ`m ~Xë`mV OodU {_iVo. hm
{~„m åhUOo H$mhr àË`j n¡gm Zìho, Vr Ho$di Vwåhr n¡gm {Xë`mMr IyU
Amho. Ooìhm n¡gm A{^gaUmMo _mÜ`_ EdT>rM ^y{_H$m nma nmS>V AgVmo
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 39

Voìhm Ë`mMohr ñdê$n EImÚm {~ëë`mgmaIo AgVo. Vwåhr A_wH$ EH$ én`mMr
EH$ H«$`dñVy {dH$cr Amho, `mMr IyU BVHo$M Ë`mMo _hÎd AgVo. `mMm
EH$ _hÎdmMm n[aUm_ hmoV AgVmo. _JmÀ`mM CXmhaUmà_mUo g_Om 1 én`m
= 1/60 l_Vmg Ago ZmVo ~m§Yco Joco Amho. A{^gaUmMo _mÜ`_ hr
^y{_H$m ~OmdVmZm én`mÀ`m ZmoQ>oMo qH$dm ZmÊ`mMo ñdV:Mo _yë` 1/60
l_Vmg AgÊ`mMo H$mhrM H$maU ZgVo. Ë`mnojm {H$VrVar H$_r _yë`
Agcocr ZmUr d ZmoQ>m hr ^y{_H$m ~Omdy eH$VmV. H$maU hr ^y{_H$m
~OmdVmZm Ë`m§Mo _yë` ho ñdV:Mo ZgVo Va Vo H«$`dñVyMoM namd{V©V _yë`
AgVo.
4. Xþgè`m H$m`m©_mJo XS>coco gm_m{OH$ g§~§Y
pñWamdcocr ~mOmanoR>
`m Xþgè`m ^y{_Ho$Mm ImocmV {dMma Ho$cm H$s Amnë`mcm Ago {Xgoc H$s
n¡gm CnpñWV AgVmo Voìhm H«$`dñVy§À`m ì`dhmamV EH$ \$aH$ nS>cocm
AgVmo. àmW{_H$ {d{Z_`mVrc EH$ ì`dhma ¿`m. Ë`m ì`dhmam_Ü`o XmoÝhr
H«$`dñVy Amnmncm {d{Z_` g§ndVmV. XmoÝhr H«$`dñVy§À`m _mcH$m§À`m JaOm
^mJVmV. AmVm Vo naV {d{Z_` H$aVrc qH$dm H$aUmahr ZmhrV. {d{Z_`
Ho$cmM nm{hOo Aer gº$s H$aUmao g§~§Y `m àmW{_H$ {d{Z_`mV A§V^y©V
ZmhrV. `mCcQ> n¡gm Amë`mda KS>Umam J«mhH$-{dH«o$Vm hm ì`dhma ¿`m.
{JèhmB©H$mÀ`m hmVyZ n¡gm OmVmo, Ë`mMr JaO ^mJVo d Ë`mZo nydu {dH$coë`m
dñVyMm {d{Z_` nyU© hmoVmo. nU {dH«o$Ë`mÀ`m hmVmV n¡gm `oVmo Voìhm ˶mÀ¶m
H«$`dñVyMm {d{Z_` AOyZ nyU© ìhm`Mm AgVmo. Ë`mMr JaO AOyZ ^mJcocr
ZgVo.
n¡emda AmYmacocm àË`oH$ ì`dhma {JèhmB©H$mMr JaO e_dVmo, nU
{dH«o$Ë`mcm _mÌ JaOy {JèhmB©H$ åhUyZ naV ~mOmanoR>oV nmR>dVmo. àmW{_H$
{d{Z_`m_wio {d{Z_` VmËnwaVm g§nVmo, Va n¡emda AmYmacocm ì`dhma g§nVmo
Vmo nwÝhm ~mOmanoR>oV OmÊ`mMr Amdí`H$Vm {Z_m©U H$ê$Z. n¡gm Amcm H$s
~mOmanoR>oVcm àË`oH$ ì`dhma ~mOmanoR> nwÝhm {Z_m©U H$arV AgVmo.
_mŠg©À`m ^mfoV ~mocm`Mo Pmco Va àmW{_H$ {d{Z_`m_Ü`o H«$`dñVy§_mJrc
gm_m{OH$ g§~§Y ho VodT>çmnwaVo àmg§{JH$ g§~§Y AgVmV. Va n¡emda
AmYmacoë`m {d{Z_`m_Ü`o H«$`dñVy§_mJrc gm_m{OH$ g§~§Ym§Mo nwZéËnmXZ
40 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

hmoV AgVo, Am{U n¡gm ho `m g§~§Ym§Mo nwZéËnmXZ H$aUmao, ho nwZéËnmXZ


KS>dyZ AmUUmao _mÜ`_ AgVo. A_yV© l_ hr EH$ pñWa gm_m{OH$ eº$s
~Zë`mMr qH$dm H«$`dñVy§Mm ì`dhma ho EH$ pñWa gm_m{OH$ dmñVd
~Zë`mMr n¡gm hr IyU AgVo.
ImOJr ~Zcoco CËnmXZ
H«$`dñVy§_Ü`o A§V^y©V Agcoco ImOJr g§~§Y àË`jmV g_mOmV àñWm{nV
hmoÊ`mMo n¡gm ho EH$ _mÜ`_ AgVo. Amncm _JmMmM JìhmMm _mcH$ ¿`m.
Ë`mcm Jhÿ {dHy$Z Voc ¿`m`Mo hmoVo. n¡gm ZgVm Va Á`mcm Jhÿ nm{hOoV
Agm Voc {dH$Umam Ë`mcm emoYmdm cmJcm AgVm. Ë`mÀ`m JaOm d Voc
{dH$Umè`mÀ`m JaOm nañnanyaH$ AgUo Amdí`H$ hmoVo. Ë`m dñVy§_Yrc _yV©
l_XoIrc nañnanyaH$ AgUo hr `m {d{Z_`mMr EH$ AQ> hmoVr. _yV© l_
ZOaoAmS> H$ê$Z A_yV© l_m§Mr gÎmm AOyZ `m {d{Z_`mda nyU©nUo cmXcr
Jocr ZìhVr.
àmW{_H$ {d{Z_`m_Ü`o Amnë`m _yV© JaOm§_wio {Z_m©U hmoUmao nañnam§daMo
gm_m{OH$ Adc§{~Ëd `m XmoÝhr _mcH$m§À`mg_moa ñnï>nUo AgVo. ho XmoÝhr
_mcH$ Ago åhUy eH$V ZmhrV H$s "{dH$Umè`mMr H$m` JaO Amho `mÀ`mer
_cm H$m` H$am`Mo`? Ë`mÀ`m hmVmV _mÂ`m H«$`dñVy_Yrc A_yV© l_m§_wio
R>aVo {VVHo$ _yë` Agco H$s Pmco.' Ago Vo åhUy cmJco Va Ë`m§Zm {d{Z_`M
H$aVm `oUma Zmhr. nU n¡gm hOa Agcm Va Vo Ago åhUy eH$VmV. H$maU
_J JìhmMm _mcH$ Jhÿ {dH$Vmo Voìhm JìhmÀ`m {JèhmB©H$mÀ`m hmVmV n¡gm
Hw$Ry>Z Amcm `mÀ`mer Ë`mcm H$mhr H$V©ì` ZgVo. H$Xm{MV {JèhmB©H$mZo Xmê$
{dHy$Z Vmo n¡gm KoVcocm Agoc. Vgo Agoc Va {JèhmB©H$mÀ`m hmVmVrc ZmoQ>m
d ZmUr `m åhUOo Iao Va Xmê$À`mM _yë`mMm AdVma AgVmo. ˶m JìhmÀ`m
_mcH$mÀ`m hmVmV `oVmV Voìhm JìhmÀ`m _yë`mMr ^y{_H$m CMcV AgVmV.
nU ZmoQ>m d ZmUr VrM AgVmV. {JèhmB©H$mÀ`m hmVmV Agon`ªV Ë`m§À`mda
"Xmê$' hr Ajao {c{hcocr ZgVmV qH$dm JìhmÀ`m {dH«o$Ë`mH$S>o Amë`mda
"Jhÿ' Agohr {c{hco OmV ZgVo. {d{Z_`mMm Am{U nañnanyaH$ _yV© l_m§Mm,
nañnam§À`m JaOm§Mm g§~§Y VwQ>cocm AgVmo. g§~§Y AgVmo Vmo Ho$di A_yV©
l_m§Mm. CËnmXZ "ImOJr' ~Zcoco AgVo, CËnmXH$ "ñdV§Ì' ~Zcoco
AgVmV. CËnmXZmMm CÔoehr nañnam§gmR>r _yV© l_ H$aUo hm am{hcocm ZgVmo;
CËnmXZmMm CÔoe ~Zcocm AgVmo _yë`, A_yV© l_ {_idUo. H«$`dñVy§À`m
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 41

_mJo cncoco ImOJr, ñdV§Ì CËnmXZmMo gm_m{OH$ g§~§Y Ho$di EH$


g§^mì`Vm dm H$ënZm åhUyZ dmdaV ZgVmV Va EH$ àË`j gm_m{OH$
dmñVd ~Zcoco AgVmV.
KÅ> hmoV OmUmar gm_m{OH$ drU
nU åhUyZ H$mhr _mUgm§Mo EH$_oH$m§daMo gm_m{OH$ Adc§{~Ëd H$_r Pmcoco
ZgVo. CcQ> n¡gm `oVmo Vmo _mUgm§Zm OmñV KÅ>nUo EH$_oH$m§er ~m§YV `oVmo.
n¡gm gm_m{OH$ g§~§Ym§Mr EH$ KÅ> drU KmcV {\$aV AgVmo. JìhmMm {dH«o$Vm
EH$m {JèhmB©H$mcm Mma {H$cmo Jhÿ {dH$Vmo, Xþgè`mcm Xhm {H$cmo, {Vgè`mcm
drg {H$cmo, dJ¡ao. ho gJio n¡go Ë`mÀ`m Jëë`mV O_m hmoVmV. AmVm H$moUr
ho gm§Jy eH$V Zmhr H$s Ë`mdoir hr ZmoQ> A_Š`m {JèhmB©H$mZo AmYr
{dH$coë`m Xmê$Mo _yë` XmIdVo, hr Xþgè`mZo AmYr {dH$coë`m nwñVH$m§Mo,
hr {Vgè`mZo KmVcoë`m XamoS>çmVyZ Amcoë`m _mcmMo _yë` Xe©dVo. Vmo
Jëë`mVcm H$mhr n¡gm KoVmo Am{U Voc {dH$V AmUVmo, WmoS>çm BVa n¡em§Mo
_rR> AmUVmo Am{U H$Xm{MV AmUIr EImÚm ^mJmZo Ë`mM nyduÀ`m
{JèhmB©H$mMr Xmê$XoIrc KoVmo. Ë`mZo {dH$coë`m Am{U {dH$V KoVcoë`m
H«$`dñVy {Z_m©U H$aUmè`m _mUgm§Mo l_ EH$Ì {dUco Jococo AgVmV,
EH$_oH$m§da Adc§~yZ AgVmV. `m {dUrV Jw§Vcoë¶m EH$mMm {ZU©` gdmªda
n[aUm_ H$aV AgVmo. Xmédmë`mZo Xmê$ {dH$m`Mr Wm§~dcr Va Ë`m n¡em_wio
nwT>À`m gJù`m gmIirda n[aUm_ hmoVmo. àmW{_H$ {d{Z_`m_Ü`o
gwQ>çmgwQ>çm nañnag§~§Ym§À`m \$º$ OmoS>çm AgVmV. g~§Y g_mOmVë`m
gJù`m CËnmXH$m§Zm EH$Ì ~m§YUmar drU KÅ> ZgVo. EH$mMm {ZU©` Ë`mÀ`m
OmoS>rXmamda à^md nmS>V AgVmo. nU EH$m KÅ> {dUrVyZ Vmo AZoH$m§da
n[aUm_ H$aV ZgVmo. n¡gm Amë`mda _mÌ H«$`dñVy§Mm ì`dhma H$aUmao gd©
OU gm_m{OH$ Adc§{~ËdmÀ¶m EH$mM KÅ> {dUrV ~m§Yco OmV AgVmV.
Am{U n¡gm H«$`dñVy§À`m XodKodrÀ`m g§~§Ym§Mo C\$amQ>o ê$nXoIrc àË`jmV
AmUV AgVmo. _mUgm§Zm dmñV{dH$ OmñV OmñV KÅ>nUo EH$Ì ~m§YV OmUmao
g§~§Y ê$n KoVmV Vo _mÌ Ë`m§Zm EH$_oH$m§nmgyZ OmñV OmñV Xÿa H$aÊ`mMo,
dmT>˶m ImOJr ì`dhmamMo. dmT>Vo gm_m{OH$ Adc§{~Ëd ì`º$ hmoVo Vo
_mUgm§Zm EH$_oH$m§nmgyZ VmoSy>Z ñdm`Îm, ñdV§Ì ì`º$s åhUyZ ~mOmanoR>oV
nmR>dÊ`m_YyZ. hm A§V{d©amoY n¡gm Am{U H«$`dñVy `m§À`m ZmË`m_Ü`oXoIrc
gmnS>Vmo. CXmhaUmW©, _Kmer A{^gaUmMo _mÜ`_ `m n¡emÀ`m Xþgè`m
42 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

^y{_Ho$VyZ "n¡emMo _yë` H$m`?' `m àýmMo CÎma AmnU nm{hco. n¡emZo


Ë`mÀ`m gd© ^«_§VrV {OVŠ`m dñVy§Zm ñne© H$ê$Z ~mOmanoR>oV {\$adco Ë`m§Mo
_yë` n¡emMo _yë` R>adV AgVo. hmXoIrc `m C\$amQ>çm g§~§Ym§MmM
Am{dîH$ma Amho. doJdoJù`m AZoH$ {d{Z_`_yë`m§Mr JS>~S>JXu AmVm ZgVo.
Ë`mEodOr àË`oH$ H«$`dñVycm AmVm EH$M EH$ qH$_V AgVo. BVa H«$`dñVy§er
{VMm H$m` g§~§Y Amho `mMo `m H«$`dñVycm H$V©ì` Zgë`mMm ^mg {Z_m©U
hmoVmo. {VMm ì`{º$e: g§~§Y AgVmo \$º$ n¡emer. n¡gm Am{U EImÚm
H«$`dñVyMo ImOJr ZmVo hoM Ë`m dñVyÀ`m qH$_VrMo ê$n AgVo! nU Ë`mÀ`m
_wimer _mÌ AgVo "gm_m{OH$' Adc§{~Ëd. H$maU {VMr qH$_V Á`m n¡emer
ImOJr ZmVo OmoSy>Z {_iVo, Ë`m IwÔ n¡emMrM "qH$_V' H$er R>aVo? Va
n¡emÀ`m gd© H«$`dñVy§er Agcoë`m ZmË`m_YyZ! åhUOo EImXr H«$`dñVy
n¡emer "ImOJr' ZmVo OmoS>VmZm {XgVo Voìhm dñVwV: Vr gd© H«$`dñVy§er
"gm_m{OH$' ZmVo OmoS>V AgVo!
ImaQ>nUm én`m§V _moOÊ`mMm d¡Mm[aH$ AmYma
n¡emÀ`m AmYmao MmcUmè`m H«$`dñVy§À`m ì`dhmam_Ü`o gm_m{OH$ g§~§Y Zo_Ho$
CcQ>çm ê$nmV ì`º$ hmoV AgVmV. Ë`m_wio `m dada {XgUmè`m ê$nm§_mJÀ`m
gm_m{OH$ dmñVdmMo ^mZ R>odco Zmhr Va `m \$º$ Ñí` KS>m_moS>tdaM
AmYmacocm EH$ C\$amQ>m {dMmahr V`ma hmoV AgVmo. n¡emda AmYmacm
Joë`mZo H«$`dñVy§Mm ì`dhma Aem {dMmamcmhr OÝ_ XoV AgVmo. CXmhaUmW©,
_mJrc àH$aUm_Ü`o AmnU Cn`moJ-_yë` n¡emV _moOUmam ^m§S>dcr {gÕm§V
nm{hcm hmoVm. n¡emda AmYmacocm H«$`dñVy§Mm ì`dhma Oo Ñí` ñdê$n KoVmo
Ë`mVyZM hm ^m§S>dcr {gÕm§V CJdVmo. Jhÿ {dH$Ê`mMm ì`dhma ~Km. EH$m
~mOycm 4 {H$cmo Jhÿ Am{U Xþgè`m ~mOycm 140 én`o. JìhmMo Cn`moJ-
_yë` H$m` ho gm§JÊ`mMr JaO Zmhr. nU Ë`mMo _yë`? JìhmÀ`m nmoË`mVcm
"35.00 én`o' hm nwÇ>m Ë`mMo _yë` gm§JV ZgVmo. Vmo gm§JV AgVmo H$s ho Jhÿ
{dH$V KoD$ BpÀN>Umè`m {JèhmBH$mÀ`m hmVmV {H$Vr _yë` Agm`cm nm{hOo!
{JèhmBH$mÀ`m hmVmV én`o AgVmV. H«$`dñVy ZgVo, ewÕ _yë` AgVo. H$maU
n¡gm ImVm `oV Zmhr, {nVm `oV Zmhr, H$s nm§KaVm `oV Zmhr. H«$`dñVycm
AgVo Vgo n¡emcm Cn`moJ-_yë` Zmhr! Ë`m_wio {JèhmBH$mÀ`m hmVmV {XgVo
Vo \$º$ _yë`, Am{U {dH«o$Ë`mÀ`m hmVmV {XgVo Vo \$º$ Cn`moJ_yë`. n¡gm
ApñVËdmVM Zgoc Va XmoKm§À`m hmVmV H«$`dñVy {XgVmV. Ë`m XmoÝhr
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 43

H«$`dñVy§Zm _yë`hr AgVo Am{U XmoÝhtZm Cn`moJ-_yë`hr AgVo. Ë`mEodOr


Ë`m§À`m_Ü`o n¡gm _Ü`ñW ~Zcm H$s hm ì`dhma {Xgy cmJVmo Cn`moJ-_yë`
Am{U _yë` `m§À`m AXcm~XcrMm! `m Ñí` ñdê$nmÀ`m ncrH$S>o Agcoco
dmñVd nm{hco Zmhr Va {_R>mMo Cn`moJ-_yë` n¡emV _moOco OmVmZm {XgVo.
Ë`mM n¡emZo nwT>o MßncOmoS> IaoXr Pmcm Va Ë`mMohr Cn`moJ-_yë`M _moOco
OmVo Amho Ago dmQ>Vo d Ë`mdê$Z,
Mma hOma {H$cmo AÞmcm ImaQ> Md XoUo
= nm`m§Mo XþImnVrnmgyZ nmM-ghm _{hZo ajU H$aUo
= EH$ VmgmÀ`m Mma àdMZm§_Ycm ^{º$_mJ©
Agcr g_rH$aUo AmnU ghO _m§S>Vmo.
5. n¡emMo {ZUm©`H$, ñdV:Mo Ago {Vgao H$m`©
n¡emÀ`m AmnU XmoZ ^y{_H$m Vnmgë`m. nU Ë`mMr AmUIr EH$ {ZUm©`H$
_hÎdmMr ^y{_H$m _mÌ AOyZ ~mH$s Amho. {VMo __© g_Om`Mo Va Amnë`mcm
`m n{hë`m XmoZ ^y{_H$m ~OmdVmZm n¡emcm àmá hmoUmè`m _yë`mH$S>o OmñV
ImocmV OmD$Z nhmdo cmJoc. _mnX§S>mÀ`m n{hë`m ^y{_Ho$_Ü`o n¡emMo H$m`©
d¡Mm[aH$ hmoVo. Ë`m ^y{_Ho$Mr dmñVdmVrc _wio Amnë`mcm A{^gaUmMo
_mÜ`_ `m n¡emÀ`m Xþgè`m ^y{_Ho$V gmnS>cr. `m Xþgè`m ^y{_Ho$V n¡emMo
_yë` nyU©nUo R>aco; én`m hr qH$_VrMr _moOnÅ>r d gm_m{OH$ l_H$mi `m§Mr
gm§JS> KmVcr Jocr Ago {Xgco. nU ho _yë` n¡emMo ñdV:Mo _yë` ZìhVo,
"naàH$m{eV' _yë` hmoVo hohr {Xgco. _J n¡em_Ü`o XS>cocr "ñd`§àH$m{eV'
_yë` Agcocr H«$`dñVy emoYm`Mr H$s BVŠ`mdaM g_mYmZ _mZm`Mo?
~hþVoH$ ^m§S>dcr AW©emók `mÀ`m ncrH$S>o nhm`Mr JaO ZmH$maVmV. n¡gm
ho McZ, A{^gaUmMo _mÜ`_ hr ^y{_H$m Ë`m§Zm nwaVo. Omon`ªV gd© H$mhr
gwairV Mmccoco AgVo Vmon`ªV Vr nwaVoXoIrc. nU Jmoï>r Zoh_rM gwairVnUo
MmcV ZmhrV. H$YrH$Yr AMmZH$ én`m Kgê$ cmJVmo, S>m°ca Kgê$ cmJVmo.
Ë`m§Mo AmO R>acoco g_rH$aU CÚm {~KS>Vo. CÚm R>acoco nadm {~KS>Vo. Ago
hmoD$ cmJco H$s `m _moOnÅ>rMo Am{U A{^gaUmVë`m "Q>moH$ZMo' Xm[aÐ` CKS>o
nSy> cmJVo. McZr "n¡emMr qH$_V' Zmhrer hmoD$ cmJVo. H$maU Aem
H$mimV n¡emÀ`m {Vgè`m, AmnU AmVmn`ªV Z Vnmgcoë`m ^y{_Ho$cm _hÎd
`oD$ cmJcoco AgVo.
44 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_yë`mMm gmR>m d _mo~Xë`mMo gmYZ


n¡emMr hr {Vgar ^y{_H$m Amho _yë`mMm gmR>m qH$dm _mo~Xë`mMo gmYZ.
Omon`ªV n¡gm `m hmVmVyZ Ë`m hmVmV Agm {\$aV AgVmo, Vmon`ªV Vmo
A{^gaUmMo _mÜ`_ AgVmo. nU _r n¡emÀ`m JVrcm Irihr Kmcy eH$Vmo.
_cm nm{hOo Va _r n¡gm {VOmoarV ~§X H$ê$ eH$Vmo. H$mhr H$mi gmR>dy
eH$Vmo. Vmo n¡gm naV A{^gaUmV CVadyZ H«$`dñVy {dH$V KoD$ eH$Vmo.
_mÂ`mH$S>Mr H«$`dñVy CYmarda {dHy$Z Ë`mMm _mo~Xcm åhUyZ H$mhr H$mimZo
_r n¡gm KoD$ eH$Vmo. H«$`dñVy {dH$Ê`mAJmoXa _r AmJmD$ a¸$_ n¡emÀ`m
ê$nmZo _mo~Xcm åhUyZ KoD$ eH$Vmo. OoWo OoWo åhUyZ Vr dñVy {JèhmBH$mÀ`m
hdmcr H$aUo Am{U {JèhmBH$mZo {dH«o$Ë`mcm {VMo _yë` XoUo `m_Ü`o H$mi
Jococm AgVmo, VoWo VoWo {VVH$m H$mi ñdV:_Ü`o _yë` gmR>dUmar, hm gmR>m
ñdV:_Ü`o {Q>H$dyZ YaUmar Jmoï> åhUyZ n¡emcm H$m`© nma nmS>mdo cmJVo.
åhUOoM _yë`mÀ`m gmR>çmMo qH$dm XoUr ^mJdÊ`mÀ`m gmYZmMo ñWmZ Ë`mcm
àmá hmoVo. `oWo {JèhmBH$mH$Sy>Z H$mhr H$mimZ§Va {dH«o$Vm Omo n¡gm ñdrH$maVmo
Vmo _mo~Xë`mMo gmYZ åhUyZ. Ë`m_wio H«$`dñVy§Mo A{^gaU hmoV AgVo ho
Iao, nU A{^gaUmMo _mÜ`_ åhUyZ {dH«o$Vm n¡gm ñdrH$maV ZgVmo. Iao Va
n¡gm hm _yë`mMm gmR>m åhUyZ ñdrH$macm OmVmo VoìhmM Vmo A{^gaUmMo
_mÜ`_ åhUyZ nma nmS>m`Mo ñdV:Mo H$m`© ~Omdy eH$Vmo. n¡emMr hr {Vgar
^y{_H$mM Ë`mÀ`m Xþgè`m ^y{_Ho$Mm AmYma AgVo.
Omon`ªV `m IaoXr-{dH«$s_Yrc Xaå`mZÀ`m H$mim_Ü`o n¡emMo naàH$m{eV
_yë` \$mago KgaV ZgVo qH$dm MT>V ZgVo Vmon`ªV Jmoï>r gwairV Mmccoë`m
AgVmV. A{^gaUmMo _mÜ`_ åhUyZ dmdaUmao gaH$mar McZ Vmon`ªV
_yë`mMm gmR>m åhUyZhr dmdê$ eH$Vo. n¡emMr Xþgar ^y{_H$m hr Vmon`ªV
Ë`mÀ`m {Vgè`m ^y{_Ho$À`m AmS> `oV ZgVo. nU ho gwairV MmcoZmgo Pmco
H$s `m Xþgè`m ^y{_Ho$_mJo cncocr {Vgè`m ^y{_Ho$Mr {ZUm©`H$ eº$s OmJr
hmoVo, OmUdy cmJVo. {JèhmB©H$ \$ma H$mi hmVmV n¡gm R>odm`cm ZmIyf
hmoVmV, {dH«o$Vo n¡gm ñdrH$mam`cm ZmIyf hmoVmV. gmoÝ`m-Mm§XrgmaIo
"ñd`§àH$m{eV' _yë`mMo gmR>o OmñV _hÎdmMo ~ZVmV. n¡emÀ`m n{hë`m XmoZ
^y{_H$m Cä`m AgVmV Ë`m gmoZo-Mm§Xr `m§À`mgma»`m _yë`mÀ`m R>mog
gmR>çm§À`m AmYmamda. H«$`dñVy§À`m ì`dhmam_Ü`o gmoZo ho g§nÎmrMm gmjmV
AdVma ~ZVo Am{U Ë`mMr ñdV:Mr ñdm`Îm eº$s hr H«$`dñVy§À`m ì`dhmamV
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 45

_hÎdmMr {Z`§ÌH$ eº$s ~ZVo. Vr ì`º$ hmoVo Vr n¡emÀ`m {Vgè`m ^y{_Ho$À`m


{ZUm©`H$ _hÎdm_Ü`o. Omon`ªV n{hë`m XmoZ ^y{_H$m `m ^y{_Ho$À`m AmS> `oV
ZmhrV Vmon`ªV ZmoQ>m Am{U ZmUr `mgma»`m McZm§Mo _hÎd H$m`_ AgVo.
Omon`ªV ñdmW© gmYV AgVmo Vmon`ªV Hw$R>cmM {dH«o$Vm `m H$mJXr KmoS>çm§Zm
_yë`mMo gmR>o _mZÊ`mÀ`m na_mWm©cm haH$V KoV Zmhr. ñdmW© CKS>m nS>Vmo
A[aï>m§_Ü`o; Ooìhm n¡emMr Xþgar ^y{_H$m Am{U {Vgar ^y{_H$m `m§À`mV VoT>
2
{Z_m©U hmoVo Ë`mdoir.
6. n¡emÀ`m gwQ>gwQ>rVnUmMr Xþgar ~mOy
A[aï>mMr dmT>Umar eŠ`Vm
H«$`dñVy§À`m ì`dhmamV `oUmar A[aîQo Am{U n¡gm `m§Mm \$ma OdiMm g§~§Y
Amho. n¡gm hm H«$`dñVy§À`m ì`dhmam_Ü`o gwQ>gwQ>rVnUm AmUVmo BVHo$M
^m§S>dcr AW©emó àm_w»`mZo nmhVo. nU Ë`m~amo~aM Vmo A[aï>m§À`m
eŠ`VmXoIrc KoD$Z `oV AgVmo. àmW{_H$ {d{Z_`mÀ`m ì`dhmam_Ü`o ^mJ
KoUmè`m XmoÝhr ~mOy§Zm nañnam§À`m JaOm§Mr, Ë`m§À`m ì`márMr OmU AgVo.
Ë`m§Mo `m~ÔcMo A§XmO na§naodê$Z d nañnam§er g_moamg_moa KS>Umè`m
gm_m{OH$ ì`dhmam§VyZ R>acoco AgVmV. àmW{_H$ {d{Z_`mcm `m_wio EH$
pñWaVm Am{U g§WnUm AgVmo—Omo Zo_H$m n¡gm Zï> H$aVmo.
n¡gm _Ü`o hOa Pmcm H$s {d{Z_`mÀ`m XmoÝhr ~mOy§Mo ho nañnanyaH$Ëd,
nañnagm_§Oñ` Am{U EH$_oH$m§À`m JaOm§Mr Agcocr nmaI d _m{hVr
JaOoMr amhV Zmhr. CËnmXZ hmoV AgVo Vo A_yV© {JèhmBH$m§gmR>r,
~mOmanoR>ogmR>r. JaOm Am{U CËnmXZ `m§À`mV Zm§XUmam gm_m{OH$ _oi
{~KS>Ê`mMr EH$ {ZpíMV Aer eŠ`Vm V`ma hmoVo. {edm` AmVm H«$`dñVy
{dH$m`Mr Va Vr \$º$ n¡emÀ`m _mo~Xë`mVM {dH$mdr cmJVo. Voìhm Aerhr
eŠ`Vm {Z_m©U hmoVo H$s {_R>mMo CËnmXZ ^anya Pmco Amho, VocmMohr Pmco
Amho. {_R>mÀ`m CËnmXH$m§Zm VocmMr JaO Amho, VocmÀ`m CËnmXH$m§Zmhr
{_R>mMr JaO Amho. nU XmoKm§À`mhr hmVmV Ë`m§À`m H«$`dñVy {dH$ë`m Z
Joë`m_wio n¡gm Amcocm Zmhr. Am{U Ho$di `m_wio _rR> dm`m OmVo Am{U
Vochr dm`m OmVo, Am{U Ë`m§À`mV Jococo gm_m{OH$ l_, l{_H$m§À`m
Am`wî`mMm EH$ ^mJhr \w$H$Q> OmVmo. WmoS>Š`mV, H«$`dñVy§_mJrc
nañnamdc§~r JaOm EH$_oH$m§À`m g§X^m©nmgyZ VmoS>V n¡gm `oV AgVmo.
46 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

nU Ë`mMdoir n¡gm H$aV Agcoco Xþgao H$m`© gJù`m H«$`dñVy§Mr EH$Ì KÅ>
drUXoIrc KmcV AgVo! EImXm {d{Z_` H$moc_S>cm H$s Ë`m gmIirMm
^mJ AgUmè`m BVa gd© ì`dhmam§da Ë`mMm n[aUm_ nmoMVmo. EH$m {R>H$mUMo
A[aï> cdH$aM gd©Xÿa nmoMyZ _moR>o A[aï> ~ZÊ`mMr eŠ`Vm V`ma hmoVo!
Am{U n¡emMr {Vgar ^y{_H$m H$mimMrhr V\$mdV {Z_m©U H$aV AgVo. CYmar
Am{U AmJmD$ n¡em§Mr XodKod `m§Mm _oi Z ~gë`m_wiohr A[aï>mMr eŠ`Vm
V`ma hmoVo. Am{U EH$Xm A[aï> `oD$ KmVco H$s Cacoë`m CYmarMr AMmZH$
OmoaXma dgwcr gwê$ hmoVo. Cacmgwacm _oihr g§nwï>mV `oD$Z A[aï> Vrd«
~ZÊ`mMr eŠ`Vm V`ma hmoVo. WmoS>Š`mV, Amnë`m Á`m VrZ ^y{_H$m§_YyZ
n¡gm gwQ>gwQ>rVnUm AmUV AgVmo, Ë`mM ^y{_H$m§_wio n¡gm A[aï>mÀ`m
eŠ`VmXoIrc KoD$Z `oV AgVmo.
~oJS>r H«$`dñVy§Mm AmYma
_mo~Xë`mMo gmYZ `m n¡emÀ`m {Vgè`m ^y{_Ho$_YyZ EH$ Zdm ~m§S>Jwir g§~§Y
CJdVmo. Á`m Jmoï>t_Ü`o gm_m{OH$ l_H$mi OmÊ`mMm àýM ZgVmo Aem
AZoH$ Jmoï>rXoIrc H«$`dñVy åhUyZ {_ady cmJVmV. `m Jmoï>r H«$`dñVy ZgyZhr
H«$`dñVy åhUyZ {_ady eH$VmV `mMo H$maU H«$`dñVy§Mo ñdê$nM _wir n¡emZo
CcQ>o H$ê$Z gdmªg_moa _m§S>coco AgVo. Ñí` ñdê$nmV H«$`dñVy§Mm g_mZ
JwUY_© EH$M {XgVmo—{OÀ`m ~Xë`mV _mo~Xcm åhUyZ n¡gm {_iVmo Aer
Jmoï>. {VÀ`mV l_ Jococo AgmoV H$s ZgmoV, {Vcm ^m¡{VH$ dmñVdmV nm`m
Agmo H$s Zgmo, Á`m Jmoï>t~Ôc n¡gm {_iVmo Ë`m gd© H«$`dñVy Zgë`m Var
H«$`dñVy åhUyZ {_ady eH$VmV.
àm_m{UH$nUmMoM CXmhaU ¿`m. dmñV{dH$, àm_m{UH$nUm hm _mUgm§À`m
A§JMm ñd^mdJwU AgVmo. Vwåhr àm_m{UH$ AgVm qH$dm ZgVm, Vmo Vw_À`m
{dMmam§À`m Am§V[aH$ gwg§JVrMm àý AgVmo. Vwåhr Ë`mZwgma OJVm. nU
H$moUr hm àm_m{UH$nUm ~mhoa H$mTy>Z Xþgè`mcm XoD$ eH$V Zmhr qH$dm Vmo
H$_mdÊ`mgmR>r Vwåhr doJio gm_m{OH$ l_ KmcV Zmhr. Vmo Vw_À`m _mUyg
åhUyZ OJÊ`mMm ^mJ AgVmo. Vwåhr OÝ_ë`mnmgyZ 4 hOma l_Vmg
àm_m{UH$nUm {Z_m©U H$aÊ`mV KmVco Ago åhUÊ`mcm H$mhr AW© ZgVmo!
àm_m{UH$nUm gm_m{OH$ l_mVyZ {Z_m©U Pmcocr dñVy ZgVo d åhUyZ
H«$`dñVyhr ZgVo. àmW{_H$ {d{Z_`m_Ü`o _rR> KoD$Z Vwåhr Voc AmUy eH$Vm,
nU àm_m{UH$nU KoD$Z OmD$Z Ë`mÀ`m ~Xë`mV Voc AmUy eH$V Zmhr! _mÌ
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 47

ho n¡gm Amë`mda ~XcVo. n¡emZo àm_m{UH$nUm {dH$V KoVm `oD$ cmJVmo.


Aem doir àm_m{UH$nUmMm AW©hr ~XcVmo. _mUgm§À`m dmJÊ`mMm Vmo EH$
ñdm^m{dH$ JwU Z amhVm n¡emcm Vmo {MH$Q>Vmo, ~{jgrà_mUo Vmo H$_rOmñV
hmoVmo. Am{U Oo àm_m{UH$nUmMo VoM \§$X{\$VwarMohr hmoVo;
gXgX²{ddoH$~wÕrMo, CÚmoOH$VoMo, X`m~wÕrMo, ^{º$_mJm©Mo Am{U BVa AZoH$
Jmoï>tMo. gm_m{OH$ l_m§VyZ {Z{_©Vr hmoÊ`mer H$mhr g§~§Y Zgcoë`m `m Jmoï>r
H«$`dñVy åhUyZ {_ady cmJVmV, H$maU Ë`m§À`m ~Xë`mV n¡gm {_iVmo!
`m àH$maÀ`m Jmoï>tZm H«$`dñVy§Mo Ho$di ê$n cm^Vo, Ë`m§Mm Ame` cm^cocm
ZgVmo. Iao åhUOo XmoZ H«$`dñVy§Mm {d{Z_` hmoVmo Voìhm XmoÝhr ~mOy§Zm
gm_m{OH$ l_H$mimMo gmR>o AgVmV. hm Ame` `m ~oJS>r, ImoQ>çm
H«$`dñVy§À`m R>m`r ZgVmo. Ho$di n¡gm Am{U H«$¶dñVy `m§À`m AXcm~XcrMo
ê$n Ë`m§À`m IaoXr{dH«$scm AgVo. nU Ë`mnwT>o Joco Va Ago cjmV `oB©c H$s
EH$mM ~mOycm gm_m{OH$ l_H$mimMm gmR>m AgVmo. `m ImoQ>çm H«$`dñVy
{Z_m©U hmoUo `mMm AW© AgVmo l_ Z H$aVm, A_yV© l_H$mimMm àË`j gmR>m
CcãY Z H$aVm, gm_m{OH$ l_m§VyZ {Z_m©U Pmcoë`m CËnmXZmMm H$mhrEH$
{hñgm {_idÊ`mÀ`m nÕVrhr V`ma hmoUo. `m ~oJS>r H«$`dñVy§_m\©$V Ho$di
g_mOmMr g§nÎmr IM© hmoV AgVo. `m ImoQ>çm H«$`dñVy åhUOo CËnmXH$
l_m§Mm ómoV emofyZ OJUmar ~m§S>Jwio AgVmV. nU ~m§S>Jwim§à_mUoM Ë`m§Zm
AJmoXa {OWo H«$`dñVy§Mm ì`dhma n¡emÀ`m ì`dhmamn`ªV \w$ccocm Amho Aem
3
AW©ì`dñWoÀ`m PmS>mMm AmYma cmJVmo. n¡gm Aer ~m§S>Jwiohr noaV AgVmo.
7. n¡emMo __© H$emV Amho?
n¡emÀ`m {VÝhr ^y{_H$m AmnU nm{hë`m. Ë`m ^y{_H$m§Mm Amngm§_Ycm
g§~§YXoIrc AmnU nm{hcm. `m {VÝhr ^y{_H$m§_mJo H«$`dñVy§Mo ñnï> AmH$ma
KoV OmUmao, pñWa hmoV Mmccoco gm_m{OH$ g§~§YXoIrc AmnU nm{hco.
gmh{OH$M n¡gm åhUOo `m VrZ ^y{_H$m dR>dUmar H«$`dñVy Agcr nm{hOo
Ago dmQ>Vo. Am{U n¡em{edm` hmoUmam àmW{_H$ {d{Z_` hm àmW{_H$
g_Om`Mo H$maUXoIrc ñdm^m{dH$nUo hoM dmQ>Vo H$s Ë`m {d{Z_`m_Ü`o `m
VrZ ^y{_H$m nma nmS>Umar H«$`dñVy ZìhVr. nU ho ñdm^m{dH$ dmQ>V Agco
Var Iao ZgVo. qH$dm OmñV H$mQ>oH$moanUo ~mocm`Mo Va Vo AY©gË` AgVo.
H$maU `mV AmnU Ago J¥hrV YaV AmhmoV H$s àmW{_H$ {d{Z_`m_Ü`o
48 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

n¡emÀ`m VrZ ^y{_H$m nma nmS>Umar H«$`dñVyM ZìhVr. Am{U Zo_Ho$ hoM
J¥hrV MwH$sMo AgVo! hm _wÔm OmñV ImocmV OmD$Z g_OmdyZ KoUo _hÎdmMo
Amho.
`mgmR>r naV EH$Xm Amnë`mcm àmW{_H$ {d{Z_`m_Ü`o {eamdo cmJoc.
Amncm JìhmMm _mcH$ Mma {H$cmo Jhÿ KoD$Z EH$ {H$cmo Voc KoD$Z `oUmè`m
VocmÀ`m _mcH$mer {d{Z_` H$aV Amho. AmVm AmnU `m JìhmÀ¶m
_mcH$mcm Wm§~dyZ H$mhr àý {dMmê$ `m. H$m` ao, VwÂ`m JìhmMo _yë`
_moOm`cm Vy H$moUVr _moOnÅ>r dmnacrg? VwÂ`m Jìhm_Ü`o Jococo l_ Vy
AZw^dÊ`mOmo½`m, g_OÊ`mOmo½`m ê$nmV H$go AmUcog? AWm©VM VocmMm
_mnX§S> dmnê$Z. H$maU Mma {H$cmo JìhmMo {d{Z_`-_yë` EH$ {H$cmo VocmV
ì`º$ Pmco. `m {d{Z_`m_Ü`o hþ‚mV Kmcm`cm AmYma hmoVm JìhmMo VocmV
_moOcoco _yë`. ~ao, VwÂ`m hmVmVco Jhÿ Vy {Xcog Voìhm Ë`mÀ`m _yë`mMo
à{V{Z{YËd H$aUmao H$mhr Var VwÂ`m hmVmV `m`cm nm{hOo, Vo H$m` Amco?
nwÝhm CÎma VoM, VrM H«$`dñVy—Voc. Am{U `m hmVmV Amcoë`m H«$`dñVyMm
Vy _yë`mMm gmR>m åhUyZ Cn`moJ H$ê$ eH$erc H$m`? Vmo åhUoc, AWm©VM.
_r Vo Voc R>odyZ XoB©Z Am{U EH$ _{hÝ`mZo _rR> IaoXr H$aÊ`mgmR>r qH$dm
4
gUmgwXrcm gmIa qH$dm BVahr H$mhr AmUm`cm dmnê$ eHo$Z.
`m CcQ>VnmgUrdê$Z EH$ Jmoï> ñnï> hmoVo H$s `m àmW{_H$ {d{Z_`m_Ü`o
JìhmÀ`m g§X^m©V VocmZo n¡emÀ`m {VÝhr ^y{_H$m nma nmS>ë`m AmhoV. AmnU
VocmÀ`m _mcH$mMr CcQ>VnmgUr KoVcr AgVr Va VocmÀ`m g§X^m©V JìhmZo
n¡emÀ`m {VÝhr ^y{_H$m dR>dë`mMo Amnë`mcm AmT>ico AgVo. àmW{_H$
{d{Z_`m_Ü`o gd© H«$`dñVy Amnë`mg_moarc H«$`dñVyÀ`m g§X^m©V n¡emÀ`m
{VÝhr ^y{_H$m nma nmS>V AgVmV. _J àmW{_H$ {d{Z_` Am{U n¡emda
AmYmacocm {d{Z_` `m§À`mV \$aH$ H$moUVm? àmW{_H$ {d{Z_`m_Ü`o n¡emMr
^y{_H$m ~OmdÊ`mMm A{YH$ma gd© H«$`dñVy§Zm AgVmo. BVa gd©
H«$`dñVy§H$Sy>Z n¡emÀ`m {VÝhr ^y{_H$m H$aÊ`mMo A{YH$ma H$mTy>Z KoVco OmUo
d Vo \$º$ EH$mM H«$`dñVyMr _ºo$Xmar ~ZUo `mV n¡emMo __© AgVo. Ho$di
Ë`mÀ`m VrZ ^y{_H$m§_Ü`o ZgVo. Am{U `m H«$`dñVycmM AmnU åhUVmo n¡gm!
WmoS>Š`mV, ^m§S>dcr {dMmamZwgma àmW{_H$ {d{Z_`mV n¡emMr ^y{_H$m
~OmdUmar H«$`dñVyM ZgVo, Vr Z§Va V`ma hmoVo. `m CcQ> _mŠg©À`m Ñï>rZo
_mÌ àmW{_H$ {d{Z_`mV gd© H«$`dñVy {d{Z_`mVë`m Ë`m§À`m OmoS>rXmamgmR>r
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 49

n¡emMr ^y{_H$m ~OmdV AgVmV. BVa gd© dñVy§Mo A{YH$ma H$mTy>Z KoD$Z Vo
ñdV:V gm_mdyZ KoD$Z n¡gm V`ma hmoVmo.
^m§S>dcr {dMmad§V Am{U _mŠg©_Yrc hr Xar, n¡gm H$m {Z_m©U hmoVo `m
àýmÀ`m Ë`m§À`m CÎmamVhr {XgVo. n¡gm ZgVmo Voìhm ì`dhma gwQ>gwQ>rV ZgVmo
Am{U Vmo Amcm H$s gwQ>gwQ>rV hmoVmo Voìhm ^m§S>dcr AW©emómMo CÎma AgVo
H$s ì`dhmamV gwQ>gwQ>rVnUm `oÊ`mgmR>r n¡gm {Z_m©U hmoVmo. nU ho Zo_Ho$
C\$amQ>o CÎma AgVo. gwQ>gwQ>rVnUm hm n¡emMm n[aUm_ AgVmo, H$maU Zìho.
n¡gm H$m {Z_m©U Pmcm hm àý {dMmaUo åhUOo Iao Va hm àý {dMmaUo Amho
H$s, BVa gd© H«$`dñVy§H$Sy>Z n¡emÀ`m ^y{_H$m dR>dÊ`mMo A{YH$ma H$mTy>Z
KoVco OmD$Z Vo EH$mM H«$`dñVy§H$S>o gwnyX© H$m hmoVmV? ^m§S>dcr {dMmad§V `m
_yi àýmn`ªVM nmoMV ZmhrV, Voìhm Ë`m§À`mOdi Ë`mMo CÎma H$m` AgUma!
_mŠg©Odi `m àýmMo CÎma Amho. H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU `m g§H$ënZoV Vo
gmnS>Vo. A_yV© l_ hm gd© H«$`dñVy§_Ü`o AmT>iUmam g_mZ JwUY_© Amho
Iam. nU Vmo ì`º$ ìhm`Mm Agoc Va Vmo gainUo ì`º$ hmoD$ eH$V Zmhr.
H$moUË`m Var EImÚm H«$`dñVyMm Vmo JwUY_© ~ZVmo. hr H«$`dñVy {ZIi
A_yV© l_m§Mm AdVma ~ZVo. A_yV© l_m§À`m g_mZVoer g§~§{YV gd© H$m_o
gmh{OH$M `m H«$`dñVyMr, `m Img AdVmamMr H$m_o ~ZVmV. BVa H«$`dñVy
"Ho$di' A_yV© l_ ì`º$ H$aV AgVmV, Va hr Img H«$`dñVy `m A_yV©
l_m§Mr "g_mZVm' ì`º$ H$aV AgVo. H«$`dñVy§‘Yrb g_mZVm ì`º$ H$aUo,
åhUOoM _yë` hm JwUY_© ì`º$ H$aUo ho H$moUË`m Var EH$m H«$`dñVyÀ¶m
{d^y{VH$aUmVy>ZM hmoD$ eH$Vo. Ë`m_wio n¡gm {Z_m©U hmoVmo d Ë`mMm n[aUm_
åhUyZ {d{Z_` ì`dhmam§_Ü`o gwQ>gwQ>rVnUm `oV AgVmo.
8. n¡emMr OÝ_H$Wm : _yë`mMr ~XcVr ê$no
gwQ>gwQ>rVnUmgmR>r n¡emMm OÝ_ Pmë`mÀ`m gmoß`m CÎmam_wio ^m§S>dcr
AW©emó n¡emÀ`m OÝ_H$WoMr X§VH$Wm ~ZdVo. OUy H$mhr H$moUo EHo$ H$mir
H$mhr ~w{Õ_mZ _§S>ir EH$Ì O_VmV Am{U R>adVmV H$s AmnU hr VrZ H$m_o
H$am`cm EImXr dñVy amIyZ R>odcr Va Jmoï>r {H$Vr gwQ>gwQ>rV hmoVrc, Am{U
_J n¡emMm OÝ_ hmoVmo! n¡emÀ`m Iè`m OÝ_H$Wo_Ü`o _mÌ gwQ>gwQ>rVnUm~Ôc
_mUgm§Zr OmUrd nyd©H$ Ho$coë`m Aem {dMmamcm \$mago ñWmZ ZgVo. Vgo
AgVo Va H$Yr Jm`r, H$Yr Jwcm_, H$Yr _rR> BVŠ`m {d{dY dñVy§Zm
50 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

{Za{Zamù`m {R>H$mUr n¡emMo ñWmZ Amco ZgVo. hr H$m` n¡emMr gwQ>gwQ>rV ê$no
AmhoV? n¡gm Iam Mmoanmdcm§Zr OÝ_ KoVmo. H«$`dñVy§Mm ì`dhma dmT>V dmT>V
pñWa hmoD$ cmJcm H$s n¡gm AmnmoAmn CX`mcm `oVmo Am{U ho AmnmoAmn H$go
hmoD$ eH$Vo Vo AmnU _mŠg©Zo Ho$coë`m g§H$ënZm§À`m _m§S>UrÀ`m AmYmao
Vnmgy eH$Vmo.
àmW{_H$ ê$n
{d{Z_`mMm ì`dhma gwê$ hmoVmo Vmo AJXr àmMrZ H$mir, N>moQ>çm N>moQ>çm
Am{U gwQ>çm CËnmXZì`dñWm§À`m gr_m§da d Ë`m AcJ CËnmXZì`dñWm§Zm
EH$Ì ~m§YV. CXmhaUmW©, EImXr Q>moir amhV AgVo Ë`m {R>H$mUr Vm§ã`mMr
I{ZOo CncãY AgVmV nU _rR> ZgVo. Xþgè`m EImÚm Q>moirMm n[aga
Zo_H$m CcQ>m AgVmo. _rR> AgVo nU Vm§ã`mMr I{ZOo ZgVmV. `m
Q>moù`m§À`m AW©ì`dhmamÀ`m gr_m§da Vm§~o d _rR> `m§Mm {d{Z_` gwê$ hmoVmo.
A_wH$ _rR>  A_wH$ Vm§~o
(j) (`)
_rR> d Vm§ã`mMo Ago EH$ {Z{üV à_mU ê$T> hmoVo. nU ho gd©gmYmaUnUo
hmoUmè`m {d{Z_`mVyZ {Z_m©U Pmcoë`m AZoH$ à_mUm§Vco EH$ à_mU Ago
ZgVo. A‘wH$ _rR> = {H$Vr Jhÿ, hm àýM BWo J¡acmJy AgVmo; H$maU Jhÿ hr
AOyZ _wir {d{Z_`mMr Jmoï>M ~Zcocr ZgVo. {d{Z_` hm AmH$pñ_H$,
AndmXmË_H$ ì`dhma AgVmo. A_wH$ _rR> = A_wH$ Vm§~o ho EH$m§S>o à_mUM
\$º$ Ë`mdoir {VWo d¡Y AgVo, Ë`mcmM gm_m{OH$ dmñVd AgVo. _yë`mÀ`m
`m ê$nmcm AmnU àmW{_H$ ê$n åhUy eH$Vmo.
{dñVm[aV ê$n
`m Q>moù`m§Mo Amngm§Vco g§~§Y dmT>co, OmñV Q>moù`m§er hm ì`dhma hmoD$
cmJcm H$s EH$mM JmoîQ>rMm {d{Z_` AZoH$ Jmoï>ter hmoD$ cmJVmo.
CXmhaUmW©, _YmMr Q>moir Vm§~o XoD$Z EH$m Q>moirH$Sy>Z _rR> KoVo. VgoM Xþgè`m
Q>moirH$Sy>Z {VIQ>, H$Xm{MV {VgarH$Sy>Z hpñVX§V dJ¡ao KoD$ cmJoc. H$Yr
H$Yr ho ì`dhma dmT>co Va Q>moirÀ`m A§VJ©Vhr H$mhr Jmoï>tMm {d{Z_` gwê$
hmoVmo. Vm§~o Am{U H$mnS>, {VIQ> Am{U hpñVX§V Aemhr OmoS>çm cmJVmV.
H«$`dñVy§À`m {d{Z_`mVë`m à_mUm§Mr EH$ gmIir V`ma hmoVo. CXmhaUmW©,
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 51

j Vm§~o  ` _rR>, qH$dm P {VIQ>, qH$dm A hpñVX§V,


qH$dm d H$mnS> dJ¡ao.
`mdê$Z Ho$di J{UVr {dMmamZo H$Xm{MV AmnU ` _rR> = P {VIQ> Ago
à_mU _m§Sy>. nU Vo Ë`m doir {VWo d¡Y R>aoc H$s Zmhr ho Ë`m g_mOmVë`m
ê$T> g§~§Ym§da Adc§~yZ amhrc. CXmhaUmW©, j Vm§~o = ` _rR>, j Vm§~o =
~ H$mnS> ho d¡Y Agoc Am{U Varhr `m _rR> = d H$mnS> ho d¡Y Zgoc.
H$maU {_R>mÀ`m ~Xë`mV H$mnS>mMm {d{Z_`M hmoV Zgoc. `mMmM AW© Ë`m
g_rH$aUmcm gm_m{OH$ dmñVdmV OmJm Zgoc. {d{Z_`-_yë`m§À`m `m
gmIircm AmnU _yë`mMo {dñVm[aV ê$n åhUy eH$Vmo.
gd©gmYmaU ê$n
{dñVm[aV ê$n V`ma hmoD$Z {dH${gV hmoD$ cmJco H$s gmh{OH$M ~hþVoH$
{d{Z_`m_Ü`o ^mJ KoUmè`m EImÚm dñVyMr hr d¡Y gmIir AmnmoAmnM
gdm©V cm§~ Agoc. Zdo {d{Z_`mMo ì`dhma KS>dVmZm, H«$`dñVy§À`m
ì`dhmamÀ`m {dH$mgm_Ü`o {Vcm {ZUm©`H$ _hÎd `oV OmB©c. CXmhaUmW©,
_rR> Am{U H$mnS> `m§Mm {d{Z_` gÜ`m Ad¡Y Amho. nU JaOonmoQ>r,
AmnX²Y_© åhUyZ Vmo Hw$Umcm Var H$aUo ^mJ nS>Vo Amho. Vo à_mU H$go
R>adUma? `m XmoÝhtMm Vm§ã`mer {d{Z_` hm Ë`mMm AmYma R>aoc. Am{U
Ë`mdê$Z ` _rR> = ~ H$mnS> ho à_mU V`ma hmoB©c. hiyhiy gd© dñVy§À`m
_yë`mcm Ë`m g_mOmnwaVo EH$ gd©gmYmaU ê$n `oD$ cmJoc d AmVm Imcrc
g_rH$aUo ~ZVrc d Vr {d{Z_`-g§~§Ym§Zm AmYma^yV ~ZVrc.
EH$ _rR>  j/` Vm§~o
EH$ {VIQ  >j/P Vm§~o
EH$ hpñVX§V  j/A Vm§~o
EH$ H$mnS>  j/~ Vm§~o
_yë`mÀ`m `m ê$nm_wio `m g_mOnwaVo Vm§~o ho _mo~Xë`mMo gmYZ d Ë`m_wio
A{^gaUmMo _mÜ`_ ~Zy cmJoc. åhUOo Ë`m g_mOmnwaVm n¡emMm OÝ_
Pmcocm Amho. nU cjmV ¿`m. KQ>ZoMm Vm§ã`mÀ`m gwQ>gwQ>rVnUmer H$mhr EH$
g§~§Y Zmhr. Vm§~o hr OmJm KoB©c `mMo H$maU BVHo$M H$s Ë`mMm {d{Z_`
gdm©V OmñV hmoV hmoVm. Ë`m Ë`m n[agamà_mUo d g_mOì`dñWoà_mUo Hw$R>o ho
52 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$m_ Vm§~o H$aoc, Hw$R>o Jm`r, Hw$R>o _rR>, Hw$R>o Jwcm_. n¡emMr gd© ~rOo
AgUmè`m `m _yë`mÀ`m ê$nmcm AmnU _yë`mMo gd©gmYmaU ê$n åhUy eHy$.
gmd©{ÌH$ ê$n
{Za{Zamù`m g_mOm§_Ü`o ê$T> Pmcoë`m `m gd©gmYmaU ê$nm§_YyZ gmoZo hr
H«$`dñVy _yë`mMo gmd©{ÌH$ (`w{Zìhg©c) ê$n åhUyZ CX` nmdVo. _yë`mMo
gd©gmYmaU (OZac) ê$n åhUyZ dmdaUmè`m H«$`dñVy§Zm Ho$di Ë`m Ë`m
g_mOmVM A_yV© l_m§À`m AdVmamMo ñWmZ AgVo. gmd©{ÌH$ nmVirda ho
H$m_ H$ê$ eH$Ê`mMr j_Vm AgUmar H«$`dñVy _J gmd©{ÌH$ n¡emÀ`m
ñWmZmda ñWmnZ hmoD$ cmJVo. `mgmR>r cmJUmao JwU d j_Vm gmoZo `m
nXmWm©V AgVo. N>moQ>çm AmH$ma_mZmV ^anya _yë` gmR>dUmar, {Q>H$mD$, ghO
{d^mJVm `oÊ`mgmaIr, Hw$R>ë`mhr g_mOmVë`m X¡Z§{XZ Cn`moJ-_yë`m§À`m
CËnmXZmMm _hÎdmMm ^mJ Zgcocr, Aer hr H«$`dñVy gdm©Wm©Zo _yë`mMo
gmd©{ÌH$ ê$n ~ZÊ`mg cm`H$ R>aVo. gmd©{ÌH$ nmVirda EH$m H«$`dñVyH$S>o
n¡emMo A{YH$ma nmoMVmV Am{U n¡emMr OÝ_H$Wm nyU© hmoVo.
n¡emMr hr OÝ_H$Wm g_OyZ ¿`m`Mr Va Ë`mgmR>r H«$`dñVy§À`m
{d^y{VH$aUmMr nmaI Agmdr cmJVo. Am{U Zo_Ho$ hoM ^m§S>dcr
AW©emókm§À`m dJ©Om{UdonbrH$S>Mo AgVo. Am{U n¡gm OÝ_mcm Amë`mda
Va `m {d^y{VH$aUmMm JwUmH$ma Pmcocm AgVmo. gm_m{OH$ g§~§Y
H«$`dñVy§À`m AmS> cncoco AgVmV, Va H«$`dñVy§Mo g§~§Y AmVm n¡emÀ`m
AmS> cncoco AgVmV! ~mOmanoR>oVrc ì`dhmamMo Ñí` ñdê$n d Ë`m_mJo
XS>coco gm_m{OH$ g§~§Y `m_Ü`o AmUIr EH$ nS>Xm V`ma Pmcocm AgVmo.
H«$`dñVy§_mJrc gm_m{OH$ dmñVd JdgUo AmUIr H$R>rU ~Zcoco AgVo.
q^Vr_mJo q^Vr Agcoë`m `m Vwê§$JmZo _mUgm§Zm Ë`m§À`m gm_m{OH$ CËnmXZ-
ì`dhmamnmgyZ VmoSy>Z Ë`m q^Vr_YyZ Ë`m ì`dhmamMo EH$ C\$amQ>o Xe©Z
KS>dcoco AgVo. n¡gm åhUOo H«$`dñVy§À`m {d^y{VH$aUmMm JwUmH$ma AgVmo.
Am{U {d^y{VH$aU hr g§H$ënZm BWo AJXr MnIc ~gVo. H$maU Z¡g{J©H$
eº$s¨_Ü`o àmU \w§$Hy$Z Ë`m§Mo {d^y{VH$aU _mUgo H$aVmV Iar, nU Ë`m
{d^yVter ZmVo OmoS>m`cm _mÌ Ë`m§Zm nwamo{hV qH$dm _m§{ÌH$mMrhr Ë`m_wio
{VVH$sM JaO AgVo. nwamo{hVmÀ`m qH$dm _m§{ÌH$mÀ`m A§Jr Agcocr X¡dr
eº$s hr `m Am{X_ {d^yVrH$aUmMrM Xþgar ~mOy AgVo. H«$`dñVy§Mo
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 53

{d^y{VH$aUXoIrc Ë`mgmaIoM ì`º$ hmoVo Vo n¡emÀ`m Img


{d^y{VH$aUm_YyZM!
Ë`m_wioM n¡emMo ho XþßnQ> C\$amQ>o ê$n H«$`dñVy§À`m ì`dhmam_Ü`o
gwQ>gwQ>rVnUm AmUVo. H«$`dñVy§Mm ì`dhma, Ë`m§Mo {d^y{VH$aU pñWa Pmë`mMo
cjU åhUyZ n¡gm ApñVËdmV `oVmo. nU EH$Xm Vmo ApñVËdmV Amcm H$s
H«$`dñVy§_mJrc g§~§Ym§À`m Ame`mcm AZwê$n Ago ê$nhr {_iVo.
H«$`dñVy§À`m ì`dhmamÀ`m dmT>rMohr n¡gm ho EH$ gmYZ ~ZVo. Ho$di, dmT>rMo
Zìho Va {dH$mgmMo, JwUmË_H$ ~XcmMohr n¡gm ho EH$ gmYZ ~ZVo.
H«$`dñVy§À`m ì`dhmam_Ü`o Zì`m eŠ`Vm, Zì`m àoaUm, Zì`m gm_m{OH$
Wam§Mrhr dmT> hmoVo. Amnë`m {dícofUmMm nwT>Mm Q>ßnm Amnë`mcm `m Zì`m
eŠ`Vm§_m\©$V ñnï>nUo ^m§S>dcmÀ`m àýmH$S>o KoD$Z OmVmZm {Xgoc.
1
EH$ ~maH$mì`mMr nU _hÎdmMr Jmoï> BWo Z_yX Ho$cr nm{hOo. H°${nQ>c_Ü`o _mŠg©
J{UVmVco Zoh_rMo "=' ho {MÝh dmnaVmo. Ë`mEodOr BWo "' ho {MÝh dmnacoco
Amho. `mMo H$maU cjmV KoVco nm{hOo. H«$`dñVy A Am{U ~ `m§À`mV hmoUmè`m
{d{Z_`mMo EH§$Xa ñdê$n {XgVo Vo j H«$`dñVy A = ` H«$`dñVy ~. na§Vw `mV
XmoZ g§~§Y A{^àoV AmhoV d Vo {_iyZ hm darc g§~§Y KS>Vmo. H«$`dñVy A À`m
(_mcH$mÀ`m) Ñï>rZo hm {d{Z_` j H«$`dñVy A  ` H«$`dñVy ~ Agm Amho Va
H«$`dñVy ~ À`m (_mcH$mÀ`m) Ñï>rZo Vmo j H«$`dñVy A  ` H«$`dñVy ~ Agm
Amho. Vo XmoÝhr {_iyZ darc "' Aem {MÝhmZo Xe©{dcocm EH§$Xa g§~§Y _m§S>Vm
`oVmo. ~mUmÀ`m Q>moH$mH$S>Mo ñWmZ d eonQ>rH$S>rc ñWmZ doJdoJio AgVo. `m XmoÝhr
ñWmZm§Zm _mŠg© doJdoJir Zmdohr XoVmo. eonQ>rH$S>rc H«$`dñVyMm {d{Z_` hmoV
AgVmo d {VMo _yë` gmnoj ê$nmV (aoco{Q>ìh \$m°_©) AgVo. Va Q>moH$mH$S>rc
H«$`dñVyer {d{Z_` hmoV AgVmo, d {VMo _yë` g_mZVm Xe©H$ ê$nmV (B{¹$ìh°c§Q>
\$m°_©) AgVo. _yë`mÀ`m `m g_mZVmXe©H$ ê$nmVM n¡emMr ~rOo AgVmV. hm
EH${Xe g§~§Y nyU©nUo ñnï> ìhmdm åhUyZ Amåhr Vmo {MÝhmV A§V^y©V Ho$cm Amho.
2
_mŠg© Amnë`m {dícofUm_Ü`o n¡emÀ`m {Vgè`m ^y{_Ho$_Ü`o gmoZo hr H«$`dñVyM
n¡gm åhUyZ dmdaVo Amho Ago Yê$Z MmcVmo. AmO Ago Yê$Z MmcVm `oV Zmhr.
AWm©V, AOyZXoIrc Am§Vaamï´>r` McZì`dhma gmoÝ`mnmgyZ nyU©nUo VmoS>m`Mo à`ËZ
`eñdr Pmcoco {XgV ZmhrV. Ë`m_wio `m \$aH$mMm {dMma H$aUo _hÎdmMo R>aVo.
nU _mŠg©À`m {dMmam§Mr ~¡R>H$ g_OyZ KoÊ`mgmR>r Vo _hÎdmMo Zmhr Am{U åhUyZM
Ë`mg§~§YrÀ`m MM}Mm nwñVH$mV g_mdoe Ho$cocm Zmhr.
54 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Varhr H$mhr Jmoï>tMr {ZXmZ Zm|X KoUo Amdí`H$ Amho. _mŠg© hm Ë`mÀ`m n¡emÀ`m
àH$aUmn`ªV n¡emÀ`m ^m§S>dc `m Z§Va `oUmè`m ñWmZmMr VnmgUr H$aV Zmhr,
H$maU ^m§S>dc `m àH$mamcmM AOyZ g¡Õm§{VH$ AmYma V`ma Pmcocm Zmhr. AWm©V
^m§S>dcr CËnmXZmMr VnmgUr nyU© Ho$ë`mZ§Va n¡emcm ^m§S>dc åhUyZ dmnaco
OmUmao Mm¡Wo H$m`©hr cm^Vo Am{U ^m§S>dcemhr_Ü`o Vo `m {VÝhr H$m¶mªda {Z`§ÌH$
H$m`© R>aVo. {Vgè`m ^y{_Ho$V gmjmVnUo gmoÝ`mer g§~§Y AgUo ho `m Mm¡Ï`m
H$m`m©À`m {Z`§ÌUm_wio Jm¡U ~ZVo.
Ë`m~amo~aM Am§Vaamï´>r` nmVirda ^m§S>dcr emgZm_m\©$V `m Mm¡Ï`m H$m`m©Mo
{Z`§ÌU hmoÊ`mMm H$mi _ºo$Xmar AdñWo~amo~a CJdUmè`m {dÎm ^m§S>dcmÀ`m
à^wËdm_wio gwê$ hmoVmo. ZdñdV§Ì Xoem§gH$Q> gd© ^m§S>dcr amï´>m§_Ü`o ^m§S>dcr
emgZmMr d {dÎm ì`dhmamMr R>mog gm§JS> KmVcr OmVo d Ë`m_m\©$V {dÎm-^m§S>dc
n¡emÀ`m {Vgè`m H$m`m©Mo {Z`§ÌU H$aVo. ^m§S>dcr emgZmMo geó ~i Oa McZr
ZmÊ`mMm gm_m{OH$ CËnmXZmdarb, _yë`mÀ`m gmR>çmdarc A{YH$ma àñWm{nV
H$ê$ eH$V Agoc Va n¡emMr {Vgar ^y{_H$m nma nmS>m`cm àË`j gmoZo hr
H«$`dñVy AgÊ`mMr JaO ahmV Zmhr.
n¡emÀ`m `mnyduÀ`m ñWmZmMo à{Vq~~ Amnë`mcm Ë`m H$mimVrc McZmÀ`m
~m~VrV {XgVo. _mŠg©À`m H$mimV emgZ ho McZmÀ`m Xe©Zr _yë`mÀ`m ~Xë`mV
{dd{jV XamZo gmoZo qH$dm Mm§Xr XoÊ`mg ~m§Yrc Ago. _ºo$Xmar AdñWo_Yrc
{dÎm-^m§S>dcmÀ`m à^wËdmZ§Va Aer ~m§{YcH$s hr EH$ ~§YZXoIrc R>ê$ eH$Vo.
CXmhaUmW©, {dd{jV XamZo McZ\w$JdQ>m hmoUo (Xe©Zr _yë` d gmoZo `m§Mm g§~§Y
~XcVm AgUo) `mVyZ n¡emÀ`m ê$nmV cmJUmè`m ^m§S>dcmMr _mJUr dmTy> eH$Vo.
Ë`m_wio {dÎm-^m§S>dcmÀ`m à^wËdmZ§Va Aer ~m§{YcH$s Amdí`H$ ahmV Zmhr.
AWm©V Ë`m_wio n¡emÀ`m {Vgè`m ^y{_Ho$_wio hmoUmao {Z`_Z Zmhrgo hmoV Zmhr, nU
Ë`mMo _mÜ`_ ~XcVo. AmO n[apñWVr AJXr namH$moQ>rcm Jocr VaM McZ
H$mogiVo, ZmhrVa ~hþYm emgZ MmcdUmao gaH$ma H$mogiVo. gaH$ma Am{U
gaH$mar YmoaUo `m§À`m {Z`_ZmÀ`m _mÜ`_mVyZ ho {Z`_Z ì`º$ hmoVo.
^m§S>dcr emgZmÀ`m ñdê$nmÀ`m _`m©Xm `mcm AWm©VM nS>VmV. ^m§S>dcr
emgZmMr gÎmm eodQ>r ^m§S>dcr emgZmÀ`m amï´>r` g§KQ>Zm§nmer AS>Vo. Xoem§VJ©V
McZo hr gmoÝ`mÀ`m OmMmVyZ _wº$ hmoVmV. na§Vw Am§Vaamï´>r` nmVirda ì`dhma
hmoVmo Voìhm gmoÝ`mMr ~m§{YcH$s nyU©nUo Zmhrer H$aÊ`mMo à`ËZ _mÌ gVV
H$moc_Sy>Z nS>VmZm {XgVmV.
emgZ Am{U n¡gm `m§Mr hr AVyQ> gm§JS> _mŠg©À`m Ñï>rZo AnKmV R>aV Zmhr.
Ë`m§À`mV EH$ R>mog Am§V[aH$ g§~§Yhr AgVmo. ñdV§Ì, ñdm`Îm H«$`dñVy§Mm
n¡gm : _yë`mMm gmjmV AdVma 55

AmnmngmVcm gm_m{OH$ g§~§Y n¡emV JmoR>V AgVmo, Va ñdV§Ì, ñdm`Îm


ZmJ[aH$m§Mm AmnmngmVcm amOH$s` g§~§Y emgZmV JmoR>V AgVmo! n¡gm Am{U
emgZ AZwH«$_o _mUgm§À`m Am{W©H$ Am{U amOH$s` ì`dhmam§À`m gm_m{OH$VoMm
ImOJr Am{dîH$ma AgVmo Am{U ^m§S>dcemhrMm {dH$mg `m gm_m{OH$VoÀ`m
Am{W©H$ d amOH$s` à{Vq~~m§Mr n¸$s JmR> KmcVmo!
3
H°${nQ>cÀ`m n{hë`m I§S>mVrc n¡emÀ`m àH$aUm_Ü`o `m ~m§S>Jwir g§~§Ym§Mo dU©Z
g_m{dï> Amho. na§Vw Vo BVŠ`m ghOVoZo Amco Amho H$s dmMH$mcm Ë`mMo g¡Õm§{VH$
_hÎd _mÌ ghOnUo C_OV Zmhr. H$maU eodQ>r Zâ`mMm g§~§Y hm `m ~m§S>Jwir
g§~§Ym§À`m AmYmamdaM C^m amhVmo. _mŠg©Mo Zâ`m~ÔcMo OJOmhra CÎma AmnU
cdH$aM VnmgUma AmhmoV. Ë`mÀ`m _Vo Z\$m hm H$m_Jmam§H$Sy>Z {dZm_mo~Xcm
H$mT>coë`m daH$S>-_yë`mVyZ `oVmo. nU Ë`m_wio EH$ g¡Õm§{VH$ àý C^m amhVmo. hm
{dZm_mo~Xcm ì`dhma hm H«$`dñVy§À`m AXcm~XcrÀ`m ì`dhmamÀ`m ê$nmV ì`º$
ìhmdm cmJVmo. Vmo `m ~m§S>Jwir ê$nmVyZ C^m amhÿ eH$Vmo. Á`mà_mUo àm_m{UH$nUm,
A~«y, gX²gX²{ddoH$~wÕr `m§Zm H«$`dñVy§Mo Ho$di ê$n `oVo, Ë`mà_mUo Zâ`m_mJo
^m§S>dcr AW©emó Aem H«$`dñVy Cä`m H$aVo. ^m§S>dcXmam§À`m "CÚmoOH$VoÀ`m'
qH$dm n¡gm IM© Z H$aVm Jw§VdÊ`mÀ`m "Ë`mJmÀ¶m' qH$dm VËg_ ~oJS>r H«$`dñVy§Zm
EH$m ~mOycm C^o H$ê$Z Z\$m hm Ë`m§Mm _mo~Xcm åhUyZ {MH$Q>{dUo Ë`m§Zm ^mJ
nS>Vo. hrM Jmoï> ì`mO, ^mS>o BË`mXr {dZm_mo~Xcm ì`dhmamcmhr cmJy nS>Vo.
Ë`mM~amo~a hr ì`m»`m CcQ>çmhr {XeoZo H$m_ H$aVo. Á`m dñVyÀ`m ~Xë`mV n¡gm
{Xcm OmD$ eH$V Zmhr, qH$dm OmV Zmhr Ë`m Jmoï>r Am{U ˶mV Jococo l_ ho
Am{W©H$ ì`dhmamÀ`m joÌm~mhoaMo, AZwËnmXH$ Am{U {~Z_hÎdmMo R>aVmV. `mMm
J§^ra n[aUm_ {ó`m§À`m àýmer {ZJ{S>V Amho d Ë`mMm WmoS>m\$ma g_mMma AmnU
{ó`m§À`m KaH$m_mg§~§YrÀ`m n[a{eï> 4 _Ü`o KoUma AmhmoV.
4
`mV BVHo$M A{^àoV Amho H$s n¡emÀ`mM _mo~Xë`mV H«$`dñVy {dH$ë`m OmVmV hr
n¡em~amo~a `oUmar gº$s H«$`dñVy§da Zmhr. àË`jmV VocmÀ`m ~Xë`mV gmIa, _rR>
BË`mXr {_iVrcM H$s Zmhr ho n¡emÀ`m OÝ_H$WoV nwT>o dU©Z Ho$coë`m Q>ßß`mda
Adc§~yZ amhrc. WmoS>Š`mV, n¡emZo Amnco V§JS>o An[ahm`©nUo àË`oH$ {d{Z_`mV
Kwgdcoco Zmhr ømn{cH$S>o H$mhrhr A{^àoV Yacoco Zmhr.
3. _yë`mVyZ CJdUmao daH$S>-_yë`

Vwåhr H$Yr chmZ _wco IoiVmV Vmo EH$ Ioi nm{hcm`V H$m? XmoZ-VrZ _wco
{_iyZ, Ë`m§Zm {_imcoë`m Zì`m _m{hVrV gm_rc Zgcoë`m EImÚm _wcmcm
nH$S>VmV Am{U Ë`mcm "am_-am_-am_...' åhUm`cm gm§JVmV. _J Vmo
{~Mmam åhUV AgVmo Am{U hr _wco hgV AgVmV. H$maU Vmo "am_-am_-
am_...' åhUVm åhUVm "_am-_am-_am...' Agohr åhUV AgVmo ho Ë`m
_wcm§Zm CJ_coco AgVo. am_mgmaIr XodVm Am{U _aUmgmaIr A^Ð Jmoï> `m
nañna{damoYr Jmoï>r EH$_oH$m§À`m nwZamd¥ÎmrMm ^mJ Agmì`mV `mMo Ë`m§Zm
Zdc dmQ>V AgVo. Ho$di nwZamd¥ÎmrVyZ `oUmar hr {dg§JV H$cmQ>Ur Ë`m§À`m
IoimMm d Ë`mVrc J§_VrMm AmYma AgVo.
1. A{^gaUmcm {_iUmar H$cmQ>Ur
EH$mM gmIir_mJo XS>coco XmoZ AmcoI
H«$`dñVy Am{U n¡gm `m§À`m ~mOmanoR>oVrc IoimVyZ V`ma hmoUmè`m
gmIirVXoIrc AerM EH$ H$cmQ>Ur cncocr AgVo. hr gmIir H«$`dñVy
Am{U n¡gm `m§À`m AmcQy>Z nmcQy>Z `oUmè`m Xþì`m§Zr ~Zcocr {XgVo. åhUOo,
. . . H«$`dñVy-n¡gm-H«$`dñVy-n¡gm-H«$`dñVy-n¡gm . . .
_yë`mVyZ CJdUmao daH$S>-_yë` 57

AmnU H«$`dñVy§À`m A{^gaUmÀ`m Ñï>rZo `m gmIirMr \$moS> H$ê$Z Vr


g_OyZ KoVmZm VrZ Xþì`m§Zr ~Zcocr EH$ gmIir AmYrÀ`m àH$aUmV
Vnmgcr hmoVr. Voìhm H«$`dñVy§À`m A{^gaUmVyZ Amnë`mcm {Xgcocm hm
n{hcm AmcoI hmoVm:
H«$`dñVy n¡gm  H«$`dñVy (n{hcm AmcoI)
nU `mM gmIirH$S>o nmhÿZ H«$`dñVy§À`m A{^gaUmMm Xþgamhr EH$ AmcoI
AmnU H$mTy> eH$Vmo, Vmo Agm,
n¡gm  H«$`dñVy  n¡gm (Xþgam AmcoI)
ho XmoZ AmcoI åhUOo H«$`dñVy§À`m ì`dhmamÀ`m EH$mM gmIir_Ü`o
XS>coë`m XmoZ doJù`m gm_m{OH$ àoaUm§Mr, XmoZ doJù`m eº$s¨Mr d n¡emÀ`m
XmoZ doJdoJù`m ñWmZm§MrM {MÌo AgVmV.
Mm-
Vw_Mm Am_Mm
-Am_ Mm d Ë`m§Mm AmcoI
`mn¡H$s n{hcm AmcoI (H«$`dñVy  n¡gm  H«$`dñVy) hm Vw_À`m-
Am_À`mgma»`m ~hþg§»` gm_mÝ` _mUgm§À`m Am`wî`mV n¡emcm Oo ñWmZ
AgVo Ë`mMo dU©Z H$aVmo. Ë`m§Zm _hÎdmÀ`m dmQ>V AgVmV Ë`m Ë`m§À`m
JaOm ^mJdUmè`m H«$`dñVy. ^m§S>dcr g_mOmV Ë`m {dH$V ¿`m`À`m Va n¡gm
{_idë`m{edm` JË`§Va ZgVo. H$maU gJù`mM JaOoÀ`m dñVy H«$`dñVy
~Zcoë`m AgVmV, Am{U Ë`m Vmã`mV `m`À`m Va Ë`m§Mm OmoS>rXma AgUmam
n¡gm hmVmV AgUo Amdí`H$ AgVo. n¡gm ho Ë`m§Mo Vm~S>Vmo~rMo gmÜ` Agco
Var Ë`m§À`m OrdZmV Ë`mMo Iao ñWmZ AgVo Xþgè`m H«$`dñVy {dH$V KoÊ`mMo
gmYZ åhUyZ. n¡emcm Ë`m§À`m OrdZmV ñWmZ AgVo Vo A{^gaUmÀ`m
_mÜ`_mMo Am{U `mgmR>r n¡emMo _yë`mMm gmR>m ho ê$n Ë`m§Mo gmYZ AgVo.
Xþgam AmcoI (n¡gm  H«$`dñVy  n¡gm) _mÌ Á`m n¡emÀ`m ñWmZmMo dU©Z
H$aVmo Vo Zo_Ho$ `mÀ`m CcQ>o AgVo. Á`m§À`m Am`wî`mV n¡emcm ho Xþgao ñWmZ
AgVo Ë`m§À`m Ñï>rZo `m nyU© gmIirMo gmÜ`M AgVo n¡gm. H«$`dñVy§Mo
A{^gaU, XodKodrMm ì`dhma ho `mgmR>r Ë`m§Mo gmYZ AgVo. Ë`m§Mm _yi
CÔoe AgVmo n¡gm H$aUo.
n{hë`m AmcoImà_mUo ì`dhma H$aUmar gd©gm_mÝ` _mUgo AmcoImMr
gwédmV H$aVmV H«$`dñVynmgyZ, Am{U Ë`m AmcoImMm eodQ> hmoVmo Vmohr
58 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H«$`dñVynmer—nU EH$m doJù`m H«$`dñVynmer. OmñV H$mQ>oH$moanUo hm


AmcoI _m§S>m`Mm Pmcm Va Vmo Imcrcà_mUo _m§S>mdm cmJoc:
H«$`dñVy1  n¡gm  H«$`dñVy2
gwédmVrMr Am{U eodQ>Mr H«$`dñVy `m XmoZ JwUmË_H$arË`m doJù`m dñVy
AgVmV. {dH$m`cm H$mT>cocr H«$`dñVy Ë`m§À`m AmOÀ`m JaOm ^mJdy eH$V
ZgVo. Ë`mEodOr `m AmcoImÀ`m eodQ>r `oUmar doJir H«$`dñVy hr Ë`m§À`m
JaOm ^mJdy eH$Vo. gwédmVrÀ`m d eodQ>À`m H«$`dñVy§Mo JaOm§er AgUmao
doJdoJio ZmVo Ë`m§Zm IoMV AgVo d hm AmcoI nma nmS>Ê`mg ^mJ nmS>V
AgVo.
nU Or _§S>ir `m Xþgè`m AmcoImà_mUo ì`dhma H$aV AmhoV Ë`m§Mo H$m`?
gwédmVrMm n¡gm Am{U eodQ>Mm n¡gm `m§À`mV JwUmË_H$ \$aH$ Vmo H$m`
AgUma? hm n¡gm A_wH$ JaO ^mJdy eH$Vmo nU V_wH$ JaO ^mJdy eH$V
Zmhr, Am{U Vmo V_wH$ JaO ^mJdVmo nU A_wH$ JaO ^mJdy eH$V Zmhr Ago
H$mhr Zmhr. _J hm AmcoI nyU© H$aÊ`mMr àoaUm Ë`m§À`m_Ü`o Hw$Ry>Z `oVo?
gwédmVrMm n¡gm Am{U eodQ>Mm n¡gm `m§À`mV hr àoaUm {Z_m©U H$aUmam EH$M
\$aH$ eŠ` AgVmo. Am{U hm \$aH$ JwUmË_H$ AgV Zmhr Va g§»`mË_H$
AgVmo. eodQ>Mm n¡gm hm gwédmVrÀ`m n¡emnojm OmñV Agmdm cmJVmo. Vgo
Zgoc Va OmJÀ`m OmJr C^o amhÿZ ni>Ê`mMm CnX²ì`mn CJrM H$moU H$arc?
Ë`m_wio H$mQ>oH$moanUo _m§S>m`Mm Pmcm Va hm Xþgam AmcoI Agm _m§S>mdm
cmJoc :
n¡gm  H«$`dñVy  OmñV n¡gm qH$dm (n¡gm + Z\$m)
n¡gm IM© H$ê$Z n¡gm dmT>dUo!
`mda AmVm Hw$Ur Ago åhUy eHo$c H$s H$m` S>m|Ja nmoIê$Z C§Xra H$mT>cm
Amho? OmñV n¡emMr hmd n¡em~amo~a `oVoM. AJXr {_S>mg amOmnmgyZ Vo
Xmoarcm Q>m§JyZ gwnmar MmoIUmè`m H§$Oyf gmdH$mamn`ªV AZoH$ X§VH$Wm Oo
gm§JVmV VodT>oM gm§JÊ`mgmR>r BVH$m CnX²ì`mn? nU hr Zâ`mMr hmd Amho;
H§$Oyf _mUgmMr Ho$di n¡gm gmR>dm`Mr, Am{U gmR>dyZ gmR>dyZ Vmo
dmT>dÊ`mMr hmd Zìho, Am{U `m XmoÝhtV _moR>m \$aH$ Amho.
H§$Oyf _mUyg EH$ àH$maÀ`m H$mÌrV gmnS>cocm AgVmo. n¡gm gmR>dm`Mm Va
Vmo gmR>dVm `oVmo; nU _J Vmo IM© H$aVm `oV Zmhr; OrdZmMm Cn^moJ
_yë`mVyZ CJdUmao daH$S>-_yë` 59

KoÊ`mMr n¡em_Ü`o gmR>dcocr eº$s H$m_r `oV Zmhr. Am{U n¡gm IM© H$ê$Z
˶mMr hr eº$s H$m_r cmdVm `oVo; nU _J Vmo Zmhrgm hmoVmo, gmR>dVm `oV
Zmhr. B§J«OrV åhU Amho : Ho$H$ ImD$Z H$moUr Vmo amIy eH$V Zmhr, qH$dm
amIyZ R>odm`Mm Va ImD$ eH$V Zmhr. `m H$mÌrda _mV H$aUmam hm Xþgam
AmcoI AgVmo. `m AmcoImV n¡gm IM©hr hmoV AgVmo Am{U gmR>Vhr
AgVmo!
H§$Oyf _mUgmnwT>À`m g_ñ`oda _mV H$aUmao, Xþgè`m AmcoImVyZ hmVr
cmJUmao ho CÎma åhUOoM ^m§S>dc. ~mOmanoR>oV C^o am{hco Am{U
~mOmanoR>o~mhoaÀ`m gd© "ImOJr' KS>m_moS>r ZOaoAmS> Ho$ë`m Va Amnë`mcm
^m§S>dcXmamÀ`m hmVmV IoiUmam n¡gm Or dmQ>Mmc H$aVmZm {XgVmo Ë`mMoM
{MÌ hm Xþgam AmcoI H$mT>V AgVmo. hm AmcoI åhUOo ^m§S>dcmMo
~mOmanoR>oV ì`º$ hmoUmao ê$n. `m ê$nmMm AmYma n¡gm ñdV:M OÝ_mcm KmcV
AgVmo. EH$ Va, n¡emZoM H«$`dñVy§À`m {d{Z_`mÀ`m OmoS>çm \$moSy>Z H«$`dñVy
Am{U n¡gm `m§Mo AmcQy>Z nmcQy>Z Xþdo Agcocr EH$ AI§S> gmIir {Z_m©U
Ho$cocr AgVo. `m gmIir_wio {d{Z_`mV n{hë`m AmcoImnojm doJù`m
arVrZo, doJù`m àoaUoZo {eaH$md H$ê$Z KoÊ`mMr g§Yr, Ver _moH$irH$ {Z_m©U
Pmcocr AgVo.
n¡em~amo~a AmUIrhr EH$ ñdmV§Í` {Z_m©U hmoVo, Vo AmnU _KmerM nm{hco.
{dH«o$Vm {JèhmBH$mcm H«$`dñVy {dH$Vmo, nU {JèhmBH$mZo nydu {dH$cocr
H«$`dñVy d Ë`mMr JaO `m§Mm AWm©AWu g§~§Y AgÊ`mMo H$mhr EH$ ~§YZ
Ë`m§À`mda ZgVo. Ë`m~Ôc Vo nyU© ñdV§Ì AgVmV. nU Varhr {JèhmBH$mcm
Ë`m {dH«o$Ë`mH$S>À`m dñVyMm Cn`moJ H$am`Mm hmoVm Ago Hw$R>o Var Ë`m
ì`dhmam_Ü`o ~mH$s hmoVo. nU ho XoIrc J¥hrV Yam`Mr H$m` Amdí`H$Vm
Amho? {JèhmBH$mZo n¡go {Xë`mer H$maU! Z§Va Vmo Ë`m dñVyMo H$m` H$aVmo hm
Ë`mMm "ImOJr' àý AgVmo. {dH«$Ë`mOdiMo Am§~o {JèhmB©H$ {dH$V KoD$Z
Joco H$s Pmco. _J Vmo ho Am§~o ImB©c, dmQy>Z Q>mH$sc, Xþgè`mcm naV {dHo$c
qH$dm Vmo Ë`mMr Am§~mnmoir H$ê$Z {Z`m©V H$aoc. Vmo `m ~m~VrV nyU© ñdV§Ì
AgVmo. Am§~o ImÊ`mEodOr Xþgè`m Hw$R>ë`mhr hoVygmR>r {dH$V KoÊ`mMo
ñdmV§Í` n¡emZo {Z_m©U Ho$coco AgVo, H$maU Cn`moJ Am{U CËnmXZ "ImOJr'
AgVmV.
60 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Voìhm n¡gm AgVmo åhUyZ n¡gm gmR>dm`Mr hmd AgUmar H§$Oyf _mUgo
AgVmV. n¡gm gmR>dm`Mm H$s IM© H$am`Mm hr Ë`m§Mr H$mÌr AgVo. Am{U
`m H$mÌrVyZ ~mhoa nS>Vm `oB©c Agm _mJ© XmIdUmao Xþgè`m AmcoImMo
~hmaXma ñdßZXoIrc AgVo. ^m§S>dcemhr_Ü`o gd© ^m§S>dcXma ho ~hmaXma
ñdßZ àË`jmV AmUV AgVmV. àË`oH$ ^m§S>dcXmamÀ`m hmVmV AgUmam
n¡gm hm AmcoI {JadV AgVmo. Am{U ^m§S>dcemhr_Ü`o gd© CËnmXZ ho
^m§S>dcXmaM {dH$m`cm AmUV AgVmV. Ë`m_wio g_mOmVrc gd© H«$`dñVy§Mo
A{^gaUXoIrc hm Xþgam AmcoI {JadV AgVo.
2. daH$S>-_yë`mÀ`m ahñ`^oXmMr dmQ>
daH$S>-_yë`mMo ñdßZ gmH$ma H$go hmoUma
`mVyZ EH$ ZdrZM àý {Z_m©U hmoVmo. n{hcm AmcoI H$gm gmYm gai
{XgVmo. H«$`dñVy-n¡gm-H«$`dñVy `m Q>ßß`m§_Ü`o _yë`mÀ`m g_mZVoMm EH$
YmJm ñnï> AgVmo. g_Om gwédmV 60 l_Vmgm§À`m H«$`dñVy§nmgyZ hmoVo.
Ë`m§Mr OmJm 60 l_Vmg _yë`mMm AdVma åhUOo n¡gm KoVmo, d Ë`mMr OmJm
doJù`m Cn`moJ AgUmè`m 60 l_Vmg _yë` Agcoë`m H«$`dñVy KoVmV. nU
hm Xþgam AmcoI ~Km. hm gwê$ hmoVmo Vmo g_Om 60 l_Vmg _yë`mMm
à{V{ZYr Agcoë`m n¡emnmgyZ, Am{U _J H$m` Jm¡S>~§Jmc hmoVo Hw$Umg
R>mD$H$? _Yo naV H«$`dñVy `oVmV Am{U eodQ>r 60 nojm OmñV g_Om 75
l_Vmg _yë` {Z_m©U Pmcoco AgVo. ho OmXm _yë` AWdm daH$S>-_yë`
Hw$Ry>Z `oVo?
hm EImÚmM ^m§S>dcXmamMm d¡`{º$H$ àý AgVm, Va AmnU Ago åhQ>co
AgVo H$s Ë`mZo nS>Ë`m ^mdmV dñVy KoVcr d Vr MT>çm ^mdmZo {dH$cr,
åhUyZ Ë`mcm Oo OmXm _yë` {_imco. CXmhaUmW©, \$º$ 60 l_Vmg _yë`
XoD$Z 75 l_Vmgm§Mr H«$`dñVy KoVcr, Am{U Vr {dH$cr 75 l_Vmgm§Zm;
nU gd© H«$`dñVy§Zm {_iyZ AemM àH$maMm AmcoI nma H$am`Mm Amho, ho
cjmV KoVco H$s hohr CÎma {Q>H$V Zmhr. H$maU gJù`m ^m§S>dcXmam§Zr hm
AmcoI nma H$am`Mm åhQ>co Va gJù`m H«$`dñVy§À`m ì`dhmamVrc n¡emÀ`m
ê$nm_mJo OmD$Z Ë`m§À`m H«$`dñVy§Mm {d{Z_` nhmdm cmJoc. CXmhaUmW©,
_Kmer `m ì`dhmamVë`m XmoÝhr H«$`dñVy§Mo {_iyZ EHy$U _yë` hmoVo, EH$m
~mOycm 60 d Xþgè`m ~mOycm 75 Ago EHy$U 135 l_Vmg. `m XmoÝhr
_yë`mVyZ CJdUmao daH$S>-_yë` 61

H«$`dñVy§Mm AmocI KoVcm Va EH$m {R>H$mUr 75 EodOr 60 l_Vmg Amco,


Xþgè`m {R>H$mUr 60 EodOr 75 l_Vmg Amco. nU EH$Ì Vmio~§X KoVcm Va
135 l_Vmgm§À`m OmJr 135 l_Vmg Amco. nU ^m§S>dcemhr_Ü`o gd©
CËnmXZmMm hm Vmio~§X n¡gm-H«$`dñVy-OmñV n¡gm `m Vmio~§XmVyZ Om`cm
nm{hOo. nS>Ë`m ^mdmV ¿`m`Mo Am{U MT>çm ^mdmV {dH$m`Mo Ago gdmªZr
Ho$co Va `m_wio EH$mÀ`m Vmio~§XmV Oo _yë` dmT>oc {VVHo$M Xþgè`mÀ`m
Vmio~§XmV H$_r hmoB©c. gd© dñVy§Mm Vmio~§X KoVmZm hr dmT>-KQ> EH$_oH$m§Zm
N>oXÿZ OmB©c, Am{U AmnU nwÝhm _yinXmda Agy. Amncm nyU© Vmio~§X
Agoc : n¡gm-H«$`dñVy-{VVH$mM n¡gm. nU ^m§S>dcemhr_Ü`o hm nyU©
Vmio~§XM n¡gm-H«$`dñVy-OmñV n¡gm `m ñdê$nmMm Agcm nm{hOo, Am{U
AgVmohr!
aÀ`m OJmVrc qQ>~o
~mOmanoR>o~mhoaÀ`m
Jmo_ Aer Amho, H$s AmnU ~mOmanoR>oV C^o AmhmoV Am{U ~mOmanoR>o~mhoaMo
gd© "ImOJr' OJ ZOaoAmS> Ho$co Amho. Am{U Omon`ªV AmnU ho joÌ Ago
ZOaoAmS> H$ê$Z C^o amhÿ Vmon`ªV AmnU `m g_mZ _yë`mÀ`m [a¨JUmVyZ ~mhoa
nS>Uma Zmhr. EH$ _mJ© Oê$a Amho Vmo åhUOo l__yë`mMm {gÕm§VM Q>mHy$Z
Úm`Mm! Am{U {_R>mMo Cn`moJ-_yë` én`m§V _moOm`Mo qH$dm n¡em~amo~a
àm_m{UH$nUm, gXgX²{ddoH$~wÕr dJ¡a|Zm Oer ~m§S>Jwir _yë`o {MH$Q>VmV Vgo
^m§S>dcXmamÀ`m CÚmoOH$Vocm _yë` {MH$Q>dm`Mo, qH$dm ^m§S>dcXma Omo YmoH$m
nËH$aVmV Ë`mcmhr _yë` {MH$Q>dm`Mo dJ¡ao; nU `m gd© _mJmªMm AW©
BVH$mM hmoVmo H$s H$mhr Pmco Var "ImOJr' joÌmÀ`m "ImOJrnUm' ~ÔcMr
g_O VerM R>odm`Mr.
H«$`dñVy Am{U n¡gm `m§Mr ~mOmanoR>oVcr Or gmIir AmnU nmhV hmoVmo {VMo
Oo AI§S>, Hw$R>ohr Z VwQ>coco ê$n {XgV hmoVo Vo Vgo {XgV hmoVo, H$maU AmnU
ho ImOJr joÌ ZOaoAmS> Ho$coco hmoVo. àË`jmV hr gmIir Aer {XgVo :
... H«$`dñVy-n¡gm-H«$`dñVy ... H«$`dñVy-n¡gm-H«$`dñVy ... H«$`dñVy-n¡gm-
H«$`dñVy ...
`m gmIir_Ycr hr _Ycr qQ>~o åhUOo H«$`dñVy§À`m Cn`moJmMo qH$dm
CËnmXZmMo "ImOJr' joÌ. `m qQ>~mqQ>~m§_Ü`o AmnU S>moH$mdyZ nmhV ZìhVmo.
BVHo$M J¥hrV Yê$Z Mmccmo hmoVmo, H$s `m qQ>~mqQ>~m§_Ü`o CËnmXZ hmoVo Voìhm
62 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H«$`dñVy§_Ü`o gm_m{OH$ÑîQ>çm Amdí`H$ A_yV© l_H$mi OmVmo Am{U ‘yV© l‘


˶mÀ¶m Cn¶moJ-‘yë¶mMm AmYma AgVmV. ~g, BVHo$M. `m ncrH$S>o `m
"ImOJr' joÌmV AmnU S>moH$mdyZ nm{hco Zmhr. l_ H$moU KmcVmo? l_
KmcUmao Am{U CËnmXZmMo _mcH$ EH$M AgVmV H$m? ho CËnmXZ H$go
hmoVo? Cn^moJ H$moU KoVmo? `m àým§Mm AmnU Amnë`m {ddoMZmV nydu WmoS>m
Var C„oI Ho$cm Amho; nU _mŠg© Va `m Q>ßß`mn`ªV `m Jmoï>t~Ôc ~« XoIrc
H$mT>V Zmhr. H$maU Vmo EH$m {OÔrZo `m {dícofUmV CVacocm Amho.
{dícofUmMr JaO Agoc Ë`mà_mUo Vmo àý CMcV Mmccocm Amho.
H«$`dñVy§_YyZ n¡gm hm àý åhUyZ C^m amhVmo. n¡emVyZ hm Xþgam AmcoI.
Am{U Ë`mVyZ {Z_m©U hmoUmam daH$S>-_yë`mMm. àý BWn`ªV nmoMon`ªV Á`m
XmoZ Jmoï>r `m ImOJr joÌm~Ôc J¥hrV Yaë`m hmoË`m Ë`m ncrH$S>o `m ImOJr
joÌmV S>moH$dm`Mr JaO ZìhVr. nU AmVm _mÌ Vr doi Amcocr Amho.
H$maU hr ImOJr joÌmMr Or qQ>~oqQ>~o AmhoV Vr ZOaoAmS> H$ê$Z H$ê$Z
H«$`dñVynmer H«$`dñVy {MH$Q>dcr Va H«$`dñVy§À`m ì`dhmamMr Or gmIir
V`ma hmoVo Vr Aer,
...-n¡gm-H«$`dñVy-n¡gm-H«$`dñVy-n¡gm-H«$`dñVy-n¡gm-H«$`dñVy-n¡gm-...
^m§S>dcemhr_Ü`o gd© ^m§S>dcXmam§Zm {_iyZ daH$S>-_yë` H$go {_iVo,
^m§S>dcXmadJ© n¡gm-H«$`dñVy-OmñV n¡gm hm AmcoI H$gm {JadVmo `mMo
CÎma hr gmIir XoD$ eH$V Zmhr. `mMo CÎma `m ZOaoAmS> Ho$coë`m
qQ>~mqQ>~m§_Ü`o emoYmdo cmJoc. ^m§S>dcemhrV _yë` {OWo {Z_m©U hmoVo Ë`m
H$maImÝ`m§À`m q^VtÀ`m AmV H$m` KS>Vo Vo Vnmgmdo cmJoc.
àý Amho Vmo Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Mm
Vgo `mMo H$maU \$ma gmono Amho. ~mOmanoR>oV ~XcVo Vo \$º$ _yë`mMo ê$n;
~mOmanoR>oVë`m ì`dhmamV _yë` {Z_m©U hmoD$ eH$V Zmhr. Vo ~mOmamV {Z_m©U
hmoD$ eH$Vo hm Am^mg ì`mnmè`m§À`m hmVmVë`m ^m§S>dcm_wio {Z_m©U hmoVmo.
H$maU Hw$R>ohr CËnmXZmV Z {eaVm Vmo Zâ`m_m\©$V daH$S>-_yë` H$_dV
AgVmo Ago {XgVo. \$º$ dñVy nS>Ë`m ^mdmV {dH$V ¿`m`À`m Am{U MT>çm
^mdmV {dH$m`À`m! nU CËnmXZM ^m§S>dcr Pmcoco Agoc, åhUOoM g_mO
^m§S>dcr nm`mda C^m Agoc, Va hm ì`mnmar dñVy {dH$V Hw$UmH$Sy>Z KoUma?
AWm©V Ë`m {Z_m©U H$aUmè`m Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§H$Sy>Z. Oa nS>Ë`m ^mdmV
dñVy {dH$V KoÊ`mVyZM daH$S>-_yë` Amco AgVo Va ì`mnmè`m§Mm Z\$m hm
_yë`mVyZ CJdUmao daH$S>-_yë` 63

Am¡Úm{JH$ ^m§S>dcXmam§Mm VmoQ>m R>acm AgVm. nU àË`jmV Ago Pmcoco


{XgV Zmhr. Ë`m_wio g_mOmVco gd© ^m§S>dc hm Xþgam AmcoI H$gm {JadVo
ho \$º$ ~mOmanoR>oV amhÿZ Amnë`mcm H$iy eH$V Zmhr. Vo H$iÊ`mgmR>r
Amnë`mcm AJmoXa Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Zm ho daH$S>-_yë` H$go {_iVo ho
nm{hco nm{hOo.
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmamMm AmcoI hm ZwgVmM n¡gm-H«$`dñVy- OmñV n¡gm
Agm ZgVmo. Va Ë`mMo ñdê$n AgVo,
n¡gm  H«$`dñVy 1. . . H«$`dñVy 2  OmñV n¡gm
`mMm AW© ^m§S>dcXma n¡gm KoD$Z ~mOmamV OmVmo, H«$`dñVy {dH$V KoVmo
Am{U H$maImÝ`mV AmUVmo. H$maImÝ`mV H$m` KS>Vo? qQ>~o...qQ>~o...qQ>~o...
VoWo H$mhrhr KS>V Agmo, Ë`m_YyZ {Z_m©U Pmcoë`m H«$`dñVy Vmo _J ~mOmamV
KoD$Z `oVmo Am{U Ë`m {dHy$Z nyduÀ`m n¡emnojm OmñV _yë`, qH$dm nyduMo
_yë` A{YH$ daH$S>-_yë`, n¡emÀ`m ê$nmV Ë`mÀ`m hmVr `oVo. åhUOoM hr
qQ>~o Ë`mÀ`m ^m§S>dcmÀ`m AmcoImMm O¡d ^mJ AgVmV.
Am{U Ë`mZo {dH$V KoVcoë`m doJù`m H«$`dñVyMm
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§À`m ì`dhmamMo Xþgaohr EH$ d¡{eîQ>ç AgVo. Vo
Aemhr EH$m H«$`dñVyMm ì`dhma H$aV AgVmV H$s Á`m H«$`dñVyMm ì`dhma
ì`mnmar ^m§S>dcXma H$aV ZmhrV. hr Hw$R>cr H«$`dñVy? CËnmXZmV KmVco
OmUmao "l_' {dH$V KoUo `m ZmdmImcr `m H«$`dñVyMr IaoXr hmoV AgVo.
l_ {dH$V KoÊ`mÀ`m ZmdmImcr hr H«$`dñVy {dH$V KoVcr OmV AgVo?
hmo`, gÜ`m Var AmnU AgoM Yê$Z Mmcy `m H$s l_ {dH$Uo-{dH$V KoUo
`m_YyZ Hw$R>cr Var H«$`dñVy {dH$cr, {dH$V KoVcr OmV AgVo.
H«$`dñVy§À`m C\$amQ>çm ê$nm_mJo XS>coë`m Iè`m Ame`mMm Amncm
AmÎmmn`ªVMm AZw^d Agm Amho H$s KS>V AgVo EH$ Am{U {XgVo XþgaoM;
Am{U Vo Ago C\$amQ>o {XgVo hm _wir H«$`dñVy§À`m ì`dhmamVrc C\$amQ>çm
g§~§Ym§Mm n[aUm_ AgVmo. dmT>Vr gm_m{OH$Vm ê$n KoV AgVo Vr dmT>Ë`m
ImOJr g§~§Ym§Mo. EH$_oH$m§gmR>r _mUgm§Zr l_ Ho$co AmhoV hr Jmoï> ê$n KoV
AgVo dñVy§Zm _yë` ZmdmMm JwUY_© àmá hmoÊ`mMo. qH$dm gd© _mUgo _mUgo
åhUyZ, EH$ gm_m{OH$ àmUr åhUyZ gmaIr AmhoV, Ë`m§Mo l_ ho _yë`mMm
64 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AmYma AmhoV hr JmoîQ> ê$n KoV AgVo Vo n¡gm Zm_H$ EH$ H«$`dñVy `m
eº$sMm AdVma ~ZyZ!
XþYmZo nmoico Va VmH$XoIrc \w§$Hy$Z ß`mdo. Voìhm CËnmXH$ l_ {dH$V
KoÊ`mÀ`m ZmdmImcr H$moUVr Var j H«$`dñVy hr H$m_Jmam§H$Sy>Z {dH$V KoVcr
OmVo EdT>oM AmnU gÜ`m Yê$Z Mmcy `m. H$moUr gm§Jmdo, `m gJù`m
C\$amQ>çm g§~§Ym§À`m JMS>rV hmM EH$ g§~§Y gwcQ>m Agoc; nU Vgo Agoc
Va Vo Amnë`mcm cdH$aM H$ioc. AmVm \$º$ BVHo$M ñnï> Amho H$s
Hw$R>ë`mhr ì`mnmè`mÀ`m JwXm_m_Ü`o Or gmR>dcr OmV Zmhr, Hw$R>cmhr
ì`mnmar Or {dH$V KoV Zmhr Aer EH$ H«$`dñVy, CËnmXZmV Kmcm`Mo l_ ¶m
ZmdmImcr Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXma {dH$V KoVmo. `m H«$`dñVygH$Q>, IaoXr
Ho$coë`m Ë`mÀ`m gJù`m H«$`dñVy Ë`mÀ`m H$maImÝ`mÀ`m ImOJr q^VtAmS>
~§X hmoVmV. qQ>~o...qQ>~o....qQ>~o... Am{U naV hm J¥hñW H$maImÝ`mVyZ
H«$`dñVy KoD$Z ~mhoa `oVmo, Ë`m H«$`dñVy {dH$Vmo, Am{U Ë`mÀ`m hmVmV
(n¡emÀ`m ê$nmV) daH$S>-_yë` Amcoco AgVo. `m qQ>~mqQ>~m§_mJo H$m` KS>Vo
Amho, Ë`m_Ü`o `m "{dH$V KoVcoë`m l_m§'Mo H$m` hmoVo Amho Vo
H$ië`m{edm` ho gd© Jm¡S>~§Jmc ñnï> hmoUma Zmhr.
4. H$maImÝ`m§À`m q^VtAmS> XS>coco
H$m_Jmam§Mo emofU

qQ>~o... qQ>~o... qQ>~o...


`m qQ>~m§À`mAmS> ^m§S>dcXmam§À`m CËnmXZmÀ`m ImOJr joÌmV S>moH$dm`cm
AmnU {ZKmcmo AmhmoV. H$maU daH$S>-_yë`mMo CJ_ñWmZ ho \$º$ ~mOmanoR>oV
amhÿZ H$mhr Amnë`mcm gmnS>Uo eŠ` ZìhVo. `m qQ>~m§À`m AmS> AmVm
Amnë`mcm H$m_Jma ^oQ>Uma AmhoV, Am{U BWoM Amnë`mcm daH$S>-_yë`mMo
CJ_ñWmZ gmnS>Uma Amho!
1. l_à{H«$`m
AmO _mŠg©À`m _¥Ë`ycm e§^a df} nyU© hmoV AgVmZm, Vwåhmcmhr `m CÎmamMr
H$ënZm Agoc. daH$S>-_yë` H$moRy>Z {Z_m©U hmoVo `m àýmMo _mŠg©Zo {Xcoco ho
CÎma AmO OJOmhra Amho. _mŠg©À`m g_W©H$m§Zm Am{U {damoYH$m§Zmhr _mhrV
Amho H$s daH$S>-_yë`mMr Z AmQ>Umar J§Jm H$m_JmadJm©À`m emofUmVyZ
CJdVo, ho _mŠg©Mo CÎma Amho. nU _mŠg©Mo _hÎd Ho$di `m {ZîH$fm©V Zmhr,
Vmo `m {ZîH$fm©n`ªV H$m d H$gm nmoMVmo `mÀ`mV Amho. _mŠg©Zo KS>dcoë`m
_yë`, Cn`moJ_yë`, _yV© l_, A_yV© l_ `m§À`mgma»`m _yc^yV g§H$ënZm§da
Vmo {ZîH$f© O¡dnUo H$gm AmYmacocm Amho `m_Ü`o _mŠg©Mo gmao d¡{eîQ>ç
66 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

gm_mdcoco Amho. nU `m d¡{eîQ>çm§Mr MMm© H$am`Mr Va _mŠg©À`m CÎmamMr


nwaoer R>iH$ ê$naofm Amnë`mg_moa AgUo Amdí`H$ Amho. åhUyZ `m
àH$aUm_Ü`o AmnU hr ê$naofm _m§Sy> Am{U nwT>À`m àH$aUmV `m ê$naofoÀ`m
AmYmao _mŠg©À`m CÎmamMr d¡{eîQ>çm§Mr Am{U Ë`m§À`m _hÎdmMr MMm© H$ê$.
l_à{H«$`oMo VrZ KQ>H$
AmnU CËnmXZmÀ`m joÌmV {eaV Agcmoo Var H«$`dñVy§Mo Xþhoar ñdê$n Amncm
{nÀN>m gmoS>Uma Zmhr. H«$`dñVy§Zm Oem Cn`moJ-_yë` Am{U _yë` `m XmoZ
~mOy AgVmV VemM ^m§S>dcr CËnmXZmcmhr Xþhoar ñdê$n AgUo An[ahm`©
Amho. H$maU eodQ>r ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m d¡{eîQ>çnyU© ñdê$nmVyZM
H«$`dñVy§Zm Ë`m§Mo Cn`moJ-_yë` Am{U _yë` ho Xþhoar ê$n àmá hmoV AgVo.
^m§S>dcr CËnmXZmVrc _yë`mMr ~mOy ZOaoAmS> H$ê$Z Oo ^m§S>dcr CËnmXZmMo
ñdê$n {XgVo {Vcm _mŠg© Zmd XoVmo l_à{H«$`m (co~a àmogog). l_à{H«$`m
åhUOo Cn`moJr dñVy§_YyZ, _yV© l_m§À`m gmhmæ¶mZo, BVa Cn`moJr dñVy
{Z_m©U H$aÊ`mMr à{H«$`m. l_à{H«$`m hr gd© g_mOì`dñWm§_Ü`o gm_m{OH$
CËnmXZmMm AmYma AgVo. Vr nma nmS>Ê`mgmR>r Amdí`H$ Ë`m {H$_mZ AQ>r
d {ZH$f àË`oH$ CËnmXZì`dñWocm nma nmS>mdoM cmJVmV. ˶m‘wio ^m§S>dcr
CËnmXZmcmhr gmh{OH$M `m AQ>r nma nmS>mì`m cmJVmV. AWm©V, ^m§S>dcr
CËnmXZmMr _yë`g§~§Ym§er {ZJ{S>V Aer Xþgarhr ~mOy AgVo. l_à{H«$`oMr
~mOy ZOaoAmS> H$ê$Z ^m§S>dcr CËnmXZmH$S>o nm{hco Va Vr gwédmVrÀ`m
^m§S>dcmÀ`m _yë`mVyZ Ë`mnojm OmñV _yë` {Z_m©U H$aÊ`mMr à{H«$`m AgVo,
daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©VrMr à{H«$`m AgVo. Am{U `m XmoÝhr ~mOy ^m§S>dcr
CËnmXZmÀ`m EH$mM à{H«$`oMr XmoZ A{d^mÁ` A§Jo AgVmV. Ë`m§Mm A§Vgª~§Y
VnmgyZM AmnU Amnë`m CÎmamH$S>o OmUma AmhmoV. Ë`mgmR>r AmnU gd©
CËnmXZì`dñWm§Zm AmYma^yV AgUmè`m l_à{H«$`oÀ`m VnmgUrnmgyZ gwédmV
H$ê$.
l_{df` qH$dm H$ƒm _mc
l_à{H«$`m KS>m`Mr, Cn`moJr dñVy§Mo CËnmXZ ìhm`Mo Va l_à{H«$`oMo
{Za{Zamio KQ>H$ EH$Ì `mdo cmJVmV. Amnë`m {dícofUmgmR>r (AmVmÀ`m d
`mnwT>rc gd© {dícofUmgmR>r) `m KQ>H$m§Mo VrZ àH$ma nmS>Vm `oVmV. `m§n¡H$s
n{hcm KQ>H$ åhUOo l_{df` (gãOoŠQ> Am°\$ co~a) qH$dm H$ƒm _mc. Á`m
H$maImÝ`m§À`m q^VtAmS> XS>coco H$m_Jmam§Mo emofU 67

Jmoï>tda H$m_ H$ê$Z Ë`m§Zm Cn`moJr dñVy§Mo ñdê$n {Xco OmUma Amho Ë`m
gJù`m l_{df`mV _moS>VmV. CXmhaUmW©, EImXo Q>o~c ~ZdVmZm cmJUmao
cmHy$S>, {Iio, gag, nm°{ce, a§J `m gd© Jmoï>r eodQ>r g§nyU©nUo Q>o~cmMm
^mJ ~ZVmV. EImÚm {d{eï> l_à{H«$`oMm {dMma Ho$cm Va l_{df` hm H$Yr
BVa l_à{H«$`m§_YyZ Amcocm AgVmo, Va H$Yr Vmo {ZgJm©Zo Am`Vm CncãY
H$ê$Z {Xcocm AgVmo. CXmhaUmW©, nmocmX ~ZdVmZm cmJUmao cmoI§S>mMo
I{ZO ho Am`Vo {ZgJm©V CncãY AgVo Va Ë`mgmR>r cmJUmar AZoH$
agm`Zo hr BVa l_à{H«$`m§_YyZ Amcocr AgVmV. AWm©V g_mOmÀ`m EH${ÌV
l_à{H«$`oÀ`m EH§$Xa àdmhmMm {dMma Ho$cm Va _mÌ g§nU y © {ZgJ© hmM l_
{df` AgVmo.
l_gmYZo
l_à{H«$`oMm Xþgam KQ>H$ åhUOo l_gmYZo (BÝñQ²>ê$_|Q>g² Am°\$ co~a).
l_{df`mcm {dd{jV Cn`moJr AmH$ma Úm`Mm Va Ë`mgmR>r AZwê$n Aer
gmYZo Amdí`H$ AgVmV. CXmhaUmW©, cmHy$S>, {Iio, a§J, nm°{ce `m§_YyZ
Q>o~c ~Zdm`Mo Pmco Va a§Ym, nQ>mer, hmVmoS>m, H$adV, nm°{ce cmdÊ`mgmR>r
\$S>Ho$, g±S>nona, a§J XoÊ`mMm ~«e BË`mXr AZoH$ gmYZo dmnamdr cmJVmV.
nmocmX ~ZdVmZm cmJUmè`m PmoV^Q²>Q>çm qH$dm drO V`ma H$aVmZm cmJUmar
YaUo qH$dm AUw^Q²>Q>çm, O{ZÌo BË`mXr gmYZo XoIrc `m_Ü`oM _moS>VmV.
AWm©V, AmVmn`ªV {Xcocr gd© CXmhaUo hr l_gmYZm§À`m EH$m CnàH$maMr,
àË`j (S>m`aoŠQ>) l_gmYZm§Mr CXmhaUo AmhoV. darc àË`oH$ gmYZmMm
Am{U Ë`m l_{df`mcm Cn`moJr dñVyMm AmH$ma XoÊ`mÀ`m à{H«$`o_Yë`m
EImÚm ^mJmMm gaigai Am{U àË`j g§~§Y Amho. nU Agm àË`j g§~§Y
ZgUmar l_gmYZoXoIrc Amdí`H$ AgVmVM. CXmhaUmW©, PmoV^Å>r C^r
H$am`Mr Va Ë`mgmR>r O{_ZrMm MVH$moa VwH$S>m cmJVmo, H$m_ H$aUmè`m§Zm
BOm ìhm`Mr Zgoc Va Ë`m§Zm g§ajH$ CnH$aUo cmJVmV, nmdgmnmÊ`mV,
CÝhmV H$m_ Mmcm`Mo Va {Zdmè`mMo N>ßna cmJVo. `m gmYZm§Mm dñVycm
AmH$ma XoÊ`mer gai g§~§Y Zgcm Var l_à{H«$`m hr eodQ>r _mUgm§Zr
Ho$cocr à{H«$`m Agë`mZo Aer H$mhr Zm H$mhr l_gmYZo Amdí`H$
R>aVmVM. hr gd© gmYZo AàË`j (BÝS>m`aoŠQ>) l_gmYZm§_Ü`o _moS>VmV.
l_{df` d l_gmYZo {_iyZ Á`m Jmoï>r AmhoV Ë`m§Zm AmnU l_gm_wJ«r
(_rÝg Am°\$ co~a) åhUy. l_gm_wJ«r åhUOo l_à{H«$`o_Yrc {ZOud
68 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

KQ>H$m§Mr Jmoim~oarO. l_gm_wJ«rcm l_à{H«$`o_Ü`o H$Ë`m©H$a{dË`m KQ>H$mMo


ñWmZ ZgVo. Va CcQ> Ë`m§À`mda H$m_ Ho$co OmVo qH$dm Ë`mÀ`m_m\©$V H$m_
H$adyZ KoVco OmVo. l_à{H«$`oMm H$Vm©-H$a{dVm KQ>H$ doJimM AgVmo.
—l_eº$s
H$Vm©H$a{dVm KQ>H$l_eº$s
l_à{H«$`oMm {Vgam Am{U H$Vm©H$a{dVm KQ>H$ AgVmo Vmo åhUOo _mUgm§Mr
l_eº$s (co~a nm°da). hm KQ>H$ l_à{H«$`oÀ`m BVa KQ>H$m§nojm doJim
AgVmo. Vmo gOrd AgVmo. l_gmYZm§À`m gmhmæ¶mZo qH$dm Ë`m§À`m_m\©$V
l_{df`mcm AJmoXa `moOcoë`m H$moUË`m Var Cn`moJr dñVyMm AmH$ma
XoÊ`mMr, {Od§V _mUgmÀ`m A§JMr emar[aH$ d _mZ{gH$ Hw$dV åhUOo
l_eº$s. _w»` åhUOo, _mUgo BVa Jmoï>tà_mUo ñdV:Mr l_eº$s Xþgè`mcm
H$mTy>Z XoD$ eH$V ZmhrV. l_eº$s CncãY AgUo åhUOoM l_eº$s A§Jr
AgUmar _mUgo H$m_ H$aÊ`mgmR>r hOa AgUo, Am{U l_eº$sMm dmna hmoUo
åhUOoM {dd{jV l_{df`mda {dd{jV l_gmYZm§Zr l_ H$ê$Z {dd{jV
`moOcocr Cn`moJr dñVy ‘mUgm§Zr ~ZdUo. WmoS>Š`mV, l_eº$sMm dmna
åhUOoM _yV© l_.
l_à{H«$`oMo ho {VÝhr KQ>H$ Ooìhm EH$Ì `oVmV, Ë`m§Mm _oi hmoVmo VoìhmM
l_à{H«$`m gwê$ hmoVo, ApñVËdmV `oVo. H$Vm©H$a{dVm l_eº$sMm KQ>H$ hm
l_gm_wJ«rÀ`m KQ>H$m§_YyZ _yV© l_m§Ûmao Cn`moJr dñVy V`ma H$ê$ cmJVmo.
CËnmXZ hr `m VrZ KQ>H$m§À`m _oimVyZ KS>Umar à{H«$`m Amho.
2. daH$S>-_yë`mMr {Z{_©Vr
l_{df`m§Mo amIco OmUmao _yë`
^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m ZmÊ`mMr Xþgar ~mOy AmVm AmnU Vnmgy.
H$maImÝ`mVyZ CËnmXZ ìhm`Mo Va ^m§S>dcXmam§H$S>o l_à{H«$`oMo {VÝhr KQ>H$
CncãY Agmdo cmJVmV. Am{U H«$`dñVy§À`m ì`dhmamÀ`m ~m~VrV CncãY
AgUo `mMm AW© Vo {dH«$sgmR>r ~mOmamV AgUo d IaoXrÛmam CncãY hmoUo.
l_à{H«$`oMo KQ>H$ Ë`m§À`m _mcH$m§H$Sy>Z ^m§S>dcXma {dH$V KoVmV. l_{df`
Am{U l_gmYZo Ë`m§À`m _mcH$m§H$Sy>Z {dH$V KoD$Z _mcH$m§Zm {VWoM gmoSy>Z,
^m§S>dcXma Amnë`m H$maImÝ`mV l_gm_wJ«r AmUyZ R>odVmV. l_eº$sMo _mÌ
Oam doJio AgVo. H$m_Jma l_eº$sMo _mcH$ AgVmV. Ë`m§À`mH$Sy>Z
H$maImÝ`m§À`m q^VtAmS> XS>coco H$m_Jmam§Mo emofU 69

^m§S>dcXma Ë`m§Mr l_eº$s {dH$V KoVmV, nU Ë`m§Zm {VWoM Z gmoS>Vm


Ë`m§Zmhr H$maImÝ`mÀ`m JoQ>À`m AmV AmUyZ R>odVmV! gmh{OH$M Amho;
H$maU Ë`m§Zm {VWoM ~mhoa gmoS>co Va Ë`m§Mr l_eº$shr Ë`m§À`m~amo~a ~mhoa
amhVo!!
`m~m~V Vw_À`m _ZmV EH$ e§H$m {Z_m©U Pmcr Agoc, Am{U Agoc Va Vr
amñVM Amho. H$m_Jma l_eº$s {dH$VmV H$s l_? `m e§Ho$Mm Am{U Aem
BVahr e§H$m§Mm nam_f© AmnU nwT>À`m àH$aUmV KoD$. _mJÀ`mM àH$aUmV
AmnU Ago åhQ>co hmoVo H$s l_ `m ZmdmImcr H$m_Jmam§H$Sy>Z H$mhr Var j
JmoîQ> {dH$V KoVcr OmVo. AmVm Amnë`m {dícofUmVyZ EdT>oM {XgVo H$s
l_à{H«$`m gwê$ H$am`Mr Va ^m§S>dcXmam§Zr {VMo KQ>H$ Ë`m§À`m Ë`m§À`m
_mcH$m§H$Sy>Z {dH$V KoUo Amdí`H$ Amho. l_eº$s l‘à{H«$¶oMm KQ>H$
Agë¶m‘wio {dícofUmÀ`m H$mQ>oH$moa àdmgmZwgma H$m_Jmam§H$Sy>Z
^m§S>dcXmam§Zr l_eº$s {dH$V KoVcr hoM åhUUo amñV R>aVo Amho. VoM amñV
Yê$Z nwT>o OmD$ Am{U nwT>À`m àH$aUmV `m e§Ho$H$S>o diy.
Va AmVm ^m§S>dcXmam§Zr l_à{H«$`oMo KQ>H$ {dH$V KoVco AmhoV. Ë`mgmR>r
Ë`m§Zm H$mhr EH$ _yë` cmJco Amho. l_gm_wJ«r d l_eº$s `m§Mo {_iyZ _yë`
åhUOo ^m§S>dcXmamMo ^m§S>dc R>aVo.
n¡gm  H«$`dñVy1 . . . H«$`dñVy2  n¡gm øm qQ>~m§gH$Q> H$mT>coë`m
AmcoImMm n{hcm Q>ßnm nma nS>cm Amho. n¡emMm gmam ì¶dhma AmH$S>çmV
MmcVmo. Vo AmH$S>o gmono ìhmdoV åhUyZ AmnU Q>o~co V`ma H$aÊ`mMm
H$maImZm MmcdUmè`m ^m§S>dcXmamMo EH$ gmYo CXmhaU KoD$ `m.
Ago g_Om H$s Xa Q>o~cm_mJo cmJUmè`m cmHy$S>, {Iio, gag BË`mXr
l_{df`m§Mo _yë` 6 l_Vmg Amho. EH$m H$m_Jmamcm Q>o~c ~ZdÊ`mgmR>r
cmJUmè`m nQ>mer, H$adVr, a§Yo BË`mXr àË`j l_gmYZm§Mo _yë` 5000
l_Vmg d Ë`mcm cmJUmè`m AàË`j l_gmYZm§Mo _yë` 10,000 l_Vmg
Yê$ `m. Am{U Ë`mÀ`m EH$m {XdgmÀ`m H$m_mgmR>r cmJUmè`m l_eº$sMo
_yë` Yê$ `m 4 l_Vmg. l_à{H«$`oMo gd© KQ>H$ EH$Ì Amco AmhoV. n¡gm-
H«$`dñVy hm Q>ßnm g§ncm Amho Am{U AmVm AmnU qQ>~m§_Ü`o àdoe Ho$cm
Amho. l_à{H«$`m gwê$ Pmcr Amho. AmVm {Xdg g§noc Voìhm daH$S>-_yë`
hmVmV nm{hOo. Voìhm {Xdg^amÀ`m à{H«$`oV H$m` hmoVo Ë`mÀ`m Vn{ecmV
70 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Amnë`mcm AmVm {eamdo cmJoc. l_à{H«$`oÀ`m KQ>H$m§Mm _yë`g§~§Ym§er H$m`


d H$gm _oi KmVcm OmVmo Vo nhmdo cmJoc.
H$m_Jmam§Zr KmVcoë`m _yV© l_m§_wio l_{df`mcm Q>o~cmMm AmH$ma `oVmo.
cmHy$S>, {Iio, gag `m§Mo Cn`moJ-_yë` Zmhrgo hmoVo. Q>o~cmcm R>moH$coco
{Iio H$mhr BVa {R>H$mUr OmoS>UrgmR>r dmnaVm `oUma ZmhrV! WmoS>Š`mV
l_{df`m§Mo Cn`moJ-_yë` Zmhrgo hmoVo. Ë`mEodOr AmVm CËnm{XV dñVy_Ü`o
Zdo Cn`moJ-_yë` {Z_m©U hmoVo. nU l_{df`mÀ`m _yë`mMo H$m`? g_Om Ë`m
cmH$S>mÀ`m VwH$S>çmda _yV© l_ PmcoM ZgVo Va H$m` hmoB©c? Ë`m
cmH$S>mcm dmidr cmJoc qH$dm Vo Hw$Ooc Am{U Ë`mMo Cn`moJ-_yë` Zmhrgo
hmoB©c. nU cmHy$S> Hw$OUo Am{U ˶mMo Q>o~c ~ZUo `m_Ü`o EH$ ‘hÎdmMm
\$aH$ Amho. Ooìhm cmH$S>mMo Q>o~c ~ZVo Voìhm Ë`m cmH$S>mV nydu Jococo l_
dm`m OmV ZmhrV. Ë`mV nydu KmVbo Jococo l_ AOyZhr ‘mUgm§À¶m JaOm
^mJdÊ`mÀ`m Cn`moJr H$m_m_Ü`oM, nU Q>o~cm_m\©$V, H$m_r `oV AmhoV.
Ë`m§Mr AW©nyU©Vm amIcr Jocr Amho. `mCcQ> Ooìhm cmHy$S> Hw$OVo, dmidr
cmJyZ Ë`mMo Cn`moJ-_yë` Zï> hmoVo Voìhm Ë`m cmH$S>mV nydu Jococo d
gmR>coco l_ dm`m OmVmV. Ë`m§Mr AW©nyU©Vm g§nVo. H«$`dñVyÀ§ `m ì`dhmamV
`m Jmoï>r ì`º$ hmoVmV _yë`mÀ`m ñdê$nmV. cmH$S>mMo Q>o~c ~ZVo Voìhm
cmH$S>mMo _yë` ho amIco OmVo d Q>o~cmÀ`m _yë`mMm ^mJ ~ZyZ gmR>Vo.
`mCcQ> cmHy$S> Hw$OVo Voìhm Ë`mMo _yë` Zmhrgo hmoVo.
WmoS>Š`mV, H$m_Jmam§À`m _yV© ñdê$nmVrc l_m§_wio l_{df`m§Mo Cn`moJ_yë`
Zï> hmoD$Z Ë`mMr OmJm EH$ JwUmË_H$ÑîQ>çm doJio AgUmao Cn`moJ-_yë`
KoVo. Am{U Ë`mM _yV©-l_m§_wio l_{df`m§Mo _yë` amIco OmD$Z Vo Q>o~cmÀ`m
_yë`mMm ^mJ ~ZyZ gmR>Vo. Amnë`m CXmhaUmV Xa XmoZ Vmgm§Zm EH$ `mà_mUo
EH$ H$m_Jma {Xdg^amÀ`m 8 Vmgm§_Ü`o 4 Q>o~co Oa ~ZdV Agoc Va {Xdg
AIoa Ë`mZo ~Zdcoë`m 4 Q>o~cm§gmR>r cmJUmao l_{df`m§Mo _yë` åhUOo 6
Jw{Uco 4 = 24 l_Vmg _yë` ho `m Q>o~cm§À`m EHy$U _yë`mMm ^mJ ~ZVo.
Amnë`m daH$S>-_yë`mÀ`m H$moS>çmÀ`m Ñï>rZo AmUIrhr EH$ àý BWo
_hÎdmMm ~ZVmo. l_{df`m§À`m dmnamVyZ hmoUmè`m _yV©-l_m§_wio Zì`m
dñVy§_Ü`o gmR>Umao Ë`m§Mo _yë` ho Ë`m§À`m nyduÀ`m _yë`mnojm OmñV Agy
eH$Vo H$m? l_{df` Ooìhm H$maImÝ`mÀ`m JoQ>nmer `oVmV VoìhmM Ë`m§À`mV
{H$Vr l_ Jococo AmhoV Vo {ZpíMV Pmcoco AgVo. JoQ>nmer Ooìhm EImXm
H$maImÝ`m§À`m q^VtAmS> XS>coco H$m_Jmam§Mo emofU 71

l_{df` `oVmo Ë`mnyduM Ë`mÀ`mV Jococo l_ KSy>Z Jococo AgVmV. AmVm


H$maImÝ`mV Ë`mMo H$mhrhr Ho$co Var ˶m l‘m§‘ܶo H$gm ~Xc hmoUma? hmoD$
eH$Vo Vo BVHo$M H$s Ë`m IM© Pmcoë`m l_m§Mr AW©nyU©Vm, Ë`m§Mo _moc
amIco OmD$ eH$Vo; l_{df`m§Mo _yë` H$_r Z hmoVm, OgoÀ`m Vgo CËnm{XV
_mcm_Ü`o gmRy> eH$Vo. daH$S>-_yë` l_{df`m§_YyZ {Z_m©U hmoD$ eH$V Zmhr.
VwH$S>çm VwH$S>çm§Zr gmR>Umao l_gmYZm§Mo _yë`
Oo l_{df`m§~Ôc hmoVo VoM l_gmYZm§~Ôc hmoVo, nU Oam doJù`m nÕVrZo.
EImÚm dñVygmR>r cmJUmè`m H$ÀÀ`m _mcmgma»`m l_{df`mMo _yë` Ë`m
EH$m dñVyV g§nyU©nUo gmR>Vo. H«$`dñVy§À`m OJmV l_gmYZm§Mo ho ZmVo OmñV
gm_m{OH$ AgVo. coW AmXr `§Ìm§gma»`m l_gmYZm§Mohr _yë` _yV© l_m§_wio
Ë`mM nÕVrZo CËnm{XV _mcm_Ü`o gmR>Vo; nU Ë`m§À`m EH§$Xa Am`wî`mV
(Ë`m§Mo Cn`moJ-_yë` nyU©nUo Zï> hmoB©n`ªV) {_iyZ Ë`m§À`m gmhmæ¶mZo {Z_m©U
hmoUmè`m gd© H«$`dñVy§_Ü`o {_iyZ Vo gmR>Vo. Voìhm EH$mM H«$`dñVyda ZOa
R>odcr Va Ë`m dñVyV l_gmYZm§À`m _yë`mMm Ë`m à_mUmVcm VwH$S>m gmR>Vmo.
^m§S>dcXmamcm cmJUmè`m nQ>mer, H$adVr, a§Yo BË`mXr àË`j l_gmYZm§Mo
Am`wî` Oa 5,000 Q>o~co ~ZdÊ`mBVHo$ d AàË`j gmYZm§Mo Am`wî`
10,000 Q>o~co ~Z{dÊ`mMo Yaco Va Ë`m§Mo 5,000 l_Vmg d 10,000
l_Vmg _yë` ho AZwH«$_o 5,000 d 10,000 Q>o~cm§da {dIwaco OmB©c.
Ë`m_wio Xa Q>o~cm_Ü`o àË`j Am{U AàË`j l_gmYZm§_Yrc _yë`mn¡H$s
EHo$H$ l_VmgmMo _yë` gmR>oc. Aer gd© Q>o~co V`ma hmoVrc Voìhm `m XmoÝhr
àH$maÀ`m l_gmYZm§_Ü`o Jocoë`m EH§$Xa l_m§Mr AW©nyU©V amIcr OmB©c.
qH$dm Xþgè`m AWm©Zo Ago åhUVm `oB©c H$s Xa Q>o~cm_mJo àË`j Am{U
AàË`j l_gmYZm§Mo IMu nS>Umao EHo$H$ l_Vmg _yë` OgoÀ`m Vgo
Q>o~cm_Ü`o gmR>oc. WmoS>Š`mV, Xa Q>o~cm_mJo 2 l_Vmg BVHo$ l_gmYZm§Mo
_yë` amIco OmD$Z gmR>oc.
l_gmYZm§Mo AmYr hmoVo Ë`mnojm OmñV _yë` `m à{H«$`oV dñVy_Ü`o OmD$Z gmRy>
eHo$c H$m? "`§Ìm§À`m CËnmXH$Vo' _wio ~è`mMXm EH$ doJim Am^mg {Z_m©U
hmoVmo. 4 À`m OmJr 8 qH$dm 16 Q>o~co V`ma hmoD$ cmJVmZm {XgVmV. nU
Ë`m_wio `m _yc^yV g¡Õm§{VH$ ~¡R>H$sV H$mhrhr \$aH$ nS>V Zmhr. CXmhaUmW©,
_YmÀ`m 5,000 l_Vmgm§BVHo$M _yë` AgUmar nU {Xdgmcm 4 EodOr 8
Q>o~co H$m_Jmam§Zm V`ma H$aVm `oVrc Aer Zdr gwYm[aV `§Ìo Amcr Ago
g_OyZ Mmcy`m. Am{U Ë`m§Mo Am`wî` dmTy>Z g_Om 10 hOma Q>o~co ~ZdÊ`mMo
72 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Pmco, Va Xa Q>o~cm_mJo Ë`m§Mo AYm©M l_Vmg _yë` gmR>oc. na§Vw Ë`m§À`m


g§nyU© Am`wî`mV Ë`m§Mo g§nyU© _yë` OgoÀ`m Vgo, Ë`m§À`m gmhmæ¶mZo H$m_Jmam§Zr
V`ma Ho$coë`m gd© H«$`dñVy§_Ü`o gmR>oc. `m_Ü`o H$mhr ~Xc hmoD$ eH$V Zmhr.
H$maU l_gmYZo JoQ>À`m AmV Amcr VoìhmM Ë`m§À`mV Jococo l_ {ZpíMV
Pmco AmhoV. ho l_ {H$Vr H«$`dñVy§_m\©$V gmR>Uma `mV ~Xc hmoD$ eH$Vmo. nU
Ë`m§Mo IMu nS>coco _yë` ho eodQ>r H«$`dñVy§_Ü`o OgoÀ`mVgo gmR>UmaM.
WmoS>Š`mV, `§Ìo {H$Vrhr "CËnmXH$' Agcr Var `§Ìm§_YyZ daH$S>_yë` {Z_m©U
hmoV Zmhr.
ñdV:À`m _yë`mnojm OmñV _yë` XoUmar l_eº$s
AmVm amhVm am{hcm {Vgam H$Vm©H$a{dVm KQ>H$—l_eº$s. nU `m KQ>H$mMo
Ë`mÀ`m _mcH$mer Ogo doJio ZmVo Amho VgoM Ë`mMo l_à{H«$`oerhr doJio
ZmVo Amho. H$m_Jma JoQ>À`m AmV AgVmV Voìhm Ë`m§Mr l_eº$s
^m§S>dcXmamZo {dH$V KoVcocr AgVo. {dH$V KoVcoco cmoI§S> dmnam`Mm
Ë`mcm Ogm nyU© A{YH$ma AgVmo VgmM l_eº$s dmnaÊ`mMm AgVmo.
Ë`m_wio cmoI§S> dmnê$Z Oo V`ma hmoVo Ë`mÀ`mda Ë`mMm Ogm A{YH$ma
AgVmo, VgmM l_eº$sÀ`m dmnam_YyZ Oo {‘iob ˶mdahr AgVmo.
l_eº$sMm dmna hmoVmo Voìhm Ë`mVyZ _yV© l_ {_iVmV. nU H«$`dñVy§À`m
ì`dhmam_Ü`o l_m§Zm _yV© l_m§IoarO Xþgarhr ~mOy AgVo; Vo A_yV© l_hr
AgVmV. ho Oo A_yV© l_ {_iVmV Ë`m§À`mdahr ^m§S>dcXmamMmM A{YH$ma
AgVmo. Voìhm AmVm l_eº$s hr H«$`dñVy dmnaVmZm {H$Vr A_yV© l_
^m§S>dcXmam§Zm {_iVmV Vo nmhÿ `m.
H$m_Jma {Xdg^amÀ`m 8 Vmgm§_Ü`o _yV© l_ H$ê$Z, l_{df`m§VyZ
l_gmYZm§À`m gmhmæ¶mZo 4 Q>o~co V`ma H$aVmo. ho l_ Ë`mMdoir A_yV© l_
Agë`m_wio 8 l_Vmg EdT>o _yë` 4 Q>o~cm§_Ü`o gmR>oc. qH$dm Xa
Q>o~cm_Ü`o 2 l_Vmg _yë` gmR>oc. AWm©V Q>o~cm_Ü`o l_gm_wJ«r_m\©$V
OmD$Z gmR>Umè`m _yë`m_Ü`o d l_eº$sÀ`m dmnamVyZ {_imcoë`m `m
_yë`m_Ü`o \$aH$hr Amho. l_gm_wJ«rMo amIco Jococo l_Vmg ho `m
H$maImÝ`m~mhoa nydu KmVco Jococo, KSy>Z Jococo l_ AmhoV. Vo _¥V qH$dm
g§{MV l_ (S>oS²> co~a) AmhoV. `mCcQ> l_eº$s_m\©$V ^m§S>dcXmam§Zm
{_imcoco l_ ho AmÎmm, `m H$maImÝ`mV Zì`mZo KmVco Jococo l_ AmhoV. Vo
1
{Od§V l_ ({cpìh¨J co~a) AmhoV.
H$maImÝ`m§À`m q^VtAmS> XS>coco H$m_Jmam§Mo emofU 73

åhUOo AmVm l_eº$sÀ`m ~m~VrV Amnë`mcm H$m¶ {XgVo? l_eº$sMo


_yë`, åhUOo AWm©VM H«$`dñVy§À`m {Z`_m~ahþHy$_ R>aUmao _yë`, AmnU
Yaco hmoVo 4 l_Vmg. nU l_eº$sÀ`m dmnamVyZ Q>o~cm_Ü`o gmRy>Z
^m§S>dcXmamÀ`m hmVmV _yë` Amco Vo _mÌ Amho 8 l_Vmg. åhUOo l_eº$s
`m H«$`dñVyMo 4 l_Vmg EodT>o amñV qH$dm d¡Y _yë` XoD$Z Vr IaoXr
H$aUmè`m ^m§S>dcXmamZo {VÀ`m_YyZ OmXm qH$dm daH$S>-_yë` H$mT>coco
Amho; 4 l_Vmg _yë` XoD$Z 8 l_Vmg {_idcooV qH$dm 4 l_Vmg daH$S>-
_yë` H$mT>co Amho.
^m§S>dcXmamÀ`m Ñï>rZo EH$m H$m_JmamMm {Xdg^amMm Vmio~§X Imcrcà_mUo
{Xgob:
{XdgmMo CËnmXZ: 4 Q>o~co
Ë`m KQ>H$mgmR>r IMu nS>Umao Ë`m KQ>H$m_m\©$V CËnmXZmV
l_à{H«$`oMm KQ>H$
_yë` gmR>Umao _yë`
l_{df` 24 l_Vmg 24 l_Vmg
l_gmYZo 8 l_Vmg 8 l_Vmg
l_eº$r 4 l_Vmg 8 l_Vmg
EH§$Xa 36 l_Vmg 40 l_Vmg
cm^ (daH$S>-_yë`) 4 l_Vmg
40 l‘Vmg
Amnë`m gmIir_Yë`m qQ>~m§_YyZ ^m§S>dcXma AmVm XþgarH$S>o ~mhoa
Amcocm Amho Am{U nwT>Mm H«$`dñVy-n¡gm hm Q>ßnm nma nmS>m`cm Q>o~co
KoD$Z ~mOmanoR>oV CVacm Amho. nU Xaå`mZ Ë`m Q>o~cmV 4 Vmg daH$S>-
_yë` O_m Pmco Amho. 36 l_Vmg IMu nS>coë`m ^m§S>dcmVyZ,
H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Mo ì`dpñWV nmcZ H$ê$ZM Ë`mZo Ë`mnojm OmñV åhUOo
40 l_Vmg _yë` {_idco Amho. n¡gm-H«$`dñVy hm Q>ßnm nma nmSy>Z
qQ>~m§_Ü`o {eaVmZm Ë`mÀ`mOdi {OVHo$ _yë` hmoVo Ë`mnojm OmñV _yë` KoD$Z
Vmo qQ>~m~mhoa Amcm Amho. H$moS>o gwQ>co Amho. nU Ë`mMm Xþgamhr AW© ñnï>
Pmcm Amho. daH$S>-_yë`mMr {Z{_©Vr åhUOo H«$`dñVyÀ`m {Z`_m§Zm Yê$ZM
na§Vw H$m_Jmam§À`m hmVmV 4 l_Vmg _yë` R>odyZ Ë`m§À`mH$Sy>Z 8 Vmgm§Mo l_
H$mT>ʶmMm ì¶dhma. H$m_Jmam§À`m l_mVrc EH$ ^mJ _yë`mÀ`m ê$nmV
74 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

hñVJV H$aʶmMm ì¶dhma. WmoS>Š`mV, daH$S>-_yë`mMr {Z{_©Vr åhUOoM


H$m_Jmam§Mo emofU qH$dm {nidUyH$.
H$m`_ ^m§S>dc Am{U ~XcVo ^m§S>dc
H$m_Jmam§Mr hr {nidUyH$ {gÕ hmoÊ`m_Ü`o XmoZ g¡Õm§{VH$ _wÔo A§V^y©V AmhoV.
EH$, l_eº$s d l_gm_wJ«r `m l_à{H«$`oÀ`m KQ>H$m§Mo _yë`{Z{_©Vrer
Agcoco ZmVo doJdoJio Amho. `m KQ>H$m§_Yrc \$aH$mÀ¶m AmYmao _mŠg©
^m§S>dcmMr XmoZ ^mJmV {d^mJUr H$aVmo. IMu nS>coë`m l_gm_wJ«rÀ`m
_yë`mcm _mŠg© H$m`_ ^m§S>dc (H$m°ÝñQ>>§Q> H°${nQ>c) ho Zmd XoVmo. XmoZ AWmªZr
Vo "H$m`_' AgVo. EH$ Va `m ^m§S>dcmVco OwZo _yë`M H$m`_ amIco OmV
AgVo, Am{U Xþgao åhUOo l_gm_wJ«rMo OodT>çmg VodT>oM CËnm{XV
H«$`dñVy_Ü`o gmR>V AgVo. Vo g§»`mË_H$ Ñï>rZohr H$m`_ amIco OmV AgVo.
`mCcQ> _mŠg© l_eº$sÀ`m _yë`mgmR>r IMu nS>coë`m _yë`mcm Zmd XoVmo
~XcVo ^m§S>dc (ìho[aE~c H°${nQ>c). Vohr XmoZ AWmªZr ~XcVo AgVo. EH$
Va OwZo _yë` OmD$Z Ë`mMr OmJm Zdo _yë` KoV AgVo. Ë`m~amo~aM ˶mÀ¶m
OwÝ`m _yë`mnojm Vo OmñV AgVo. ^m§S>dcXmamÀ`m hmVmVrc ^m§S>dcmMo OwZo
_yë` d l_à{H«$`oVyZ hmVr `oUmao _yë` `m§_Yrc ~Xcmcm \$º$ l_eº$sV
Jw§Vcoco Ë`mMo ^m§S>dcM O~m~Xma AgVo.
CXmhaUmW©, l_eº$sMo _yë` 4 l_Vmg Yaco Amho. l_eº$sÀ`m `m
(l_Vmgm§Vrc) _yë`mcm _mŠg© Amdí`H$ l_ (Zogogar co~a) åhUVmo.
H$m_Jma {Xdg^amÀ`m H$m_mn¡H$s Mma Vmg ñdV:À`m l_eº$sÀ`m _yë`mÀ`m
OmJr ZdrZ _yë` {Z_m©U H$aÊ`mV KmcVmV. Ë`mnwT>rc gd© l_ ho daH$S> l_
(ga²ßcg co~a) AgVmV. nU l_eº$sMo _yë` {ZpíMV Pmë`m_wio ho daH$S>
l_ {H$Vr AgUma AmhoV ho H$mhr {ZpíMV hmoV Zmhr. H$m_mÀ`m Vmgmà_mUo Vo
~XcVmV. Amnë`m CXmhaUm_Ü`o H$m_mMo Vmg 8 hmoVo Ë`m_wio 4 Vmg daH$S>
l_ {_iV hmoVo. na§Vw l_eº$sMo _yë` {VVHo$M (4 l_Vmg) amhÿZgwÕm H$m_mMo
Vmg 9 hr Agy eH$VmV qH$dm 10 qH$dm 7. Am{U Ë`mà_mUo Ë`mVyZ {_iUmao
daH$S> l_ ~XcV AgVmV. åhUyZ OwÝ`m _yë`mÀ`m ~Xë`mV Ë`mnojm OmñV
ZdrZ _yë` V`ma hmoVo `m_wio d VgoM ho daH$S>-_yë` ~XcË`m amer_Ü`o
V`ma hmoVo `m_wio Aem XmoÝhr Ñï>tZr Vo ~XcVo ^m§S>dc R>aVo.
H$maImÝ`m§À`m q^VtAmS> XS>coco H$m_Jmam§Mo emofU 75

l_eº$sMo _yë` : dmT>


dmT>coë`m CËnmXH$VoMo C\
C\$amQ>o ê$n
H$m`‘ ^m§S>dc Am{U ~XcVo ^m§S>dc `m§À`mVrc darc \$aH$m~amo~aM
Xþgaohr EH$ J¥hrV darc daH$S>-_yë`mÀ`m {dícofUm_mJo hmoVo. l_eº$sMo
_yë` (4 l_Vmg) ho {XdgmVrc H$m_mÀ`m Vmgm§nojm (8 l_Vmg) H$_r
Amho Ago AmnU Yaco hmoVo. nU Ago J¥hrV YaÊ`mgmR>r H$mhr g¡Õm§{VH$
H$maU AmnU {Xcoco ZìhVo. ^m§S>dcXmadJm©cm Z\$m hmoV AgVmo ho Va `mMo
EH$ gmYo gmono H$maU PmboM, nU Xþgè`m EH$m Ñï>rZohr l_eº$sMo _yë`
Am{U H$m_mMo Vmg `m§À`m_Yrc `m V\$mdVrcm R>mog g¡Õm§{VH$ AmYma
AgVmo.
H$m_Jmam§À`m l_m§_YyZ {Z_m©U hmoUmè`m CËnmXZmVyZM H$m_Jma d ^m§S>dcXma
XmoKohr nmogco OmV AgVmV. Xþgè`m nÕVrZo gm§Jm`Mo Va, H$m_Jmam§Zm
ñdV:cm nmogʶmgmR>r cmJUmao Amdí`H$ l_, Vo {Xdg^amV OodT>o$l‘
H$aVmV Ë`m l_m§nojm H$_r AgVmV. dJ©g_mOm_Ü`o, emofUmda AmYmacoë`m
àË`oH$ g_mOm_Ü`o ho Iao AgVo H$s H$ï>H$è`m§À`mM l_mVyZM {~Ja H$ï>H$ar
ñdV:cm nmogV AgVmV. H$ï>H$è`m§À`m l_mMr CËnmXH$Vm dmT>cocr AgVo
åhUyZ AWm©V ho eŠ` hmoVo.
^m§S>dcemhrV hr dñVwpñWVr C\$amQ>çm ê$nmV ì`º$ hmoVo. H«$`dñVy§À`m
^mfoV {VMm AW© hmoVmo Vmo Agm—H$s {Xdg^a H$m_ H$aÊ`mÀ`m l_eº$sMo
_yë` ho {Xdg^am§À`m l_m§nojm H$_r AgVo. Am{U Vohr AJXr H«$`dñVy§À`m
{Z`_m§Mo _wirM C„§KZ Z H$aVm. åhUOo l_eº$s H$m_mcm cmdyZ
^m§S>dbXmambm {_iUmao l_ ho Ë`m l_eº$sÀ`m _yë`mnojm OmñV AgVrc
`mMr ImÌr H«$`dñVy§Mo {Z`_M H$aV AgVmV. H«$`dñVy§Mo {Z`_M 4
l‘Vmgm§À`m ~Xë`mV 8 l_Vmg _yë` {_idÊ`mMm A{YH$ma, emofUmMm
A{YH$ma, ^m§S>dcXmam§À`m hmVmV R>odV AgVmV.
3. daH$S>-_yë`, ^m§S>dcXma d H$m_Jma
daH$S>-_yë`mMo ^m§S>dcXmam§_Ü`o AmngmV hmoUmao dmQ>n
CËnmXZà{H«$`oV V`ma hmoUmao daH$S>-_yë` Zâ`mÀ`m ê$nmZo gJù`m
^m§S>dcXmam§À`m {_iyZ hmVmV nS>V AgVo. Q>o~cmMo 40 l_Vmg ho _yë` Vo
{dH$V KoD$Z Ë`mMm Cn¶moJ H$aUmè`m {JèhmBH$mZo Úmd¶mMo _yë` Amho.
76 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Ë`mÀ`m hmVmV ho Q>o~c OmD$Z nmoMon`ªV Xaå`mZ Oo gd© ^m§S>dcXma Z\$m


H$_mdVmV Vo gd©—ì`mnmar ^m§S>dcXma, H$O© XoUmao {dÎm ^m§S>dcXma, qH$dm
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXma—Vo `m daH$S>-_yë`mMm Amnmncm {hñgm doJdoJù`m
nÕVrZo CMcVmV. CXmhaUmW©, darc Q>o~cmMo CËnmXZ H$aUè`m
^m§S>dcXmamZo Amnë`m ^m§S>dcmMm H$mhr ^mJ H$Om©D$ KoVcm Agë`mZo
Ë`mdarc {XdgmMo ì`mO åhUyZ Ë`mcm `m 4 l_Vmg daH$S>-_yë`mn¡H$s
1/2 l_Vmg ho H$O© nwadUmè`m {dÎm ^m§S>dcXmam§Zm Úmdo cmJoc. qH$dm
{H$aH$moirZo gai {JèhmBH$mcm Q>o~c {dH$Ê`mEodOr Vmo KmD$H$ ì`mnmè`mcm
KmD$H$ ^mdmZo—g_Om EH$m Q>o~cmcm 39 l_Vmg _yë` `mà_mUo {dHo$c.
åhUOo Ë`mcm ñdV:cm {_iUmao daH$S>-_yë` EH$ l_VmgmZo AmUIr H$_r
hmoB©c. {H$aH$moi ^mdmZo {JèhmBH$mcm 40 l_Vmgm§à_mUo Q>o~c {dHy$Z EH$
l_Vmg daH$S>-_yë` ì`mnmar ^m§S>dcXma hñVJV H$aVrc. CËnmXZ à{H«$`oV
H$mT>co Jococo daH$S>-_yë` `mVyZ ^m§S>dcXmadJm©V dmQ>co OmV AgVo.
^m§S>dcXmadJm©À`m doJdoJù`m {d^mJm§_Ü`o ho dmQ>n H$go hmoVo hm EH$ ñdV§Ì
MM}Mm {df` Amho. AmVmÀ¶m ^mJmV AmnU hm Vnerc ZOaoAmS> H$ê$Z
Ho$di EH§$Xa ^m§S>dcXmadJ© d H$m_JmadJ© `m§À`mVco g§~§Y VnmgUma
AmhmoV. `mMmM Xþgam AW© Agmhr hmoD$ eH$Vmo H$s AmnU gÜ`m Am¡Úmo{JH$
^m§S>dcXmadJm©cmM g§nyU© ^m§S>dcXmadJm©Mm à{V{ZYr _mZyZ MmcUma
AmhmoV.
{nidUwH$sMo _mn : daH$S>-_yë`mMm Xa
l_eº$sÀ`m dmnamVyZ {Z_m©U hmoUmè`m daH$S>-_yë`mdê$Z _mŠg© daH$S>-
_yë`mMm Xa {ZpíMV H$aVmo,
daH$S>-_yë`mMm Xa = daH$S>-_yë`/l_eº$sMo _yë`
darc CXmhaUmV Vmo 100 Q>¸o$ `oVmo. daH$S>-_yë`mÀ`m Xamcm _mŠg©À`m
{dMmamV EH$ doJio ñWmZ Amho. H$m_Jma ^m§S>dcXmam§gmR>r {H$Vr l_
KmcVmV Am{U ñdV:gmR>r {H$Vr l_ KmcVmV `m§Mo Vo à_mU AgVo.
àË`jmV hm daH$S>-_yë`mMm Xa ì`º$ hmoV AgVmo Vmo _mÌ Zâ`mÀ`m XamÀ`m
ê$nmV. Am{U Z\$m _moOÊ`mMo ^m§S>dcXmam§Mo {ZH$f Ogo ~XcVrc Ë`mà_mUo
Zâ`mMm Xa ~Xcy eH$Vmo. CXmhaUmW©, Z\$m hm IMu nS>coë`m EHy$U
^m§S>dcmÀ`m à_mUmV _moOcm Va Amnë`m CXmhaUmV hm Xa 4/36 qH$dm
H$maImÝ`m§À`m q^VtAmS> XS>coco H$m_Jmam§Mo emofU 77

11.1 Q>¸o$ nS>Vmo. qH$dm Vmo df©^amÀ`m Zâ`mÀ`m df©^amÀ`m CËnmXZmgmR>r


Jw§Vdmì`m cmJUmè`m ^m§S>dcmÀ`m à_mUmV _moOVm `oVmo. qH$dm Jw§Vdcoë`m
^m§S>dcm_YyZ H$Om©D$ ^m§S>dc dOm H$ê$Z \$º$ ñdV:À`m ^m§S>dcmÀ`m
à_mUmV _moOVm `oVmo. Zâ`mÀ`m XamMo _mn IwÔ ^m§S>dcr AW©emñÌmVM Iyn
Yyga ~Zco Amho. H$moUË`mhr àH$mao Zâ`mMm Xa _moOcm Jocm Var Zâ`mÀ`m
XamVyZ ì`º$ hmoV AgVmo Vmo daH$S>-_yë`mMm Xa Am{U Ë`m_Ü`o gm_mdcocm
`m XmoZ dJmªVrc emofUmMm g§~§Y.
{Z`_mdahþHy$_ emofU?
emofUmMm g§~§Y, Ë`mMr d¡YVm, åhUOoM H«$`dñVyÀ`m {Z`_mMr d¡YVm hrM
_wir eodQ>r ^m§S>dcr {ZH$f _mÝ` H$aÊ`mda AmYmacocr Amho. BVa
Hw$R>ë`mhr emofUmda AmYmacoë`m ì`dñWm§à_mUoM ^m§S>dcemhrMo {ZH$f ho
Vr {d{eï> àH$mao H$aV Agcoco emofU, ho ^m§S>dcXmam§Mm d¡Y, amñV
A{YH$ma åhUyZ IndV AgVmV BVHo$M. ZmhrVar ga§Om_r {ZH$fm§à_mUo
doR>-{~Jma Am{U I§S> ho d¡YM hmoVo. qH$dm àmMrZ J«rH$ g_mOmÀ`m
H$m`Úmà_mUo {ÛnmX àmÊ`m§VM _moS>Umè`m Jwcm_m§H$Sy>Z ñdV:À`m _mcH$sÀ`m
Jm`r~¡cm§gmaIo l_ H$ê$Z KoUo d Ë`mMr \$io {hamdyZ KoUoXoIrc d¡Y hmoVoM.
H$m_Jmam§Mo emofU H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUo KS>Vo `mVyZ BVHo$M {gÕ hmoVo
H$s H$ï>H$è`m§À`m l_m§_Ycm H$mhr ^mJ {dZmgm`mg, {dZm_mo~Xcm {hamdyZ
KoUmam EH$ Zdm dJ© `m Zì`m g_mOì`dñWoÀ`m {ZH$fm§Zwgma emofUmMo,
{nidUwH$sMo A{YH$ma àmá H$ê$Z KoV Amho. IwÔ H«$`dñVy§Mo {Z`_ hoM
^m§S>dcXmam§À`m emofUmMo gmYZ AmhoV, H$m_Jmam§À`m hmVmV 4 l_Vmg
_yë` R>odyZ Ë`m§À`mH$Sy>Z 8 l_Vmg _yë` CnQ>Ê`mMo gmYZ AmhoV BVHo$M
`mVyZ {gÕ hmoVo. Am{U åhUyZM _mŠg© daH$S>-_yë`mÀ`m Xamcm
{nidUwH$sMm Xa Agohr åhUVmo.
AWm©V, ho gd© VoìhmM _mÝ` H$aVm `oB©c Ooìhm H$m_Jmam§Zr ^m§S>dcXmamcm
Amncr l_eº$s {dH$cr, l_ ZìhoV ho Vwåhr _mÝ` H$amc. nU H$m_Jma
IamoIaM l_eº$s {dH$VmV H$s l_? `m àýmcm gm_moao OmÊ`mMr doi AmVm
Pmcr Amho. H$maU Ë`m MMo©gmR>r nwaogm ñnï> Agm l_à{H«$`oÀ`m
{dícofUmMm AmamIS>m AmVm Amnë`mg_moa Amho.
78 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

1
Á`mà_mUo l_gm_wJ«rMo OwZo _yë` amIco OmVo Ago _mŠg© YaVmo Ë`mà_mUo
l_eº$sMo OwZo _yë` amIco OmVo Ago _mŠg© YaV Zmhr Va Ë`mÀ`mOmJr Zdo _yë`
`oVo Ago YaVmo. hm \$aH$ _hÎdmMm Amho. BWo l_eŠVrMo _yë` Á`m àH$maÀ`m
H«$`dñVy§À`m _yë`mMr ~oarO Amho Ë`m H«$`dñVy§Mr XIc KoUo Amdí`H$ Amho.
VaM `m J¥{hVm_mJMm Ñï>rH$moZ nyU©nUo ñnï> hmoD$ eH$Vmo.
cmH$S>mnmgyZ Q>o~c ~ZVo Voìhm cmH$S>mVco l_ H«$`dñVy§_m\©$V CËnmXZjoÌm~mhoarc
Cn`moJmÀ`m joÌmn`ªV nmoMm`Mo AgVmV. Am{U CËnmXZ l_{df¶m§Mo Agmo H$s
l_gmYZm§Mo Agmo, Ë`m§À`mV gmR>dcoco _yë` H$mcm§VamZo Hw$R>ë`m Zm Hw$R>ë`mVar
H«$`dñVy§_m\©$V CËnmXZm~mhoarc Cn`moJmÀ`m joÌmV—gÜ`m AmnU `mcm Cn^moJmMo
joÌ åhUy`m—nmoMUo ^mJ AgVo. VoWn`ªV Vo {Za{Zamù`m H«$`dñVy§_m\©$V amIco
OmV Amncm àdmg H$aV AgVo. `m Cn^moJmÀ`m joÌmV `m dñVy {eaë`m H$s _mÌ
ho _yë` c`mcm OmVo. åhUOo Ë`m dñVy§Mo Cn`moJ-_yë` l_à{H«$`o~mhoa g§nVo d
Ë`m~amo~a {VMo _yë`hr Zmhrgo hmoVo. `m nmœ©^y_rda AmnU l_eº$s nwZ: {Z_m©U
hmoÊ`mÀ`m à{H«$`oH$S>o nmhÿ `m. cmH$S>mnmgyZ Q>o~c Á`m nÕVrZo H$maImÝ`mV
CËnmXZmÀ`m joÌmV V`ma hmoVo Ë`mà_mUo l_eº$s {Z_m©U hmoV Zmhr. Vr {Z_m©U
hmoVo Vr Cn^moJmÀ`m joÌmV; AÞ, dó, {Zdmam `m Jmoï>tMo H$moR>oVar CËnmXZ hmoVo
d ~mOmanoR>o_m\©$V Ë`m Cn^moJmÀ`m joÌmV {eê$Z H$m_Jmam§À`m dmQ>çmcm `oVmV
Am{U Ë`m§À`m Cn^moJmÛmao l_eº$sMo nwZéËnmXZ hmoVo. (H$m_Jma OJVmo; H$m_
H$am`cm g_W© hmoVmo.) nU `mVyZ AÞ, dó, {Zdmam `m§À`mV gmR>dcoco g§{MV
l_ c`mcm Jococo AgVmV. H$m_Jmam§À`m Cn^moJmMm ^mJ ~ZVm ~ZVm AÞ,
dó, {Zdmam `m§Mo OwZo _yë` Zmhrgo Pmcoco AgVo. OwZo _yë` amIco OmÊ`mMm `oWo
àý ZgVmo, Vmo Zï> hmoD$Z OmVo. AmVm àý Zdo l_ H$aÊ`mMm AgVmo.
5. . . . nU H$m_Jma {dH$VmV H$m`?

1. l_eº$s H$s l_?


àW_ ho cjmV KoVco nm{hOo H$s l_eº$s Am{U l_ `m§À`mVcm ^oX hm
"H°${nQ>c' J«§Wm_Ü`o _mŠg© ñnï>nUo, H$mQ>oH$moanUo d gmVË`mZo nmiVmo. {OWo
{OWo åhUyZ H$m_Jmam§Zr {dH$coë`m H«$`dñVyMm g§~§Y AgVmo {VWo {VWo Vmo
ñnï>nUo l_eº$s hmM eãX dmnaVmo, l_ Zìho. ~hþVoH$ ^m§S>dcr
Q>rH$mH$mam§À`m ZOaoVyZ Va hr Jmoï> {ZgQ>VoM nU "H°${nQ>c' dmMë`mda
1
_mŠg©À`m AZoH$ g_W©H$m§À`m ZOaoVyZhr hr Jmoï> {ZgQ>Vo! Am{U `mcm EH$
_hÎdmMo H$maU Amho. Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr~amo~a ^m§S>dcemhrcm d`mV `oD$Z
XmoZ eVHo$ hmoV AmhoV Am{U "amOH$s` AW©emóm' Mo {Zìdi "AW©emó'
~Zco Amho. ^m§S>dcr AW©emómMr J¥{hVo Amnë`m Om{UdoÀ`m ncrH$S>o,
Zo{UdoV OmD$Z éOcocr AgVmV. H$m_Jma l_ {dH$VmV ho J¥hrVhr Ë`mVM
_moS>Vo. Vr J¥{hVo VoWyZ H$mTy>Z Q>mH$Ê`mgmR>r AmO {deof à`ËZ H$amdm
cmJVmo.
Xþgar `m~Ôc cjmV KoÊ`mgmaIr Jmoï> åhUOo IwÔ _mŠg©Zo XoIrc l_eº$s
d l_ `m§À`mV H$mQ>oH$moa ^oX ~è`mM Ceram Ho$cm. hm ^oX Ë`mZo àW_
Ho$cocm Amnë`mcm {XgVmo Vmo 1858-59 gmcÀ`m Ë`mÀ`m {cImUmV.
AmO "J«w§{S´>g' `m ZmdmZo B§J«OrV CncãY Agcoco ho {cImU åhUOo H°${nQ>c
80 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

`m J«§WmMr AmIUr Ho$ë`mda Ë`mgmR>r nyd©V`mar åhUyZ døm§_Ü`o {c{hcocm


gw_mao hOma^a (N>mnrc) nmZm§Mm _OHy$a Amho. `mV _mŠg© Amnë`m
g§H$ënZm§Zm ñnï>Vm AmUÊ`mgmR>r PJS>VmZm {XgVmo. `m YS>nS>rÀ`mM EH$m
Q>ßß`mda Vmo l_eº$s Am{U l_ `m ^oXmnmer nmoMVmo d Ë`mZ§Va hm ^oX
AJXr H$mQ>oH$moanUo gVV nmiÊ`mBVH$m _hÎdmMm _mZVmo.
hm ^oX _yc^yV _hÎdmMm Amho ho XmIdUmar {Vgarhr Jmoï> Amho. _mŠg©Zo
1858 À`m AJmoXa, åhUOo l_eº$s d l_ `m§À`mVrc ^oX H$aÊ`mAJmoXa,
"_moc_Owar Am{U ^m§S>dc' hr nwpñVH$m à{gÕ Ho$cr hmoVr. `m nwpñVHo$Mr
AmO Amnë`mcm CncãY Agcocr àV \«o$S>[aH$ E§JëgZo (B§½c§S> : 1820-
1895) _mŠg©À`m _¥Ë`yZ§Va à{gÕ Ho$cocr gwYm[aV Amd¥Îmr Amho. {Vcm
{c{hcoë`m Img àñVmdZoV E§Jëg nyduÀ`m Amd¥Îmr_Ü`o l_eº$s d l_ hm
^oX _mŠg©Zo Ë`m H$mimV Z Ho$ë`m_wio amhÿZ Jococr ÌwQ>r _mÝ` H$aVmo, d
àñVwV gwYm[aV Amd¥ÎmrV `mo½` Ë`m OmJr l_ EodOr l_eº$s hm ~Xc
Ho$cocm Amho ho Z_yX H$aVmo d Vmo ^oX H$aÊ`mMo _Ü`dVu H$maU _m§S>Vmo.
_mŠg©À`m {cImUmVrc EH$ eãXhr eŠ`Vmo Z ~XcVm dmMH$m§n`ªV
nmoMdÊ`m~m~V Xj AgUmam E§Jëg `m g~§Y nwpñVHo$_Ü`o `mo½` {R>H$mUr l_
EodOr l_eº$s hm ~Xc H$aVmo `mdê$Zhr Ë`mMo _hÎd ñnï> hmoVo.
BVH$m eãXÀN>c H$emcm? Ago dmQy> eH$Vo H$s H$m_Jmam§Mo emofU hmoVo hr
Jmoï> {gÕ hmoUo EdT>çmM Jmoï>rMm {dMma Ho$cm Va l_ åhQ>ë`mZo {~KS>Vo
Hw$R>o? Amnë`m _mJÀ`m CXmhaUmV H$m_Jmam§Zr {dH$coë`m l_m§Mo _yë`
åhUyZ Ë`m§À`m hmVmV 4 l_Vmg `oVmV Ago Yê$ `m. Ë`m§À`mH$Sy>Z
H$maImÝ`mV 8 Vmg l_ H$ê$Z KoVco OmVmV. 4 l_Vmgm§À`m ~Xë`mV 8
l_Vmg KoVco OmVmV hoM emofU Zmhr H$m? l_ {dH$co Ago åhUÊ`mVyZhr
ho {gÕ hmoVo. _J BVH$m eãXÀN>c H$emcm? _mŠg© Am{U E§Jëg `m§Zm hm
^oX BVH$m _hÎdmMm H$m dmQ>mdm ho emofU {gÕ hmoVo H$m Zmhr EdT>oM Ho$di
nmhÿZ H$iV Zmhr. Ë`mgmR>r emofUmÀ`m {gÕm§VmMm AmYma H$moUVm Ë`mH$S>o
Omdo cmJoc. l_eº$s EodOr l_ hm "eãX' ~XcyZ KmcÊ`mMm AW©
l__yë`mÀ`m {gÕm§VmÀ`m d Ë`m_mJÀ`m Ñ{ï>H$moZmÀ`m g§X^m©V H$m` hmoVmo Vo
nhmdo cmJoc; Ë`m_wio H$moUË`m g¡Õm§{VH$ AS>MUt_Ü`o l__yë`mMm {gÕm§V
gmnS>Vmo {VWyZ gwédmV H$amdr cmJoc.
. . . nU H$m_Jma {dH$VmV H$m`? 81

Ago g_OyZ Mmcm H$s H$m_Jma l_M {dH$VmV. _J H$mJ_mam§Zr {dH$coë`m


l_m§Mo _yë` H$m`? BWyZ XmoZ dmQ>m \w$Q>VmV. EH$ A°S>_ pñ_WnmgyZ
[aH$mS>m}n`ªV {dH${gV hmoV Amcocr "l__yë`mÀ`m {gÕm§Vm' Mr na§nam. Vo
åhUVmV H$s H$m_Jmam§Zr {dH$coë`m l_m§Mo _yë` {ZpíMV H$aÊ`mgmR>r
H$m_Jmam§Zm {Xdg^a l_ H$aÊ`mgmR>r H$m` H$m` cmJVo Vo {dMmamV ¿`mdo
cmJoc. Ë`m§Zm cmJUmè`m CnOr{dHo$À`m gmYZm§À`m _yë`m§Mr ~oarO H$amdr
cmJoc d hr ~oarO Or `oB©c Vo `m l_m§Mo _yë`. CXmhaUmW©, Amnë`m
_KmÀ`m CXmhaUmV 4 l_Vmg. Voìhm 8 Vmg l_m§Mo _yë` ho H«$`dñVy§À`m
{Z`_mà_mUo 4 l_Vmg R>aVo `m {ZîH$fm©er Vo nmoMVmV.
nU `mVyZ l__yë`mÀ`m {gÕm§VmcmM EH$ _moR>o g¡Õm§{VH$ qIS>ma nS>Vo.
CXmhaUmW©, JìhmMo _yë` g_Om Xa {H$cmo_mJo 1 l_Vmg Amho Ago Ë`mV
Jocoë`m l_m§Mr ~oarO H$ê$Z H$mT>co. nU `m 1 Vmg l_m§Mo _yë` ho AmVm
darc {ZîH$fm©dê$Z 1/2 l_Vmg R>aVo! _J JìhmMo _yë` 1 l_Vmg H$s
1/2 l_ Vmg? Iao Va dñVwpñWVr Aer AgVo H$s _yë` _mnÊ`mMr
l_Vmgm§Mr _moOnÅ>rM H$moc_S>cocr AgVo. CXmhaUmW©, gd© cm§~r \w$Q>mV
_moOm`Mr Vwåhr R>adco Amho, Am{U Z§Va {ZîH$f© H$mT>cmV H$s EH$ \w$Q>mMr
cm§~r åhUOo 1/2 \y$Q> Va cm§~r \w$Q>mV _moOÊ`mcm AW©M CaV Zmhr!
^m§S>dcr l__yë`mMm {gÕm§V hoM H$aV AgVmo—l_VmgmV gd© _yë`
_moOm`Mo Am{U _J EH$m l_VmgmMo _yë` 1/2 l_Vmg Ago åhUm`Mo!
`mVyZ {ZKUmar Xþgar dmQ> hr EH$m ^m§S>dcemhrÀ`m doJù`m Q>rHo$H$S>o KoD$Z
OmVo. [aH$mS>m}Z§Va hr dmQ> AW©emómVcm EH$ g¡Õm§{VH$ àdmh åhUyZ ñnï>nUo
KoVcr Jocr d Ë`mVyZ _mŠg©nydu ApñVËdmV Agcoë`m [aH$mS>m}dmXr
g_mOdmÚm§Mm n§W {Z_m©U Pmcm. `m àdmhmÀ`m åhUÊ`mà_mUo H$m_Jmam§Zr
{dH$coë`m l_m§Mo _yë` Ë`m§À`m CnOr{dHo$À`m gmYZm§À`m _yë`m§dê$Z
R>adÊ`mMr H$gaV hr g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm MwH$sMr hmoVr. H$m_Jmam§Zr {H$Vr l_
^m§S>dcXmam§Zm {Xco—8 Vmg. ~g², _m_cm gai Amho. H«$`dñVy§À`m
{Z`_mà_mUo H$m_Jmam§Zm 8 l_Vmg _yë` {_iUo Amdí`H$ Amho. Ë`m_wio
^m§S>dcXma Omo Z\$m H$_dVmV Vmo H«$`dñVy§À`m {Z`_mMm ^§J H$ê$Z, ewÕ
cm§S>r c~mS>r, Mmoar H$ê$Z.
[aH$mS>m}dmXr g_mOdmÚm§Mr ^m§S>dcemhrdarc Q>rH$m H«$`dñVy§À`m {Z`_m§À`m
AmYmaoM hmoVo. H«$`dñVy§Mo {Z`_ ho `mo½` {Z`_ AmhoV d ^m§S>dcXma Ë`m
82 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

`mo½` {Z`_m§Zm AZwgê$Z H$m_Jmam§À`m l_m§Mm _mo~Xcm XoV ZmhrV hr Ë`m§Mr


Q>rH$m hmoVr. Am{U gmh{OH$M Ë`m§À`m `m {ddoMZmdê$Z Ë`m§À`mg_moarc
`mo½` qH$dm AmXe© g_mOmMo {MÌhr ñnï> hmoVo. ^m§S>dcXma ApñVËdmV
Zgcocm nU H«$`dñVy§À`m ì`dhmamda AmYmacocm g_mO. Am{U `m_YyZ Vmo
g_mO àË`jmV AmUÊ`mMm Ë`m§Mm _mJ©hr ñnï> hmoV hmoVm. H«$`dñVy§À`m
{Z`_m§à_mUo gd© ì`dhma Mmcoc Ago nmhUo; H«$`dñVy§Mo {Z`_ OmñVrV
OmñV H$mQ>oH$moanUo nmico OmVrc Aem àH$mao, AJmoXaM ApñVËdmV
Agcoë`m H«$`dñVy§À`m ì`dhmamV gwYmaUm H$aUo. IwÔ H«$`dñVy§Mm ì`dhmaM
Zï> H$aUo ho Ë`m§Zm A{^àoV ZìhVo. [aH$mS>m}dmXr g_mOdmÚm§Mr g¡Õm§{VH$
~¡R>H$ eodQ>r EH$ gwYmaUmdmXr ~¡R>H$ hmoVr, Vr H«$m§{VH$maH$ ~¡R>H$ hmoD$
eH$V ZìhVr Am{U Pmcr Zmhr!
_mŠg©À`m Ñï>rZo hr XmoÝhr AY©gË`o hmoVr. [aH$mS>m}dmXr g_mOdmÚm§à_mUo
Ë`mcmhr H$m_Jmam§Mo emofU hmoVo ho _mÝ` hmoVo. nU Vo H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Mm
^§J H$ê$Z Zìho, Va Ë`m {Z`_m§Zm Yê$ZM hmoVo `mMr Ë`mcm ImÌr hmoVr.
H«$`dñVy§Mo {Z`_ ho `m ì`dñWoMoM {Z`_ hmoVo; Am{U Hw$R>ë`mhr emofUmda
AmYm[aV ì`dñWoVrc emofU ho Ë`m {Z`_m§Zm Yê$ZM hmoV AgVo. Vo emofU
{VÀ`m {Z`_m§à_mUo d¡Y R>aUo hmM Ë`m emofH$-ì`dñWoMm AmYma AgVmo.
Am{U Ë`m ~amo~aM [aH$mS>m} BË`mXtà_mUo H$m_Jmam§Zm Ë`m§À`m CnOr{dHo$À`m
gmYZm§Mo _yë` XoUo ho H«$`dñVy§À`m {Z`_m§à_mUo d¡Y hmoVo ho _mŠg©cm R>mD$H$
hmoVo. na§Vw Ago Ho$ë`m_wio H$m_Jmam§Mo emofU hmoV Zmhr ho Ë`mcm _mÝ`
ZìhVo. Ë`mcm H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Zwgma KS>Umao H$m_Jmam§Mo emofU A{^àoV
hmoVo; Am{U g¡Õm§{VH$ H$mQ>oH$moanUm Z gmoS>Vm Aem emofUmMm Vmo emoY KoV
hmoVm.
_yc^yV g§H$ënZm§Mm AmYma
Am{U `oWo Ë`mZo l_eº$s H$s l_ `m àýmMo CÎma XoÊ`mÀ`m AJmoXa
KS>dcoë`m _yc^yV g§H$ënZm _hÎdmÀ`m R>aVmV. cjmV ¿`m, AmVmn`ªV `m
àH$aUmV l_ H$s l_eº$s `m~Ôc Or MMm© Ho$cr Ë`m_Ü`o _yë` Am{U
Cn`moJ-_yë`, _yV© l_ Am{U A_yV© l_ `m§À`mVrc _yc^yV ^oX `m
_mŠg©À`m g§H$ënZm§Mm Hw$R>oM àý Amcm Zmhr! gmh{OH$ Amho. H$maU Á`m
{gÕm§Vm§Mr AmnU MMm© H$aV hmoVmo Ë`m§À`m_Ü`o `m _yc^yV ^oXm§Mr OmU
Hw$R>oM ZìhVr! AmnU AmVm _yc^yV g§H$ënZm H$m_r cmdyZ `m àýmMr MMm©
. . . nU H$m_Jma {dH$VmV H$m`? 83

H$ê$ `m. H$m_Jma Am{U ^m§S>dcXmam§_Ü`o "j' `m H«$`dñVyMm ì`dhma hmoVmo


Am{U Vmo H«$`dñVy§À`m {Z`_m§à_mUo hmoVmo Ago Yê$Z, `mnydu ñnï> Ho$coë`m
_yc^yV g§H$ënZm am~dyZ AmnU "j' hr H«$¶dñVy H$moUVr Agmdr Vo
AmoiIʶmMm à¶ËZ H$ê$`m.
^m§S>dcXma H$m_Jmam§H$S>o OmVmo Voìhm H$m_Jmam§H$S>o "j' hr Jmoï> AJmoXaM
Agcr nm{hOo. {VMo _yë` åhUyZ H$m_Jmam§À`m hmVmV Ë`m§À`m CnOr{dHo$À`m
gmYZm§Mo _yë` R>odVmo; Voìhm Vr CnOr{dHo$À`m gmYZm§_YyZ {Z_m©U hmoV
Agcr nm{hOo. H$m_Jmam§H$Sy>Z Vr {dH$V KoVë`mda Ë`m dñVyÀ`m
Cn`moJmgmR>r Vmo H$m_Jmam§ZmM H$maImÝ`mÀ`m JoQ>À`m AmV KoD$Z `oVmo;
åhUOo Vr H$m_Jmam§nmgyZ doJir H$mT>Vm `oUmar Jmoï> Zmhr. ^m§S>dcXma
~mOmanoR>oVyZ Vr dñVy CËnmXZmÀ`m ImOJr joÌmV `oD$Z Amcm H$s _J {VMm
dmna gwê$ hmoVmo, Am{U {VMm Cn`moJ gwê$ Pmbm H$s {VÀ¶mVyZ l_ {_iVmV.
Voìhm l_ {_iUo hoM {VMo Cn`moJ-_yë`hr Agco nm{hOo.
darc H$gmoQ>çm l_ hr Jmoï> nma nmSy>$ eH$V Zmhr. ^m§S>dcXma H$m_Jmam§H$S>o
OmVmV Voìhm ˶m§À¶mH$S>o Ë`m§Zr Ho$coco l_ Hw$R>o AgVmV? AgVo \$º$ l_
H$aÊ`mMr Hw$dV. VgoM CnOr{dHo$À`m gmYZm§_YyZ l_ {Z_m©U hmoV ZmhrV,
{Z_m©U hmoVo \$º$ l_ H$aÊ`mMr Hw$dV. H$m_Jmam§Zm JoQ>À`m AmV Vo KoD$Z
¶oVmV Voìhm ^m§S>dcXmam§À`m Vmã`mV l_ Amcoco ZgVmVM. H$m‘Jma H$m_
gwê$ H$aVmV ˶mZ§Va l‘ KS>VmV. Vmon`ªV ^m§S>dcXmam§À¶m Vmã¶mV AgVo
l‘eº$s, l‘ Zmhr.
darc gd© H$gmoQ>çm \$º$ "l_eº$s' hr g§H$ënZmM nma nmSy> eH$Vo.
H$m_Jmam§H$S>o ^m§S>dcXma `oVmo Voìhm l_eº$s Ë`m§À`m Vmã`mV AgVo.
l_eº$s CnOr{dHo$À`m gmYZm§_YyZ {Z_m©U hmoVo. Vr H$m_Jmam§nmgyZ doJir
H$mT>Vm `oV Zmhr; åhUyZM {VÀ`mgmo~V H$m_Jmam§Zmhr JoQ>À`m AmV `oUo ^mJ
nS>Vo! Am{U l_eº$sMm dmna Ho$cm H$s Ë`mVyZ l_ {_iVmV; åhUyZ l_
{_iUo ho {VMo Cn`moJ-_yë` AgVo.
g¡Õm§{VH$ g§JVr
BWo [aH$mS>m}Mm ^m§S>dcr l__yë`mMm {gÕm§V Am{U _mŠg©Mm {gÕm§V `mVcm
\$aH$ _hÎdmMm ~ZVmo. [aH$mS>m}XoIrc _mŠg©à_mUoM H$m_Jma ^m§S>dcXmam§Mm
ì`dhma hm H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUo MmcUmam d¡Y ì`dhma Yê$Z MmcV
84 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AgVmo. nU _Kmer nm{hë`mà_mUo l_ `m g§H$ënZo_wio Vmo "H$m_Jmam§À`m 8


Vmgm§À`m l_m§Mo _yë` ho 4 l_Vmg' R>adVmo Am{U Ë`mÀ`m l__yë`mÀ`m
{gÕm§VmMo _Ü`dVu _mnM {ZaW©H$ ~ZVo! `mCcQ> _mŠg©À`m {dícofUmV ho
_Ü`dVu _mn {ZH$m_r ~ZV Zmhr. Ë`mMm {ZîH$f© BVH$mM AgVmo H$s
H$m_Jmam§À`m 8 Vmg H$m_ H$aÊ`mÀ`m l_eº$sMo _yë` ho 4 l_Vmg AgVo.
`mVyZ ‘m³g©À¶m A_yV© l_m§À`m _Ü`dVu g¡Õm§{VH$ nm`mcm H$moUVmM Y¸$m
nmoMV ZgVmo. ^m§S>dcemhrVrc gd© ì`dhmam§Mo gwg§JV {dícofU H$aUmam
Am{U emofU {gÕ H$aUmam l__yë`mMm {gÕm§V _mŠg© C^m H$aVmo.
Am{U ho d¡km{ZH$ nmD$c nwT>o Q>mH$Vm Q>mH$Vm Q>mH$VmM _mŠg©Zo EH$
H«$m§{VH$maH$ nmD$c Q>mH$coco AgVo. H$maU AmVm Ë`mÀ`m _Vo H$m_Jmam§À`m
emofUmcm IwÔ H«$`dñVy§Mo {Z`_M O~m~Xma AgVmV. H$m_Jmam§À`m l_mVyZ
{dZml_ _mo~Xcm CMcÊ`mMm A{YH$ma ^m§S>dcXmam§Zm VoM ~hmc H$aV
AgVmV. `m gwg§JV Ñ{ï>H$moZmVyZ H$m_Jmam§Mo emofU Zmhrgo H$aÊ`mMm _mJ©
åhUOo H«$`dñVy§À`m ì`dhmamMoM CƒmQ>Z H$aUo hm AgVmo, Vmo ì`dhma
gwYmaUo Zìho. l_eº$s hr _mŠg©Mr g§H$ënZm _mŠg©_Ü`o A{d^mÁ`nUo
Zm§XUmè`m d¡km{ZH$ Am{U H«$m§{VH$maH$ àoaUm§Mo \$i R>aVo.
n¡emMo {VnXar Cn`moJ-_yë`
n{hë`m àH$aUmV AmnU Ago åhQ>co hmoVo H$s n¡gm Am{U l_eº$s `m XmoZ
H«$`dñVy§nmer ^m§S>dcr _yë`{gÕm§V H$gmcm cmJVmV. J{UVmMr gmYr g_O
Oer "CUo Mma' (-4) `m g§»`oMo dJ©_yi H$mT>Ê`mnmer H$moc_S>Vo Vgo
H$moc_S>VmV. H$maU H«$`dñVy§À`m OJmV n¡gm Am{U l_eº$s `m H«$`dñVy
BVa H«$`dñVy§à_mUo gaigmoQ> àH$mao, gmononUmZo g_OyZ KoVm `oV ZmhrV.
AW©ì`dhmamV nma nmS>m`À`m {Za{Zamù`m àH$maÀ`m ^y{_H$m Ë`m§Zm
{MH$Q>coë`m AgVmV Am{U Ë`mVyZ {Za{Zamù`m àH$maMo nañna{damoYr,
nañnam§Zm H$mQ>eh XoUmao g§~§Y EH$mM Jmoï>rV EH$Ì JmoR>V AgVmV.
n¡emMo CXmhaU ¿`m. n¡gm åhUyZ Zìho Va IwÔ gmoZo hm YmVy åhUyZ {dMma
Ho$cm Va gmoÝ`mÀ`m Z¡g{J©H$ JwUY_m©da gaigai AmYmacoco Ago EH$
_yc^yV Cn`moJ-_yë` Ë`mcm AgVo. Ë`mMr {ndirY_H$ M_H$, Ë`mMo
nmVimV nmVi nmnwÐo dm Vma ~ZdVm `oÊ`mMm JwUY_©, Ë`mMm {Q>H$mD$nUm hm
Ë`mÀ`m Xm{JZo ~ZdÊ`mgmR>r Agcoë`m Cn`moJmMm, Ë`mÀ`m Cn`moJ-_yë`mMm
. . . nU H$m_Jma {dH$VmV H$m`? 85

AmYma AgVmo. hoM gmoZo n¡gm åhUyZ dmdê$ cmJco H$s Ë`mMo {ZUm©`H$
Cn`moJ-_yë` H$m` AgVo? Va Ë`mÀ`mVrc _yë`mMm gmR>m. Ë`mÀ`m Z¡g{J©H$
Cn`moJ-_yë`mda H«$`dñVy§Mm ì`dhma AmUIr EH$m "Cn`moJ-_yë`m'Mm nXa
MT>dVmo. BWo Ë`mÀ`m _mcH$mcm Ë`mMo Cn`moJ-_yë` AgVo Vo Ë`mMo _yë`!
_yë` Am{U Cn`moJ-_yë` `m _ycV: nañna{damoYr Jmoï>r OUy EH$M ~ZVmV.
`mhr nwT>o hmM n¡gm EImÚm ^m§S>dcXmamÀ`m hmVmV ^m§S>dc ~ZyZ n¡emMm
Xþgam AmcoI {Jady cmJcm H$s Ë`mÀ`m `m XmoZ Cn`moJ-_yë`m§da EH$ {Vgam
"Cn`moJ-_yë`m'Mm nXa MT>Vmo. `m ^m§S>dc ~Zcoë`m n¡emÀ`m _mcH$mcm
n¡gm \$º$ _yë`mMm gmR>m AgyZ Cn`moJ ZgVmo, Ë`mÀ`m Ñï>rZo Ë`m n¡emMo
Cn`moJ-_yë` AgVo Vo Ë`m _yë`mÀ`m gmR>çmV hmoUmar dmT> qH$dm daH$S>-
_yë` C\©$ Z\$m! n¡emÀ¶m "Cn`moJ-_yë`m'_Ü`o ho {Za{Zamù`m dJmªMo
A§V{d©amoYr hoVy d g§~§Y EH$Ì hmoD$Z JmoR>coco AgVmV. n¡emÀ`m _mJo OmD$Z
Ë`mÀ`m R>m`r JmoR>coë`m `m g§~§Ym§Mr g_O H$ê$Z KoUo Amdí`H$ AgVo.
H«$`dñVy§À`m {d^y{VH$aUmMm ^oX H$ê$Z OmUo Amdí`H$ AgVo. VaM `m gd©
Jm|YimMr CH$c hmoD$Z nyU© g§JVr cmJUo eŠ` AgVo. Am{U ^m§S>dcr
{dMma Zo_H$m BWoM An`er R>aVmo.
n¡gm Am{U l_eº$s `m§n¡H$s n¡emer ^m§S>dcXmam§Mo Am{U ^m§S>dcr {dMmam§Mo
\$ma OdiMo ZmVo AgVo. Ë`m n¡em^modVrM gd© H«$`dñVy {\$aV AgVmV
(Am{U `m H«$`dñVy§n¡H$s EH$ l_eº$s hr AgVo!). Ë`m_wio n¡emMr VrZ
H$m`} dJ¡ao ~Ôc H$mhr Zm H$mhr Jmoï>r ^m§S>dcr AW©emó VnmgVo,
{dícofUmMr H$mhr EH$ _Oc Vo Ë`mV JmR>Vo. Ë`m _mZmZo l_eº$s hr _mÌ
Ë`m§À`m Ñï>rZo A{YH$ naH$s Jmoï> AgVo Am{U {VMo n¡emBVŠ`m ImocmV
OmD$Z {dícofU H$am`Mr ˶m§Zm JaOhr ^mgV Zmhr. X¡Z§{XZ ì`dhmamÀ`m
nmVirda H$Xm{MV ^mgcr Var _ycVÎdm§À`m nmVirda Va ZmhrM Zmhr!
AZ² Varhr l_eº$s hr n¡emBVH$sM g§{_l, A§V{d©amoYnyU© Aer MrO AgVo.
. . . AZ² l_eº$sMohr
l_eº$sÀ`m Cn`moJ-_yë`mcmhr VrZ nXa AgVmV. Ooìhm _r ñdV: Mhm
H$aVmo d {nVmo Voìhm _r _mÂ`m l_eº$sMm dmna H$aV AgVmo. l_eº$s_YyZ
_r Mhm ~ZdÊ`mMo _yV© l_ H$mT>coco AgVmV. l_eº$sMo _yc^yV Cn`moJ-
_yë` AgVo _yV© l_ H$aÊ`mMr Hw$dV. VoM g_Om _r EImXo {R>H$mUr EH$
chmZgo MhmMo XþH$mZ Q>mH$co d ñdV: Mhm ~ZdyZ {JèhmBH$m§Zm {dHy$
86 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

cmJcmo. AmVm XoIrc _mÂ`m l_eº$sMo Mhm ~ZdÊ`mMo _yV© l_ CncãY


H$ê$Z XoÊ`mMo Cn`moJ-_yë` H$m`_ Amho. nU _mÂ`m Ñï>rZo AmVm Vo _yV© l_
_hÎdmMo ZmhrV. H$maU _r WmoS>mM Vmo gJim Mhm {nUma Amho? _mÂ`m
Ñï>rZo Ë`m l_m§À`m _yV© ñdê$nmcm Cn`moJ Zmhr. _cm Ë`m l_eº$sMm
Cn`moJ Mhm_Ü`o A_yV© l_ gmR>dyZ, Vmo Mhm {dHy$Z _mÂ`m Cn`moJmÀ`m dñVy
{_idÊ`mV Amho. l_eº$sÀ`m Cn`moJ-_yë`mcm BWo AmUIr EH$ nXa
{_iVmo. `m {R>H$mUr l_eº$sMo Cn`moJ-_yë` Amho Vo g§^mì` A_yV© l_mMm
gmR>m åhUyZ. AmVm Ago g_Om H$s _r EH$ _moR>o MhmMo hm°Q>oc Q>mH$co d Mma
eoJS>çm§da Mma _mUgm§Zm Mhm ~ZdyZ {JèhmBH$m§Zm XoÊ`mÀ`m H$m_mda
cmdco. AmVm _yV© l_ l_eº$sVyZ {_iV AmhoVM, Am{U Vo Ë`mMdoir
A_yV© l_ åhUyZ Mhm_Ü`o _yë`mÀ`m ê$nmZo gmR>Vhr AmhoV. nU Ho$di
BVŠ`mZo AmVm _cm g_mYmZ hmoV Zmhr. AmVm Ë`mVyZ {_iUmao A_yV© l_ ho
Ë`m l_ eº$sÀ`m _yë`mnojm OmñV AgUo Amdí`H$ Amho. Zmhr Va hm°Q>oc
Q>mH$Ê`mV \$m`Xm H$m`? l_eº$sÀ`m Cn`moJ-_yë`mcm BWo {Vgam EH$ nXa
cm^Vmo. BWo l_eº$sMo Cn`moJ-_yë` AgVo daH$S>-l_m§Mm gmR>m åhUyZ!
{Za{Zamù`m dJu` ñWmZmdê$Z ~KVm, l_eº$ser ˶m§À¶m AgUmè`m
doJdoJù`m ZmË`m§VyZ V`ma hmoUmè`m A§V{d©amoYnyU©-nañna{damoYr Cn`moJ-
_yë`mMo nXa {VÀ`m _yc^yV Cn`moJ-_yë`mda MT>VmV. `m nXam§Mr J„V hmoD$
eH$Vo. l_eº$sEodOr H$m_Jma l_ {dH$VmV Ago åhUVmZm `m {Vgè`m
nXamMr d Xwgè`m nXamMr J„V hmoV AgVo. {~Ja^m§S>dcr H«$`dñVy
CËnmXZm_Ü`o l_eº$sbm Oo ñWmZ d Cn`moJ _yë` AgVo ˶mMr ^m§S>dcr
CËnmXZm_Ü`o l_eº$sÀ`m Agcoë`m ñWmZmer d Cn`moJ-_yë`mer J„V
hmoV AgVo.
2. l_eº$sÀ`m {dH«$sMm AW© H$m`?
{~Ja^m§S>dcr l_m§
l_m§Mr {dH«$s
l_m§Mr {dH«$s d l_eº$sMr {dH«$s `m§_Ü`o Zo_H$m \$aH$ `oWoM Amho. l_eº$s
H«$`dñVy ~ZUo Am{U _mocmZo _Oya ^oQ>Uo `m XmoÝhr JmoîQ>r EH$ ZmhrV.
{~Ja^m§S>dcr g§~§Ym§_Ü`oXoIrc _mocmZo _Oya {_iy eH$VmV d Aem doir Vo
IamoIaM l_ {dH$V AgVmV. Q>o~cmMo CXmhaUM ¿`m. g_Om H$s Vwåhmcm
EH$m gwVmamH$Sy>Z Q>o~c ~ZdyZ ¿`m`Mo Amho. cmHy$S> dJ¡ao gm_mZ Vw_À`mH$S>o
. . . nU H$m_Jma {dH$VmV H$m`? 87

Amho. Vwåhr gwVmamcm ~mocmdVm. H$go, H$moUË`m _mnmMo Q>o~c ~Zdm`Mo Vo


gm§JVm. ^md R>adVm. gwVma AdOmao KoVmo Am{U Q>o~c ~ZdVmo. n¡go KoVmo.
Am{U ì`dhma g§nVmo. BWo IamoIarM gwVmamZo l_ {dH$co hmoVo. AmVm
H$ënZm H$am H$s Vwåhr Q>o~co ~ZdÊ`mMm H$maImZm Q>mH$cm Amho Am{U Vmo
gwVma Ë`m H$maImÝ`mV H$m_Jma ~Zcm Amho. Vwåhr Ë`mcm Q>o~c ~Zdm`cm
gm§JVm; H$go, H$moUË`m àH$maMo, _mnm§Mo Vo gm§JVm. Vmo AdOmao KoVmo, Q>o~co
~ZdVmo d {XdgAIoa (qH$dm _{hZmAIoa) nJmamMo n¡go KoD$Z OmVmo. XmoÝhr
ì`dhma dada gmaIoM {XgVmV Am{U AmVmhr gwVmamZo l_M {dH$co AmhoV
2
Agm ^mg {Z_m©U hmoVmo.
nU `m XmoÝhr ì`dhmam§_Ü`o _hÎdmMo \$aH$ AgVmV. n{hë`m ì`dhmamV
Vwåhr gwVmamcm VwPr nQ>mer AerM Ya, H$adV Ver Yê$ ZH$mog, {~S>r
{H$Vr doi \w§$H$Vmog, BË`mXr H$mhr gm§JÊ`mMm qH$dm Ë`m~Ôc {ZU©` KoÊ`mMm
A{YH$ma Vwåhmcm nmoMV Zmhr. Vwåhr l_eº$sMm l_à{H«$`o_Ü`o H$gm dmna
ìhmdm `mda `m ì`dhmamVyZ Vm~m {_idcocm ZgVmo. `mcCQ> Xþgè`m
ì`dhmam_Ü`o H$m_JmamZo nQ>mer H$er Yamdr, H$adV H$er Yê$ Z`o, {~S>r
{H$Vr doi \w§$H$mdr ho gm§JÊ`mMm Vwåhmcm A{YH$ma AgVmo. H$maU Vwåhr
Ë`mMr l_eº$sM {dH$V KoD$Z Vmã¶mV KoVcocr AgVo. Am{U l_eº$s
åhUOoM IwÔ H$m_Jma Agë`m_wio, l_eº$sMo _yë` XoD$Z Ë`m EH$m
_mUgmcm Vw_À`m BÀN>oà_mUo H$m_ H$am`cm cmdÊ`mMm A{YH$ma Vwåhr
H$_mdcocm AgVmo. l‘ {dH$V Koʶmnojm ho doJio Amho.
l_mgmR>r cmJUmar l_gmYZo
darc XmoÝhr ì`dhmam§_Ü`o daH$S> l_ {Z_m©U H$aUo `m l_eº$sÀ`m {Vgè`m
Cn`moJ-_yë`mcm AmYma^yV Agm EH$ Xþgam \$aH$XoIrc AgVmo. n{hë`m
ì`dhmamV gwVma ñdV:À`m _mcH$sMr AdOmao dm l_gmYZo KoD$Z Amcocm
AgVmo. `mcCQ> Xþgè`m ì`dhmamV AdOmao Vw_À`m _mcH$sMr, Vw_À`m
H$maImÝ`mV AgVmV. l_eº$sÀ`m ê$nmV Vw_À`m Vmã`mV Agcoë`m
H$m_JmamÀ`m hmVmV Vwåhr Vr XoVm; nU Vw_À`m {ZX}eZmImcrM
dmnaÊ`mgmR>r. H$m_Jmam§Zm EH$ {XdgmMo l_ H$aÊ`mgmR>r CnOr{dHo$Mr gmYZo
Amdí`H$ ZgVmV. CnOr{dHo$À`m gmYZm§Zr H$gco l_ H$aUma? Vr Ë`m§À`m
l_eº$sgmR>r Amdí`H$ AgVmV. EH$ {XdgmÀ`m l_m§gmR>r Amdí`H$
88 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AgVmV Vr l_gmYZo, CnOr{dHo$Mr gmYZo ZìhoV. Am{U VrM ˶m§À¶mH$S>o


ZgVmV.
_mŠg©Zo _m§S>coë`m EHo$H$m g§H$ënZo_mJo EH$ EH$ g§nyU© Eo{Vhm{gH$ H$mcI§S>
gm_mdcocm AgVmo. ^m§S>dcr CËnmXZmV l_eº$s hr H«$`dñVy åhUyZ
CncãY AgVo, `m J¥hrVm_mJo EH$ àM§S> Eo{Vhm{gH$ CcWmnmcW XS>cocr
AgVo. darc CXmhaUmdê$Z ho {XgVo H$s H«$`dñVy§À`m ì`dhmamV _mocmZo
l_eº$s CncãY ìhm`Mr Agoc Va l_Umè`m§Mo l_gmYZm§er EH$ doJio
ZmVoXoIrc V`ma ìhmdo cmJVo. H«$`dñVy§À`m ì`dhmam_Ü`o C^o AgyZXoIrc
l_Umè`m§À`m hmVmV l_gmYZo ZgUo Amdí`H$ AgVo. Ë`m§À`mOdi hm
l_gmYZm§Mm A^md {Z_m©U Pmcm H$s ho l_gmYZm§nmgyZ "ñdV§Ì' Pmcoco,
AcJ Ho$co Jococo H$m_Jma l_eº$s hr Amnë`m OdiMr EH$‘od H«$`dñVy
KoD$Z ~mOmamV `oVmV. \$º$ _mocmZo l_ {dH$co Om`Mo AgVrc Va hm
dmñVdmVrc AmYma Amdí`H$ ZgVmo. nU l_eº$s {dH$Ê`mgmR>r Vmo
Amdí`H$ AgVmo, Am{U åhUyZM l_eº$s hr H«$`dñVy ~ZUo ho ñdV:À`m
nm`mda Cä`m AgUmè`m ^m§S>dcemhrMo ì`dÀN>oXH$ cjU AgVo.
l_eº$s H«$`dñVy Ho$ìhm ~ZVo? ^m§S>dcr AW©emór` {dMma l_eº$s `m
H$ënZon`ªV OmD$Z nmoMy eH$V Zmhr. `m_mJo Ë`mÀ`m ñdmV§Í`m{df`rÀ`m
H$ënZm XoIrc Jw§Vcoë`m AgVmV. Aem ^m§S>dcr ñdmV§Í`mcm Xþhoar Yma
AgVo. EH$m ~mOycm ^m§S>dcemhr H«$m§{VH$maH$ nÕVrZo l{_H$dJmªMr
^m§S>dcrnyd© ~§YZo _moSy>Z H$mT>V, Vr _moSy>Z H$mT>Ê`mMm nwañH$ma H$aV `oVo.
doR>, I§S>, Ym{_©H$ A{Yð>mZ Agcoë`m I§S>Ê`m, Jwcm_r Aem ^m§S>dcrnyd©
~§YZm§Mm Vr CÀN>oX H$aVo. ñdmV§Í`, g_Vm Am{U ~§YwËd `m§Mo {ZemU
amodUmè`m \«|$M amÁ`H«$m§Vr_Ü`o {XgUmao ho {VMo H«$m§{VH$maH$ ê$n Amho. nU
Ë`mMdoir ho ñdmV§Í` H«$`dñVy§À`m ì`dhmamMo ñdmV§Í` AgVo, ImOJr
_mcH$sMo ñdmV§Í` AgVo Am{U Vo H«$`dñVy§À`m ì`dhmamMo {Z`§ÌU, ImOJr
_mcH$sMo à^wËdhr àñWm{nV H$aV AgVo. AmVm àË`oH$ Jmoï>rgmR>r Xm_
_moOmdm cmJVmo. H$mhr Var {dH$Ê`mMo ~§YZhr Ë`mMdoir {Z_m©U hmoVo.
^m§S>dcrnyd© ì`dñWoÀ`m nmoQ>mVM Ë`m doin`ªV Xþgarhr EH$ à{H«$`m nwT>o
Jococr AgVo. l_Umao l_gmYZm§nmgyZ VmoS>co Jococo AgVmV. ho H$go hmoVo
`mMm B{Vhmg AmnU Z§Va nmhUma AmhmoV. gÜ`m ho KS>Vo `mMr Zm|X KoUo
BVHo$M Amnë`m Ñï>rZo _hÎdmMo Amho. l_m§VyZ H«$`dñVy {Z_m©U H$ê$Z Ë`m
. . . nU H$m_Jma {dH$VmV H$m`? 89

{dH$mì`mV åhQ>co Va l_gmYZo ZgVmV, Am{U H$mhr Var {dH$ë`m{edm`


CnOr{dHo$Mr gmYZo {_iUma ZgVmV. Aem doir l_Umè`m§Zm Ë`m§À`mOdi
Cacocr EH$_od Jmoï>—l_eº$s—~mOmamV AmUUo ^mJ nS>Vo. H«$`dñVy§À`m
ì`dhmamMo à^wËd, l_gmYZm§nmgyZ Pmcocr \$maH$V, Am{U "_wº$'
~mOmanoR>o_wio l_eº$sÀ`m dmnamdarc Zï> Pmcocr ^m§S>dcrnyd© ~§YZo ho gd©
{_iyZ H$m_JmadJm©cm Amncr l_eº$s {dH$m`cm ^mJ nmS>V AgVmV. hm
àM§S> Eo{Vhm{gH$ ~Xc l‘m§EodOr l‘eº$s {dH$br OmÊ`mÀ`m g§H$ënZoV
gm_mdcocm AgVmo.
Ame`mMo Zo_Ho$ CcQ>o ê$n
l_eº$s hr H«$`dñVy ~ZyZ CncãY hmoUo hm ^m§S>dcr ñdmV§Í`mMmM
Am{dîH$ma Amho. l_eº$sMr hr IaoXr-{dH«$s H$m_Jmam§À`m XaamoOÀ`m
Am`wî`mMm EH$ ^mJ ^m§S>dcXmam§À`m Vmã`mV XoV AgVo; Ë`m§Mo emofU H$aV
AgVo. nU emofU ì`º$ hmoVo Vo _mÌ EH$ Zdo ñdmV§Í` {‘imë¶mÀ¶m ê$nmV.
nydu l{_H$m§Zm Amncr l_eº$s {dH$m`cm Hw$R>o ñdmV§Í¶ hmoVo? ho Zdo
ñdmV§Í` EH$m àH$mao emofUmÀ¶m Ame¶mMo ê$n ~Zcoco AgVo.
hm Ame` d ê$n `m§Mm C\$amQ>m g§~§Y daH$S>-_yë`mcmhr cmJy hmoVmo.
daH$S>-_yë` ho Zâ`mÀ`m ê$nmV ì`º$ hmoVo. dada nmhVm Z\$m åhUOo
^m§S>dcmMm `mo½` _mo~Xcm AgVmo! `m ê$nmÀ`m g§X^m©V H$m`_ ^m§S>dc,
~XcVo ^m§S>dc ho ^oXhr Jm¡U AgVmV; H$maU l_gm_wJ«rÀ`m ê$nmVco H$m`_
^m§S>dc hohr ^m§S>dcXmam§Mo AgVo Am{U H$m_ H$aUmè`m l_eº$sÀ`m
ê$nmVco ~XcVo ^m§S>dchr Ë`m§MoM AgVo. Ë`m§À`m Ñï>rZo Ë`m§Mo EHy$U
^m§S>dcM EH${ÌVnUo H$m_ H$aV AgVo Am{U eodQ>r daH$S>-_yë` Ë`m_YyZ
{ZKVo. Ë`m_wio hr daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mMr eº$s Ë`m§À`m coIr Ë`m§À`m
^m§S>dcmMrM AgVo. àË`jmV _mÌ Ë`m§À`m _yi ^m§S>dcmMo _yë` amIco
OmUo d daH$S>-_yë` {ZKUo hr XmoÝhr H$m`} H$m_Jmam§À`m l_m§À`m _yV© Am{U
A_yV© ñdê$nm§_YyZ nma nmS>cr OmV AgVmV. H$m_Jmam§À`m l_m§Mr hr eº$s
ì`º$ _mÌ hmoV AgVo Vr Z\$m `m ê$nmV ^m§S>dcmMr eº$s åhUyZ,
^m§S>dcXmam§À`m hmVmV Agcoë`m Xþgam AmcoI {JadUmè`m n¡emMr eº$s
åhUyZ!
90 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H«$`dñVy {déÕ _mUyg


eodQ>r l_eº$s `m H«$`dñVy_m\©$V _mUgoM EH$m gmÀ`mV H$m|~cr OmV
AgVmV. ^m§S>dcXmam§gmR>r CncãY Agcocr l_eº$s åhUyZ _mUgoM
Xþgè`mÀ`m Vmã`mV XaamoO {Xcr OmV AgVmV. ho d¡{eîQ>ç l_eº$s `m
EH$_od H«$`dñVyMo AgVo, Am{U `m H«$`dñVyMo {JèhmB©H$hr EH$_od AgVo.
^m§S>dcXmadJm©IoarO l_eº$s `m H«$`dñVycm BVa {JèhmB©H$M ZgVo! BVa
dñVy§à_mUoM _mUgm§Mohr ^m§S>dcemhr H«$¶dñVyV ê$nm§Va H$aV AgVo.
H«$`dñVy åhUyZ BVa H«$`dñVy§À`m nmVirda AmUV AgVo. nU `m "dñVy'
_Ycm _mZdr Ame` Zoh_r ho ~§YZ \$moSy>Z ~mhoa nS>m`Mm à`ËZ H$aV
AgVmo; hm à`ËZ `m H«$`dñVyÀ`m ~m~VrV ^m§S>dcXmam§Zm `oUmè`m
AS>MUtVyZ ì`º$ hmoVmo.
l_eº$s {dH$cr åhUyZ H$mhr l_eº$sÀ`m IaoXr-{dH«$sVë`m AS>MUr g§nV
ZmhrV. H$m§Úm§Mm qH$dm ~Q>mQ>çm§Mm {dH«o$Vm H$m§Xo {dH$Vmo, Vo {JèhmB©H$mÀ`m
hdmcr H$aVmo Am{U Kar OmVmo. Ë`mMm Am{U Ë`m§Zr {dH$coë`m H«$`dñVyMm
g§~§Y g§ncocm AgVmo. H$m_Jma l_eº$s ^m§S>dcXmamÀ`m hdmcr H$ê$Z Hw$R>o
OmUma? Ë`mMr l_eº$s åhUOo Ë`mMo eara—Vmo ñdV:! l_eº$s
^m§S>dcXmamÀ`m hdmcr H$am`Mr Va Ë`mcm ñdV:cm A»IoÀ`m A»IoM
^m§S>dcXmamÀ`m hdmcr H$amdo cmJVo. H$maImÝ`mÀ`m AmV àdoe H$aVo Vo
H$m_JmamMo EH$ A§V{d©amoYnyU© JmR>moS>o. Vo H«$`dñVy ~Zcoco l_eº$sMo
JmR>moS>ohr AgVo d _mUyghr. AS>MU Aer V`ma hmoVo H$s l_eº$s `m
H«$`dñVyMo A{YH$ma Hw$R>o g§nVmV Am{U `m _mUgmMo A{YH$ma Hw$R>o gwê$
hmoVmV ho Hw$R>oM ñnï> ZgVo.
H$m_JmamZo {XdgmV {H$Vr H$m_ H$am`Mo, AmR> Vmg hr Xhm H$s ~mam?
`§ÌmÀ`m [\$aUmè`m nmË`m§_wio Ë`mcm BOm hmoD$ Z`o åhUyZ `§Ìmcm g§ajH$
~gdyZ OmñV ^m§S>dc Jw§VdUo Amdí`H$ Yam`Mo H$s Zmhr? EH$mM ImocrV
drg _mUgo S>m§~ë`m_wio hdm H$m|XQ> d amoJQ> Pmcr Va OmñVrMr Imocr
^mS>çmZo ¿`m`Mr H$m? Ë`mZo nmirda Amë`mda `§Ìo gm\$ H$am`Mr H$m nmir
AJmoXa AYm© Vmg hOa hmoD$Z nmirÀ`m doir _erZ "aoS>r' R>odm`Mo? H$m_
H$aVmZm X_ Im`cm, VaVar AmUm`cm {~S>r AmoT>Ê`mV doi "dm`m'
Kmcdm`Mm H$m? Ë`mcm ~Zdm`bm gm§{JVcocm Om°B§Q> ~oH$ma Amho ho _mhrV
Agoc Va Vmo Om°B§Q> Mm§Jcm ìhmdm åhUyZ OmñV doi Am{U gm_wJ«r Ë`mZo
. . . nU H$m_Jma {dH$VmV H$m`? 91

Kmcm`Mr H$m? Vmo {Z_m©U H$aV Agcoco CËnmXZ {Zén`moJr Amho BVHo$M
Zìho Va Anm`H$maH$ Amho ho _mhrV Agoc Va ho Agco CËnmXZ H$aUo Ë`mZo
Wm§~dm`Mo H$m Zmhr? EH$ Zm XmoZ, AZoH$ "AS>MUr' gVV S>moHo$ da H$mTy>
cmJVmV. H$emÀ`m AmYmao R>adm`Mo ho gJio? H«$`dñVy§À`m {Z`_m§À`m
AmYmao H$s _mUyg åhUyZ, H$s `m g_mOmMm EH$ KQ>H$ åhUyZ, EH$ ZmJ[aH$
åhUyZ?
ho àý C^o ahm`cm EH$Xm gwédmV Pmcr H$s ^m§S>dcemhrMm EH$ doJimM
n¡cy {deof H$ê$Z nwT>o `oVmo. hm n¡cy àH$fm©Zo àW_ nwT>o `oVmo Vmo `m `mXrVë`m
n{hë`m àýmdê$Z. H$m_mÀ`m {XdgmVco H$m_mMo Vmg {H$Vr? Mma Vmg, ghm
Vmg, AmR> Vmg, ~mam Vmg H$s AmUIr H$mhr? Am{U H$m§? `m àýmcm CÎma
H$go d H$moUVo {_iVo ho nwT>À`m àH$aUmV nmhÿ.

1
BWo hohr Z_yX H$aUo Amdí`H$ Amho H$s àñVwV coIH$mÀ`m ZOaoVyZhr hr Jmoï>
n{hë`m dmMZmV {ZgQ>cocr hmoVr, `m d AZoH$ BVa "ZOaMwH$m§~Ôc' àñVwV
coIH$ ñdmZw^dmVyZ ~mocVmo Amho.
2
l_eº$sEodOr l_ {dH$co OmVmV Agm {dMma V`ma ìhm`cm AmUIr EH$
_hÎdmMm AmYmaXoIrc AgVmo. hm AmYma l_eº$sÀ`m IaoXr{dH«$sÀ`m Img
nÕVrV V`ma hmoVmo. l_eº$s H$m_Jma Zoh_rM CYmarda {dH$VmV. H$m_Jma
AJmoXa ñdV:Mr l_eº$s {d{eï> H$mimgmR>r (EH$ {Xdg, EH$ AmR>dS>m qH$dm
EH$ _{hZm B.) ^m§S>dcXmam§À`m Vmã`mV XoVmo, Ë`mcm Vr dmnê$ XoVmo d Z§Va {VMo
_yë` Ë`mcm {_iVo. Zmoìh|~aMo doVZ {S>g|~a_Ü`o {Xco OmVo. l_eº$s hr EH$_od
H«$`dñVy Amho H$s {OMr {dH«$s hr An[ahm`©nUo CYmardaM hmoVo! Ë`m_wio Ooìhm
H$m_JmamÀ`m hmVmV doVZ nS>Vo Voìhm Ë`mAmYrM l_ H$mT>co Jococo AgVmV.
gmh{OH$M AJmoXaÀ`m Vmã`mnojm (^m§S>dcXmam§À`m d H$m_Jmam§À`mhr _Zmda)
R>gVo Vo hoM H$s Ë`mZo l_ {Xco, n¡go KoVco! `m CYmarMm Vm~S>Vmo~rMm \$m`Xm
åhUOo {VÀ`m_wio _mcH$mÀ`m M¸$ dmMUmè`m n¡emÀ`m ê$nmVcm \$m`Xm. hm
XoIrc H$mhr ZJÊ` ZgVmo. EImÚm ^m§S>dcXmamÀ`m H$maImÝ`mV 500 é. Xa_hm
nJmamda 200 H$m_Jma am~V AgVrc Va amoIrMm ì`dhma H$aÊ`mgmR>r Ë`mcm Oo
92 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

^m§S>dc hmVmda R>odmdo cmJUma AgVo Ë`mdarc dmMcoë`m ^m§S>dbmda 18%


XamZo ì`mOmÀ`m ê$nmV gai VrZ H$m_Jmam§Mo doVZ gwQ>Vo!
6. {Zìdi daH$S> ‘yë¶: {XdgmVco H$m_mMo
Vmg {H$Vr?

AmO `m àíZmMo CÎma "ñdm^m{dH$nUo'M {Xco OmVo—AWm©VM AmR> Vmg.


àË`jmV Hw$R>o 10 Va Hw$R>o 12 Vmghr H$m_ KoVco OmV Agoc. nU H$m_mMo
Vmg {H$Vr AgmdoV, åhQ>co H$s AmO Amnë`mH$S>o AmngyH$ Vm|S>r `oUmao CÎma
åhUOo 8 Vmg. Am{U `mcm H$maU \°$ŠQ>ar A°ŠQ>. AmVm hm H$m`Xm ~hþg§»`
H$m_Jmam§Zm ^maVmV _wimV cmJyM hmoV Zmhr Vr Jmoï> gmoS>m. qH$dm {OWo Vmo
cmJy hmoVmo {VWohr AmoìhaQ>mB©_, ñàoS>Amoìha Am{U AndmXmË_H$ H$c_m§Mm
dmna hmoD$Z Vmo Ymã`mda ~gdcm OmD$ eH$Vmo d OmVmo hohr gmoS>m. qH$dm
{H$Ë`oH$m§À`m _Zm_Ü`o, chmZ CÚmoJY§Úm§_Ü`o d eoVr_Ü`o Agm H$m`Xm
am~dcm Va nadS>oc H$m Am{U nadS>V Zgoc Var Vmo am~dm`Mm H$m, `m
e§Ho$Mm _YyZ _YyZ CR>Umam eyihr ~mOycm R>ody `m. EH$ _mÌ Iao, H$s
H$m_mMo Vmg åhUOo 8 Vmg Aer, {ZXmZ Vo AmR>M AgmdoV Aer gmh{OH$
g_O AmO gd©Ì V`ma Pmcr Amho.
nU hm "8 Vmg' hm OmXÿMm AmH$S>m Amcm Hw$Ry>Z? "\°$ŠQ>ar A°ŠQ>_YyZ' ho `m
àýmMo CÎma, {ZXmZ dada nmhVm Var, H«$`ñVy§À`m {Z`_mda AmYmacoco Zmhr.
_JmMÀ`m CXmhaUmVë`m Q>o~cmMo _yë` åhUOo 14 l_Vmg ho H$mhr
Hw$R>ë`mhr gaH$mar H$m`ÚmÀ`m H$c_mà_mUo R>acoco ZìhVo. Vo R>aco hmoVo Vo
94 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Am{W©H$ ~m~tdê$Z—A_wH$ BVŠ`m gm_m{OH$ l_m§Zr Ë`m H«$`dñVy§Mo ê$n


KoVë`m_wio. Voìhm H$m_mMo Vmg {H$Vr `mMm \°$ŠQ>ar A°ŠQ>Mr H$c_o ZOaoAmS>
H$ê$Z H$m` AW© {ZKVmo, H$m_mMo {Xdg {H$Vr R>aVmV, ho Amnë`mcm
nhm`cm nm{hOo.
Xþgè`m EH$m nÕVrZo AmnU hm àý _m§S>m`Mm à`ËZ H$ê$. {XdgmÀ`m
H$m_mÀ`m Vmgm§Mo {MÌ AmnU EH$m gai aofoZo XmIdy`m Am{U {VMr cm§~r
hr l_Vmg XmIdVo Ago Yê$`m. Vgo Ho$co Va Amnë`mcm Imcrc {MÌ
{Xgoc.
A ~ H$
AH$ = {XdgmVco EHy$U H$m_mMo Vmg =?
A~ = Amdí`H$ l_H$mi = l_eº$sMo _yë`
~H$ = daH$S> _yë` =?
{MÌmVë`m `m aofo~Ôc EH$ Jmoï> ñnï> Amho. "H$' hm q~Xÿ "A' Am{U "~'
À`m _Ü`o Agy eH$V Zmhr. H$maU Vgo Pmco Va daH$S>-_yë` Hw$R>co?
l_eº$sMo _yë` {ZpíMV Pmcoco Amho Ago Yaco åhUOo "A~' hr cm§~r
{ZpíMV Pmcr. "A~'À`m ncrH$S>o XoIrc H$m_mMo Vmg dmT>dÊ`mMm
A{YH$ma ^m§S>dcXmamcm Amho. `m A{YH$mam_wioM Va Ë`mcm "~H$' BVHo$
daH$S>-_yë` {_iy eH$Vo. nU Vo OmñVrVOmñV {H$Vr Agy eH$Vo?
l_eº$sÀ`m Cn`moJmcm H$m` _`m©Xm AmhoV?
H«$`dñVy§Mm A{YH$ma : l_eº$sMm "_wº$ Cn`moJ
\°$ŠQ>ar A°ŠQ>gmaIo H$m`Xo ~mOycm R>odco Va CaUmè`m _wº$ ñnY}_Ü`o
H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Zm AZwgê$Z {_iUmao `m àýmMo CÎma ñnï> AgVo—eŠ`
{VVH$m Cn`moJ. ^m§S>dcXmamZo cmoI§S> {dH$V KoVcoco AgVo. H«$`dñVy§À`m
{Z`_m§Zwgma Ë`mÀ`m VwH$S>çm AZ² VwH$S>çmMm Cn`moJ nyU©nUo l_à{H«$`oV
H$aÊ`mMm Ë`mcm A{YH$ma AgVmo. AJXr Ë`mà_mUoM EH$ {XdgmÀ`m
l_eº$sMm Cn`moJ H$aÊ`mMm Ë`mcm A{YH$ma nmoMVmo. _mŠg©À¶m "H°${nQ>c'
`m J«§Wm‘ܶo H$m_mÀ`m Vmgm§da gmR> nmZr àH$aU Amho. B§½c§S>_Yrc gaH$mar
nmhÊ`m§À`m XñVEodOm§dê$Z l‘eº$sÀ¶m ‘wº$ Cn¶moJmVyZ H$m` {ZKVo `mMr
19ì`m eVH$mVrc ~mb ‘Owam§Mr AZoH$ CXmhaUo ˶m àH$aUm_Ü`o ‘m³g©
XoVmo. Ë`mVrc Ho$di H$mhr _mgcodmB©H$ CXmhaUo AmnU `m {R>H$mUr nmhÿ`m.
{Zìdi daH$S> ‘yë¶: {XdgmVco H$m_mMo Vmg {H$Vr? 95

ZD$ df} d`mÀ`m {dë`_ dwS>Zo Vmo 7 df} 10 _{hZo d`mMm AgVmZm
H$m_mcm gwédmV Ho$cr. Vmo gH$mir 6 dmOVm H$m_da éOy hmoB© d amÌr 9
dmOon`ªV AmR>dS>çmVco ghm {Xdg H$m_ H$ar.
~mam df} d`mMm _ao gm§JVmo, "_r gH$mir ghm dmOVm éOy hmoVmo.
H$YrH$Yr nhmQ>o Mma dmOVm. _r Jocr amÌ^a gH$mir ghm dmOon`ªV H$m_
Ho$co. Ë`mÀ`m AmXë`m amÌrnmgyZ _r Pmoncocmo Zmhr ... amÌr H$m_
H$aÊ`m~Ôc OmñVr n¡go {_iV ZmhrV. _r Joë`m AmR>dS>çmV XmoZ amÌr
H$m_ Ho$co.'
cmBQ>~moZ© gm§JVmo, "_r 13 dfmªMm Amho. Joë`m {hdmù`mV Amåhr amÌr
ZD$n`ªV H$m_ H$aV Agy, Ë`m AJmoXaÀ`m {hdmù`mV amÌr Xhmn`ªV.
Joë`m {hdmù`mV nm`mdaÀ`m gwOo_wio _r amoO amÌr aS>V Ago.'
Or. A°ßgS>oZ åhUVmo, "hm _mPm _wcJm ... Ooìhm hm 7 dfmªMm hmoVm
Voìhm _r Ë`mcm nmR>rda KmcyZ ~\$m©VyZ H$m_mda ZoB© Am{U ... AZoH$Xm
Vmo _erZnmer C^m AgVmZmM _r dmHy$Z Ë`mcm ^adV Ago, H$maU Vmo
_erZ gmoSy>hr eH$V Zgo qH$dm Wm§~dyhr eH$V Zgo.'
crM gm§JVmo, "Joë`m {hdmù`mV 19 n¡H$s 6 _wcr A{Vl_m§_wio AmOmar
nSy>Z H$m_mda `oD$ eH$ë`m ZmhrV. Ë`m§Zm OmJo R>odÊ`mgmR>r _cm
Ë`m§À`mda gVV AmoaS>mdo cmJo.'
H$m_Jmam§À`m Am`wî`mMr "_wº$' CYinÅ>r
cmoI§S>mÀ`m Cn`moJmcm Ë`mÀ`m Z¡g{J©H$ JwUY_m©Mr KmcyZ {Xcocr ñnï>
_`m©Xm AgVo. d {VÀ`mV ~Xc hmoD$ eH$V Zmhr. EH$ Q>Z cmoI§S>mVyZ {H$Vr
dñVy V`ma hmoVrc Vo AJXr ñnï> d R>acoco AgVo. `mCcQ> _mUyg hm
{ZgJ©V: EH$ A{Ve` {MdQ> àmUr Amho. à{VHy$c n[apñWVrer Pw§O XoD$Z,
cd{MH$nUo, Amnë`m emar[aH$ eº$sMm H$_rOmñV dmna H$arV {ZH$amZo
cTy>Z n[apñWVrda _mV H$aÊ`mMr Ë`mMr j_Vm AmíM`©H$maH$ AgVo. AZoH$
Z¡g{J©H$ Am{U emar[aH$ AmnÎmt_YyZ {Od§V naV Amcoë`m _mUgm§À`m
{MÎmWamaH$ gË`H$Wm `m H$mën{ZH$ H$Wm§nojmhr AX²^wV AgVmV.
_mUgm§À`m `m {MdQ>nUmcm ^m§S>dcemhr_Ü`o EH$ C\$amQ>m AW© `oVmo.
l_eº$s `m H«$`dñVyMm eŠ` {VVH$m Cn`moJ ^m§S>dcXmamZo H$ê$Z KoUo
åhUOo H$m_Jmam§À`m `m {MdQ>nUmMr A§V nmhUmar EH$ AmnÎmrM ~ZVo! `m
‘wº$ Cn¶moJmMo XÿaJm_r n[aUm_hr _mŠg© XñVEodOm§dê$Z CX²Y¥V H$aVmo.
96 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

1863 gmcr {MZr_mVrMr ^m§S>r ~ZdUmè`m H$maImÝ`m§_Yrc H$m_Jmam§~Ôc


S>m°. Amc}O åhUVmV, "Vo C§MrZo IwaQ>coco AgVmV. Ë`m§Mo eara ~oS>m¡c AgVo
Am{U N>mVr InmQ>r Jococr AgVo. Vo AH$mcr åhmVmao hmoVmV Am{U Ë`m§Mr
Am`w_©`m©Xm {ZpíMVM H$_r AgVo. Vo Xå`mZo nN>mS>coco AgVmV Am{U
Ë`m§À`m earamV aº$ H$_r AgVo ... doimodoir AnMZmÀ`m, _yÌqnS>mÀ`m,
`H¥$VmÀ`m {dH$mam§Mm Ë`m§À`mda gmVË`mZo d Vrd«VoZo h„m hmoVmo. ... na§Vw
gd© amoJm§_Ü`o Ý`w_mo{Z`m, j`, ~«m±H$m`{Q>g d X_m BË`mXr N>mVrÀ`m
{dH$mam§Zr Vo OmñV cdH$a nN>mS>co OmVmV. EH$ Omo amoJ Ë`m§À`mV {deof
AmT>iyZ `oVmo Vmo åhUOo Á`mcm "^m§S>rdmë`m§Mm X_m' qH$dm "^m§S>rdmë`m§Mm
j`' AgoM åhUVmV. {MZr_mVrMr ^m§S>r ~ZdUmè`m§n¡H$s XmoZ V¥Vr`m§e
cmoH$m§Zm _UHo$, hmS>o qH$dm earamMo BVa ^mJ `m§À`m j`mMr ^mdZm hmoVo.'
BË`mXr.
Am{U Ë`mM dfu \o$am§S> hm cmoH$n«{V{ZYr B§p½ce cmoH$g^oV åhUVmo,
"H$mnS>{JaÊ`m§Mm Y§Xm (B§½c§S>_Ü`o) VrZ {nT>çm OwZm Amho Am{U _cm dmQ>Vo
H$s AmnU {Z:e§H$nUo Ago åhUy eH$Vmo H$s `m H$mimV (`m Y§ÚmZo)
\°$ŠQ>arH$m_Jmam§À`m ZD$ {nT>çm IV_² Ho$ë`m AmhoV.'
_mŠg©À`m H$m_mÀ`m Vmgmdarc àH$aUmVë`m CXmhaUm§Mm hm Ho$di _mgcm
Pmcm. hr gd© CXmhaUo 19ì`m eVH$mÀ`m _Ü`mdarc B§½c§S>_Yrc CXmhaUo
AmhoV d AZoH$ CXmhaUo ~mc-H$m_Jmam§Mr AmhoV. Aer Ajae: eoH$S>mo
CXmhaUo `m àH$aUm_Ü`o gmnS>VmV. Am{U Ë`mVyZ H$m_mer g§~§{YV
OdiOdi EH$hr n¡cy gwQ>V Zmhr. Aem `m n[apñWVrVhr `oWo gº$sZo
Y_©àdMZ EoH$m`cm cmdUmao AmhoV, WmoS>o Ceram H$m_mda Amco Va MT>Ë`m
^mOUrZo nJma H$mnUmao AmhoV. KamnmgyZ H$m_mda `oÊ`mMm doi Yê$Z
H$m_JmamMm EHy$U doi {H$Vr OmVmo Vo XmIdUmar CXmhaUo AmhoV. gwQ>rÀ`m
{XdgmMo H$m` hmoVo, PmonoMo H$m` hmoVo ho XmIdUmè`m ~mocŠ`m _wcmIVr
AmhoV. Am{U Á`m§Mo dmT>Ê`mMo d` A{dlm§V H$m_mÀ`m MaH$mV CX²ÜdñV
hmoVo Ë`m§À`m _mZ{gH$Voda, ~wÕrÀ`m Hw$dVrda H$m` n[aUm_ hmoVmo ho
XmIdUmar àýmoÎmaoXoIrc AmhoV. hr gd© CXmhaUo IwÔ B§p½ce \°$ŠQ>ar
BÝñnoŠQ>am§À`m Am{U gaH$mar Ahdmcm§À`m XñVEodOmVyZ KoVcocr AmhoV.
Am{U eodQ>r hr gd© n[apñWVr H$ï>H$è`m§À`m {hVmMr, `mo½` n[apñWVr H$er
{Zìdi daH$S> ‘yë¶: {XdgmVco H$m_mMo Vmg {H$Vr? 97

Amho ho gm§JUmè`m Ë`m H$miÀ`m ^m§S>dcr g_W©Zm§Mohr _mgco Ë`m~amo~aM


AmhoV.
B{Vhmg : H$m_Jmam§À`m d ^m§S>dcr AW©emómÀ`m Ñï>rVyZ
ho àH$aU dmMVmZm AJXr {ZJaJÅ> _ZXoIrc gwÞ hmoVo. nU AW©emñÌmÀ`m
_ycVÎdm§Mr MMm© H$aUmè`m àñWm{nV coIH$m§À`m àM{cV nwñVH$m§_Ü`o hm
_OHy$a ~gV Zmhr. H$maU? EH$Va hm OwZm B{Vhmg Pmcm; AmVm
^m§S>dcemhr {H$Vr Var gwYmacr Amho! Agm `m coIH$m§Mm g_O AgVmo.
Am{U Xþgao åhUOo `m gJù`m n[apñWVrer AW©emómVrc _ycVÎdm§Mm H$mhr
g§~§Y Amho Ago Ë`m§Zm dmQ>V ZgVo. ho XmoÝhr g_O AË`§V J¡a AmhoV.
H$m_m§À`m Vmgm§~m~V _mŠg©Zo dU©Z Ho$cocr hr n[apñWVr AOyZ B{VhmgO_m
Pmcocr Zmhr. ^maVmÀ`m ~m~VrV Va ZmhrM Zmhr. {edH$mer_Yco emo^oÀ`m
Xmê$Mo H$maImZo, _Ü`o àXoem_Yë`m ImUr, {ZnmUrÀ`m V§~mIy H$m_Jmam§Mr
"A§YoaZJar", nmQ>rdaÀ`m nopÝgcr {OWyZ `oVmV Vo ñcoQ>Mo H$maImZo,
Mm_S>çmÀ`m dñVy ~ZdUmao H$maImZo hr ~mc_Owam§~ÔcMr \$º$ H$mhr
R>iH$, à{gÕr {_imcocr CXmhaUo Pmcr. nU ~m§YH$m_ H$m_Jmam§À`m
Q>moù`m, h§Jm_r H$maImZo, cKwCÚmoJ, J¥hCÚmoJ Am{U eoVr `m§gma»`m
joÌm§_Ü`o H$m_mÀ`m Vmgm§~ÔcMr EH$§Xa n[apñWVr 19ì`m eVH$mVë`m
B§p½ce H$m_Jmam§À`m n[apñWVrnojm AmOhr JwUmË_H$arË`m \$maer doJir
Zmhr. Am{U _moR>çm H$maImÝ`m§_Ü`o XoIrc _w»` CËnmXZmÀ`m H$m_mÀ`m
diMUrcm, AdVr^modVr hr n[apñWVr h_Img gmnS>Vo. (`mMo gmYo d
nQ>H$Z cjmV `oD$ eH$Umao CXmhaU åhUOo Aem ~hþVoH$ H$maImÝ`m§À`m
H±$Q>rZ_Yco H$m_Jma.) Ho$di B{Vhmg åhUyZ ho àH$aU {ZH$mcmV H$mT>Vm `oV
Zmhr.
Xþgao åhUOo ^m§S>dcr ì`dñWo~ÔcMo EH$ _yc^yV gyÌ `m H$m_mÀ`m Vmgm§À`m
àH$aUm_Ü`o A§V^y©V Amho. Ë`m H$mimVë`m H$m_Jmam§À`m A_mZwf XS>nUwH$sMo
_mŠg© Amnë`m {ddoMZm_Ü`o dU©Z H$aV AmhoM, nU Ho$di VodT>oM Vmo
H$aVmo Amho Ago Zmhr. Vmo ho XoIrc åhUV Amho H$s Omon`ªV BVa
H«$`dñVy§À`m J«mhH${dH«o$Ë`mà_mUoM ^m§S>dcXma Am{U H$m_Jma ho Ho$di
d¡`{º$H$ ñdmV§Í`mÀ`m Omoamda, ì`º$s åhUyZ, "_wº$' ñnY}V EH$_oH$m§g_moa
C^o amhVmV Voìhm AQ>inUo hr A_mZwf n[apñWVr {Z_m©U hmoVo; l_eº$sMm
98 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

hm {Za§Hw$e, _Z_mZr dmna qH$dm Xþgè`m eãXm§V åhUOo H$m_Jmam§À`m


Am`wî`mMr hdr Ver ZmgmS>r, "_wº$' CYinÅ>r {Z_m©U hmoVo. Am{U _mŠg©
hogwÕm åhUV Amho H$s l_eº$sMm hm _Z_mZr dmna Ogm H«$`dñVy§À`m
{Z`_m§Mm AmYma KoD$Z hmoV AgVmo VgoM Vmo H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Mm H$gm
^§J H$aVmo hoXoIrc H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Mm AmYma KoD$ZM XmIdVm `oVo;
\$º$ BVHo$M H$s ho ^m§S>dcXmam§H$Sy>Z Ho$co OmV Zmhr Va H$m_Jmam§H$Sy>Z Ho$co
OmVo.
H$m_Jmam§À`m H«$`dñVyMr H¡${{\\$`V
H$maImÝ`mVë`m `§ÌmÀ`m KaKamQ>rÀ`m da AmdmO MT>dyZ OUy H$m_Jma
^m§S>dcXmamcm åhUy cmJVmV H$s ~m~mao, Vwcm _mUgm§Mr, Ë`m§À`m
A{YH$mamMr ^mfm H$iV Zmhr. Amåhm§cm Pmon {_iV Zmhr, {dlm§Vr {_iV
Zmhr, Am_Mr {dMmaeº$s _macr OmVo Amho; {Za{Zamio amoJ Amåhm§cm
nN>mS>V AmhoV. `m gdmª_wio VwÂ`m XJS>r Mohè`mdaMr EH$ aoKXoIrc
hccocr Zmhr. CcQ> Vy Ë`mMo g_W©ZM H$aVmog. R>rH$ Amho Va, Vwcm BVa
Hw$R>cohr {Z`_ H$iV ZmhrV, Voìhm AmnU H«$`dñVy§À`m {Z`_mÀ`m AmYmaoM
~mocy.
Am{U H$m_Jma nwT>o åhUVmV,
Amåhr Vwcm Am_Mr EH$ {XdgmMr l_eº$s {dH$cr. `mMm AW© H$m`? Ago
Yê$ H$s Am_Mo CËnmXH$ l_m§Mo Am`wî` {H$_mZ 30 df} Amho. Vgo Yaco Va
_r Vwcm EH$ H$m_mMm {Xdg {dHy$Z _mÂ`m Am`wî`mMm 1/(30  365)
BVH$m qH$dm gw_mao AH$am hOmamdm {hñgm {dH$cm Amho. nU Vy Or _Z_mZr
Mmcdcr Amhog Ë`m_Ü`o Vy \$º$ VodT>mM {hñgm dmnaVmo Amhog H$m? Iao
Va Amåhm§cm Pmon, {dlm§Vr ZmH$mê$Z Vy Am_Mo Am`wî` OmñV doJmZo Icmg
H$aVmo`g. B§p½ce nmc©_|Q>_Ü`o Vmo \o$am§S> åhUmcm Ë`mà_mUo Vy VrZ
{nT>çm§À`m H$mimVM Am_À`m ZD$ {nT>çm Icmg Ho$ë`mg. åhUOo Am_À`m
Am`wî`mcm Vy H$mÌr cmdcrg d Vo AmVm Xhm dfmªda Amco; åhUOoM Vy
_mÂ`m Am`wî`mMm 1/(10  365) BVH$m qH$dm gw_mao VrZ hOma gmVeodm
^mJ dmnacmg. nU ho H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUoM J¡a Amho. H$moUVm
cmoI§S>mMm ì`mnmar Vwcm EH$ {H$cmo cmoI§S>mÀ`m ZmdmImcr VrZ {H$cmo
cmoI§S> dmnê$ XoB©c? H$m_mMo Vmg Vwcm AgoM R>odco nm{hOoV H$s Vy
{Zìdi daH$S> ‘yë¶: {XdgmVco H$m_mMo Vmg {H$Vr? 99

{OVŠ`m l_eº$sMm H$ama Ho$cm`g {VVH$sM Vy dmnaerc. _mPo Vrg dfmªMo


CËnmXH$ Am`wî` H$_r hmoVm H$m_m Z`o.
Am{U h¸$mcm h¸$ [^S>VmV
nU H$m_Jmam§Mr hr ~mOy H«$`dñVy§À`m {Z`_mcm Yê$Z Agcr åhUyZ H$m`
Pmco? ^m§S>dcXmam§À`m ~mOyZohr H«$`dñVy§MoM {Z`_ C^o AgVmV! Vo åhUy
eH$VmV H$s ho Am`wî` dJ¡ao WmoVm§S> Amho. Vwåhr Vw_Mr l_eº$s EH$
{XdgmgmR>r _mÂ`m Vmã`mV {Xcr AmhoV. EH$m {Xdgm_Ü`o Vr eŠ` {VVH$s
dmnaÊ`mMm H«$`dñVy§À`mM {Z`_mà_mUo _cm A{YH$ma Amho. XmoÝhr ~mOy
Amnmnco h¸$ _m§S>V AgVmV d XmoÝhr ~mOy H«$`dñVy§À`mM {Z`_m§Mm AmYma
KoV AgVmV!
Ooìhm h¸$mcm h¸$ {^S>VmV Voìhm Ë`m PJS>çmMm {ZH$mc \$º$ eº$sÀ`m
Omoamda hmoD$ eH$Vmo. EH$ g§Kf© gwê$ hmoVmo. EH$m ~mOycm ^m§S>dcXma dJ©
Am{U Xþgè¶m ~mOycm H$m_Jma dJ©. `m dJ©g§Kfm©VyZ eodQ>r H$m_mMo Vmg
R>aVmV. Am{U H$m_Jmam§Zm hr H$_mB© H$aUo d¡`{º$H$ ^m§S>UmVyZ eŠ` ZgVo.
Vo Amnco gm_y{hH$ ~i Ë`m_mJo cmdVmV. XmoÝhr ~mOy§Zr gm_y{hH$ ~i C^o
Ho$coco AgVo. Ë`mVyZ H$m_mMo Vmg {H$Vr AgmdoV `m~ÔcMo H$m`Xo H$m_Jma
qOHy$Z KoVmV, Ë`m~Ôc OZ_V V`ma H$aVmV. àË`jmV H$m_mMo Vmg EImÚm
{R>H$mUr {H$Vr AgVrc ho _mÌ eodQ>r `m eº$s¨À`m Ë`m {R>H$mUÀ`m
g§VwcZmdaM R>aVo. {OWo H$m_Jma Ag§K{Q>V AgVmV qH$dm Ë`m§Mo ~i H$_r
nS>Vo {VWo H$m_mMo Vmghr dmT>VmV.
BVa H«$`dñVy§À`m J«mhH$-{dH«o$Ë`m§_Ü`o hmoVo Ver Ho$di "ñnYm©' l_eº$sMo
J«mhH$ AgUmao ^m§S>dcXma d {VMo {dH«o$Vo H$m_Jma `m§À`m_Ü`o hmoV Zmhr.
Ho$di ~mOmanoR>oVë`m ñnY}VyZ `m H«$`dñVycm _yë`mMo {Z`_ cmJy hmoV
ZmhrV. H$m_Jmam§Zm Amncr l_eº$s H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUo {dH$m`Mr
Pmcr Va Ë`mgmR>rM ^m§S>dcXmadJm©{déÕ dJ©g§Kf© Amdí`H$ R>aVmo. hm
dJ©g§Kf© Oam {T>cm Pmcm H$s Ë`mMm AW© hmoVmo ^m§S>dcXmam§Zr H$m_Jmam§À`m
Am`wî`mMr Ho$cocr A{Z~ªY, _Z_mZr CYinÅ>r. WmoS>Š`mV ^m§S>dcr
AW©ì`dñWo_Ü`o l_eº$sgH$Q> gd© dñVy§Zm H«$`dñVy§Mo {Z`_ cmJy ìhm`Mo
AgVrc Va H$m_Jmam§Mm ^m§S>dcXmam{dê$ÕMm dJ©g§Kf© hm An[ahm`© R>aVmo.
`m dJ©g§Kfm©Mo Xþgao d¡{eîQ>ç hohr AgVo H$s hm g§Kf© H$m_Jmam§À`m
100 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H«$`dñVy§À`m A{YH$mamMo g§ajH$ hË`ma XoIrc AgVmo. ^m§S>dcXmamÀ`m


{nidUwH$sMm aoQ>m amoIÊ`mgmR>r ho eñÌ {Z_m©U hmoVo. `m g§Kfm©Mo {Vgao
d¡{eîQ>ç ho AgVo H$s EH$m ~mOycm ^m§S>dcXma Ë`m§À`m g_W©ZmVyZ
l_eº$scm H$m§Xo, ~Q>mQ>o, cmoI§S> `m BVa H«$`dñVy§À`m OmoS>rcm ~gdV
AgVmV. l_eº$s åhUOo IwÔ {Od§V _mUyg ho dmñVd Ë`m§À`m Ñï>rZo Jm¡U
AgVo. Va Xþgè`m ~mOycm l_eº$sÀ`m ê$nmV H$m_Jma ñdV:M C^o
Agë`m_wio Vo l_eº$sMo ‘mUygnUmMo d¡{eîQ>ç OnV AgVmV. Ë`m§Mr
_mJUr hr Ë`m_wio AmnmoAmnM ñdV:À`m Am`wî`mMo _mZdrnU OVZ
H$aÊ`mMr _mJUr AgVo, Vo A~m{YV amIco Omdo Aer _mJUr AgVo. EH$m
~mOyMo g_W©Z _mUgm§Zm _mUygnUmnmgyZ VmoS>V AgVo Va Xþgao OmoS>rV
AgVo!
Ë`m_wio l_eº$sÀ`m IaoXr-{dH«$sdê$Z hmoUmè`m `m "ñnY}Mm' \$º$
~mOmanoR>oV {ZU©` cmJy eH$V Zmhr. hr ñnYm© gVV ~mOmanoR>oÀ`m H$jm
Amocm§Sy>Z g_mOH$maUmÀ`m-amOH$maUmÀ`m joÌmV Amog§S>V amhVo. Amnmnco
A{YH$ma Am{U g_W©Zo KoD$Z ho `wÕ Ioico OmVo Vo cmoH$m§g_moa. Ë`mVyZ
{Z_m©U hmoVmV Vo \°$ŠQ>ar A°ŠQ>gmaIo H$m`Xo. l_eº$scm H«$`dñVy§Mo
A{YH$maXoIrc cm^VmV, _mÝ` hmoVmV Vo amOH$maUmVyZ Am{U ho _mÝ`
Pmcoco A{YH$ma àË`jmV {_idÊ`mgmR>rXoIrc hm dJ©g§Kf© Am{U ho
amOH$maU gVV Mmcy amhVo. l_eº$sÀ`m IaoXr-{dH«$sVyZ Ho$di J«mhH$-
{dH«o$Vm ho {~ZMohè`mMo g§~§Y ~m§Yco OmV ZgVmV Va {niUmè`m Am{U
{nië`m OmUmè`m dJmª_Yco g§~§Y ~m§Yco OmV AgVmV. Am{U Ë`m_wio
"l_eº$s'À`m IaoXr-{dH«$s^modVmcMr ñnYm© hr BVa Hw$R>ë`mhr H«$`dñVynojm
doJù`m àH$mao ì`º$ hmoVo. EH$m CJ« dJ©g§Kfm©À`m Aì`mhV MmcUmè`m ñnï>
àdmhmÀ`m ê$nmV Vr ì`º$ hmooVo.
l_eº$sÀ`m d¡{eîQ>çm§~ÔcMo ho _yc^yV _wÔo ^m§S>dcr AW©emñÌmÀ`m
JmdrXoIrc ZgVmV. {deofV: H$m_mÀ`m Vmgm§darc _mŠg©À`m gmR> nmZr
àH$aUmV A§V^y©V Agcoco _wÔo. Vo ^m§S>dcr AW©emñÌmÀ`m nwñVH$mV gmnS>V
ZmhrV. H$m_JmaMidirÀ`m qH$dm "H$m_Jma àýmÀ`m' Aä`mgmcm Am{U
B{Vhmgmcm dm{hcoco EImXo ^m§S>dcr nwñVH$ H$m_mÀ`m Vmgm§Mm Ë`m§À`m
nÕVrZo g_mMmahr KoVo. nU ^m§S>dcr AW©VÁkm§Zm ho _wÔo AW©emómÀ`m
_yc^yV ~¡R>H$sMm H$YrM ^mJ dmQ>V ZmhrV. H$maU Ë`m§À`m Ñï>rZo l_ {dH$co
{Zìdi daH$S> ‘yë¶: {XdgmVco H$m_mMo Vmg {H$Vr? 101

H$m` qH$dm H$m§Xo-~Q>mQ>o {dH$co H$m` Hw$Urhr Omon`ªV H«$`dñVy {dH$V AgVo
Vmon`ªV H$emV H$mhrM \$aH$ nS>V ZgVmo. Ë`m§À`m Ñï>rZo gd© H«$`dñVy§Zm
g_mZnUo VoM {Z`_ cmJVmV. l_ `m ZmdmImcr H$m_Jmam§Zr Or H«$`dñVy
{dH$cr {VÀ`mV BVa gd© H«$`dñVy§nojm Vgo doJio H$mhrM ZgVo. Ogo H$m§Xo
~Q>mQ>çm§nmgyZ doJio AgVmV, cmoI§S>mnmgyZ doJio AgVmV VgoM l_ `m
ZmdmImcr {dH$cr OmUmar hr H«$`dñVy BVa H«$`dñVy§nmgyZ doJir AgVo
BVHo$M! gd© H«$`dñVy§_Yë`m ñdm^m{dH$ doJdoJionUmncrH$S>o H$m_Jmam§Zr
{dH$coë`m H«$`dñVycm ^m§S>dcr AW©emñÌkm§À`m Ñï>rZo H$mhr doJio d¡{eîQ>ç
ZgVo. qH$dm WmoS>Š`mV åhUOo l_eº$s `m {Od§V H«$`dñVyMr g§H$ënZmM
Ë`m§À`m AmH$cZmncrH$S>Mr AgVo.
H$m_Jmam§Zr {XdgmVë`m H$m_mÀ`m Vmgm§À`m EH$m {ZpíMV AmH$S>çmcm
_mÝ`Vm {_idcr H$s ^m§S>dcr AW©ì`dñWoda Ë`mMo _hÎdmMo n[aUm_
hmoVmV. H$mhr n[aUm_ Jmoï>r H$em {XgVmV `m_Ü`o \$aH$ H$aUmao, gm_m{OH$
g§~§Y H$moUVo ê$n KoVmV `m_Ü`o ~Xc H$aUmao AgVmV Va H$mhr Ë`mnojmhr
XÿaJm_r ^m§S>dcr AW©ì`dñWoÀ`m dmQ>MmcrÀ`m {Xeo_Ü`o, gm_m{OH$
g§~§Ym§À`m Ame`m_Ü`o \$aH$ H$aUmao AgVmV.
"dmOdr' {nidUwH$sMo _mn!
_KmÀ`m Amnë`m H$m_mÀ`m {XdgmÀ`m aofm{MÌmH$S>o AmnU Oam naVy `m.
Ago Yê$Z Mmcy H$s AmVm H$m_mMo Vmg åhUOo 8 Vmg ho g_rH$aU
_mÝ`Vmàmá Pmcoco Amho. Voìhm _KmÀ`m aoKoÀ`m g§X^m©V AmVm AH$ = 8
Vmg, A~ =4 Vmg, ~H$ = 4 Vmg, Ago g§~§Y R>aVmV.
{XdgmV 8 Vmg H$m_ ho AmVm dmOdr, qH$dm `mo½` H$m_ R>aVo. ^m§S>dcr
CXma_VdmXr Ñ{ï>H$moZmVyZ `mnojm OmñV H$m_ H$m_Jmam§H$Sy>Z H$ê$Z KoUo ho
AÝ`m`H$maH$ R>aVo, {nidUyH$ R>aVo. {nidUyH$sMo EH$ ^m§S>dcr
CXma_VdmXr _mn V`ma hmoVo. `m _mnmà_mUo H$m_ Ho$co Va H$m_Jmam§Mr
{nidUyH$ Zmhrer hmoV ZgVo; H$maU ~H$ ho 4 Vmgm§Mo daH$S>-l_ Ë`mV
A§V^y©V AgVmVM. R>aV AgVmZm {XgV AgVo dmOdr H$m_, nU àË`jmV
_mÌ R>aV AgVmo Vmo {nidUwH$sMm "dmOdr' Xa!
H$m_mMo Vmg {ZpíMV hmoÊ`mMm AmUIrhr EH$ n[aUm_ hmoVmo Vmo g§~§Ym§Mo
^m§S>dcr ñdê$n OmñV KÅ> hmoÊ`mV, Ë`m ê$nmcm XoIrc gm_m{OH$ dmñVdmV
102 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AmYma V`ma hmoÊ`mV. Ooìhm H$m_mMo Vmg R>acoco ZgVmV Voìhm l_eº$sMm
cd{MH$nUm ñnï> AgVmo. Ë`mVyZ {ZKUmè`m l_m§Mo Vmghr ñnï>nUo ~XcVo
AgVmV. Hw$R>o ~mam, Hw$R>o Xhm, Hw$R>o AmR>. AmVmhr Vo ~XcVoM AgVmV;
H$maU H$m_mMo {ZpíMV Vmg gd© {R>H$mUr àË`jmV Amcoco ZgVmVM. nU
"dmOdr' H$m_mMo EH$ ^m§S>dcr _mnXoIrc AmVm hm ~Xc _moOm`cm V`ma
Pmcoco AgVo. Ë`m_wio Ago dmQy> cmJVo H$s, l_eº$sMr qH$_V XoÊ`mEodOr
^m§S>dcXma `m dmOdr, _mÝ`Vmàmá H$m_mMr qH$_V MwH$dV AgVmo.
WmoS>Š`mV 8 Vmgm§Mo l_ {dH$V KoV AgVmo, `m H$ënZocm gm_m{OH$ AmYma
V`ma hmoVmo. AmVm l_eº$sMo _yë` ê$n KoVo Vo l‘eº$sMr Zìho Va ¶m
l_m§Mr qH$_V åhUyZ. H$m§ÚmMo _yë` hm Ame` H$m§ÚmMoM {d{Z_`-_yë`
qH$dm qH$_V ¶m ê$nmV 춺$ hmoVmo. l_eº$sMo _yë` ‘mÌ 8 Vmgm§À¶m l_m§Mo
{d{Z_`-_yë` qH$dm qH$_V ¶m ê$nmV 춺$ hmoVo. 4 Vmg l__yë` XoD$Z 8
Vmgm§Mo Hw$R>cohr l_ H$ê$Z KoÊ`mMm A{YH$ma hm dmOdr A{YH$ma ~ZVmo.
H$m_JmadJ© ^m§S>dcemhrÀ`m Mm¡H$Q>rV amhÿZ ñdV:Mo {hVg§~§Y OnVmo Voìhm
Vmo ^m§S>dcXmam§À`m {nidUwH$scm _`m©Xm KmcVmo Iao, na§Vw Ë`mgmR>r Ë`mcm
qH$_V _moOmdr cmJVo. ^m§S>dcr g§~§Ym§À`m C\$amQ>çm ê$nm§Zm gm_m{OH$ nm`m
XoIrc Ë`mVyZ AmngyH$ {_iVmo.
^m§S>dcr Mm¡H$Q>rV H$m_Jmam§À`m {hVajUmMo _hÎd
AWm©V Ho$di BVHo$M KS>V Zmhr. H$maU `m {nidUwH$scm _`m©Xm
KmcÊ`mÀ`m CcmT>mct_YyZ l_eº$sMr A§V{d©amoYr ~mOyXoIrc ñnï> Pmcocr
AgVo. {Od§V _mUgo d Ë`m§À`m {Od§V Hw$dVtda cmXcoco H«$`dñVyMo
ApñVËd hm A§V{d©amoY XoIrc Ë`mVyZ CKS>m nS>cocm AgVmo. ho cmXcoco
H«$`dñVy§Mo ApñVËd nyU©nUo PwJmê$Z XoÊ`mMr C^mar, `m C^marVyZ `oUmam
{dMma d g§KQ>Z hoXoIrc Ë`mMdoir V`ma hmoV AgVo. {nidUwH$scm _`m©Xm
KmcÊ`mMm cT>m H$m_Jmam§_Ü`o H«$m§{VàdU eŠ`VmXoIrc gVV nwT>o AmUV
AgVmo. `m cT>çmMm n[aUm_ Ë`m_wio Zoh_rM Xþhoar amhVmo.
H$m_JmaMidirMo ê$n ho Zoh_rM `m Q>moH$mnmgyZ Ë`m Q>moH$mn`ªV ngacoco
AgVo. ^m§S>dcr ì`dñWo_Yrc Ë`mÀ`m {hVmMo g§ajU H$aÊ`mÀ`m
{dMmam§nmgyZ Vo ho {hV gm_mdyZ KoD$Z ^m§S>dcemhrÀ`m ncrH$S>o nmhUmè`m
{dMmam§n`ªV. H$m_Jma l_ {dH$VmV H$s l_eº$s {dH$VmV `m XmoZ
g§H$ënZm§_mJrc {dMma hm gwYmaUmdmXr Am{U H«$m§VrH$mar H$m_Jma
{Zìdi daH$S> ‘yë¶: {XdgmVco H$m_mMo Vmg {H$Vr? 103

MidirÀ`m {dMmam§_Yrc \$aH$ AgVmo. EH$ {dMma H$m_Jmamcm EH$


H«$`dñVyÀ`m _mcH$mÀ`m nmVirda AmUyZ ~gdVmo d `m H«$`dñVy§À`m dmOdr
A{YH$mam§gmR>r PJS>Uo BVHo$M H$m_Jma MidirMo H$m_ g_OVmo. Xþgam
{dMma l_eº$sÀ`m ê$nmV H$m_Jmam§Zm H«$`dñVyMo Amcoco ñWmZM
ZmH$maÊ`mMo H$m_ H$m_Jma MidirMo H$m_ _mZVmo.
{Zìdi daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr
_mŠg©Mm Ñ{ï>H$moZ H«$m§{VH$maH$ Agbm Var ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m Mm¡H$Q>rVrc
H$m_Jmam§Mo {hVg§ajU hr ˶mÀ¶mgmR>r EH$ ZJÊ`, Xþc©{jÊ`mgmaIr ~m~
ZgVo. Aem {hVg§ajUm_YyZ H$m_Jmam§Mo Am`wî` Va gwgø hmoV AgVoM nU
^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m aMZoV, g§~§Ym§_Ü`oXoIrc XÿaJm_r ~Xc hmoV AgVmV.
ho ~Xc Vnmgm`Mo Va Amnë`mcm naV Amnë`m _KmÀ`m H$m_mÀ`m
{XdgmÀ`m aofm{MÌmnmgyZ gwédmV H$amdr cmJoc.
A ~ H$
AH$ = {XdgmVco EHy$U H$m_mMo Vmg
A~ = Amdí`H$ l_H$mi = l_eº$sMo _yë`
~H$ = daH$S> _yë`
Amdí`H$ l_ {OWo g§nVmV Ë`m "~' `m q~XÿÀ`m nwT>o H$m_mMo Vmg dmT>dyZ
åhUOo "H$' hm q~Xÿ nwT>o T>H$cyZ {_iUmè`m daH$S>-_yë`mcm _mŠg© Zmd XoVmo
{Zìdi daH$S>-_yë` (A°ãgë`yQ> gaßcg ìh°ë`y) d Aem nÕVrcm Vmo
åhUVmo {Zìdi daH$S>-_yë`mMr nÕVr. {Zìdi daH$S>-_yë`mMo EH$
d¡{eîQ>ç ho AgVo H$s Ë`m_wio l_à{H«$`oÀ`m KQ>H$m§_Ü`o, Ë`m§À`m
OwiUr_Ü`o, Ë`m§À`m gm_m{OH$Vo_Ü`o H$mhrhr ~Xc hmoV Zmhr. Zm
CËnmXH$Vm dmT>Vo, Zm l_à{H«$`o_Yrc {dkmZmMm dmna dmT>Vmo. \$º$
l_à{H«$`oMm H$mi dmT>Vmo. Eo{Vhm{gH$ÑîQ>çm `m àd¥Îmr_wio Amho Vr
l_à{H«$`m d V§Ì OgoÀ`m Vgo am~dco OmVo. H$m_Jmam§Mo H$m_ dmT>Vo.
l_à{H«$`oMr ì`már dmT>Vo, nU l_à{H«$`oMm {dH$mg hmoV Zmhr.
{Zìdi daH$S>-_yë` hm ^m§S>dcr ì`dñWo_Yrc gd© daH$S>-_yë`mMm
Eo{Vhm{gH$ AmYma AgVmo. ^m§S>dcXmamcm _wimV daH$S>-_yë` {_iVo VoM
_wir Amdí`H$ l_m§À`m ncrH$S>o H$m_mMo Vmg dmT>dÊ`mÀ`m A{YH$mamVyZ;
104 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Am{U hm A{YH$ma Ë`mcm cm^Vmo, H$maU Ë`mAJmoXa l_à{H«$`oMr Or


CËnmXH$Vm AgVo {VcmM H«$`dñVy§À`m OJmV `m A{YH$mamMo C\$amQ>o ê$n
{_imcoco AgVo.
Ë`m_wio {Zìdi daH$S>-_yë` hm ^m§S>dcemhrMm daH$S>-_yë` {_idÊ`mMm
gaigai "em°Q>©H$Q>' AgVmo. Ë`mV ^m§S>dcemhrMr ~hþM{M©V H«$m§{VH$maH$
A§Jo, dmT>Vr CËnmXH$Vm, gwYmaV OmUmao V§Ì, {dkmZmMo dmT>Vo ñWmZ d _hÎd
`m§n¡H$s H$mhrEH$ ZgVo. Am{U AmngyH$nUo, ^m§S>dcemhrda H$moUVmhr
A§Hw$e Zgoc, Va ^m§S>dcemhr gVV hm {~ZH$Q>H$Q>rMm "em°Q>©H$Q>' ng§V
H$aVo. `m em°Q>©H$Q>_YyZ ^aSy>Z {ZKUmam H$m_JmadJ© {OVŠ`m à_mUmV hm
em°Q>©H$Q> AS>dyZ C^m amhVmo \$º$ {VVŠ`mM à_mUmV ^m§S>dcemhrcm
daH$S>-_yë` {_idÊ`mMo d dmT>dÊ`mMo BVa _mJ© emoYmdo cmJVmV.
^m§S>dcemhrMr ~hþM{M©V H«$m§{VH$maH$ A§Jo AmnmoAmn nwT>o `oV ZmhrV.
^m§S>dcemhrMm H«$m§{VH$maH$nUm ho ^m§S>dcemhrMo à_wI A§J^yV d¡{eîQ>ç
ZgVo. H$m_Jmam§À`m g§Kfm©_wio, BVa dmQ>m§da Ë`m§Zr {VMr ZmHo$~§Xr Ho$ë`m_wio
^m§S>dcemhrMo H«$m§{VH$maH$ A§J à_wI ~Zy eH$Vo. ho H$go hmoVo, Hw$UmÀ`m
{Odmda hmoVo, Am{U Ë`mMohr eodQ>r n[aUm_ H$m` AgVmV hm
^m§S>dcemhrÀ`m `m {dícofU_Yrc nwT>Mm ^mJ Amho.
7. gmnoj daH$S>-_yë` : ^m§S>dcr
CËnmXH$VmdmT>rMo ahñ`

l_eº$sMo _yë` {H$Vr Agm àý AmnU {dMmacm H$s AmnU _mUgm§À`m


gd©gmYmaU A{YH$mam§À`m àýmnmer OmD$Z YS>H$Vmo! ho EH$m àým§À`m
_m{cHo$VyZ hmoVo. l_eº$sMo _yë` ho Vr nwÝhm {Z_m©U H$aÊ`mgmR>r cmJUmè`m
OrdZmdí`H$ dñVy§À`m _yë`mBVHo$ AgVo. Am{U "OrdZmdí`H$ dñVy åhUOo
H$m`?' hm àý {dMmacm H$s àíZ CnpñWV hmoVmo—_mUgm§Zm OJÊ`mgmR>r
H$m` H$m` cmJVo, Am{U Ë`mVco H$m` Amdí`H$ _mZm`Mo? _mUgm§Mm H$em
àH$maÀ`m OrdZmdaMm A{YH$ma Amdí`H$ _mZm`Mm?
l_eº$sÀ`m _yë`mVyZ {Z_m©U hmoUmè`m àýmcm gmYo, {ZUm©`H$ CÎma ZgVo;
H$maU _mUgo {MdQ> AgVmV. Vr AYu_wYu ^mH$ar ImD$Z, AY©dQ>
{Zdmè`m{Zer, AY©dQ> H$nS>o nohê$Z XoIrc H$m_ H$ê$ eH$VmV, Am{U Vgo
H$aUo§ ^mJ nS>Vo åhUyZ H$aVmVhr. "Amdí`H$'Mm AW© ~amM cd{MH$ AgVmo
Am{U Vmo XmoÝhr ~mOy§Zr VmUcm OmV AgVmo. "Amdí`H$'À`m _`m©Xm
H$_rVH$_r H$ê$Z Amnë`m `§Ìm§À`m, l_à{H«$`oVë`m BVa KQ>H$m§À`m
nmVirdê$Z Amdí`H$ `m eãXmMm AW© R>adÊ`mMm ^m§S>dcXma à`ËZ H$aV
AgVmV. `mCcQ> H$m_Jma _mÌ àW_ H$ï>H$è`m§Zm _mUgmV JUco OmÊ`mMm
A{YH$ma _mJV AgVmV Am{U OJÊ`mgmR>r "Amdí`H$' `m {ZH$fmcm Vo
106 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_mZdr _mn cmdV AgVmV. `m ^modVrM H$m_Jmam§À`m _mJÊ`m§Mr _m§S>Ur


AmngyH$ hmoV AgVo.
_mUgm§Zm {da§Jwù`mMm doi AgUo Amdí`H$ _mZm`Mo H$s Zmhr? Ë`m doimV
H$a_UwH$sMr, N>§XmMr gmYZo CncãY hmoUo, ho Amdí`H$ _mZm`Mo H$m Zmhr?
doioda `mo½` Vo Am¡fYmonMma CncãY hmoUo ho Amdí`H$ _mZm`Mo H$m Zmhr?
XmoZMma dfmªVyZ EH$Xm ghHw$Qw>§~, OJmVrc gmoS>m nU {ZXmZ XoemVrc
{Za{Zamù`m {R>H$mUr qhS>Vm `oUo, {Za{Zamù`m cmoH$m§er, Ë`m§À`m na§nam§er,
g§ñH¥$Vrer AmoiI H$ê$Z KoUo ho Amdí`H$ _mZm`Mo H$m Zmhr? Ago ZmZm
àý `m EH$m àýmnmgyZ gwê$ hmoVmV. Am{U `m gdmªZm "EH$ Q>Z gëâ`w[aH$
A°{gS>gmR>r {H$Vr J§YH$ Amdí`H$ AgVo' `mcm Ogo ñnï> {ZUm©`H$ CÎma
AgVo Vgo ZgVo. H$maU J§YH$ {H$Vr cmJoc `m àým_Ü`o _mZdr
A{YH$mam§~ÔcMr OrdZ_yë`o A{^àoV ZgVmV. Ë`mVyZ nañna{damoYr
OrdZ_yë`o Q>¸$a KoV ZgVmV.
Ogo h¸$mcm h¸$ {^Sy>Z H$m_mÀ`m Vmgm§Mm {ZU©` hmoVmo VgoM BWohr hmoVo.
H$m_JmadJ© ñdV:Mm _mUgm§_Ü`o g_mdoe Pmcm nm{hOo, Ë`mÀ`m Am`wî`mcm
_mZdr _mn cmJco nm{hOo Agm AmJ«h Yê$Z ^m§S>V AgVmo. H$em àH$maMo
OrdZ _mUgmcm cm^Uo ho Amdí`H$ _mZm`Mo, H$moUË`m àH$maÀ`m OrdZmda
_mUgm§Mm gd©gmYmaU A{YH$ma Amho Ago g_Om`Mo `mÀ`m H$jm
é§XmdÊ`mÀ`m ~mOyZo H$m_JmadJ© ^m§S>V AgVmo. `mCcQ> ^m§S>dcXmadJ© `m
A{YH$mam§À`m H$jm WmondyZ Yam`À`m, eŠ` {VVŠ`m g§Hw${MV R>odÊ`mÀ`m
~mOyZo ^m§S>V AgVmo. l_eº$sÀ`m _yë`mdê$Z Oo aU _mOVo Ë`mVyZ hmM cT>m
cT>cm OmV AgVmo.
doVZmÀ`m "Eo{Vhm{gH$
{Vhm{gH$ d Z¡{VH$' ~mOyMo _hÎd
Am{U åhUyZM H$m§Xm-~Q>mQ>çm§gma»`m, cmoI§S>mgma»`m {ZOud H«$`dñVy§Mo
_yë` Á`m nÕVrZo R>aVo Ver nÕV l_eº$sÀ`m _yë`mgmR>r cmJy hmoV Zmhr.
_mŠg© åhUVmo Ë`mà_mUo l_eº$sMo _yë` R>aÊ`mcm "EH$ Eo{Vhm{gH$ d
Z¡{VH$' ~mOyXoIrc AgVo. B{VhmgmÀ`m EH$m Q>ßß`mda, `m dJ©cT>çmVyZ,
_mUgm§Zm OJÊ`mgmR>r Amdí`H$ amhUr_mZ H$m` _mZm`Mo `m Z¡{VH$ àýmcm
EH$m {ZH$fmÀ`m ê$nmV EH$ {ZpíMV CÎma ^m§S>dcemhr_Ü`o àñWm{nV hmoV
AgVo. `m amhUr_mZmgmR>r Amdí`H$ Ë`m Cn^mo½` H«$`dñVy§À`m _yë`m§À`m
gmnoj daH$S>-_yë` : ^m§S>dcr CËnmXH$VmdmT>rMo ahñ` 107

~oaOoBVHo$ _yë` ho l_eº$sMo EH§$Xa _yë` R>aVo d Ë`mdê$Z H$m_mdarc


Vmgm§À`m àñWm{nV {ZH$fm§_m\©$V Vo l_m§Mr qH$_V åhUyZ dmdaVo. Ë`m_wio
^m§S>dcXmadJ© l_eº$sMo _yë` ho H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUo XoV AmhoV H$s
Zmhr `mMm AW© Ë`m {d{eï> Eo{Vhm{gH$ Q>ßß`mda, Z¡{VH$ _yë`m§À`m ñdê$nmV
{ZpíMV Pmcoë`m `m {ZH$fmà_mUo XoV AmhoV H$s ZmhrV Agm hmoVmo.
Amnë`m {dícofUmÀ`m _w»` àdmhm_Ü`o WmoS>m I§S> nmSy>Z BWo AmUIr EH$m
Jmoï>rMr Zm|X KoUo Amdí`H$ Amho. AZoH$ ^m§S>dcr {dMmad§V _mŠg©Mm
"AmYrMm' _mZdVmdmX Am{U _mŠg©Mm H$m_JmadJu` X¥{ï>H$moZ ({deofV:
"H°${nQ>c' `m J«§Wm_Ü`o A§V^y©V Agcocm Ñ{ï>H$moZ) `m§À`mV EH$ {damoY
nmhVmV. _mŠg©Zo H$m_Jmam§À`m {hVmda cj {Xë`mZo, Ë`mÀ`m H$gmoQ>rda
{dMma C^m Ho$ë`m_wio Ë`mMm _mZdVmdmX g§Hw${MV hmoVmo Agoo Ë`m§Mo åhUUo
AgVo. Zo_Ho$ BWoM KmoS>o n|S> ImV AgVo. H$m_JmadJm©À`m MidirH$S>o
nmhÊ`mMo XmoZ àH$maMo Ñ{ï>H$moZ BWo _hÎdmMo R>aVmV. H$m_JmadJm©À`m
"Am{W©H$' cT>çmH$S>o ho "Ho$di' Am{W©H$ cT>m åhUyZ nmhV AgVmV,
ñdV:gmR>r OmñVrV OmñV n¡gm {_idÊ`mMm à`ËZ åhUyZ nmhV AgVmV. `m
^m§S>dcr {dMmad§Vm§À`m _Vo gJù`m H«$`dñVy§Mo _mcH$ Oo H$aV AgVmV VoM
H$m_JmadJ© H$aV AgVmo. Am{W©H$ joÌm~ÔcMm Ë`m§Mm {dMma hm H«$`dñVy§À`m
{d^y{VH$aUmV AS>H$cocm AgVmo. `mCcQ> _mŠg©À`m Ñ{ï>H$moZmZwgma
H$m_JmadJm©À`m X¡Z§{XZ MidirVyZ gd©gmYmaU _mZdr A{YH$ma àñWm{nV
hmoÊ`mMmM cT>m Mmccocm AgVmo. ñdV:Mo A{YH$ma H$m_JmadJ© àñWm{nV
H$aV AgVmo VoM _wir gd©gmYmaU _mZdr A{YH$mam§À`m ñdê$nmV!
H$m_JmadJu` A{Yð>mZ Zgcocm _mZdVmdmX H$m_JmadJm©À`m X¡Z§{XZ
{hVajUmÀ`m MidirV A§V^y©V Agcocm _mZdVmdmXr cT>m AmoiIy eH$V
Zmhr. g§Hw${MV AgVmo Vmo `m Q>rH$mH$mam§Mm _mZdVmdmX!
`m XmoZ àH$maÀ`m Ñ{ï>H$moZm§Mm H$m_JmaMidirdarc n[aUm_ XoIrc AgmM
Zo_H$m CcQ>m AgVmo. Amnë`m X¡Z§{XZ MidirVyZXoIrc H$m_Jma
gd©gmYmaU _mZdr {hVmMmM cT>m nwT>o ZoV AgVmV ho _mŠg©À`m Ñ{ï>H$moZmV
A{^àoV AgVo. _mŠg©À`m {dMmam§Mm H$m_JmadJm©V àgma hmoÊ`m_YyZ
H$m_Jmam§Mr `m A{^àoV AWm©Mr OmUrd dmT>Uma AgVo. H$m_JmadJ© hm
IamoIarM, OmUrdnyd©H$ gd©gmYmaU _mZdr {hVmMo g§dY©Z H$aUmar OmUVr
eº$s ~ZUo ho `mVyZ KS>Uma AgVo. H$m_JmadJm©À`m H«$m§{VH$maH$ H$m`m©Mr Vr
108 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

V`mar AgVo. `mCcQ> H$m_JmadJm©Mm cT>m hm Ho$di n¡emgmR>r, BVa


H«$`dñVy§À`m _mcH$mà_mUo MmcUmam Am{W©H$ cT>m åhUyZ {ZH$mcmV
H$mT>Umam ^m§S>dcr _mZdVmdmX _mÌ Zo_Ho$ `mÀ`m CcQ> H$aV AgVmo.
H$m_Jmam§À`m _mZdr A{YH$mam§gmR>r Mmccoë`m àË`j cT>çmcm {hUH$g
R>adyZ Vmo H$m_Jmam§Zm Ë`m§Mo {hV gm_mdyZ Z KoD$ eH$Umè`m A_yV©
_mZdVmdmXm_mJo C^m H$aÊ`mMm à`ËZ H$aV AgVmo.
WmoS>Š`mV ^m§S>dcr nm`mdarc _mZdVmdmX hm H$m_Jmam§À`m X¡Z§{XZ
MidirVrc _mZdr A{YH$mam§Mm cT>m AmoiIy eH$V Zmhr d {dícofUmV
gm_mdyZ KoD$ eH$V Zmhr, Ë`m_wio d¡km{ZH$ Agy eH$V Zmhr; AZ²
Ë`mM~amo~a Vmo ^m§S>dcemhr_Yrc ~hþOZm§Mm, H$m_Jmam§Mm cT>m gm_mdyZ Z
KoVë`mZo H«$m§{VH$maH$hr R>ê$ eH$V Zmhr. `mCcQ> _mŠg©Mm {dMma hm
H$m_JmadJu` {dMma Agë`mZo Ë`mMm _mZdVmdmX H$m_Jmam§À`m X¡Z§{XZ
cT>çmVrc _mZdr A{YH$mamMm cT>m hm ghOnUo {dícofUmV A§V^yV©
H$aÊ`mBVH$m d¡km{ZH$ AgVmo; AZ² Ë`mM~amo~a H$m_JmadJm©À`m cT>çmÀ`m
A§{V_ {dO`mV C^o amhUmao H«$m§{VH$mar Ü`o`XoIrc Vmo ñnï> H$ê$ eH$Vmo.
_mŠg©À`m {dMmam§Mm ñnï> H$m_JmadJu` AmYma hm Ë`mÀ`m H«$m§{VH$maH$VoMm
Am{U d¡km{ZH$VoMmhr O¡d ^mJ AgVmo. Am{U åhUyZM Vmo H$m_JmadJu`
H«$m§{VH$maH$m§Mm ñdm^m{dH$ {dMma R>aVmo.
^m§S>dcXma H«$`dñVy§Mo {Z`_ nmiVmV Ago H$m Yam`Mo?
_mŠg©À`m gmÜ`m {dYmZm§_mJo AZoH$Xm Aem àH$maMm H$m_JmadJu`
H«$m§{VH$mar Ñ{ï>H$moZ C^m AgVmo. CXmhaUmW©, AmnU `m àH$aUmÀ`m
gwédmVrcm Ago åhQ>co hmoVo H$s ^m§S>dcXmam§g_moa H$m_mÀ`m Vmgm§À`m
_`m©XoMo d VgoM amhUr_mZmÀ`m ñdê$nmV l_eº$sÀ`m _yë`mMo àñWm{nV
{ZH$f C^o amhVmV. `mMm AW© H$m_Jmam§Mr _mZdr A{YH$mam§er ZmVo
OmoS>Umar Midi C^r am{hcocr AgVo d {VZo ho {ZH$f qOH$coco AgVmV
Agm AgVmo. ^m§S>dcXmam§g_moa AmVm ho _mÝ`Vmàmá {ZH$f Z _moS>Vm
daH$S>-_yë` dmT>dÊ`mMm àý C^m amhVmo. AZ² VgoM J¥hrV Yê$Z AmnU
nwT>o OmUma AmhmoV. `mhr {dYmZmcm AmnU da Oo åhQ>co Amho Vo cmJy nS>Vo.
H$maU àË`jmV ^m§S>dcXmadJ© ho {ZH$f _moSy>ZXoIrc daH$S>-_yë` dmT>dV
AgVmVM. _J ho {ZH$f ^m§S>dcXma _moS>V ZmhrV Ago J¥hrV Yê$Z nwT>o
H$emcm Om`Mo? Ë`m_mJo _hÎdmMr H$maUo AmhoV.
gmnoj daH$S>-_yë` : ^m§S>dcr CËnmXH$VmdmT>rMo ahñ` 109

n{hco H$maU åhUOo H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Zm AZwgê$ZM `m {ZH$fm§Zm


gd©gmYmaU _mÝ`Vm àmá Pmcocr AgVo. Ooìhm H$m_mÀ`m Vmgm§dê$Z d
l_eº$sÀ`m _yë`mdê$Z ^m§S>dcXma dJ© Am{U H$m_JmadJ© `m§À`m_Ü`o g§Kf©
gwê$ AgVmo, Voìhm `m {ZH$fm§À`m ~mOyZo \$º$ H$m_Jma ^m§S>V AgVmV d Vo
\$º$ H$m_Jmam§Mo {ZH$f AgVmV. nU Ë`mZ§Va MidirVyZ H$m_Jma OZ_V
V`ma H$aVmV d `m {ZH$fm§Zm OgOgo ~§YZH$maH$ H$m`Xoera ê$n {_iV OmVo
VgVgo Vo ^m§S>dcr g_mOmMo gd©gmYmaU _mÝ`Vmàmá {ZH$fXoIrc ~ZVmV.
\°$ŠQ>ar A°ŠQ>, doVZ Am`moJ BË`mXt_m\©$V ho {ZH$f gdmªZm ~§YZH$maH$
hmoVmV. ~mOmanoR>oVrc BVa gd© H«$`dñVy§Mm ì`dhma ^m§S>dcXma H«$`dñVy§À`m
{Z`_mZwgma H$aV AmhoV Ago AmnU Yê$Z Mmccmo AmhmoV. VgoM ho {Z`_
l_eº$s~m~VXoIrc Vo nmiV AmhoV Ago AmnU Yê$Z MmcUma AmhmoV,
BVHo$M Ë`m§Zm `m "g§e`mMm \$m`Xm' XoÊ`mMm AW© AgVmo. àË`jmV ho {Z`_
^m§S>dcXma nmiVmVM Aer H$moUVrhr ^«m_H$ g_O `mV A{^àoV Zmhr.
Xþgao H$maU åhUOo `m {ZH$fmMm ^§J H$ê$Z ^m§S>dcXma Or {nidUyH$
H$aVmV Ë`mMr Q>rH$m CXma_VdmXr ^m§S>dcr Ñ{ï>H$moZmVyZXoIrc H$aVm `oVo.
_mŠg©cm Ho$di Aem ñdê$nmÀ`m Q>rHo$V ag Zmhr. _mŠg©cm ag Amho Vmo
g§nyU© ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m Q>rHo$V. R>rH$ Amho, ^m§S>dcemhr AJXr Amnë`m
ñdV:À`m {ZH$fmà_mUo Mmccr Amho, CXma_VdmXr ^m§S>dcr Q>rHo$cm OmJm
Zmhr; VarXoIrc Aer "ewÕ' ^m§S>dcemhr Amnë`mcm Hw$R>o ZoD$Z nmoMdVo,
{VÀ`mVë`m eŠ`Vm§Mo ñdê$n H$m` Amho, `m gd© ì`dñWoMo ^{dVì` H$m`
Amho, ho _mŠg©g_moaMo àý AmhoV. _mŠg©À`m {dícofUmMm àË`oH$ Q>ßnm
Amnë`mcm `m ì`dñWoÀ`m Q>rHo$_Ü`o Q>ßß`mQ>ßß`mZo nwT>o KoD$Z OmV AgVmo. ho
gd© {ZH$f ^m§S>dcemhr àË`jmV nmiVo `m~Ôc Hw$R>cmhr ^«_ Vmo ~miJV
Zmhr. ho {ZH$f _moS>Umè`m A§J^yV àd¥Îmr Vmo ñnï> H$aVmo Am{U Ë`m~amo~aM
hm àË`oH$ {ZH$f cmJy H$aÊ`mMm AmJ«h YaUmè`m eº$sdaXoIrc Ë`mZo Zo_Ho$
~moQ> R>odcoco AgVo. hr eº$s AgVo H$m_JmadJm©Mr ñdV:À`m {hVajUmgmR>r
Mmccocr Midi. Ë`m_wio _mŠg© Ooìhm EHo$H$m {ZH$fm~ÔcMm "g§e`mMm
\$m`Xm' ^m§S>dcemhrcm XoV Mmccocm AgVmo Voìhm Ë`mcm Ë`m dmQ>MmcrVyZ
dmT>V OmUmar H$m_JmadJm©Mr MidiXoIrc A{^àoV AgVo. _mŠg©À`m
^m§S>dcemhrÀ`m EHo$H$m A§JmÀ`m {dícofUm_Ü`o Ë`mMdoir, H$m_Jma
110 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

MiditMr An[ahm`©Vm A{^àoV AgVo. ^m§S>dcemhrMm {dH$mg hm


Ë`mMdoir H$m_JmaMidirMmXoIrc {dH$mg H$aV AgVmo.
CËnmXH$Vm dmT>rVyZ {_iUmao gmnoj daH$S>-_yë`
`m nmœ©^y_rda AmnU ^m§S>dcXmamg_moa AmVm nS>coë`m àýmH$S>o ~Km`Mo
Amho. Amnë`m g_mOmV H$m_m§À`m Vmgm§Mr _`m©Xm AJmoXaM KmVcr Jocr
Amho. Ë`m_wio l_eº$sMo _yë` H$_r H$aUo hmM EH$ AmVm daH$S>-_yë`
dmT>dÊ`mMm _mJ© Cacocm Amho. nU Amnë`m `m g_mOmV Cn^mo½`
H«$`dñVy§À`m ê$nmV _mÝ`Vmàmá Pmcocm amhUr_mZmMm {ZH$f Z _moS>Vm
l_eº$sMo _yë` H$_r H$go H$am`Mo?
`mcm Vgo AJXr gmYo CÎma Amho. H$m_Jmam§À`m `m amhUr_mZm_Ü`o Á`m dñVy
_moS>VmV Ë`m§Mo _yë` H$_r Pmco, `m H«$`dñVy§À`m {Z{_©Vr_Ü`o OmUmam EH§$Xa
gm_m{OH$ l_H$mi H$_r Pmcm, Va hm {ZH$f Z _moS>VmXoIrc l_eº$sMo
_yë` _mÌ H$_r hmoD$ eH$Vo. BVHo$M Zìho Va ho amhUr_mZ dmT>V AgyZgwÕm
l_eº$sMo _yë` H$_r hmoD$ eH$Vo.
CXmhaUmW© Ago g_Om H$s amhUr_mZmÀ`m {ZH$fm§dê$Z 8 Vmgm§À`m l_eº$sMo
_yë` 2 {H$cmo Jhÿ Ago R>aco Amho d JìhmMo _yë` {H$cmo_mJo 2 l_Vmg Amho,
Va 8 Vmg l_eº$sMo _yë` 4 l_Vmg hmoB©c. Oa JìhmMo _yë` 2
l_Vmgm§dê$Z 1 l_Vmg Pmco Va 8 Vmgm§À`m l_eº$sMo _yë` 4
l_Vmgm§dê$Z 2 l_Vmgm§n`ªV CVaoc. nwT>o Agohr g_Oy H$s EImÚm doVZ
Am`moJm_wio, {Ìnjr` l_Am`moJm_wio Ago R>aco H$s OrdZdoVZmV H$nS>çm§Mmhr
g_mdoe nm{hOo d Ë`m§Zr 8 Vmgm§À`m l_eº$sgmR>r 2 {H$cmo Jhÿ d 1 _rQ>a
H$mnS> Agm {ZH$f R>adcm. `m_wio amhUr_mZ dmT>co. na§Vw Oa 1 _rQ>a
H$mnS>mMo _yë` 1 l_Vmg Agoc Va l_eº$sMo _yë` _mÌ nydu 4 l_Vmg hmoVo
Vo AmVm JìhmMo Zdo _yë` 2 l_Vmg d H$mnS>mMm 1 l_Vmg {_iyZXoIrc 3
l_Vmgm§n`ªV CVê$ eH$Vo.
l_eº$sMo _yë` Aem VèhoZo H$_r H$ê$Z Oo dmT>rd daH$S>-_yë`
^m§S>dcXmamÀ`m hmVmV nS>Vo Ë`mcm _mŠg© gmnoj daH$S>-_yë` ([aco{Q>ìh
gaßcg ìh°ë`y) åhUVmo d Aem VèhoZo dmT>rd daH$S>-_yë` hñVJV
H$aÊ`mÀ`m nÕVrcm Vmo gmnoj daH$S>-_yë`mMr nÕVr åhUVmo. na§Vw ho
gmnoj daH$S>-_yë` ^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmV H$go nS>Vo hr EH$ doJirM
J_VrMr Jmoï> AgVo. H$maU H$moUrM ^m§S>dcXma "hm§, _r H$m_Jmam§À`m
gmnoj daH$S>-_yë` : ^m§S>dcr CËnmXH$VmdmT>rMo ahñ` 111

amhUr_mZm_Ü`o _moS>Umè`m dñVy {Z_m©U H$aVmo` Voìhm AmnU Ë`m§Mr


CËnmXH$Vm dmT>dyZ l_eº$sMo _yë` H$_r H$ê$`m åhUOo Amnë`mcm dmT>rd
daH$S>-_yë` {_ioc' Agm {dMma H$ê$Z ho KS>dyZ AmUV Zmhr. ho KSy>Z `oVo
Vo "H$ht no {ZJmh|, H$ht no {ZemZm' `m nÕVrZo. ^m§S>dcXmam§Mr ZOa AgVo
Vr Amnë`m à{VñnÜ`mªda. Ë`m§À`mda _mV H$aÊ`mgmR>r Vmo ñdV:À`m
H$maImÝ`mVë`m l_m§Mr CËnmXH$Vm dmT>dVmo. nwT>o Ë`mMo à{VñnYuXoIrc VmoM
_mJ© dmnaVmV. Am{U `mVyZ eodQ>r n[aUm_ hmoVmo Vmo gmnoj _yë`mMm {ZemZm
gmYÊ`mMm.
ho H$go hmoVo Vo AmVm AmnU nmhÿ `m. g_Om H$s 16,000 l_Vmg _yë`mÀ`m
l_-gm_J«r_YyZ 16,000 l_Vmgm§À`m gmhmæ`mZo àM{cV V§ÌmÀ`m AmYmao Vmo
16,000 dñVy ~ZdV Amho. `m 16,000 dñVy§Mo _yë` 32,000 l_Vmg
Agoc Va àË`oH$ dñVyMo _yë` 2 l_Vmg Pmco. `m 2 l_Vmgm§n¡H$s 1 l_Vmg
l_gm_J«rMm; nyduMmM {nidUwH$sMm Xa J¥hrV Yê$Z 1/2 l_Vmg
l_eº$sÀ`m _yë`mMm dOm OmVm àË`oH$ dñVy_mJo 1/2 l_Vmg `mà_mUo EHy$U
8,000 l_Vmg daH$S>-_yë` Vmo {_idV Amho. AmVm Ago g_Oy H$s
l_à{H«$`oMr aMZm Ë`mÀ`m H$maImÝ`mV Aer ~Xccr Jocr H$s AmVm H$m_Jma
8,000 l_Vmgm§_Ü`o 16,000 dñVy ~ZdVmV. Ago Pmco Va `m 16,000
H«$`dñVy§À`m CËnmXZmMo d¡`{º$H$ _yë` 16,000 l_Vmg l_gm_J«r +
8,000 l_Vmg = 24,000 l_Vmg hmoVo, åhUOo EH$m dñVyMo _yë` XrS>
l_Vmg hmoVo. Ë`mcm EH$m dñVyÀ`m CËnmXZmgmR>r AmVm 1 l_Vmg l_gm_J«r
Am{U \$º$ 1/4 l_Vmg _yë`mMr l_eº$s cmJVo. Oa Ago _mZco H$s
Ë`mÀ`m à{VñnYu ^m§S>dcXmam§Zr {_iyZ gamgar àË`oH$s 2 l_Vmg _yë`
gm_mdUmè`m 84,000 dñVy ~mOmamV AmUë`m AmhoV Va l__yë`mÀ`m
{gÕm§Vmà_mUo ~mOmamV Amcoë`m 84,000 + 16,000 dñVy§Mo _yë` ho (84
 2+16  1.5)  1000 l_Vmg BVHo$ R>aVo qH$dm EH$ cmI dñVy§_mJo
1.92 cmI l_Vmg `mà_mUo àË`oH$ dñVy_mJo 1.92 l_Vmg R>aVo.
nydu gd© ^m§S>dcXmam§Zm àË`oH$ dñVy_mJo 1/2 l_Vmg daH$S>-_yë` {_iV
hmoVo. AmVm EH$m ^m§S>dcXmamÀ`m H$maImÝ`mVë`m H$m_Jmam§À`m l_mMr
CËnmXH$Vm dmT>ë`m_wio Ë`m dñVyMo gamgar _yë` WmoS>o H$_r hmoVo. Ë`m
^m§S>dcXmamcm nydu Xa dñVy_mJo 1/2 l_Vmg `mà_mU 16,000 dñVy§_YyZ
8,000 l_Vmg daH$S>-_yë` {_iV hmoVo. AmVm Ë`mcm Xa dñVy_mJo 1 Vmg
l_gm_J«r d 1/4 l_Vmg l_eº$sMo _yë` dOm OmVm 1.92—1—0.25 =
0.67 l_Vmg daH$S>-_yë` {_iVo. `mà_mUo 16,000 dñVy§_YyZ 10,720
112 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

l_Vmg BVHo$ daH$S>-_yë` {_iVo. Ë`mMo daH$S>-_yë` Ë`m_wio 2,720


l_Vmgm§Zr dmT>co Amho, Ë`mcm {VVHo$ OmXm daH$S>-_yë` {_imco Amho.
OmXm daH$S>-_yë` Zmhrgo Pmë`mda CaVo Vo gmnoj daH$S>-_yë`
CËnmXH$Vm dmT>dVmZm àË`oH$ ^m§S>dcXmamMr ZOa Aem OmXm daH$S>-
_yë`mda AgVo. nU EImÚmM ^m§S>dcXmamÀ`m H$maImÝ`mV CËnmXH$Vm dmTy>Z
{_imcoco ho OmXm daH$S>-_yë` åhUOo _mÌ gmnoj daH$S>-_yë` Zìho.
_JmMÀ`m CXmhaUmV {nidUwH$sMm Xa ~Xccocm Zmhr. nydu 1 cmI dñVy
~mOmamV `oV. Ë`mV H$m_Jmam§Mr 1 cmI Vmg l_eº$s Jococr Ago. Ë`mn¡H$s
AY} åhUOo 50,000 l_Vmg H$m_Jmam§À`m hmVmV nS>V AmVm EH$m
^m§S>dcXmamÀ`m H$maImÝ`mV CËnmXH$Vm dmT>ë`m_wio Ë`m EH$ cmI dñVy§_Ü`o
92,000 l_Vmg OmVmV. AOyZhr Ë`m§n¡H$s AY} åhUOo 46,000 l_Vmg ho
H$m_Jmam§À`m hmVmV nS>VmV. Cacoco 46,000 ^m§S>dcXmam§À`m hmVmV nS>VmV.
H$m_Jmam§À`m hmVmV l_eº$sMo _yë` åhUyZ nS>Umam l_m§Mm dmQ>m dmT>cocm
Zmhr. OmXm daH$S>-_yë` H$m_Jmam§Mr {nidUyH$ dmTy>Z `oV Zmhr. Vo Hw$Ry>Z `oVo
Vo nhm`Mo Va Amnë`mcm ^m§S>dcXmam§À`m AmnmngmVë`m g§~§Ym§_Ü`o H$m` hmoVo
Ë`mH$S>o Omdo cmJoc.
gXa ^m§S>dcXmamÀ`m H$maImÝ`mV CËnmXH$Vm dmT>Ê`mAJmoXa ^m§S>dcXmam§À`m
hmVmV 50,000 l_Vmg daH$S>-_yë` `oV hmoVo. Ë`mn¡H$s 8,000 l_Vmg, Xa
dñVy_mJo 1/2 l_Vmg `mà_mUo Ë`mcm {_iV hmoVo Va 42,000 à{VñnÜ`mªZm.
Z§Va _mÌ Xa dñVy_mJo 0.67 l_Vmg `mà_mUo Ë`mÀ`m hmVmV 10,720
l_Vmg daH$S>-_yë` `oVo Va Ë`mÀ`m à{VñnÜ`mªÀ`m hmVmV _mÌ Xa dñVy_mJo
\$º$ 0.42 l_Vmg `mà_mUo 35,280 l_Vmg daH$S>-_yë` `oVo. gd©
^m§S>dcXmam§À`m daH$S>-_yë`mMr ~oarO ~amo~a amhVo, Vr H$m_JmadJm©Zo
KmVcoë`m l_m§Mr AYu åhUOo 46,000 l_VmgM amhVo.
H$m_JmadJ© Am{U ^m§S>dcXmadJ© `m§À`mVrc gmnoj g§~§Y ~Xccocm ZgVmo.
\$º$ EH$ ^m§S>dcXma BVa à{VñnYu ^m§S>dcXmam§À`m VwcZoZo daH$S>-_yë`mMm
OmñV {hñgm {_idV AgVmo. OmXm daH$S>-_yë` ho `mVyZ `oVo. Am{U
Ë`m_wioM OmXm daH$S>-_yë` nwgcohr OmVo. à{VñnYu H$mhr Jßn ~gV
ZmhrV. Ë`m§À`mhr H$maImÝ`mV ho Zdo CËnmXZ V§Ì AmUVmV d ho V§Ì
gmd©{ÌH$ Pmco H$s OmXm daH$S>-_yë`mMm AmYma Zmhrgm hmoVmo. OmXm
daH$S>-_yë` Zmhrgo hmoVo.
gmnoj daH$S>-_yë` : ^m§S>dcr CËnmXH$VmdmT>rMo ahñ` 113

_J CaVo H$m`? EH$ Jmoï ho Zdo CËnmXZV§Ì gmd©{ÌH$ Pmë`mZ§VaXoIrc CaVo.


Ë`m dñVyMo _yë` AmVm 2 l_Vmgm§dê$Z 1.5 l_Vmgmda Amcoco AgVo.
EImÚm ^m§S>dcXmamÀ`m H$maImÝ`mV l_m§Mr CËnmXH$Vm dmT>ë`m_wio Ë`mcm
VmËnwaVo OmXm daH$S>-_yë` {_iyZ, Vo V§Ì gmd©{ÌH$ ~ZyZ, Vo OmXm daH$S>-
_yë` Zmhrgo hmoUo ho MH«$ nyU Pmë`mdaXoIrc Or Jmoï> CaVo Vr åhUOo Ë`m
H«$`dñVyMo _yë` H$_r Pmcoco AgVo. Am{U hr H«$`dñVy Oa l_eº$sMo _yë`
R>adUmè`m amhUr_mZmÀ`m {ZH$fmV _moS>V Agoc Va Ë`m à_mUmV EH§$Xa
l_eº$sMo _yë` H$_r hmoVo. Ë`m à_mUmV H$m_Jma dJm©À`m l_m§Mm
^m§S>dcXma dJm©À`m hmVmV `oUmam {hñgm åhUOo daH$S>-_yë` dmT>Vo. OmXm
daH$S>-‘yë¶ nwgco OmD$Z Z§Va Oo dJu¶ nmVirda dmT>dyZ {‘iUmao
daH$S>-‘yë¶ AgVo Vo _mŠg©cm A{^n«oV Agcoco gmnoj daH$S>-_yë`.
CXmhaUmW© Oa AmnU Ago Yaco H$s H$m_Jmam§À`m l_eº$sÀ`m 4 l_Vmg
_yë`mn¡H$s 2 l_Vmg _yë` Vo _KmMr dñVy KoÊ`mda IM© H$aVmV. _KmMo OmXm
daH$S>-_yë` Zmhrgo Pmë`mda dmT>coë`m gmd©{ÌH$ CËnmXH$Vo_wio Ë`m dñVyMo
_yë` 1.5 l_Vmgmda `oVo d Ë`m_wio l_eº$sMo _yë` 3.5 l_Vmgm§da `oVo. 8
l_Vmgm§n¡H$s 4 l_Vmgm§EodOr AmVm 4.5 l_Vmg daH$S>-_yë`
^m§S>dcXmamcm àË`oH$ H$m_JmamÀ`m l_mVyZ {_iVo. hm dmT>cocm AYm© l_Vmg
ho gmnoj daH$S>-_yë` Amho.
hr "H$ht no {ZJmh|, H$ht no {ZemZm' Mr H$hmUr _hÎdmMr Amho. àË`oH$
^m§S>dcXma OmXm daH$S>-_yë`mda S>moim R>odyZ AgVmo. nU EHy$U ^m§S>dcXma
dJm©À`m Ñï>rZo `m gd© cÇ>mcÇ>rVyZ gmYcm OmUmam {ZemZm AgVmo, gmnoj
daH$S>-_yë`! gmnoj daH$S>-_yë` hm n[aUm_ KS>dyZ AmUUmao OmXm
daH$S>-_yë` ho _mÜ`_ AgVo; qH$dm Xþgè`m eãXm§V gm§Jm`Mo Va gmnoj
daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr àË`jmV ì`º$ hmoVo Vr OmXm daH$S>-_yë`
H$mT>Ê`mÀ`m àd¥ÎmrVyZ. gd©M ^m§S>dcr {dMmad§VmZm hr à{VñnÜ`m©da
Hw$aKmoS>r H$ê$Z OmXm daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mMr àd¥Îmr ñnï>nUo OmUdV AgVo.
{VÀ`m_wio CËnmXH$Vm dmT>Vo ho {XgVoM. nU `mVyZ OmXm daH$S>-_yë`
Zmhrgo Pmë`mdaXoIrc daH$S>-_yë` H$m dmT>mdo `mMr \$maer ñnï> H$ënZm
Ë`m§À`m {dMmamV {XgV Zmhr. _mŠg© àW_ `mMr ñnï> d ZoQ>H$s gm§JS>
KmcVmo. ZwgVr H$erhr d Hw$R>ohr l_m§Mr CËnmXH$Vm dmTy>Z MmcV Zmhr.
H$m_Jmam§À¶m amhUr_mZmV Z _moS>Umè`m M¡ZrÀ`m dñVy§À`m CËnmXZm_Ü`o
114 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

l_m§Mr CËnmXH$Vm {H$Vrhr dmT>cr Var Ë`mMm n[aUm_ daH$S>-_yë`mÀ`m


Xamda hmoV Zmhr. Am{U H$m_Jmam§À`m amhUr_mZmV _moS>Umè`m dñVy§À`m
{Z{_©Vr_Ü`o Oar l_mMr CËnmXH$Vm dmT>cr Var {VMmXoIrc Ë`m
CËnmXH$VoÀ`m gaigai à_mUmV daH$S>-_yë`mÀ`m dmT>rda n[aUm_ hmoV
Zmhr. Ë`m dñVyMo _yë` Á`m à_mUmV l_eº$sÀ`m _yë`mMm ^mJ AgVo
{VVnVM n[aUm_ CËnmXH$Vm dmT>ë`m_wio hmoD$ eH$Vmo.
gmnoj daH$S>-_yë`^m§ —^m§S>dcemhrMr H«$m§{VH$maH$ ~mOy
l_m§À`m CËnmXH$VoVrc dmT>rer g§~§{YV gmnoj daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr ho
^m§S>dcemhrMo EH$ Img d¡{eîQ>ç Amho. hr àd¥Îmr l_à{H«$`oMm
Moham_mohamM ~XcyZ Q>mH$Vo. ^m§S>dcemhrnydu g§W JVrZo dmT>Umar l_m§Mr
CËnmXH$Vm ^m§S>dcemhr~amo~a PnmQ>çmZo dmTy> cmJVo. CËnmXZmÀ`m àM§S>
j_Vm V`ma hmoVmV. Amho Ë`m O{_ZrV, Amho Ë`m nmÊ`mda, Amho Ë`m
gmYZgm_J«rÀ`m gmhmæ`mZo OJmÀ`m cmoH$g§»`onojm AZoH$nQ>rZo dmT>coë`m
cmoH$g§»`ocmhr XmoZdoiMo ^anya AÞ XoÊ`mMr j_Vm EH$sH$S>o V`ma hmoV
AgVo; Am{U Ë`m~amo~aM n¥Ïdrdarc _mZdr ApñVËdmÀ`m IwUmXoIrc
AZoH$Xm ~o{MamI H$aÊ`mÀ`m àM§S> j_VmXoIrc `wÕgm_wJ«r_m\©$V V`ma hmoV
AgVmV. na§Vw Ë`mVrc gmnoj daH$S>-_yë` dmTd>Umè`m j_Vm `m n{hë`m
àH$maÀ`m AgVmV. Xþgè`m àH$maÀ`m j_Vm§_wio gmnoj daH$S> _yë`mV dmT>
hmoV Zmhr. Ë`m_wio {OVŠ`m à_mUmV gmnoj daH$S>-_yë`mcm AmYma^yV
R>aUmè`m CËnmXZj_Vm dmT>V OmVmV {VVŠ`m à_mUmV, ^m§S>dcemhr
Mm¡H$Q>rV H$m_Jmam§Mo emofU dmT>Vo, nU Ë`mMdoir _mUgm§À`m gwIgmo`tMm
nm`m ~Zy eH$Umè`m j_Vm \$mo\$mdcoë`m AgVmV.
_mŠg©cm A{^àoV Agcoë`m H$m_Jma-H«$m§VrÀ`m Ñï>rZo `m CËnmXZj_Vm§Zm
AZÝ`gmYmaU _hÎd Amho. `m àM§S> CËnmXZj_Vm _mŠg©À`m ZOaog_moarc,
^m§S>dcemhr Amocm§S>Umè`m H$å`w{ZñQ> g_mOmMm nm`m R>ê$ eH$VmV.
^m§S>dcemhrZo gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m àd¥Îmr_YyZ `m j_Vm {Z_m©U H$aUo ho
_mŠg©À`m Ñï>rZo ^m§S>dcemhrMo EH$ _hÎdmMo H«$m§{VH$mar H$m`© R>aVo. Amnë`m
CnOr{dHo$Mr gm_J«r eŠ` {VVŠ`m WmoS>Š`m l_mV {_idyZ gdmªÀ`m
Hw$dVrMm OmñVrV OmñV ^mJ hm ñdV:À`m _mZdr j_Vm§Mm {dH$mg d
Am{dîH$ma H$aÊ`m_Ü`o cmdÊ`mMo ñdßZ nmhUo `m j_Vm§_wio eŠ` hmoVo.
gmnoj daH$S>-_yë` : ^m§S>dcr CËnmXH$VmdmT>rMo ahñ` 115

nU _mŠg©Mr `m j_Vm§H$S>o nhm`Mr Ñï>r Am§Yir Zmhr. Ë`m§Mo Eo{Vhm{gH$


_hÎd d Ë`m§Mo VmËH$m{cH$ ^m§S>dcr ê$n, Ë`m§À`m_wio {Z_m©U hmoUmè`m
Eo{Vhm{gH$ eŠ`Vm d Ë`m§À`m ^m§S>dcr ñdê$nmV Ë`mMo hmoUmao An[amh`©
n[aUm_ `m§Mr Vmo J„V hmoD$ XoV Zmhr. qH$dm H$mhr ^m§S>dcr
{dMmad§Vm§à_mUo `m j_Vm§_Ycr dmT> hrM Ho$di ^m§S>dcemhrMr ñdm^m{dH$
ñWm`r àd¥Îmr Vmo _mZV Zmhr. nwÝhm EH$Xm ho cjmV R>odco nm{hOo H$s {Zìdi
daH$S>-_yë¶mMr (`m j_Vm§_Ü`o H$mhrhr dmT> Z H$aUmar) d gmnoj daH$S>-
_yë`mMr (`m j_Vm§_Ü`o dmT> H$aUmar) `m XmoÝhr àd¥Îmr _mŠg©À`m Ñï>rZo
^m§S>dcemhrVrc _yc^yV àd¥Îmr AmhoV.
H$moUVr àd¥Îmr H$moUË`m H$mimV, H$moUË`m joÌmV {H$VnV à^mdr R>aoc ho
Eo{Vhm{gH$ n[apñWVr_YyZ {Z_m©U hmoUmè`m g§~§Ym§Mr aMZm R>adoc. BVHo$
_mÌ åhUVm `oVo H$s H$m_Jma ñdV:À`m {hVmÀ`m g§ajUmgmR>r {OVŠ`m
{hararZo d Omo_mZo g§K{Q>V hmoD$Z C^o amhVrc {VVŠ`mM doJmZo gmnoj
daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr à_wI ~Zoc d {Vcm nmofH$ Aem ^m§S>dcemhr_Yrc
àd¥Îmr Omo_ YaVrc. Ë`m_wio Ooìhm _mŠg© `m j_Vm§Mm nm`m KmcUo ho
^m§S>dcemhrMo H«$m§{VH$maH$ H$m`© doJio H$mT>V AgVmo Voìhm Ë`mÀ`m _ZmV
^m§S>dcXmadJ© AmngyH$, ñdm^m{dH$nUo ho H«$m§{VH$maH$ H$m`© hmVmV KoB©c
Aer ^m~S>r H$ënZm ZgVo. `mCcQ> Ë`mVyZ ì`º$ hmoV AgVmo Vmo Ë`mMm
H$m_JmadJm©daMm {dídmg. hm {dídmg H$s Amnco {hV gm§^miÊ`mÀ`m
H$m_JmadJm©À`m OmJê$H$Vo_wio ^m§S>dcXmadJm©cm hr H$m`} nma nmS>Uo ^mJ
nS>oc.
Am{U Ë`m~amo~aM `m CËnmXZ j_Vm§À`m {dH$mgmÀ`m ^m§S>dcr ê$nm~Ôchr,
Ë`m§À`m ^m§S>dcemhrVrc n[aUm_m§{df`rXoIrc _mŠg©Mo åhUUo AJXr ñnï>
Amho. l_à{H«$¶oÀ`m `m ^m§S>dcr {dH$mgmMm EHo$H$ Q>ßnm ZdZì`m nÕVtZr
H$m_Jmam§da H$m` n[aUm_ H$aV AgVmo, dmT>Ë`m j_Vm§~amo~aM Ë`m§À`m
dmT>Ë`m \$imnmgyZ H$m_Jma dmT>Ë`m à_mUmV H$gm d§{MV hmoV AgVmo `mMohr
Vmo dU©Z H$aVmo. Am{U gdm©V _hÎdmMo åhUOo `m j_Vm§À`m dmT>rMo H$maU
H$m` Am{U {Z{_Îm H$m`, j_Vm Iar Hw$UmMr dmT>V AgVo Am{U Vr ì`º$
hmoVo Hw$UmÀ`m dmT>Ë`m j_VoV, `m gd© Jmoï>r VnmgV _mŠg© nwT>o OmVmo. gmnoj
daH$S>-_yë`mMo _mŠg©Mo nwT>rc {dícofU åhUOo àM§S> CËnmXZj_Vm nmoQ>mV
116 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

KoD$Z `oUmè`m CËnmXZà{H«$`oÀ`m ^m§S>dcr {dH$mgmÀ`m Q>ßß`m§MoM {dícofU


~ZVo.
8. ^m§S>dcr àmW{_H$ ghH$m`© : gmnoj
daH$S>-_yë`mMo gmYZ

1. ghH$m`© : l_m§Mr dmT>Vr CËnmXH$Vm


{dQ>m PocV EH$_oH$m§H$S>o \o$H$V Jd§S>çmn`ªV nmoMdUmar _Owam§Mr am§J Vwåhr
Z¸$sM nm{hcr Agoc. qH$dm EImXm AdOS> ê$i OmJoda ~gÊ`mgmR>r Ë`m
éimcm \w$Q>m\w$Q>mda _moR>_moR>o {M_Q>o cmdyZ Vmo VmcmV AmoT>Umar _mUgoXoIrc
Vwåhr Z¸$sM nm{hcr AgVrc. Ë`m doiog Vwåhr l_m§Mr CËnmXH$Vm
dmT>dÊ`mMm EH$ gmYm d àmW{_H$ _mJ© nmhV AgVm. gd©OU EH$M H$m_
H$aV AgVmV, am§JoVcm àË`oH$ _Oya _mJÀ`mZo \o$H$cocr drQ> PocyZ
nwT>À`mH$S>o \o$H$V AgVmo qH$dm EH$ {M_Q>m Yê$Z àË`oH$OU ê$i AmoT>V
AgVmo. na§Vw ho H$m_ \$º$ ghH$m`m©Zo H$aV AgVmV. `mcm AmnU àmW{_H$
ghH$m`© (qgnc H$mo-Am°naoeZ) åhUy eH$Vmo. AJXr EH$m ImocrV Ho$di
eoOmar eoOmar ~gyZ {dS>çm diUmao {dS>r H$m_JmaXoIrc àmW{_H$ ghH$m`©M
H$aV AgVmV. qH$dm dH©$em°nÀ`m EH$mM ^mJmV eoOmareoOmar coWda
gmaIrM à{H«$`m H$aUmao H$m_JmaXoIrc àmW{_H$ ghH$m`© H$aV AgVmV.
àmW{_H$ ghH$m`© hm l_m§Mr CËnmXH$Vm dmT>dÊ`mMm AJXr gmYm Cnm` Va
AgVmoM na§Vw Vo ghH$m`© Oa EImÚm ^m§S>dcXmamÀ`m H$maImÝ`mVrc
118 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$m_Jmam§_Ü`o KS>V Agoc Va Vmo gmnoj daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mMm EH$


_mJ©XoIrc AgVmo. Vwåhr nmhV hmoVm Voìhm ~KVm ~KVm ~m§YH$m_ _Owam§H$Sy>Z
{~ëS>aZo d ê$i KmcUmè`m _Owam§H$Sy>Z aoëdo H§$ÌmQ>Xmam§Zr gmnoj daH$S>-
_yë` H$mT>co hmoVo!
^m§S>dcXmamgmR>r EH$M H$m_ AZoH$ _mUgm§Zr Ho$di eoOmareoOmar qH$dm
EH$Ì H$aUo hr Iar {H$Vr gmYr Jmoï> Amho. nU `m AJXr gmÜ`m Jmoï>rXoIrc
l_m§Mr CËnmXH$Vm gmnoj daH$S>-_yë`mMo ^m§S>dcr ê$n H$go KoVo Ë`mMr gd©
__©ñWmZo Amnë`mcm gmnSy> eH$VmV. Am{U _mŠg©À`m A§V^}Xr ZOaoVyZ hr
gmYrer Jmoï>XoIrc gwQ>V Zmhr. Vmo `m gmÜ`m Jmoï>rÀ`m {dícofUmVyZ gmnoj
daH$S>-_yë` {_idÊ`mÀ`m ^m§S>dcemhrÀ`m gd© _mJmªZm gm_mB©H$ AgUmao
g§~§Y Amnë`mg_moa R>odVmo.
àË`j l_m§À`m CËnmXH$VoV dmT>
_wimV gd© _mUgo EH$M H$m_ H$aV AgVrc Va l_m§Mr CËnmXH$Vm dmTy>
H$er eH$Vo? EH$m _moR>çm H$m_mMo ^mJ nmSy>Z Vr doJdoJir H$m_o doJdoJù`m
_mUgm§Zr H$aUo qH$dm H$m_ H$aÊ`mgmR>r `§Ìo cmdUo `m_wio l_m§Mr CËnmXH$Vm
dmT>Vo ho Amnë`mcm ghO ^mdV AgVo. nU àmW{_H$ ghH$m`m©_Yrc
CËnmXH$VmdmT>rMr eº$s MQ>H$Z ZOaoV ^aV Zmhr. nU `mMr AZoH$ CXmhaUo
Amnë`m AdVr^dVrXoIrc Am{U B{VhmgmVXoIrc gmnS>VmV. EH$ åhUOo
gmYo$ àmW{_H$ ghH$m`©XoIrc EH$ Zdr CËnmXZeº$s V`ma H$aV AgVo. Or
H$m_o EH$Q>çmXþH$Q>çm _mUgmZo hmoD$ eH$cr ZgVr Aer AZoH$ H$m_o H$aUo
AmVm Ë`m§Zm EH${ÌV H$m_ Ho$ë`m_wio eŠ` hmoVo. \$ma H$emcm, _KmMm Vmo
aoëdoMm ê$i AmR>dyZ nhm qH$dm Eg². Q>r. ~§X nS>ë`mda gd© n«dmem§Zr EH$mM
doir T>H$ccocr Eg². Q>r. Mr ~g nhm. Am{U Ë`mZohr ^mJco Zmhr Va
àmMrZ Xodio, {na°{_S>g² Am{U àmMrZ H$mir _mUgm§Zr AOó XJS> aMyZ
Ho$cocr BVa àM§S> {eëno nhm. àmW{_H$ ghH$m`m©Mr CËnmXZeº$s `m gd©
dñVy§_mJo XS>cocr Vwåhmcm {Xgoc.
`m ì`{V[aº$ àmW{_H$ ghH$m`m©_wio CËnmXZeº$s BVa AZoH$ {R>H$mUr
dmT>VmZm {XgVo. {dQ>m PocUmar _Owam§Mr am§J H$aÊ`mEodOr Oa gd© _Oya
àË`oH$s EHo$H$ drQ> nmoMdy cmJco Va ~m§YH$m_mMm doJ AZoH$ nQ>tZr _§XmdVmo.
ghH$m`m©_wio VodT>çmM l_mV AZoH$nQ>tZr ~m§YH$m_mMm doJ dmT>Vmo. BVHo$M
^m§S>dcr àmW{_H$ ghH$m`© : gmnoj daH$S>-_yë`mMo gmYZ 119

Zìho Va Ho$di eoOmar VoM H$m_ H$aUmao _mUyg AgUo `mZoXoIrc H$m_
H$aUmè`mcm hþê$n `oD$Z àË`oH$mMo H$m_ doJmZo hmooVo. Hw$Qw>§~mVë`m Mma
_mUgm§Zr ~gyZ e|Jm _moS>Ê`mnmgyZ Vo MmcrV JmUr åhUV EH$ÌnUo eoVmMr
qZXUr-H$moinUr H$aÊ`mn`ªV gd© {R>H$mUr àmW{_H$ ghH$m`m©À`m `m
eº$sMm Amnë`mcm AZw^d `oV AgVmo. Am{U H$YrH$Yr àmW{_H$
ghH$m`m©_wio Mmccoë`m H$m_mMr {Xem OmoIUoXoIrc gmono OmVo. CXmhaUmW©,
EImÚm ~m§YH$m_mMm AmamIS>m O{_Zrda AmIcm OmD$Z ~m§YH$m_ gwê$ hmoVo.
Mma ~mOy§À`m q^Vr EH$X_ ~m§Yë`m OmV AgVrc Va `moOë`mà_mUo H$m_
hmoVo Amho H$s Zmhr ho MQ>H$Z g_Oy eH$Vo. Am{U ghH$m`m©VyZ AWm©V
_mUgm§Zm Ë`m _mZmZo WH$dm H$_r `oUo, Ë`m§Mr qh_V dmT>Uo Ë`m§Mo AmngmVco
g§~§Y K{Zï> hmoUo hoXoIrc hmoVM AgVo. ho ^m§S>dcemhrVë`m A_yV© l_m§À`m
Mm¡H$Q>rV AW©nyU© R>aV Zgco Var Aem BVahr Jmoï>r àmW{_H$ ghH$m`m©VyZ
eŠ` hmoVM AgVmV.
AàË`j l_m§Mr ~MV
AmVmn`ªV AmnU MMm© H$aV hmoVmo Vr àË`j l_m§À`m CËnmXH$VoMr; nU
àmW{_H$ ghH$m`m©_wio Oa g_mOmÀ`m dmnaë`m OmUmè`m AàË`j l_m§Mr—
l_gm_J«rH$aVm IM© hmoUmè`m l_m§Mr—~MV Pmcr Va Vmohr EH§$Xa
gm_m{OH$ l_m§À`m dmT>coë`m CËnmXH$VoMmM ^mJ AgVmo. Aem àH$maMr
l_m§À`m CËnmXH$Vo_Yrc dmT>XoIrc àmW{_H$ ghH$m`m©_wio KSy>Z `oV AgVo.
Ooìhm _mUgo EH$M H$m_ H$aV AgVmV Voìhm H$ƒm _mc BË`mXr l_{df`
qH$dm ~hþVoH$ àË`j l_gmYZo `m§Mr \$maer ~MV hmoV Zmhr. eoOmar eoOmar
Xhm H$m_Jma Q>o~co ~ZdV AgVrc Va Ë`m_wio àË`oH$ Q>o~cmgmR>r IM©
hmoUmao cmHy$S> qH$dm AdOmam§Mr PrO `mV \$magm ~Xc hmoV Zmhr. Am{U ho
gmh{OH$hr Amho, H$maU `oWo l_gmYZm§Mm qH$dm cmH$S>mMm Cn`moJ gm_y{hH$
ZgVmo. nU AàË`j l_gmYZm§Mm _mÌ gm_y{hH$ dmna eŠ` hmoVmo.
CXmhaUmW© OmJm, B_maV. _JmMÀ`m CXmhaUmV Xhm EodOr EH$M H$m_Jma
H$m_ H$aV AgVm Va Ë`mÀ`m H$m_mgmR>r, H$ƒm _mc d V`ma Q>o~co
gmR>{dÊ`mgmR>r OodT>r OmJm d B_maVr ~m§YH$m_ cmJco AgVo Ë`mÀ`mnojm
XgnQ>rZo OmJm d ~m§YH$m_ H$mhr 10 H$m_Jmam§gmR>r cmJV Zmhr. joÌ\$imÀ`m
^mfoV ~mocm`Mo Va 10 H$m_Jmam§gmR>r cmH$S>o gmR>dm`cm \$º$ gmS>oMmanQ> d
H$m_mgmR>r gw_mao {VßnQ> ~m§YH$m‘ cmJVo. `mMm AW© AàË`j l_gmYZm§Ûmao
120 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Q>o~cm_Ü`o OmUmao gm_m{OH$ l_ Xa H$m_JmamÀ`m Q>o~cm_mJo {Zåå`mnojm OmñV


à_mUmV H$_r hmoVmV. H«$`dñVy§À`m ^mfoV, Q>o~cmMo _yë` VodT>o H$_r hmoVo.
2. dmT>V OmUmao {H$_mZ ^m§S>dc
ghH$m`m©VyZ dmT>Umar àË`j l_m§Mr CËnmXH$Vm Am{U Ë`m~amo~aM
ghH$m`m©_wio l_gm_J«rMm hmoUmam gm_y{hH$ dmna d ~MV, `m_wio CËnm{XV
H«$`dñVyMo _yë` H$_r hmoVo ho AmnU nm{hco. Vr H«$`dñVy Oa H$m_Jmam§À`m
H«$`dñVwê$n amhUr_mZm_Ü`o _moS>V Agoc Va ˶m à‘mUmV l_eº$sMo _yë`
H$_r hmoVo d ^m§S>dcXmadJm©cm gmnoj daH$S>-_yë` {_iVo. nU
^m§S>dcXmamÀ`m Ñï>rZo ho ghOmghOr hmoV Zmhr, Ë`mÀ`mgmR>r Ë`mcm H$mhr
qH$_V Úmdr cmJVo!
^m§S>dcXmamcm Oa ghH$m`m©VyZ {_iUmao gmnoj daH$S>-_yë` {_idm`Mo
ZgVo Va Vmo EH$m H$m_Jmamcmhr H$m_mda R>ody eH$cm AgVm. Ago daH$S>-
_yë` {_idm`Mo åhQ>co H$s _mÌ Ë`mcm OmñV H$m_Jmam§Zm H$m_mda R>odmdo
cmJVo d {OVHo$ OmñVr H$m_Jma Vmo cmdVmo {VVH$m ghH$m`m©Mm d
l_gm_J«rÀ`m gm_y{hH$ dmnamMm OmñV n[aUm_ hmoVmo, {VVHo$ OmñV gmnoj
daH$S>-_yë` Ë`mcm {_iVo. nU OmñV H$m_Jma cmdm`Mo åhQ>co H$s Ë`mcm
Jw§Vdmdo cmJUmao ^m§S>dc dmT>Vo, Ë`mÀ`m H$maImÝ`mV V`ma hmoUmao CËnmXZ
dmT>V OmVo, Vo Indm`Mr V`mar Ë`mcm R>odmdr cmJVo. `mMm gaigai
n[aUm_ hm AgVmo H$s Oa EImÚm joÌmV gmnoj daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mMr
àd¥Îmr dmT>m¶Mr Agob, Va Ë`m joÌmV CVê$Z, ñnY}V {Q>Hy$Z amhÊ`mgmR>r
cmJUmao {H$_mZ ^m§S>dc dmT>V OmVo. H$moUmhr gm`H$c XþH$mZXmamZo CR>mdo d
CÚmoJnVr ~Zmdo hr eŠ`Vm H$_r hmoV OmVo. ^m§S>dcXmadJm©_Ü`o BVam§Zm
àdoe XoUmao Xma OmñV Aé§X ~ZVo.
3. ghH$m`m©À`m \$m`Úm{df`rMo gË` d ^«_
\$m`Xo : CËnmXZmÀ`m AmH$ma_mZmMo H$s ghH$m`m©Mo?
^m§S>dbr ñdê$nmVrb àmW{‘H$ ghH$m¶m©VyZ CËnmXH$Vm dmT>r~ÔcMm EH$
^m§S>dcr {dMmaXoIrc àgdV AgVmo. ^m§S>dcXmamcm H$m` {XgVo? {OVHo$
OmñV ^m§S>dc Jw§Vdmdo, {OVHo$ CËnmXZmMo AmH$ma_mZ (ñHo$c Am°\$
àm°S>ŠeZ) dmT>dmdo {VVH$s CËnmXH$Vm dmT>Vo. Ë`mÀ`m coIr
^m§S>dcr àmW{_H$ ghH$m`© : gmnoj daH$S>-_yë`mMo gmYZ 121

CËnmXH$VmdmT>rÀ`m _wimer OmñV ^m§S>dcmMr Jw§VdUyH$ d CËnmXZmMo


dmT>coco AmH$ma_mZ hr H$maUo AgVmV. hm H$m`©-H$maU^md ^m§S>dcr
{dMmam_Ü`o A§V^y©V AgVmo.
hm {dMma åhUOo "CËnmXZ AmH$ma_mZmÛmao ~MV' (BH$m°Zm°_r Am°\$ ñHo$c) hm
gwà{gÕ {gÕm§V. CËnmXZmMo AmH$ma_mZ OmñV Agco H$s CËnmXZmMm IM©
H$_r hmoVmo ho Ë`mMo AJXr WmoS>Š`mVco gyÌ Amho. AmVm ho _wimV AÜ`©gË`
Amho. `m ~MVr_mJo _yc^yV H$maU AgVo l_gm_J«rMm dmT>Vm gm_y{hH$ dmna
`m gm_y{hH$ dmnam_wio EH$m ~mOycm CËnmXZmMo AmH$ma_mZ dmT>V AgVo
Am{U l_IMm©V ~MVhr hmoV AgVo. ho _yi H$maU ~mOycm R>odyZ Oa ZwgVo
dada nm{hco Va CËnmXZmÀ`m AmH$ma_mZmVrc dmT> d ~MV hmVmV hmV
KmcyZ OmVmZm {XgVmV. {edm` ^m§S>dcXmam§À`m Ñï>rZo CËnmXZmMo AmH$ma_mZ
d Ë`m_wio dmT>Umar ^m§S>dc Jw§VdUyH$ hr Ë`mcm ~moMUmar gdm©V _hÎdmMr
Jmoï> AgVo. l_gmYZm§Mm gm_y{hH$ dmna hm H$mhr Ë`mÀ`m coIr \$ma _moR>m
àý ZgVmo! AS>MU AgVo Vr Zoh_r ^m§S>dcmMr. Ë`m_wio dada {XgUmè`m
g§~§Ymda AmYmacocm hm ^m§S>dcr {gÕm§V C^m amhVmo.
Iao _hÎdmMo H$m`, dmT>coco CËnmXZmMo AmH$ma_mZ H$s gmYZgm_J«rMm
gm_y{hH$ dmna ho nhm`Mo Agoc Va CËnmXZmMo AmH$ma_mZ Va dmT>coco Amho
nU gm_y{hH$ dmna _mÌ dmT>cocm Zmhr Ago CXmhaU ¿`mdo cmJoc.
_JmMÀ`m CXmhaUm_Ü`o OmJoMm d ~m§YH$m_mMm gm_y{hH$ dmna Z H$aVm 10
_mUgo cmdyZ nhmdo cmJoc. àË`oH$ H$m_Jmamcm nyduà_mUo ñdV§Ì OmJm d
Imocr CncãY Ho$cr Va CËnmXZmMo AmH$ma_mZ dmTy>ZXoIrc H$mS>rMr ~MV
hmoUma Zmhr!
ghH$m`m©À`m eº$sMo ^m§S>dcmÀ`m eº$sV ê$nm§Va
AWm©V² Agm _yI©nUm H$moUVmhr ^m§S>dcXma H$aUma Zmhr. gm_y{hH$ dmnamVyZ
dmT>Umao CËnmXZmMo AmH$ma_mZ ^m§S>dcXmamcm nm{hOo AgVo. nU `m
gJù`mVyZ ódUmam ^m§S>dcr {dMma `m ~MVrMo lo` H$m_Jmam§_Yrc dmT>Ë`m
gm_y{hH$ g§~§Ym§Zm, ghH$m`m©cm XoÊ`mEodOr Vmo Ë`mMo lo` dmT>coë`m
CËnmXZmÀ`m AmH$ma_mZmcm, dmT>coë`m ^m§S>dc Jw§VdUwH$scm XoVmo.
_mUgm§_Yë`m ghH$m`m©Mr CËnmXH$, gO©H$eº$s ^m§S>dcemhrV ê$n KoVo Vo
^m§S>dcmÀ`m eº$sMo; _mZdr ghH$m`m©Vë`m ñWm`r gO©H$ j_Vm `m
122 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

^m§S>dcemhrÀ`m Eo{Vhm{gH$ H$mimV, _mUgm§nmgyZ VwQ>coë`m EH$m naŠ`m


eº$sÀ`m—^m§S>dcmÀ`m j_Vm§À`m C\$amQ>çm ê$nmV àJQ> hmoVmV.
Am{U ^m§S>dcemhr ì`dñWoV ho ê$n An[ahm`©XoIrc AgVo. Oo H$m_Jma
^m§S>dcXmamÀ`m CËnmXZmÀ`m OmJr àmW{_H$ ghH$m`© H$aV AgVmV Ë`m§Zr
^m§S>dcemhrV ñdV:À`m BÀN>oZo WmoS>oM ho ghH$m`© Ho$coco AgVo? Vo àW_
EH$Ì `oVmV Vo EH$m ^m§S>dcXmamZo H$m_mcm cmdcocr _mUgo `m ZmË`mZo.
àmW{_H$ ghH$m`© H$ê$ cmJVmV Vo ^m§S>dcXmamcm Ë`m§À`mV àmW{_H$
ghH$m`© nm{hOo AgVo åhUyZ. àmW{_H$ ghH$m`© KS>dyZ AmUVmZm {XgV
AgVmo Vmo ^m§S>dcXmaM! ˶m‘wio ImobmV OmD$Z ^m§S>dcr Mm¡H$Q>r ncrH$S>o
Z nmhUmam {dMma gmh{OH$M àmW{_H$ ghH$m`m©_wio hmoUmar CËnmXH$VoVrc
dmT> d l_gm_J«rÀ`m gm_y{hH$ dmnamVyZ hmoUmar ~MV `m§Mo H$maU
^m§S>dcXmam_Ü`o qH$dm Ë`mÀ`m ^m§S>dc Jw§VdUwH$sVrc dmT>r_Ü`o qH$dm
dmT>coë`m CËnmXZmÀ`m AmH$ma_mZm_Ü`o nmhV AgVmo.
4. ghH$m`m©Mm ^m§S>dcemhrVrc dmna
Ooìhm àmW{_H$ ghH$m`© ^m§S>dcr ñdê$nmV l_à{H«$`o_Ü`o hmoV AgVo Voìhm
H$maImÝ`m_Ü`o H$m_Jmam§Zr H$m`, {H$Vr, Ho$ìhm d H$go {Z_m©U H$amdo ho
R>adV AgVmV ^m§S>dcXma qH$dm Ë`mMo à{V{ZYr. H$maImZm hr
CËnmXZmg§~§Yr d l_à{H«$`og§~§Yr ^m§S>dcXmam§Mo hoVy, CÔoe d {ZU©`
"àË`jmV AmUUmar' OmJm AgVo. H$m_mMo Vmg d l_eº$sMo _yë` `m§Mr
AmnU da MMm© Ho$cr Voìhm Oo àým§Mo nod \w$Q>co hmoVo Ë`mdê$Z H$m_Jmam§À`m
d ^m§S>dcXmam§À`m hoVy_Yrc d CÔoem§_Yrc {damoY d V\$mdV ñnï> Pmcocr
hmoVr. Ë`mM nÕVrZo ^m§S>dcr àmW{_H$ ghH$m`© ho ‘mUgm ‘mUgm§‘Yrb
ghH$m¶© Z amhVm ^m§S>dcXmamMo naHo$ d {damoYr hoVy Am{U CÔoe gm_y{hH$nUo
H$m_Jmam§À`m Jir CVadUmao EH$ ê$n ~ZVo. Am{U ho Ë`mMo ^m§S>dcr ê$n
H$m_Jmam§À`m ñdm^m{dH$ ghH$m`m©_Yrc CËnmXZ eº$sda cJm_XoIrc KmcV
AgVo; CËnmXZ eº$s dmT>Ê`mg EH$m ~mOycm dmd XoV AgVo nU Ë`mMdoir
Xþgè`m ~mOybm ghH$m`m©Mr `m g§X^m©Vrc nyU© j_Vm àË`jmV AmUy Z XoUmao
~§YZXoIrc R>aV AgVo.
EH$m CXmhaUmdê$Z ho OmñV ñnï> hmoB©c. AmnU XmoZ àH$maÀ`m n[apñWVrMr
VwcZm H$ê$. EH$s_Ü`o àmW{_H$ ghH$m`© H$aÊ`m_Yco hoVy d CÔoe ho
^m§S>dcr àmW{_H$ ghH$m`© : gmnoj daH$S>-_yë`mMo gmYZ 123

gainUo ghH$m`© H$aUmè`m§Mo gm_y{hH$ hoVy AmhoV. Xþgar_Ü`o _mÌ hoVy d


CÔoe ^m§S>dcXmam§Mo AgVrc d àmW{_H$ ghH$m`© H$m_Jmam§Mo Agoc.
`mgmR>r Amnë`mcm eoVr_Yco EH$ gwQ>gwQ>rV VwcZm eŠ` H$aUmao CXmhaU
KoVm `oVo. H$mhr {R>H$mUr—{deofV: JUAdñWoÀ`m IwUm AOyZ {e„H$
AmhoV Aem {R>H$mUr ^y{_hrZm§Mo à_mU AJXrM H$_r AgVo d gd©
Hw$Qw>§~m§H$S>o gd©gmYmaUnUo gmaIrM O_rZ AgVo. Aem {R>H$mUr Amnë`mcm
n{hë`m àH$maÀ`m àmW{_H$ ghH$m`m©Mr H$mhr CXmhaUo AOyZXoIrc gmnSy>
eH$VmV. CXmhaUmW© H$mnUrgma»`m cdH$a AmQ>nm`À`m H$m_m§_Ü`o EImÚm
Hw$Qw>§~mMo l_ Ë`mÀ`m ñdV:À`m eoVmMr H$mnUr H$aÊ`mg Anwao nS>VmV.
Aemdoir gd© Hw$Qw>§~o {_iyZ EHo$H$m O{_ZrÀ`m VwH$S>çmdarc H$mnUr
gm_y{hH$nUo H$aVmV. gdmªMoM {hV CKS>nUo H$mnUr cdH$a hmoÊ`m_Ü`o
Jw§Vcoco AgVo. H$mnUrMr H$m_o AË`§V doJmZo (d {VVŠ`mM AmZ§XmZo) hmoD$
eH$VmV. H$mnUrMo H$m_ cdH$a AmQ>nco Va gd©OU cdH$a _moH$io hmoVmV.
`mCcQ> n[apñWVr ^m§S>dcXmamH$S>o H$m_ H$aUmè`m _Owam§Mr AgVo. {dS>r
H$maImÝ`m_Ü`o {XdgmMm gamgar H$moQ>m Oa amoO§Xma _Owam§Zr 8 Vmgm§EodOr 4
Vmgm§_Ü`o nyU© Ho$cm Va Vmo Kar Om`cm _moH$im hmoV Zmhr. Ë`mcm AmUIr
4 Vmg Jw§VdyZ R>odUmao H$m_ {Xco OmVo! {edm` _Owam§n¡H$s XmoZ-Mma _Oya 8
Vmgm§EodOr 6 VmgM H$moQ>m nyU© H$ê$ cmJco Va Ë`mVyZ gdmªÀ`mM l_m§À`m
Vrd«VoV dmT> hmoÊ`mMm YmoH$m AgVmo. EImÚmZo, EImXo {Xder OmñV H$m_
Ho$co H$s gdmªZr {VVHo$ eŠ` Agcoco H$m_ Zoh_r Ho$co nm{hOo Agm AmJ«h
^m§S>dcXmamH$Sy>Z hmoD$ cmJVmo. n{hë`m àH$maÀ`m CXmhaUm_Ü`o Ago ZgVo.
H$maU ^m§S>dcXmam§gmR>r àmW{_H$ ghH$m`© H$aÊ`mVyZ H$m_Jmam§Zm \w$agVrMm
doi OmñV {_iUo, EImXo {Xder OmñV H$m_ H$ê$Z, _Z Zgoc Voìhm H$_r
H$m_ H$ê$Z, gamgar amIUo Ago ñdmV§Í` Cn^moJVm `oV Zmhr.
`m_wio ^m§S>dcXma-H$m_Jma ho ^m§S>dcr g§~§Y àW_nmgyZM ghH$m`m©_YyZ d
l_m§À`m gm_y{hH$Vo_YyZ {Z_m©U hmoUmè`m j_Vm nyU©nUo àË`jmV `oÊ`mda
~§YZ R>aV AgVmV. H$m_Jmam§da ^m§S>dcXmam§Mo CÔoe cmXÿZ, Ë`m§À`mda
{eñVrMm ~S>Jm CJmaVM ho g§~§Y àË`jmV `oD$ eH$VmV. Am{U àË`jmV hr
añgrIoM "gwï>' Am{U "Xþï>' àd¥ÎmtÀ`m añgrIoMrMo ê$n KoV AgVo.
^m§S>dcXma AWm©VM amï´>r` {hVmMr, CËnmXZmMr, CËnmXH$VoMr ~mOy KoUmao
"gwï>' àd¥ÎmrMo à{V{ZYr AgVmV. Am{U H$m_MwH$ma, AmS>_wR>o, amï´>r` {hVmMr
124 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

ndm© Zgcoco åhUyZ H$m_Jma "Xþï>' àd¥ÎmrMo à{V{ZYr R>aV AgVmV! _yi
O~m~Xma AgUmao CËnmXZg§~§Ym§Mo ^m§S>dcr ñdê$n ZOaoAmS> amhVo d
JwÝhoJma R>adco OmVmV Vo H$m_Jma!
cmdmdr cmJUmar {eñV!
^m§S>dcr ñdê$nmMoo Hw$R>cohr ghH$m`© åhQ>co H$s hr añgrIoM AmcrM. Am{U
`m añgrIoMrdaMm ^m§S>dcXmam§Mm EH$ Zoh_rMm Cnm`hr AmcmM. hm Cnm`
åhUOo {eñV, AZwemgZ. nU {eñV Aer H$mhr AmnmoAmn `oV Zmhr.
AmZ§XmZo ñdrH$macoë`m H$m_mV {eñV hr ñdoÀN>oMm ^mJ AgVo. {Vcm
A§V`m©_mVyZ Om½`m Pmcoë`m H$V©ì`~wÕrMo ñdê$n AgVo. nU AmnU ~mocV
AmhmoV Vo ^m§S>dcXmamMo hoVy, CÔoe d {ZU©` nmiÊ`mÀ`m H$m_Jmam§À`m
{eñVr~Ôc. Aer {eñV Zoh_r cmdmdr cmJVo. cmXmdr cmJVo. Am{U Vgo
åhQ>co H$s {eñV cmdUmar _mUgo Amcr, Ë`mgmR>rMr `§ÌUm Amcr, `m
`§ÌUo_Yco hþÔo Amco Am{U `m hþX²Úm§Zm {MH$Q>cocr A{YH$mam§Mr CVa§S>
Amcr. åhUOo H$maImÝ`m_Yrc hr {eñV am~dUmar A§VJ©V aMZm
H$m_Jma{damoYr ZmoH$aemhrMo ê$n An[ahm`©nUo KoVo. Am{U Oo gm_m{OH$ l_
CËnmXZmV IM© hmoVmV Ë`m§n¡H$s H$mhr l_ Ho$di ^m§S>dcXmam§gmR>r
H$m‘Jmam§Zm {eñV cmdʶmV, CËnmXZmÀ¶m ^m§S>dbr ê$nmÀ`m ajUmgmR>r
Amdí`H$, CËnmXZmer H$mhr EH$ g§~§Y Zgcoë`m H$m_m§_Ü`o dm`m OmVmV!
cemhtÀ`m
^m§S>dcemht À`m H«$m§{VH$maH$nUmÀ`m nmoQ>mVrc ~§YZo
_Yrc gmnoj daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mMr àd¥Îmr l_à{H«$`o_Yco ghH$m`© d
Ë`mVyZ CËnmXH$Vm dmT>dV AgVo. gmnoj daH$S>-_yë` hr ^m§S>dcemhrMr
H«$m§{VH$maH$ ~mOy AgVo. nU hr H«$m§{VH$maH$ ~mOyXoIrc Amnë`m nmoQ>mV
{VÀ`m {d{eï> ê$nmVë`m dJ©g_mOmÀ`m C\$amQ>çm IwUm An[ahm`©nUo KoD$Z
`oV AgVo. Ë`m_wio `m j_Vm Om½`m hmoVmV Iè`m, nU Ë`m~amo~aM
^m§S>dcemhr ñdV:M `m Om½`m Pmcoë`m j_Vm nyU©nUo àË`jmV `oÊ`mcm
AS>Wim H$aV AgVo. ^m§S>dcemhrVco ImOJr _mcH$sMo g§~§Y ho {VZo
ñdV:M Om½`m Ho$coë`m CËnmXZj_Vm§darc ~§YZ R>aV AgVmV.
^m§S>dcemhr_ܶo Pmcoë`m ghH$m`m©Mm {dH$mg BVa g_mOì`dñWm§nojm
CËnmXH$Vm ^m§S>dcemhr AZoH$nQ>tZr H$er dmT>dVo ho nwT>À`m XmoZ
àH$aUm§_Ü`o `oB©cM. {VWohr ZdZì`m nÕVrZo hr j_Vm C\$amQ>çm nÕVrZo
^m§S>dcr àmW{_H$ ghH$m`© : gmnoj daH$S>-_yë`mMo gmYZ 125

^m§S>dcmcm {MH$Q>VmZm {XgVo, d C\$amQ>çm AY©gË`m§Zm OÝ_ XoVo. {VWohr


Ë`m Ë`m joÌmV àdoe H$ê$Z ñnY}V {Q>H$m`cm cmJUmao {H$_mZ ^m§S>dc dmT>V
OmD$Z ^m§S>dcXmadJm©V àdoe XoUmar Xmao AmUIr Aé§X hmoV OmVmZm
{XgVmV. "Xþï>' H$m_Jmam§Zm AZwemgZ cmJy H$aUmè`m "gwï>' `§ÌUm§Mm {dH$mg
hmoVmZm Amnë`mcm {Xgoc. Am{U Ë`m gd© Q>ßß`m§_YyZ Amnë`mcm dmT>Vo
gm_m{OH$ ghH$m`© Am{U Ë`m ghH$m`m©Mo ^m§S>dcr C\$amQ>o ê$n hm
^m§S>dcemhrVcm _yc^yV A§V{d©amoY CcJS>V OmVmZm {Xgoc. \$aH$ BVH$mM
H$s àË`oH$ Q>ßß`mMr ñdV:Mr {ZUm©`H$ d¡{eîQ>ço `m gd©gmYmaU àd¥ÎmtZm
{Za{Zamim AmH$ma XoV AgVmV.
9. ^m§S>dcr l_{d^mJUr : gmnoj daH$S>-
_yë`mMm nwT>Mm Q>ßnm

H$Yr H$Yr eãXm§Mm ~Xccocm AW©XoIrc B{Vhmg gm§JyZ OmVmo. "‘°Ý`w\°$ŠMa'


hm B§J«Or eãXM ¿`m. `§Ìmda AmYmacoë`m àM§S> CËnmXZmcm AmO hm eãX
gam©g dmnacm OmVmo. nU `mMm _yi AW© Amho `§Ìo Zgcoë`m
hmVH$maImÝ`m§_Ü`o hmoUmao CËnmXZ! `m eãXmMm AmOÀ`m AWm©Zo hmoUmam
dmna åhUOo ^m§S>dcemhrZo A§Jmda ~miJcocr EH$ OÝ_IyU Amho. AmO
hmVH$maImZo c`mcm Joco AmhoV. AgcoM Va Vo ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m _w»`
àdmhmÀ`m diMUrcm Hw$R>o Var Am{U H$go~go VJ Yê$Z AmhoV. nU
^m§S>dcemhrMm EH$ H$mcI§S>, Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrnyduMm H$mcI§S>, Agm hmoVm
H$s hmVH$maImZXmar hoM ^m§S>dcr CËnmXZmMo _w»` ñdê$n hmoVo. BVHo$M Zìho
Va hr hmVH$maImZXmar AdñWm d {VMr d¡{eîQ>ço Vnmgë`m{edm`
`§Ìm{Y{ð>V CËnmXZ ^m§S>dcemhrV H$m d H$go {Z_m©U Pmco hoM g_OUo eŠ`
Zmhr. `m hmVH$maImZXmarMm AmYma AgVo hmVH$g~mda AmYmacocr
l_{d^mJUr Am{U hr l_{d^mJUr ghH$m`m©_Yrc àmW{_H$ ghH$m`m©À`m d
VgoM gmnoj daH$S>-_yë`mMrXoIrc nwT>Mr nm`ar AgVo.
^m§S>dcr l_{d^mJUr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm nwT>Mm Q>ßnm 127

1. hmVH$g~mda AmYmaco
AmYmacobr
br l_{d^mJUr d gmnoj daH$S>-_yë`
CËnmXH$Vm dmT>ë`mZo {_iUmao gmnoj daH$S>-_yë`
àmW{_H$ ghH$m`m©À`m CXmhaUm§_Ü`o ghH$m`© H$aUmao H$m_Jma ho gd© EH$M
H$m_ H$arV AmhoV Ago AmnU Yê$Z Mmccmo hmoVmo. Ë`m§Mo ghH$m`© AmVm
aoe^a nwT>o OmVo; Ë`m EH$Ì H$m_mMo doJdoJio N>moQ>oN>moQ>o VwH$S>o nS>VmV d
{Za{Zamio H$m_Jma `mVcm EH$EH$M VwH$S>m nma nmSy>Z CËnmXZ H$aVmV.
CXmhaU åhUyZ Q>o~c V`ma H$aUmam H$maImZm KoD$. Vmo Oa àmW{_H$
ghH$m`m©da C^m Agoc Va àË`oH$ H$m_Jma hm cmH$S>mnmgyZ g§nyU© Q>o~c
~ZdÊ`m_Yrc gd© à{H«$`m ñdV: nma nmS>Vmo. nU hmM H$maImZm Ooìhm
l_{d^mJUrÀ`m AmYmamda hmVH$maImZm ~ZVmo Voìhm `m Q>o~c ~ZdÊ`mÀ`m
nydr© EH$g§Y Agcoë`m H$m_mMo ~maHo$ ~maHo$ VwH$S>o nS>VmV. CXmhaUmW©
Q>o~cgmR>r cmJUmè`m _mnmà_mUo cmHy$S> H$mnUo hm EH$ ñdV§Ì VwH$S>m ~ZVmo.
Vo a§YUo hm AmUIr EH$, Ë`mV OmoS> Úm`À`m OmJr `mo½` Ë`m OmoS>mcm
AZwê$n AmH$ma XoUo, Vo gd© ^mJ EH$Ì ~gdyZ OmoS> KÅ> H$aUo Am{U eodQ>r
V`ma Q>o~cmcm nm°{ce H$aUo Ago `m à{H«$`oMo AZoH$ ñdV§Ì VwH$S>o nS>VmV.
Am{U _J l_{d^mJUr_Ü`o EImXm H$m_Jma Ho$di _mnmà_mUo cmHy$S>
H$mnrV AgVmo, EImXm Ho$di a§YVmo, EImXm Ho$di OmoS> KS>dVmo, EImXm
Ho$di OmoS>Ur H$aVmo d EImXm Ho$di nm°{ce H$aVmo. Hw$R>cmM H$m_Jma Q>o~c
~Z{dÊ`mMr g§nyU© à{H«$`m nma nmS>V Zmhr. àË`oH$OU Ë`m à{H«$`oMo doJdoJio
N>moQ>oN>moQ>o VwH$S>o nma nmS>rV AgVmo. cjmV ¿`m, BWo AOyZhr AmnU
`§Ìm~Ôc H$mhrM ~mocV Zmhr, ho gd© hmVH$g~mda Mmccoco Amho.
hmVH$maImZm åhUOo hmVH$g~mÀ`m l_{d^mJUrda AmYmacocr CËnmXZmMr
OmJm AgVo.
^m§S>dcXmadJm©À`m Ñï>rZo `mMm gdmªV _hÎdmMm \$m`Xm AgVmo Vmo åhUOo
`mVyZ Ë`mcm OmñV gmnoj daH$S>-_yë` {_iVo. EH$ åhUOo `mVyZ l_m§Mr
CËnmXH$Vm gaigai dmT>VmZm {XgVo. g§~§Y Q>o~c ~Zdm`Mo Va gwVmamcm
dma§dma hË`mao ~Xcmdr cmJVmV, H$m_mMo ñdê$n d JVr ~Xcmdr cmJVo.
dñVy hcdmì`m cmJVmV, emoYmì`m cmJVmV Am{U `m gdmª_Ü`o doi OmVmo.
Ë`mEodOr àË`oH$ H$m_Jmamg_moarc H$m_ AmVm gmono, EH$mM nÕVrMo d
`m§{ÌH$nUo H$aÊ`mOmoJo AgVo. nwaoer gd` Pmë`mda _mUgo Aer `m§{ÌH$,
128 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

\$magm {dMma d ~Xc Z cmJUmar H$m_o A{Ve` doJmZo H$aVmV. Vr EH$


_mUgm§Mr A§J^yV j_VmM AgVo. Ë`m_wio VodT>çmM H$m_Jmam§À`m l_mV
nydunojm OmñV \$ù`m H$mnë`m OmVmV, H$m_mMm àË`oH$ N>moQ>m ^mJ OmñV
doim {Jadcm OmD$ eH$Vmo d EHy$U OmñV Q>o~co V`ma hmoVmV. àË`oH$
Q>o~cmV OmUmao H$m_Jmam§Mo l_ H$_r hmoVmV. VodT>çmM AàË`j l_gmYZm§Mm
dmna OmñV dñVy§gmR>r hmoVmo d àË`oH$ dñVyV OmUmao AàË`j l_hr H$_r
hmoVmV. `m XmoÝhr Jmoï>t_wio dñVyMo _yë` H$_r hmoVo. n`m©`mZo H$m_Jmam§À`m
amhUr_mZmV Vr dñVy Á`m à_mUmV _moS>Vo Ë`m à_mUmV l_eº$sMo
_yë`XoIrc H$_r hmoVo, d ^m§S>dcXma dJm©cm gmnoj daH$S>-_yë` {_iVo.
H$m¡eë` _mê$Z {_iUmao gmnoj daH$S>-_yë`
AmVm hmVH$maImÝ`mVrc CËnmXH$Vm dmT>rMm hm _wÔm Vwåhm§cm gd© ^m§S>dcr
AW©emñÌmÀ`m nwñVH$m§_Ü`o gmnS>oc. hmVH$g~mÀ`m l_{d^mJUrMo __©
gm§JUmao `mnwT>rc _wÔo _mÌ Vwåhm§cm {VWo A^mdmZoM gmnS>Vrc. `m
l_{d^mJUrcm l_eº$sMo _yë` H$_r H$aUmar Xþgar ~mOyXoIrc AgVo.
{H$Vr H$m¡eë`mÀ`m {H$Vr l_eº$sMr JaO ^m§S>dcXmam§Zm cmJVo `mVhr
_hÎdmMo ~Xc hmoVmV.
CXmhaUmW© Ago g_Om H$s e§^a H$m_Jma EH$m ^m§S>dcXmamgmR>r {Xdgmcm
EH$ `mà_mUo e§^a Q>o~co àmW{_H$ ghH$m`m©VyZ ~ZdV AmhoV. gd© H$m_Jma
Q>o~c ~ZdÊ`mMr g§nyU© à{H«$`m nma nmS>V Agë`m_wio àË`oH$ H$m_Jmamcm
gwVmaH$sMr gd©gmYmaU _m{hVr d H$m¡eë` AgUo Amdí`H$ Amho.
{Za{Zamù`m àH$maÀ`m cmH$S>m~Ôc, Ë`m cmH$S>mda {Za{Zamir H$m_o
H$aÊ`m~Ôc kmZ Ë`m§Zm AgUo Amdí`H$ R>aoc. Á`m _mnmMo d Á`m nÕVrMo
Q>o~c Agoc Ë`mà_mUo H$mncoë`m VwH$S>çm§Mo AmH$ma, dmnamdr cmJUmar
hË`mao, gm§Ü`m§Mo OmoS>H$m_ `m§Mm {dMma H$aÊ`mMr, d Ë`m {dMmamÀ`m
AmYmamda {ZU©` KoÊ`mMr Hw$dV Ë`m§À`m A§Jr Agmdr cmJoc. AmnU
Á`m~Ôc ~mocVmo AmhmoV Ë`m H$mimV `mMm AW© Agm hmoVmo H$s hmoVH$ê$ dm
{eH$mD$ H$m_Jma åhUyZ àmá Pmcoco, XrK© AZw^d nmR>rer Agcoë`m
H$mam{JarMo H$g~ Ë`m§À`m A§Jr Agmdo cmJoc. gmh{OH$M Ë`m H$mimV
Jococo l_ ho Ë`m§À`m l_eº$sÀ`m _yë`mMm ^mJ AgVrc.
^m§S>dcr l_{d^mJUr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm nwT>Mm Q>ßnm 129

AmVm VoM e§^a H$m_Jma hmVH$g~mMr l_{d^mJUr hmoD$Z Q>o~co V`ma H$arV
AgVrc Va gd©M {MÌ ~Xcoc. {Xcoë`m _mnmV cmH$S>mMo VwH$S>o H$mnVm
`oÊ`mgmR>r H$gcr Amcr Amho XrK© C_oXdmarMr, H$mam{Jar H$m¡eë`
H$_mdÊ`mMr JaO? qH$dm {Xcocm VwH$S>m a§Ym`cm, qH$dm nm°{ce H$am`cm
~hþg§»` H$m_mJmam§À`m A§Jr H$m¡eë` AgUo \$mago Amdí`H$M R>aUma Zmhr.
g§~§Y Q>o~cmMr OmoS>Ur H$aUo d {JèhmBH$mcm nm{hOo Agcoë`m Q>o~cmÀ`m
ñdê$nmdê$Z d AmH$mamdê$Z BVa H$m_Jmam§Zm Ë`m§À`m H$m_mMr _mno nwadUo ho
H$m_ H$aUmè`m ‘yR>^a H$m_Jmam§Zm Vo H$m¡eë` Agco H$s nwao hmoB©c. ~hþg§»`
H$m_Jma ho AHw$ec H$m_Jma Agco Var Mmcy eHo$c. Am{U Vo AHw$ec
AgVrc `mMmM AW© C_oXdmarMo, AZw^dmMo qH$dm {ejUmV Jococo l_
Ë`m§À`m l_eº$sÀ`m _yë`mMm ^mJ AgÊ`mMr JaO amhUma Zmhr. H$mhr
Hw$ec H$m_Jmam§ZmM AmVm gwVmaH$sMr gd©gmYmaU Hw$dV Amdí`H$ Agë`mZo
Ë`m§Zm nyduBVHo$M l_eº$sMo _yë` ^m§S>dcXmamcm Úmdo cmJoc. nU ~hþg§»`
H$m_Jmam§Zm H«$`dñVyÀ`m {Z`_mà_mUo l_eº$sMo Úmdo cmJUmao _yë` EH$X_
Kgaoc. CËnmXH$Vm dmTy>Z {_iUmao gmnoj daH$S>-_yë` Va {_iocM nU
OmoS>rcm CËnmXZm_Ü`o AHw$eb H$m_Jmam§Mm Wa V`ma hmoD$Z Ë`m_wiohr
l_eº$sMo _yë` Kgaoc d Ë`mVyZhr KgKerV gmnoj daH$S>-_yë`
^m§S>dcXmadJm©cm {_ioc.
2. H$m_Jmam§darc n[aUm_
^m§S>dcemhrZo OÝ_mcm KmVcoco "AHw$ec H$m_Jma'
`m KgKerV daH$S>-_yë`mgmR>r Or qH$_V ^amdr cmJVo Vr _mÌ ^amdr
cmJVo H$m_Jmam§Zm. Ooìhm g§nyU© gwVmaH$sMr à{H«$`m hr H$mam{Jam§À`m hmVr
AgVo Voìhm Ë`mcm Amnco Oo H$m¡eë` dmnamdo cmJVo, Oo {ZU©` ¿`mdo
cmJVmV, Ë`mgmR>r Oo kmZ d _m{hVr O_m H$amdr cmJVo Vr AZoH$ àH$maMr
AgVo. g_mOmV {Z_m©U hmoUmè`m EH§$Xa gO©ZmÀ`m j_Vm§er d Ë`m§VyZ
{Z_m©U Pmcoë`m kmZmer Ë`mÀ`m l_m§Mm R>mog g§~§Y AgVmo. gwVmaH$s hm
IamoIa EH$ noem qH$dm ì`dgm` AgVmo. Ooìhm hmV H$g~mMr ^m§S>dcr
l_{d^mJUr `oVo Voìhm nÌm {Xcoë`m AmH$mamV H$mnUo, cmHy$S> a§YUo, {Iio
R>moH$Uo, nm°{ce _maUo `m H$m_m§À`m VwH$S>çm§MmM "noem' qH$dm "ì`dgm`'
~ZVmo. `m "noemV' H$m_Jma Hw$R>ë`m g¥OZj_Vm§er ZmVo OmoS>Uma Am{U
130 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$gco kmZ g§nmXZ H$aUma? `mMm n[aUm_ EH$M hmoVmo; ~hþg§»` H$m_Jmam§Zm
Amnco g§nyU© CËnmXH$ Am`wî`, Amncm gd© C_oXrMm H$mi hm H$Yr cmHy$S>
H$mnÊ`mV, H$Yr Vo a§YÊ`mV Va H$Yr nm°{ce H$aÊ`mV Kmcdmdm cmJVmo.
Ë`m§À`m g¥OZj_Vm _maë`m OmVmV. _mŠg©Zo CX²Y¥V Ho$coco CH©$hmQ>© `m
B§p½ce {dMmad§VmMo dmŠ` `mMo ImoMH$ dU©Z H$aVo : "EImÚm _mUgmMo
VwH$S>o H$aUo åhUOo, Vmo Oa {ejocm nmÌ Agoc Va Ë`mMm {eaÀN>oX H$aUo
hmo`, (Am{U Oa Vmo {ejocm nmÌ Zgoc) Va IyZ H$aUo hmo`... l_m§Mr
{d^mJUr hm EH$m g§nyU© OZg_yhmMm IyZM Amho.'
nU BWo EH$ Jmoï> ñnï>nUo Ü`mZmV KoVcr nm{hOo. _mŠg©Mm amoI H$mhr
l_{d^mJUrda Zmhr Va {VÀ`m ^m§S>dcr ñdê$nmda Amho. l_{d^mJUrMo
gyÌ BVHo$M gm§JVo H$s Q>o~c ~ZdÊ`mÀ`m H$m_mV EH$m doir H$moUrVar cmHy$S>
a§Yco nm{hOo, H$moUrVar H$mnco nm{hOo, H$moUrVar OmoS>co nm{hOo, H$moUrVar
nm°{ce Ho$co nm{hOo—~g². `mnwT>o OmD$Z EImÚm _mUgmZo Am`wî`^a cmHy$S>
a§Ymdo, Vmo Ë`mMm "noem' qH$dm "ì`dgm`' ~Zmdm ho l_{d^mJUrMo gyÌ gm§JV
Zmhr. hr n[apñWVr l_{d^mJUrÀ`m ^m§S>dcr ê$nm_wio {Z_m©U hmoVo. H$maU
Ho$di cmHy$S> a§Ym`À`m AHw$ec H$m_mgmR>r l_eº$s {_imcr Va {VMo _yë`
KgaVo d gmnoj daH$S>-_yë` {_iVo. l_{d^mJUrMo ^m§S>dcr ê$n ho l_m§Mr
{d^mJUr H$ê$Z Wm§~V Zmhr Va l_eº$sMo VwH$S>o H$aVo, H$m_Jmam§À`m l_
H$aÊ`mÀ`m g¥OZj_VoMo VwH$S>o H$aVo. Am{U åhUyZ Á`m§À`m H$m¡eë`mÀ`m
EH$m VwH$S>çmIoarO gd© j_Vm _maë`m OmVmV Aem AHw$ec H$m_Jmam§Mm
Wa ho ^m§S>dcr l_{d^mJUrMo ì`dÀN>oXH$ cjU Amho.
{Iio R>moH$Uo hm noem ~ZVmo
^m§S>dcrnyd© g_mOm§_Yë`m H$mam{Jam§_Ü`ohr gm_m{OH$ l_{d^mJUr hmoVr,
nU {Vcm ho ñdê$n ZìhVo. gwVmaH$m_, cmohmaH$m_, {dUH$m_ ho ì`dgm`
ñdV:À`m nm`mda Cä`m amhÿ eH$Umè`m H$m_m§da AmYmacoco AgV. EImÚm
Hw$ec H$mam{JamÀ`m nXar VéU C_oXdma AgV; d Vo AHw$echr AgV, nU
AHw$ec H$m_ hm Ë`m§Mm noem ZìhVm. H$m¡eë` g§nmXZ H$aÊ`mMm Vmo Ho$di
Ama§^ Ago. `m ì`dgm`m§Mohr {d^mOZ hmoB©—CXmhaUmW© T>mŠ`mMo _c_c
{dUUmao {dUH$a Am{U JmdMo ^aS> H$nS>o {dUUmao {dUH$a. Varhr `m gdmªMo
CËnmXZ ñdV:hÿZ g_mOm_Ü`o EH$ Cn`moJr dñVy åhUyZ dmnaco OmD$$ eH$V
hmoVo. BVHo$M Zìho Va {JëS>, loUr qH$dm {~amXmar `m§gma»`m g_mOmVë`m
^m§S>dcr l_{d^mJUr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm nwT>Mm Q>ßnm 131

g§ñWm AHw$ec C_oXdmamÀ`m H$m¡eë`g§nmXZmMm h¸$ H$m`_ amhrc ho nmhV


hmoË`m. Ë`m gm_m{OH$ l_{d^mJUr_Ü`o l_à{H«$`oMo VwH$S>o noem åhUyZ H$Yr
_mÝ`Vm {_idy eH$V ZìhVo. EH$m ~mOycm ho ^m§S>dcrnyd© g§~§Y g_mOmVrc
loUr~Õ, {df_ Am{U emofH$ g§~§Ym§À`m q^Vr OnV hmoVo Var Ë`mdoir
H$mam{Jam§Mo H$m¡eë`, Ë`m§À`m g¥OZj_Vm `m§Zm dmd {_imdm `mMrhr OnUyH$
H$arV hmoVo. Zo_Ho$ hoM ^m§S>dcemhrZo _moSy>Z H$mT>co. ^m§S>dcrnyd© gm_m{OH$
loUr d emofU _moSy>Z H$mT>Vm H$mT>VmM {VZo H$mam{Jam§Mr H$m¡eë` g§nmXZmMr
d g¥OZj_Vm§Mr g§Yr d dmdXoIrc, ~hþg§»` H$m_Jmam§À`m g§X^m©V nmhVm,
_moSy>Z H$mT>cm. ì`dgm`mÀ`m A§VJ©V l_à{H«$`oMo VwH$S>o H$ê$Z Vo _mUgm§Zm
{MH$Q>dUo ho Ë`m_wio ^m§S>dcr l_{d^mJUrMo ì`dÀN>oXH$ cjU R>aVo.
"_r' À`m OmJr "Amåhr'
åhUyZM l_{d^mJUrÀ`m `m C\$amQ>çm ^m§S>dcr ê$nm~Ôc {MS>rMo ê$nm§Va
EH§$Xa l_{d^mJUr {dê$ÕÀ`mM {MS>rV hmoD$ Z`o `mMr H$miOr KoUo
Amdí`H$ AgVo. H$maU l_{d^mJUrÀ`m `m C\$amQ>çm ê$nmVyZ {VÀ`mVcm
EH$ gwcQ>m, {dYm`H$ Ame`hr ì`º$ hmoV AgVmo—ghH$m`© AmVm Ho$di
Am¡nMm[aH$ Z amhVm IamoIa àË`jmV `oD$ cmJcoco AgVo. àË`oH$ _mUgmZo
l_à{H«$`oÀ`m EH$m VwH$S>çmMr Am`wî`^a `m§{ÌH$ nwZamd¥Îmr H$am`Mr ho
^m§S>dcr ñdê$n ~mOycm R>odco Va l_{d^mJUrVyZ H$m` CaVo ho nmhUohr
{VVHo$M _hÎdmMo Amho. Ooìhm AmnU Q>o~c ~ZdUmè`m H$m_Jmam§_Ü`o
àmW{_H$ ghH$m`© J¥hrV Yaco hmoVo Voìhm Vo ghH$m`© EH$m AWu Am¡nMm[aH$
hmoVo; dadaMo hmoVo. Ooìhm Ë`m§À`m l_à{H«$`o_Ü`o l_{d^mJUr hmoVo Voìhm EH$
_hÎdmMm ~Xc hmoVmo. nydu EImÚm Q>o~cmda hmV R>odyZ EImXm H$m_Jma åhUy
eHo$ H$s ho Q>o~c _r ~Zdco. AmVm Hw$R>cmhr EH$ H$m_Jma Ago åhUy eH$V
Zmhr. Vo gd©OU {_iyZ åhUy eH$VmV H$s Amåhr ho Q>o~c ~Zdco. _r Mr
OmJm AmåhrZo KoVcocr AgVo! ghH$m`© ho Am¡nMm[aH$, dadaMo Z amhVm EH$
An[ahm`© Am§V[aH$ dmñVd ~ZVo. hr CËnmXZmVrc l_{d^mJUr_wio Amcocr
gm_wXm{`H$VmM dmT>coë`m CËnmXH$VoMm AmYma AgVo. l_{d^mJUrÀ`m
^m§S>dcr ê$nm{dê$ÕMr Q>rH$m hr IwÔ l_{d^mJUr{dê$Õ didcr Va Ë`mMm
AW© hmoVmo hr gm_wXm{`H$Vm d Ë`mVyZ dmT>Umè`m j_Vm ZmH$maUo. _mŠg©cm
`m j_Vm _wirM ZmH$mam`À`m ZmhrV. Vmo `m j_Vm§Mo ^m§S>dcemhrVco
C\$amQ>o ê$n XmIdV Amho. Am{U Vo H$emgmR>r? Va H$m_Jmam§Zr
132 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

^m§S>dcemhrMo CƒmQ>Z H$ê$Z d Ë`m C\$amQ>çm ê$nm§Mm Zme H$ê$Z, Ë`m


j_Vm hñVJV H$amì`mV `mgmR>r.
Ë`m j_Vm H$m_Jmam§Zr hñVJV H$am`À`m Va gmnoj daH$S>-_yë`mMo
Ë`m§À`mdaMo OmoIS> Zmhrgo hmoD$Z, _mUgm§À`m Am`wî`mcm EH$m
l_à{H«$`oÀ`m Aê§$X gmÀ`mV H$m|~Umao "H$m`©j_VoMo' qH$dm "JwUdÎmoMo'
nmoH$i {ZH$f Zmhrgo ìhmdo cmJVmV. ñdV: H$m_Jmam§ZrM gd© H$m_H$è`m§À`m
gdmªJrU {hVmMo {ZH$f cmdyZ {d{eï> àH$mao aMcocr CËnmXZà{H«$`m C^r
ahmdr cmJVo. Aer nyU©Ëdmcm nmoMcocr ì`dñWm AmO Amnë`m S>moù`mg_moa
Zmhr. åhUyZ ho AeŠ` H$moQ>rVco XoIrc dmQy> eH$Vo. nU dmZJrXmIc
AmnU EH$ CXmhaU KoD$. hm nyduMmM Q>o~c ~ZdÊ`mMm H$maImZm
H$m_Jmam§Zr Ë`m§À`m gdmªJrU {hVmMm {ZH$f g_moa R>odyZ Mmcdm`cm KoVcm
Amho Ago Yê$Z Mmcy. àË`oH$ H$m_JmamZo EH$ _{hÝ`mZ§Va Amnë`m H$m_mMr
OmJm ~Xccr nm{hOo Agm {Z`_ Vo H$ê$ eH$Vrc. øm _{hZm^a cmHy$S>
H$mnUmam H$m_Jma nwT>À`m _{hÝ`mV cmHy$S> a§YV Agoc, Ë`m nwT>À`m
_{hÝ`mV OmoS>H$m_ H$arV Agoc, nm°{ce H$aV Agoc, Va H$Yr Q>o~cmMo
AmamIS>o, cmHy$S> `m~Ôc {ZU©` KoV Agoc. qH$dm _wimV Q>o~c ~Zdm`Mo
H$m Zmhr hmhr {ZU©` Vo {_iyZ KoD$ eH$Vrc. "H$m`©j_Vocm' d
l_{d^mJUrcm Hw$R>ohr Y¸$m Z cmdVm l_{d^mJUrMo C\$amQ>o ê$n _mÌ
{ZH$mcmV {ZKoc. AWm©V Aem àH$mao CËnmXZmMo g§KQ>Z hmoUo ho AmO EH$
ñdßZ Amho. nU Vo AmOÀ`m gd© CËnmXZj_Vm§À`m {ZpíMV Aem ^m¡{VH$
nm`mda C^o Agcoco ñdßZ Amho. AmOÀ`m ^m§S>dcr ì`dñWo_wio `oUmao
g_O ^oXÿZ nm{hcoco nwT>À`m g_mOmMo H«$m§{VH$mar ñdßZ Amho. "H°${nQ>c'
_Ü`o _mŠg© `m ñdßZmcmM ^¸$_ d¡Mm[aH$ AmYma {dícofUmVyZ {Z‘m©U H$aV
AgVmo.
3. ^m§S>dcr hmVH$maImÝ`m§_wio ^m§S>dcemhrcm nS>Umè`m _`m©Xm
hmVH$maImZXmar Am{U l__yë`mMm ^m§S>dcr {gÕm§V
^m§S>dcemhrnwaVo ~mocm`Mo Va _mÌ hmVH$maImZXmarMr d {VÀ`m d¡{eîQ>çnyU©
l_{d^mJUrMr hr AdñWm ^m§S>dcr CËnmXZm_Ycr à_wI nÕVr åhUyZ \$ma
H$mi am{hcr Zmhr. Vr ^m§S>dcrnyd© H$mam{Jam§À`m CËnmXZmVyZ Mmoanmdcm§Zr
CJdcr, dmT>cr Am{U à^wËdñWmZr nmoMcr. nU ho ñWmZ H$_mdVm
^m§S>dcr l_{d^mJUr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm nwT>Mm Q>ßnm 133

H$_mdVmM {VÀ`mVrc A§V{d©amoY dmT>V Joco d l_{d^mJUrÀ`m {VÀ`m


nwT>À`m ^m§S>dcr AdñWoMr ^y_r V`ma Pmcr. nU `m _Yë`m H$mimV {VZo
^m§S>dcr g§~§Ym§Mo _yc^yV ê$n Am{U ^m§S>dcr {dMma KS>dcocm hmoVm.
l__yë`mMm {gÕm§V gd©gmYmaU ê$nmV àW_ _m§S>cm Jocm Vmo
hmVH$maImZXmarÀ`mM H$mimV. ^m§S>dcr AW©emñÌmMm OZH$ g_Ocm
OmUmam A°S>_ pñ_W hm `mM H$mimVcm. Ë`mÀ`m g§nyU© {cImUm_Ü`o `§Ìm§Zm
Jm¡U ñWmZ Amho, _w»` _hÎd Amho Vo hmVH$g~mÀ`m l_{d^mJUrcm. _mZdr
l_ hm CËnmXZ n«{H«$`oMm AmYma Amho. VmoM ^m§S>dcemhrV doJmZo dmT>Umè`m
CËnmXZj_VoMm AmYma Amho, ho `m H$mcI§S>mV gai d ñnï> hmoVo.
H$maImÝ`mV {eaë`mda {XgV Vr ‘mUgo, `m§{ÌH$ hmcMmcr H$aUmarM nU
_mUgoM. Ë`m_wio l__yë`mMm {gÕm§V ^m§S>dcr {dMmaàdmhmV ê$T> hmoÊ`mg
gmh{OH$M nmofH$ Aer hr ^y_r hmoVr. nU hmVH$maImZXmarMm hm
hmVH$g~mMm AmYmaM {Vcm {ZH$mcmV H$mT>Umao {VMo __©ñWmZ R>aco. H$maU
OmñVOmñV gmnoj daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mÀ`m ^m§S>dcXmam§À`m D$_u
hmVH$g~mÀ`m `m _`m©Xonmer WS>Hy$Z ASy> cmJë`m.
^m§S>dcXmam§À`m AS>MUr
hmVH$maImZXmarZo ^m§S>dcXmam§Zm Á`m AZoH$ AS>MUrV Q>mH$co Ë`mVë`m
H$mhr à_wI AS>MUtda AmnU ZOa Q>mHy$`m. EH$ åhUOo ^m§S>dcr
l_{d^mJUr_wio {Za{Zamù`m n«H$maÀ`m H$m_Jmam§À`m g§»`oV EH$ {d{eï>
à_mU AgUo gwgyÌ H$m_mgmR>r Amdí`H$ R>aVo. _mŠg©Zo `m g§X^m©V Ë`m
H$mimVë`m N>nmB©Mo {Iio ~ZdUmè`m H$m_Jmam§Mo CXmhaU CX²Y¥V Ho$co Amho.
AmoVH$m_ H$aUmam EH$ H$m_Jma Ë`m H$mimV Vmgmcm gamgarZo 2 hOma {Iio
AmoVy eH$V Ago. Vo doJio H$aUmam Vmgmcm 4 hOma {Iio doJio H$ar, Va Vo
ñdÀN> H$aUmam Vmgmcm 8 hOma {Iio ñdÀN> H$ê$Z nm°{ce H$ar. åhUOo
ñdÀN> H$aUmè`m EH$m H$m_JmamMr l_eº$s nwaonya "H$m`©j_'VoZo dmnam`Mr
Va {H$_mZ 2 {Iio doJio H$aUmao Am{U 4 AmoVH$m_ H$aUmao nm{hOoV. AmVm
CËnmXZ dmT>dm`Mo Va? EH$X_ XþßnQ>, AYo_Ü`o H$mhr Zmhr! ZmhrVa
l_{d^mJUrMo nwaonya \$m`Xo KoVm `oV ZmhrV.
Xþgao åhUOo `m l_{d^mJUrZo CËnmXZmMm doJ {H$Vr dmT>oc `mcm EH$
H$_mc _`m©Xm `m`Mr, EH$ "grqcJ' `m`Mo. eodQ>r EH$ _mUyg {H$Vrhr
134 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

doJmZo `m§{ÌH$ hmcMmcr H$ê$ cmJcm Var Vmo {H$Vr {Iio gm\$ H$aUma `mcm
_mZdr emar[aH$ Hw$dVtMrM _`m©Xm nS>m`Mr. gmnoj daH$S>-_yë`mMm
KgKerV AmoK gwê$ hmoVmo Z hmoVmo VmoM WmoS>çmM H$mimV `m _`m©Xonmer
`oD$Z nmoMm`Mm.
{Vgar AË`§V _hÎdmMr Jmoï> åhUOo l_à{H«$`odarc àË`j Vm~oXmarMm àý.
CËnmXZ à{H«$`oda ZwgVr _mcH$s AgyZ ^m§S>dcXmamcm Cn`moJ hmoV Zmhr.
Ë`mcm Ë`mÀ`mda àË`j Vm~mhr nm{hOo AgVmo; nm{hOo Voìhm, Amnë`m
hoVyà_mUo, C{Ôï>mà_mUo l_à{H«$`m Mmccr nm{hOo ho Ë`mcm nm{hOo AgVo.
Zo_Ho$ BWoM KmoS>o n|S> ImV hmoVo. l_à{H«$`oMo `m§{ÌH$ VwH$S>o doJio
Ho$ë`mZ§VaXoIrc, H$_mdcoë`m H$g~mda AmYmacoco H$mhr VwH$S>o CaVM hmoVo.
Vo ZmBcmOmZo H$mam{Jar na§naoVyZ Amcoë`m Hw$ec H$m_Jmam§À`m WamÀ`m
hmVmV gmondUo ^mJ nS>V hmoVo. Hw$ec H$m_Jmam§Zm Agcoco kmZhr H$Xm{MV
{_ioc nU H$_mdcoco H$g~ ^m§S>dcXmamcm Hw$Ry>Z `oUma! `m Jmoï>r_wio
Hw$ec H$m_Jmam§Zm `m l_{d^mJUrV EH$ {ZUm©`H$ _hÎdmMo ñWmZ `oV hmoVo.
"AmS>_wR>o' Hw$ec H$m_Jma
H$mam{Jar na§naoVyZ Amcoë`m `m H$m_Jmam§Mo H$m_m~ÔcMo, H$m_mÀ`m
nÕVr~ÔcMo, H$m_ H$aUmè`m§_Yrc g§~§Ym§Mo BË`mXr {ZH$f ho Cn`moJ-
_yë`mÀ`m d H$mam{Jar na§naoVco {ZH$f Am{U ho {ZH$f AZoH$Xm Q>¸$a KoV.
{edm` ho H$m_Jma loUtÀ`m, {JëS>À`m g§KQ>Zm§À`m AZw^dmVyZ Amcoco hmoVo.
^m§S>dcXmam§À`m Ñï>rZo Vo BVahr H$m_Jmam§Zm {MWmdV, ~o{eñV dmJm`cm
cmdV. l_eº$s `m AmS>_wR>çm H«$`dñVyMm "OmM' hr Ë`m H$mimVcr
^m§S>dcXmam§Mr gVVMr AmoaS> hmoVr. hr AmoaS> _mŠg©Zo CX²Y¥V Ho$coë`m EH$m
^m§S>dcr g_W©H$mÀ`m ^mfoV AJXr g_n©H$nUo CVaVo. "_mZdr ñd^mdmVrc
Xmofm§_wio Ago AmT>iVo H$s H$m_Jma {OVH$m OmñV Hw$ec AgVmo {VVH$mM
Vmo _Z_r Am{U AmS>_wR>m AgÊ`mMr eŠ`Vm OmñV AgVo. AWm©VM `m_wio
Vmo EH$m `m§{ÌH$ aMZoMm ^mJ ~ZÊ`mg {VVH$mM Zmcm`H$ R>aVmo... (H$maU)
g§nyU© aMZoMmM Vmo {dÜd§g H$ê$ eH$Vmo!'
eodQ>r hmVH$maImÝ`mVrc {dH${gV l_{d^mJUr O_og Yê$Zhr hmVH$g~
^m§S>dcemhrMr daH$S>-_yë`mMr ^yH$ ^mJdy eH$V Zmhr. nU `mM
hmVH$maImZXmarMo nwT>Mo AnË` hr daH$S>-_yë`mMr A_`m©X ^yH$
^m§S>dcr l_{d^mJUr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm nwT>Mm Q>ßnm 135

^mJdÊ`mÀ`m j_Vm KoD$Z nwT>o `oVo. ho AnË` åhUOo `§Ì. `§Ìm§~amo~a


^m§S>dcemhr d`mV `oVo Am{U {VÀ`m hmVH$maImZXmarÀ`m ~mcnUmÀ`m IwUm
CaVmV Ë`m Ho$di ^yVH$mimÀ`m IwUm åhUyZ.
10. `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj
daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm

1. `§Ì åhUOo H$m`


`§Ì! BVH$m n[aM`mMm eãX Am{U BVH$s n[aM`mMr Jmoï>—nU IamoIaM `§Ì
åhUOo H$m`? `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr~Ôc ~mocm`Mo Va hm àý _hÎdmMm
~ZVmo. ^m§S>dcemhr d`mV Amcr VrM _wir Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr_YyZ, `§Ìm§da
ñdma hmoD$Z. `§Ìo Am{U AmYw{ZH$ ^m§S>dcemhr `m§Mo g_rH$aU BVHo$ n¸o$
Pmco Amho H$s `§Ì g§nVo Hw$R>o Am{U AmYw{ZH$ ^m§S>dcemhr Hw$R>o gwê$ hmoVo ho
^mZ Q>rHo$V, MM}V Amho H$s Zmhr hoM H$ioZmgo ìhmdo. Ë`m_wio hm àý
Vnmgm`Mr JaO {Z_m©U hmoVo. Am{U `m àýmMr ^m§S>dcr CÎmao åhUOo
Am§Yù`m§Zr hÎmr MmMnyZ Ho$coë`m dU©ZmgmaIr AgVmV.
`§Ìm~ÔcMo XmoZ Anwao g_O
Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr~Ôc AmnU nmR>çnwñVH$m§_Ü`o Oo dmMVmo Ë`mVyZ eodQ>r EH$
X§VH$WmM Amnë`m _Zmda R>gVo. Ooåg d°Q> ZmdmMm EH$ _mUyg {H$Q>crMo
PmH$U dm\o$_wio WS>WS>Vm§Zm nmhVmo d Ë`mcm dm\o$À`m eº$sMr H$ënZm `oVo
Am{U `m dm\o$À`m eº$s_YyZ Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrMm OÝ_ hmoVmo. `m
AX²^wVH$WoVyZ `§Ì åhUOo H$m` `m àýmMo EH$ CÎmahr hiyhiy _Zm_Ü`o
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 137

éOdco OmV AgVo. _mUgmMr eº$s Z dmnaVm BVa eº$s dmnaUmao hË`ma
åhUOo `§Ì—{H$Vr ñdm^m{dH$nUo Am{U ghOnUo ho CÎma nQ>Vo! nU hm
{ZH$f IamoIaM H$mQ>oH$moanUo cmdcm Va AZoH$ {dg§JVr V`ma hmoVmV.
~¡cJmS>r ho CKS>nUo `§Ì R>aVo nU nm`mZo Mmcdm`Mo {edUH$m_mMo `§Ì qH$dm
N>nmB©Mo Q´>oS>c BË`mXr Jmoï>r _mÌ `§Ì R>aV ZmhrV!
`§Ìm~ÔcMm `mM nÕVrMm nU OmñV ^ard dmQ>Uma Xþgam EH$ g_O
AmS>nmdcmZo éOcocm AgVmo. `mcmhr AgmM emco` {ejUmVyZ EH$ AmYma
V`ma Pmcocm AgVmo. nXmW©{dkmZmÀ`m `§Ìemó (_oH°${ZŠg) `m CnemIo_Ü`o
"Va\$' øm `§ÌmÀ`m àmW{_H$ àH$mam~ÔcMr {eH$dU `m g_Ombm AmYma
XoVo. Va\$ EH$m {R>H$mUr cmdcoë`m eº$sMo Xþgè`m {R>H$mUr doJù`m eº$sV
d doJù`m {XeoV ê$nm§Va H$arV AgVo; åhUOo EH$m {R>H$mUMr eº$s Xþgè`m
{R>H$mUr doJù`m àH$mao CncãY H$ê$Z XoVo Vo `§Ì. nU `m {ZH$fmMr J§_V
Aer hmoVo H$s hm H$mQ>oH$moanUo cmdm`cm cmJco H$s _mUgm§Zr dmnacoco
Hw$R>cohr Am{U H$gcohr hË`ma qH$dm l_gmYZ ho `§Ì R>aVo. Am{X_ H$mimV
_mUgmZo hmVmV KoVcoë`m XJS>m§nmgyZ Vo AmOÀ`m AUw^Q²>Q>çm§n`ªV gd©
l_gmYZo `§ÌmV _moS>VmV. H$maU Am{X_mZdmZo XJS>mÀ`m _mJrc ~mOyg
hmVmZo cmdcocr eº$s XJS> Xþgè`m {R>H$mUr CncãY H$ê$Z XoV AgVmo. Á`m
{R>H$mUr Kmd KmVcm Amho qH$dm XJS> \o$Hy$Z _macm Amho Ë`m {R>H$mUr! `m
{ZH$fmà_mUo ^m§S>dcemhr `§Ìm§~amo~a d`mV Amcr dJ¡ao {dYmZm§Zm AW©M
ZgVmo.
`§ÌmMo {Za{Zamio KQ>H$
Iao åhUOo A{Vn[aM`m_wioM `§Ì åhUOo H$m` `m àým~Ôc _mŠg©à_mUo
nwaogm _ycJm_r {dMma hmoV Zmhr. darc XmoÝhr {ZH$f nyU©nUo Q>mH$mD$ ZmhrV,
Vr AY©gË`o AmhoV. Ë`m Ë`m g§X^m©V Ë`m§Zm, {deofV: Xþgè`m {ZH$fmcm,
_hÎd Amho. nU AmnU nmhV AmhmoV Vo Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr _YyZ `§Ì åhUyZ
Oo H$mhr nwT>o Amco Ë`mMo __©, Ë`mMo ì`dÀN>oXH$ cjU. Am{U hm __©^oX
H$aÊ`mMo gm_Ï`© `m XmoÝhr {ZH$fm§_Ü`o Zmhr.
Hw$R>cohr `§Ì ho VrZ KQ>H$m§Mo ~Zcoco AgVo. EH$ KQ>H$ hm EImÚm D$O}À`m
gmR>çm_YyZ eº$s {Z_m©U H$aVmo qH$dm Vr emofyZ KoVmo qH$dm {VMo ê$nm§Va
H$aVmo. D$O}Mm hm gmR>m H$moUVm Amho `mÀ`mer `m KQ>H$mÀ`m H$m_mMm H$mhr
138 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

EH$ g§~§Y ZgVmo. H$moigm, J°g, drO, dmhVo nmUr, ~¡c, KmoS>o qH$dm
_mUygXoIrc `m `§ÌmÀ`m KQ>H$mcm eº$s nwadUmè`m D$O}À`m gmR>çmÀ`m
ñWmZr Agy eH$Vmo. `§ÌmMm Xþgam KQ>H$ åhUOo `m eº$sMo ê$nm§Va
Am{U/qH$dm ñWmZm§Va H$aUmar `§ÌUm. D$O}À`m gmR>çmnmgyZ KoVcocr eº$s
hr BVa {R>H$mUr nm{hOo Ë`m à_mUmV d ñdê$nmV hr `§ÌUm CncãY H$ê$Z
XoVo. `§Ìm§~ÔcMo AmnU nm{hcoco XmoÝhr {ZH$f AZwH«$_o `§ÌmÀ`m `m n{hë`m
d Xþgè`m KQ>H$mcm `§Ìm§Mo __©ñWmZ _mZVmV. nU `§ÌmMo Iao __© AgVo Vo
Ë`mÀ`m {Vgè`m KQ>H$mV.
—Ë`mMr AdOmam§Mr OwiUr
`§ÌmMo `§ÌnUË`mMr
eº$s {Z_m©U Pmcr d XþgarH$S>o CncãY Pmcr Iar, nU {VMo H$am`Mo
H$m`? g_moaÀ`m {dd{jV dñVycm {dd{jV AmH$ma XoUmam, {VÀ`mda à{H«$`m
H$aUmam, `§ÌmMm {Vgam KQ>H$ AgVmo. WmoS>Š`mV `§ÌmÀ`m `m ^mJmcm `§ÌmMo
AdOma qH$dm hË`ma åhUVm `oB©c. `§Ì ho XoIrc l_à{H«$`oVrc _mUgm§Zr
dmnam`Mo AdOma qH$dm l_gmYZ AgVo. nU Vo {VVHo$M ZgVo. Va
{Za{Zamir AdOmao dmnê$Z _mUgo Á`m l_m§À`m VwH$S>çm§Mr _m{cH$m nma
nmS>VmV Vr _m{cH$m nma nmS>Umar AdOmam§Mr EH$ aMZm qH$dm OwiUr
AgVo. `§Ì åhUOo AdOmam§Mm JwUmH$ma AgUmao AdOma AgVo.
{edU`§ÌmMoM CXmhaU ¿`m. gwB©À`m ZoT>çmV Xmoam Amodë`mZ§Va Vmo H$mnS>mV
IwngyZ H$mnS>mÀ`m da H$mT>m`Mm, Ë`mV Xmoam Jw§Vdm`Mm, nwT>À`m ^mJmV
Iwngm`Mm hr l_à{H«$`m§Mr _m{cH$m nma nmS>Umè`m AdOmam§À`m `§ÌUoV
{edU`§ÌmMo `§ÌnU Amho; {edU`§Ì _mUyg MmcdVmo H$s Vo {dOoda MmcVo
`mÀ`mV Vo Zmhr, qH$dm _mUgmMr qH$dm {dOoMr eº$s Vo gwB©À`m {R>H$mUr
CncãY H$ê$Z XoVo EdT>çmM Jmoï>rV Zmhr.
`§ÌmMo ho __© AmoiIco, `§Ì åhUOo EH$ AdOmam§Mr aMZm Amho ho AmoiIco
H$s Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrMr g§JVr cmJy eH$Vo. _mUgmIoarO BVa eº$s
dmnaÊ`mMoM CXmhaU ¿`m. AJXr BgdrgZmnydunmgyZ dm\o$À`m eº$sMr
AmoiI _mUgmcm Pmcocr hmoVr. J«rg_Ü`o {hamo `mZo Va dm\o$da MmcUmao
EH$ MH«$mH$ma IoiUoXoIrc V`ma Ho$coco hmoVo. Am{H©${_S>rOZo eº$s EH$m
{R>H$mUmhÿZ Xþgè`m {R>H$mUr CncãY H$ê$Z XoÊ`mÀ`m VÎdmMm d¡km{ZH$
Aä`mg Ho$cocm hmoVm. Ë`m AmYmamda àM§S> XJS> \o$Hy$Z eÌwnjmÀ`m ~moQ>r
~wS>dUmar EH$ AOò JcmocXoIrc ˶mZo V`ma Ho$cocr hmoVr. ~¡cm§Zr
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 139

AmoT>coco Zm§Ja, _moQ>, JmS>çm `m Jmoï>r Va nydunmgyZ àMm{cV hmoË`m. dmhË`m


nmÊ`mda qH$dm dmè`mÀ`m eº$sda MmcUmè`m MŠŠ`mhr ZdrZ ZmhrV. Varhr
Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr ìhm`Mr hmoVr. H$maU `§ÌmMo __© Agcobr l_à{H«$`m§Mr
_m{cH$m nma nmSy> eH$Umar AdOmam§Mr aMZm V`ma Pmcobr ZìhVr. Am{U
Vr V`mar Ho$cr Vr ^m§S>dcr hmVH$maImZXmarZo. Á`m doin`ªV
hmVH$maImZXmar Amnco A§V{d©amoY ñnï> H$ê$Z Amnë`m _`m©Xm JmR>V hmoVr
Vmon`ªV {VZo ñdV:Mo CƒmQ>Z H$aUmè`m `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcr CËnmXZ
ì`dñWoMm nm`mM aMcocm hmoVm. `§Ìm§Mr nyd©nr{R>H$m aMcocr hmoVr.
2. `§ÌmMm OÝ_
`§Ìm§Mm Eo{Vhm{gH$ nm`mhmVH$maImZXmar
—hmVH$maImZXmar
hmVH$maImÝ`mVë`m l_{d^mJUrZo l_à{H«$`oMo VwH$S>o Ho$co. `m VwH$S>çm§Vrc
~hþg§»` VwH$S>çm§Mo d¡{eîQ>ç ho hmooVo H$s Ë`mVë`m hmcMmcr nyU©nUo `m§{ÌH$
hmoË`m. H$m_Jma ho H$m_mMo VwH$S>o nma nmS>rV hmoVo Iao. nU _mUyg åhUyZ
Ë`m§À`m H$g~mMr \$maer JaO `mV Hw$R>o hmoVr? R>am{dH$ hmcMmcr R>am{dH$
nÕVrZo H$aV ahm`Mo BVHo$M Amdí`H$ hmoVo. àË`oH$ l_à{H«$`oMo {dícofU
H$ê$Z {VÀ`mH$S>o Aem R>am{dH$ hmcMmctÀ`m VwH$S>çm§Mr EH$ OmoS>Ur åhUyZ
nmhUo eŠ` hmoD$ cmJco. Ë`mAJmoXa àË`oH$ H$mam{JamMo kmZ ho H$g~mMo,
ì`{º${Zð> Ago EH$ H$m_ hmoVo. `m H$m_mMo kmZ H$mhr {ZdS>H$ Aem Ë`m
noemVë`m cmoH$m§ZmM hmoVo d Ë`mMo JyT>, H$R>rU ñdê$n ^m§S>dcrnyd©
H$m_Jmam§À`m loUr, {JëS> qH$dm {~amXar `m§gma»`m Jmoï>r OnV hmoË`m.
Ë`mEodOr ì`{º${Zanoj, dñVw{Zð> nm`mda KS>Umè`m R>am{dH$ hmcMmctÀ`m
VwH$S>çm§Mr aMZm `m ê$nmV AZoH$ l_à{H«$¶m§Mr dñVw{Zð>, ì`{º${Zanoj
nÕVrZo nwZa©MZm H$aUo _mUgm§À`m {dMmam§À`m d H¥$VrÀ`m XmoÝhtÀ`m
AmdmŠ`mV `oD$ cmJco.
l_{d^mJUr_wio V`ma Pmcoë`m `m gmoß`mgmoß`m l_VwH$S>çm§Mm l_gmYZm§da,
AdOmam§dahr \$ma XÿaJm_r n[aUm_ hmoV hmoVm. Ë`m Ë`m {d{eï> l_VwH$S>çmcm
AZwê$n Aem AdOmam§Mmhr {dH$mg hmoV Jocm. H$mnUo hm N>moQ>m l_VwH$S>mM
¿`m. H$moUVr, {H$Vr d H$moUË`m AmH$mamMr Jmoï> H$emgmR>r H$mnm`Mr,
Ë`mZwgma gdmªV H$m`©j_ R>aUmam nmË`mMm àH$ma d AmH$ma V`ma hmoVmo. JdV
H$mnm`Mm H$mo`Vm, cmHy$S> H$mnm`Mr H$adV, ^mOr H$mnm`cm gai MmHy$,
140 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$mH$S>r MmoMdm`cm {dirMo CcQ>o nmVo, XmT>rgmR>r d Ho$gm§gmR>r dñVam Aer


H$mnÊ`mMr AZoH$ AdOmao Ë`m Ë`m l_VwH$S>çm§À`m JaOoZwgma V`ma hmoVmV.
EH$Q>çm eë`{demaXmcmM eë`{H«$`ogmR>r {H$VrVar doJdoJir H$mnÊ`mMr
AdOmao cmJVmV. nU Aer {d{dY AdOmao V`ma ìhm`Mr Va Ë`m§Mr _mJUr
{Z_m©U H$aUmar Ë`m l_VwH$S>çm§Mr gVV nwZamd¥Îmr JaOoMr AgVo. Zo_Ho$ hoM
hmVH$maImÝ`m§Zr KS>dyZ AmUco, Am{U hr {deof AdOmao V`ma H$aUmam, Vr
~ZdÊ`mVco H$m¡eë` g§nmXZ H$aUmam EH$ CËnmXZmMm _moR>m ^mJhr
hmVH$maImZXmarZo OÝ_mcm KmVcm.
`§Ìm~ÔcÀ`m Ang_Om§Mm ^m§S>dcr AmYma
WmoS>Š`mV, EH$m ~mOycm hmVH$maImZXmar l_à{H«$`oMo `m§{ÌH$
l_VwH$S>çm§_Ü`o {dKQ>Z d {dícofU H$aV hmoVr Va Xþgè`m ~mOycm ho VwH$S>o
nma nmS>Umar Ë`m AdOmam§Mr aMZm V`ma H$aV hmoVr. BWyZ ho VwH$S>o
gwgyÌnUo nma nmS>Umar ˶m AdOmam§Mr aMZm V¶ma H$aUo hm H$mhr \$ma
cm§~Mm n„m CaV Zmhr. EH$Xm l_à{H«$`m nma nmS>Umar AdOmam§Mr aMZm
eŠ` Pmcr—`§Ìm§À`m __m©Mm ^oX Pmcm—åhUOo Z§Va `§Ìm§À`m BVa Jmoï>r
_hÎdmÀ`m R>aVmV. eº$s H$moUVr dmnam`Mr d Vr AdOmam§À`m aMZonmer
nm{hOo Ë`m nÕVrZo H$er nmoMdm`Mr ho _hÎdmMo àý ~ZVmV. hr nwT>Mr
dmQ>MmcM gd©gmYmaUnUo Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr g_Ocr OmVo d Ë`m_wio
Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrMo d `§Ìm§Mo __© Ë`mVyZ cwá ìhmdo hr Jmoï> H$mhr Ver
ZdcmMr Zmhr.
Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrMr nwT>Mr dmQ>Mmc hrM ^m§S>dcXmadJm©cm _hÎdmMr dmQ>mdr
hm H$mhr AnKmV Zmhr. Vmo gai Ë`m§À`m gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m
{hVg§~§Ym§_YyZ CJdUmam {dMma AgVmo. hmVH$maImZXmar_Ü`o gmnoj
daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mÀ`m Ë`mÀ`m D$_v_Ü`o AS>Wim {Z_m©U Pmcocm AgVmo
Vmo l_eº$s `m H«$`dñVyÀ`m XmoZ àH$maÀ`m _`m©XoMm. hmVH$g~mcm eodQ>r
_mUgm§À`m emar[aH$ Hw$dVrMr _`m©Xm AgVo. Ë`m_wio hmVH$g~mÀ`m
l_{d^mJUrVyZ CËnmXH$VmdmT>rcm d Ë`m_wio gmnoj daH$S>-_yë`
H$mT>Ê`mcm "grqcJ' ~gcoco AgVo. Xþgè`m ~mOycm l_eº$sMm {deofV:
Hw$ec l_eº$sMm "AmS>_wR>onUm, ~o{eñV Am{U ~§S>Imoar' Ë`mcm AmS>dr
Amcocr AgVo! `§Ì `m XmoÝhr _`m©Xm Zmhrem H$aVo. EH$ åhUOo `§Ìm§Mm
{Vgam KQ>H$, (AdOmam§Mr aMZm) V`ma Pmë`mda emar[aH$ Hw$dVrZo _`m©{XV
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 141

l_eº$sÀ`m OmJr Ë`mcm D$O}À`m BVa gmR>çm§nmgyZ eº$s dmnaUo eŠ`


hmoVo. eº$s nwadUmam emar[aH$ D$O}Mm gmR>m `m ZmË`mZo l_eº$sMr _`m©Xm
Amocm§S>Uo eŠ` hmoVo. Am{U Xþgao åhUOo g§KQ>ZoÀ`m na§naoVyZ A§J^yV
H$g~mÀ`m AmYmamda CËnmXZm_Ü`o {ZUm©`H$ ñWmZ H$_mdcoë`m "AmS>_wR>çm'
Hw$ec l_eº$sda Adc§~yZ ahm`Mr JaO CaV Zmhr. åhUOo
^m§S>dcXmam§À`m Ñï>rZo `§ÌmMm {Vgam KQ>H$ ñdV:hÿZ _hÎdmMm ZgVmo.
Ë`mÀ`m Ñï>rZo _hÎdmMo AgVo Vo ho H$s _mUgm§EodOr, Ë`m§À`m A§J^yV
H$g~mEodOr BVa eº$sMm dmna H$ê$Z Vmo gmnoj daH$S>-_yë` dmT>Vo R>ody
eH$Vmo. Ë`mÀ`m coIr `§Ìm§Mo __© l_eº$sMr OmJm BVa eº$s¨Zr KoUo ømVM
AgVo!
gmnoj daH$S>-_yë`mMr Pon
àmW{_H$ ghH$m`©, hmVH$g~mMr l_{d^mJUr, Am{U `§Ìmda AmYmacocr
l_à{H«$`m `m Q>ßß`m§_YyZ OmVm OmVm ^m§S>dcXmam§Zm {_iUmè`m gmnoj
daH$S>-_yë`mZo àM§S> Pon KoVcr. _mŠg©Zo KoVcoco gw`m§À`m CËnmXZmMo
CXmhaU ho ñnï> H$aVo. Ooìhm gw`m ~ZdUmao H$mamJra àmW{_H$ ghH$m`m©da
AmYmacoë`m H$maImÝ`mV H$m_ H$aV Voìhm 10 H$m_Jma {_iyZ Oo_Vo_ 5
hOma gw`m ~ZdV. A°S>°_ pñ_WÀ`m H$mimV hmVH$maImÝ`m§_Ü`o 10 H$m_Jma
{_iyZ gw_mao 50 hOma gw`m ~Zdy eH$V. Va `§Ìo Amë`mda _mŠg©À`m
H$mimV 10 H$m_Jma {Xdgmcm 15 cmI gw`m ~Zdy eH$V! _yë`mMm {dMma
H$am`Mm Va hOma gw`m§_mJo àmW{_H$ ghH$m`m©À`m H$mimV 2 A»Io l_
{Xdg BVHo$ H$m_Jmam§Mo l_ gm_mdcoco AgV, hmVH$maImÝ`m§_Ü`o Xa hOma
gw`m§_mJo Ho$di 0.2 l_{Xdg, Va `§Ìm{Y{ð>V à{H«$`o_Ü`o Xa hOma gw`m§_mJo
AdKm EH$ ghòm§e (0.001) l_{XdgXoIrc gm_mdcocm Zgo.
3. `§Ìo d {dkmZ ^m§S>dcXmamMr eóo ~ZVmV
"Amåhr' À`m dmT>coë`m H$jm
H$jm
gmnoj daH$S>-_yë`mMr hr MT>Vr H$_mZ C^r AgVo Vr ghH$m`m©À`m MT>Ë`m
d OmñV ^¸$_ hmoV OmUmè`m nm`mda. àmW{_H$ ghH$m`© Am{U
hmVH$g~mÀ`m l_{d^mJUrn`ªV l_à{H«$`oVrc "_r' Mr OmJm "Amåhr'Zo
H$er KoVcr hmoVr Vo AmnU nm{hcoM hmoVo. `m "Amåhr'À`m H$jm AmVm
142 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

{dñVm[aV hmoVmV. H$maU `§Ìm§_Ü`o OmUmao kmZ d l_ ho JwUmË_H$arË`m


~Xccoco AgVmV.
`§Ìnyd© H$mam{Jam§Mo kmZ ho nma§n[aH$ _mÜ`_mVyZ {Z_m©U Pmcoco d dmaemZo
nwT>ë`m H$mam{Jamcm {_imcoco Ago. Vo Ë`m§À`m noemnwaVo {d{eï> Ago d Ë`m
noí¶mMm ^mJ ZgUmè`m§Zm Vo _ohZV KoD$ZgwÕm ghOnUo CncãY hmoUo H$R>rU
Ago. ì`dgm`mÀ`m d noemÀ¶m ~mhoa Vo kmZ OmD$ Z XoUo hm H$mam{Jam§À`m
g§KQ>ZoMm EH$ _hÎdmMm ^mJ Ago. WmoS>Š`mV åhUOo ho kmZ ì`dgm`{Zð>
Ago. `mCcQ> `§Ìm§À`m {Z{_©VrV OmUmao kmZ hiyhiy `§Ìm§À`m {d{dY
{dH$mgm~amo~a OmñV KÅ>nUo ì`dgm`{Zanoj Aem {ZgJ©{dkmZm§À`m
AmYmamda C^o amhÿ cmJco hmoVo. ì`{º${Zanoj, dñVw{Zð> Aem kmZmMm nm`m
`§Ìm§Zm Amdí`H$ R>aV Jocm. V§Ìmcm {dkmZmMm ñnï> d ì`dgm`{Zanoj
1
AmYma {_imë`mda V§Ì{dkmZ OÝ_mcm `oV Joco. WmoS>Š`mV, nydu
CËnmXZm_Ü`o H$mam{Jam§À`m kmZmMm Cn`moJ ìhm`Mm Voìhm àË`jnUo
ì`dgm`{Zð> ghH$m`© KS>V hmoVo, nU AmVm _mÌ V§Ì{dkmZmMm dmna åhUOo
ì`dgm`{Zanoj gd©gmYmaU _mZdr ghH$m`m©Mm ^mJ ~ZVmo. {dkmZ hm
gm_m{OH$ CËnmXZmMm AmYma ~ZVo `mMm AW© l_gmYZm§Mm dmT>Vm gm_y{hH$
dmna, dmT>Vo _mZdr ghH$m`© hmM AgVmo.
. . . Am{U Ë`m§Mo CcQ>o ê$n!
nU ho dmT>Vo ghH$m`© ^m§S>dcemhr_Ü`o An[ahm`©nUo C\$amQ>o ê$n KoVo. `m
kmZmÀ`m gd©gmYmaU ñdê$nm_wio Vo ^m§S>dcXmam§Zm CncãY hmoVo Am{U
^m§S>dcXmam§Mo hoVy Am{U CÔoe _mÝ` H$aUmè`m ^m§S>dcr V§ÌkmZmXoIrc
CncãY hmoVo. `§Ìo `oÊ`mnydu H$mam{Jar na§naoda d H$_mdcoë`m H$g~mda
AmYm[aV Agcoco Vm§{ÌH$ kmZ ho Ago CncãY hmoD$ eH$V Zgo. AWm©V
AmVm H$m_Jmam§Zmhr ho kmZ "CncãY' AgVoM. nU CncãY AgUo Am{U
Vmã`mV `oUo `m§_Ü`o eodQ>r àM§S> A§Va AgVo. CËnmXZmda, CËnmXZmÀ`m
hoVy§da Am{U C{Ôï>m§da A{YH$ma AgVmo Vmo ^m§S>dcXmam§Mm. {dkmZ CncãY
Agco Var CËnmXZmMo hË`ma åhUyZ, Ë`m§Mo V§Ì{dkmZmV ê$nm§Va H$aÊ`mMm
A{YH$ma ^m§S>dcXmam§Mm ~ZVmo. H$m_Jmam§À`m dmQ>çmcm `oVo Vo Zoh_rà_mUo
l_m§À`m VwH$S>çmer OmoS>coco {VVnV OwO~r kmZ. gd©gmYmaU _mZdr
ghH$m`m©_YyZ {Z_m©U Pmcoco {dkmZ ho l_gmYZ H$m_Jmam§EodOr
^m§S>dcXmam§À`mM hmVmV `oVo. ghH$m`m©Mm Ame` nyU©nUo ì`{º$[Zanoj
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 143

~Zcocm AgVmo, Iè`mIwè`m AWm©Zo Vmo gm_m{OH$ AgVmo, nU Vmo H$mo§~cm


OmVmo ^m§S>dcXmadJm©À`m ImOJr hË`mamÀ`m _werV. hmVH$g~mÀ`m H$mimV
Hw$ec H$m_Jmam§À`m H$g~m_wio H$m hmoB©Zm V§ÌkmZmÀ`m hË`mamda H$m_Jmam§Mm
Omo H$mhr Vm~m AgVmo Vmo Ë`m§À`mH$Sy>Z H$mTy>Z KoVcm OmVmo.
H$m_JmadJm©Odi hmVH$g~mÀ`m H$mimV BVa l_gmYZo Zgcr Var H$g~mda
AmYmcoco V§ÌkmZ ho l_gmYZ Ë`mÀ`m Vmã`mV hmoVo. Vohr Ë`mÀ`mH$Sy>Z
H$mTy>Z `§Ì H$m_Jmam§Zm nyU©nUo gd©hmam dJ© ~ZdVo. gd© _mUgm§Zm CncãY
hmoÊ`mMm {dkmZmMm JwU, ^m§S>dcemhr_Ü`o H$m_Jmam§H$Sy>Z ho eodQ>Mo
l_gmYZ {hamdyZ KoÊ`mMo ^m§S>dcXmam§Mo hË`ma R>aVmo! ho ^m§S>dcXmadJm©cm
{H$Vr g_mYmZ XoUmao hmoVo `mMr àMrVr Amnë`mcm _mŠg©Zo CXY¥V Ho$coë`m
aoìha§S> _ya `m ^m§S>dcr g_W©H$mÀ`m ZmJS>çm eãXm§V gmnS>Vo. "H$mcm§VamZo
^m§S>dcXmam§Zr `m Agø Jwcm_rVyZ (åhUOo H$m_Jmam§Zm S>moHo$ AgUo, Ë`m§Mm
V§Ìmda Vm~m AgUo, Ë`m§Mr Aaoamdr, H$m_MwH$manUm BË`mXr) _wº$
hmoÊ`mgmR>r {dkmZmÀ`m dmnamMr dmQ> emoYcr, Am{U S>moŠ`mMo earamÀ`m
H$_Añgc ^mJm§darc H$m`Xoera amÁ` doJmZo nwÝhm àñWm{nV Ho$co'(!)
H«$`dñVy§À`m _yi g§~§Ym_Ü`oM EH$ A§V{d©amoY AmnU nm{hcm hmoVm. ‘ycV:
gm_m{OH$ Agcoco CËnmXZ d Ë`mZo KoVcoco ImOJr ê$n. ^m§S>dcemhrMm
{dH$mg `m _yc^yV A§V{d©amoYmMmM {dH$mg H$aV OmVmo. ZdZì`m eŠ`Vm
Am{U Ë`m§Mr Zo_H$s CcQ>r, C\$amQ>r ê$no hm {Z`_ {dH$mgmÀ`m àË`oH$
Q>ßß`mda AmUIrZM Vrd« hmoV OmVmo. Am{U _mŠg© àË`oH$ Q>ßß`mda `m
A§V{d©amoYmMm àË`oH$ n¡cy VnmgV OmVmo.
4. `§Ì : l_m§Mr ~MV H$aUmao gmYZ?
l_ dmMdUmao H$s dmT>dUmao gmYZ? `§Ì ho EH$ l_ dmMdUmao gmYZ Amho.
Á`m l_VwH$S>çm§Mo ñdê$n Ho$di `m§{ÌH$ nwZamd¥ÎmrMo Amho, Á`mÀ`m_Ü`o
Hw$R>ë`mhr _mZdr j_Vm§Mm {deof Am{dîH$ma hmoV Zmhr, Oo H$aVm§Zm
_mUgm§ZmM `§Ì ~ZUo ^mJ nS>Vo Aer gd© H$m_o `§Ìo Vmã`mV KoD$ eH$VmV d
_mUgm§Zm OmñV _mZdr, gO©H$ H$m_m§gmR>r _moH$ir R>ody eH$VmV. nU hr
Pmcr eŠ`Vm—àË`jmV H$m` hmoVo?
Ë`mÀ`m ^m§S>dcr ñdê$nmV `§Ì `oVo Vo H$m_Jmam§À`m l_m§Mr Vrd«Vm
dmT>dÊ`mMo EH$ gmYZ åhUyZ. hmVH$g~mMm AJXr gmÜ`mV gmYm
144 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

l_VwH$S>mXoIrc AZoH$ Xþì`m§Zr ~Zcocm AgVmo. nÌm H$mnÊ`mMoM CXmhaU


¿`m. H$mncocm nÌm ~mOycm R>odUo, Xwgam nÌm CMcUo, H$mÌr nÍ`mda
{dd{jV OmJr AmUyZ nÌm H$mÌrV nH$S>Uo, H$mnUo, dm`m Jococm nÌm
doJirH$S>o R>odUo `m _m{cHo$Mr nwZamd¥Îmr Ë`mV AgVo. `m _m{cHo$Vë`m
àË`oH$ Xþì`mÀ`m _Ü`o EH$ N>moQ>ogoM nU _hÎdmM {dlm§{VñWmZ AgVo, I§S>
AgVmo. VgoM EH$ Xþdm nma nmSy>Z Xþgam Xþdm nma nmS>VmZm N>moQ>mgm H$m_mVcm
~Xc AgVmo. ho ~Xc d hr {dlm§{VñWmZo H$m_Jma Amnë`m JaOoà_mUo ~Xcy
eH$Vmo. WH$dm Amcm, H§$Q>mim Amcm Va {dlm§{VñWmZo Vmo cm§~dy eH$Vmo.
nmR>rV CgU ^acr Agoc d dmHy$Z nÌo CMcUo d R>odUo OS> OmV Agoc Va
hm Xþdm Vmo hiy nma nmSy> eH$Vmo. Vo ^ê$Z H$mT>Ê`mgmR>r BVa H$m_ohr doJmZo
H$ê$ eH$Vmo. ñdV:À`m JaOoà_mUo l_à{H«$`m dmH$dy eH$Ê`mMm hm WmoS>H$m
Am{U gmYm cd{MH$nUm H$m_Jmamcm _hÎdmMm AgVmo.
`§Ì `oVo Voìhm Ë`mMm hm cd{MH$nUm Zmhrgm hmoVmo. H$maU `§Ì Ë`m Ñï>rZo
H$Yr `moOcocoM ZgVo. `§Ì Amnë`m JVrZo {\$aV AgVo. Ë`mcm H§$Q>mim
ZgVmo, WH$dm ZgVmo, {dlm§{VñWmZmMr JaO ZgVo qH$dm nmR>rV CgU
^aÊ`mMmhr àý ZgVmo. H$m_Jmam§Mr {dlm§{VñWmZo {H$_mZ nmVir JmR>VmV.
`mMo {dXmaH$ {MÌU "_m°S>Z© Q>mBåg' `m {MÌnQ>mV Mmcu M°pßcZZo Ho$co Amho.
Mmcu EH$m _moR>çm H$maImÝ`mVë`m {\$aË`m nQ²>Q>çmda H$m_ H$arV AgVmo,
doi dmMÊ`mgmR>r, H$m_Jmam§Zm OodU ^adÊ`mgmR>r `§Ì AmUco OmUma AgVo
Am{U Ë`mgmR>r n{hcm à`moJ Mmcuda hmoVmo. Am{U OodUmVcr {dlm§{VñWmZo
Zmhrer H$ê$Z ñdV:À`m JVrZo MmcUmao Vo `§Ì Am{U Mmcu `m§À`mV
AQ>rVQ>rMm PJS>m gwê$ hmoVmo!
{dlm§{VñWmZo Zmhrer H$aÊ`mMo _hÎd AgVo H$maU g~§Y {XdgmÀ`m
H$m_mVrc {ZIi l_à{H«$`oV OmUmam doi dmT>Vmo. Ë`m~amo~aM Ë`mcm
Aì`mhVnUo `§Ìm§Mr ^yH$ ^mJdV nÌm gaH$drV ahmdo cmJVo. H§$Q>mim Amcm
Agmo, WH$dm Amcm Agmo. qH$dm nmR>rV CgU ^acocr Agmo. nydunojm
Ë`mcm gVV EH$mJ« ahmdo cmJVo, gOJ ahmdo cmJVo. H$m_mMm emar[aH$
Am{U _mZ{gH$ VmUXoIrc dmT>Vmo. l_ dmMdÊ`mMr eŠ`Vm KoD$Z Amcoco
ho l_gmYmZ Ë`mÀ`m ^m§S>dcr ê$nmV _mÌ l_ dmT>dÊ`mMo d OmñV Vrd«,
IS>Va H$aÊ`mMo EH$ gmYZ ~ZVo!
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 145

nU hm {h_ZJmMm Ho$di {XgUmam ^mJ Pmcm. `§Ìm§_wio Xa CËnm{XV


dñVy_mJo gmR>coco l_gm_J«rMo _yë` H$_r hmoVo, nU ^m§S>dcXmamcm Ë`mgmR>r
EHy$U l_gm_J«r_Ü`o IynM OmñV ^m§S>dc Jw§Vdmdo cmJcoco AgVo. `§Ìm§nydu
amÌnmù`m \$ma _hÎdmÀ`m ZgVmV. g_Om amÌnmirÀ`m A^mdr l_gm_J«r
nSy>Z am{hcr Va ^m§S>dcmÀ`m WmoS>çmM ^mJmdaMo ì`mO S>moŠ`mda ~gV
Ago. nU AmVm H$m`_ ^m§S>dcM ^m§S>dcmMm _hÎdmMm ^mJ ~ZVo. amÌ^a Vo
nmSy>Z R>odm`Mo åhUOo ~hþg§»` ^m§S>dc Hw$OV R>odyZ Ë`mda ì`mO ^am`Mo.
Am{U {edm` `§Ìo `oVmV Vr EH$ àdmh åhUyZ, ZdZdr `§Ìo nmoQ>mV KoD$Z.
Xþgao `m§À`mnojmhr Mm§Jco d l_m§Mr CËnmXH$Vm dmT>dUmao `§Ì eoOmè`mZo
KoÊ`mMr Q>m§JVr Vcdma ^m§S>dcXmamÀ`m S>moŠ`mda gVV AgVo. Ë`m_wio `§Ìo
AhmoamÌ KaKê$ cmJVmV. amÌnmù`m ZwgË`m OÝ_mcm `oV ZmhrV Va Ë`m
{ZË`mMr ~m~ ~ZVmV. VodT>oM OmñV gmnoj daH$S>-_yë`. MmoanmdcmZo
H$m_dmT H$aÊ`mMo EH$ gmYZ åhUyZ>XoIrc `§Ì H$m_ H$aVo. OmË`mM
"AmS>_wR>o', ~§S>Imoa Agcoco H$m_Jma H$m_dmT>rÀ`m gai gai àñVmdmcm
{damoY H$ê$ eH$VmV. nU `§Ìm_wio AZoH$Xm H$m_dmT> Pmë`mMmhr Ë`m§Zm nÎmm
cmJy {Xcm OmV Zmhr.
BWoXoIrc Zo_H$m _mUgm§À`m l_eº$sÀ`m cd{MH$nUmMm \$m`Xm ^m§S>dcXma
CR>dVmo. ~mQ>ë`m§Zm ~wMo cmdUmè`m _erZMoM CXmhaU ¿`m. _erZ BVŠ`m
doJmZo {\$aV AgVo H$s _erZMm doJ EImÚm Q>ŠŠ`mZo dmT>cm Va Vo
H$m_JmamÀ`m cjmVXoIrc `oV Zmhr. EH$XmoZ {Xdgm§V hm dmT>cocm doJ
H$m_Jmam§À`m cd{MH$ l_eº$scm gd`rMm ~ZyZ OmVmo. H$s nwÝhm EImÚm
Q>ŠŠ`mZo dmT>! eodQ>r Ooìhm hm doJ ZOaoV ^ê$ cmJVmo qH$dm H$m_ H$aUo
IynM OS> Om`cm cmJVo Voìhm Vo cjmV `oVo. Am{U Voìhm _°ZoO_|Q>Mo CÎmahr
V`ma AgVo! BVHo$ {Xdg `mM doJmZo H$m_ H$aV hmoVmV Am{U AmVm EH$X_
AmoaS>m H$m§?!
WmoS>Š`mV hmVH$maImÝ`m§À`m H$mimV AdOmao H$m_JmamÀ`m hmVmV AgVmV.
Ë`mÀ`m Hw$dVtà_mUo Vr ~oVcocr AgVmV. nÌm H$mnÊ`mMr H$mÌr Ë`mÀ`m
hmVmV AgVo Am{U {VMm H$moZ, {VMm doJ, {VMo dOZ Ë`mÀ`m Hw$dVtà_mUo
~oVcoco AgVo. ^m§S>dcemhr_Ü`o `§Ì Amë`mda hm g§~§Y CcQ>m hmoVmo.
2
AdOma H$m_Jmam§À`m Vmã`mV ZgVo, Vmo AdOmamÀ`m Vmã`mV AgVmo!
`§Ìmcm ImÚ nwadUo, Ë`mÀ`m ^wHo$er OwidyZ KoUo ho Ë`mMo H$m_ R>aVo.
146 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Ë`mÀ`m Vmã`mVyZ {ZgQ>coco `§Ì ^m§S>dcmÀ`m ê$nmZo Ë`mÀ`mg_moa `oVo d Vo


Ë`mcm "{eñV' cmdV AgVo. H$m_JmamMo l_ dmMdÊ`mMr, Vo gwgyÌ
H$aÊ`mMr j_Vm Agcoco `§Ì ^m§S>dcemhrV Ë`mcmM Vmã`mV KoV AgVo.
gm_m{OH$ nmVirda Var . . . ? EH$ ~oaH$s àý
R>rH$ Amho, d¡`{º$H$ H$m_JmamÀ`m Ñï>rZo ^m§S>dcemhrV `§Ìo l_ dmMdV
ZgVrc nU gm_m{OH$ nmVirda Var ^m§S>dcemhr_Yco ho `§ÌmMo H$m`© _mÝ`
H$am`cm nm{hOo H$s Zmhr? CËnmXZmÀ`m EImÚm joÌmV l_ dmMdyZ l_m§Mr
CËnmXH$Vm dmT>cr H$s `§Ìo AmUyZ ^m§S>dcemhr gm_m{OH$ l_m§Mr ~MV
H$aVoM H$s Zmhr? AmVm hm _moR>m J_VrMm àý Amho. g_Om Hw$UrVar
Vwåhmcm {dMmaco, H$s Vwåhr Vw_À`m eoOmè`mer ^m§S>m`Mo AmVm Wm§~cmV
H$m? Vwåhr eoOmè`mer ^m§S>cocoM Zgmc Va àýmcm gai hmo` qH$dm Zmhr
CÎma XoD$ eH$V Zmhr. Ë`mM OmVrMm hm àý Amho. `m àýmcm gaigai
hmo` åhUUo åhUOo ^m§S>dcr g_W©ZmÀ`m EH$m gmnù`mV AS>H$Ê`mMm EH$
_mJ© Amho.
Ë`mMo CÎma Oam ImocmV OmD$Z emoYmZo cmJoc. g_Om H$s ^m§S>dcXmamÀ`m
H$maImÝ`mV 12 l_Vmg BVŠ`m l_gm_J«rÀ`m gmhmæ¶mZo 8 VmgmV H$m_Jma
EH$ dñVy V`ma H$aV Amho. `m dñVyMo _yë` Ë`m_wio 20 l_Vmg R>aVo. AmVm
EH$ ZdrZ `§Ì `oVo. ho `§Ì dmnaco Va H$m_Jma 8 VmgmV 30 l_Vmg
gm_J«rÀ`m gmhmæ¶mZo XmoZ dñVy V`ma H$ê$ eH$VmV. Xa dñVy_mJMo H$m_Jmam§Mo
l_ 8 l_Vmgm§dê$Z 4 l_Vmgm§da Amco, åhUOo CËnmXZmMr nmVir H$m`_
R>odyZ H$m_Jmam§Mo 4 Vmg l_ dmMy eH$VmV. {edm` àË`oH$ dñVyMo _yë` AmVm
15+4=19 l_Vmg Pmco. åhUOo Xa dñVy_mJo g_mOmÀ`m Ñï>rZo EH§$Xa EH$
l_Vmg dmMcm. l_gm_J«r_m\©$V 12 EodOr 15 l_Vmg dñVy_Ü`o
gmRy>ZXoIrc dñVy_mJo EH§$Xa EH$ l_Vmg dmMcm. AmVm àý Agm C^m amhVmo
H$s ho V§Ì ^m§S>dcXma ê$T> H$aVrc H$m`?
l_eº$sMo _yë` Oa AmnU 4 l_Vmg Amho Ago Yaco Va ^m§S>dcXmadJ© ho
l_ dmMdUmao V§Ì AgyZhr ê$T> H$aUma ZmhrV. H$maU gm_m{OH$ nmVirda
`§Ìm§Zm l_ dmMdÊ`mMo ñWmZ Amco H$s Zmhr `mÀ`mer ^m§S>dcXmam§Mo H$mhrhr
XoUoKoUo ZgVo. ^m§S>dcXmam§Zm n¡emÀ`m ê$nmV IM© H$amdo cmJUmao _yë` dmMVo
H$s Zmhr hm àý AgVmo. AmnU Oam Ë`m§À`m nÕVrZo hm {heo~ H$ê$Z nmhÿ `m.
Hw$R>cohr ZdrZ V§Ì Amnë`m H$maImÝ`mV AmUVmZm ^m§S>dcXma {dMma H$aVmV
Vmo OmXm daH$Sy>-_yë`mMm. hm {dMmaM Ë`m gdmªZm gmnoj daH$S>-_yë`mH$S>o
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 147

KoD$Z OmV AgVmo. Ë`m Ñï>rZo {dMma H$am`Mm Va ~mOmamV dñVyMo _yë`
R>acoco Amho 20 l_Vmg. Ë`mgmR>r Ë`mcm dñVyMr nS>Umar qH$_V Amho
l_gm_J«rMo 12 l_Vmg d l_eº$sMo 4 l_Vmg Yê$Z 16 l_Vmg _yë`. Vo
dOm OmVm Ë`mcm CaVo 4 l_Vmg daH$S>-_yë`. `§Ì Amco Va H$m` hmoB©c?
XmoZ dñVy§gmR>r Ë`mcm l_gm_J«rMo 30 l_Vmg d l_eº$sMo 4 l_Vmg {_iyZ
34 l_Vmg _yë` hmoB©c qH$dm Xa dñVy_mJo 17 l_Vmg _yë` IM© H$amdo
cmJoc. ~mOmanoR>oVë`m 20 l_Vmgm§À`m _yë`mVyZ ho dOm OmV Ë`mcm CaVrc
3 l_Vmg BVHo$ daH$S>-_yc. dñVy_mJMo Ë`mMo daH$S>-_yë` 4 l_Vmgm§dê$Z
3 l_Vmgm§da AmUUm§ao V§Ì Vmo H$emcm A§_cmV AmUrc?
gmnoj daH$S>-_yë` Am{U l_m§Mr ~MV
WmoS>Š`mV H$m_Jmam§Mo l_ d Ë`m~amo~aM EH§$Xa gm_m{OH$ l_H$mi
dmMdÊ`mMr j_Vm AgyZgwÕm ^m§S>dcXma Zdo V§Ì àË`jmV AmUVrcM Ago
ZgVo. `mnwT>o OmD$Z V§Ì ê$T> ìhm`Mo Va Ë`m V§Ìmcm AmUIr EH$ AQ> nyU©
H$amdr cmJoc, H$maU ^m§S>dcmXam§Zm H$m_Jmam§Mo l_ ho l_eº$sÀ`m
_yë`mBVŠ`m qH$_Vrcm {_imcoco AgVmV. l_ dmMdUmè`m V§Ìm_Yrc Á`m
V§Ìm§_wio ^m§S>dcXmam§Zm OmXm daH$S>-_yë`mMo Am{_f {Xgy eHo$c AerM
\$º$ V§Ìo Vo A§_cmV AmUVrc. åhUOo àW_ _mUgm§Mo Vm~S>Vmo~rMo d EH§$Xa
l_ H$_r H$aÊ`mÀ`m AZoH$ eŠ`Vm ^m§S>dcemhr dm`m KmcdVo. Ooìhm V§Ì
Ë`mnwT>o OmD$Z BVHo$ àJV hmoVo H$s Ë`mcm OmXm daH$S>-_yë` {_iy eHo$c,
VoìhmM Vo V§Ì dmnaÊ`mV `oVo.
WmoS>Š`mV l_ dmMdÊ`mMo ñWmZ {OWo `§Ìm§Zm gm_m{OH$ nmVirda àmá hmoVo
Vr CËnmXH$Vm, Am{U ^m§S>dcXmam§Zm Vr {H$\$m`Vera R>aVo Vr CËnmXH$Vm
`mV V\$mdV AgVo. hr V\$mdV Adc§~yZ AgVo Vr l_eº$sMo _yë` d
H$m_mMo Vmg `m§À`m_Yrc V\$mdVrda, qH$dm {nidUwH$sÀ`m Xamda.
{nidUwH$sMm Xa {OVH$m OmñV, ^m§S>dcemhrMm {dH$mg {OVH$m OmñV,
{VMr _yi CËnmXH$Vm {OVH$s OmñV, {VVH$s hr V\$mdV OmñV AgVo. l_
dmMdÊ`mÀ`m {VVŠ`m OmñV j_Vm ^m§S>dcemhr dm`m KmcdV AgVo.
åhUyZM _KmÀ`m àýmcm gmYo "hmo' Ago CÎma XoVm `oV Zmhr. åhUmdo cmJVo
H$s hmo, nU Iyn Ceram, gm_m{OH$ nmVirda `§Ìm§Zm l_ dmMdÊ`mMo ñWmZ
Amë`mZ§Va {H$VrVar Ceram.
148 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$m_mMo Vmg H$_r H$am`Mr V`mar Zmhr


`§Ì ho ^m§S>dcemhrV _wimV l_ dmMdÊ`mMo gmYZ ZgVo `mMo darc gd©
g¡Õm§{VH$ ngmè`mV Z {eaVmhr T>iT>irV nwamdo CncãY AmhoV. `§Ìo `oD$Z
CËnmXH$VmdmT> Pmcr Am{U CËnmXZ dmT> Pmcr Zmhr VarXoIrc H$m_mMo Vmg
H$_r H$ê$Z amoOJma H$m`_ R>odcm OmD$ eH$Vmo. nU ^m§S>dcr g§~§Ym§_wio Vo
eŠ` hmoV Zmhr. CXmhaUmW©, CËnmXH$Vm dmT>r_wio H$m_Jma 8 Vmgm§Mo
CËnmXZ gd©Ì 4 Vmgm§V H$ê$ cmJVmV Ago Yê$ `m. AmVm {XdgmVco
H$m_mMo Vmg H$_r H$ê$Z 4 Vmgm§da AmUco Va amoOJmamV VyQ> `m`Mo H$maU
Zmhr. H$m_Jmam§À`m hmVmV g_mOì`dñWoMo {ZU©` AgVo Va Vo hr Jmoï> ghO
H$ê$ eH$Vo, nU ^m§S>dcemhrV `§Ì `oVo Voìhm doJio {MÌ {XgVo. darc
CXmhaUmV Ago g_Om H$s `m ~Xcm_wio l_eº$sMo _yë`XoIrc nyduÀ`m 4
l_Vmgm§dê$Z 2 l_Vmgm§da Amco. H$m_Jmam§gmR>r H$m_mMo Vmg 6 Vmgm§da
AmUyZXoIrc ^m§S>dcXmam§Zm nyduBVHo$M daH$S>-_yë` XaS>moB© {_iy eHo$c.
nU {VVHo$hr Ë`m§Zm nwaogo ZgVo. H$maU Ë`m§Zr `§Ìo AmUcocr AgVmV Vr
daH$S>-_yë`mV dmT> ìhmdr åhUyZ! Ë`m§Zm H$m_mMo Vmg nydugmaIoM amhÿZ Oo
2 Vmgm§Mo OmñVrMo gmnoj daH$S>-_yë` {_iVo Ë`mV ag AgVmo. Ë`m_wio
H$m_mMo Vmg VgoM amhVmV. ^m§S>dcmemhr_Ü`o `§Ìm§Zm l_ dmMdUmao Ago
ñWmZ ZgVo, Vo AgVo gmnoj daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mMo EH$ gmYZ åhUyZ.
Xþgam T>iT>irV nwamdm åhUOo `§Ìo Am{U g§ncT>o `m§Mr gm§JS>. `§Ì hm
^m§S>dcXmam§Zm H$m_Jmam§À`m dmT>Ë`m ~§S>Imoarda gmnS>cocm Omcr_ Cnm`
Amho `mMm B{Vhmgm_Ü`o AZoH$ {R>H$mUr XmIcm gmnS>Vmo. _mŠg©À`m
`§Ìm§darc àH$aUmVcm EH$ ^mJ `mcmM dm{hcocm Amho. Am{U ho
nmhÊ`mgmR>r Ver \$ma nyduÀ`m B{VhmgmV Om`MrXoIrc JaO Zmhr. B{Vhmg
eodQ>r Amnë`m ZOaog_moaM KS>V AgVmo. _w§~B©Vrc H$mnS>{JaUrH$m_Jmam§Mm
1982 _Ycm Eo{Vhm{gH$ g§n ho `mMo ñnï> CXmhaU Amho. H$m_Jma {Z‘yQ>nUo
H$m_mda hmoVo Vmon`ªV {JaUr_mcH$m§Zm `§Ì`wJmÀ`m Am{X_H$mimVcr
{JaUrVrc `§Ìo ~XcUo gwMco Zmhr. g§nH$mimMm \$m`Xm KoD$Z AZoH$
{JaÊ`m§Vë`m AZoH$ ^mJm§_Ü`o Zdr `§Ìo Amcr AmhoV. g§nnyd© Am{U
g§nmZ§VaÀ`m l_m§À`m Vrd«VoV _moR>m \$aH$ nS>cocm Amho. `m~Ôc AmH$S>odmar
CncãY Zgcr Var H$m_mdarc H$m_Jmam§er ~mocë`mda ho ñnï> {XgVo-
AWm©V CËnmXH$Vmhr dmT>cr Am{U gm_m{OH$ nmVirda H$m_JmaH$nmVr_YyZ
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 149

l_m§Mrhr "~MV' Pmcr! nU Vmo n[aUm_ Amho. Vo H$maU Agoc Va BVH$s


df} H$mc~mø `§Ìo dmnaUmè`m§Zm AMyH$nUo g§nH$mimVM l_m§À`m ~MVrMr
D$_u Pmcr ho H$mhr CcJS>V Zmhr. `§Ìm§~ÔcÀ`m R>am{dH$ ^m§S>dcr
gmÀ`mVë`m CÎmam§_YyZ Oo àý CaVmV Ë`m§Mr CÎmao \$º$ _mŠg©À`m
Ñ{ï>H$moZmVyZM g_J«nUo {_iVmV.
5. `§`§Ìm§Mm ^m§S>dcr dmna Am{U amoOJma
amoOJma H$_r hmoVmo H$s dmT>Vmo?
`§Ìm§À`m ~m~VrV Á`mÀ`mdê$Z aU _mOVo Vmo Xþgam àý åhUOo
H$m_JmadJm©À`m EHy$U amoOJmamMm. ^m§S>dcemhr_Ü`o `§Ìo H$m_JmadJm©Mm
amoOJma H$_r H$aVmV H$s dmT>dVmV? hmhr àý Ë`mM OmVrMm AgVmo Am{U
{edm` OmñV Jw§VmJw§VrMm AgVmo. `m àýmÀ`m CÎmamn`ªV nmoMm`cmXoIrc
Ë`m_wio Amnë`mcm Q>ßß`mQ>ßß`mZo àdmg H$amdm cmJoc.
H$m_JmadJm©Mm EHy$U amoOJma hm ^m§S>dcXmadJm©À`m EHy$U ~XcË`m
^m§S>dcmda Adc§~yZ AgVmo. l_eº$sMo _yë` d Ë`m_wio {Z{U©V hmoUmao doVZ
ho AmnU gÜ`m pñWa Yê$Z Mmccmo Va ^m§S>dcXmadJm©À`m EHy$U ~XcË`m
^m§S>dcmÀ`m à_mUmV amoOJma ~XcVmo. Ë`m_wio `§ÌmMm ^m§S>dcemhrV H$m`
n[aUm_ hmoVmo ho nhm`Mo Pmco Va ^m§S>dcemhr_Ü`o `§Ìo Amë`m_wio
^m§S>dcXmadJm©Mo EHy$U ~XcVo ^m§S>dc H$go ~XcVo Vo nhmdo cmJoc.
~XcË`m
~XcË`m ^m§S>dcmMo H$m`_ ^m§S>dcmV ê$nm§Va
^m§S>dcemhr_Ü`o `§Ìm§À`m dmnam_wio ^m§S>dcmÀ`m H$m`_ d ~XcVo ^m§S>dc
`m {d^mJUrda An[ahm`© n[aUm_ hmoVmo. àË`oH$ H«$`dñVy_mJo IMu nS>Umam
l_gmYZm§Mm ^mJ dmT>Vmo. qH$dm àË`oH$ H«$`dñVy_mJo cmJUmao ~XcVo
3
^m§S>dc H$_r hmoVo d H$m`_ ^m§S>dc dmT>Vo.
CXmhaUmW© Ago g_Om H$s 12 cmI l_Vmg _yë` Agcoë`m l_gm_J«rÀ`m
gmhmæ`mZo 8 cmI Vmgm§Mr l_eº$s IM© H$ê$Z EH$m H$maImÝ`mVrc H$m_Jma
1 cmI H«$`dñVy V`ma H$aVmV. 8 Vmgm§À¶m l‘eº$sMo ‘yë¶ Oa 4 l‘Vmg
Yê$Z Mmbco Va EHy$U 12 bmI l‘Vmg H$m¶‘ ^m§S>db d 4 bmI l‘Vmg
~XbVo ^m§S>db {‘iyZ 16 bmI l‘Vmg ^m§S>db IMu nS>Vo.
150 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Zdr ¶§Ìo Amë¶mda ’$º$ 4 bmI l‘Vmgm§Mr l‘eº$s IM© H$ê$Z H$m‘Jma 13
bmI l‘Vmgm§À¶m gmhmæ¶mZo AmVm 1 bmI H«$¶dñVy V¶ma H$aVmV Ago J¥hrV
Yê$. Ë`m_wio AmVm 2 cmI l_Vmg ~XcVo ^m§S>dc d 13 cmI l_Vmg
H$m`_ ^m§S>dc {_iyZ 15 cmI l_Vmg ^m§S>dc IMu nS>Vo.
`m à{H«$`o_Ü`o Amnë`mcm XmoZ Jmoï>r KS>VmZm {XgVmV. EHy$U ^m§S>dc 16
cmI l_Vmgm§dê$Z 15 cmI l_Vmgm§da `oVo. Am{U ^m§S>dcmMr {d^mJUr
nydu 16 cmI l_Vmgm§_mJo 4 cmI l_Vmg, qH$dm 100 l_Vmgm§_mJo 25
l_Vmg ~XcVo ^m§S>dc Aer hmoVr, Ë`mEodOr AmVm 15 cmI l_Vmgm§_mJo 2
cmI l_Vmg qH$dm 100 l_Vmgm§_mJo 13.3 l_Vmg ~XcVo ^m§S>dc Aer
~Xccocr {XgVo. nydu IMu nS>coë`m ^m§S>dcmÀ`m g§X^m©V nhm`Mo Va 2
cmI l_VmgmZo ~XcVo ^m§S>dc H$_r hmoD$Z Ë`mMr OmJm 1 cmI l_Vmg
H$m`_ ^m§S>dcmZo KoVcocr {XgVo. ^m§S>dcemhr_Yrc `§Ìm§Mm An[ahm`©
n[aUm_ åhUOo ~XcË`m ^m§S>dcmÀ`m EH$m ^mJmMo Ë`mÀ`mnojm H$_r _yë`
Agcoë`m H$m`‘ ^m§S>dcmV ê$nm§Va.
amoOJmam_Ü`o VyQ> nS>Ê`mMr àd¥Îmr
`mMm n[aUm_hr ñnï> Amho. darc CXmhaUm_Ü`o Ë`m H«$`dñVyÀ`m
CËnmXZmVrc H$m_Jmam§À`m 4 cmI Vmgm§À`m amoOJmamMr OmJm 1 cmI
l_Vmgm§Mr l_gm_J«r KoVo. Ë`m H«$`dñVyÀ`m CËnmXZmVrc H$m_Jmam§Mm
amoOJma `m_wio H$_r hmoVmo. AWm©V BVŠ`mda Wm§~yZ MmcUma Zmhr. BVa
H«$`dñVy§À`m CËnmXZmda d {VWë`m amoOJmamda H$m` n[aUm_ hmoVmo Vo nhmdo
cmJoc.
AmnU Ago Yê$Z Mmcy`m H$s BVa joÌm§_Ycr {d^mJUr VerM Amho Am{U
{VWo Amho Ë`m V§ÌmdaM CËnmXZ Mmcy amhVo Amho; _J Vo H$mam{Jam§_Yco
gmYo ghH$m`© Agmo, hmVH$g~mda AmYmacocr l_{d^mJUr Agmo, H$m
`§Ìm{Yð>V CËnmXZ Agmo, AmVm Amnë`m _JmMÀ`m H«$`dñVygmR>r cmJUmè`m
1 cmI l_Vmgm§À`m OmXm l_gm_J«rMo CËnmXZ Ë`m joÌmV ìhmdo cmJoc d
Ë`m AmYmao {VWo amoOJma dmT>oc. nU {H$Vr?
Amnë`m _JmMÀ`m H«$`dñVyÀ`m CËnmXZmVcm amoOJma 4 cmI Vmgm§Zr H$_r
Pmcm Amho. l_gm_J«rÀ`m joÌm_Ü`o 1 cmI l_Vmg _yë`mÀ`m Zì`m
H«$`dñVy {Z_m©U hmoV AmhoV. `m _yë`mMm \$º$ H$mhr ^mJM IMu nS>coco
~XcVo ^m§S>dc Xe©drc. CËnmXZmMo V§Ì H$moUVohr Agmo, `m _yë`mMm H$mhr
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 151

^mJ hm daH$S>-_yë` d H$m`_ ^m§S>dc Xe©{dUo An[ahm`© Amho. AmnU


Ago Yê$`m H$s `m 1 cmI l_Vmgm§Mo {d^mOZ 0.5 cmI l_Vmgm§Mr
l_gm_J«r, 0.25 cmI l_Vmgm§Mo daH$S>-_yë` d 0.25 cmI ~XcVo
^m§S>dc Ago hmoVo. Voìhm l_gm_J«rÀ`m joÌmV 0.5 cmI Vmg amoOJma V`ma
hmoB©c.
AWm©V, l_gm_J«rÀ`m joÌmVrc ^m§S>dcXmam§À`m hmVmV nydunojm OmñV
0.25 cmI l_Vmgm§Mo daH$S>-_yë` hmVmV Amco Amho. Ë`mVyZ
^m§S>dcXmam§Zm cmJUmè`m Cn`moJmÀ`m dñVy§À`m CËnmXZ-joÌmV CËnmXZ
dmT>oc d Ë`mVyZ amoOJma {Z_m©U hmoB©c. Ë`m~amo~aM l_gm_J«rÀ`m joÌmVrc
`m ^m§S>dcXmam§Zm cmJUmè`m l_gm_J«r_Ü`ohr 0.5 cmI l_Vmgm§Mo CËnmXZ
dmT>mdo cmJoc. Aer EH$ cm§~cMH$ gmIir V`ma hmoB©c.
nU BWoXoIrc `m _yë`mMo daH$S>-_yë`, H$m`_ ^m§S>dc d ~XcVo ^m§S>dc
Ago {d^mOZ ìhmdo cmJoc. gmIirVë`m àË`oH$ Xþì`mda `m {d^mOZmMm
An[ahm`© n[aUm_ hmoB©c. J{UVmZo ho XmIdVm `oVo H$s n{hë`m H«$`dñVyÀ`m
CËnmXZmV {OVHo$ dmT>rd H$m`_ ^m§S>dc AmVm IMu nS>Vo Vo Oa g§nyU©nUo
~XcVo ^m§S>dc AgVo Va Omo amoOJma {Z_m©U Pmcm AgVm Ë`mnojm H$_r
4
amoOJma `m gd© gmIir_YyZ {Z_m©U hmoVmo.
Amnë`m CXmhaUmV ho dmT>rd H$m`_ ^m§S>dc 1 cmI l_Vmg hmoVo. Vo Oa
~XcVo ^m§S>dc AgVo Va 2 cmI Vmgm§Mm amoOJma {Z_m©U Pmcm AgVm.
Voìhm `m gd© gmIir_YyZ 2 cmI Vmgm§nojm H$_r amoOJma {Z_m©U hmoVmo.
WmoS>Š`mV, Amnë`m CXmhaUm_Ü`o Á`m H«$`dñVyÀ`m CËnmXZmV nwT>macocr
`§Ìo Amcr Ago AmnU Yaco hmoVo {VWo 4 cmI Vmgm§Zr amoOJma H$_r Pmcm
hmoVm. Ë`mÀ`m ~Xë`mV AmVm 2 cmI Vmgm§nojm H$_r amoOJma {Z_m©U Pmcm.
åhUOo amoOJma 2 cmI Vmgm§nojm OmñV g§»`oZo H$_r hmoVmo. Voìhm AmnU
Imcrc {ZîH$fm©cm nmoMVmo; ~XcË`m ^m§S>dcmÀ`m H$mhr ^mJmMo Ë`mnojm
H$_r H$m`_ ^m§S>dcmV ê$nm§Va An[ahm`©nUo Pmë`mMm EH§$Xa n[aUm_
H$m_JmadJm©Mm EHy$U amoOJma H$_r hmoÊ`mMm AgVmo.
XmoZ Jmoï>t_wio hm n[aUm_ AmUIrM Vrd«nUo CRy>Z {XgVmo. n{hco åhUOo
amoOJmam_Ü`o `oUmè`m `m VwQ>r_wio H$m_Jmam§À`m CnOr{dHo$À`m H«$`dñVy
CËnmXZ H$aUmè`m joÌm§da n[aUm_ hmoVmo. ~XcË`m ^m§S>dcmV Or VyQ> AmVm
nS>cr Amho Ë`mVyZ {Z_m©U hmoUmè`m gmIir_wio amoOJmamVrc VyQ> AmUIr
152 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Vrd« hmoVo, Am{U BVa joÌmV nwT>macocr `§Ìo Amcr Va `m n[aUm_mMm


JwUmH$ma hmoD$Z amoOJmamVrc VyQ> AmUIr Vrd« hmoVo.
`m VwQ>rMo AJXr gmYo H$maU AgVo. ~XcVo ^m§S>dc ho gmjmVnUo amoOJma
Xe©dVo Va H$m`_ ^m§S>dc ho AàË`jnUo, Am{U ^mJe:M amoOJma Xe©dVo
Ë`m_wio gmh{OH$M `§Ìm§À`m dmnamÀ`m ^m§S>dcr ñdê$nm_wio amoOJmam_Ü`o VyQ>
nS>Ê`mMr EH$ An[ahm`© àd¥Îmr AgVo.
amoOJmadmT>rMr {damoYr àd¥Îmr
AWm©V, Amnë`mcm Xþgè`mhr EH$m eŠ`VoMm {dMma H$amdm cmJoc. `§Ìm§À`m
dmnam_wio CËnmXH$Vm dmT>VoM, Ë`m~amo~a CËnmXZdmT>hr hmoD$ eH$Vo. `mMm
EH§$Xa n[aUm_ åhUyZ amoOJma dmT>Ê`mMrhr EH$ àd¥Îmr {Z_m©U hmoD$ eH$Vo.
CXmhaUmW©, _JmMÀ`m CXmhaUm_Ü`o Ë`m H«$`dñVy§Mo CËnmXZ
CËnmXH$VmdmT>r~amo~a nyduÀ`m XrS>nQ> Pmco Va amoOJma 8 cmI Vmgm§dê$Z 4
cmI Vmgm§da KgaÊ`mEodOr 6 cmI Vmgm§da KgaVmo. Ë`m H«$`dñVyÀ`m
CËnmXZm_Ü`o amoOJmamMr AmVm 4 cmI Vmgm§EodOr 2 cmI Vmgm§MrM VyQ>
nS>Vo. Ë`m{edm` nyduÀ`m 12 cmI l_Vmgm§À`m l_gm_J«rEodOr AmVm
22.5 cmI l_Vmgm§Mr l_gm_J«r IM© hmoVo. Vr ìhm`Mr Va 10.5 cmI
l_Vmgm§Zr l_gm_J«rÀ`m joÌm_Ycr CËnmXZdmT> hmoVo, Ë`m_m\©$V amoOJma
dmT>Vmo d nyduÀ`mMà_mUo amoOJmadmT>rÀ`m gmIir_YyZ AmVm H$_r Agcocr
amoOJmamMr VyQ> ^ê$Zhr {ZYy eH$Vo. AZ² Ë`m_wio AmnU \$º$ EH$m g§{X½Y
CÎmamnmer nmoMVmo Ago dada nmhVm dmQy> cmJVo—amoOJmamV VyQ> {Z_m©U
H$aUmar àd¥Îmr d Ë`mÀ`m {damoYr amoOJma dmT>dUmar àd¥Îmr `m XmoÝhr àd¥ÎmrMo
g§VwcZ H$go Amho Ë`mda `§Ìm§À`m ^m§S>dcr dmnam_wio amoOJma dmT>Vmo H$s
H$_r hmoVmo Vo R>aVo. `§Ìm§À`m ^m§S>dcr dmnam_wio amoOJma dmTy>hr eH$Vmo qH$dm
H$_rhr hmoD$ eH$Vmo. nU Agm Zamo dm Hw§$Oamo dm Aem nÕVrMm {ZîH$f©
H$mT>Uo åhUOo H$mhr Iè`m AWm©Zo `m àýmMo CÎma XoUo Zmhr.
—XmoZ àd¥Îmt_Ycm \$aH$
~oaH$s àýmMo CÎmaXmo
BWo Amnë`mcm `m XmoZ àd¥ÎmtMm `§Ìm§À`m dmnamÀ`m ^m§S>dcr ñdê$nmer
H$gm g§§~§Y Amho Vo nhmdo cmJoc. CËnmXZdmT> hr `§Ìo `oÊ`mAJmoXahr hmoVo d
Z§Vahr hmoVo. ^m§S>dcemhrVë`m gd© àd¥Îmr `m `§Ìm§_i w o Oem Vrd« hmoVmV Ver
Vrhr Vrd« hmoVo. `§Ìm§~amo~a Vr ZOao_Ü`o ^aVo. nU Vr `§Ìm§À`m ^m§S>dcr
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 153

dmnamer An[ahm`©nUo {ZJ{S>V ZgVo. CËnmXZdmT>rMr H$maUo Amnë`mcm


^m§S>dcg§M¶mÀ`m ñdê$nm_Ü`o, JaOm§_Ü`o Am{U doJm_Ü`o gmnS>VmV. Vr
AmnU ^m§S>dcg§M`mÀ`m àH$aUmV Vnmgy. na§Vw {d{eï> n[apñWVr_Ü`o
CËnmXZdmT>r{edm` CËnmXH$VmdmT> hmoVo Aer n[apñWVr AZoH$Xm
^m§S>dcemhrV AgVo ho Amnë`mcm {XgVo. CXmhaUmW©, Á`m dñVy§Mr _mJUr
nwadR>çm_wio \$maer ~XcV Zmhr Aem joÌm§_Ü`o `§Ìo `oD$ZXoIrc CËnmXZdmT>
hmoV Zmhr. AZoH$ joÌm§_Ü`o EH$XmoZ H$maImÝ`m§V `§Ìm§_wio Pmcocr CËnmXZdmT>
d Imbmdcoco _yë` `m_wio Ë`mM H«$`dñVyMo CËnmXZ H$aUmao BVa AZoH$
H$maImZo ñnYm© Z nadS>ë`m_wio S>~KmB©cm `oD$Z ~§X nSy> eH$VmV d EHy$U
CËnmXZdmT> ZJÊ` hmoVo. _ºo$Xmar AdñWoZ§Va hr Jmoï> AmUIr Vrd« hmoVo.
Pmcocr CËnmXZdmT> InyZ OmÊ`mgmR>r _mJUr cd{MH$ AgyZXoIrc _ºo$Xmar
Zâ`mÀ`m amer_Ü`o VyQ> `oD$ Z`o åhUyZ CËnmXZdmT> Z H$aÊ`mMr qH$dm
`§Ìm§À`m eŠ`Vo Am{U j_Vonojm Vr H$_r H$aÊ`mMr àd¥ÎmrXoIrc {VVH$sM
~imdVo. Am{U Ooìhm g§n _moSy>Z H$mT>Ê`mMo hË`ma åhUyZ `§Ì `oVo Voìhmhr
AZoH$ doim CËnmXZdmT> ho cú` _wimVM ZgVo, cú` AgVo
CËnmXH$VmdmT>, Ë`mVyZ {_iUmao OmXm d A§{V_V: gmnoj daH$S>-_yë`.
WmoS>Š`mV `§Ìm§_wio amoOJma dmTy>hr eH$Vmo d H$_rhr hmoD$ eH$Vmo, BVHo$M
åhUyZ AmnU Wm§~y eH$V Zmhr. `§Ìo Amë`mZ§Va EH§$Xa amoOJma dmT>cocm
{Xgë`m_wio ^m§S>dcemhr_Ü`o `§Ìm§_wio amoOJma dmT>Vmo Aemhr CÎmamnmer
Wm§~yZ MmcV Zmhr. Ago Ho$co Va AmnU ~amo~a `m ~oaH$s àýmÀ¶m
gmnù`mV AS>H$Vmo.
`§Ìm§er {ZJ{S>V AgUmè`m `m XmoZ àd¥ÎmtMo `§Ìm§À`m ^m§S>dcr dmnamer
JwUmË_H$arË`m {Za{Zamù`m àH$maMo ZmVo Amho. EHy$U amOoJmamV VyQ> nS>Ê`mMr
àd¥Îmr hr `§Ìm§À`m dmnamer An[ahm`©nUo OmoS>cocr Amho Va CËnmXZdmT>rVyZ
amoOJma dmT>Ê`mMr àd¥Îmr hr Aem An[ahm`© nÕVrZo OmoS>cocr Zmhr. Voìhm
Amnë`mcm `m ~oaH$s àýmMo CÎma Imcrcà_mUo Úmdo cmJVo. `§Ìm§À`m
^m§S>dcr dmnam_Ü`o amoOJmamV VyQ> nS>Ê`mMr An[ahm`© àd¥Îmr AgVo; Ooìhm
Am{U Omon`ªV ^m§S>dc g§M`m_wio nwaoem doJmZo CËnmXZdmT> hmoVo Voìhm Am{U
{VWn`ªVM `§Ìm§À`m ^m§S>dcr dmnam_wio amoOJmamMr ^anmB© hmoD$Z amoOJma
dmTy> eH$Vmo! H$m_Jma Am{U `§Ì `m§Mo ^m§S>dcemhr_Ü`o à{VñnÜ`mªMo ZmVo
Amho.
154 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

amoOJmamÀ`m ^anmB©Mm AW©


nU Ooìhm CËnmXZdmT>r_wio H$_r nS>Umè`m amoOJmamMr ^anmB© hmoVo Voìhm Var
`m "^anmB©'Mo ñdê$n H$m` AgVo Vo Oam Vnmgy. Ago g_OyZ Mmcy H$s H$mnS>
{JaÊ`m§À`m_Yë`m l_m§Mr CËnmXH$Vm Mm¡nQ> Pmcr, Ë`m_wio H$mnS>mMo _yë`
AÜ`m©da Amco d Ë`mM doir CËnmXZ XþßnQ> Pmco. AmVm ho CËnmXZ XþßnQ>
5
ìhm`Mo Va XþßnQ> H$mnyg {_imcm nm{hOo. BVa Jmoï>r H$m`_ AgVrc Va
Ë`m_wio H$mngm_Ycm amoOJma dmT>oc. `m dmT>coë`m amoOJmam_YyZ H$mnS>
{JaÊ`m§VyZ ~mhoa nS>coë`m H$m_Jmam§Mr ^anmB© H$er hmoVo? Va H$mnS> {JaUrV
H$m_ H$aUmè`m AÜ`m© H$m_Jmam§Zr AmVm H$mngmÀ`m eoVmV eoV_Oya åhUyZ
am~mdo qH$dm aoS>r_oS> H$nS>odmë`mH$S>o OmD$Z {edUH$m_ H$amdo. ~m~rU Am{U
YmoQ>çmMo H$g~ Agcoë`m `m H$m_Jmam§À`m amoOJmamMr hr "^anmB©'
åhUm`Mr? `m ^anmB©Mm hm AW© H$Yr \$magm CKS> hmoV Zmhr. amoOJmamdê$Z
H$_r hmoUmè`m H$m_Jmam§Mo H$_mdcoco H$g~ _maco OmV AgVo d Ë`m_wio
Amcoco Ë`m§Mo l_eº$rMo _yë`hr _maco OmV AgVo. Amnë`m noemVyZ
H$m_Jma CIS>co OmV AgVmV d Xþgè`m {R>H$mUr AHw$ec H$m_Jmam§À`m
Vmâ`mV Ë`m§Zm gm_rc ìhmdo cmJV AgVo. ^m§S>dcXmam§À`m Ñï>rZo ho
gmoÝ`mhÿZ {ndio AgVo EH§$Xa l_eº$sMo _yë` KgaVo. VodT>oM OmñV gmnoj
daH$S>-_yë`!
"^anmB©' {Q>H$Vo {H$Vr?
Am{U Ooìhm hr ^anmB© hmoVo Voìhm Var Vr {H$Vr H$mi {Q>H$Vo? EImÚm joÌmV
`§Ìo Amë`m_wio Pmcocr CËnmXZdmT> Á`m joÌm_Ü`o amoOJma dmT>dVo {VWo
Vm~S>Vmo~rZo n[apñWVr d V§Ì ~XcV Zmhr. Ë`m_wio `m CËnmXZdmT>rMm
Vm~S>Vmo~rMm n[aUm_ hm _moR>çm amoOJmadmT>rV hmoD$Z ^anmB© Pmcocr AgVo.
nU hr n[apñWVr {Q>H$Vo WmoS>rM? H$m_Jmam§Mo "hiy MmcUmao hmV' `m
joÌmVhr ^m§S>dcXmam§Zm OmMy cmJVmV. {VWohr gmnoj daH$S>-_yë` Amncr
dmQ>Mmc gwê$ H$aVo. l_{d^mJUr hmoVo, nwT>o `§Ìo `oVmV; H$YrH$Yr Va
hmVH$g~mÀ`m l_{d^mJUrMm Q>ßßmm Q>miyZ EH$X_ `§Ìo `oVmV. `m§{ÌH$
~Zcoë`m àË`oH$ H$m_m_Ü`o H$m_Jmam§Mr OmJm `§Ì KoD$ cmJVo. AHw$ec
åhUyZ {eacoë`m H$m_Jmam§Zr H$mhr H$ê$Z H$_dmdo Z H$_dmdo VmoM Ë`m§Mr
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 155

l_eº$s naV _macr OmVo. AWm©V BWohr CËnmXZdmT> Pmcr Va AmUIr


"Hw$R>o Var' Ë`mMr "^anmB©' hmoV AgVoM! nU hm Imo Imo Mm Ioi AgVmo.
`m gJù`m MH«$mH$ma IoimVyZ H$m_Jmam§Mr H$m` ^anmB© hmoVo? EH$m Y§ÚmVyZ
Vo ~mhoa \o$H$co OmV AgVmV. Ë`m§Mm noem Zmhrgm hmoV AgVmo. Ë`m§À`m
l_eº$scm \$Q>Ho$ ~gV AgVmV Am{U H$g~mda AmYmacoco Ë`m§À`m
l_eº$sMo _yë` dma§dma _maco OmV AgVo. Xþgè`m joÌmV Vo {eaVmV AZ²
WmoS>o\$ma H$g~ H$_dy cmJVmV VmoM {VWohr VoM KS>Vo. ^m§S>dcemhr_Ü`o `§Ìo
`oVmV Voìhm ^m§S>dcemhr ñdV:M EH$ AOò Am§Yio `§Ì ~ZVo.
H$m_JmadJm©À`m EHo$H$m {d^mJmcm Amnë`m IoimV AmoT>rV ñdV:À`m
JaOm§à_mUo BVñVV: \o$H$Umao EH$ AOò `§Ì ~ZVo. _YyZ _YyZ {Z`{_VnUo
AmXiUmar ~oamoOJmarMr Hw$èhmS>, {VÀ`mer {ZJ{S>V Cnmg_ma, H$m_
emoYÊ`mMr dUdU Am{U Agwa{jVVm hm H$m_JmaOrdZmMm ñWm`r ^mJ
~ZVmo.
6. gO©ZmÀ`m j_Vm§Mo C\
C\$amQ>o ê$n
H$m_JmaOrdZmV {eacoë`m `m Agwa{jVVoMr gdmªV {dXmaH$ ~mOy _mÌ hr
AgVo H$s Vr `§Ìm§_wio {Z_m©U Pmcoë`m gO©ZmÀ`m àM§S> eŠ`Vm§MoM EH$
C\$amQ>o ê$n AgVo. `§Ìo `oVmV Vr ì`dgm`{Zanoj, dñVw{Zð> kmZmÀ`m
AmYmamda. `§Ìm§daMo H$g~ Am{U kmZ ho H$moUË`mhr _mUgmcm CncãY
AgÊ`mMm A{YH$ma Amho. kmZ ho OmVrÀ`m, ì`dgm`mÀ`m qH$dm Y_mªÀ`m
q^Vr _mZrV Zmhr, hm H«$m§{VH$maH$ gm_m{OH$ {dMma Ë`mV AÜ`möV AgVmo.
_mUgm§Zr Amnco kmZ gd© {d{dY A§Jm§Zr dmT>dmdo, Vmo Ë`m§Mm A{YH$ma
Amho; Vr Ë`m§Mr _mZdr j_Vm Amho ho Ë`mVco gyÌ AgVo. Am{U
^m§S>dcemhr H$m_Jmam§Zm `m Agwa{jVVoVyZ hoM gm§JV AgVo H$s ~m~mao, Vy
nydu H$mnS> {JaUrV ~m~rU ^arV hmoVmg åhUyZ H$m` Pmco? VwÂ`m _mZdr
j_Vm H$m` ~m~rU ^aÊ`mnwaË`m _`m©{XV AmhoV? ZdrZ kmZ, Zdo gO©Zerc
AZw^d Ko. Om {edUH$m_ erH$ Am{U {edUH$m_mVyZ Vwcm CS>dco åhUyZ
H$m` Pmco? Vwcm hOma Y§Xo {eH$m`cm AmhoV, hOma _mZdr j_Vm AmhoV,
Ë`m AmË_gmV H$a! _mUgm§À`m g¥OZj_VoÀ`m {d{dYVodaMm Ë`m§Mm
A{YH$ma Am{U Ë`m§Mr {d{dY j_Vm Agwa{jVVoMo C\$amQ>o ê$n KoD$Z
6
H$m_JmadJm©À`m S>moŠ`mda ~gVmV.
156 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

hoM C\$amQ>onU `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcr H$maImÝ`m§À`m A§VJ©V l_{d^mJUr_Ü`o


XoIrc H$m_Jmam§À`m _mWr ~gcoco AgVo. EH$m ~mOycm `§Ìo ho Omhra H$arV
AgVmV H$s nyU©nUo `m§{ÌH$ H$m_o, {OWo g¥OZercVocm dmd Zmhr Aer
H$m_o, _mUgm§Zr H$aÊ`mMr JaO Zmhr. Aer OmñVrV OmñV H$m_o `§Ìm§da
gmondyZ _mUgo CËnmXZerc Iè`m AWm©Zo g¥OZerc Aem H$m_m§_Ü`o
OmñVrV OmñV doi Kmcy eH$VmV. H$maImÝ`mÀ`m A§VJ©V _mÌ `m eŠ`Vm
^m§S>dcr l_{d^mUtÀ`m ê$nmV CcQ>o ê$n KoVmV. hr l_{d^mJUr
hmVH$g~mda AmYmacocr Zgcr Var Vr `§Ìm§da AmYmacocr l_{d^mJUrM
AgVo. EH$m ~mOycm `§Ìmcm `mo½` Vo ImÚ Ë`mÀ`m doJmZo, Ë`mÀ`mer OwidyZ
KoD$Z `m§{ÌH$nUo H$aÊ`mMr H$m_o ~hþg§»` H$m_Jmam§À`m dmQ>çmcm `oVmV.
Xþgè`m ~mOycm ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m hoVyer Am{U CÔoem§er {ZJ{S>V Aem
{ZU©`à{H«$`o_Ü`o H$mhr Zm H$mhr ^mJ Agcoë`m WmoS>Š`m _°ZoOa, B§{O{ZAa,
gwnadm`Pa BË`mXr H$_©Mmè`m§Mr ì`dñWmnZ qH$dm _°ZoO_|Q> ZmdmMr `§ÌUm
V`ma hmoVo. AZ² `m g§nyU© `§ÌUo_m\©$V A{YH$mam§Mr Am{U H$m_mÀ`m
VwH$S>çm§Mr EH$ {eñV~Õ CVa§S>hr V`ma hmoVo.
`m ^m§S>dcr l_{d^mJUrcm hmVH$maImÝ`m§_Yë`m l_{d^mJUrnojm EH$
doJio ñdê$n d Ame` AgVmo. hmVH$g~mMr l_{d^mJUr VerM {dH${gV
hmoD$ cmJcr H$s emar[aH$ Hw$dVrÀ`m _`m©Xo_wio Vr EH$m nmVirn`ªV nmoMyZ
Hw§${R>V hmoVo. {VÀ`mV \$ma _moR>çm à_mUmda JwUmË_H$ ~Xc hmoÊ`mMr eŠ`Vm
ZgVo. `mCcQ> OgOer ZdZdr `§Ìo `oVmV VgVer Ë`m `§Ìm§^modVr hmoUmar
l_{d^mJUr gVV JwUmË_H$arË`m ~XcVo. ZdZdrZ `§Ìm§er ZdZdo H$m¡eë` ho
nyduà_mUo dfm©ZwdfmªÀ`m l_m§VyZ H$_mdcoë`m hmVH$g~mÀ`m ñdê$nmV ZgVo.
{dkmZmMm nm`m Agë`m_wio Vo gd©gmYmaUnUo H$moUmcmhr CncãY AgUmao
d {dkmZmMr gd©gmYmaU g_O Amdí`H$ AgUmao AgVo.
`§Ìm§À`m `m ñdê$nmer gwg§JV Aem H$moUË`m Hw$dVr l_eº$s_Ü`o Amdí`H$
AmhoV `mMohr gyÌ Ë`mV AÜ`möV AgVo. {dkmZmMr gd©gmYmaU g_O
Agcocr, ZdZì`m Hw$dVr AmË_gmV H$ê$ eH$Umar d H$ê$ BpÀN>Umar
l_eº$s BWo A{^àoV AgVo. àË`jmV _mÌ hr l_eº$s d {VÀ`m Hw$dVr
^m§S>dcr l_{d^mJUrÀ`m gmMo~§X Mm¡H$Q>rV H$m|~ë`m OmV AgVmV. hr
gmMo~ÕVm Am{U {VÀ`mVrc CVa§S>rMr AMcVm ^m§S>dcr l_{d^mJUrgmR>r
Amdí`H$ AgVmV. Ë`m_wio ^m§S>dcr ñdê$nmVrc `§Ìm§Mm dmna \$ma Va hr
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 157

gmMo~ÕVm Am{U CVa§S> H$m`_ R>odyZ OwZm gmMm _moSy>Z Zì`m gmÀ`mV
l_eº$s H$m|~y eH$Vmo. `§Ìm§~amo~a {Z_m©U Pmcoë`m _mZdr g¥OZj_Vm, Ë`m§Zm
H$mo§S>Umao C\$amQ>o ê$n gVV _moSy>Z H$mT>V AgVmV. `§Ìm§~amo~a ^m§S>dcemhr
\$º$ d`mV `oVo BVHo$M Zìho Va {VMo CƒmQ>Z Ho$ë`m{edm` Á`m j_Vm
gm_m{OH$ ì`dhmamV gm_mdyZ KoVm `oV ZmhrV Aem j_VmXoIrc {Z_m©U
H$aV AgVo. WmoS>Š`mV, ^m§S>dcemhrV `§Ìm{Y{ð>V CËnmXZ `oVo VoM _wir
H$m_JmadJu` H«$m§VrMm nm`m KmcrV `oVo.
7. `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr d H$m_Jmam§Mr Midi
gmnoj daH$S>-_yë`H$m_Jmam§
—H$m_Jmam§darc gdmªJrU h„m
na§Vw gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m ^m§S>dcemhrMm Omo AmUIr EH$ _hÎdmMm
h„m hmoV AgVmo Vmo AmnU AOyZ nm{hcocm Zmhr. ^m§S>dcXmamcm CËnm{XV
dñVyMo _yë` H$_r H$ê$Z gmnoj daH$S>_yë` dmT>dÊ`mMo XmoZ àH$maMo _mJ©
AgVmV. EH$ åhUOo {Od§V l_m§Mr, H$m_Jmam§Zr KmVcoë`m àË`j l_mMr,
CËnmXH$Vm dmT>dyZ, Am{U Xþgam åhUOo g§{MV l_m§Mr qH$dm
l_gm_wJ«r_m\©$V dñVyV gmR>Umè`m _yë`mMr ~MV H$ê$Z. CXmhaUmW© Ooìhm
H$m_Jma 8 Vmgm§EodOr 4 VmgmV EImXr H«$`dñVy V`ma H$aVmV Voìhm {Od§V
l_m§Mr CËnmXH$Vm dmT>cocr AgVo. na§Vw g_Om H$m_Jma 8 Vmgm§V AOyZhr
EH$M dñVy {Z_m©U H$aV AmhoV, nU 12 l_VmgmEodOr 10 l_Vmgm§Mr
l_gm_wJ«r dmnarV AmhoV Va g§{MV l_m§Mr ~MV Pmcocr AgVo. XmoÝhr_wio
CËnm{XV dñVyMo _yë` H$_r hmoVo d gmnoj daH$S>-_yë` {_iVo. `m XmoÝhtMo
gm_m{OH$ n[aUm_ doJdoJio AgVmV. EH$ Va {Od§V l_m§Mr CËnmXH$Vm
dmT>Ê`mVyZ H$m_Jmam§Mo Mmcy l_ Vm~S>Vmo~rZo H$_r H$aUo eŠ` hmoVo. g§{MV
l_m§À`m ~MVr_YyZXoIrc EH§$Xa gm_m{OH$ l_ H$_r H$aÊ`mMr eŠ`Vm
V`ma hmoV AgVo, nU hm n[aUm_ cm§~ nëë`mMm Am{U {VVH$mgm _hÎdmMm
ZgVmo.
g§{MV l_m§Mr ~MV H$ê$Z gmnoj daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mÀ`m _mJm©Mo
AmUIrhr EH$ d¡{eîQ>ç AgVo. H$m_Jmam§Zm H$m_mÀ`m {R>H$mUr CncãY
hmoUmè`m gmo`r (cmKdrgmR>r _wVmar AgÊ`mnmgyZ Vo nwaoer ewÕ hdm CncãY
AgÊ`mn`ªV) qH$dm H$m_Jmam§Mo emar[aH$ Anm`m§nmgyZ g§ajU H$aUmar
CnH$aUo (_erZÀ`m hcË`m ^mJm§nmgyZ, C\$miUmè`m amgm`{ZH$ Ðì`m§nmgyZ,
158 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

n`m©daUmV {Z_m©U hmoUmè`m Xÿ{fV KQ>H$m§nmgyZ BË`mXr) `m§gma»`m Jmoï>tdarc


IM© hm gd© `m g§{MV l_m§Mm—l_gm_J«r_m\©$V dñVyV gmR>Umè`m
_yë`mMm—^mJ AgVmo. H$m_Jmam§À`m gmo`r_Ü`o, g§ajUm_Ü`o "~MV' H$aUo
hmXoIrc EH$ gmnoj daH$S>_yë`mMm _mJ© R>aVmo. H$m_mÀ`m n[apñWVrVrc
àË`oH$ ~mOydaÀ`m hëë`mV ^m§S>dcXmam§Mo gmnoj daH$S>-_yë`mMo {hVg§~§Y
Jw§Vcoco AgVmV.
WmoS>Š`mV, {Zìdi d gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m XmoÝhr àd¥Îmr EH${ÌVnUo
nm{hë`m Va Ë`mMm AW© hmoVmo H$m_JmadJm©À`m ApñVËdmda, Ë`mÀ`m
OrdZmda Mm¡\o$a h„m. {Zìdi daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr H$m_mMo Vmg
dmT>dÊ`mMm à`ËZ H$aV AgVo. gmnoj daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr l_eº$sMo
_yë` H$_r H$aÊ`mMm à`ËZ H$arV AgVo. {VMm {dH$mg H$m_Jmam§Mo l_
Am{U Ë`m§Mr Vrd«Vm dmT>dV OmV AgVmV. H$m_Jmamcm `§ÌmÀ`m JaOm
nwadUmao `§Ì ~ZdÊ`mMm à`ËZ H$arV AgVmV, Ë`mcm {ZU©`à{H«$`onmgyZ
VmoS>rV AgVmV, Am{U Ë`mÀ`m H$m_mdaÀ`m àË`oH$ gmo`rda d g§ajH$
~m~tda h„m H$aV AgVmV. hm gVVMm h„m WmondyZ YaÊ`mgmR>r
H$m_JmadJm©cm g§Kf© H$aUo ^mJ nS>V OmVo.
H$m_Jma Midi Am{U ^m§S>dcemhrMr H«$m§{VH$maH$Vm
{OVŠ`m à_mUmV H$m_Jma d h„m Wmondy eH$VmV, {VVŠ`m à_mUmV \$º$
g§{MV l_m§Mr ~MV hr IamoIaM l_gm_J«rMr ~MV ~ZVo, H$m_Jmam§À`m
gmo`tda d g§ajH$ ~m~tdaMm h„m ahmV Zmhr. Am{U hoM ^m§S>dcemhrMo
H«$m§VrH$maH$ H$m`© Amho. {Od§V l_m§Mr CËnmXH$Vm dmT>dV ZoUo d g§{MV
l_m§Mr ~MV H$aV OmUo `m§VyZ nwT>rc g_mOmcm nm`m^yV R>ê$ eH$Vrc Aem
CËnmXZeº$s¨Mr {Z{_©Vr. nU ho Eo{Vhm{gH$ H«$m§{VH$maH$ H$m`© ^m§S>dcemhr
eŠ` {VVHo$ nma nmS>rc ho nmhUmar eº$r _mÌ AgVo Vr H$m_Jma dJm©Mr.
Ë`mZo `m ì`dñWoÀ`m Mm¡H$Q>rVM amhÿZ nU R>m_nUo Cä`m Ho$coë`m Ë`mÀ`m
MidirMr. `m ì`dñWo_Ü`o Mmccoë`m H$m_Jmam§À`m g§Kfm©Mo \$i åhUOoM
\°$ŠQ>ar A°ŠQ>, dH©$_oÝg H$m±noÝgoeZ A°ŠQ>, {H$_mZ doVZ H$m`Xm, dma§dma
~gUmè`m doVZ Am`moJm§Mo {ZU©`, Am¡Úmo{JH$ H$bh> H$m`Xm; AZoH$ ~mOy§Zr
`m g§Kfm©cm g_mOmH$Sy>Z d ^m§S>dcr amÁ`gÎmoH$Sy>Z _mÝ`Vm {_idyZ Vmo ho
X§S>H$ dm {Z`_ àñWm{nV H$ê$Z KoV AgVmo. AWm©V ^m§S>dcr emgZ Ë`m
àË`oH$ H$m`Úm_Ü`o _oI _mê$Z R>odVo, AndmXmMr H$c_o KmcVo.
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 159

H$m_Jmam§À`m Am`wî`mnojm Oo C{Ôï> gaH$macm _hÎdmMo dmQ>oc (H$Yr


AË`mdí`H$ godm, H$Yr AmUm~mUr, H$Yr CËnmXH$Vm) Ë`mÀ`m ZmdmImcr,
`m {Z`_m§Mo Odinmg Hw$R>cohr H$c_ CnH$c_ Ymã`mda ~gdÊ`mMo h¸$
ñdV:H$S>o amIyZ R>odVo d Vgo H$aVo XoIrc. nU Varhr ho H$m`Xo åhUOo
g§Kfm©Mo EH$ hË`ma AgVo, H$m_JmadJm©Mo {hV ho Hw$R>n`ªV gd©gmYmaU
_mUgm§Mo {hV åhUyZ _mÝ` Pmco Amho `mMo Vo EH$ _mn AgVo.
gdmªJrU hëë`mcm gdmªJrU CÎma
`m hëë`mÀ`m Mm¡\o$a, gdªH$f ñdê$nmMm EH$ An[ahm`© n[aUm_ AgVmo.
AJXr `m ì`dñWoÀ`m Mm¡H$Q>rVcm cT>mXoIrc Aem gdªH$f nmVirda
cT>VmcT>VmM AmngyH$nUo H$mhr OmUVo H$m_Jma `m hëë`mcm d
Ë`mÀ`m{déÕ H$am`À`m Midircm EH$Ì ~m§YUmao gyÌ emoYy cmJVmV. hm
Mm¡H$Q>rVcmM cT>m haKS>r g§nyU© ì`dñWo~ÔcM àý {Z_m©U H$aV AgVmo,
H«$m§VrMo àý gVV C^o amhV AgVmV. ì`dñWoÀ`m Mm¡H$Q>rVcm cT>m hm
gmVË`mZo Vr Mm¡H$Q> Amocm§S>Umè`m {dMmam§Zm d àd¥ÎmtZmhr OÝ_ XoV AgVmo.
^m§S>dcemhr Á`mà_mUo EH$m ~mOycm gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m àd¥Îmt_YyZ
{VÀ`m Mm¡H$Q>rV Z _mdUmè`m CËnmXZj_Vm V`ma H$arV AgVo, Ë`mà_mUoM
Vr {VÀ`m `m Mm¡\o$a hëë`m_YyZ, `m CËnmXZj_Vm gm_mdyZ KoD$ eH$Umè`m
g_mOì`dñWo~Ôc EH$ gdªH$f H«$m§{VH$maH$ Ñ{ï>H$moZ H$m_JmadJm©_Ü`o
OÝ_mcm KmcÊ`mghr An[ahm`©nUo _XV H$aV AgVo. H$m_JmadJm©À`m
Midir_Ü`o `§Ìm§~ÔcMm Ñ{ï>H$moZhr AgmM KS>cocm {XgVmo.
hmVH$maImÝ`m§_YyZ AmYw{ZH$ `§Ìmda AmYmacoco H$maImZo gd©àW_
B§½c§S>_Ü`o 18ì`m eVH$mÀ`m CÎmamYm©V {Z_m©U Pmco. hm H$mcI§S>
B§½c§S>_Ü`o H$m_Jmam§À`m `§Ì{damoYr {dÐmohmZo JmOcm. `§Ìo CISy>Z, CX²ÜdñV
H$ê$Z AZoH$ {R>H$mUr H$m_Jmam§Zr H$maImZo O_rZXmoñV Ho$co. AZoH$
B{VhmgVk H$m_Jmam§À`m `m {dÐmohmH$S>o H$m_Jmam§_Yë`m AS>mUr, AmS>_wR>çm
{d^mJm§Zr Ho$cocm {dÐmoh åhUyZ nmhVmV. nU Iao Va Á`m H$m_Jmam§Zr ho
~§S>mMo {ZemU C^o Ho$co Vo H$m_Jma Ë`m Eo{Vhm{gH$ AdñWoÀ`m g§X^m©V cm§~
nëë`mMm {dMma H$aUmao, nwT>macoco {d^mJ hmoVo. Ë`m§À`m Ñï>rMr Pon AmO
VmoH$S>r dmQ>Vo H$maU AmO B{Vhmg nwT>o gaH$cm Amho, `§Ìo OwZr Pmcr
AmhoV. nU Zì`mZo `oVmZm `§Ìm§Mo H$m¡VwH$M hmoV hmoVo. ^m§S>dcXmam§Zm {XgV
hmoVr Vr dmT>cocr CËnmXH$Vm, l_ dmMÊ`mMr gmYZo. `§Ìm§_Yrc,
160 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

`§ÌmncrH$S>rc gm_m{OH$ g§~§Ym§Mo dmñVd Ë`m§À`m Jmdr ZìhVo. `mCcQ> Ë`m


H$miÀ`m {dÐmohr H$m_Jmam§Zm `§Ì gainUo H$m_Jmam§Mm amoOJma {hamdyZ
KoVmZm {XgV hmoVo, H$m_ dmT>dVmZm d H$m_mMm doJ Agø H$aVmZm {XgV
hmoVo, N>moQ>r_moR>r {dlm§{VñWmZo hS>n H$aVmZm {XgV hmoVo. Oo `§Ìm§Mo ^m§S>dcr
ñdê$n ^m§S>dcXmadJm©cm {XgV ZìhVo Vo H$m_Jmam§Zr _mÌ n¸o$nUo AmoiIco
hmoVo. Ë`m§À`m Ñ{ï>H$moZmcm ~§YZo hmoVr Vr Ë`m§À`m Eo{Vhm{gH$ n[apñWVrMr.
`§Ìm§darc H$m_mMm Ë`m§Zm nwaogm AZw^d ZìhVm, na§nam ZìhVr. Ë`m§Zm
_w»`V: na§nam hmoVr hmVH$g~mMr. Ë`m_wio `§Ìm§_Yrc j_Vm Ë`m§À`m cjmV
Amë`m ZìhË`m.
`§Ìm§{Y{ð>V ^m§S>dcemhrÀ`m AZw^dmVyZ Jococo H$m_Jma _mÌ `§Ìm§À`m
j_Vm§Zm Am{U Ë`m§À`m ^m§S>dcemhrVrc C\$amQ>çm ê$nm§Zm, XmoÝhtZm gVV
gm_moao OmV hmoVo. Ë`m§Zm hr Zdr gm_y{hH$ CËnmXZeº$s Zï> H$am`Mr ZìhVr
Va {Vcm ImOJr _mcH$sÀ`m Mm¡H$Q>rV H$m|~Umao ^m§S>dcr gm_m{OH$ g§~§Y
Zï> H$am`Mo hmoVo. Amho Vr ì`dñWm Zï> H$aÊ`mMoM \$º$ Ü`o` Ë`m§À`mg_moa
ZìhVo Va Ë`mVyZ Ë`m Zì`m gm_y{hH$ eº$scm `mo½` Ago _mUgmcm gmOogo
gm_m{OH$ ê$n Úm`Mo hmoVo. Vo \$º$ ~§S>Imoa Z amhVm H«$m§{VH$maH$ ~Zco hmoVo.
B{VhmgmÀ`m _mJÀ`m Q>ßß`mda Agcoë`m {dMmam§À`m _`m©Xm JiyZ nS>ë`m
hmoË`m. _mŠg© Á`m {Od§V, H«$m§{VH$maH$ MiditÀ`m Im§Úmcm Im§Xm cmdyZ
C^m hmoVm Ë`m§_Ü`o ho d¡{eîQ>ç hmoVo Am{U VoM nwaonya H$mQ>oH$moanUo Amnë`mcm
Ë`mÀ`m `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhrÀ`m {dícofUm_Ü`o CVacoco gmnS>Vo.
Ë`m_wio Ë`mÀ`m g§H$ënZm `m Zì`m Q>ßß`mdaÀ`m AmOÀ`m H«$m§{VH$maH$
H$m_Jma Midircm AmYma^yV AmhoV.

1
ì`dgm`{ZanojVoZo Amnë`mcm ì`mdgm{`H$ kmZmMo {dkmZm{Yð>rV ñdê$n A{^àoV
Amho. {dkmZ ho Omhra, dñVw{Zð> Am{U ì`{º${Zanoj AgVo. ^m§S>dcemhr_Ü`o
{dkmZmMo ì`mdgm{`H$ V§Ì{dkmZmV d Ë`m_m\©$V CËnmXZgmYZmV ê$nm§Va hmoVmZm
Ë`mcm Zo_Ho$ `mÀ`m CcQ>o ê$n cm^Vo; Vo Jwá, CÚmoJ Am{U ì`dgm`{Zð> ~ZVo.
hm A§V{d©amoY nwT>o AmnU nmhUma AmhmoV.
2
`§Ìm§_wio H$m_Jmam§Mm CËnmXZmdarc gm_y{hH$ Vm~m EH$mAWu dmT>Vhr AgVmo, nU
Ë`mMdoir n«Ë`oH$ H$m_JmamMo d¡`{º$H$nUo `§Ìmer ~m§Yco OmUmao ZmVo ho _mÌ
H$m_JmamcmM `§Ìm§À`m Vmã`mV XoV AgVo. AmYw{ZH$ ñd`§M{cV `§Ìm§Mo
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhr : gmnoj daH$S>-_yë`mMm {ZUm©`H$ Q>ßnm 161

(Am°Q>mo_oeZ) AmJ_Z Pmë`mda gm_y{hH$ Vm~m d d¡`{º$H$ ~m§{YcH$s hm VUmd


àM§S> VmUcm OmVmo d Ë`mVyZ AZoH$Xm d¡`{º$H$ àýmda qH$dm H$mhr {d^mJ-
Cn{d^mJm§À`m ~m§{YcH$sÀ`m àýmda gwê$ Pmcoco cT>o AZoH$Xm d doJmZo gm_y{hH$
Vmã`mMm àý CnpñWV H$aVmZm {XgVmV.
3
~XcVo ^m§S>dc H$_r hmoÊ`m~amo~aM H$m`_ ^m§S>dcXoIrc H$_r hmoD$ eH$Vo nU
Ë`m_wio nwT>o _m§S>cocr amoOJmamV VyQ> nS>Ê`mMr àd¥Îmr AmUIrZM dmT>Vo.
4
BWo ho cjmV R>odco nm{hOo H$s AmnU \$º$ nwT>rc n{hë`m \o$è`mV CËnmXZ H$m`_
R>odyZ Ë`mnwT>rc \o$è`mV CËnmXZdmT>rcm dmd R>odyZ VwcZm H$arV Zmhr AmhmoV.
Amnë`mcm gd© \o$è`m§À`m A§{V_ n[aUm_r `m H«$`dñVyMo CËnmXZ VoM amhrc Ago
`m VwcZoV A{^àoV Amho. `m n[aUm_mMr AmnU Ë`m_wio CcQ>çm \$oè`mVyZ
VnmgUr H$arV AmhmoV.
5
^m§S>dcr {dMmad§Vm§Mr EH$ _icocr dmQ> AgVo. Vr åhUOo AZw^d àm_mÊ`dmXr
(E§{n[a{gñQ>) {dMmaYmaoMr. {VÀ`m AmYmao Vo åhUy eH$VmV H$s amoOJmadmT>rMm hm
{ZîH$f© g§{X½Y amhVmo` Zm? Va AmnU gai B{VhmgmMm XmIcm KoD$`m.
AmVmn`ªV ^m§S>dcemhr_Ü`o `§Ìo Amë`mZ§Va {H$Vr _moR>r CËnmXZdmT> Pmcocr Amho
Vo Amåhr gm§Jm`cm ZH$mo. AZ Ë`mM~amo~a `§Ìo Amë`mda {H$Vr _moR>çm à_mUmda
Am¡Úmo{JH$ joÌ dmT>co Amho. OmJ{VH$ nmVirda {H$Vr _moR>çm à_mUmda
Am¡Úmo{JH$ amoOJma dmT>cm Amho Vo nhm. Ë`mVyZ hoM ñnîQ> hmoVo H$s CËnmXZdmT>
hrM ^m§S>dcemhr_Yrc `§Ìm§À`m dmnamVcr _w»` àd¥Îmr Amho. Zmhr åhUm`cm
Vw_À`m n{hë`m àd¥Îmr_wio {VMr eº$s WmoS>r H$_r hmoVo, nU Varhr EH§$Xa n[aUm_
hm amoOJmadmT>rMm AgVmo.
`mCcQ> _mŠg©Mr g¡Õm§{VH$ H$mQ>oH$moanUmMr dmQ> AgVo. AZw^d àm_mÊ`dmXr J¥{hVo
gmoS>ë`m{edm` Vr ñnï>nUo g_Oyhr eH$V Zmhr. AZw^dàm_mÊ`dmXr J¥{hVm§À`m
AmYmamda B{VhmgmMo XmIco XoV am{hë`mZo {dícofU H$mQ>oH$moa ~ZV Zmhr. Vgo
H$am`Mo åhQ>co Va B{VhmgmMo XmIco XoD$Z AZoH$ C\$amQ>o {ZîH$f AmnU H$mTy>
eH$Vmo. CXmhaUmW©, ^m§S>dcemhr_Ü`o gd©Ì H$mcm§VamZo \°$ŠQ>ar A°ŠQ>gmaIo H$m`Xo
{Z_m©U hmoVmZm {XgVmV. åhUyZ AmnU H$m_Jmam§À`m H$m_mdarc n[apñWVr OmñVrV
OmñV gwgø d {ZYm}H$ H$aÊ`mMr ^m§S>dcemhr_Ü`o gd©gmYmaU àd¥Îmr Amho
åhUm`Mo H$m? qH$dm ^m§S>dcemhrÀ`m {dH$mgm~amo~a H$m_Jmam§Mo OrdZ_mZ
gd©gmYmaUnUo dmT>coco {XgVo, Voìhm H$m_mJmam§Mo OrdZ_mZ dmT>dUo hr
^m§S>dcemhrMr gd©gmYmaU àd¥Îmr åhUm`Mo H$m? qH$dm `§Ìm§_wio
^m§S>dcemhr_Ü`o gd©gmYmaUnUo gm_m{OH$ l_ dmMVmV, Voìhm `§Ìm§_wio
gm_m{OH$ l_ dmMdUo hr ^m§S>dcemhrMr gd©gmYmaU àd¥Îmr åhUm`Mr H$m?
162 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

BWoM Zo_H$s Jmo_ Amho. B{VhmgmV ho ^m§S>dcemhrV KS>V Amco Amho Ago \$º$
XmIdyZ Cn`moJ ZgVmo. ^m§S>dcemhrÀ`m ñdê$nmer `m àd¥Îmr {ZJS>rV AmhoV ho
àW_ g¡Õm§{VH$ nmVirda XmIdmdo cmJVo VaM Ë`m B{VhmgmÀ`m XmIë`mZm AW©
`oVmo. ZmhrVa AmVm KoVcoë`m CXmhaUmà_mUo Agohr hmoD$ eH$Vo.
^m§S>dcemhrÀ`m gd©gmYmaU àd¥ÎmrÀ`m {damoYmV ^m§S>dcemhrcm \$a\$Q>V
ZoUmè`m KS>m_moS>rMm Vmo n[aUm_ Agy eH$Vmo. àË`jmV ^m§S>dcemhr_Yrc
gd©gmYmaU àd¥Îmr hr H$m_JmamÀ`m H$m_mÀ`m n[apñWVrda h„m H$aÊ`mMr Agy
eH$Vo, AZ² Varhr Ë`mg§X^m©VM \°$ŠQ>ar A°ŠQ>gmaIo H$m`Xo hmoD$ eH$VmV.
^m§S>dcemhr_Ü`o H$m_Jmam§Mo OrdZ_mZ eŠ` VodT>o H$_r R>odÊ`mMr gd©gmYmaU
àd¥Îmr Agy eH$Vo Am{U Varhr H$m_Jmam§Mo OrdZ_mZ gd©gmYmaUnUo dmT>Vo Agy
eH$Vo; Am{U ^m§S>dcemhr_Ü`o `§Ìm§Zm gm_m{OH$ l_ dmMdÊ`mMo gd©gmYmaU
ñWmZ ZgyZ gmnoj daH$S>-_yë`mMo gmYZ ho ñWmZ Agy eH$Vo. AZ² Ë`m_wioM
gd©gmYmanU gm_m{OH$ l_m§Mrhr ~MV hmoD$ eH$Vo.
6
Q>rn 1 d 2 À`m g§X^m©V `mM nÕVrMo C\$amQ>onU _hÎdmMo R>aVo.
11. hñVì`dgm`, J¥hmoÚmoJ, cKwCÚmoJ :
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhrMm n[aUm_

^m§S>dcemhrV CËnmXZmÀ`m EImÚm joÌmV `§Ìo Amcr H$s Vr Ë`m joÌm§_Yrc


`§Ìo Z Amcoë`m CËnmXZmdahr PnmQ>çmZo n[aUm_ H$ê$ cmJVmV. `§Ìo
`oÊ`mAJmoXaMo Ë`m joÌm§Mo ñdê$n, Ë`m§Mo ñWmZ nma ~XcyZ OmVo.
hñVì`dgm`, J¥hmoÚmoJ, cKwÚmoJ `m Zmdm§Zr ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m
diMUrcm ho CËnmXZmMo àH$ma dmTy> cmJVmV. `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcr
CËnmXZmcm Vm|S> XoVm XoVm Ë`m§À`m ñWmZmMo Img àíZ V`ma hmoVmV.
1. `§Ìo Am{U hñVì`dgm`
ñdV§Ì H$mam{Jam§Mo ^m§S>dcrnyd© CËnmXZ hmoV Ago Voìhm Ë`mcm Img doJio
hñVì`dgm` ho Zmd XoÊ`mMm àýM CX²^dV Zgo, H$maU gd©M CËnmXZ
hmVm§Zr hmoB©. `§Ìm§À`m VwcZoVM Ë`m§Zm hñVì`dgm` ho Zdo Zmd {_iVo Am{U
ho Zmd Ë`m§À`m ImcmdUmè`m n[apñWVrMo {ZXe©H$ ~ZVo. nyduÀ`m H$mam{Jar
CËnmXZmMo \$m`Xo JiyZ nS>VmV d ho EH$ {nMcoco, c`mg Mmccoco joÌ
~ZVo. Ë`m joÌmVrc `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcr CËnmXZm_m\©$V ^m§S>dcXmam§Mo
daH$S>-_yë` dmT>dÊ`mMo Vo EH$ gmYZ ~ZVo. Am{U ho gd© AJXr _yë`mÀ`m
{Z`_mà_mUo, Hw$R>ohr _yë`mÀ`m {Z`_m§Mm ^§J Z H$aVm KSy> eH$Vo.
164 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$mam{Jam§À`m l_mMo Ad_yë`Z


H$mam{Jam§À¶m CËnmXZmV H$maImݶmVrb CËnmXZmÀ¶m VwbZoV Xa H«$¶dñVy‘mJo
OmñV l‘ Jococo AgVmV. ˶m‘wio ~mOmamV Ooìhm gamgarZo qH$‘V R>aVo
Voìhm H$mam{Jam§Zm ˶m§Zr Ho$coë¶m l‘m§À¶m VwbZoV H$‘r Am{U ^m§S>dbXmam§Zm
OmñV ‘yë¶ {‘iVo. na§Vw EH$Va ho gmao KS>Vo Vo H«$¶dñVy§À¶m {Z¶‘m§à‘mUo,
Am{U Xþgao åhUOo ¶mVyZ Oo OmXm ‘yë¶ H$mam{Jam§H$Sy>Z H$mT>co OmVo ˶mVrb
H$moUVmhr ^mJ H$m‘Jmam§À¶m {IemV nS>V Zmhr.
~wQ>m§À`m H$maImÝ`mMo EH$ H$mën{ZH$ CXmhaU KoD$. g_Om H$s ^m§S>dcXmam§À`m
gd© H$maImÝ`m§_Ü`o {_iyZ EH$ cmI l_Vmgm§Mo Mm_S>o BË`mXr H$ÀÀ`m
_mcmVyZ, XmoZ cmI l_Vmg BVH$s l_gmYZm§Mr PrO H$ê$Z, EH$ cmI
l_Vmgm§À`m gmhmæ`mZo, EH$ cmI ~wQ>m§Mo OmoS> H$m_Jma V`ma H$aVmV. Voìhm
`m EH$ cmI OmoS>m§_Ü`o EH§$Xa gm_mdcocm gm_m{OH$ l_H$mc hm Mma cmI
l_Vmg AgVmo. ñd§VÌ hñVì`dgm` H$aUmè`m M_©H$mam§Mo CËnmXZ EH$ cmI
OmoS> Yaco Va Vo Ë`m _mZmZo l_gm_J«r H$_r dmnê$ eH$VmV nU àË`j l_
_mÌ ~aoM OmñV KmcUo ^mJ AgVo. Ago g_Om H$s Ë`mgmR>r Vo EH$ cmI
l_Vmg Mm_S>o BË`mXr H$ƒm_mc, EH$ cmI l_Vmg l_gm_J«rÀ`m gmhmæ¶mZo
Mma cmI Vmg l_ KmcVmV. Voìhm Ë`m§À`m EH$ cmI OmoS>m§_Ü`o ghm cmI
l_Vmg gm_mdcoco AgVmV. åhUOoM XmoÝhr ^mJ {_iyZ EH§$Xa XmoZ cmI
OmoS>m§_Ü`o Xhm cmI l_Vmg gm_mdcoco AgVmV. qH$dm ~wQ>m§Mo gamgar_YyZ
`oUmao _yë` AgVo Xa OmoS>m_mJo 5.0 l_Vmg. åhUOo Xa OmoS>m_mJo ñdV§Ì
M_©H$am§Zm {_iVo 5.0 l_Vmg BVHo$ _yë`. Xa OmoS>m_mJo Ë`m§Zr 1 l_Vmg
H$ƒm _mc, 1 l_VmgmMr l_gmYZo dmnacocr AgVmV d 4 l_Vmg l_
KmVcoco AgVmV. hmVmV Amcoë`m _yë`mVyZ Ë`m§Zm l_gm_J«rMo 2 l_Vmg
dOm OmVm 3.0 l_Vmg BVHo$ _yë` CaVo. WmoS>Š`mV, Ë`m§Zm 4 l_Vmg
H$m_mÀ`m _mo~Xë`mV 3.0 l_Vmg _yë` {_imcoco AgVo; Ë`m§À`m l_m§Mo
Ad_yë`Z Pmcoco AgVo.
Xa ~wQ>m§À`m OmoS>m_mJo ñdV§Ì H$mam{Jam§Zr KmVcoë`m 4 l_Vmgm§n¡H$s Cacoco
1.0 l_Vmg Hw$R>o OmVmV? ~yQ> ~ZdUmè`m ^m§S>dcXmam§À`m {IemV. Ë`mÀ`m
`§Ìm{Y{ð>V H$maImÝ`mV Xa OmoS>m_mJo l_gm_J«r_YyZ 3 l_Vmg d H$m_Jmam§À`m
l_m§_YyZ 1 l_Vmg BVH$m l_H$mi gm_mdcocm AgVmo. Ë`mÀ`m hmVmV nS>Vo
Vo gamgarZo R>acoco 5.0 l_Vmg _yë`. H$m_Jmam§À`m 1 l_VmgmMr l_eº$s
Ë`mZo 0.5 l_Vmg _yë`mV {dH$V KoVcocr AgVo. Ë`m_wio Ë`mcm Ë`mVyZ 0.5
l_Vmg daH$S>-_yë` {_iV AgVo, d {~Z`m§{ÌH$ ñdV§Ì M_©H$am§À`m l_m§VyZ
hñVì`dgm`, J¥hmoÚmoJ, cKwCÚmoJ : `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhrMm n[aUm_ 165

Xa OmoS>m_mJo 1.0 l_Vmg ho OmXm daH$S>-_yë` `m ñdê$nmV Ë`mcm {_iV


AgVo.
hñVì`dgm`m_wio ^m§S>dcXmam§Mm Xþhoar \$m`Xm
WmoS>Š`mV åhUOo `§Ìm{Y{ð>V H$maImZo MmcdUmam ^m§S>dcXma hm
H$m_Jmam§À`m l_eº$sÀ`m _yë`mÀ`m _mÜ`_mVyZ daH$S>-_yë` {_idV AgVmo
Ë`mMdoir Ë`m CËnmXZjoÌm_Yrc ñdV§Ì H$mam{Jam§À`m l_m§À`m
Ad_yë`ZmÀ`m _mÜ`_mVyZ OmXm daH$S>-_yë` {_idV AgVmo.
`m {ZîH$fm©Vrc eãXZ²eãX _hÎdmMm Amho. Ë`mMo AZoH$ n¡cy AmO ~è`mMXm
S>moHo$ da H$mT>Umè`m g§K{Q>V-Ag§K{Q>V H$m_Jma dJ¡ao dmXm§er Jw§Vcoco
AmhoV. AZoH$Xm Ago åhQ>co OmVo H$s `§Ìm{Y{ð>V H$maImÝ`mV H$m_ H$aUmao
H$m_Jma ho ñdV§Ì N>moQ>oImZr hñVì`dgm` H$aUmè`m H$mam{Jam§À`m l_m§À`m
`m Ad_yë`ZmVyZ `oUmè`m daH$S> l_m§Mm dmQ>m {_idV AgVmV. `mVco
{ZImcg ImoQ>onU `m {ZîH$fm©VyZ CKS>o nS>Vo. H$mam{Jam§À`m l_m§À`m
Ad_yë`mVyZ `oUmè`m OmXm daH$S>-_yë`mMm EH$ H$UXoIrc H$m_Jmam§n`ªV
nmoMV Zmhr. Vmo \$º$ Ë`m ^m§S>dcXmam§À`m daH$S>-_yë`mV ^a Q>mH$Vmo. Am{U
ho AJXr Am§Vaamï´>r` nmVirdahr Iao AgVo. Hw$R>ë`mM XoemVë`m
H$m_Jmam§n`ªV `m OmXm daH$S>-_yë`m§Mm EH$ H$UXoIrc nmoMV Zmhr.
g_mZ Am{U Ag_mZ {d{Z_`
H$mam{Jam§À`m hmVmV 4 Vmg l_m§À`m ~Xë`mV 3.0 l_Vmg _yë` `oVo hoM
_wir H$mhrOU Ag_mZ {d{Z_`mMm ^mJ _mZVmV. nU ^m§S>dcr Ñï>rZo nmhVm
`mV Hw$R>ohr Ag_mZ {d{Z_`mMm àýM `oV Zmhr. `oWo gd© H$mhr KS>V AgVo
Vo AJXr nyU©nUo H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Zm Yê$Z. ~wQ>m§À`m OmoS>çm§À`m EHy$U
CËnmXZm_Ü`o OmUmam gm_m{OH$ l_H$mi AJXr H$mQ>oH$moanUo gd© ~wQ>m§da
g_mZnUo ngaVmo d ~wQ>m§À`m OmoS>mMo _yë` R>aVo. Ë`m_wioM H$mam{Jam§H$Sy>Z Xa
OmoS>m_mJo 1.0 l_Vmg _yë`, ^m§S>dcr `§Ìm{Y{ð>V H$maImÝ`mÀ`m _mcH$m§Zm
OmXm daH$S>-_yë` åhUyZ {_iVo. `m KS>m_moS>rVyZ {XgVmo Vmo Ag_mZ
{d{Z_` Zìho Va H«$`dñVy§À`m g_mZ {d{Z_`mMoM C\$amQ>onU!
AZoH$Xm H$mam{Jam§À`m l_m§Mo Ad_yë`Z ho Ag_mZ {d{Z_`m_wio `m darc
nmVirÀ`mhr Imcr T>H$cco OmVo. gmdH$ma-ì`mnmar `m§À`m gmIirZo ho
N>moQ>oImZr, {dIwacoco H$mamJra ghOnUo ZmS>co OmD$ eH$VmV. H«$`dñVy§À`m
166 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

{Z`_m§à_mUo `§Ìm{Y{ð>V H$maImÝ`mÀ`m _mcH$m§Zm {_iUmè`m OmXm daH$S>-


_yë`mIoarO H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Mm ^§J H$ê$Z, Ag_mZ {d{Z_`m_YyZhr hr
gmIir Ë`m§À`mH$Sy>Z daH$S> ‘yë¶ H$mT>V AgVo. ¶m XmoÝhr àH$maÀ¶m
{nidUwH$s_wio H$mam{Jam§À¶m l_m§Mo hmoUmao EH§$Xa Ad_yë`Z AZoH$Xm
l_eº$sÀ¶m _yë`mnojmhr H$_r _mo~Xcm Ë`m§À`m hmVmV R>odVo d H$m_Jmam§À`m
amhUr_mZmnojmhr dmB©Q> amhUr_mZ `m H$mam{Jam§À`m Z{e~r `oVo.
2. "ghH$ma': ghH$m`©M, nU l_à{H«$`o~mhoa!
ñdV§Ì H$mam{Jam§Zm l_m§À`m Ad_yë`Zmda EH$ h_Img Cn`m Zoh_r
gm§{JVcm OmVmo—Vmo åhUOo ghH$ma. AmVm `oWo àW_ ho cjmV KoUo
Amdí`H$ Amho H$s hm "am_~mU' ghH$ma doJim, Am{U _Kmer MMm© Ho$coco
l_n«{H«$`o_Yrc gmnoj daH$S>-_yë`mMm AmYma Agcoco ghH$m`© doJio.
Ë`m§À`mV O_rZAñ_mZmMm \$aH$ Amho. hm am_~mU Cnm` JUcm Jococm
^m§S>dcr nm`mdarc ghH$ma åhUOo CËnmXZmVrc, l_à{H«$`o_Yrc ghH$m`©
gmoSy>Z BVa gd© ~m~VrVcm ghH$ma AgVmo. H$ÀÀ`m _mcmÀ`m Am{U
l_gm_J«rÀ`m IaoXr_Yrc ghH$ma, qH$dm CËnmXZmÀ`m {dH«$s_Yrc ghH$ma,
qH$dm nVnwadR>çm_Yrc ghH$ma. `mCcQ> gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m C\$amQ>çm
ê$nmV ì`º$ hmoV AgVo Vo l_à{H«$`oVrc ghH$m`© AgVo, l_m§À`m
CËnmXH$VoVrc dmT> Ë`m_wio Ë`mÀ`mV A§V^y©V AgVo. CËnmXZm~mhoaMm
ghH$ma Am{U ghH$mar Midi EH$ Jmoï> Oê$a H$ê$ eH$Vo. H«$`dñVy§À`m
{Z`_m§Mm ^§J H$aÊ`m_wio ì`mnmar-gmdH$mam§À`m gmIirZo Oo daH$S>-l_
_Yë`m_Ü`o hS>n Ho$coco AgVmV Vo hr ghH$mar Midi amoIy eH$Vo. nU
{VMr nyU© eº$s cmdë`mZ§VaXoIrc H$mam{Jam§À`m l_m§Mo Ad_yë`Z Wm§~V
Zmhr. H$maU H«$`dñVy§À`m {Z`_m§à_mUo hmoUmao Ë`m§À`m l_mMo Ad_yë`Z hm
ghH$ma Wm§~dy eH$V Zmhr.
ñdV§Ì H$mamJra ho amhUr_mZmÀ`m ~m~VrV, Ë`m§À`m l_m§Zm {_iUmè`m
_mo~Xë`mÀ`m ~m~VrV H$m_JmadJm©H$S>o gaHy$ cmJco Var Ë`m§Mo dJu` ñWmZ
doJio AgVo. Am{U Ë`m_wio ñdV:À`m {hVajUmgmR>r C^r amhUmar Ë`m§Mr
Midi hr Zoh_r l_à{H«$`oÀ`m ~mhoaÀ`m ghH$mamda AmYmacocr Midi
amhVo. àË`oH$ H$mam{JamÀ`m d¡`{º$H$ ImOJr _mcH$sMr l_gmYZo d Ë`mÀ`m
ImOJr AIË`marV MmcUmar l_à{H«$`m ^m§S>dcemhr‘wio Ymo³¶mV Amcobr
hñVì`dgm`, J¥hmoÚmoJ, cKwCÚmoJ : `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhrMm n[aUm_ 167

Agbr Var Vr d¡`{º$H$ _mcH$sM Ë`m§À`m {dMmam§Zm AmYma^yV amhVo. Ë`m§Mr


ghH$mar Midi Ë`m_wio Ë`m§Mo ho KgaVo ñWmZ \$maVa H«$¶dñVy§À¶m
{Zæ‘mà‘mUo R>aUmè¶m "dmOdr' Ad_yë`Zmnmer WmondyZ Yê$ eH$Vo.
3. J¥hmoÚmoJ d `§Ìo
Á`m joÌmV Aem MidirVyZ Amnco KgaVo ñWmZ WmondyZ YaUo H$mam{Jam§Zm
eŠ` hmoV Zmhr Ë`m§_Ü`o Ë`m§À`mg_moa EH$ doJioM ^{dî` dmT>yZ R>odcoco
AgVo. Ë`m§À`m l_m§Mo Ë`m§Zm {_iUmao _yë` Va l_eº$sÀ`m _yë`mÀ`m
Imcr OmVoM, {edm¶ Ë`m§À`m CËnmXZmÀ`m n[apñWVrMo BVa KQ>H$hr Ë`m§Zm
H$m_Jmam§À`m OmoS>rcm IoMy cmJVmV. nmXÌmUm§MoM CXmhaU ¿`m. OgOgo
`§Ìm{Y{ð>V nmXÌmUm§Mo CËnmXZ dmT>y cmJVo VgVgm ~mOmanoR>oV \$aH$ nSy>
cmJVmo. nyduMo {JèhmB©H$ _mnmà_mUo Mßnc ~Zdm`Mr Am°S>©a XoB©, Ë`m~Ôc
AmJmD$ a¸$_hr ^aV Ago. AmVm àWm nS>Vo Vr V`ma _mc n¡go Q>mHy$Z
CMcm`Mr. {Za{Zamù`m _mnm§À`m Mncm XþH$mZmV V`ma R>odUo ho ñnY}_wio
_hÎdmMo ~ZVo. åhUOo Ë`mgmR>r cmJUmar l_gm_J«r, H$ƒm _mc, V`ma
_mc BË`mXr Jmoï>r A§Jmda R>odUo ^mJ nS>Vo. CËnmXZmV ñdV§Ì H$mamJra
åhUyZ ahm`Mo åhQ>co VarXoIrc Ë`mgmR>r OmñVOmñV n¡gm hmVmV Agmdm
cmJVmo. ^m§S>dcr CËnmXZmMo {ZH$f H$mam{Jam§da AmngyH$ cmXco OmVmV.
KmD$H$ ~mOmanoR>ocm _hÎd `oD$ cmJVo. ì`mnmar gmdH$mam§Mr EH${ÌV gmIir
Zdr e¸$c cT>dVo. Vr Ë`mcm H$ƒm _mc AmUyZ XoVo V`ma _mc
Ë`mÀ`mH$Sy>Z KoD$Z OmVo. Aem doir H$mam{Jar CËnmXZmMm J¥hmoÚmoJ Pmcocm
AgVmo. AWm©VM H$mam{Jam§À`m l_m§Zm nyduBVH$mhr _mo~Xcm {_iV Zmhr,
nU ñdV§Ì H$mamJra åhUyZ {Q>H$m`Mo Va cmJUmam n¡gm hmVr Zgë`m_wio
ZmBcmOmZo Vmo hr H$m_o ñdrH$maVmo.
`m J¥hmoÚmoJmVXoIrc Ë`mMr VwQ>nw§Or l_gmYZo ~è`mMXm Ë`mÀ`mOdi
AgVmV. Ë`m_wio Ë`mÀ`m "ñdV§Ì' CËnmXZmMo ñWmZ Zm__mÌ Caco Agco
Am{U l_m§Mo Ad_yë`Z nma l_eº$sÀ`m _yë`mÀ`m Imcr Jococo Agco Var
Ë`mÀ`m "ñdV§Ì' AgÊ`mMm Am^mg {Z_m©U H$aVm `oVmo. Am{U ho J¥hmoÚmoJmMo
"_m°S>oc' AZoH$ joÌm§V ngaVo. nma§n[aH$ H$mam{Jarer, H$g~mer g§~§Y
Zgcoë`m AZoH$ joÌm§_Ü`oXoIrc Vo ngaVo. `m gd© J¥hmoÚmoJm§Mm EH$M EH$
AmYma AgVmo; l_eº$sÀ`m _yë`mImcr Ad_yë`Z Pmcoco l_. `m
168 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AmYmam{edm` ho J¥hmoÚmoJ _wimV {H$\$m`Vera R>ê$Z `§Ìm{Y{ð>V CËnmXZmer


ñnYm© H$ê$M eH$V ZmhrV.
4. ñdñV l_eº$s hmM cKwCÚmoJmMm AmYma
hmM àH$ma cKwCÚmoJm§_Ü`ohr {XgVmo. `§Ìm{Y{ð>V CËnmXZmÀ`m ñnY}V Ë`mM
joÌmVrc cKwCÚmoJm§Mo CËnmXZ {Q>Hy$Z amhÿ eH$Vo `mMohr H$maU ñdñV
l_eº$s hoM AgVo. ^m§S>dcr cKwCÚmoJm§Vrc daH$S>-_yë`mMm EH$ {hñgm
AJXr AemM àH$mao `§Ìm{Y{ð>V _moR>çm H$maImÝ`m§À`m _mcH$m§Zr OmXm
daH$S>-_yë`mÀ`m ê$nmZo {_iV AgVmo. hr VyQ> ^ê$Z H$mT>Ê`mMm _mJ© AgVmo
ñdñV l_eº$s.
_KmÀ`m ~wQ>mÀ`m CËnmXZmMoM CXmhaU ¿`m. `§Ìm{Y{ð>V H$maImÝ`m§_Yrc
~wQ>m§_mJMm {heo~ nwT>rcà_mUo nS>Vmo; 1 l_Vmg H$ƒm _mc, 2 l_Vmg
l_gmYZm§Mm Kgmam, 0.5 l_eº$sMo _yë`, 0.5 daH$S>-_yë`, 1.0 OmXm
daH$S>-_yë`, åhUOo 3.5 l_Vmg Jw§VdUwH$s_mJo 1.5 l_Vmg daH$S>-_yë`.
H$mam{JamEodOr Ë`mM n[apñWVrVcm cKwCÚmoJ Amho Ago AmnU Yê$ `m. Oa
Ë`m H$m_Jmam§Zm l_eº$sÀ`m _yë`mà_mUo _yë` {Xco Va Xa ~wQ>m_mJo OmUmè`m
H$m_Jmam§À`m 4 l_Vmgm_mJo Ë`m§Zm 2 l_Vmgm§Mo _yë` hmVmV R>odmdo cmJoc.
Ë`mà_mUo {heo~ nwT>rcà_mUo `oB©c; 1 l_Vmg H$ƒm _mc, 1 l_Vmg
l_gmYZm§Mm Kgmam d 2 l_Vmg l_eº$sMo _yë`, qH$dm EHy$U ~wQ>m§_mJMr
Jw§VdUyH$ 4 l_Vmg. nU cKw CÚmoJmVë`m ^m§S>dcXmamÀ`m hmVmV _mÌ
gamgarà_mUo R>acoco 5.0 l_Vmg _yë`M `oB©c. åhUOo 4 l_Vmgm§_mJo 1.0
l_Vmg daH$S>-_yë`. Ë`mcm Oa `§Ìm{Y{ð>V H$maImÝ`m§À`m ~amo~arZo {Q>H$m`Mo
Agoc Va Ë`mcm daH$S>-_yë` dmT>dmdo cmJoc. H$ƒm _mc qH$dm l_gmYZo
BVa ^m§S>dcXmam§H$Sy>Z H$mhr Vmo H$_r _yë` XoD$Z {_idy eH$V Zmhr. CaVmo
EH$M _mJ©, l_eº$sÀ`m ~Xë`mV H$_r _yë` H$m_JmamÀ`m hmVmV R>odUo.
Am{U hr ñdñV l_eº$sXoIrc Ë`mcm `§Ìm§ZrM CncãY H$ê$Z {Xcocr
AgVo! ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m EHo$H$m joÌmV `§Ìo {eaVmV VrM _wir
l_eº$sÀ`m H$g~mMo d g§»`oMo {eaH$mU H$arV. ho H$go KS>Vo ho AmnU
Joë`mn«H$aUmV nm{hco Amho. hr ñdñV l_eº$s ^m§S>dcXmadJm©cm CncãY
hmoÊ`mMr {H«$`m AmnU nwT>À`m àH$aUm§_Ü`o nmhUma AhmoVM. VyVm©g ho
_hÎdmMo Amho, H$s cKwCÚmoJ {Q>Hy$Z amhVmV Vo ñdñV l_eº$sÀ`m Omoamda,
l_eº$sÀ`m _yë`mnojmhr H$_r _yë` KoD$Z am~Umè`m H$m_Jmam§À`m Omoamda.
hñVì`dgm`, J¥hmoÚmoJ, cKwCÚmoJ : `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhrMm n[aUm_ 169

AmO ^m§S>dcr cKwCÚmoJ, J¥hmoÚmoJ, Am{U ñdV§Ì H$mam{Jar CËnmXZ `m§Mr


\$ma _moR>r Va\$Xmar AZoH$ {R>H$mUm§hÿZ hmoV Amho. `m "nwamoJm_r' ^m§S>dcr
joÌm§Mo g_W©H$ ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m Mm¡H$Q>rV dmT>Umè`m `m diMUrÀ`m
joÌm§Mo EH$ amo_±{Q>H$ ñdßZ C^o H$ê$ nmhV AmhoV. H$mam{Jam§Mo ñdmV§Í`,
amoOJmamV dmT>, gw`mo½` V§ÌkmZmMm {dH$mg Am{U AZoH$ BVa àým§da AmO
H$mhrOUm§Mm h_Img Cnm` ho N>moQ>oImZr joÌ dmT>dÊ`mMm Amho. Ë`m§À`m
PmnS>o cmdcoë`m Ñï>rcm `m N>moQ>oImZr joÌm§Mo ^m§S>dcr ñdê$n {XgVM Zmhr,
H$s {XgyZhr Ë`m§Zr doS> nm§Kacoco AgVo `m àýmV Om`Mr gÜ`m Amnë`mcm
JaO Zmhr. \$º$ Amnë`m S>moù`m§da _mÌ hr PmnS>o AgVm H$m_ Z`oV.
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m diMUrcm \$mo\$mdUmè`m N>moQ>oImZr
joÌm_Ü`o YS> `§Ìm§À`m dmT>coë`m CËnmXH$VoMohr \$m`Xo ZgVmV AZ² YS>
ñdV§Ì ^m§S>dcrnyd© H$mam{Jar CËnmXZmMohr \$m`Xo ZgVmV. ho joÌ C^o AgVo
Vo gmnoj Am{U {Zìdi daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©VrÀ`m gdm©V ^rfU
ñdê$nm§da. `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhrÀ`m diMUrbm Zm§XUmao ho N>moQ>oImZr
^m§S>dcr joÌ åhUOo A{Z`{_V H$m‘mMo Vmg, l_eº$sÀ`m _yë`mnojmhr
Imcr Kgacocm H$m_mMm _mo~Xcm, Anwar H$m_mMr OmJm, H$m|XQ> hdm,
gd©àH$maÀ`m gmo`tMm A^md, Agwa{jV AdOmao Am{U H$m_Jmam§À`m g§K{Q>V
VmH$XrMo {eaH$mU, Am{U hr n[apñWVr Z¡{_{ÎmH$ qH$dm AndmXmË_H$ ZgVo.
`m joÌmZo VJ YaÊ`mMm VrM AmYma AgVmo. `mVcr àË`oH$ Jmoï> hr ^m§S>dc
dmMdyZ ñdñV l_eº$sMo ajU H$aV AgVo. ^m§S>dcr CËnmXZmMm Omo ^mJ
`§Ìo H$m~rO H$aVmV VmoM \$º$ `§Ìm§_wio ~XcV Zmhr Va Ë`m§Mm à^md g§nyU©
CËnmXZmda nS>Vmo. `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcr CËnmXZmcm N>moQ>oImZr ^m§S>dcr joÌ
ho n`m©` ZgVo Va EH$ nyaH$ joÌ ~ZVo.
12. gmYo nwZéËnmXZ : ^m§S>dc-
c-g§M`mMr
{H$_mZ
{H$_mZ AQ>

n§Im MmcVmo Voìhm H$m` H$m` KS>Vo, Vmo {XgVmo H$gm ho n§»`m§À`m nmË`m§Zm
EH$M {JaH$s XoD$Z ZrQ> H$iV Zmhr. \$º$ EH$M {JaH$s {Xcr Va
AmgnmgMr hdm WmoS>r\$ma hccocr Agoc Am{U nmVr nwÝhm Amnë`m OmJr
`oD$Z pñWamdcocr AgVrc. nU Vmo n§Im Mmcy cmJcm, nmVr EH$m_mJyZ
EH$ {JaŠ`m ¿`m`cm cmJcr H$s hdoMm EH$ PmoV dmhÿ cmJoc, Am{U nmVr
EH$m Yyga dVw©imV AÑí` hmoVrc. EH$mM {JaH$sÀ`m nwZamd¥Îmr_wio hmoUmam
àË`j n[aUm_ (hccoë`m hdoMm EH$ àdmh ~ZyZ hdoMm PmoV {Z_m©U hmoUo)
Am{U Ë`mMo Ñí` ñdê$n (nmVr Yyga dVw©imV Zmhrer hmoUo Am{U dmè`mMr
PwiwH$ OmUdUo) `m XmoÝht_Ü`o ~Xc hmoB©c.
nwZamd¥ÎmrMo ho _hÎd Amnë`mcm Vgo ZdrZ Zmhr. n¡em~amo~a V`ma hmoUmè`m
{d{Z_`mMr gmIir nwÝhmnwÝhm {Jadcr OmD$ cmJcr H$s H$m` hmoVo {VWyZ
_mJmodm KoV AmnU BWn`ªV nmoMcmo AhmoV. nU BWn`ªV åhUOo Zo_Ho$
Hw$R>n`ªV `mMr Zm|X KoUo Oê$arMo Amho.
gmYo nwZéËnmXZ : ^m§S>dc-g§M`mMr {H$_mZ AQ 171

1. gmYo nwZéËnmXZ åhUOo H$m`?


AmnU ^m§S>dcemhrÀ`m {dícofUmcm gwédmV Ho$cr Voìhm H«$`dñVyÀ`m
ngmè`mV, ~mOmanoR>oV C^o hmoVmo. H«$`dñVy§À`m {Z{_©VrV A_yV© gm_m{OH$ l_
KmVco Joco AmhoV EdT>o J¥{hV Yaco nU `mIoarO ~mOmanoR>oncrH$S>À`m Ë`m
OJmV AmnU S>moH$mdcmo Zmhr. nU H$mQ>oH$moa {dícofUmÀ`m JaOoVyZ Ë`m
H«$`dñVyM Amnë`mcm `m CËnmXZmÀ`m ImOJr OJmV KoD$Z Joë`m. {VWo
Mmccocr KS>m_moS>, H$m_JmadJm©Mo emofU, Ë`mMo CËnmXZ à{H«$`oÀ`m
{dH$mgm~amo~a ~XcUmao ñdê$n AmnU nm{hco. AmVm H«$`dñVy_YyZ H«$`dñVy
{Z_m©U Pmë`m AmhoV Am{U Ë`m naV ~mOmanoR>oV naVV AmhoV, {dH$ë`m
OmÊ`mgmR>r. n§»`mÀ`m nmË`m§Zr EH$ {JaH$s KoVcr`, ^m§S>dcr
CËnmXZMH«$mMo EH$ AmdV©Z nyU© hmoV Amho.
nU ^m§S>dcr AW©ì`dñWm åhUOo H$mhr ho EH$ AmdV©Z Zìho, Va `m MH«$mMo
gVVMo nwZamdV©Z. MH«$mÀ`m EH$m AmdV©Zm_Ü`o {Za[Zamù`m Q>ßß`m§da H$m`
KS>Vo `mMm AmnU doY KoVcm. AmVm Oam ~mOycm gaHy$Z `m MH«$mÀ`m
nwZamdV©Zm_YyZ H$m` {ZKVo Vo Amnë`mcm Vnmgm`Mo Amho. ^m§S>dcr
~mOmanoR> Am{U CËnmXZ `m§À`m OmoS>Ur_YyZ ho MH«$ {\$aV amhVo d ^m§S>dcr
AW©ì`dñWm C^r amhVo. AmVmn`ªV AmnU H$mT>coco {ZîH$f© AmVm `m
ì`dñWoÀ`m J{V_mZ AmdV©Zm_Ü`o Amnë`mcm H$gmcm bmdm`Mo AmhoV
Am{U {edm` `m ì`dñWoMm EH§$Xa n[aUm_, {VMr {Xem H$m` Amho Vo
Amnë`mcm Vnmgm`Mo Amho.
^m§S>dcemhrV dmhUmè`m H«$`dñVyÀ`m àdmhmMo EH$ AmdV©Z AmnU `mnydu
Ago _m§S>co hmoVo
n¡gm l_gm_J«r daH$S>-_yë`
CËnmXZ
(_yi (gm) H«$`dñVy n¡gm (~)
 ... à{H«$`m ...  (n¡) _yi ^m§S>dc
^m§S>dc) l_eº$s (H«$)
(C)
(^m) (e) (^m)
172 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

nwZamdV©Zm_YyZ {Z_m©U hmoUmè`m àdmhmMo {MÌ Amnë`mcm Ago {Xgoc—


gm1 ~1
^m1  ... C1 ... H«$1  n¡1
e1 ^m2

gm2 ~2
^m2  ... C2 ... H«$2  n¡2
e2 ^m3
gVV daH$S>-_yë` àgdUmao H«$`dñVy§À¶m ^m§S>dcr A{^gaUmMo ho MH«$
åhUOo ^m§S>dcr ì`dñWoMoM ñWyc {MÌ Amho. na§Vw `m MH«$mMo
nwZamdV©ZXoIrc XmoZ doJdoJù`m àH$maMo Agy eH$Vo. EH$ gmYo nwZamdV©Z d
Xþgao dmT>Vo—d{Y©V nwZamdV©Z. gmÜ`m nwZamdV©Zm_Ü`o Xþgè`m MH«$mVyZ
{ZKmcoco d n{hë`m MH«$mVyZ {ZKmcoco daH$S>-_yë` gmaIo AgVo.
^m§S>dcXma ho daH$S>-_yë` l_à{H«$`oÀ`m KQ>H$m§gmR>r Z dmnaVm ñdV:À`m
Cn^moJmgmR>r nyU© \$ñV H$arV AgVmV. Ë`m_wio Jw§Vcoco ^m§S>dc
n{hë`mBVHo$M AgVo. (~1 = ~2 Am{U ^m1 = ^m2) `mcm _mŠg© gmYo
nwZéËnmXZ ho Zmd XoVmo. `mCcQ> d{Y©V nwZamd©VZm_Ü`o Xþgè`m MH«$mVrc
Jw§Vcoco ^m§S>dc d {_imcoco daH$S>-_yë` ho n{hë`m MH«$mVrc Jw§Vcoë`m
^m§S>dcmnojm d {_imcoë¶m daH$S>-_yë`mnojm AZwH«$_o OmñV AgVmV.
`mcmM _mŠg© ^m§S>dc-g§M` Ago Zmd XoVmo. `m àH$aUm_Ü`o AmnU àW_
gmÜ`m nwZéËnmXZmÀ`m à{H««$`o_YyZ OmUmè`m ^m§S>dcr ì`dñWoda cj H|${ÐV
H$aUma AhmoV d Ë`mnwT>rc àH$aUm§_Ü`o AmnU ^m§S>dc-g§M`mMm {dMma
H$aUma AhmoV.
gmYo nwZéËnmXZ Vnmgm`MoM H$emcm?
AmnU gmYo nwZéËnmXZ Vnmgm`cm {ZKmcmo AhmoV Iao, nU _wimV gmYo
nwZéËnmXZ Vnmgm`MoM H$emcm `m~Ôc _mÌ Amnë`mcm ñnï>Vm nm{hOo.
H$maU gmYo nwZéËnmXZ ho ^m§S>dcr AW©ì`dñWoÀ`m B{VhmgmV A^mdmZoM
gmnS>Vo. Aer Hw$R>crM ^m§S>dcr ì`dñWm Zmhr qH$dm ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m
B{VhmgmVcm Agm Hw$R>cmM H$mi Zmhr H$s {OWo dfm©Zwdf} ^m§S>dcXma
VodT>oM ^m§S>dc JwV§ dV AmhoV, VodT>rM l_eº$s {dH$V KoV AmhoV, VodT>rM
l_gm_J«r {dH$V KoV AmhoV, VodT>çmM _yë`mÀ`m H«$`dñVy {dH$V KoV
gmYo nwZéËnmXZ : ^m§S>dc-g§M`mMr {H$_mZ AQ 173

AmhoV, VodT>oM daH$S>-_yë` H$mT>rV AmhoV Am{U Vo gd© Cn^moJmV IM©


H$arV AmhoV. CcQ> dmT>Ë`m Am{U KQ>Ë`m VoOr-_§XrÀ`m cmQ>m, nwZamdV©ZmMr
AmcQnmcQ> hm ^m§S>dcr AW©ì`dñWoMm ñWm`r^md Amho. Am{U `m
VoOr_§XrÀ`m cmQ>m§Mm EH§$Xa n[aUm_, ^m§S>dcemhrÀ`m Eo{Vhm{gH$ JVrMm
EH§$Xa ñWm`r^md nhm`Mm Pmcm Va Vmo dmT>Ë`m nwZamdV©ZmMm,
^m§S>dcg§M`mMm Amho. Vgo Agoc Va _J AmnU Hw$R>oM ApñVËdmV
ZgUmè`m `m gmÜ`m nwZéËnmXZmÀ`m ^mZJS>rV nS>m`MoM H$emcm? ho Zo_Ho$
Amnë`mcm ñnï> Agco nm{hOo.
nwZamdV©ZmMo g_mZ KQ>H$ g_OUo gmono OmVo
`mMo n{hco H$maU åhUOo EH$mM AmdV©ZmVyZ Oo ñnï> hmoV Zmhr Vo Ë`mÀ`m
nwZamdV©ZmVyZ ñnï> hmoD$ eH$Vo. ho ñnï> hmoUmao KQ>H$ gmYo Am{U dmT>Vo
nwZamdV©Z XmoÝhr àH$maÀ`m nwZamdV©ZmÀ`m MH«$m§Zm gm_mB©H$ AgVmV; na§Vw Vo
g_OyZ KoUo ho gmÜ`m nwZamdV©Zm_Ü`o OmñV gmono OmVo. `mMo {dkmZm_Ü`o EH$
gmYo Am{U gmono CXmhaU AmnU nmhÿ eH$Vmo. nXmW©{dkmZm_Ü`o J{VemómMo
{Z`_ nmhVmZm Kf©U Zmhr Aer H$ënZm H$ê$Z Ë`mMo {Z`_ àW_ nm{hco
OmVmV. dñVwV: Amnë`m ^modVmcÀ`m Zoh_rÀ`m n[a{MV KS>m_moS>t_Ü`o
Kf©U{dhrZ Aem KS>m_moS>r gmnS>VM ZmhrV! AZ² Varhr Kf©U{dhrZ
AdñWoÀ`m J¥hrVmda AmYmacoco J{VemómMo {Z`_ ho Kf©U`wº$ AdñWoÀ`m
VnmgUrgmR>r Amdí`H$ R>aVmV. Ë`mM nÕVrZo ^m§S>dcemhrÀ`m
{dícofUm_Ü`o gmÜ`m nwZéËnmXZmÀ`m VnmgUrcm d¡Mm[aH$ Ñï>rZo EH$
_hÎdmMo ñWmZ Amho.
na§Vw gmYo nwZéËnmXZ hr Ho$di {dícofU gmono H$aUmar d¡Mm[aH$ g§H$ënZm
Zmhr. ^m§S>dc-g§M`mÀ`m JVrMo Vo EH$ àË`j _mnXoIrc AgVo. ^m§S>dc-
g§M` Pmcm qH$dm ^m§S>dc-g§M`mcm Iri ~gcr Ago AmnU åhUVmo Vo
gmÜ`m nwZéËnmXZmer VwcZm H$ê$ZM. ^m§S>dc-g§M` ìhm`Mm Va Á`m
{H$_mZ AQ>r (`m AQ>r Amdí`H$ AgVmV nU ^m§S>dc-g§M` ìhm`cm nwaoem
AgVrcM Ago Zìho) ^m§S>dcr ì`dñWocm nma nmS>mì`m cmJVmV, ˶m AQ>r
gmÜ`m nwZéËnmXZmÀ`m AQ>r AgVmV. Oo {H$_mZ g§~§Y ~m§Ymdo cmJVmV, Vo
g§~§Y gmÜ`m nwZéËnmXZm_Ü`o ~m§Yco OmUmao g§~§Y AgVmV. `m Ñï>rZohr
gmÜ`m nwZéËnmXZmcm EH$ ñdV§Ì _hÎd Amho.
174 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

2. ^m§S>dcemhrMo nwZéËnmXZ d H$m_Jma dJ©


"ñdH$ï>m{O©V' n¡emMohr naH$ï>m{O©V A{YH$mamV ê$nm§Va
H$mhr doim ^m§S>dcXmam§Zr Jw§Vdcocm n¡gm hm "ñdH$ï>m{O©V' Agë`m_wio
Ë`m§Mm daH$S> _yë`m§da A{YH$ma Amho Ago gm§{JVco OmVo. AmVm
B{Vhmgm_Ü`o ^m§S>dcXma dJm©H$S>o Jw§Vdm`cm Amcocm n¡gm hm "ñdH$ï>m{O©V'
{H$Vr hmoVm hm àý AmnU gÜ`m ~mOycm R>ody, qH$dm Z§Va gVV Zì`mZo
CJdUmao ^m§S>dcXma Omo n¡gm Jw§Vdm`cm AmUVmV Vmohr {H$Vr "ñdH$ï>m{O©V'
AgVmo Vohr AmnU ~mOycm R>ody. ^m§S>dcXma dJm©À`m hmVmV _yi ^m§S>dc-
g§M` H$gm Pmcm `mÀ`mda AmnU nwT>o EH$ àH$aUM IM© H$aUma AhmoV.
Vmon`ªV AJXr Ago Yê$Z Mmcy`m H$s ^m§S>dcXmadJm©Zo Jw§Vdcocm _yi n¡gm
M¸$ "ñdH$ï>m{O©V' hmoVm.
Jw§Vdcocm n¡gm hm "ñdH$ï>m{O©V' hmoVm Ë`m_wio Ë`mcm n{hë`m àW_
{ZKUmè`m daH$S>-_yë`m§da A{YH$ma gm§JVmhr `oVmo, nU Vmo daH$S>-
_yë`mBVŠ`m n¡emdaMm A{YH$ma åhUyZ. g_Om H$s 2 hOma l_Vmgm§Mo
"ñdH$ï>m{O©V' _yë` Ë`mÀ`mH$S>o n¡emÀ`m ê$nmV hmoVo, Vo Ë`mZo ^m§S>dc åhUyZ
Jw§Vdco d Ë`m_wio Ë`mÀ`m H$m_Jmam§Zr Ho$coë`m l_m_Yco 200 l_Vmg
BVHo$ daH$S>-_yë` Ë`mÀ`m hmVmV Amco. AJmoXa J§wVdm`cm H$mT>cocm n¡gm
ñdH$ï>m{O©V hmoVm `m_wio `m n{hë`m MH«$mVyZ {ZKmcoë`m 200 l_Vmg BVHo$
daH$S>-_yë` Ë`mÀ`m n{hë`m MH«$mVyZ {ZKmcoë`m 200 l_Vmgm§da Ë`mMm
n¡gm åhUyZ A{YH$ma `oVmo. Ë`mMm n¡gm ^m§S>dc åhUyZ Amncr {H$_mZ
H$m_{Jar ~Omdy cmJcm, gmYo nwZéËnmXZ hmoD$ cmJco H$s Xa MH«$mVyZ
Ë`mÀ`m hmVmV 200 l_Vmg _yë` `oVo. Xhmdo MH«$ g§nVo Voìhm Ë`mMo
ñdH$ï>m{O©V 2 hOma l_Vmg _yë` Ë`mÀ`m hmVmV n¡emÀ`m ñdê$nmV Amcoco
AgVo d Vo gd© Ë`mZo Cn^moJm_Ü`o \$ñV H$ococo AgVo. AH$amì`m MH«$mVyZ
Ë`mÀ`m hmVmV `oUmè`m 200 l_Vmg _yë`mMm Ë`mZo Jw§Vdcocm n¡gm
ñdH$ï>m{O©V hmoVm `m Jmoï>rer H$mS>rMmhr g§~§Y CaV Zmhr. WmoS>Š`mV åhUOo
^m§S>dc-g§M`mÀ`m {H$_mZ AQ>rMm, gmÜ`m nwZéËnmXZmdê$Z cmJUmam AW©
hm AgVmo H$s ^m§S>dcXmadJm©Zo Jw§Vdcocm n¡gm hm _wimV ñdH$ï>m{O©V AgVm
VargwÕm Ë`m_wio ñdH$ï>m{O©V n¡gm `m ZmË`mZo daH$S>-_yë`m§da AgUmam
Ë`mMm A{YH$maXoIrc WmoS>çmM H$mimV Zmhrgm hmoVmo. ^m§S>dcr ì`dñWm
gmYo nwZéËnmXZ : ^m§S>dc-g§M`mMr {H$_mZ AQ 175

^m§S>dcXmamÀ`m ñdH$ï>m{O©V n¡emMohr ê$nm§Va nwZéËnmXZmÀ`m àdmhm_Ü`o


g§nyU©nUo emofUmda AmYmacoë`m n¡emV H$arV AgVo.
dmñV{dH$ nmhVm _yi ^m§S>dc ho ñdH$ï>m{O©V n¡emVyZ Amco Ago daH$S>
_yë`mMo g_W©Z ho ^m§S>dcXma dJm©À`m ZdIonUmMo cjU AgVo. Am{U ho
g_W©Z `oVo Vo N>moQ>oImZr, {~Ja^m§S>dcr H«$`dñVyÀ`m CËnmXZmer {ZJ{S>V
Aem A{^OmV _Ü`_dJu` {dMmam_YyZ. A{^OmV _Ü`_dJ© ñdV:À`mM
_mcH$sÀ`m CËnmXZ gmYZm§da ñdV:Mo l_ H$ê$Z dñVy§Mo CËnmXZ H$aV
AgVmo. Ë`m_wio Ë`mÀ`m hmVmV `oUmam n¡gm hm ^m§S>dcmMr H$m_{Jar ~OmdrV
ZgVmo. Aem CËnmXZm_YyZ da Amcocm ^m§S>dcXma dJ© {H$§dm ^m§S>dcemhrMo
g_W©Z H$aUmam _Ü`_dJ© {dMmam§_Ü`o Am{U ì`dhmam_Ü`o ~è`mMXm `m
{~Ja^m§S>dcr H«$`dñVy§À`m CËnmXZjoÌmÀ`m OÝ_IwUm ~miJyZ AgVmo. _mŠg©
gmYo nwZéËnmXZ VnmgVm VnmgVm Ë`m§À`m `m OÝ_IwUmM Ë`m§À`mda
CcQ>dVmo! R>rH$ Amho, Vw_À`m ñdH$ï>m{O©V n¡emdaMm A{YH$ma _mÝ` Ho$cm
Va H$mcm§VamZo Ë`mhr n¡emMr \o$S> hmoVo Am{U nwT>À`m MH«$mnmgyZ Zm Vw_À`m
^m§S>dcmda Vo ñdH$ï>m{O©V Agë`m_wio Vw_Mm A{YH$ma CaVmo, Zm Ë`mVyZ
{ZKUmè`m daH$S>-_yë`mda!! ^m§S>dcemhr CËnmXZmMm ^m§S>dcmdaMm,
daH$S>-_yë`mdaMm A{YH$ma hm nyU©nUo {~ZH$ï>mMm A{YH$ma Amho ho
nwZéËnmXZmMr AmdV©Zo Vnmgë`mda nyU© ñnï> hmoVo.
^m§S>dcXma H$m_Jmam§Zm CnOr{dHo$Mr gmYZo nwadVmo?
hrM Jmoï> "^m§S>dcXma H$m_Jmam§Zm CnOr{dHo$Mr gmYZo nwadVmo' `m Xmì`mcm
cmJy hmoVo. nwZéËnmXZmÀ`m àdmhm_Ü`o ^m§S>dcr CËnmXZmMo MH«$ Vnmgco H$s
hr Jmoï> nyU© ñnï> hmoVo. H$m_JmadJm©cm _mJrc MH«$mVrc l_m§Mm _mo~Xcm `m
ñdê$nmV Ë`m MH«$mVrc l_eº$sMo _yë` Ë`m MH«$mÀ`m eodQ>r {Xco OmVo. ho
_yë` Ë`mcm nwT>rc MH«$mVrc H$mimgmR>r CnOr{dHo$Mr gmYZo {_idyZ XoVo,
nU hr CnOr{dHo$Mr gmYZo d Ë`m§Mo _yë` XmoÝhrhr H$m_JmadJm©ZoM _mJrc
MH«$mV {Z_m©U Ho$cocr AgVmV! ^m§S>dcr _mcH$s h¸$mÀ`m AmYmao
^m§S>dcXma dJ© Vr H$m_JmadJm©nmgyZ VmoS>Vmo, ñdV:À`m Vmã`mV KoVmo. Z§Va
Vmo H$m_JmadJm©cm CnOr{dHo$Mr gmYZo {dH$V ¿`m`cm _w^m XoUmè`m Ho$di
hþ§S>çm nwadVmo. àË`jmV àË`oH$ MH«$mV H$m_JmadJ© Ë`mZoM {Z_m©U Ho$coë`m
CnOr{dHo$À`m gmYZm§nmgyZ VmoS>cm OmV AgVmo, nU Vo ì`º$ hmoV AgVo nyU©
176 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

CcQ>çm ñdê$nmV, OUy H$m` ^m§S>dcXmadJ© H$m_Jma dJm©cm CnOr{dHo$Mr


gmYZo nwadVr AgVmo, H$m_JmadJm©cm `m gmYZm§er OmoS>V AgVmo!
H$maImÝ`m~mhohoarc Am`wî`mMo ñWmZ
H$m_Jmam§À`m H$maImÝ`m~m
H$m_Jma H$maImÝ`mV Amncr l_eº$s IM© H$aV AgVmV, Am{U
H$maImÝ`m~mhoa Vr nwZéËnm{XV H$arV AgVmV. XmoZ Kmg AÞ ImD$Z,
{gZo_m nmhÿZ, ao{S>`mo EoHy$Z {OdmMr WmoS>r\$ma H$a_UyH$ H$ê$Z, EImXm N>§X
OS>dyZ KoD$Z, EImÚm {df`mV ag KoD$Z, Xþgè`mÀ`m A§JR>çmImcr Z amhVm
_moH$ionUr dmdê$Z Vo Amnë`m l_eº$sMo nwZéËnmXZ H$arV AgVmV. nU
Ë`m§Mm hoVy H$mhr l_eº$sMo nwZéËnmXZ H$aUo hm ZgVmo. Ë`m§Zm Ho$di EH$m
_mZdr nmVirda OJm`Mo AgVo. BVHo$M. nU ^m§S>dc-g§M`mÀ`m Aì`mhV
MH«$mÀ`m AJXr {H$_mZ JaOoà_mUo `m gdm©cm H$m` ñWmZ AgVo? nwT>rc
MH«$mÀ`m JaOoà_mUo l_eº$sMo nwZéËnmXZ hmoVo BVHo$M. `m JaOoÀ`m
ncrH$S>o `m _mZdr AmH$m§jm \$mo\$mdy cmJë`m AmhoV Ago WmoS>o Oar dmQy>
cmJco Var ^m§S>dcr g_W©H$m§Mm Ord H$mgmdrg hmoD$ cmJVmo. JmdÀ`m
X{cVm§Zr Q´>mpÝPñQ>a ~miJm`cm cmJUo ho Ogo JmdÀ`m gdUmªZm, ehar
_Ü`_ dJu` gdUmªZm Iwny cmJVo, VgoM H$m_JmadJm©Zo _mZdr OrdZmMr
WmoS>r\$ma Oar nmVir JmR>cr H$s `m g_W©H$m§Mmhr Ord H$mgmdrg hmoD$
cmJVmo. H$m_Jmam§n¡H$s H$mhr Q>¸o$ Kam§_Ü`o Q>rìhr `oVmo, Ë`m§Mr _wco B§J«Or
emioV OmD$ cmJVmV, PmonS>rEodOr XmoZ Imoë`m§À`m ãcm°H$_Ü`o amhÿ
cmJVmV. Am{U g‚mS> nJma KoD$Z gd© VèhoZo OrdZmMm AmZ§X Cn^moJUmè`m
AZoH$ ~w{Õ_§Vm§À`m Zo_Ho$ hoM S>moù`mda `oD$ cmJVo. J¡aIMm©Mr hmH$mQ>r,
McZ\w$JdQ>çmMm ~mJwc~wdm, {~Mmè`m eoV_Owam§Mo hmc, dmT>Vr ~oH$ar . . .
Oo Oo gmnS>oc Ë`mÀ`m gmhmæ`mZo H$m_Jmam§da h„m Ho$cm OmVmo. H$m_Jmam§À`m
\°$ŠQ>ar~mhoarc g§nyU© OrdZmcmXoIrc ^m§S>dcemhrÀ`m Ñï>rZo EdT>oM ñWmZ d
_hÎd AgVo—^m§S>dc-g§M`mÀ`m AmdV©ZmÀ`m JaOoVyZ {Z_m©U hmoUmè`m
Ë`m§À`m OrdZmdí`H$ JaOm nwadUo. ^m§S>dcmMo nwZéËnmXZ `mMm Ë`m_wio
AW© AgVmo—H$m_JmadJm©À`m _mZdr AmH$m§jm d àoaUm§Zm ^m§S>dc-
g§M`mÀ`m MH«$mV H$m|~Uo.
gmYo nwZéËnmXZ : ^m§S>dc-g§M`mMr {H$_mZ AQ 177

3. nwZéËnmXZmÀ`m _mŠg©À`m {dícofUmMo __©


CËnmXZmVyZ àË`oH$ KQ>H$mMo nwZéËnmXZ
^m§S>dcemhrÀ`m gmÜ`m nwZéËnmXZm_Ü`o ^m§S>dcr nwZéËnmXZmMo _yi ñdê$n
AJXr ñnï> {Xgy eH$Vo. `mn¡H$s n{hcr Am{U ghO g_OUmar Jmoï> åhUOo
^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m EH$m AmdV©ZmVyZ hmoUmao ^m§S>dcr CËnmXZmcm
Amdí`H$ AgUmè`m gJù`m KQ>H$m§Mo nwZéËnmXZ. Ë`m MH«$mV H$ƒm _mc
dJ¡ao OodT>m l_{df` IM© hmoVmo {VVH$mM Vmo {Z_m©Uhr hmoVmo; Vmo {dH$V
KoÊ`mgmR>r Amdí`H$ Vo _yë`XoIrc Ë`m Ë`m l_{df`mMr JaO AgUmè`m
^m§S>dcXmam§À`m hmVmV Ë`m§À`m H«$`dñVy {dHy$Z n¡emÀ`m ê$nmZo Amcoco
AgVo. Ë`m MH«$mV eodQ>r l_gmYZo IM© hmoVmV. Vrhr nwÝhm {Z_m©U Pmcocr
AgVmV. d Vr KoÊ`mgmR>r Amdí`H$ Vo _yë`XoIrc Ë`m Ë`m ^m§S>dcXmam§À`m
hmVmV Ë`m§À`m H«$`dñVy {dHy$Z n¡emÀ`m ê$nmZo Amcoco AgVo. Ë`m MH«$mV
IM© Pmcocr H$m_Jmam§Mr l_eº$s nwÝhm {Z_m©U H$aÊ`mgmR>r cmJUmar
CnOr{dHo$Mr gmYZo {Z_m©U Pmcocr AgVmV d Vr gmYZo {dH$V KoÊ`mgmR>r
Amdí`H$ Vo _yë` l_eº$sÀ`m _yë`m_YyZ n¡emÀ`m doVZmÀ`m ê$nmZo
H$m_JmadJm©À`m hmVr Amcoco AgVo. `m MH«$mV ^m§S>dcXmadJm©Zo Á`m Á`m
Jmoï>r \$ñV Ho$coë`m AgVmV Ë`mhr nwÝhm {Z_m©U Pmcoë`m AgVmV d Ë`m
Ë`m Jmoï>r nwÝhm \$ñV H$aÊ`mgmR>r Amdí`H$ Vo _yë` daH$S>-_yë`mVyZ
n¡emÀ`m (Zâ`mÀ`m) ê$nmZo ^m§S>dcXmam§À`m hmVmV Amcoco AgVo. MH«$
g§nVmg§nVmM Vo gwê$ hmoVmZmMr n[apñWVr nwZéËnm{XV Pmcocr AgVo. Ë`mM
ñdê$nmV d {VVŠ`mM à_mUmV; Ë`m_wio nwÝhm VoM MH«$ {Jadco OmUo eŠ`
Pmcoco AgVo. gmYo nwZéËnmXZ Pmcoco AgVo, `mMm AW© MH«$ gwê$
hmoVmZmMr n[apñWVr MH«$mÀ`m ñdV:À`m AmoKmVM MH«$ g§nVm g§nVm V`ma
Pmcocr AgVo.
. . . Am{U H$m_JmamÀ`m H$m_JmanUmMoXoIrc
nU `m nwZéËnmXZmMm Xþgam Am{U ghOnUo Z {XgUmam EH$ n¡cy _mŠg©À`m
Ñï>rZo {VVH$mM _hÎdmMm AgVmo. H$m_JmamOdi Zm l_gmYZo AgVmV Zm
CnOr{dHo$Mr gmYZo. H«$`dñVy§À`mda AmYmacoë`m g_mOm_Ü`o CËnmXZ
gmYZm§nmgyZ d CËnmXZmnmgyZ VmoS>cm Jococm JaOy _mUyg åhUyZ Vmo C^m
AgVmo. Ë`m_wio JaOm ^mJdÊ`mMm Ë`mcm EH$M _mJ© {e„H$ AgVmo. Vmo
178 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Amncr l_eº$s {dHy$Z ^m§S>dcXmamÀ`m Vmã`mV XoVmo. MH«$ gwê$ hmoVo.


H$m_JmadJ© ^m§S>dcXmadJm©À`m H$maImÝ`m§À`m JoQ>À`m AmV àdoe H$aVmo.
Ë`mMm l_gmYZmer g§~§Y OwiVmo. Vmo l_mVyZ ñdV:Mr CnOr{dHo$Mr gmYZo
{Z‘m©U H$aVmo VgoM ^m§S>dcXma Á`m Jmoï>r \$ñV H$aVmV Ë`mhr Jmoï>r {Z_m©U
H$aVmo, CËnmXZ H$ê$Z l_gm_J«rMo OwZo _yë` CËnm{XV dñVy§_Ü`o H$m`_
R>odVmo. nU ho gd© H$aVmZm Vmo ^m§S>dcmMm EH$ KQ>H$ åhUyZ H$m_ H$arV
AgVmo. Omon`ªV Vmo ~XcVo ^m§S>dc åhUyZ H$m`©j_ AgVmo Vmon`ªVM
CËnmXZgmYZm§er Am{U CËnmXZmer Ë`mMm g§~§Y {Q>H$Vmo.
MH«$ g§nVo. H$m_Jma doVZ KoD$Z JoQ>m~mhoa `oVmo, ñdV:À`m Vmã`mV `oVmo.
Am{U Ë`mMm CËnmXZgmYZm§er Am{U CËnmXZmer Omo g§~§Y AgVmo Vmo VwQ>Vmo.
Ë`mMr l_eº$s IM© Pmcocr AgVo. Vmo ^wHo$cm, WH$cocm, {Zdmè`mMr d
{dlm§VrMr JaO Agcocm, KQ>H$m^a H$a_UwH$sH$S>o AmoT> KoUmam EH$ JaOy
_mUyg åhUyZ ~mhoa nS>Vmo. nwT>À`m MH«$mnwaVr Ë`mMr l_eº$s nwÝhm CËnÞ
H$aÊ`mBVnV JaOm ^mJdÊ`mnwaVoM _yë` doVZmÀ`m ê$nmZo H$m_JmadJm©À`m
hmVmV Amcoco AgVo. Ë`mZo ^m§S>dcXmam§gmR>r H$m_ Z H$aÊ`mMo R>adcoM Va
Vmo Oo_Vo_ nwT>À`m MH«$mn`ªV Amncm XohY_© gm§^miy eH$Vmo. Ë`mMm JaOynUm
H$m`_ AgVmo, CËnmXZgmYZm§nmgyZ Am{U CËnmXZmnmgyZ Vmo nydugmaImM
VmoS>cocm AgVmo. Ë`mcm ñdV:Mr l_eº$s ^m§S>dcXmamcm {dHy$Z Vmã`mV
Úm`cm ^mJ nmS>Umè`m n[apñWVrMohr nwZéËnmXZ Pmcoco AgVo. Á`mà_mUo
MH«$mÀ`m gwédmVrcm CËnmXZmMo KQ>H$ Á`m Á`m OmJr AgVmV Vo Amnmnë`m
OmJr nwÝhm {Z_m©U Pmcoco AgVmV, Ë`mà_mUoM H$m_JmadJm©À`m ^m§S>dcr
emofUmcm AmYma^yV n[apñWVrXoIrc ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m MH«$mZo
ñdV:À`m AmoKmV nwÝhm {Z_m©U Ho$cocr AgVo.
CËnmXZ-
^m§S>dcr CËnmXZ -^m§S>dcr ì`dñWoMm nm`m
{Za{Zamù`m ^m§S>dcr AW©emókm§À`m _Vo ^m§S>dcr g§M`mÀ`m àdmhmMo __©
doJdoJio AgVo. Hw$UmÀ`m _Vo {Za{Zamù`m _mUgm§À¶m EH$_oH$m§er Q>¸$a
KoUmè`m BÀN>mAmH$mjm§Mm EH$Ì _oi KmcUmao Vo g§VwcZ AgVo. Hw$UmÀ`m
_Vo g_mOmVë`m CÚmoOH$Vocm àmoËgmhZ XoV XoV hm ^m§S>dc-g§M` hmoVmo hr
Jmoï> _hÎdmMr AgVo. Hw$UmÀ`m _Vo CËnÞ dmT>rVyZ eŠ` hmoUmao C§Mmdcoco
OrdZ_mZ, emór` àJVr `m Jmoï>r _hÎdmÀ`m AgVmV. H$m_JmadJm©À`m
Ñï>rZo _mÌ ^m§S>dc g§M`mMo __© ho AgVo H$s H$m_JmadJm©À`m emofUmcm
gmYo nwZéËnmXZ : ^m§S>dc-g§M`mMr {H$_mZ AQ 179

AmYma^yV n[apñWVr nwÝhm {Z_m©U hmoVo. ^m§S>dcr CËnmXZ hoM ^m§S>dcr


emofUmcm AmYma^yV n[apñWVrMo nwZéËnmXZ AgVo ho ^m§S>dcr AW©ì`dñWoMo
__© hmo`.
ho __© g_Oco Va ^m§S>dcr CËnmXZmcm _mŠg© ^m§S>dcr AW©ì`dñWoMm Jm^m
qH$dm nm`m H$m åhUVmo `mVco __© g_Oy eH$Vo. ^m§S>dcr CËnmXZm_wioM
^m§S>dcr AW©ì`dñWm ñdV:À`m nm`mda C^r amhÿ eH$Vo, H$maU nyU© hmoUmao
àË`oH$ MH«$ ho MH«$ nwÝhm Mmcy hmoÊ`mMr n[apñWVr ñd^mdV:M {Z_m©U H$arV
AgVo. Omon`ªV ^m§S>dcr CËnmXZ C^o am{hcoco ZgVo Vmon`ªV gmdH$ma-
ì`mnmar dJmªZm Z\$m Oar hmoV Agcm Var Vmo Z\$m hm {~Z^m§S>dcr _mJm©Zo
{_imcoë`m daH$S>-l_m§da AmYmacocm AgVmo. H«$`dñVy§Mm ì`dhma {H$Vr
à_mUmV ñdV:À`m nm`mda C^m am{hcm Amho `mMo n¡gm ho Ogo cjU AgVo
VgoM ^m§S>dcr ì`dhma {H$Vr à_mUmV ñdV:À`m nm`mda C^m am{hcm Amho,
`mMo ^m§S>dcr CËnmXZ ho cjU AgVo. Am{U {H$_mZ cjUm§ncrH$S>o OmD$Z
^m§S>dc-g§M`mMo dmT>Vo nwZamdV©Z gwê$ Pmco H$s ^m§S>dcemhrÀ`m `m
AmH«$_H$, \$mo\$mdË`m ñdê$nmVyZ `oUmao BVa n[aUm_ ñnï> hmoD$ cmJVmV.
13. ^m§S>dc-
c-g§M`: daH$S>-_yë`mMo
emofH$ eº$sV ê$nm§Va

Ho$di nwZéËnmXZ hmoV amhUo hm H$mhr ^m§S>dcemhrMm ñWm`r ^md Zìho


qH$dm _yi àoaUmhr Zìho. {VMm ñWm`r ^md Amho ^m§S>dc-g§M`. AmYr
hmVmV hmoVo Ë`mnojm OmñV ^m§S>dc {_idUo. nU ho OmñVrMo ^m§S>dc `oVo
Hw$Ry>Z? ^m§S>dcXmamZo ^m§S>dc Jw§VdyZ H$m_Jmam§H$Sy>Z CËnmXZ H$ê$Z KoVco H$s
{Z_m©U Pmcoë`m H«$`dñVy Vmo {dH$Vmo. Ë`m§Mo _yë` Ë`mÀ`m hmVmV n¡emÀ`m
ê$nmV `oVo. nU `m _yë`mMm EH$ ^mJ—IM© Pmcoë`m l_gm_J«rMo d
l_eº$sMo _yë` {_iyZ ~Zcocm ^mJ—nyduMoM ^m§S>dc Xe©dVmo. CaVmo Vmo
^mJ daH$S>-_yë`mMm AgVmo. AmVm nydunojm OmñV ^m§S>dc JwV§ dm`MoM
Pmco Va ho OmñVrMo ^m§S>dc daH$S>-_yë`m_YyZ `mdo cmJVo. ^m§S>dc-g§M`
`mMm AW© daH$S>-_yë`mMo ^m§S>dcmV ê$nm§Va hmM AgVmo.
^m§S>dc-g§M` Am{U ^m§S>dc-g§M`mMm doJ hm {H$Vr daH$S>-_yë`mMo
^m§S>dcmV ê$nm§Va Pmco Amho Vo Xe©dV AgVmo. Vgo nmhVm ^m§S>dc-g§M`
{H$Vr, H$gm H$amdm `m~ÔcMm {ZU©` àË`oH$ ^m§S>dcXma d¡`{º$H$arË`m
KoVmZm {XgVmo. Vmo Ë`mÀ`m Am{W©H$ ñdmV§Í`mMm n[anmH$ AgVmo. Am{U Aem
gd© ñdV§Ì {ZU©`m§Mr Jmoim~oarO {_iyZ EH§$Xa gm_m{OH$ nmVirda hmoUmam
^m§S>dc-g§M` R>aVmZm {XgVmo. nU ho Ho$di "AY©gË`' AgVo. H$maU
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 181

àË`jmV AZoH$ gm_m{OH$ ~§YZm§À`m Am{U _`m©Xm§À`m Mm¡H$Q>rVM ho


"ñdmV§Í`' H$m_ H$aV AgVo. ^m§S>dc-g§M`mÀ`m _`m©Xm AJmoXaM gm_m{OH$
nmVirda R>acoë`m AgVmV, ^m§S>dc-g§M`mÀ`m eŠ`Vm§Mr ì`már {ZpíMV
Pmcocr AgVo. Am{U Iao Va gd© d¡`{º$H$ ^m§S>dcXmam§À`m {ZU©`m§VyZ `m
gm_m{OH$ eŠ`Vm WmoS>çm\$ma H$_rOmñV à_mUmV àË`jmV AmUUo
`mncrH$S>o `m "ñdV§Ì' {ZU©`m§Mo ñdmV§Í` OmV Zmhr. ^m§S>dcXmadJm©Zo _mJrc
Q>ßß`mV Ho$coë`m EHy$U emofUmMm H«$_ AJmoXaM ^m§S>dcg§M`mÀ`m _`m©Xm
{ZpíMV H$aV AgVmo.
^m§S>dc-g§M`mMr ì`már R>adUmam n{hcm KQ>H$ AgVmo—Ë`mAmYr
^m§S>dcXmamÀ`m hmVmV O_m Pmcoco daH$S>-_yë`. daH$S>-_yë`mÀ`m AmS>mV
Oo Zmhr Vo ^m§S>dc-g§M`mÀ`m nmohè`mV Hw$Ry>Z `oUma? AJmoXaÀ`m Q>ßß`mV
^m§S>dcXmadJm©Zo {H$Vr H$m_Jmam§Mo emofU Ho$co—{H$Vr Vmgm§Mr l_eº$s
CËnmXZmcm Ow§ncr d {VMo {H$Vr emofU Ho$co—daH$S>-_yë`mMm Xa {H$Vr
hmoVm—`mdê$Z EH$ {ZpíMV Aer H$_mc_`m©Xm ^m§S>dc g§M`mÀ`m doJmcm
nS>Vo. ^m§S>dcXmadJ© `mnwT>o {H$Vr H$m_Jmam§Mo {H$Vr emofU H$ê$ eHo$c ho
Ë`mAJmoXa Ë`mZo {H$Vr H$m_Jmam§Mo {H$Vr emofU Ho$coco AgVo Ë`mda
Adc§~yZ AgVo. `mMmhr EH$ _hÎdmMm AW© H$m_Jmam§À`m Ñï>rZo AgVmo.
{OVŠ`m à_mUmV H$m_Jmam§Mo emofU H$aÊ`mMr j_Vm ^m§S>dcemhr H$_mdVo,
{VVŠ`m à_mUmV dmT>Ë`m à_mUmda H$m_Jmam§Mo emofU H$aÊ`mMr j_Vm
^m§S>dcemhrÀ`m R>m`r V`ma hmoVo.
1. ^m§S>dcXmamnw
cXmamnwT>Mr Zdr e¥§JmnÎmr
H$m_Jmam§À`m emofUm_YyZ hmVmV Amcoë`m `m daH$S>-_yë`mn¡H$s {H$Vr
^mJmMo ^m§S>dcmV ê$nm§Va H$am`Mo hm àý AmVm ^m§S>dcXmadJm©g_moa C^m
amhVmo Am{U `m àýmÀ`m CÎmamV {eaco H$s ^m§S>dbr {dMmam§Mr Zmi, AmnU
n¡emÀ`m àH$aUmnmer _mJo gmoS>coë`m H§$Oyf _mUgmÀ`m H$mÌrer OmoS>cocr
Amnë`mcm {XgVo!
^m§S>dcXmam§À`m hmVmV nyduÀ`m emofUmVyZ H$mT>coco daH$S>-_yë` ho
Cn^moJmMr gmYZo CncãY H$ê$Z XoUmè`m n¡emÀ`m ê$nmV AgVo. `m daH$S>-
_yë`mn¡H$s H$mhr ^mJm§Mo ^m§S>dcmV ê$nm§Va H$am`Mo åhUOo OUy H$mhr
{VVŠ`m daH$S>-_yë`mVyZ eŠ` hmoUmè`m Cn^moJmcm _wH$m`Mo Aer EH$
182 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$ënZm ^m§S>dcr {dMmamV AgVo. `m ^y{_Ho$Zwgma ^m§S>dc-g§M`mMm {ZU©`


åhUOo ^m§S>dcXmam§À`m Ñï>rZo EH$ ŠcoeXm`H$ AZw^d åhUyZ C^m amhVmo!
^m§S>dc g§M` hm ^m§S>dcr {dMmamVcm EH$ _moR>m ZmQ>ç_` àg§J AgVmo—
^m§S>dcr Zm`H$mÀ`m g_moa _moh KmcUmar EofAmam_mMr gmYZo C^r AgVmV
Am{U Ë`m§Mm Aìhoa H$ê$Z H$V©ì`~wÕrZo Am{U Ë`mJr d¥ÎmrZo Vmo ^m§S>dc
g§M`mMm {ZU©` KoV AgVmo!
^m§S>dc-g§M`mÀ`m `m {ZU©`m_mJo IamoIarM {H$Vr EofAmam_mMm Ë`mJ
AgVmo ho OJ^aÀ`m ^m§S>dcXmadJm©À`m OrdZ_mZmda Oam Oar ZOa Q>mH$cr
Var Vm~S>Vmo~ CKS>o nS>Vo. qH$dm Ë`m§À`m KarXmar Oam S>moH$mdco Va CKS>
nS>Vo. gm_m{OH$ nmVirda ^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmVë`m daH$S>-_yë`mVyZ
^m§S>dcg§M` hmoVmo Vmo EofAmam_mÀ`m àM{cV nmVircm Y¸$m Z cmJVmM
1
hmoVmo! BVHo$M Zìho Va ^m§S>dc-g§M`m~amo~a hr OrdZ_mZmMr nmVir
dmT>VgwÕm OmVo. H$maU {OVŠ`m à_mUmV ^m§S>dc-g§M` hmoVmo {VVŠ`mM
à_mUmV daH$S>-_yë`hr dmT>Vo d Ë`mVcm àM{cV à_mUmV hmoUmam
^m§S>dc-g§M` dOm OmVm EofAmam_mgmR>r CncãY hmoUmam ^mJXoIrc
dmT>Vmo!
nU _J _JmMÀ`m ZmQ>çmMo H$m`? Ë`mMr gJir ^md{ZH$, ZmQ>ç_` Pmca
H$mnyZ H$mT>cr Va Ho$di EH$ amoIR>moH$ dñVwpñWVr {e„H$ amhVo. `mnydu
^m§S>dcXmadJm©Zo {H$Vr H$m_Jmam§Mo {H$Vr emofU Ho$co Ë`m_wio Ë`m§Zm ^m§S>dc
g§M`mgmR>r {H$Vr _yë` CncãY Agoc `mcm EH$ A{VH$_mc _`m©Xm
nS>cocr AgVo. Ë`mMà_mUo ^m§S>dcXmadJm©Zo ñdV:gmR>r àñWm{nV Ho$cocr
EofAmam_mMr nmVir hrXoIrc ^m§S>dc-g§M`mgmR>r CncãY hmoD$ eH$Umè`m
_yë`mda _`m©Xm KmcV AgVo. ~ñg BVHo$M. Ë`mJr d¥Îmr, EofAmam_mMm
Aìhoa dJ¡ao ~mH$s gd© Ho$di Pmca AgVo.
"YmoŠ`mVyZ' Zâ`mMo g_W©Z
AWm©V hr Pmcahr H$mhr {~Z_hÎdmMr Zmhr. {Vcm XmoZ àH$maMr Yma Amho.
EH$m ~mOycm Ë`mVyZ Zâ`mMo g_W©Z hmoVo. H§$Oyf _mUgmcm ^oS>gmdUmè`m
nyduÀ`m H$mÌrer Ë`mMr Zmi OmoS>cocr Amho. n¡emÀ`m ~m~VrV H§$Oyf
_mUgmMr "Yaco Va MmdVo, Am{U gmoS>co Va niVo' Aer AdñWm AgVo.
n¡gm gmR>dcm Va Ë`mMm Cn`moJ H$aVm `oV Zmhr Am{U Cn`moJ Ho$cm Va Vmo
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 183

g§nVmo! H§$Oyf _mUygXoIrc gwImMm Am{U EofAmam_mMm Ë`mJ H$aV AgVmo,


nU Vmo n¡gm ZwgVmM gmR>dV AgVmo. `mCcQ> ^m§S>dcXmagwÕm Ë`m n¡emVyZ
eŠ` AgUmè`m EofAmam_mMm Ë`mJ H$aVmo, nU Vo Ho$di n¡gm gmR>dyZ Z
R>odVm Y§ÚmV KmcÊ`mMm YmoH$m nËH$aV AgVmo. AZ² Ë`mcm ~jrg {_iV
AgVo Vo åhUOo Z\$m. hmVmV Amcocr, n¡gm åhUyZ `oUmar gwa{jVVm Ë`mJyZ
Vmo n¡gm Y§ÚmÀ`m YH$mYH$sV ^m§S>dc åhUyZ "YmoŠ`mV' KmcVmo. åhUyZ
^m§S>dcXmamcm Zâ`mMm h¸$ àmá hmoVmo Ago g_W©Z `mV A{^àoV AgVo.
^m§S>dcr {dMmam§À`m Ñï>rZo àË`oH$ ^m§S>dcr Y§ÚmMo ñdê$n OwJmamMoM AgVo.
Ë`mV {Xdmio {ZKÊ`mMrhr eŠ`Vm AgVo! AmVm nÕVeranUo H§$nÝ`mMo
{Xdmio H$mTy>Z J~a hmoUmarhr AZoH$ _mUgo AgVmV. nU Ë`m§Mo OmD$ Úm.
ømV _w»` ^mJ hm AgVmo H$s d¡`{º$H$ ^m§S>dcXmamMo {Xdmio {ZKmco Var
^m§S>dcXmadJ© åhUyZ dJu` nmVirda hm "YmoH$m' _wirM ZgVmo!
EH$Va ^m§S>dcXma ZrQ> nmaIyZ {OWo Zâ`mMr OmñV eŠ`Vm Amho AemM
{R>H$mUr ^m§S>dc Jw§VdV AgVmV. _moR>çm _ºo$Xmar CÚmoJm§~m~V Va ho
OmñVM Iao Amho. _ºo$Xmam§Mo ^m§S>dc AZoH$ joÌm§_Ü`o Am{U AZoH$
H$maImÝ`m§_Ü`o J§wVcoco AgVo. Ë`m_wio _§XrÀ`m cmQ>oZ§Vahr EH§$Xa Am¡Úmo{JH$
^m§S>dcmn¡H$s AJXr WmoS>oM ^m§S>dc Iè`m AWm©Zo YmoŠ`mV Amcoco gmnS>Vo.
Am{U YmoŠ`mMmM {dMma H$am`Mm Pmcm Va H$m_Jmam§Zr nËH$acoë`m
YmoŠ`mdahr ZOa Q>mH$m`cm nm{hOo. OJ^a H$m_mdarc AnKmVm_Ü`o Xa nmM
{_{ZQ>mcm EH$ H$m_Jma R>ma hmoVmo. {Za{Zamù`m àH$maÀ`m CÚmoJm§_Ü`o
H$m_Jmam§Mo Amamo½` d Am`wî` H$UmH$UmZo {POdUmar Am¡Úmo{JH$ n«{H«$`m
MmcV AgVo. H$m_mMo Vmg, H$m_dmT> `mVyZ H$m_Jmam§Mo Am`wî` Iƒr hmoV
AgVo. Anwè`m, H$m|XQ>, Amamo½`mcm Anm`H$maH$ Aem OmJm§_Ü`o ~hþg§»`
H$m_Jmam§Zm ahmdo cmJV AgVo. hr `mXr dmT>dmdr {VVH$s WmoS>rM Amho.
WmoS>Š`mV åhUOo H$m_Jma hmoUo åhUOoM OJÊ`m_aÊ`mMm, {ZH¥$ï> OrdZmMm,
Imcmdcoë`m Am`w_©`mXoMm, ì`mdgm{`H$ amoJm§Mm YmoH$m nËH$aUo AgVo.
"YmooŠ`mMo' ^m§S>dcr _mn
"Ym
nU ^m§S>dcr {dMmam§À`m Ñï>rZo `mcm _hÎd ZgVo. "YmoH$m' `m eãXmMr
ì`márM Ë`mÀ`m Ñï>rZo H«$`dñVy§À`m ^mfonwaVr _`m©{XV AgVo. Am`wî`
nUmcm cmdUo, ì`mdgm{`H$ amoJm§Mm YmoH$m nËH$aUo dJ¡aoer Ë`mMo H$mhr
184 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

gmo`agwVH$ ZgVo. Ë`m§Mm gdmc AgVmo—Vwåhr _yë` nUmcm cmdcoV H$m?


Am{U {H$Vr cmdcoV? `m AmYmamda H$m_Jmam§Zr nËH$acoë`m YmoŠ`mMrhr
"^anmB©' H$am`Mr àJV ^m§S>dcemhrMr V`mar AgVo. EImXm H$m_Jma
H$m_mda AnKmVmV R>ma Pmcm Va Ë`mZo nUmcm cmdcoë`m l_eº$sÀ`m
_yë`mMr XhmnmM hOma én`o ^anmB© ^m§S>dcXma XoVmoM H$s Zmhr? BVHo$M
Zìho. earamÀ`m Hw$R>ë`mhr Ad`dmcm BOm Pmë`m_wio {H$Vr _yë`mMo ZwH$gmZ
Pmco `mMo {heo~ H$ê$Z ^anmB© XoÊ`mMr gmo` H$aUmam H$m`XmM H$m_Jmam§Zr
^m§S>dcXmam§Zm H$am`cm ^mJ nmS>co Zm? AmVm AWm©V H$m_Jmamcm hm
AnKmV Ë`m§À`m MwH$s_wio {H$§dm hcJOunUm_wio Pmcm Zmhr Am{U \$º$
H$m_mdaÀ`m n[apñWVr_YyZ CX²^dUmè`m YmoŠ`mVyZ Pmcm ho {gÕ H$amdo
cmJVo. nU H$m_Jmam§Zr Ho$di YmoH$m nËH$aë`m_wio, Ë`m§Mr MyH$ ZgVmZm,
Ë`m§Zr nUmcm cmdcoë`m _yë`mMr ^anmB© ^m§S>dcXmadJ© _mÝ` H$aVmoM H$r
Zmhr?
IaoM Amho. EH$Xm _yë`mMr ^mfm _mÝ` Ho$cr H$s H$m_Jmam§À`m h¸$mMr
_`m©Xm Ë`m ^mfoZoM _`m©{XV hmoVo! Ë`m§À`m h¸$mdaÀ`m _`m©Xm H$m°ånoÝgoeZ
A°ŠQ>, àm°pìhS>§S> \§$S>, hmCqgJ AcmCÝg, B. Eg². Am`². Eg². `m§_Ü`oM
R>ê$Z OmVmV. _mÌ hr _yë`mMr ~¡R>H$ AmYma^yV _mZÊ`mMo VÎd
^m§S>dcXmamcm _mÌ doJirM "^anmB©' XoÊ`mMo _mÝ` H$aVo. Ë`mZo {OdmMm
YmoH$m nËH$acocm ZgVmo, Zm amoJQ> dmVmdaUmMm, Zm H$m_mdaÀ`m AnKmVmMm,
Zm Cnmg_marMm. nU Ë`mZo JS>J§O _yë`mdaMr Ë`mMr _mcH$s nUmcm
cmdcocr AgVo, Am{U gmh{OH$M AJXr cmoH$emhr nÕVrZo Á`mà_mUo
H$m_Jmam§Zm _yë`mÀ`m YmoŠ`mÀ`m AmYmao ^anmB© (H$m°ånoÝgoeZ) XoÊ`mMo
^m§S>dcemhr _mÝ` H$aVo Ë`mà_mUo, cmoH$emhr nÕVrZoM, Zâ`mÀ`m ê$nmV
^anmB© {_imdr ho XoIrc CXma _ZmZo _mÝ` H$aVo. Z\$m ho ^m§S>dc-g§M`mMo
~jrg AgVo. `m ^m§S>dcr {dMmaàdmhm_Ü`o ^m§S>dcXmadJm©cm _hÎd AgVo
Vo Ho$di ^m§S>dc-g§M` H$aUmao EH$ _mÜ`_ åhUyZ; Am{U Z\$m ho
^m§S>dc-g§M` KS>dyZ AmUUmao EH$ CÎmoOZ (BÝg|{Q>ìh) R>aVo! H$maU ho
~jrg {_iUma Zgoc Va H$moUVm ^m§S>dcXma ^m§S>dc-g§M`mMo Eo{Vhm{gH$
H$m`© nma nmS>rc? hmVr Amcocm n¡gm ^m§S>dcrnyd© emofH$dJmªà_mUo Vmo
CYiyZ Q>mH$sc. ^m§S>dcr {dMmam_Ü`o ^m§S>dc-g§M` ho ^m§S>dcemhrMo
à_wI cjU åhUyZ AmoiIcoco AgVo. Zâ`mÀ`m ñdê$nmV CËnÞ {_iUo ho
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 185

Ë`m§À`m Ñï>rZo A§{V_V: _hÎdmMo ZgVo Va `m {_imcoë`m Zâ`mVyZ


nwZJwªVdUyH$ {H$Vr hmoVo, ^m§S>dc-g§M` {H$Vr hmoVmo `mMm Ë`m§Zm Ü`mg
cmJcocm AgVmo. Ë`m§Mo g§nyU© Am{W©H$ YmoaU Ë`m^modVr {\$aV AgVo. Am{U
Ë`mVyZM ^m§S>dc-g§M`mMo YmoH$mXm`H$ H$m_ A§Jmda KoÊ`mMo ~jrg åhUyZ
Zâ`mMo g_W©Z OÝ_Vo.
2. CËnmXZdmT> Am{U ^m§S>dc-
c-g§M`
_yc^yV H$m`? CËnmXZdmT> H$s ^m§S>dc- c-g§M`?
emofUmVyZ nydu O_m Pmcoco daH$S>-_yë`, dOm àM{cV EofAmam_ H$m`_
R>odÊ`mgmR>r cmJUmao _yë`, `m ~§YZmncrH$S>o Var ^m§S>dcXmadJmªÀ`m
{ZU©`m§Mo ñdmV§Í`mMo joÌ gwê$ hmoVo H$m? Zmhr, AOyZhr hr ~§YZo g§ncocr
ZgVmV. g_Om ^m§S>dcXmadJm©Zo 2 cmI l_Vmg daH$S>_yë` ^m§S>dc-
g§M`mgmR>r doJio Ho$co d Vmo Ë`mMo ^m§S>dcmV ê$nm§Va H$am`cm {ZKmcm.
^m§S>dcmV ê$nm§Va H$am`Mo åhUOo H$m`? Va Ë`mVyZ l_gm_J«r d l_eº$s
{dH$V ¿`m`Mr. {H$Vr gmono! nU Ë`mgmR>r {VVH$r OmñVr l_gm_J«r d
l_eº$s g_mOmV AJmoXa CncãY nm{hOo. nyduBVH$sM l_gm_J«r Oa
CncãY Agoc Va hmVmV ^m§S>dc-g§M`mgmR>r OmXm _yë` AgyZ Ë`mMm
H$mS>rMmhr Cn`moJ ZgVmo. CËnmXZdmT> hr ^m§S>dc-g§M`mMr nyd©AQ> AgVo.
`m_wio Pmcocr CËnmXZdmT> hr ^m§S>dc-g§M`mÀ`m eŠ`Voda AmUIr EH$
_`m©Xm KmcV AgVo. ^m§S>dc-g§M` ìhm`Mm Va Ho$di dmT>Vo daH$S>-_yë`
{_iyZ Ë`mVyZ OmñV daH$S>-_yë` ^m§S>dcg§M`mgmR>r CncãY hmoUo nwaogo
ZgVo, Ë`m{edm` CËnmXZdmT> hr ìhmdr cmJVo.
Am{U åhUyZM ^m§S>dcr AW©emókm§Mr Zoh_r CËnmXZdmT>rMr hmH$mQ>r Mmcy
AgVo. H$m_Jmam§Mm CËnmXZdmT>rgmR>r {nÀN>m nwadcm OmV AgVmo. H$maU
^m§S>dcr ñdê$nmVrc CËnmXZdmT> hr ^m§S>dc-g§M` KoD$Z `oV AgVo; {VMm
AW© AgVmo ^m§S>dc-g§M`mMr ~¡R>H$ KmVcr OmUo. nU BWohr ^m§S>dcr
AW©emóm_Ü`o ^m§S>dc-g§M` Am{U CËnmXZdmT> `m§À`mVrc
H$m`©H$maU^mdmcm EH$ CcQ>r H$cmQ>Ur AZoH$Xm {Xcocr AgVo, CËnmXZdmT>
hr ^m§S>dc-g§M`mMr nyd© AQ> AgVo H$s ^m§S>dc-g§M` hr CËnmXZdmT>rMr
nyd©AQ> AgVo? `mda Amnco åhUUo ñnï> Amho. CËnmXZdmT> hr ^m§S>dc-
186 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

g§M`mMr nyd©AQ> AgVo. nU Ë`mM~amo~a ~hþVoH$Xm ^m§S>dc-g§M`mMm


n[aUm_ åhUyZXoIrc CËnmXZdmT> hmoVo.
_mŠg©À`m Ñï>rZo _yë`g§~§Ym§Mm {dMma Ho$cm AgVm, ^m§S>dc-g§M`m_Ü`o
A{^àoV Agcoco ^m§S>dc ho gaigai CËnmXH$ l_m§_m\©$V Jw§Vdco Jococo
2
^m§S>dc AgVo. Vgo Agoc Va CËnmXZdmT> Am{U ^m§S>dc-g§M` hr EH$mM
à{H«$`oMr XmoZ A§Jo R>aVmV. CËnmXZdmT> hr ^m§S>dc-g§M`mMr nyd©AQ> Va
R>aVoM nU Ë`m~amo~aM Vr ^m§S>dc-g§M`mMm Amdí`H$ n[aUm_XoIrc R>aVo.
`mCcQ> ^m§S>dcr AW©emñÌmÀ`m {dMmaì`yhmV A{^àoV AgVo Vr ^m§S>dc-
g§M`mMr CWi H$ënZm. hr H$ënZm CËnmXH$ l_m§_m\©$V Jw§Vcoë`m
^m§S>dcmnwaVr _`m©{XV Zmhr. AZwËnmXH$ l_m§_m\©$V IM© hmoUmar l_gm_J«r d
Jw§VUmao ^m§S>dc hoXoIrc `m g§H$ënZoZwgma ^m§S>dcg§M`mMmM ^mJ Amho
Am{U hr ^m§S>dcr g§H$ënZm cjmV KoVcr Va ^m§S>dcg§M` Am{U
CËnmXZdmT> `m§À`mVrc g§~§Y ~XcVmo. CËnmXH$ l_m§_m\©$V Agmo qH$dm
AZwËnmXH$ l_m§_m\©$V Agmo, ^m§S>dc-g§M`mgmR>r CËnmXZdmT> hr Amdí`H$
nyd©AQ> amhVoM, nU CËnmXZdmT> hr ^m§S>dc-g§M`mMm Amdí`H$ n[aUm_
amhV Zmhr. Oa ^m§S>dc-g§M` CËnmXH$ l_m§_m\©$V Pmcm VaM ^m§S>dc-
g§M`mMm n[aUm_ CËnmXZdmT>rV hmoVmo.
_mŠg©À`m H$mimV `m AZwËnmXH$ l_m§_m\©$V Jw§VUmao d IM© hmoUmao
^m§S>dcmMo _hÎd AmOÀ`mnojm ~aoM H$_r hmoVo. Ë`m_wio Ë`mÀ`m g_H$mcrZ
^m§S>dcr AW©emókm§Mm ^m§S>dcr ì`dñWog§~§YrMm Ymoem gaigainUo
^m§S>dcg§M` hm hmoVm. Y_m©_Ü`o XodmZo {Xcoë`m "gmjmËH$mar' AmXoemcm Ogo
ñWmZ hmoVo Vgo ^m§S>dcr {dMmam_Ü`o ^m§S>dc-g§M`mcm gaigai ñWmZ
hmoVo. AOyZhr Vo ñWmZ Zmhrgo Pmcoco Zmhr. nU AZwËnmXH$ l_m§À`m Am{U
IMm©À`m dmT>coë`m _hÎdm_wio h„r ^m§S>dc-g§M`mÀ`m nyd©AQ>tZm CXmaUmW©
amï´>r` CËnmXZmVrc dmT>rcm åhUOo CËnmXZdmT>rcm, OmñV _hÎd Amcoco
Amho.
CËnmXZdmT> hr ^m§S>dc-g§M`mMr EH$ Amdí`H$ nyd©AQ> AgVo Iar, nU hr
CËnmXZdmT> H$moUË`mhr CËnmXZjoÌmV H$erhr hmoD$Z MmcV Zmhr. Am{U
{VÀ`m Ñí` ñdê$nmVrc JaOonojmhr Vr OmñV à_mUmV ìhmdr cmJVo.
CXmhaUmW©, Ago Yê$Z Mmcy`m H$s aoe_r H$mnS> ~ZdUmè`m joÌm_Ü`o 10
Q>¸o$ ^m§S>dc-g§M` ìhm`cm nm{hOo Amho. gmh{OH$M l_gm_J«rÀ`m (aoer_,
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 187

`§Ìo BË`mXrÀ`m) CËnmXZmV 10 Q>ŠŠ`m§Zr d l_eº$sÀ`m CncãYVo_Ü`ohr


10 Q>ŠŠ`m§Zr dmT> ìhm`cm nm{hOo ho ñnï> Amho. nU `m Xhm Q>¸o$ dmT>rZoM
\$º$ ^mJV Zmhr. `mMo H$maU øm l_gm_J«rÀ`m CËnmXZmV Xhm Q>ŠŠ`m§Zr
dmT> ìhm`Mr Va Vr ~ZdÊ`mgmR>r cmJUmè`m l_gm_J«rÀ`m CËnmXZmV d
l_eº$sÀ`m CncãYVo_Ü`o {VVH$s dmT> ìhmdr cmJVo. VgoM `m gd©
l_eº$sÀ`m _yë`mBVHo$ JaOoÀ`m dñVyMo CËnmXZ dmT>mdo cmJVo. nwÝhm
Ë`mgmR>r cmJUmè`m l_gm_J«rMo d Ë`mhrgmR>r cmJUmè`m l_gm_J«rMo . . .
BË`mXr BË`mXr! A_wH$ EH$m joÌmV A_wH$ BVH$m ^m§S>dc-g§M` ìhm`Mm Va
nyd©AQ> ~ZUmè`m CËnmXZdmT>rgmR>r {Za{Zamù¶m CËnmXZjoÌm§‘ܶo {Za{Zamir
dmT> hmoUo Amdí¶H$ AgVo! ^m§S>dc-g§M`mgmR>r Amdí`H$ Aem
CËnmXZdmT>rÀ`m ñdê$nmda d ì`márda Ë`m_wio ~§YZo nS>VmV. hr
CËnmXZdmT> `m {d{eï> joÌmVrc ^m§S>dc-g§M`mer {ZJS>rV Aem joÌm§_Ü`o
d gwg§JV VodT>çm ì`márZo ìhmdr cmJVo Am{U Vgo Zgoc Va àË`jmV
Pmcocr CËnmXZdmT> Amnë`m _werV ~goc BVnV d Aem nÕVrÀ`m
^m§S>dc-g§M`mcm OÝ_ XooVo!
3. doVZmdarc hëë`mMo Img _hÎd
^m§S>dc-g§M` gwc^ H$aÊ`mMm EH$ _hÎdmMm _mJ© dma§dma ^m§S>dcemhr_Ü`o
dmnacm OmVmo. AmVmn`ªV AmnU Ë`mMm C„oI Ho$cm ZìhVm H$maU Vmo
l_eº$sMm _mo~Xcm {VÀ¶m _yë`mdê$Z R>aUmè`m qH$_Vrnojm H$_r H$aÊ`mda
Adc§~yZ AgVmo. Am{U BWn`ªV gd© ì`dhma _yë`{Z{_©V qH$_VrcmM
Mmccocm Amho Ago AmnU Yê$Z Mmccmo hmoVmo. ^m§S>dc-g§M`mÀ`m
g§X^m©V, l_eº$sMm _mo~Xcm (doVZ) _yë`{Z{_©V {H$_VrÀ`m Imcr
T>H$cÊ`mÀ`m `m _mJm©cm nwÝhm EH$ doJio _hÎd àmá hmoVo. `mMmhr gai
Xþhoar n[aUm_ AgVmo. n{hcm, daH$S>-_yë` dmT>Ê`mMm n[aUm_ `m~m~V
OmñV _hÎdmMm AgVmo. daH$S>-_yë` dmT>Ê`mÀ`m BVa _mJm©nojm `m _mJm©Mo
ñdV:Mo EH$ Img d¡{eîQ>ç AgVo. {Zìdi daH$S>-_yë`m_Ü`o H$m_Jmam§Mo
doVZ H$m`_ R>odyZ Ë`m§Mo H$m_mMo Vmg dmT>dco Var Ë`m dmT>rd H$m_mgmR>r
dmT>rd l_gm_J«r CncãY H$aUo d dmT>rd ^m§S>dc Jw§VdUo Amdí`H$ AgVo.
^m§S>dc-g§M` gwc^ hmoÊ`mgmR>r AJmoXa H$mhrEH$ ^m§S>dc-g§M` hmoUo ho
Ë`mgmR>r _hÎdmMo AgVo. VrM Jmoï> gmnoj daH$S>-_yë`mgmR>rhr Iar AgVo.
188 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

`mCcQ> H$m_mJmam§À`m doVZmdarc hëë`m_YyZ O_m hmoUmao daH$S>-_yë`


H$mT>Ê`mgmR>r H$moUË`mhr àH$maMr dmT>rd Jw§VdUyH$ Amdí`H$ ZgVo.
doVZmdarc hëë`mÀ`m `m d¡{eîQ>çmMo _hÎdmMo Am{U XÿaJm_r n[aUm_
cjmV KoUo Amdí`H$ Amho.
dada nmhVm, ho d¡{eîQ>ç ZOaoAmS> H$ê$Z, {Zìdi Am{U gmnoj daH$S>-
_yë`mÀ`m àd¥Îmr_YyZ `oUmè`m daH$S>-_yë`mÀ`m dmT>rg_moa hr dmT> ZJÊ`
dmQy> eH$Vo. ho d¡{eîQ>ç _mÝ` Ho$ë`mda _mÌ doVZmdarc h„m ho EH$ _hÎdmMo
^m§S>dc-g§M`mMo _mÜ`_ ~ZVo. Am{U ^m§S>dcemhrÀ`m {dH$mgm~amo~a `mhr
Nw>ß`m Am{U CKS> _mJmªMm {dH$mg hmoV OmVmo. OrdZmdí`H$ dñVy§Mm dmT>Vm
{ZX}em§H$ n¡emÀ`m ê$nmV R>acoë`m doVZmda Nw>nm h„mM H$arV AgVmo. Am{U
Ë`m_wio "dmOdr' McZ\w$JdQ>m hm AmOH$mcÀ`m ^m§S>dcr AW©emómÀ`m
Ñï>rZo "àJVrMm' EH$ A{d^mÁ` ^mJM ~Zcocm AgVmo! AWm©V `m{déÕhr
H$m_Jma cT>VmV Am{U _hmJmB© {ZX}em§H$mcm OmoSy>Z _hmJmB©^Îmm _mÝ` H$ê$Z
KoÊ`mMm à`ËZ H$aVmV. Ë`mVyZhr _mJ© AgVmo. _hmJmB©^Îmm hm e§^a Q>¸o$
^anmB©da H$YrM AmH$macm OmV Zmhr, Am{U Vm~S>Vmo~rZo dmT>Vhr Zmhr.
_yë` {Z{U©V doVZmn`ªV nmoMm`À`m e`©Vr_Ü`o H$m_Jma Zoh_rM e`©VrÀ`m
A§{V_ aofoÀ`m _mJo amhVrc ho nm{hco OmV AgVo. _Yë`m_Ü`o ^m§S>dc-
g§M`mcm _mÌ Q>oHy$ {_iV AgVmo! doVZmMm EImXm ^mJ XoÊ`mMo cm§~Urda
Q>mH$Uo hoXoIrc Ë`mM nÕVrZo _hÎdmMo R>aVo. Am{U Ë`m_wio Aem nÕVrZo
doVZmMm ^mJ cm§~dUo hohr ^m§S>dcXmadJm©cm nÏ`mMoM AgVo. H$m_Jmam§À`m
Ñï>rZo Ë`m§Mr l_eº$s {ZH$m_r hmoB©n`ªVÀ`m H$mimV nwT>À`m {Zd¥ÎmrÀ`m
H$mimVrc ^{dî`mMr gmo` H$aUo _hÎdmMo dmQ>V AgVoM—Ë`m§À`m `m amñV
BÀN>oMm Cn`moJ ñdV:gmR>r H$ê$Z KoUo ho EH$ _hÎdmMo ^m§S>dc-g§M`mMo
gmYZ ~Zco Amho. H$m_Jma ñdV:À`mM doVZmVyZ ñdV:MrM gmo` H$aV
AgVmV. nU _moR>çm CXmanUo hr gmo` ^m§S>dcXma _mÝ` H$ê$Z Ë`m§À`m
doVZmVyZ J«°À`wBQ>r, àm°pìhS>§Q> \§$S>, {d_mháo BË`mXr H$mnyZ KoVmV d
H$mcm§VamZo Vmo ^mJ H$m_Jmam§Zm naV {_iVmo. _Yë`m_Ü`o, gaH$mar
_mÜ`_mVyZ Agmo qH$dm ImOJr _mÜ`_mVyZ Agmo, Ë`mMm Cn`moJ H$mhrhr
dmT>rd Jw§VdUyH$ Ho$ë`m{edm`M ^m§S>dcXmadJm©cm ^m§S>dcg§M`mgmR>r
VmËnwaVo _yë` CncãY H$ê$Z XoÊ`mgmR>r Pmcocm AgVmo. AWm©V Ë`mÀ`mda
ì`mOhr _moR>çm _ZmZo {Xco OmVo. H$m XoD$ Z`o? ^m§S>dcg§M`mÀ`m BVa
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 189

_mJmª_Ü`o H$amdr cmJUmar dmT>rd Jw§VdUyH$ 18-20 Q>¸o$ XamZo H$O} KoD$Z
H$amdr cmJVo, Ë`mEodOr Oa 8-10 Q>¸o$ ì`mOmda H$m_Jma g_mYmZ nmdV
AgVrc Va {VVHo$ _moR>o _Z H$am`cm ZH$mo? WmoS>Š`mV, H$m_Jmam§À`m
doVZmMm ^mJ `m Zm Ë`m àH$mao ^m§S>dc-g§M`mgmR>r ~m§YUo, VmËnwaË`m
daH$S>-_yë`mÀ`m ê$nmV Ë`mMo AW©^m§S>dcmV ê$nm§Va H$aUo, hr EH$
_hÎdmMr àd¥Îmr ~ZVo.
ho gd© Nw>no _mJ© Pmco. nU Ooìhm ^m§S>dc-g§M`mÀ`m JVrcm Iri ~gVo
Am{U ^m§S>dc-g§M`mMo Zoh_rMo _mJ© H$_r hmoD$ cmJVmV Voìhm _mÌ `m
_mJm©Mo _hÎd CKS>nUo g_moa `oVo. Aem Nw>ß`m _mJmªZr ^m§S>dc-g§M`mcm
{Xcocm Q>oHy$ nwaoZmgm hmoVmo. ^m§S>dc-g§M`mÀ`m JmS>rcm Iri ~gUo åhUOoM
^m§S>dcr A[aï>mMr n[apñWVr Am{U Vr {Z_m©U hmoVo Voìhm H$m_Jmam§À`m
doVZmda gai Mm¡\o$a h„m MT>dcm OmVmo. doVZ JmoR>dUwH$snmgyZ Vo
gaigai doVZ H$nmVrn`ªV gd© _mJ© Adc§~co OmD$ cmJVmV. A[aï>mVyZ
^m§S>dcemhr ~mhoa nS>Vo Vr H$m_Jmam§Zm nm`mImcr XS>nyZM.
4. ^m§S>dc-
c-g§M`mMo C\
C\$amQ>o _mJ©
`m "AndmXmË_H$' n[apñWVr_Ü`o (hm {H$VnV AndmX Amho Vo AmnU nwT>rc
àH$aUm_Ü`o nmhUma AhmoM) Oo CKS> hmoVo Vo _mÌ ^m§S>dc-g§M`mÀ`m
_yc^yV à{H«$`o_Ü`oM A§V^y©V AgVo. H$maU H$m_JmadJm©À`m Ñï>rZo
^m§S>dcg§M`mMm AW© doJim AgVmo. AmnU _mJo nm{hco Amho H$s Ho$di
nwZéËnmXZ åhUOo H$m_Jmam§À`m H$m_JmanUmMo Am{U Ë`m§À`m ~m§{YcnUmMohr
{VVHo$M An[ahm`© nwZéËnmXZ. ^m§S>dc-g§M`m_Ü`ohr ho nwZéËnmXZ A§V^y©V
AgVoM, nU Ë`mhr nwT>Mo H$mhr AgVo. Ho$di nwZéËnmXZm_Ü`o
H$m_Jmam§H$Sy>Z H$ê$Z KoVcoë`m daH$S>-l_m§À`m ê$nmVco daH$S>-_yë`
^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmV nS>Vo d Cn^moJm_Ü`o IM© hmoD$Z g§nVo. `mCcQ>
^m§S>dc-g§M` hmoVmZm ho daH$S>-l_XoIrc AmVm ^m§S>dcmMo ê$n KoD$Z
Ë`m§À`mg_moa C^o R>mH$VmV Am{U Ë`m§À`mH$Sy>Z nwÝhm daH$S>-l_m§À`m
{nidUwH$sMm A{YH$ma H$_mdVmV. daH$S>-_yë` ho Ho$di emofUmMo \$i
amhV Zmhr Va AmVm dmT>Ë`m emofUmMo gmYZ ~ZVo.
gmܶm nwZéËnmXZm_Ü`o H$m_Jma Ë`m§Zr KmVcoë`m daH$S>-l_mnmgyZM \$º$
VmoS>co OmV AgVmV, Ë`m l_m§Mm Am{U Ë`mVyZ {Z_m©U Pmcoë`m CËnmXZmMm
190 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Vo Cn^moJ KoD$ eH$V ZmhrV. ^m§S>dc-g§M`m~amo~a Vo Ë`m daH$S>-l_mnmgyZ


VmoS>co Va OmVmVM, nU AmVm VoM daH$S>-l_ ^m§S>dcXmamÀ`m _m\©$V
^m§S>dc åhUyZ Ë`m§À`mda gÎmm JmOdUmar EH$ emofH$ eº$s åhUyZ naVVmV.
Ë`m§MrM gO©H$Vm, Ë`m§MoM l_, Ë`m§MrM eº$s hr ^m§S>dcemhr_Ü`o
Ë`m§À`mnmgyZ AcJ Ho$cr OmD$Z Ë`m§À`mda emofH$ gÎmm JmOdUmar eº$s
~ZÊ`mMm H«$_ ^m§S>dc-g§M`mZo nyU© hmoVmo. ^m§S>dc-g§M`m_wio {OVŠ`m
à_mUmV H$m_Jmam§Mr CËnmXZ eº$s Am{U gO©H$Vm dmT>Vo {VVŠ`m à_mUmV
Ë`m§À`mda emofH$ gÎmm JmOdUmar eº$s dmT>Vo, ~cX§S> hmoVo. H$m_Jmam§À`m
Ñï>rZo, hm {dn[aV n[aUm_ hmM _wir ^m§S>dcemhr ^m§S>dcg§M`mMo {dXmaH$
__© AgVmo. ^m§S>dc-g§M`mÀ`m `m nyd©AQ>r d hm _m¡{cH$ AW© cjmV
R>odyZ Amnë`mcm ^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ Vn{ecm_Ü`o Vnmgm`Mo AmhoV.

1
EH$ ImOJr ì`º$s `m ZmË`mZo AgUmao ^m§S>dcXmamMo ñWmZ d O~m~Xmè`m Am{U
^m§S>dcmMm à{V{ZYr åhUyZ Ë`mMo ñWmZ d O~m~Xmè`m `m§Mr \$maH$V
H$m`XoeraarË`m eŠ` Pmcr d ^m§S>dcmMm à{V{ZYr åhUyZ Ë`mÀ`m ñWmZmMr Pi
Ë`mcm ImOJr ì`º$s `m ZmË`mZo nmoMUma Zmhr Ago H$m`Xoera g§ajU {_imco Va
ho AmUIr gmono OmVo. _`m©{XV O~m~XmarMr ({c{_Q>oS> cm`{~{cQ>r) H$m`Xoera
gmo` Zo_Ho$ hoM H$aVo. nwaoem _moR>çm ^m§S>dcXmam§gmR>r!
2
CËnmXH$ A[{U AZwËnmXH$ l_m§À`m dmXJ«ñV àýmÀ¶m VnercmV AmnU BWo
{eaUma Zmhr. H$maU Ë`mMm {dMma AmnU nwT>o H$aUma AmhmoV. (nhm àH$aU 19
d 19.1) ^m§S>dcr CËnmXZ à{H«$`oV H«$`dñVy§Mr {Z{_©Vr hmoV AgVmZm {VÀ`m
^m¡{VH$ Cn`moJ-_yë`mÀ`m {Z{_©Vr_Ü`o H$mhr ñWmZ Zgcoco gd© l_ ho AZwËnmXH$
IMm©_Ü`o _moS>VmV. gÜ`m \$º$ EH$ ^mdÊ`mOmoJo CXmhaU KoD$. CXmhaUmW© nmocmX
V`ma H$aUmè`m H$maImÝ`mV H$m_Jmam§Zr PmoV^Å>rda H$aVmZm KmVcoco l_ ho
CËnmXH$ l_m§_Ü`o _moS>VmV. nU `m H$maImÝ`m^modVr Hw§$nU KmcUo, gwajm XcmZo
Xa nmircm H$m_Jmam§Mo {Igo VnmgÊ`m_mJo IM© Ho$coco l_ BË`mXr AZwËnmXH$
l_m§_Ü`o _moS>VmV H$maU Ë`m§Mm nmocmXmÀ`m Cn`moJ-_yë`mÀ`m {Z{_©Vrer
H$mS>rMmhr g§~§Y ZgVmo.
14. CËnmXZeº$sMo ^m§S>dcr ê$n :
^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU

^m§S>dc-g§M`mMm H$m_Jmam§À`m OrdZmda H$m` n[aUm_ hmoVmo ho R>adÊ`mV


^m§S>dcmMr H$m`_ ^m§S>dc d ~XcVo ^m§S>dc hr {d^mJUr gdmªV _hÎdmMr
AgVo. Vwåhmcm AmR>dV AgocM H$s H$m_JmadJm©À`m emofUmMo ñdê$n CKS>
H$aVmZm hr {d^mJUr _mŠg©À`m {ddoMZmMm gdmªV _hÎdmMm AmYma hmoVr.
VrM {d^mJUr ^m§S>dc-g§M`mMr Aì`mhV à{H«$`m VnmgVmZm _hÎdmMr
R>aVo. ^m§S>dc-g§M`m_wio AmVm Oo Zdo ^m§S>dc IM© hmoUma Ë`mn¡H$s
~XcË`m ^m§S>dcmÀ`m ê$nmV IM© hmoB©c VodT>m ^mJ H$m_Jmam§À`m hmVmV
l_eº$sMo _yë` åhUyZ nS>Uma AgVmo. VodT>çm l_eº$sBVH$m H$m_Jmam§Mm
amoOJma dmT>Uma AgVmo. ^m§S>dc-g§M`mMm H$m_Jmam§À`m OrdZmda H$m`
n[aUm_ hmoVmo ho R>adʶm‘ܶo ^m§S>dbmÀ¶m ¶m {d^mJUrMr ^y{‘H$m gdmªV
‘hÎdmMr AgVo.
1. ^m§S>dcmMr Vm§{ÌH$ OwiUr d Am§{JH$ à_mU
hr {d^mJUr _mŠg© EH$m _hÎdmÀ`m g§H$ënZoÛmam _m§S>Vmo. IM© Pmcoë`m
EHy$U ^m§S>dcmn¡H$s H$m`_ ^m§S>dcmÀ`m _yë`mMo, ~XcË`m ^m§S>dcmÀ`m
_yë`mer AgUmao à_mU `mcm _mŠg© ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU (Am°aJ°{ZH$
H$m°ånmo{PeZ Am°\$ H°${nQ>c) ho Zmd XoVmo. nU hr g§H$ënZm åhUOo
H$moUË`mhr àH$maÀ`m l_gm_J«rÀ`m IMm©Mo H$moUË`mhr àH$maÀ`m
192 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

l_eº$sÀ`m IMm©er Agcoco à_mU Zmhr. Vo l_à{H«$`o_Ü`o A§V^y©V


AgUmè`m l_gm_J«r d l_eº$s `m§À`m g§~§Ym§MoM _yë`mÀ`m ê$nmV ì`º$
hmoUmao à_mU Amho. BWohr _mŠg©Mm Ama§^q~Xÿ l_à{H«$`m hm AgVmo.
{ZpíMVnUo KS>V AgVo Vr _yV© ñdê$nmVrc l_à{H«$`m. CXmhaUmW©
cmoI§S>mÀ`m CËnmXZmgmR>r àM{cV V§ÌmÀ`m AmYmamda EH$ l_à{H«$`m C^r
amhVo. A_wH$ BVHo$ cmoI§S>mMo I{ZO, A_wH$ BVH$s D$Om©, A_wH$ BVŠ`m
j_VoMr PmoV^Å>r, A_wH$ BVŠ`m j_VoMr cmoI§S>mÀ`m agmnmgyZ gù`m
~ZdUmar amoqcJ {_c Am{U A_wH$ BVŠ`m Vmgm§Mr l_eº$s, `m
{Za{Zamù`m KQ>H$m§_Ü`o EH$ {Z`V _yV© g§~§Y V`ma hmoVmo. `m {d{dY
àH$maÀ`m {ZpíMV KQ>H$m§Mr EH$ {Z`V OwiUr `mV A§V^yV© AgVo. `m _yV©
OwiUrcm _mŠg© Zmd XoVmo—^m§S>dcmMr Vm§{ÌH$ OwiUr (Q>opŠZH$c
H$m°ånmo{PeZ Am°\$ H°${nQ>c).
^m§S>dcemhrV hrM _yV© l‘à{H«$¶m daH$S>-‘yë¶mÀ¶m {Z{‘©VrMo ê$n KoV
AgVo. ¶m n«{H«$`oÀ`m g§X^m©V `m KQ>H$m§Mr _yV© d¡{eîQ>ço _hÎdmMr ZgVmV,
Va ‘yë¶ {Z{‘©Vrer g§~§{YV d¡{eîQ>ço _hÎdmMr AgVmV; åhUyZM H$m`_
^m§S>dc d ~XcVo ^m§S>dc hr {d^mJUr _hÎdmMr AgVo. l_gm_J«rMo BVa
KQ>H$ d l_eº$sMm dmna `m§À`mVrc nañna-à_mU Vm§{ÌH$ OwiUrdê$Z
R>aV AgVo. _yë`mÀ`m ^mfoV, l‘eº$sIoarO IMu nS>coë`m ~mH$sÀ`m gd©
KQ>H$m§À`m _yë`mMr ~oarO åhUOo H$m`_ ^m§S>dc Xe©dVo. `m gd© {ZpîH«$`
Agcoë`m KQ>H$m§nojm doJim Agm H$Ë`m©H$a{dË`m l_eº$sMm IM© AgVmo;
dmnaë`m OmUmè`m l_eº$sMo _yë` ~XcVo ^m§S>dc Xe©dVo. Vm§{ÌH$ OwiUrMo
_yë`mÀ`m ê$nmV ì`º$ hmoUmao ê$n åhUOo H$m`_ ^m§S>dcmMo ~XcË`m
^m§S>dcmer AgUmao à_mU. Ë`mcm _mŠg© ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU åhUVmo.
CXmhaUmW©, Ago g_Oy H$s 1 {H$cmo cmoI§S>r {Iio ~ZdÊ`mgmR>r 1.1 {H$cmo
cmoI§S>, 1 cmI {H$cmo {Iio ~ZdÊ`mMr EHy$U j_Vm Agcoë`m EImÚm
`§ÌmMr cjm§e j_Vm, Am{U 2 Vmgm§Mr l_eº$s cmJVo. Va 1.1 {H$cmo
cmoI§S>, 1 cmI {H$cmo {Iio ~ZdÊ`mMr j_Vm Agcoco `§Ì d Ë`mMr 1
cjm§e j_Vm Am{U 2 Vmgm§Mr l_eº$s hr _yV© ñdê$nmVrc Vm§{ÌH$ OwiUr
hmoVo. _yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`oÀ`m g§X^m©V hr à{H«$`m ì`º$ hmoVo Vr EH$m ~mOycm
Á`mMo _yë` l_m§_m\©$V OVZ Ho$co OmVo Aem H$m`_ ^m§S>dcmÀ`m AmH$S>çmV
d Xþgè`m ~mOyZo dmT>rd, ~Xccoë`m _yë`mcm O~m~Xma Agcoë`m ~XcË`m
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 193

^m§S>dcmÀ`m AmH$S>çmV. Oa cmoI§S>mMo _yë` {H$cmo_mJo 10 l_Vmg, `§ÌmMo 1


cmI l_Vmg Agoc d l_eº$sMo _yë` Oa l_Vmgm_mJo AYm© l_Vmg Agoc
Va darc Vm§{ÌH$ OwiUr hr (1.1  10)+(1 cmI/1 cmI)=12 l_Vmg
H$m`_ ^m§S>dc d 2  0.5 =1 l_Vmg ~XcVo ^m§S>dc Aer 12:1 `m
Am§{JH$ à_mUmV ì`º$ hmoB©c.
2. Am§{JH$ à_mU d H$m_Jmam§Mo doVZ
Am§{JH$ à_mU H$m`_ amhUo H$m_Jmam§Zm AZwHy$c
^m§S>dcg§M`mÀ`m \o$è`m_Ü`o Á`m daH$S>-_yë`mMo ^m§S>dcmV ê$nm§Va hmoVo
Ë`mn¡H$s {H$Vr ^mJ hm H$m_Jmam§À`m hmVmV doVZmÀ`m ê$nmZo nS>Vmo, Ë`mVyZ
{H$Vr amoOJma dmT>Vmo, d Ë`m_wio CËnmXZmVë`m H«$`dñVy {H$Vr à_mUmV
H$m_JmadJm©cm CncãY hmoVmV ¶m gdmªMm ^m§S>dcmÀ`m Am§{JH$ à_mUmer
OdiMm g§~§Y AgVmo. Ë`m~m~V EH$ Jmoï> AJXr ghO d ñnï>nUo {Xgy
eH$Vo. H$m_JmadJm©À`m Ñï>rZo Am§{JH$ à_mU H$m`_ amhUo ho Am§{JH$ à_mU
dmT>Ê`mnojm \$m`ÚmMo AgVo. `mMo H$maU H$s {VVŠ`mM daH$S>-_yë`mMo
Zì`m ^m§S>dcmV ê$nm§Va hmoVmZm, H$m_JmadJm©À`m hmVmV nS>Umè`m _yë`mV
Am{U l_eº$scm AgUmè`m _mJUr_Ü`o ˶m‘wio VwcZoZo OmñV dmT> hmoVo.
CXmhaUmW© Am§{JH$ à_mU ho Oa 3:1 Agoc Va 100 l_Vmg daH$S> _yë`mMo
ê$nm§Va Zì`m ^m§S>dcmV hmoD$Z Vo IMu nS>VmZm 75 l_Vmg H$m`_ ^m§S>dc d
25 l_Vmg _yë` `oVo. daH$S>-_yë`mMm Xa 100 Q>¸o$ Agoc Va Ë`m§À`m
l_eº$scm AgUmar _mJUr 50 l_Vmg EdT>çm l_eº$sZo dmT>Vo. `mCcQ>
Oa AmVm Am§{JH$ à_mU dmTy>Z 4:1 Pmco Va Zì`m IMu nS>coë`m 100
l_Vmg ^m§S>dcmMr {d^mJUr 80 l_Vmg H$m`_ ^m§S>dc, 20 l_Vmg
~XcVo ^m§S>dc Aer hmoVo. H$m_JmamÀ`m hmVmV `oUmao _yë` nyduÀ`m VwcZoV 5
l_Vmgm§Zr H$_r hmoVo, Ë`m§À`m l_eº$sMr _mJUr 10 l_Vmgm§Zr H$_r hmoVo.
WmoS>Š`mV Am§{JH$ à_mU H$m`_ amhÿZ ^m§S>dc-g§M` hmoV Agoc Va Vo
H$m_Jmam§Zm VwcZoZo OmñV AZwHy$c AgVo. Am{U åhUyZ AmnU Am§{JH$
à_mUm~ÔcMr Vnercdma MMm© XmoZ Q>ßß`mV H$aUma AhmoV. àW_
H$m_Jmam§Zm ñnï>nUo AZwHy$c n[apñWVr_Ü`o Hw$R>n`ªV _Oc JmR>Vm `oVo Ë`mMr
MMm© H$ê$. hr _Oc ñnï> Ho$ë`mZ§Va, ^m§S>dcemhr_Ü`o hr AZwHy$c
n[apñWVr AndmXmË_H$ AgVo H$s gd©gm_mÝ`nUo AmT>iVo `mMr MMm© H$ê$Z
194 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_JM nwT>À`m àH$aUm_Ü`o ^m§S>dc-g§M`mÀ`m gd©gm_mÝ` n[apñWVr_Ü`o


H$m_Jmam§da H$m` n[aUm_ hmoVmV Ë`mÀ`mH$S>o diy.
AZwHy$c n[apñWVrMr gwdU©g§Yr?
Am§{JH$ à_mU H$m`_ amhÿZ ^m§S>dc-g§M`mMo \o$ao nS>V am{hco Va Á`m doJmZo
^m§S>dcmV dmT> hmoV OmVo Ë`mM doJmZo ~XcVo ^m§S>dchr dmT>V OmVo.
EH$sH$S>o H$m_JmadJm©À`m nXar nS>Umao EH§$Xa _yë` ^m§S>dcmVë`m dmT>rÀ`m
à_mUmV dmT>V OmVo, d XþgarH$S>o ^m§S>dcmV Á`m doJmZo dmT> hmoVo Ë`mM
doJmZo H$m_Jmam§À`m l_eº$scm Agcocr _mJUrXoIrc dmT>V OmVo. Am{U
_mJUr-nwadR>çmÀ`m Mîå`mVyZ nm{hco Va Aem n[apñWVr_Ü`o H$m_Jmam§g_moa
EH$ _hÎdmMr g§Yr MmcyZ `oVo. l_eº$sMm nwadR>m hm H$mhr BVa dñVy§à_mUo
CËnmXZdmT> H$ê$Z dmT>dVm `oÊ`mgmaIm cd{MH$ Agë`mMo {XgV Zmhr.
Am{U Ë`m_wio `m Mm¡H$Q>rVyZ nmhVm l_eº$sÀ`m _mJUr_Ü`o Á`m doJmZo dmT>
hmoV Mmccocr AgVo {VVH$m l_eº$sMm nwadR>m cd{MH$ Zgë`mZo
H$mcm§VamZo Vmo H$_r nSy> cmJVmo. (l_eº$sÀ`m nwadR>çmÀ`m
cd{MH$nUm~ÔcMr hr Mm¡H$Q> gÜ`m _mÝ` H$ê$ZM AmnU nwT>o OmD$`m.)
Vgo Agoc Va H$moUmcm Ago dmQ>oc H$s "`m dmT>Ë`m _mJUrMm Cn`moJ H$ê$Z
Amnco doVZ dmT>dyZ KoD$Z Amnë`m BÀN>oà_mUo OrdZ OJÊ`mMr gwdU©g§Yr
H$m_Jmam§Zm àmá hmoD$ eH$Vo. H$~yc, H$s ^m§S>dcXma-H$m_Jma ho ZmVo Zmhrgo
hmoV Zmhr. nU nm{hOo Ë`m à_mUmV gm_m{OH$ l_m§Mm dmQ>m Amnë`mH$S>o
KoÊ`mMr, {ZXmZ dmT>dV OmÊ`mMr gwdU©g§Yr Va àmá hmoVoM H$s Zmhr?'
AmVm, ho IaoM AgVo H$s Am§{JH$ à_mU H$m`_ Agoc Va l_eº$sMo _yë`
qH$dm Iè`m doVZmMr nmVir KgadÊ`mÀ`m ^m§S>dcXmam§À`m à`ËZm§Zm
^m§S>dcg§M`mÀ`m Aem n[apñWVr_Ü`o H$m_JmadJ© OmñV I§~ranUo Vm|S> XoD$
eH$Vmo. OrdZ_mZmÀ`m Á`m nmVirda Ë`mZo l_eº$sMo _yë` _mÝ` H$ê$Z
KoVcoco AgVo Ë`m nmVirMo ajU Vmo OmñV Mm§Jco H$ê$ eH$Vmo. nU `mCcQ>
AmH«$_H$ MT>mB© H$ê$Z hr nmVir C§MmdyZ KoÊ`m_Ü`o, doVZ Ë`mZwgma dmT>dyZ
KoÊ`m_Ü`o d Ë`mÛmao gm_m{OH$ l_m§Mm OmñV dmQ>m Amnë`mH$S>o KoÊ`m_Ü`o
\$º$ `m _mJUrnwadR>çmÀ`m Ñí` g§~§Ym{edm` H$mhr _`m©Xm AgV ZmhrV
1
H$m? Am{U BWoM Iar Jmo_ Amho. `m BVa Jmoï>r cjmV KoVë`m H$s `m
"gwdU©' g§YrMo {nVi CKS>o nS>Vo.
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 195

doVZ JaOoà_mUo H$mVaUmar H$mÌr


dmT>coë`m _mJUrÀ`m AmYmamda OgOgo OmñV OmñV H$m_Jma Amnë`m
l_eº$sÀ`m nyduÀ`m _yë`mdê$Z R>acoë`m doVZmnojm OmñV doVZ {_idyZ
KoD$ cmJVmV VgVem `m dmT>rcm AmngyH$M Amim KmcUmè`m à{H«$`m
^m§S>dc-g§M`mÀ`m _mÜ`_mVyZ gwê$ hmoVmV. {OVHo$ OmñV H$m_Jma Aem
àH$maMr AmH«$_H$ doVZdmT> {_idyZ KoVmV {VVŠ`m à_mUmV ^m§S>dc-
g§M`mÀ`m Ë`m \o$è`mVyZ EH$m ~mOycm ^m§S>dcXmam§À`m hmVmV gmR>Umao
daH$S>-_yë` H$_r hmoVo. Xwgè`m ~mOycm, {VVŠ`mM qH$dm Ë`mnojm OmñV
^m§S>dcmVyZ H$_r daH$S>-_yë` {_imë`m_wio Zâ`mMm Xahr Kgê$ cmJVmo.
AmO {_iUmao daH$S>-_yë` nwT>À`m ^m§S>dc-g§M`mMr nyd©AQ> AgVo.
^m§S>dc-g§M`mMm doJ hm Ë`mÀ`m `m nyd©AQ>rda n[aUm_ Pmë`m_wio _§Xmdy
cmJVmo. Am{U Ë`m~amo~aM {VVŠ`mM doJmZo l_eº$sÀ`m _mJUrVrc dmT>rMm
doJhr Kgê$ cmJVmo. l_eº$sÀ`m _mJUrVrc dmT>rMm doJ hmM H$m_Jmam§Zr
AmH«$_H$ doVZdmT> qOHy$Z KoÊ`mMm AmYma AgVmo. Ë`m_wio Ë`m n[apñWVrMm
\$m`Xm {OVHo$ OmñVr H$m_Jma {OVH$m OmñVr KoVmV {VVŠ`m à_mUmV hm
AmYmaM Iƒr hmoVmo! l_eº$sMr _mJUr Kgê$ cmJVo, Am{U H$m_Jmam§Mr
hr doVZdmT> VmËnwaVrM R>aVo. ^m§S>dcg§M`mÀ`m Am§{JH$ à_mUmer d
nyduÀ`m doJmer gwg§JV Aem _yë`mnmer doVZ nwÝhm AmUyZ R>odco OmVo.
`mdê$Z EH$ _w»` YS>m hm H$s H$m_Jmam§À`m l_eº$sMo _yë` (d Ë`mZo
{Z{U©V doVZ) ho l_eº$sÀ`m _mJUr-nwadR>çmMm _oi nmhÿZ R>aV Zmhr Va
l_eº$sMo _yë` Am{U ^m§S>dc-g§M` `m XþH$crÀ`m A§Vgª~§Ymdê$Z R>aVo.
^m§S>dcg§M` Am{U ^m§S>dc-g§M`mMm doJ `mdê$Z l_eº$sMo _yë` Am{U
{VÀ`m _mJUr nwadR>çmMm _oi R>aVmo, CcQ> Zìho. ^m§S>dcmMo {hVg§~§Y
2
Am{U JaOm g_mOmMo ^{dVì` R>adV AgVmV ho `mVco __© Amho.
H$m_Jmam§À`m l_eº$sda ^m§S>dcr {hVg§~§Y H$go Hw$aKmoS>r H$aVmV ho XoIrc
_moR>o CX²~moYH$ Amho. H$m_Jmam§À`m l_eº$sÀ`m _yë`mMo {Z`_Z
^m§S>dcg§M`mÀ`m nyduÀ`m H$mÌrVyZ hmoVo. ^m§S>dc-g§M`mMm doJ {Z{U©V hmoV
AgVmo Vmo VËnydu ^m§S>dcXmamÀ`m hmVmV gmR>Umè`m daH$S>-_yë`mdê$Z.
hrM Vr H$mÌr AgVo. `m H$mÌrMo EH$ nmVo Ago AgVo H$s H$m_Jmam§Zm
Ë`m§À`m l_eº$sMr _mJUr dmT>m`cm nm{hOo Agoc, Va Ë`mnydu Ë`m§Zr
^m§S>dcXmam§gmR>r OmñV \w$H$Q> H$m_ Ho$coco Agmdo cmJVo. qH$dm l_eº$sMo
196 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_yë` ho {VÀ`m dmnamVyZ `oUmè`m l_m§À`m _mZmZo H$_r Agmdo cmJVo.


WmoS>Š`mV, l_eº$sMo _yë` {OVHo$ H$_r {VVH$m ^m§S>dc-g§M`mMm doJ
OmñV. Á`m nmVirnmgyZ nwT>o AmH«$_H$ doVZdmT> _mJm`Mr Vr nmVirM H$_r
Agmdr cmJVo! `m H$mÌrMo Xþgao nmVo `mÀ`m ~amo~a CcQ>o AgVo. AmO
H$m_Jma {OVŠ`m à_mUmV Amnë`m l_mMm OmñV dmQ>m doVZm_m\©$V ñdV:H$S>o
R>odVmV {VVŠ`m à_mUmV CÚmÀ`m ^m§S>dc-g§M`mgmR>r ^m§S>dcXmam§À`m
hmVmV {dZm_mo~Xcm nS>Umao daH$S>-_yë` H$_r hmoVo, ^m§S>dc-g§M`mMm doJ
_§XmdVmo d H$m_Jmam§Zm AZwHy$c n[apñWVr Zï> hmoVo. Aem àH$mao H$mÌrÀ`m
XmoZ nmË`m§Zr H$m_Jmam§À`m l_eº$sMo _yë` Zo_Ho$ ^m§S>dcXmadJm©À`m
^m§S>dc-g§M`mÀ`m JaOo~ahþHy$_ H$mVaco OmVo! Am{U `mMo _hÎdmMo H$maU
åhUOo _mJrc àH$aUmV AmnU _m§S>cocm ^m§S>dc-g§M`mMm AW©. ^m§S>dc-
g§M` åhUOo eodQ>r H$m_Jmam§ZrM _mJrc \o$è`mV Ho$coë`m \w$H$Q> daH$S>
l_mMm d nwT>rc \o$è`mV Ë`m§Zr KmVcoë`m dmT>rd l_m§Mm g§~§Y AgVmo. hm
^m§S>dcr g§~§Y hmM `m H$mÌrMm AmYma AgVmo.
AZwHy$c n[apñWVr : gd©gmYmaU {Z`_ H$s AndmX?
WmoS>Š`mV, H$m_Jmam§Zm AZwHy$c n[apñWVrVXoIrc Á`m l_eº$sÀ`m
_yë`mÀ`m AmYmamda ^m§S>dc-g§M` gwê$ AgVmo Ë`mÀ`m _`m©XoncrH$S>o
H$m_Jmam§À`m l_eº$sMo _yë` \$mago OmD$ eH$V Zmhr. nU AmVm _w»` àíZ
C^m amhVmo, Am§{JH$ à_mU H$m`_ amhÿZ ^m§S>dc-g§M` hmoÊ`mMr AZwHy$c
n[apñWVr hr ^m§S>dcemhr_Yrc gd©gm_mÝ` n[apñWVr Amho H$m? Am{U
`mcm _mŠg©Mo R>m_ CÎma Amho—Zmhr, hr n[apñWVr gd©gm_mÝ` ^m§S>dcr
n[apñWVr ZgyZ AndmXmË_H$ AgVo.
_mŠg©À`m åhUÊ`mà_mUo ^m§S>dcemhr_Ü`o ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU
dmT>Ê`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr AgVo. _mŠg©À`m nwT>rc {ZîH$fmªMm hm
_hÎdmMm nm`m Amho. Am{U gmh{OH$M ^m§S>dcr {dMmad§Vm§Zm `m nm`mgH$Q>
Ë`mnwT>rc {ZîH$f© A{O~mV _mÝ` ZgVmV. Am{U Ë`m_wio Am§{JH$ à_mU
dmT>Ê`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr ^m§S>dcemhr_Ü`o Amho H$s Zmhr hm EH$
_hÎdmMm _wÔm ~ZVmo. Ë`m_wio AmnU `m àH$aUmMm Cacocm ^mJ _w»`V:
_mŠg© Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥ÎmrÀ`m {ZîH$fm©n`ªV H$m d
H$gm nmoMVmo d Ë`mdarc ^m§S>dcr Amjonm§_Ü`o H$mhr VÏ` Amho H$m` `mda
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 197

IM© H$aUma AhmoV. hm nm`m n¸$m Pmcm H$s _JM nwT>rc àH$aUm§_Ü`o
AmnU Ë`mda AmYmacoë`m {ZîH$fmªH$S>o diy.
3. A§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr àd¥Îmr
_yi àd¥Îmrgd©
—gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>
Am§{JH$ à_mU ho ^m§S>dcmÀ`m Vm§{ÌH$ OwiUrda Adc§~yZ AgVo.
^m§S>dcmMr Vm§{ÌH$ OwiUr BVa l_gm_J«r d l_eº$s `m§_Yrc _yV© g§~§Y
{ZpíMV H$aVo d hm _yV© g§~§Y A_yV© l_m§À`m, H«$`dñVy§À`m _yë`mÀ`m
_mÜ`_mVyZ H$m`_ ^m§S>dc d ~XcVo ^m§S>dc `m XmoZ _yë`m§À`m aH$_m
{ZpíMV H$aVmo. `m XmoZ aH$_m§Mm ^mJmH$ma åhUOoM Am§{JH$ à_mU åhUyZ
ì`º$ hmoUmar ^m§S>dcmMr Vm§{ÌH$ OwiUr. `m Vm§{ÌH$ OwiUrer gdm©V
OdiMr {ZJ{S>V Jmoï> åhUOo l_m§Mr CËnmXH$Vm. Am{U ^m§S>dcemhr_Yrc
gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m àd¥Îmr_YyZ hr CËnmXH$Vm dmT>V OmUo hr EH$
gd©gmYmaU {Xem AgVo. hr gd©gmYmaU {Xem ^m§S>dcr {dMmad§Vm§Zmhr _mÝ`
H$aUo H$R>rU OmD$ Z`o! H$maU Ë`m§À`m {à` ^m§S>dcemhrMo Vo Img d¡{eîQ>ç
AgVo. AZ² Ë`m_wio l_m§À`m CËnmXH$Vo_Ü`o hmoUmè`m gd©gmYmaU dmT>r_wio
Am§{JH$ à_mU H$go ~XcVo ho AmnU Vnmgco Va Am§{JH$ à_mUmMr
gd©gmYmaU n«d¥Îmr H$m` Amho Ë`mn`ªV AmnU nmoMy eHy$.
CËnmXH$VmdmT>rVyZ dmT>Umao Am§{JH$ à_mU
dmT>Ë`m gd©gmYmaU CËnmXH$VoMm EH$ {ZpíMV {XeoZo Am§{JH$ à_mUmda
n[aUm_ hmoV AgVmo. CËnmXH$Vm dmT>cr H$s VodT>çmM l_eº$sÀ`m dmnamVyZ
H$m_Jma {H$VrVar OmñV H«$`dñVy {Z_m©U H$arV AgVmV. _KmÀ`m
{Iù`mÀ`mM CXmhaUmnwaVo nhm`Mo Va _Kmer AmnU 2 Vmgm§À`m l_eº$sÀ`m
dmnamVyZ 1 {H$cmo {Iio V`ma hmoVmV Ago Yaco hmoVo. gd©gmYmaU
CËnmXH$VmdmT> XþßnQ> Yacr Va AmVm 2 Vmgm§À`m l_eº$sÀ`m dmnamVyZ 2
{H$cmo {Iio V`ma hmoVrc. `m 2 {H$cmo {Iù`m§gmR>r AmVm nydunojm XþßnQ>
cmoI§S> cmJVo qH$dm 2.2 {H$cmo cmoI§S> cmJVo. `§ÌmMo _mÌ WmoS>o doJio AgVo.
gwYmacocr `§Ìo hr CËnmXH$VmdmT>rMm AmYma AgVmV. Ë`m_wio H$Xm{MV AmVm
Odi Odi nyduBVHo$M _moR>o, {VVHo$M dOZXma `§Ì AmVm 1 cmI EodOr 2
cmI {H$cmo {Iio ~Zdy eH$Vo Ago hmoD$ eHo$c. Ë`m_wio AmVm Vm§{ÌH$ OwiUr
hr 2.2 {H$bmo cmoI§S>, {Iio ~ZdUmè`m `§ÌmMr EH$ cjm§e j_Vm, d 2
198 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Vmgm§Mr l_eº$s Aer ~Zoc. {VVŠ`mM l_eº$s_mJo AmVm OmñV _moR>çm


à_mUmda l_gm_J«r cmJy cmJVo. Vm§{ÌH$ OwiUr_Yrc l_gm_J«rMo KQ>H$
l_eº$sÀ`m KQ>H$m§À`m VwcZoV dmT>VmV hm CËnmXH$VmdmT>rMm gd©gmYmaU
n[aUm_ R>aVmo.
AWm©V hr Vm§{ÌH$ OwiUr, Am§{JH$ à_mUmV H$er ì`º$ hmoB©c hm àíZ CaVmoM.
H$maU CËnmXH$VmdmT>r_wio `m gdmªMo _yë`XoIrc H$_r hmoV AgVo. Ago
g_Oy`m H$s gdmªMo _yë` AÜ`m©da `oVo. Vgo Agoc Va AmVm cmoI§S>mMo _yë`
{H$cmo_mJo 5 l_Vmg, `§ÌmMo _yë` 1 cmI {Iio j_Vo_mJo 50 hOma l_Vmg,
d l_eº$sMo _yë` 1 Vmg l_eº$s_mJo 1/4 l_Vmg Ago hmoB©c. `mà_mUo 2
Vmg l_eº$sÀ`m dmnamVyZ H$m_Jmam§Zr {Z_m©U Ho$coë`m 2 {H$cmo {Iù`m§_mJMo
Am§{JH$ à_mU AmnU AmVm H$mTy>. Ë`mgmR>r cmJUmè`m 2.2 {H$cmo cmoI§S>mMo
_yë` 2.2  5=11 l_Vmg hmoB©c. IMu nSy>Z {Iù`mV gmR>Umao `§ÌmMo _yë`
ho (2/1 cmI) X 50 hOma = 1 l_Vmg hmoB©c. Aem arVrZo H$m`_
^m§S>dcmMo _yë` 11+1=12 l_Vmg R>aoc. 2 Vmg l_eº$sMo _yë`
Ë`mà_mUo hmoB©c Vo 2  1/4=0.5 l_Vmg BVHo$ ~XcV ^m§S>dc R>aoc.
Am§{JH$ à_mU ho 12:0.5=24:1 hmoB©c. WmoS>Š`mV, Am§{JH$ à_mU XþßnQ>
hmoB©c.
gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>r~amo~a Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr gd©gmYmaU
àd¥Îmr `mdê$Z Amnë`mcm {XgVo. hr àd¥Îmr CËnmXH$Vm dmT>rÀ`m ^m§S>dcr
ñdê$nmÀ`m XmoZ _hÎdmÀ`m gd©gmYmaU n[aUm_m§da AmYmacocr AgVo. EH$
åhUOo, OgOgm ^m§S>dcr ñdê$nmV CËnmXH$VoMm {dH$mg hmoVmo, VgVer Xa
H«$`dñVy_mJo OmUmar Vm§{ÌH$ OwiUrVrc l_gm_J«rn¡H$s H$ÀÀ`m_mcmMr amer
gd©gmYmaUnUo VrM amhVo, nU `§Ìm§À`m j_VoMm dmna Xe©dUmar amer H$_r
hmoVo. Ë`m_wio ^m§S>dcr {dH$mgmÀ`m EH$m Q>ßß`mZ§Va H$m`_ ^m§S>dcmÀ`m
amerMm H$ƒm _mc hm {Z`§ÌH$ ~ZVmo. Ë`mM~amo~a `m Vm§{ÌH$ OwiUr_Yrc
Xa H«$`dñVy_mJo cmJUmè`m l_eº$sMm ^mJ hm CËnmXH$VmdmT>r_wio H$_r
hmoVmo. WmoS>Š`mV, Vm§{ÌH$ OwiUrdarc gd©gmYmaU n[aUm_ hm Xa
H«$`dñVy_mJo H$m`_ amhUmam H$ƒm _mc d H$_r hmoUmar l_eº$s Aem
gd©gmYmaU àd¥Îmr_Ü`o ì`º$ hmoVmo. H$ƒm _mc d l_eº$s `m XmoÝhtMo _yë`
Oar gd©gmYmaU doJmZo H$_r hmoV Agco Var Vm§{ÌH$ OwiUr_wio EH$mMr amer
H$m`_ amhV AgVo Va Xþgè`mMr amer H$_r hmoV AgVo. Ë`m_wio gd©gmYmaU
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 199

CËnmXH$VmdmT>rMm A§{V_ n[aUm_ hm ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mV


hmoVmo.
AWm©V, da åhQ>ë`mà_mUo J{UVmÀ`m AmYmao ho XmIdVm `oVoM. nU `mgmR>r
R>mog Eo{Vhm{gH$ nwamdmXoIrc CncãY Amho. CXmhaUmW©, AmnU Aer
gwédmV H$ê$ eHy$: Am§{JH$ à_mU dmT>ë`mMm H$mhr nwamdm Amnë`mcm
^m§S>dcr {dH$mgm~amo~a CËnmXZmÀ`m {d^mJUr_Ü`o, ñdê$nm_Ü`o gmnSy>
eH$Vmo H$m? Á`m Á`m H«$`dñVy§Mo CËnmXZ hmoVo Ë`mn¡H$s gd© H«$`dñVy H$mhr
Cn^moJmÀ`m dñVy (H§$PåneZ JwS²>g²) ZgVmV. ~è`mM dñVy øm l_gm_J«rV
_moS>Umè`m, CËnmXZmgmR>r dmnaÊ`mH$aVm, åhUOo ^m§S>dcr CËnmXZm_Ü`o
^m§S>dcXmam§gmR>r {Z_m©U hmoUmè`m (H°${nQ>c JyS²>g²) AgVmV. ^m§S>dcr
{dH$mgm~amo~a Cn`moJmÀ`m dñVy Am{U l_gm_J«rV _moS>Umè`m dñVy hr
gm_m{OH$ CËnmXZmMr {d^mJUr H$er ~XcVo ho BWo _hÎdmMo R>aVo.
^m§S>dcr {dH$mgm~amo~a Cn^moJm§À`m dñVy§Mo CËnmXZm_Yrc à_mU H$_r
hmoD$Z l_gm_J«rMo dmT>V OmVmZm Amnë`mcm {XgVo Am{U hm Am§{JH$ à_mU
dmT>Ê`mÀ`m àd¥ÎmrMm R>mog nwamdm Amho. H$maU EH$m MH«$mVrc CËnmXZmVrc
Cn^moJmÀ`m dñVy§n¡H$s WmoS>mM ^mJ hm eodQ>r nwT>À`m MH«$mVrc ~XcË`m
^m§S>dcmMo _yë` R>adV AgVmo d l_gm_J«rMm g§nyU© ^mJ hm nwT>À`m
MH«$mVrc H$m`_ ^m§S>dcmMo _yë` R>adV AgVmo. Ë`m_wio CËnmXZmÀ`m
àdmhm_Yrc l_gm_J«rÀ`m CËnmXZmMo dmT>Vo à_mU ho dmT>Ë`m Am§{JH$
à_mUmMoM Xþgao ê$n AgVo. g¡Õm§{VH$ Am{U Eo{Vhm{gH$ Aem XmoÝhr
nm`m§da, ^m§S>dc-g§M`m~amo~a qH$dm ^m§S>dcr {dH$mgm~amo~a Am§{JH$ à_mU
dmT>Ê`mMr _mŠg©Zo _m§S>cocr gd© gmYmaU àd¥Îmr hr {ZpíMVnUo Iar R>aVmZm
{XgVo.
4. Am§{JH$ à_mUmVrc dmT> amoIUmè`m àd¥Îmr
^m§S>dcr Amjon
_mŠg©À`m darc _m§S>Urcm ^m§S>dcr AW©emókm§H$Sy>Z Amjon KoVco OmVmV.
Ë`m§Mm AW© BVH$mM AgVmo H$s ^m§S>dcr {dH$mgm_Ü`o Am§{JH$ à_mU H$_r
hmoUo eŠ` AgVo. Am{U J§_VrMr Jmoï> Aer H$s _mŠg© ho H$YrM ZmH$maV
Zmhr. {d{eï> n[apñWVr_Ü`o, VmËH$m{cH$V: Am§{JH$ à_mU H$_r hmoD$ eH$Vo
ho _mŠg©cm A_mÝ` Zmhr. _mŠg©Mo åhUUo doJio Amho. Am§{JH$ à_mU H$_r
200 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$aUmar n[apñWVr hr {d{eï> Am{U VmËH$m{cH$ AgVo. gd©gmYmaU àd¥Îmr


ZgVo ho _mŠg©Mo åhUUo Amho.
^m§S>dcemhrÀ`m {dH$mgm~amo~a Am§{JH$ à_mU dmTy>hr eH$Vo Am{U H$_rhr
hmoD$ eH$Vo `m g§{X½Y {ZîH$fm©da g_mYmZ _mZm`Mo Va _mŠg©Mr H$mhrM
JaO Zmhr. _mŠg© {dMmaV Amho H$s `m XmoÝhr eŠ`Vm§n¡H$s gd©gmYmaU àd¥Îmr
H$moR>cr? Am{U Zo_H$m Aem àH$maMm àíZ hmM _wir ^m§S>dcr
{dMmad§Vm§À`m g_Oo~mhoaMm AgVmo. gd©gmYmaU àd¥Îmr~ÔcMm Ë`m§Mm
Ñ{ï>H$moZM _wimV EH$macocm Am{U YmonQ>_mJu AgVmo. A_wH$ EH$
gd©gmYmaU àd¥Îmr Amho Ago åhQ>co H$s Ë`m§À`m Ñï>rZo Á`m An[ahm`©VoZo gy`©
nyd}H$Sy>Z CJdyZ npíM_oH$S>oM _mdiVmo Ë`m An[ahm`©VoZo Vr gd©gmYmaU
àd¥Îmr àË`oH$jUr àË`jmV `mdr cmJVo. A§V{d©amoYr eŠ`Vm àË`jmV `oV
`oV, Ë`mVyZ _mJ© H$mT>Umar d EH§$XarV à^mdr R>aUmar gd©gmYmaU àd¥Îmr
Ë`m§Zm _wimV ^mdV Zmhr. XmoÝhr eŠ`Vm gma»`mM AmhoV EdT>o _mÝ` H$ê$Z
Vo _moH$io hmoD$ eH$VmV.
{d{eï> Am{U gd©gmYmaU àd¥Îmr
àË`jmV EH$ Jw§VmJw§VrMr à{H«$`m KS>V AgVo. {Za{Zamù`m joÌm§V,
{Za{Zamù`m nÕVrZo d doJmZo CËnmXH$Vm dmT>V AgVo, Vm§{ÌH$ OwiUr
~XcV AgVo. {OVŠ`m à_mUmV hr Jw§VmJw§VrMr KS>m_moS> gd©gmYmaU
CËnmXH$VmdmT>rcm OÝ_ XoV AgVo (Am{U Vgo ìhmdoM cmJVo!) {VVŠ`m
à_mUmV Vro Am§{JH$ à_mU dmT>dV AgVo. `mncrH$S>o CaVo Vo
CËnmXH$VmdmT>rMo ho gd©gmYmaU ê$n dOm OmVm CaUmao {d{eï> ê$n, {d{eï>
g§VwcZ. Am{U ho {d{eï> g§VwcZ gd©gmYmaU àd¥Îmr_wio hmoUmar Am§{JH$
à_mUmVrc dmT> H$_r qH$dm OmñV XmoÝhr H$ê$ eH$Vo. CËnmXH$VmdmT>rÀ`m
H$moUË`m {d{eï> g§VwcZm_wio hr gd©gmYmaUnUo hmoUmar dmT> H$_r hmoVo hohr
_mŠg©Zo _m§S>coco Amho Am{U Vo cjmV KoD$Z `m {damoYr àd¥Îmr {d{eï> Am{U
VmËH$m{cH$ ñdê$nmÀ`m AgVmV, Ë`m gd©gmYmaU àd¥Îmr ZmhrV ho ñnï>
XmIdVm `oVo.
CXmhaUmW© _mJo AmnU åhQ>co hmoVo H$s ^m§S>dcr {dH$mgmÀ`m EH$m Q>ßß`mZ§Va
H$ÀÀ`m _mcmMm KQ>H$ hm H$m`_ ^m§S>dcmMm {Z`§ÌH$ KQ>H$ ~ZVmo. nU
Ooìhm ^m§S>dcr {dH$mgmZo EH§$Xa qH$dm EImÚm joÌmV hm Q>ßnm JmR>cocm
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 201

ZgVmo Voìhm Xa H«$`dñVy_mJo IM© hmoUmè`m l_gmYZm§À`m _yë`mcm H$ÀÀ`m


_mcmÀ`m _yë`mBVHo$M _hÎd Agy eH$Vo. Aem n[apñWVr_Ü`o Vm§{ÌH$
OwiUr_Ü`o Xa H«$`dñVy_mJo `§Ìm§Mr dmnacocr j_Vm CËnmXH$VmdmT>r_YyZ
H$_r hmoÊ`mMm n[aUm_ OmñV _hÎdmMm R>ê$ eH$Vmo d Am§{JH$ à_mU H$_r
hmoD$ eH$Vo. Aem àH$maMr n[apñWVr Amnë`mcm hmVH$g~mda AmYmacoë`m
Vm§{ÌH$ OwiUrMo `§Ìm{Y{ð>V OwiUrV ê$nm§Va hmoVmZmÀ`m n{hë`m Q>ßß`mda
gmnS>Vo. nU BWoXoIrc gm_m{OH$ nmVirda Am§{JH$ à_mU H$_r ìhm`Mo Va
ho joÌ EH§$Xa gm_m{OH$ CËnmXZmV nwaogo _hÎdmMo Agmdo cmJVo. Am{U
Ë`mMdoir, H$_r hmoUmè`m ~XcË`m ^m§S>dcmnojmhr OmñV doJmZo l_gmYZm§Mo
_yë` H$_r ìhmdo cmJVo. Ago AgÊ`mMo H$moUVoM gd©gmYmaU H$maU ZgVo,
Vr {d{eï>, AndmXmË_H$ n[apñWVr AgVo. AZ² Ë`m~amo~aM Vr VmËH$m{cH$
XoIrc AgVo. H$maU EH$Xm H$m ~Xc nyU© Pmcm H$s Ë`mMmM n[aUm_ åhUyZ
Xa H«$`dñVy_mJrc l_gmYZm§Mo _yë` ho H$m`_ ^m§S>dcmVrc H$ÀMm _mc
BË`mXr l_{df`m§À`m VwcZoV chmZ ~ZVo, gd©gmYmaU n[apñWVrcm OÝ_
XoVo! Am§{JH$ à_mU H$_r hmoÊ`mMm hm _mJ© EH$Xm dmnacm H$s ~§X hmoVmo!
WmoS>Š`mV Am§{JH$ à_mU H$_r H$aUmar hr àd¥Îmr {d{eï>, VmËH$m{cH$
ñdê$nmMr AgVo.
H$ƒm _mc dJ¡ao l_{df`m§À`m VwcZoV Xa H«$`dñVy_mJrc IM© hmoUmao
l_gmYZm§Mo _yë` _hÎdmMo Agcocm EH$ {d^mJ `§Ìm{Y{ð>V
^m§S>dcemhrVXoIrc AgVmo. {OWo l_{df` åhUOoM IwÔ {ZgJ©M AgVmo,
Aem àH$maMo ImUtgmaIo CÚmoJ `m {d^mJmV _moS>VmV. ImUt_Ü`o "H$ƒm
_mc' åhUOo IwÔ n¥ÏdrM. Am{U H$mT>coë`m Xa Q>Z I{ZOm_Ü`o `m "H$ÀÀ¶m
_mcmMo' _yë` ZJÊ` AgVo. `m {d{eï> {d^mJmV H$m`_ ^m§S>dc ho
àm_w»`mZo l_gmYZm§MoM _yë` Xe©dVo. BWoXoIrc nwaoem doJmZo CËnmXH$Vm
dmT>cr Va Am§{JH$ à_mU H$_r hmoÊ`mMr eŠ`Vm AgVo. nU hr eŠ`Vm
àË`jmV `m`Mr Va AmUIr H$mhr Jmoï>r Amdí`H$ AgVmV. EH$Va
CËnmXH$VmdmT>rVyZ, Xa H«$`dñVy_mJo OmUmao l_eº$sMo _yë`hr Odinmg
CËnmXH$VmdmT>rÀ`m dJm©À`m à_mUmV KgaV AgVo. Voìhm ImUt_Yrc
CËnmXH$VmdmT>r_wio Ë`mnojmhr doJmZo Xa H«$`dñVy_mJrc l_gmYZm§Mo _yë`
H$_r hmoV OmUo Amdí`H$ AgVo. Am{U EH§$Xa gm_m{OH$ nmVirda
ImUt_Yë`m CËnmXH$VmdmT>rMm n[aUm_ hmoD$Z Am§{JH$ à_mU H$_r ìhm`Mo
202 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Va ImUCÚmoJmMr ì`már Am{U {VWo hmoUmar CËnmXH$VmdmT> XmoÝhr àM§S>


Agmdr cmJVmV. AZ² `mcm AWm©VM H$moUVohr gd©gmYmaU H$maU ZgVo!
ImUCÚmoJm§_Yrc dmT>Vr CËnmXH$Vm nwT>o H$m` n[aUm_ H$aVo, Vr {H$VnV
VmËH$m{cH$ AgVo ho nmhVmZm AmnU Am§{JH$ à_mU H$_r H$aUmè`m
AmUIrhr EH$m àd¥ÎmrMm {dMma H$ê$ eH$Vmo. ^m§S>dcr CËnmXZm_Ü`o
CËnmXZmgmR>r H$ƒm _mc BË`mXr l_{df` nwa{dUmao Oo joÌ AgVo Ë`mcm
BWo _hÎd `oVo. l_{df` nwadUmè`m joÌm§_Ü`o Oa gd©gmYmaU
CËnmXH$VmdmT>rnojmhr nwaoem OmñV à_mUmV CËnmXH$Vm dmT>cr Va gm_m{OH$
nmVirdarc Am§{JH$ à_mU H$_r hmoD$ eH$Vo. ImUCÚmoJmMo CXmhaUhr
`mVM _moS>Vo. nU ho Ë`m AmdV©ZmnwaVo Pmco. hr àd¥Îmr H$m`_ nwT>o OmD$Z
Am§{JH$ à_mU H$_r H$aV amhrc H$m? H$s Vr VmËH$m{cH$ R>aoc? `mMo CÎma
_moR>o CX²~moYH$ Amho.
`m AmdV©ZmnwaVo Am§{JH$ à_mU H$_r Pmco hmoVo Vo l_{df` nwadUmè`m
joÌm§_Yrc CËnmXH$Vm hr gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>rnojm nwaoer OmñV hmoVr
åhUyZ. WmoS>Š`mV `m {d{eï> joÌmVrc CËnmXH$VmdmT> Am{U gd©gmYmaU
CËnmXZdmT> `m§À`mVrc V\$mdVr_wio ho eŠ` Pmco hmoVo. hr V’$mdV nwaoer
hmoVr åhUyZ Am§{JH$$ à‘mU H$‘r Pmco. nwT>À`m AmdV©ZmV ¶m V\$mdVrda
H$m` n[aUm_ hmoVmo Vo AmnU nmhÿ`m. _Kmer nm{hcoë`m n[apñWVrMm AW©
Agm hmoVmo H$s l_{df`m§Mo _yë` ho gd©gmYmaU CËnmXZdmT>r_wio {OVHo$
Kgaco AgVo Ë`mnojm OmñV KgaVo. nwT>À`m AmdV©ZmV ho l_{df` BVa
H«$`dñVy ~ZdÊ`mgmR>r dmnaco OmVmV d Ë`m§Mohr _yë` nydunojm OmñV
à_mUmV nwT>À`m AmdV©ZmV KgaVo. `mMm n[aUm_ åhUyZ l_eº$sMo
_yë`XoIrc nydunojm OmñV KgaVo. nwT>À`m AmdV©ZmV Am§{JH$ à_mU H$_r
ìhm`Mo Va CËnmXH$VmdmT>rVcr V\$mdV AmUIr dmT>mdr cmJVo, Am{U Ago
H$moUVo gd©gmYmaU H$maU Amho H$s Á`m_wio ^m§S>dcemhr_Ü`o l_{df`m§À`m
joÌm_Ycr CËnmXH$Vm Am{U gd©gmYmaU CËnmXH$Vm `m§À`mVrc V\$mdV
dmT>V Jocr nm{hOo? H$moUVoM Zmhr. Va WmoS>Š`mV `mMm AW© BVH$mM hmoVmo,
H$s hm _mJ© VmËH$m{cH$M AgVmo. Am§{JH$ à_mU H$_r H$aÊ`mMr `m _mJm©Mr
`epñdVmM eodQ>r Ë`mÀ`m AmS> `oVo!
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 203

V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§Vr Am{U Am§{JH$ à_mU


Am§{JH$ à_mU H$_r H$aUmè`m Á`m àd¥Îmr AmnU da nm{hë`m Ë`m§À`m
_wimer V§Ìd¡km{ZH$ ~Xc Am{U Ë`m§À`m AmYmamda ~Xcocr Vm§{ÌH$ OwiUr
AgVo. V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§VrÀ`m H$mimV ho ~Xc EH$Ì `oD$Z Ë`mMm _moR>m
n[aUm_ g§H«$_UH$mimnwaVm hmoD$ eH$Vmo. g§H«$_UH$mimnwaVoM ho _hÎdmMo
AgVo; H$maU Am§{JH$ à_mU H$_r H$aUmao ZdrZ V§Ì `oVo Am{U gmd©{ÌH$
hmoVo. `m Q>ßß`mn`ªVM Ë`mMm à^md {Q>H$Vmo. EH$Xm ho g§H«$_U nyU© Pmco H$s
nwÝhm gd©gmYmaU àd¥Îmr S>moHo$ da H$mT>Vo d Am§{JH$ à_mU dmTy> cmJVo. nU
hr Jmoï> g_OyZ Z KoVm Oa nm{hco Va H$m` {XgVo? Am§{JH$ à_mU H$Yr
dmT>Vo Va H$Yr H$_r hmoVo—BVHo$M! `m g§{X½YVoIoarO ^m§S>dcr
AW©emómOdi `mMo CÎma ZgVo. CcQ> _mŠg©À`m g§H$ënZm§À`m AmYmao
gd©gmYmaU àd¥Îmr hr {d{eï> H$mimV H$m amoIcr Jocr `mMohr ñnï> CÎma XoVm
`oVo. "Mmcm`MoM, H$Yr H$_r hmoVo, H$Yr dmT>Vo' `m N>mnmMo CÎma _mŠg©À`m
d¡km{ZH$ àoaUoV ~gV Zmhr.
na§Vw Aem N>mnmMo EH$ CÎma ^m§S>dcr {dMmad§Vm§_Ü`o ê$T> H$aÊ`m_Ü`o _mÌ
`m V§Ìd¡km{ZH$ ~Xcm§Mm _moR>m hmV AgVmo—V§Ì{dkmZmcm Ë`m§À`m {dMmamV
H«$m§{VH$maH$ _hÎd `oVo. Am{U ^m§S>dcemhrÀ`m A§VJ©V aMZo_Ü`o
V§Ìd¡km{ZH$ ~Xcm§Zm Vgo _hÎdhr AgVo. dm\o$À`m eº$sda MmcUmè`m
`§Ìm§Mm emoY Am{U {dÚwV²eº$sda MmcUmè`m `§ÌmMm emoY ho AemM àH$maMo
_hÎdmMo ~Xc hmoVo. Ë`m§Zm AZoH$Xm n{hcr d Xþgar V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§Vr
åhUyZ g§~moYco OmVo Am{U Xþgè`m _hm`wÕmZ§VaMr {Vgar V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§Vr
ho `mMo gdmªV AcrH$S>Mo CXmhaU Amho. gmh{OH$M Amho, H$maU 1929
À`m àM§S> A[aï>mÀ`m d Ë`mZ§VaÀ`m _hm`wÕmÀ`m H$S>dQ> AZw^dmZ§Va
`wÕmoÎma VoOrMr EH$XmoZ XeHo$ ^m§S>dcr {dMmad§Vm§Zm \$maM JmoS> dmQ>V
hmoVr. `m V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§VrMo _yV© d {d{eï> n¡cy ho `m VoOrÀ`m H$mimer
\$ma OdinUo {ZJ{S>V AmhoV.
`mn¡H$s n{hcm _hÎdmMm n¡cy åhUOo ñd`§M{cVVoMo (Am°Q>mo_oeZ) VÎd gmÜ`
H$aUmè`m BcoŠQ´>m°{ZŠgMm emoY. `mVyZM nwT>o {Z`§ÌUà{H«$`m (H§$Q´>moc àmogog)
d J{UVr à{H«$`m (H$m±ß`wqQ>J àmogog) `m§Zm `m§{ÌH$sH$aUmMm AmYma V`ma
hmoD$ eH$cm. {OWo nydu Vm§{ÌH$ OwiUr_Ü`o {ZU©` KoÊ`mÀ`m _mZdr ~wÕrÀ`m
j_Vm§À`m (qH$dm S>moŠ`mÀ`m "hmVH$g~mMm') dmna H$amdm cmJcm AgVm
204 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

qH$dm AdOS> l_gm_J«rMm dmna H$amdm cmJcm AgVm {VWo AmVm WmoS>Š`m
l_gm_J«rMm dmna hmoD$ cmJcm. EH$m AWm©Zo "hmVH$g~m' nmgyZ `§Ìmn`ªV
AemM àH$maMo ho g§H«$_U hmoVo. \$º$ BWo hmVH$g~ hmoVo Vo nwZamd¥ÎmrÀ`m
gmÜ`m _mZ{gH$ l_m§Mo. hmVH$g~mÀ`m H$mimV Ogm Am§{JH$ à_mUmda
n[aUm_ Pmcm VgmM Ë`m_wio BWohr Pmcm. nU Vmo g§H«$_UH$mimnwaVmM,
Am{U VmËH$m{cH$ ñdê$nmV.
`mn¡H$s Xþgam n¡cy åhUOo l_{df`m§_Yco ~Xc. EImÚm Cn`moJ_yë`m_mJMo
nyduMo l_{df` OmD$Z Xþgè`m l_{df`mda AmYmacoë`m Xþgè`m
H«$`dñVyÀ`m ñdê$nmV VoM Cn`moJ_yë` `oUo Agm ~Xchr _hÎdmMm R>aVmo.
CXmhaUmW© H$mnS> ho gwVmnmgyZ ~ZdÊ`mEodOr ao`m°Z qH$dm Zm`cm°Zgma»`m
Ë`mnojm H$_r _yë`mÀ`m Ym½`mnmgyZ ~Zy cmJVo. l_{df`m§À`m _yë`mV
EH$X_ KQ> hmoD$ eH$Vo. qH$dm {Za{Zamù`m {R>H$mUr cmJUmè`m cmoI§S>r
qH$dm cmH$S>r dñVyEodOr H$_r _yë`mÀ`m ßc°pñQ>H$Zo Vo H$m_ hmoVo. hm
l_{df`mVrc gmd©{ÌH$ ~Xc _hm`wÕmZ§Va V§Ìd¡km{ZH$ ~Xcm§Mm Xþgam
_hÎdmMm n¡cy hmoVm.
{Vgam n¡cy D$O}er {ZJ{S>V Amho. D$Om© qH$dm H$mQ>oH$moanUo ~mocm`Mo Pmco Va
B§YZ hm Xa H«$`dñVy_mJMm EH$ _hÎdmMm l_{df` R>aVmo. I{ZO Voc d
noQ´>mo{c`_ `mda AmYmacoco B§YZ d Zdo l_{df` `m Jmoï>r `m H$mimV EH$Ì
Amcoë`m {XgVmV. Xa H«$`dñVyMo B§YZm_m\©$V IM© hmoUmao _yë` B§YZ{df`H$
V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§VrZo PnmQ>çmZo Imcr AmUco. `m {VÝhr n¡cy§_wio Xþgè`m
_hm`wÕmZ§VaÀ`m VoOrÀ`m H$mimV _mŠg©À`m Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mÀ`m
{gÕm§Vmcm AZw„oImÀ`m H$monè`mV T>H$cUo \$ma gmono OmV hmoVo. 1960 À`m
nwT>o _mÌ hm g§H«$_UH$mi g§ncm; hr V§Ì d¡km{ZH$ H«$m§Vr gmd©{ÌH$
hmoÊ`mÀ`mhr AmYr! Am{U Ë`mcm H$maUhr Amho. Oer H$mhr {d{eï>
n[apñWVr Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr {Zîà^ H$aV AgVo
VerM BVa àH$maMr {d{eï> n[apñWVr {Vcm nwï>rhr XoV AgVo. Ë`mhr Jmoï>r
Xþc©jyZ MmcUma Zmhr.
gd©gmYmaU àd¥Îmrcm nwï>r XoUmao KQ>H$
Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥Îmrcm nwï>r XoUmar EH$ {d{eï>
n[apñWVr åhUOo {Vcm {Zîà^ H$aUmè`m n[apñWVrÀ`m ~amo~a CcQ>r
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 205

n[apñWVr AgVo. Á`mdoir CnOr{dHo$À`m qH$dm Cn^moJmÀ`m H«$`dñVy§À`m


joÌmVcr CËnmXH$Vm gd©gmYmaU CËnmXH$VoÀ`m dmT>rnojm OmñV dmT>V AgVo
Voìhm gd©gmYmaU àd¥Îmrcm nwï>r {_iV AgVo. nU `m{edm`hr XmoZ BVa
àd¥Îmr _hÎdmÀ`m AgVmV. AmnU gd©gmYmaU àd¥ÎmrMm {ZîH$f© H$mT>cm Vmo
CËnmXH$VmdmT>rÀ`m AmYmao qH$dm gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m àd¥ÎmrÀ`m
AmYmao. `m gd©gmYmaU àd¥Îmrcm {Zìdi daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr nwï>r XoV
AgVo. `m_wio l_eº$s d {VMm _mo~Xcm `mV ~Xc Z hmoVm H$m_Jmam§Mo H$m_
dmT>Vo. n`m©`mZo l_gm_J«r dmT>Vo. åhUOo ~XcVo ^m§S>dc VoM amhÿZ H$m`_
^m§S>dc dmT>Vo.
eodQ>r AmnU ZOa Q>mH$Uma AhmoV Am§{JH$ à_mU dmT>dÊ`mg _XV H$aUmè`m
^m§S>dcemhrVë`m EH$m d¡{eîQ>çnyU© KS>m_moS>rda. hr KS>m_moS> åhUOo
l_gmYZm§Mo Am`wî` g§në`mda Ë`m§Mr OmJm Zì`m l_gmYZm§Zr KoUo.
l_gmYZo AZoH$ CËnmXZMH«$m§_YyZ {POV {POV Amnco Am`wî` g§ndV
AgVmV. Ë`m§Mo Am`wî` g§nco H$s Ë`m§Mr OmJm OwÝ`mM àH$maMr l_gmYZo
OwÝ`mM Am§{JH$ à_mUmà_mUo KoV ZmhrV. _Ü`§VarÀ`m H$mimV Pmcocm
gm_y{hH$ l_m§Mm {dH$mg, Am{U dmT>cocr CËnmXH$Vm gm_mdyZ KoUmar Zdr
l_gmYZo. Zì`m Vm§{ÌH$ OwiUrda Ë`m§Mr OmJm KoVmV. Vr Amnco _yë` IM©
H$ê$ cmJVmV. Vo `m Zì`m Vm§{ÌH$ OwiUrda, Zì`m dmT>coë`m Am§{JH$
à_mUmZwgma. Á`m Á`m doir OwZr l_gmYZo Q>mHy$Z {Xcr OmVmV Am{U Ë`m§Mr
OmJm Zdr l_gmYZo KoVmV Ë`m Ë`m doir Am§{JH$ à_mU EH$m CS>r_Ü`o
dmT>V AgVo. gd©gmYmaU àd¥Îmrcm R>m_nUo nwï>r XoUmar hr KS>m_moS>
^m§S>dcemhrV gXmo{XV KS>V AgVo.
WmoS>Š`mV, gd©gmYmaU àd¥Îmrcm nwï>r XoUmè`m {d{eï> n[apñWVtMm {dMma
Ho$ë`mZ§Va gm_m{OH$ nmVirda Am§{JH$ à_mU H$_r hmoÊ`mMr eŠ`Vm
AmUIrM VmËH$m{cH$ d AndmXmË_H$ R>aVo. Am{U AmnU _mŠg©À`m nyU©
{dMmam§Vr H$mT>coë`m {ZîH$fm©n`ªV nmoMVmo: gd©gmYmaUnUo ^m§S>dc-
g§M`m_Ü`o Am§{JH$ à_mU dmT>V AgVo. VgoM, gd©gmYmaUnUo Am§{JH$
à_mU H$_r H$aUmar àd¥Îmr `m dmT>rMm doJ _§Xmdy eH$Vo nU \$º$
AndmXmË_H$, VmËH$m{cH$ n[apñWVr_Ü`oM hr dmT> Vr Wm§~dy eH$Vo.
Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr àd¥Îmrhr nwaoem R>m_nUo àñWm{nV Ho$ë`mZ§Va AmnU
AmVm `m àd¥ÎmrMo n[aUm_ nhm`cm _moH$io Pmcmo AhmoV.
206 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

1
doVZmMr nmVir Am{U KmVcoë`m l_m§Mm dmQ>m `m AWm©VM XmoZ doJù`m Jmoï>r
AmhoV. l_m§Mm dmQ>m H$_r hmoV AgyZXoIrc doVZmMr nmVir dmT>V Agy eH$Vo,
H$maU doVZmÀ`m nmVir_Ü`o {ZH$f (Zm°_©) ~Zcoco H«$`dñVyê$n OrdZ_mZ A{^àoV
AgVo. doVZnmVir^modVr cT>m {XgV AgVmo, nU Ë`mVyZ {Z{U©V hmoV AgVmo
_yë` d l_m§Mm dmQ>m. ^m§S>dcXmadJm©À`m VwcZoV H$m_Jmam§Mo gm_m{OH$ l_m§À`m
Cn^moJmV H$m` ñWmZ Amho `mMm l_eº$sMo _yë` ho {ZX}em§H$ AgVo Am{U `m
"gwdU©g§Yr' Mm hr VwcZm ~XcÊ`m_Ü`o H$m` Cn`moJ hmoVmo ho AmnU nhmV
AmhmoV.
2
^m§S>dc-g§M`mÀ`m doJmdê$Z H$m_Jmam§Mm amoOJma d EHy$U doVZmMo {Z`§ÌU hmoVo
hm g§~§Y _mŠg©_Ü`o ñnï> Amho. nU `mMr ñnï> OmUrd ^m§S>dcr AW©emókm§À`m
{dMmam_Ü`o A§V^yV© hmoUo hr KQ>Zm _mÌ AJXr AbrH$S>Mr Amho. Om°Z _oZS>© Ho$Ýg
`m§Zr àW_ ho H$m_ Ho$co d Ë`mcm ^m§S>dcr AW©emóm_Ü`o gd©gmYmaU _mÝ`Vm
Xþgè`m _hm`wÕmZ§VaÀ`m H$mimVM {_imcr. `m KQ>ZmH«$_m_Ü`o ^m§S>dcr
{dMmam§À`m ñdê$nm~ÔcMm EH$ _hÎdmMm _wÔmXoIrc cncocm Amho.
Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrÀ`m gw_mamg Omo ^m§S>dcr AW©emór` àdmh n[an¹$ hmoV hmoVm Vmo
_wº$ ñnY}da AmYmacocm hmoVm d Ë`mcm EH$ _ºo$Xmar{damoYr Q>moH$XoIrc hmoVo.
ì`mnmar ^m§S>dcmÀ`m à^wËdmÀ`m H$mimV amOoemhr amOdQ>r {Za{Zamù`m H§$nÝ`m§Zm
Agm _º$m XoV AgV. Ë`mn¡H$s Amnë`mcm gdm©V OdiMo CXmhaU Amho Vo B©ñQ>
B§{S>`m H§$nZrMo. `m Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmamÀ`m n[an¹$ hmoV OmUmè`m {dMmam_Ü`o
Ë`m_wio _wº$ñnYm©, _ºo$Xmar {damoY d emgZmMr AW©ì`dñWoV H$_rVH$_r
T>dimT>di hr _hÎdmMr gyÌo hmoVr Am{U `mMm n[aUm_ H$m_Jmam§Mm EHy$U
amoOJma H$gm R>aVmo `mdahr hmoV hmoVm. gr_mÝV Cn`wºo$À`m {gÕm§Vm§Mr OmoS> `mcm
{_imë`mda hm {dMma Amnë`m nyU© ñdê$nmV ñnï>nUo nwT>o `oD$ cmJcm.
`m {gÕm§Vmà_mUo doVZ d EHy$U amoOJma hm l_m§Mm {dH«o$Vm H$m_Jma d {JèhmB©H$
^m§S>dcXma `m§À`m ñnY}VyZ R>aVmo. Ë`m_Ü`o doVZ WmoS>o H$_r ñdrH$maÊ`mMr V`mar
R>odcr Va EHy$U amoOJma Ë`mnojm OmñV dmT>Vmo d n`m©`mZo H$m_Jmam§Mr doVZ-amer
OmñV dmT>Vo ho gr_m§V Cn`wº$VoÀ`m VŠË`m§À`m ñdê$nmdê$Z ghO XmIdVm `oVo.
`m {dMmamà_mUo _wº$ ñnY}VyZ H$m_Jmam§Zm H$_r doVZ ñdrH$mamdo cmJVo Var
gm_y{hH$ nmVirda amoOJma d doVZ-amer XmoÝhr_Ü`o dmT> hmoÊ`mcm dmd {_iVmo.
`m {gÕm§VmZwgma H$m_Jma g§KQ>Zm§Mo _mnZ ho _wº$ñnY}{damoYr R>aVo. H$m_Jma
g§KQ>Zm hr l_m§À`m {dH«o$Ë`m§_Yrc _ºo$Xmar R>aVo d _wº$ñnY}cm dmd Z XoVm doVZ
C§MmdyZ YaUmar Jmoï> R>aVo Am{U gr_m§V Cn`wº$VoÀ`m {gÕm§Vmà_mUo H$m_Jmam§Zr
^m§S>dc-g§M`: daH$S>-_yë`mMo emofH$ eº$sV ê$nm§Va 207

H$_r doVZ ñdrH$mê$Zhr EHy$U amoOJma d doVZ-amer dmT>Ê`mcm AS>Wim R>aVo


Am{U ^m§S>dc Jw§VdUwH$scm AS>Wim R>aVo. WmoS>Š`mV ~oamoOJmar, Imcmdcoco
OrdZ_mZ d _§Xmdcocr Jw§VdUyH$ hr n[apñWVr {Z_m©U H$aÊ`mMr O~m~Xmar
H$m_Jmam§À`m ñdV:À`m {hVajUmda d g§KQ>Zm V`ma H$aÊ`mda Q>mH$cr OmVo
Am{U Aem A[aï>mVyZ dmQ>hr ñnï> AgVo. H$m_Jmam§Zr H$_r doVZ ñdrH$mamdo,
Amnë`m g§KQ>Zm {dg{O©V H$amì`mV H$s gd© H$mhr R>rH$R>rH$ hmoB©c!
Ho$Ýg hmXoIrc EH$ ^m§S>dcr {dMmad§V Agcm Var Vmo ^m§S>dcemhrVrc Zì`m
_ºo$Xmar d {dÎm-^m§S>dcmMo à^wËd Agcoë`m AdñWoMm àdº$mXoIrc hmoVm.
Ë`mMr ZOa ñnï>nUo ^m§S>dc-g§M`mÀ`m d {dÎm-^m§S>dcmÀ`m g§~§Ymda hmoVr.
Ë`mZo àW_ Ë`m AmYmamda Jw§VdUyH$ ñdV§ÌnUo H$er R>aVo Vo XmIdco d
Ë`mAmYmao EHy$U doVZIM© H$gm R>aVmo ho XmIdco. WmoS>Š`mV H$m_Jma Am{U
^m§S>dcXma `m§À`mV l_mdê$Z Or ñnYm© Mmccocr AgVo Ë`mVyZ ñdV§ÌnUo {ZUuV
Pmcoë`m Jw§VdUwH$sÀ`m _`m©XoV amhÿZ amoOJma d doVZ-amer ~XcVo Ë`m_wio àË`j
Jw§VdUwH$sda n[aUm_ hmoD$Z Jw§VdUyH$ ~XcV Zmhr! A[aï>mVyZ ~mhoa nS>Ê`mgmR>r
Jw§VdUwH$scm AmYma^yV hmoB©c Agm hñVjon emgZmZo H$aUo Amdí`H$ AgVo VaM
Jw§VdUyH$ dmT>Ê`mVyZ EHy$U amoOJma d doVZ-amer dmTy> eH$Vo ho Ë`mZo XmIdco.
Ho$ÝgÀ`m `m CXma_VdmXr Ñï>rH$moZmV _hÎdmMr Amho Vr Jw§VdUyH$. _wº$ ñnYm© H$s
_ºo$Xmar hr ~m~ Jm¡U Amho. AZ² Ë`m~amo~aM H$m_Jma g§KQ>Zm AmhoV H$s ZmhrV
hrXoIrc ~m~ Jm¡U R>aVo. H$m_Jma g§KQ>Zm§da d _ºo$Xmarda _wº$ ñnY}À`m
Ü`mgmVyZ h„m H$aV amhÊ`mZo Jw§VdUyH$ gwYmaV Zmhr. Vr gwYmaVo Vr Jw§VdUwH$scm
AmYma^yV Aem emgH$s` hñVjonmnmgyZ. Ho$Ýg Aem àH$maMo CÎma XoD$ eH$Vmo
H$maU Ë`mÀ`m Ñï>rH$moZm_Ü`o _wº$ ñnY}Mm A_yV© Ü`mg H|$ÐñWmZr Zmhr, _ºo$Xmar
d H$m_Jma g§KQ>Zm§Mo pñWa Pmcoco ApñVËd Ë`mMm {dMma gm_mdyZ KoD$ eH$Vmo.
Ho$Ýg Zì`m _ºo$Xmar-{dÎm^m§S>dcr AdñWoMm àdº$m hmoVm.
AWm©V, Ho$ÝgMm {dMma gr_m§V Cn`wº$VoÀ`m Mm¡H$Q>rVM KS>Vmo. Ë`mÀ`m nydu
ApñVËdmV Agcoë`m AW©emómer Vmo AVyQ> ZmioZo ~m§Ycocm hmoVm. nU n¡gm,
ì`mO Am{U amoOJma `m§À`m g§~§Ym~Ôc _m§S>cocm Ë`mMm {dMma Iwë`m ñnY}À`m
`wJm_Ü`o V`ma Pmcoë`m ^m§S>dcr AW©emómÀ`m Am§V[aH$ KS>Urnojm {ZUm©`H$nUo
doJim hmoVm. eodQ>r hr Am§V[aH$ KS>U {H$Vr _hÎdmMr hmoVr Vo Ho$ÝgMm {dMma
^m§S>dcemhrZo H$moUË`m àH$mao ñdrH$macm `m_Ü`o {XgVo. Ë`m_Ü`o XmoZ KS>m_moS>r
_hÎdmÀ`m R>aë`m. 1929 nmgyZ gwé Pmcoë`m Vrd« A[aï>m_wio ~oamoOJmar BVŠ`m
_moR>çm à_mUmda dmT>cr H$s nma§nm[aH$ H$ënZm§Mr S>mJCwOr nwaoZmer Pmcr, Xþgè`m
~mOycm `oD$ KmVcoë`m Xþgè`m _hm`wÕm_wio gaH$mar hñVjon An[ahm`© ~Zy
cmJcm. ho àM§S> A[aï> Am{U ho OmJ{VH$ _hm`wÕ {_iyZM hr Am§V[aH$ KS>U
208 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_moSy>Z H$mT>cr Jocr! _mŠg©Zo EH$ eVH$mnydu _m§S>coco gyÌ Ë`mÀ`m ^m§S>dcr
ñdê$nmV ^m§S>dcXmam§Zm ñdrH$maÊ`mgmR>r hr àM§S> CcWmnmcW Amdí`H$ R>acr!
15. ^m§S>dc-
c-g§M`mMo n[aUm_

^m§S>dc-g§M` åhUOo _mŠg©À`m Ñï>rZo Ho$di ^m§S>dcXmam§À`m hmVmV OmñV


^m§S>dc gmR>Uo Zìho, Va ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m {dH$mgmMr {Xem d ñdê$n
{ZpíMV H$aUmar Vr EH$ à{H«$`m Amho. _mJrc àH$aUmV Am§{JH$ à_mU
dmT>Ê`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥ÎmrÀ¶m AmnU BVŠ`m Vn{ecmV Jocmo H$maU Vr
^m§S>dc-g§M`mMr {Xem d ñdê$n R>adUmar ~mOy Amho. ^m§S>dc-g§M`mMm
^m§S>dcXma-dJmªVJ©V g§~§Ym§da H$m` n[aUm_ hmoVmo Am{U H$m_JmadJm©da
H$m` n[aUm_ hmoVmo `m XmoÝhr Jmoï>tMr gwédmV `m gd©gmYmaU àd¥ÎmrnmgyZM
hmoVo.
^m§S>dcXma-dJmªVJ©V g§~§Ym§da ^m§S>dc-g§M`mMm H$m` n[aUm_ hmoVmo Ë`mda
_mŠg© XmoZ Zo_Š`m, nañnag§~§Yr nU doJdoJù`m g§H$ënZm§À`m gmhmæ`mZo
~moQ> R>odVmo. `m XmoZ g§H$ënZm åhUOo AZwH«$_o ^m§S>dcmMo KZrH$aU
(H$m°ÝgÝQ´>oeZ) d ^m§S>dcmMo H|$ÐrH$aU (g|Q´>cm`PoeZ). KZrH$aU d
H|$ÐrH$aU `m hmVmV hmV KmcyZ OmUmè`m, dada EH$gma»`m {XgUmè`m
à{H«$`m Agë`m Var doJù`m AmhoV Am{U Ë`m§Mo doJionU g_OyZ KoUo
_hÎdmMo R>aVo.
210 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

1. ^m§S>dcmMo KZrH$aU d H|$ÐrH$aU


KZrH$aU^m§
—^m§S>dcmÀ`m AUy-na_mUy§Mo!
^m§S>dcmMo KZrH$aU åhUOo H$m` ho nmhm`Mo Pmco Va ^m§S>dcr CËnmXZ Á`m
A{d^mÁ` l_à{H«$`oÀ`m VwH$S>çm§Zr ~Zcoco AgVo Ë`m§À`mH$S>o dimdo
cmJVo. øm l_à{H«$`oÀ`m VwH$S>çm§Mo {d^mOZ H$aVm `oV Zmhr. EH$ coW hm
A»ImÀ`m A»Im dmnamdm cmJVmo. AYm© coW dmnaVm `oV Zmhr. EH$Xm
C^r am{hcocr nmocmX ~ZdÊ`mMr PmoV^Å>r A»IrÀ`m A»Ir dmnamdr
cmJVo, AYu dmnê$ åhQ>co Va MmcV Zmhr. Aem AUwdV l_à{H«$`o_Ü`o
H$m`©aV AgUmao EHy$U ^m§S>dc-_yë`XoIrc {d^mJVm `oV Zmhr. _J Vo EH$m
^m§S>dcXmamMo Agmo, eoH$S>mo ^m§S>dcXmam§Mo Agmo, H$Om©D$ KoVcoco Agmo.
H$gohr Agco Var H$m`©aV hmoVmZm Vo EH$m nyU© coWgmR>r cmJUmao, EH$m nyU©
PmoV^Å>rgmR>r cmJUmao H$m`_ d ~XcVo ^m§S>dc {_iyZM H$m`©aV ìhmdo
cmJVo. AUy§Mo {_iyZ Ogo ì`yhmUw (_m°coŠ`yëg²) ~ZVmV Vgo `m
l_à{H«$`m§À`m A{d^mÁ` VwH$S>çm§Zr {_iyZ, {Za{Zamù`m joÌm§Vë`m EImÚm
H«$`dñVyÀ`m CËnmXZmgmR>r Amdí`H$ Aem l_à{H«$`m V`ma hmoVmV. Am{U
^m§S>dcemhrÀ`m gd©gmYmaU KS>m_moS>tÀ`m g§X^m©V `m l_à{H«$`mhr EH$m
AWu A{d^mÁ` AgVmV. Am{U Ë`m_wio {Za{Zamù`m joÌm§_Ü`o EImÚm
H«$`dñVyÀ`m CËnmXZm_Ü`o H$m`©dmhrV `oUmao ^m§S>dc-_yë` ho EH$X_ `m
g§nyU© l_à{H«$`ocm cmJUmao ^m§S>dc-_yë` åhUyZM H$m`©dmhrV `mdo cmJVo.
^m§S>dcr CËnmXZmgmR>r Amdí`H$ {H$Vr ^m§S>dc EH$X_ H$m`©dmhrV `mdo
cmJVo ho `m "ì`yhmUy§À`m' Vm§{ÌH$ OwiUrZo R>aV AgVo.
^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mÀ`m àd¥ÎmrMo Ë`m_wio KZrH$aUmÀ`m
g§X^m©V XmoZ AW© {ZKVmV. EH$Va dmT>Ë`m `§Ìm{Y{ð>V CËnmXH$VoMm n[aUm_
åhUyZ ho EH$X_ H$m`©dmhrV `mdo cmJUmao {H$_mZ ^m§S>dc dmTV AgVo `mMr
MMm© AmnU AJmoXaM Ho$cr Amho. gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m {d^mJmV
^m§S>dcr CËnmXZmMm {dH$mg nmhVmZm àË`oH$ Q>ßß`mda hr àd¥Îmr ñnï>
Ho$cocr hmoVr. Xþgè`m ~mOycm, Am§{JH$ à_mUm_Ü`o hmoUmè`m dmT>r_wio `m
{H$_mZ ^m§S>dcmVrc H$m`_ ^m§S>dcmMm {hñgm dmT>cocm AgVmo.
"ì`yhmUyñdê$nmVrc' ^m§S>dcmV Pmcocr hr dmT> d H$m`_ ^m§S>dcmÀ`m
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 211

{híí`mV Pmcocr dmT> `m Xþhoar à{H«$`ocm _mŠg©Zo {Xcoco Zmd Amho


^m§S>dcmMo KZrH$aU.
CXmhaUmW©, 50 H$m_Jmam§À`m l_m§VyZ EH$mdoir 20 Q>Z cmoI§S>mMm ag AmoVy
eH$Umar 10 cmI l_Vmg _yë`mMr EH$ PmoV^Å>r Amho Ago Yê$. {VMr OmJm
AmVm 75 H$m_Jmam§À`m l_mVyZ VodT>çmM doimV 40 Q>Z cmoI§S>mMm ag
AmoVUmè`m 15 cmI l_Vmg _yë`mÀ`m PmoV^Å>rZo KoVcr Ago g_Om. nydu
10 cmI l_Vmg PmoV^Å>rMo _yë`, 50 H$m_Jmam§À`m l_eº$sMo _yë`, 20
Q>Z cmoI§S>mgmR>r cmJUmam I{ZO H$ƒm _mc, H$moigm, D$Om© BË`mXr Am{U
20 Q>Z cmoI§S>mÀ`m agmnmgyZ H$m§~r V`ma H$aÊ`mgmR>r cmJUmar l_gm_J«r `m
gdmªMo {_iyZ _yyë` åhUOo H$m`©dmhrV `mdo cmJUmao {H$_mZ A{d^mÁ`
^m§S>dc_yë` R>aco AgVo. AmVm nydunojm XrS> nQ> OmñV PmoV^Å>rMo _yë`,
XrS>nQ> OmñV ~XcVo ^m§S>dc, XþßnQ> I{ZO, H$ƒm_mc, D$Om© Am{U XþßnQ>
cmoI§S>mÀ`m agmgmR>r H$m§~r V`ma H$aUmar l_gm_J«r ho gd© {_iyZ nyduÀ`m
XrS> nQ>rnojm OmñV _yë` ho H$m`©aV ìhmdo cmJUmao {H$_mZ A{d^mÁ`
^m§S>dc-_yë` R>aoc. Am{U Ë`m~amo~aM ~XcVo ^m§S>dc XrS> nQ>rZo dmT>co
Agco Var l_{df`m§_Yrc ^m§S>dc XþnQ>rZo dmT>co Agë`mZo Am§{JH$ à_mUhr
dmT>coco Agoc. ^m§S>dcmMo KZrH$aU Pmcoco Agoc.
H|$ÐrH$aU^m§
—^m§S>dcmÀ`m _mcH$sMo
H|$ÐrH$aU hr EH$ doJir à{H«$`m Amho, Vr KZrH$aUmà_mUo CËnmXZm_Ü`o
hmoUmam ~Xc An[ahm`©nUo à{Vq~{~V H$aUmar à{H«$`m Zmhr. Vr Ho$di
^m§S>dc_yë`mÀ`m _mcH$sg§~§Ym_Ü`o ~Xc ì`º$ H$aUmar à{H«$`m Amho. Ooìhm
EImXm H$maImZm Ë`mÀ`m Vm§{ÌH$ OwiUr_Ü`o H$mhrhr ~Xc Z hmoVm Xþgè`m
EImÚm ^m§S>dcXmamÀ`m qH$dm ^m§S>dcr JQ>mÀ`m hmVmV OmVmo Voìhm `m
Xþgè`m ^m§S>dcXmamÀ`m qH$dm ^m§S>dcr JQ>mÀ`m hmVmV ^m§S>dcmMo ewÕ
H|$ÐrH$aU Pmcoco AgVo. CXmhaUmW©, AmÎmmM nm{hcoë`m PmoV^Å>rÀ`m
CXmhaUm_Ü`o Oa Vr l_à{H«$`m Á`m H$maImÝ`mV KS>Vo Amho Ë`m
H$maImÝ`mÀ`m _mcH$mZo VgmM Xþgam EH$ H$maImZm Vmã`mV KoVcm Va
^m§S>dcmMo ewÕ H|$ÐrH$aU Pmcoco AgVo. {dÎm^m§S>dc d ^m§S>dcXmam§Mr
AmnmngmVrc ñnYm© ho H|$ÐrH$aU KSy>Z `oÊ`mMo _w»` _mÜ`_ AgVo.
H|$ÐrH$aU ho KZrH$aUm{edm` hmoD$ eH$Vo Am{U AZoH$Xm Vgo hmoVohr.
212 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

KZrH$aU Am{U H|$ÐrH$aU `m doJdoJù`m à{H«$`m Agë`m Var ^m§S>dcg§M`


hmoVmZm Ë`m EH$_oH$tZm MmcZm XoUmè`m, EH$_oH$s¨Mm AmYma V`ma H$aUmè`m,
hmVmV hmV KmcyZ MmcUmè`m à{H«$`mXoIrc AgVmV. KZrH$aUm_wio
H$m`©dmhrV `mdo cmJUmao {H$_mZ ^m§S>dc dmT>Vo ho AmnU nm{hcoM. `mMm
AW© hm hmoVmo H$s Á`m ^m§S>dcmMo H|$ÐrH$aU Pmcoco Agoc d hmVmer
Agcoco ^m§S>dc_yë` _moR>o Agoc Ë`mÀ`m _mcH$mcm `m KZrH$aUmMm
\$m`Xm KoUo, Ë`mVyZ {_iUmè`m gmnoj daH$S>-_yë`mMm cm^ KoUo gmono OmVo.
Xþgè`m ~mOycm ^m§S>dcmMo H|$ÐrH$aU Pmë`m_wio Ë`mVrc l_à{H«$`m§Mo VwH$S>o
EH$Ì H$ê$Z Ë`mVyZ Zdm KZrH$aU Pmcocm VwH$S>m C^m H$aUo eŠ` hmoVo.
Am{U Ë`m_wio ^m§S>dc-g§M`mMr à{H«$`m hr ^m§S>dcmMo KZrH$aU Am{U
1
H|$ÐrH$aU XmoÝhr KS>dyZ AmUV AgVo.
2. ^m§S>dcXmadJm©da hmoUmao
mao n[aUm_
N>moQ>çm ^m§S>dcmMo {eaH$mU
KZrH$aU Am{U Ho$§ÐrH$aU `m XmoÝhr n«{H«$`m§Mm {_iyZ AW© hmoVmo ~S>çm
^m§S>dcmÀ`m VwcZoV N>moQ>çm ^m§S>dcmMo {eaH$mU. ho AZoH$ A§Jm§Zr hmoV
AgVo. KZrH$aUm_wio N>moQ>çm ^m§S>dcmda gVV _moR>o hmoV amhÊ`mMm X~md
nS>V AgVmo. Oo N>moQ>o ^m§S>dcXma KZrH$aUmMm hm doJ gm§^miy eH$V ZmhrV
Ë`m§Zm {Xdmio H$mT>mdo cmJVo. AWm©V {Xdmio dmOVo Vo Ë`m ^m§S>dcXmamMo,
^m§S>dcmMo Zìho. N>moQ>çm ^m§S>dcXmam§Zm Amnco ^m§S>dc {ccmdmV H$mT>mdo
cmJVo {H$§dm EImÚm _moR>çm ^m§S>dcXmamcm Vo nS>oc XamV Úmdo cmJVo qH$dm
Aem _moR>çm ^m§S>dcXmamMo qH$dm JQ>mMo Am{lV ~Zmdo cmJVo. Vmo Ë`mÀ`m
hmVmVrc ^m§S>dcmnmgyZ qH$dm Ë`mdarc Vmã`mnmgyZ VmoS>cm OmVmo. Ë`mÀ`m
hmVmVco ^m§S>dc EH$m _moR>çm ^m§S>dcmMm ^mJ ~ZVo d Ë`m _mÜ`_mVyZ
JR²>R>çmZo H$m`©dmhrV `oVo. N>moQ>çm ^m§S>dcXmam§Mo {Xdmio {ZKVo, nU Ë`m§À`m
^m§S>dcmMo _mÌ KZrH$aU Am{U H|$ÐrH$aU hmoVo.
{OVH$m EImÚm joÌmV ^m§S>dcr CËnmXZmMm {dH$mg hmoVmo, {VVHo$ ho Iao
AgVo. Ë`m_wio N>moQ>o ^m§S>dc ho g_mOm_Yrc AàJV CËnmXZmÀ`m joÌmV
cKwCÚmoJm§_Ü`o, hñVì`dgm`m§_Ü`o, J¥hCÚmoJm§_Ü`o gmMV OmVo. H$m_Jmam§À`m
l_eº$sÀ`m _yë`mÀ`mhr Imcr T>H$cë`m Jocoë`m doVZmÀ`m AmYmamda Vo
Aem joÌm§_Ü`o VJ YaVo. nU N>moQ>çm ^m§S>dcmMr `m joÌmV hmoUmar ^mD$JXu
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 213

AË`§V Vrd« ñnY}cmhr OÝ_ XoV AgVo. Am{U hr ñnY}Mr Vrd«Vm nwÝhm
H|$ÐrH$aUmMm Am{U H$mhr à_mUmV KZrH$aUmMm AmYma ~ZVo.
Ë`mModir, Hw$R>ë`mhr joÌmV H$m`©dmhrV `oÊ`mgmR>r cmJUmam {H$_mZ
^m§S>dc_yë`mMm JÇ>m KZrH$aUm_wio dmT>cocm AgVmo. gm_m{OH$ CËnmXZmÀ`m
dmT>Ë`m joÌm_Ü`o ^m§S>dcXma ~ZyZ Zì`mZo àdoe H$aÊ`mH$aVm cmJUmao
{H$_mZ ^m§S>dc dmT>V Mmccoco AgVo. Ë`m_wio ^m§S>dc-g§M`mMm AW© Zdo
^m§S>dcXma V`ma hmoUo Agm Z amhVm OmñVrV OmñV à_mUmV Vmo OwZo, _moR>o
^m§S>dcXma qH$dm ^m§S>dcr JQ> `m§À`m hmVmVrc ^m§S>dcmMm g§M` Agm
~ZV Mmccocm AgVmo. Aem arVrZo, ^m§S>dc-g§M`m_wio ^m§S>dc gmnojVoZo
H$_r H$_r ^m§S>dcXma qH$dm ^m§S>dcr JQ>m§À`m hmVmV OmñVr OmñVr _moR>çm
A{d^mÁ` VwH$S>çm§_Ü`o H$m`©dmhrV `oV AgVo. WmoS>Š`mV, ^m§S>dcr
{dH$mgmVrc KZrH$aU d H|$ÐrH$aU `m àd¥Îmt_YyZ N>moQ>çm ^m§S>dcmMo
{eaH$mU hmoV OmUo, Ë`m§Mr ì`már gmnojVoZo H$_r hmoV OmUo ho An[ahm`©
AgVo.
^m§S>dcc--g§M` : EH$ dmT>Vr VmoS>UyH$!
^m§S>dc-g§M`mÀ`m `m n¡cy_mJo ^m§S>dcg§M`mMm EH$ _yc^yV, A§V{d©amoYr
AW© cncocm AgVmo. ^m§S>dcr CËnmXZ Vnmgm`cm gwédmV H$aVmZm
l_eº$s hr H«$`dñVy åhUyZ CncãY Agë`mMm AW© AmnU nm{hcm hmoVm.
H$ï>H$è`m§À`m {ZUm©`H$ {d^mJmÀ`m hmVmV l_gmYZo qH$dm CnOr{dHo$Mr
gmYZo ZgUo hm l_eº$s hr H«$`dñVy ~ZÊ`mMm AmYma AmnU nm{hcm hmoVm.
WmoS>Š`mV OZVoMm EH$ _moR>m {ZUm©`H$ {d^mJ hm ^m¡{VH$ g§nÎmrdarc ImOJr
_mcH$snmgyZ VmoS>cm OmUo hmM _wimV ImOJr _mcH$sMm nwañH$ma H$aUmè`m
^m§S>dcr CËnmXZmMm nm`m^yV AmYma AgVmo! àË`oH$ _mUgmMm ImOJr
_mcH$sdarc h¸$ OÝ_{gÕ d A{d^mÁ` (BZ²A°{c`oZ~o c) _mZUmar,
eodQ>n`ªV Vmo cT>dUmar hr ì`dñWm _wimV ñdV:À`m nm`mda C^r amhVo
VrM _wir ~hþg§»`m§Zm hm h¸$ ZmH$mê$Z.
hm A§V{d©amoY åhUOo ^m§S>dcemhrMm _ycmYma Amho. Am{U ZwH$VoM nm{hcoco
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ åhUOo `m A§V{d©amoYmMoM CcJSUo> Amho.
^m§S>dcemhrMm {dH$mg qH$dm ^m§S>dc-g§M` `mMm AW© OmñVrV OmñV
cmoH$m§Zm ImOJr _mcH$snmgyZ VmoSy>Z, Vr _mcH$s gmnojVoZo H$_rV H$_r
214 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

cmoH$m§_Ü`o OmñVrV OmñV _moR>çm VwH$S>çm§_Ü`o H|$ÐrV H$aUo hmM R>aVmo.


^m§S>dc-g§M`mÀ`m ~m~VrV ^m§S>dcr ì`dñWm AJXr "cmoH$emhr' nÕVrZo
^m§S>dcXmadJm©Vë`m cmoH$m§Zmhr `m à{H«$`oV AmoT>rV AgVo BVHo$M!
{~Ja^m§S>dcr H$ï>H$è`m§Mo CƒmQ>Z
KZrH$aU Am{U H|$ÐrH$aU `m à{H«$`m Oem N>moQ>çm ^m§S>dcXmamda n[aUm_
H$arV AgVmV Ë`mà_mUoM Ë`m {~Ja^m§S>dcr, A{^OmV _Ü`_dJm©À`m
H«$`dñVy CËnmXZmdahr n[aUm_ H$arV AgVmV. A{^OmV _Ü`_dJ© åhUOo
N>moQ>oImZr CËnmXH$m§Mm ñdV:À`m l_gmYZm§da ñdV: H$ï> KmcyZ H«$`dñVy
{Z_m©U H$aUmam dJ© AgVmo. gmnoj daH$S>_yë`mMr {Z{_©Vr Am{U KZrH$aU
^m§S>dcr l_à{H«$`oÀ`m {dH$mgmÀ`m XmoZ ~mOy AmhoV, Am{U `§Ìm{Y{ð>V
gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m àd¥Îmr_wio `m dJm©Vë`m CËnmXH$m§À`m l_m§Mo
Ad_yë`Z H$go hmoVo d Q>ßß`mQ>ßß`mZo Ë`m§À`m hmVyZ l_gmYZm§Mm Vm~m H$gm
gwQ>V OmVmo `mMm {dMma AmnU EH$m ñdV§Ì àH$aUmV Ho$cocmM hmoVm. hr
à{H«$`m ^m§S>dc-g§M`mÀ`mM à{H«$`oMr EH$ ~mOy åhUyZ AmVm ñnï> hmoVo.
VgoM `m à{H«$`ocm Xþhoar Q>moH$ AgVo. Ë`m§À`m hmVmVrc l_gmYZm§Mr OmJm
EH$ JR²>R>çmZo ^m§S>dc åhUyZ ^m§S>dcXmam§_m\©$V H$m`©dmhrV `oUmè`m
gmYZm§Zr KoVcocr AgVo ho {VMo EH$ Q>moH$ AgVo. Xþgè`m ~mOycm Ë`m§Zm
l_gmYZm§nmgyZ VmoSy>Z Am{U Ë`m§À`m l_m§À`m Ad_yë`ZmVyZ Vr `m A{^OmV
_Ü`_dJm©Vrc CËnmXH$m§Zm H$m_Jmam§_Ü`o T>H$cV AgVo, Ë`m§Mr l_eº$s
H«$`dñVyÀ`m ê$nmV ~mOmamV nmR>dV AgVo. Voìhm amoOJma emoYUmè`m
H$m_Jmam§À`m g§»`oVrc dmT> ho {VMo Xþgao Q>moH$ AgVo. Am{U ho Xþgao Q>moH$
Amnë`mcm ^m§S>dc-g§M`mMo H$m_JmadJm©da H$m` n[aUm_ hmoVmV `m
àýmnmer AmUyZ R>odVo.
^m§S>dc-g§M`m_wio {~Ja^m§S>dcr CËnmXH$m§Zm l_gmYZm§nmgyZ VmoS>Umar Or
n«{H«$`m AgVo {VMr XmoÝhr Q>moHo$ gma»`m _hÎdmMr ZgVmV. EH$sH$S>o
^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmVco H$m`©dmhrV `oUmao ^m§S>dc dmT>V AgVo.
^m§S>dcXmadJm©À`m EH§$Xa ^m§S>dcmÀ`m VwcZoV hr dmT> ZJÊ` AgVo, H$maU
`m {~Ja^m§S>dcr CËnmXH$m§À`m hmVmVrc _yë` H$mhr Pmco Var
^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmVrc _yë`mnojm ~aoM H$_r AgVo. nU Ë`m _mZmZo,
`m à{H«$`oMo Xþgao Q>moH$ IynM _hÎdmMo R>aVo; H$m_JmadJm©À`m g§»`oV hmoUmar
dmT> hr _mÌ Ë`m VwcZoV IynM OmñV AgVo. `mMo H$maU {~Ja^m§S>dcr
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 215

CËnmXZmMr Vm§{ÌH$ OwiUr hr ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m Vm§{ÌH$ OwiUrnojm


IynM AàJV AgVo. Ë`mVyZ "_wº$' hmoUmè`m l_gm_J«rMo _yë` d "_wº$'
hmoD$Z H«$`dñVy ~Zë`m_wio l_eº$scm Amcoco _yë` `m§Mo à_mU ho
^m§S>dcmÀ`m à_mUmnojm ~aoM H$_r AgVo. Ë`m_wio H$m_JmadJm©da `m
à{H«$`oMo hmoUmao n[aUm_ OmñV J§^ra AgVmV. `m à{H«$`o_YyZ
^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmVco _yë` Á`m à_mUmV dmT>Vo Ë`mnojm {H$VrVar
OmñV à_mUmV H$m_Jmam§À`m g§»`oV ^a nS>Vo.
3. H$m_JmadJm©daMm n[aUm_
amoOJma H$mVaUmar ^m§S>dc g§M`mMr nmVr
H$m_JmadJm©da ^m§S>dc-g§M`mMo H$m` n[aUm_ hmoVmV Ë`mÀ`mH$S>o OmÊ`mMm
hm EH$ _hÎdmMm Xþdm R>aVmo, H$maU H$m_Jmam§da hmoUmam ^m§S>dc-g§M`mMm
n[aUm_ hm H$m_Jmam§Mr g§»`m d Ë`m§Zm ^m§S>dcr ñdê$nmV CncãY hmoUmam
amoOJma `m§À`m g§~§YmV gmnS>Vmo. {~Ja^m§S>dcr H$ï>H$è`m§Mo H«$`dñVy§Mo
CËnmXZ Ogo _moS>rV {ZKVo VgVer ^m§S>dcr joÌmV CncãY AgUmè`m
amoOJmamÀ`m VwcZoV H$m_Jmam§Mr g§»`m OmñV hmoV OmVo. `mVM Amnë`mcm
^m§S>dcg§M`mÀ`m H$m_Jmam§da hmoUmè`m n[aUm_mMo __© gmnS>Vo. AWm©V,
H$m_Jmam§Mr g§»`m CncãY amoOJmamnojm Aer OmñV hmoÊ`mÀ`m à{H«$`oMm
_w»` AmYma {~Ja^m§S>dcr CËnmXH$mMr CËnmXZgmYZm§nmgyZ hmoUmar VmoS>UyH$
hm Zmhr. Amnco {ddoMZ ^m§S>dcXmadJmªVJ©V KS>Umè`m KS>m_moS>tnmgyZ
gwg§JVnUo H$m_Jmam§da hmoUmè`m n[aUm_m§H$S>o ZoUmam Vmo Ho$di EH$ Xþdm
Amho. Am{U Ë`mcm _mŠg©Zo {Xco Amho Ë`mnojm WmoS>ogo OmñV ñWmZ `oWo {Xco
Amho; H$maU ^maVr` n[apñWVr_Ü`o {~Ja^m§S>dcr H«$`dñVy CËnmXZ hr
AOyZhr EH$ _hÎdmMr dñVwpñWVr Agë`m_wio Vmo EH$ àË`jmVXoIrc
_hÎdmMm Xþdm Amho. nU _ycV: hm n[aUm_ KSy>Z `oÊ`mgmR>r {~Ja^m§S>dcr
joÌmVcr hr à{H«$`m hm AmYma Zmhr, IwÔ ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m A§VJ©V
KS>m_moS>rM Ë`mcm H$maUr^yV AgVmV. Am{U Vohr amoOJma gmnojVoZo
H$mVaUmè`m EH$m H$mÌrÀ`m ñdê$nmV.
`m H$mÌrMo EH$ nmVo åhUOo ApñVËdmV Agcoë`m ^m§S>dcr CËnmXZm_Ü`o
hmoUmao ~Xc. l_gmYZm§Mo Am`wî` {POyZ {POyZ g§nco H$s Ë`m§Mr OmJm Zì`m
l_gmYZm§Zr KoUo `m à{H«$`oMm Am§{JH$ à_mUmer Agcocm g§~§Y AmnU
216 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AJmoXaM nm{hcocm Amho. Aem doir Am§{JH$ à_mU EH$m CS>rZo dmT>coco
AgVo. Zì`m `oUmè`m VodT>çmM _yë`mÀ`m l_gmYZm§Mr H$m_mda Agcoë`m
H$m_Jmam§Mr l_eº$s AmË_gmV H$aÊ`mMr j_VmXoIrc EH$m CS>rZo H$_r hmoV
AgVo. l_gmYZm§Mo Am`wî` g§nÊ`mÀ`m H$mim_Ycr Vm§{ÌH$ àJVr {OVH$s
OmñV, Ë`mVyZ {_iUmao gmnoj daH$S>-_yë` {OVHo$ OmñV, {VVŠ`m OmñV
à_mUmV hr j_Vm H$_r hmoV AgVo. ^m§S>dcr àJVr hm g§~§Y Zmhrgm H$aV
Zmhr Va ^m§S>dcr àJVr hrM _wir Ë`m g§~§YmMm nm`m AgVo, hm g§~§Y ÑT>
H$arV AgVo. `m g§~§Ym_wio H$m_mda AgUmè`m H$m_Jmam§n¡H$s H$mhr H$m_Jma
~oamoOJma hmoD$Z H$m_ emoYUmè`m H$m_Jmam§_Ü`o XmIc hmoÊ`mMr EH$ gmYmaU
àd¥Îmr V`ma hmoVo. VmËH$m{cH$ ñdê$nmV {Vcm Amim ~gy eH$Vmo nU Vr
Zmhrer hmoD$ eH$V Zmhr, Am{U ^m§S>dcr àJVr {OVŠ`m doJmZo hmoVo {VVŠ`m
à_mUmV hr àd¥Îmr ~cdmZ hmoVo.
`m H$mÌrMo Xþgao nmVo ho Zì`mZo ^m§S>dc åhUyZ Amnco MH«$ gwê$ H$aUmao _yë`
Am{U H$m_Jma `m§À`m g§~§Ym_m\©$V MmcVo. ^m§S>dcmMm H$m`©dmhrV `oUmam
àË`oH$ Zdm VwH$S>m hm KZrH$aUm_wio dmT>coë`m Zì`m Am§{JH$ à_mUmZwgma
H$m`©dmhrV `mdm cmJVmo. Ë`m_wio ~oamoOJma AgUmè`m H$m_Jmam§Mr l_eº$s
AmË_gmV H$aÊ`mMr Ë`mMrhr j_Vm Xa \o$è`mZ§Va H$_r hmoV AgVo. `oWo
H$m_mMo Vmg H$m`_ R>odyZM amoOJmamMr ì`m»`m hmoV AgVo `mMm _hÎdmMm
^mJ AgVmo. H$m`©dmhrV `oUmè`m Zì`m l_gm_J«rMr amoOJma "{Z_m©U'
H$aÊ`mMr j_Vm ^m§S>dcr ñdê$nm_wio H$_r hmoV AgVo. WmoS>Š`mV, Xa
l_Vmg Zì`m ^m§S>dcJw§VdUr_mJo dmT>Umam amoOJma H$_r hmoV OmÊ`mMr
gd©gmYmaU àd¥Îmr ^m§S>dcg§M`m_Ü`o A§V^y©V AgVo.
—EH$ An[
~oamoOJmam§Mr \$m¡OEH$ An[ahm
ahm`©`© n[aUm_
ahm
H$m`©dmhr_Ü`o AgUmè`m d Zì`mZo H$m`©dmhrV `oUmè`m ^m§S>dcmMr l_eº$s
AmË_gmV H$aÊ`mMr j_Vm gmVË`mZo H$_r hmoUo hr ^m§S>dcr {dH$mgmMr,
^m§S>dc-g§M`mMr EH$ gd©gmYmaU àd¥Îmr R>aVo. AWm©V EH§$Xa dmT>Umè`m
^m§S>dcmV dmT> Iyn Pmcr Va Am§{JH$ à_mU dmTy>ZXoIrc amoOJma dmTy>
eH$Vmo. Ë`m_wio VoOrÀ`m H$mimV ~oamoOJmar H$_r Pmcocr Amnë`mcm {XgVo.
nU EH$Va ^m§S>dcmVrc dmT> A[aï>m§_wio amoIcr OmVmZm {XgVo. _§XrÀ`m
cmQ>m hr EH$ An[ahm`© Jmoï> AgVo. Ë`m ~amo~aM, Á`mdoiog amoOJma Iyn
dmTy> cmJVmo Voìhm l_eº$sMm _mo~Xcmhr dmTy> cmJVmo d ^m§S>dc-g§M`mÀ`m
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 217

H$mÌr_wio ^m§S>dc-g§M`mMm doJ _§XmdyZ H$m` hmoVo Vo AmnU nm{hcoM Amho.


AZ² Varhr Am§{JH$ à_mU _mÌ `m gdmªVyZ dmT>VM AgVo. Ë`m_wio
H$mcm§VamZo H$m_JmadJm©_Ü`o gmMcoë`m ñdê$nmVrc ~oamOoJmar hm ^m§S>dc-
g§M`mMm Am{U ^m§S>dcr {dH$mgmMm gd©gmYmaU n[aUm_ R>aV AgVmo. `m
~oamoOJmam§À`m \$m¡OoÀ`m ApñVËdmcm Eo{Vhm{gH$ Am{U g¡Õm§{VH$ XmoÝhr VèhoZo
^anya AmYma _mŠg©À`m {dMmam§À`m AmYmamda V`ma hmoVmo.
BWo _mŠg©Zo XmIdcoë`m Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥ÎmrMo
_hÎd Amnë`m cjmV `oD$ eH$Vo. Am{U Ë`m{déÕ ^m§S>dcr Q>rH$mH$mam§Zr
BVH$s AmoaS> H$m H$amdr `mMohr H$maU gmnSy> eH$Vo. H$m_Jmam§_Ü`o
~oamOoJmam§Mr \$m¡O {Z_m©U hmoUo hr ^m§S>dcemhrMr gd©gmYmaU àd¥Îmr åhUyZ
{gÕ hmoVo VrM _wir Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥ÎmrÀ`m
AmYmamZo! H$m_Jmam§_Yë`m ~oamoOJmam§À`m `m \$m¡OoÀ`m {ZîH$fm©cm ^anya
Eo{Vhm{gH$ nwamdm CncãY Amho. àË`oH$ Xoem§VJ©V ^m§S>dcr {ZH$fm§À`m
AmYmamdaXoIrc ~oamoOJmar hr gVV Amho AgoM gd©gmYmaUnUo {XgVo.
AJXr Xþgè`m _hm`wÕmZ§VaÀ`m ~è`mM JmOmdmOm Pmcoë`m "nyU©
amoOJmamÀ`m' H$mimV XoIrc 2.5 Vo 4 Q>ŠŠ`m§À`m Amgnmg ~oamoOJmar hmoVr
ho AmVm IwÔ ^m§S>dcr AW©emómcmXoIrc _mÝ` Pmco Amho. Am{U BVa
H$mimV Vr hmoVr `m~Ôc Ë`m§Mohr Xþ_V Zmhr. Ë`m§Mo åhUUo BVHo$M AgVo
H$s Vr ^m§S>dcemhrMm An[ahm`© n[aUm_ åhUyZ ZìhVr.
AWm©V àË`oH$ Xoem§VJ©V ~oamoOJmarMo AmH$S>o gwQ>ogwQ>o VnmgUo `mV _hÎdmÀ`m
ÌwQ>r AmhoV. EH$ Va Xoem§VJ©V ~oamoOJmarMo gwQ>o gwQ>o AmH$S>o VnmgUo ho J¡acmJy
AgVo; H$maU ^m§S>dcemhr hr EH$ OmJ{VH$, Am§Vaamï´>r` ì`dñWm Amho.
{VMm ^m§S>dc-g§M` Am{U Ë`mMo n[aUm_ XmoÝhr OmJ{VH$ nmVirda ì`º$
ìhmdo cmJVmV. OmJ{VH$ nmVirda ~oamoOJmarMo AmH$S>o EH$Ì H$ê$Z nm{hco
Va Xþgè`m _hm`wÕmÀ`m Z§VaÀ`m H$mimV hr ~oamoOJmarMr \$m¡O WmoS>r H$_r
Pmcocr Oê$a {Xgoc nU "nyU© amoOJmamMo' gwdU©`wJ Hw$R>oM gmnS>Uma Zmhr!
Ë`mnojmhr _hÎdmMo AmUIr EH$ g¡Õm§{VH$ H$maUXoIrc ~oamoOJmarÀ`m
\$m¡Oo~m~V _hÎdmMo Amho. Am{U eodQ>r àý {VWoM `oD$Z nmoMVmo. H$maU
Eo{Vhm{gH$ AmYma åhUyZ AmnU OmJ{VH$ nmVirda àË`oH$ H$mimV
~oamoOJmarMo AmH$S>o O_m Ho$co d Vo ^m§S>dcr AW©emókm§g_moa _m§S>co Var
Ë`m§Mo g¡Õm§{VH$ nmVirda WmoS>oM g_mYmZ hmoUma Amho! Vo åhUy eH$VmV,
218 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$s R>rH$ Amho àË`oH$ XoemV {_iyZ Zoh_r ~oamoOJmar hmoVr ho R>rH$ Amho, Vo
Vwåhr XmIdcoV, nU Vr ^m§S>dcemhr_wio hmoVr H$emdê$Z? cmoH$g§»`m
dmT>rdê$Z Zmhr H$emdê$Z? WmoS>Š`mV Ë`mcm ^m§S>dcemhr O~m~Xma hmoVr
ho CÎma g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm Ë`m§Zm nQ>UmaM Zmhr. Voìhm AmnU hm Eo{Vhm{gH$
AmYma WmoS>m doi ~mOycm R>ody Am{U Oam g¡Õm§{VH$ ~mOyH$S>o diy.
^m§S>dcemhr_Ü`o ~oamoOJmam§Mr \$m¡O ApñVËdmV AgÊ`mcm Am§{JH$
n«_mUmIoarO BVa H$mhr g¡Õm§{VH$ AmYma Amho H$m?
_mJUr-
l_eº$sÀ`m _mJUr -nwadR>çmMm _oi
hm g¡Õm§{VH$ AmYma Amnë`mcm l_eº$s `m H«$`dñVyÀ`m _mJUr-
nwadR>çmMm _oi H$gm KmVcm OmVmo `mÀ`mV gmnS>Vmo. Ago Yê$Z Mmcy H$s
~oamoOJmam§Mr \$m¡O ApñVËdmV ZmhrM. nyU© amoOJmamMo ^m§S>dcr gwdU©`wJ
Mmcy Amho Am{U _mJUr nwadR>çmMm _oi KmVcm OmD$Z Vo VgoM nwT>o Mmcy
ahm`Mo Amho. AmVm ZdrZ ^m§S>dc-g§M` hmoVmo Am{U 5 cmI l_Vmgm§Mo
daH$S>-_yë` Zdo ^m§S>dc åhUyZ H$m`©dmhrV `oVo. Ë`mMo à_mU 4:1 Yê$Z
Mmcy. AmVm 1 cmI Vmgm§À`m l_eº$sMr _mJUr dmT>cr. nwadR>m Hw$Ry>Z
dmT>Uma? Zoh_rMo {H$_Vr C§MmdÊ`mMo CÎma H$m_r `oV Zmhr. g_Om doVZ
dmT>co Va BVa Y§Úm§_YyZ H$m_Jma {VWo `oVrc, nU _J Ë`m Y§Úm§_Ü`o
H$m_Jmam§Mm VwQ>dS>m nS>oc.
AWm©V, EH$ CÎma CncãY AgVo. H$m_Jmam§Mr EH$ ZdrZ {nT>r V`ma hmoD$Z
H$m_JmadJmªV XmIc hmoV AgVo, VoWyZ hr l_eº$sMr dmT>cocr JaO
^mJdcr OmD$ eH$Vo. nU `m _mJUr-nwadR>çmÀ`m _mÜ`_mV cd{MH$nUm
ZgVmo, _mJUr-nwadR>çmMm _oi KmcÊ`mMr j_Vm ZgVo. Zì`mZo
H$m_JmadJmªV XmIc hmoUmè`m `m Zì`m {nT>rMr g§»`m Adc§~yZ AgVo Vr
n§Yam-drg dfmªnydu H$m_JmadJmªV OÝ_ KoVcoë`m _wcm§À`m g§»`oda! nwadR>m
dmT>dÊ`mgmR>r dmT>coco doVZ BWo AJXrM Hw$MH$m_r R>aVo. H$m_JmadJm©À`m
àOZZmMm AmO ~XcUmam doJ n[aUm_ H$arV AgVmo n§Yam-drg dfmªZr,
Am{U ^m§S>dcemhrMr l_eº$sMr _mJUr ~XcV AgVo Vr AmÎmm, `m dfu,
`m _{hÝ`mV, `m {Xdgmcm. Hw$R>o OwZo H$maImZo {ZH$mcmV {ZKV AgVmV,
Hw$R>o Zdo dmT>VmV, Hw$R>o Xhm Q>ŠŠ`m§Zr _mJUr dmT>Vo, Hw$R>o Vrg-Mmirg
Q>ŠŠ`m§Zr, Va Hw$R>o n§Mdrg-Vrg Q>ŠŠ`m§Zr H$_r hmoV AgVo. l_eº$scm
`oUmè`m `m gVV ~XcË`m, CcQ>gwcQ> diUo KoUmè`m _mJUrer _oi
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 219

KmcÊ`mMr cd{MH$Vm, j_Vm H$m_Jmam§Mo àOZZ `m nwadR>çmÀ`m òmoVm_Ü`o


Zmhr.
. . . eodQ>r ~oamoOJmam§À`m \$m¡Oo_m\
m\©$V!
H$m_JmadJm©_Ycr ~oamoOJmam§Mr \$m¡O hmM l_eº$sÀ`m _mJUrcm gmOogm
cd{MH$nUm AgUmam gmR>m AgVmo. _mJUr nwadR>çmMm _oi KmcÊ`mMo
_mÜ`_ åhUyZ hm gmR>m H$m`© H$aV AgVmo. H$m_JmadJm©_Yrc H$m_mda
AgUmao d ZgUmao hr {d^mJUr hm `m _mÜ`_mMm AmYma ~Zcocm AgVmo.
l_eº$sMr _mJUr dmT>cr H$s H$m_Jmam§_Ycr ~oamoOJmam§Mr \$m¡O H$_r hmoVo,
l_eº$sMr _mJUr H$_r Pmcr H$s hr \$m¡O dmT>Vo, nU `mgmR>r
H$m_JmadJm©_Ü`o EH$ ~oamoOJmam§Mm {d^mJ H$m`_Mm ApñVËdmV AgUo ho
Amdí`H$ AgVo! hm ~oamoOJmam§Mm H$m`_ ApñVËdmV AgUmam {d^mJ hmM
l_eº$sÀ`m _mJUr-nwadR>çmMm _oi nS>Ê`mMm AmYma AgVmo. Am{U
^m§S>dcr AW©emóm_Ü`o ho gyÌM ~gV Zmhr. H$m_JmadJm©_Ycm EH$ {d^mJ
hm H$m`_Mm ~oamoOJma AgUo hm ^m§S>dcemhrMm An[ahm`© n[aUm_ AgVmo ho
^m§S>dcr {dMmam§À`m Mm¡H$Q>rV H$go ~gmdo? `mVyZ _ma ImVo Vr d¡km{ZH$Vm,
H$maU l_eº$sÀ`m _mJUr-nwadR>çmMm _oi Kmcy eH$Umao Xþgao H$moUVohr
n`m©`r _mÜ`_ ^m§S>dcr AW©emñÌ gm§Jy eH$V Zmhr. nwÝhm EH$Xm l_eº$s `m
d¡{eîQ>çnyU© H«$`dñVynmer ^m§S>dcr AW©emómMr d¡km{ZH$Vm Wm§~Vo!
4. ~oamoOJmam§Mr amIrd \$m¡O
^m§S>dcemhr_Ü`o H$m_Jmam§_Ü`o AgUmar H$m`_Mr ~oamoOJmar hr Zm|Xcrhr
OmV Zmhr. H$maU Vr {XgV Zmhr, AgyZ ^mdV Zmhr. dada nm{hco Va
ZOaoVyZ gQ>H$Umè`m `m ~oamoOJmam§À`m {d^mJmcm _mŠg© Zmd XoVmo
"~oamoOJmam§Mr amIrd \$m¡O'. Oam S>moignUo nm{hco Va hr ~oamoOJmam§Mr \$m¡O
gJirH$S>o gmnSy> cmJVo—AJXr Vw_À`m_Ü`o Am{U Vw_À`m Kam_Ü`ohr!
~Xcr H$m_JmaM ¿`m Zm; {JaUrV A{YH¥$VnUo ~Xcr H$m_Jmam§Mo ñWmZ
YmaU H$aUmam H$m_Jma H$m_ Zgoc Voìhm ~oamoOJmam§À`m \$m¡OoV _moS>V AgVmo,
nU ~oamoOJmam§_Ü`o Vmo Zm|Xcm OmVmoM Ago Zmhr. H$maU Ë`mÀ`mOdi H$mS>©
AgVo! ~oamoOJmam§À`m amIrd \$m¡OoMo Va§JVm, gwá, gmMcocm d ~{hîH¥$V
Ago Mma {d^mJ _mŠg© nmS>Vmo. Am{U `m Mmahr {d^mJm§Zm ^maVmÀ`m
2
g§X^m©V H$mhr Img _hÎdXoIrc Amho.
220 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

\$m¡OoMr Va§JVr VwH$S>r


~oamoOJmam§À`m amIrd \$m¡OoÀ`m n{hë`m {d^mJmcm _mŠg© Va§JVm {d^mJ
åhUVmo. `m {d^mJmV _moS>Umè`m H$m_Jmam§Mo ^m§S>dcmÀ`m EH$m VwH$S>çmer
ZwH$VoM ZmVo VwQ>coco AgVo, Am{U Xþgè`m VwH$S>çmer (qH$dm H$Yr H$Yr
naV n{hë`mM VwH$S>çmer) AOyZ ZmVo Owim`Mo AgVo. Xaå`mZÀ`m H$mimV
Vmo Va§JV AgVmo. ~Xcr H$m_Jmam§gmaIoM H$m`_Mo Q>|naar H$m_Jma `m
{d^mJmV _moS>VmV. àË`oH$ àH$maÀ`m noem_Ü`o Agm Va§JVm {d^mJ gm_m{OH$
nmVirda ApñVËdmV AgVmo. Am{U Vmohr àË`oH$ àH$maÀ`m CËnmXZmV.
_moR>_moR>çm H$maImÝ`m§_Ü`o H$m_ Ho$coco, H$aUmao H$m_Jmahr Ë`mV AgVmV
Am{U AJXr chmZ H$maImÝ`m§_Yco XoIrc. ^m§S>dcemhrMr àË`oH$ àH$maMr
àmg§{JH$ _mJUr nyU© H$aV hm {d^mJ ^m§S>dcmÀ`m VwH$S>çm§VwH$S>çm§_YyZ
qH$dm H$Yr Ë`mM Ë`mM VwH$S>çm§nmer {\$aV AgVmo. ZwwH$VrM H$m‘mcm
cmJcobr H$m_Jmam§À`m Zì`m {nT>rMr l_eº$s ¶m Va§JË`m ~oamoOJma
{d^mJmV EH$m ~mOyZo àdoe H$aV AgVo, Va Xþgè`m ~mOyZo d`ñH$ d {ZH$m_r
hmoV Mmccocr OwÝ`m {nT>rVrc l_eº$s ~oamoOJmam§À`m amIrd \$m¡OoÀ`m BVa
{d^mJm§_Ü`o àdoe H$aV AgVo.
`m Va§JË`m {d^mJmcm {Z_Hw$ec Am{U Hw$ec loUrÀ`m l_eº$sÀ`m
àmg§{JH$ _mJUrÀ`m g§X^m©V ^m§S>dcemhrV _hÎdmMo ñWmZ AgVo. AHw$ec
loUrMr l_eº$s ^m§S>dcXmamcm ~oamoOJmam§À`m amIrd \$m¡OoÀ`m BVa
{d^mJm§_YyZhr CncãY hmoD$ eH$Vo nU {Z_Hw$ec Am{U Hw$ec loUtÀ`m
~m~VrV _mÌ Vgo hmoD$ eH$V Zmhr. ^m§S>dcemhrV {Z_Hw$ec Am{U Hw$ec
H$m_Jmam§Mm EH$ ~è`mn¡H$s ^mJ hm Zoh_r `m Va§JË`m {d^mJmV _moS>Vmo.
^m§S>dcr àJVr_wio `m {d^mJmMr JaO Zmhrer Z hmoVm CcQ> EH$ Zoh_rMr
Jmoï> ~ZVo. H$maU àJVr~amo~aM CcQ>gwcQ> diUo Amcr, Am{U `m
diUm§Mm doJhr. {Z_Hw$ec Am{U Hw$ec loUt_Yrc H$m_mdarc EHy$U
H$m_Jma {OVHo$ OmñV {VVH$s `m Va§JË`m {d^mJmMr JaOhr OmñV.
gwá ~oamoOJmam§Mr VwH$S>r
~oamoOJmam§À`m amIrd \$m¡OoÀ`m Xþgè`m {d^mJmcm _mŠg© gwá ~oamOJmarMm
{d^mJ åhUVmo. {~Ja^m§S>dcr H«$`dñVy§Mo CËnmXZ {OWo _moR>çm à_mUmda
_hÎdmMo AgVo Aem, {deofV: J«m_rU joÌm_Ü`o `m {d^mJmMm _w»` òmoV
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 221

gmnS>Vmo. ^m§S>dcr joÌm_Ü`o hmoV AgUmè`m amoOJmamÀ`m CncãYr_Yrc


chmZ _moR>çm Am§XmocZm§À`m doir `m {d^mJmMr ~oamoOJmar ñnï> hmoV Zmhr;
nU VgoM H$mhr H$maU KS>co H$s AMmZH$ `m {d^mJmVyZ amoOJma emoYUmè`m
H$m_Jmam§Mm EH$ cmo§T>mM ~mhoa nSy>Z Am¡Úm[JH$ ^m§S>dcr joÌmV `oD$Z XmIc
hmoVmo. ~oamoOJmarMo à_mU \$mago Zmhr Ago ^mgV AgyZ EH$X_ ~oamoOJmarMm
amIrd gmR>m CKS> nS>Vmo.
`m {d^mJmMo gdm©V CÎm_ CXmhaU åhUOo Jar~ eoVH$è`m§gmaIo AY©gd©hmam
dJ©. ^m§S>dcr CËnmXZmMr ~rOo EH$Xm eoVrjoÌmV amodcr Jocr H$s
KZrH$aUm_YyZ `oUmar àd¥Îmr d {VMr ~§YZo EHy$U gd©M eoVr CËnmXZmcm
cmJy cmJVmV. KZrH$aUm_wio ~Xccoë`m Vm§{ÌH$ OwiUr_Ü`o l_gm_J«rcm
OmñV _hÎd `oV Mmccoco AgVo. `m ^m§S>dcr eoVr CËnmXZmer ñnY}V
{Q>H$m`Mo Va {~Ja^m§S>dcr Jar~ d _Ü`_ eoVH$è`m§ZmXoIrc `m Vm§{ÌH$
OwiUrMr H$mhr A§Jo CËnmXH$VmdmT>rgmR>r ñdrH$mamdr cmJVmV. l_gm_J«rda
IM© H$aÊ`mgmR>r hmVmV OmñV n¡gm AgUo Ë`m§Zmhr Amdí`H$ ~Zy cmJVo d
`m n¡emMm OmñVr OmñV ^mJ Ë`m§Zm l_gm_J«rda IM© H$aUohr Amdí`H$ ~Zy
cmJVo. ^m§S>dcr Mîå`m_YyZ _m§S>m`Mo Pmco Va Ë`m§Mr {~Ja^m§S>dcr eoVr
"^m§S>dcàYmZ' ~Zy cmJVo!
Jar~ d _Ü`_ eoVH$è`m§da cmXcr Jococr hr "^m§S>dcàYmZ' eoVr Ë`m§Zm
EH$m Xþï>MH«$mV AS>H$dVo. ~Xccoë`m Vm§{ÌH$ OwiUr_wio VwQ>nw§Á`m
O{_Zrdarc Ë`m§À`m hmVmVrc VwQ>nw§Or l_gm_J«r hr Ë`m§Mr ñdV:Mr
l_eº$s ñdV:À¶m O{‘Zrda nyU©nUo dmnaÊ`mÀ`m Ñï>rZo Anwar R>ê$ cmJVo.
Varhr hm {d^mJ H$m_ emoYUmè`m H$m_Jmam§À`m ê$nmV—CKS>nUo ~oamoOJma
åhUyZ—Am¡Úmo{JH$ H$m_JmadJm©V XmIc hmoV Zmhr. H$maU Ë`mÀ`m VwQ>nw§Á`m
H$m hmoB©Zm, nU l_gmYZm§À`m _mcH$sZo Ë`mcm {~Ja^m§S>dcr CËnmXZmer
~m§YyZ R>odcoco AgVo. eoVrjoÌm_Ü`o hm {d^mJ gd©hmam hmoÊ`mÀ`m H$mR>mda
S>J_JV C^m AgVmo. eoVrjoÌmV Ooìhm gmnoj daH$S>-_yë`mda AmYmacoë`m
H|$ÐrH$aUmMr EImXr cmQ ¶oVo> qH$dm EImXm XþîH$mimMm \o$am nS>Vmo Am{U Vmo
`m _mcH$snmgyZ VmoSbm OmVmo VoìhmM Vmo {ZUm©`H$arË`m gd©hmam ~ZyZ
H$m_JmadJm©V XmIb hmoVmo. qH$dm ^m§S>dcemhr CËnmXZmÀ`m Am¡Úmo{JH$
joÌmVcr VmËH$m{cH$ dmT> ~è`mM doJmZo hmoV Agoc Va Ë`m H$m`_
amoOJmamÀ`m d doVZmÀ`m nwaoem ~iH$Q> àoaUo_wio H$Yr eoVr {dHy$Z, H$Yr Vr
222 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Amáoï>m§Zm qH$dm JmdÀ`m gYZ eoVH$è`m§Zm ~Q>mB©Zo XoD$Z H$m_JmadJm©V


XmIc hmoVmo. nwaogo H$maU Agë`m{edm` `m {d^mJmVcr gwá ~oamoOJmar
CKS>çmda `oV Zmhr. XþîH$mi, Ë`m Ë`m joVmVrc Vrd« _§XrÀ`m cmQ>m qH$dm
BVa joÌmVrc Vrd« VoOrÀ`m cmQ>m `m§gma»`m KS>m_moS>r `m gwá {d^mJmMo
S>J_JVo ñWmZ g§ndVmV d AMmZH$ ~oamoOJmam§À`m \$m¡OoMm hm ^mJ ñnï>nUo
d CKS>nUo ~oamoOJmam§À`m \$m¡OoMm ^mJ ~ZVmo.
gmMcoë`m ~oamoOJmam§Mr VwH$S>r
~oamoOJmam§À`m amIrd \$m¡OoMm {Vgam {d^mJ hm gmMcoë`m qH$dm Hw§${R>V
~oamoOJmarMm {d^mJ AgVmo. gwá ~oamoOJmarÀ`m {d^mJmer `mMm OdiMm
g§~§Y Amho. EH$m AWm©Zo Á`m joÌm§_Ü`o {~Ja^m§S>dcr CËnmXZm_YyZ ^m§S>dcr
CËnmXZmH$S>o g§H«$_U hmoVo {VWo gwá ~oamoOJmar ho Ë`m {d^mJmVrb ~oamoOJmarMo
n{hco ê$n AgVo Am{U gmMcoë`m qH$dm Hw§${R>V ~oamoOJmarMo ê$n Ë`mMrM
"nwT>Mr' AdñWm AgVo. {OWo ^m§S>dcr CËnmXZmMo à^wËd Va {Z_m©U Pmcoco
Amho nU hmVH$g~ qH$dm hmVH$mam{Jar ^m§S>dcr CËnmXZmcmXoIrb
~§YZH$maH$ Amho, Aem joÌm§_Ü`o hr Hw§${R>V, gmMcocr ~oamoOJmar gmnS>Vo.
`m joÌm§_Yë`m ~hþg§»` H$m_Jmam§Mo ñWmZ ho ~Xcr H$m_JmamgmaIo AgVo.
H$mhr {Xdg amoOJma Z {_iUo hm Ë`m§Zm H$mhr {Xdg amoOJma {_iÊ`mMmM
EH$ A{d^mÁ` ^mJ ~Zcocm AgVmo! Aem joÌm§_Ü`o gmnoj daH$S>-
_yë`mÀ`m EodOr {Zìdi daH$S>-_yë`mMo à^wËd AgVo. H$m_mdarc
H$m_Jmam§Mo XaS>moB© Vmg ho IynM OmñV AgVmV. VoM H$m_ H$m_mÀ`m
Vmgm§À`m "dmOdr' R>acoë`m _mnm§Zr H$am`Mo Va Vo AZoH$ H$m_Jmam§_Ü`o
dmQ>co OmD$ eH$Vo. nU ^m§S>dcr ñdê$nm_wio Vgo Z hmoVm H$m_mdarc
H$m_Jmam§Mo XaS>moB© Vmg Am{U EH$m ~oamoOJmam§À¶m {d^mJmMo eyݶ Vmg Ago
{_iyZ Vo dmQ>co Jococo AgVmV. J¥hmoÚmoJm§_Ü`o Am{U Hw${Q>amoÚmoJm§_Ü`o Va ho
AJXr nÕVeranUo MmcVo. H$m_Jmam§_Ycr amoOJmamgmR>r Vrd« ñnYm© hr Jmoï>
`m joÌmMm AmYmahr AgVo Am{U n[aUm_hr. {Xcoco H$m_ ho H$mhr H$m`_
H$m_Jmam§EodOr AZoH$ H$m_Jmam§Zm nmirnmirZo XoUo `m joÌm_Yrc ^m§S>dcXma
OmñV ng§V H$aVmV d Ë`m§Zm Vo eŠ`hr hmoVo. H$m_Jmam§Zm Ë`m_wio amoOJma
gVV {_iV AgVmo d gVV gwQ>V AgVmo. EH$m AWm©Zo `m {d^mJmMo Va§JË`m
{d^mJmer gmå`hr AgVo, H$maU Ë`m {d^mJmà_mUoM `m {d^mJmVhr H$m_mda
Zgcoë`m H$m_JmamMo ^m§S>dcmÀ`m EH$m VwH$S>çmer ZmVo ZwH$VoM VwQ>coco
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 223

AgVo d Xþgè`mer AOyZ Owiy KmVcoco AgVo. nU Va§JË`m {d^mJmnojm `m


{d^mJmMo EH$ _hÎdmMo doJionUhr AgVo. hm \$aH$ åhUOo Va§JË`m
{d^mJm_Ü`o H$m_mdarc H$m`_ H$m_Jmam§Mr g§»`m hr ~arM _moR>r AgVo d
hm Va§JVm {d^mJ Ë`m H$m`_ amoOJmamer OmoS>cocm EH$ N>moQ>m ^mJ AgVmo.
`mCcQ> Hw§${R>V ~oamoOJmarÀ`m joÌm§_Ü`o H$m_mdarc ~hþg§»` H$m_Jmam§Zm ho
Va§JVo ñWmZ Amcoco AgVo ho Ë`mMo d¡{eîQ>ç AgVo.
`m àH$maÀ`m {d^mJmcm _mŠg©Zo {Xcoco gmMcocr, Hw§${R>V ~oamoOJmar ho Zmd
AJXr gmW© Amho. H$maU ~oamoOJmarMo ho ê$n Zï> ìhm`Mo Va Ë`m joÌm_Ü`o
gmnoj daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr à^wËdñWmZr `oUo Amdí`H$ AgVo. Am{U hr
gmMcocr ~oamoOJmarM `m ~m~VrV AS>Wim ~Zcocr AgVo. gmnoj daH$S>-
_yë`mÀ`m àd¥Îmr jrU Agë`m_wio doVZ l_eº$sÀ`m _yë`mÀ`m Imcr
T>H$cco Jococo AgVo, Am{U {Zìdi daH$S>-_yë`mÀ`m àd¥Îmr_wio XaS>moB©
"dmOdr' ^m§S>dcr {ZH$fm§nojm ‘moR>m Agcocm H$m_mMm {Xdg hm Ë`m joÌmV
àM{cV AgVmo. `§Ìo H$er ¶oVmV ¶mMr AmnU MMm© Ho$br Voìhm ho nm{hco
hmoVo H$s `§Ìm§Zr Ho$di l_ dmMco Va ¶§Ìo ¶oVmV Ago Zmhr, Va
^m§S>dcXmam§Zm l_m§gmR>r Úmdo cmJUmao _yë` dmMco VaM gmnoj
daH$S>_yë`mMo gmYZ åhUyZ `§Ìo `oVmV. l_eº$sVyZ {‘im>coco l_ d Ë`m
l_eº$sgmR>r Úmdo cmJUmao _yë` ¶mVcr V\$mdV `m joÌmV H$_r doVZ d
OmñV H$m_ `m§_wio dmT>cocr AgVo. Or `§Ìo dmOdr doVZ d dmOdr H$m_
Yê$ZgwÕm l_m§gmR>r ^m§S>dcXmam§Zm Úmdo cmJUmao _yë` dmMdVmV Aer
`§ÌoXoIrc {VWo `oUo XþamnmñV hmoD$Z ~gVo. WmoS>Š`mV, hr ~oamoOJmar
CËnmXZmÀ`m ^m§S>dcr ñdê$nm_wio ñdV:À`m Hw§${R>V ñdê$nmMo nwZéËnmXZ
H$aV AgVo.
~{hîH¥$V, ^U^U§§J ~oamoOJmam§Mr VwH$S>r
~oamoOJmam§À`m amIrd \$m¡OoÀ`m VimÀ`m Mm¡Ï`m {d^mJmcm _mŠg©Zo ^U§J
(nm°na) {d^mJ ho Zmd {Xco Amho. `m {d^mJm_Yrc l_eº$scm
^m§S>dcemhrZo gm_m{OH$ CËnmXZmÀ`m joÌm_YyZ ~{hîH¥$V Ho$coco AgVo. `m
^U§J {d^mJmVhr H$mhr Cn{d^mJ AgVmV. JwÝhoJmar, cm§S>rc~mS>r, Mmoar_mar
`m§_Ü`o T>H$ccr Jococr l_eº$s hm `mMm n{hcm Cn{d^mJ AgVmo.
^m§S>dcr {ZH$fm§à_mUo Ë`m§Zm "amoOJma' CncãY AgVmo Am{U Vo Ë`m§Mo Ë`m§Mo
"ì`dgm`'M H$aV AgVmV. Ë`m_wio ~oamoOJmam§À`m {d^mJm_Ü`o Ë`m§Zm YaUo
224 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

ho ^m§S>dcr gdo©jUm§À`m H$joV \$mago `oV Zmhr! AZ² Varhr ^m§S>dcr


CËnmXZmÀ`m Ñï>rZo hm Cn{d^mJ åhUOo ~oamoOJmam§Mr amIrd \$m¡O Oê$a
R>aVmo. g§nH$mimV Va `m Cn{d^mJmVrc Q>½`m§Mr ^aVr {H$Vr Cn`moJr R>aVo
`mMm AZw^d ^m§S>dcXmam§Zm—Am{U H$m_Jmam§Zm—Zoh_rM `oV AgVmo!
`m ~{hîH¥$Vm§_Yrc EH$m Cn{d^mJmMo ZmVo ^m§S>dcmÀ`m H$moUË`mhr
VwH$S>çmer BVHo$ {ZUm©`H$nUo VwQ>coco AgVo H$s hr l_eº$s ^m§S>dcr
CËnmXZ joÌm_Ü`o H$m_ emoYÊ`mMr VgXr XoIrc KoV Zmhr AZ² Ë`m_wio H$m_
emoYUmè`m ~oamoOJmam§_Ü`o {VMr JUZmhr hmoV Zmhr Am{U Zm|Xhr hmoV Zmhr.
^m§S>dcr g_mOmÀ`m H$mR>mer hr l_eº$s H$er~er OJV AgVo. C[H$aS>o
CngyZ ZmgHo$Hw$OHo$ AÞ emoYyZ Jmoim H$aUmar, ^rH$ _mJUmar, H$mJX
doMUmar hr l_eº$s Vwåhmcm AJXr nmdcmonmdcr gmnSy> eH$Vo. AmVm hm
gwÕm ì`dgm`, Y§Xm ~ZVmo, Ë`mVhr "^m§S>dc' Jw§VVo Vr Jmoï> doJir. nU
AmnU {dMma H$aV AmhmoV ^m§S>dcr CËnmXZmMm, Am{U hr l_eº$s Ë`mÀ`m
~mhoa VJ Yê$Z AgVo. EH$ amIrd \$m¡O åhUyZ. VoOr_§XrÀ`m cmQ>m§À`m
Vrd«Vo~amo~a {VMrhr dYKQ> Mmcy AgVo.
Xþgam EH$ Cn{d^mJ AZmW _wcm§Mm qH$dm {dZmghmam gmoSy>Z {Xcoë`m
_wcm§Mm. amoO nmocrg ñQ>oeZm§_Ü`o Aem gmoSy>Z {Xcoë`m A^©H$m§Mr Am{U
_wcm§Mr Zm|X hmoV AgVo. Am{U aoëdo-ñWmZH$ ho Aem Jmoï>tgmR>r CÎm_
{R>H$mU AgVo. AWm©V `m darc XmoÝhr Cn{d^mJm§_Ü`o l_eº$sMm _w¸$m_
VmËnwaVm AgVmo. {VWyZ {Vcm hiyhiy JwÝhoJmar ì`dgm`mV Jw§Vcoë`m
Cn{d^mJmV qH$dm Hw§${R>V {d^mJmV gm_rc ìhmdo cmJVo. ZmhrVa nwT>o dU©Z
Ho$coë`m é½UmBVm§À`m Cn{d^mJm_Ü`o. JwÝhoJmar ì`dgm`mMo Va ho ^aVrMo
R>mUo AgVo. ~hþVoH$Xm `m Cn{d^mJm_Ycm _w¸$m_ åhUOo JwÝhoJmar {d^mJmV
gm_rc hmoÊ`mnyduMm C_oXdmarMm H$mi R>aVmo.
`m ~{hîH¥$V, ^U§J {d^mJmMo Cn{d^mJ BVHo$ {d{dY AmhoV H$s Ë`m gdmªMo
`Wm`mo½` dU©Z H$aUo AeŠ` Amho, nU Ë`m§Vrc EH$m eodQ>À`m
Cn{d^mJmda _mÌ AmnU WmoS>r\$ma ZOa Q>mH$cr nm{hOo. Vmo åhUOo
^m§S>dcemhrÀ`m "é½UmBVm§Mm' Cn{d^mJ. l_eº$s n§Jy Pmë`m_wio, doJmZo
g§në`m_wio "{ZH$m_r' R>acoë`m l_eº$sMo ^{dVì` Ë`m§Zm `m Cn{d^mJmV
KoD$Z `oVo. ^m§S>dc-g§M`mÀ`m YH$mYH$sV `§Ìm§_wio, ImUr_wio, Ywir_wio,
agm`Zm§_wio, {ZH¥$ï> Amhma Am{U OrdZ_mZm_wio AY©dQ> qH$dm H$m`_Mr
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 225

é½UmB©V ~Zcocr, An§J Pmcocr, H$m_ H$ê$Z jrU Pmcocr gd© àH$maMr
l_eº$s `mV _moS>Vo. nydu CX²Y¥V Ho$cocm EH$ AmH$S>m AmR>dV AgocM—
OJmV Xa nmM {_{ZQ>mcm, Ho$di Zm|Xë`m Jocoë`m H$m_mdarc AnKmVm_Ü`o,
l_eº$s g§nyU©nUo {ZH$m_r hmoUmè`m H$m_Jmam§Mr g§»`m 14 Amho. åhUOo
{Xdgmcm 4 hOma H$m_Jma `mV XmIc hmoV AgVmV; Z Zm|Xcoë`m, AY©dQ>
{ZH$m_r Pmcoë`m l_eº$sMr Jmoï>M gmoS>m.
`m gdmª{edm` ^m§S>dcemhr_Yrc H«y$a ñnY}er Oo OwidyZ KoD$ eH$V ZmhrV,
{VWë`m H$moaS>çm AZmñWoer Á`m§Mo O_V Zmhr Agohr AZoH$OU AgVmV.
hr ì`dñWm EH$m ~mOycm Ë`m§Zm n¡em{edm` gd© OrdZ_yë`o ZmH$mam`cm
cmdV AgVo nU Xþgè`m ~mOycm Ë`mM n¡emnmgyZ Ë`m§Zm VmoS>rV AgVo. `m
ì`dñWoÀ`m Aem A§V{d©amoYmVyZ {Z‘m©U hmoUmao, ^aS>co OmUmaoo gd© _mZ{gH$
é½UXoIrc `mM é½UmBVm§À`m Cn{d^mJmV _moS>VmV. ^m§S>dcemhrer
gm_m{OH$, Am{W©H$, _mZ{gH$arË`m Oo OwidyZ KoD$ eH$V ZmhrV, Ë`m
gdmªMm g_mdoe ~oamoOJmam§À`m amIrd \$m¡OoÀ`m `m ~{hîH¥$V {d^mJmV hmoV
AgVmo. ^m§S>dcemhrÀ`m é½UmBVm§gmR>r {VZo ho AO~ hm°pñnQ>c Imoccoco
AgVo.
—EH$ doJio ZmVo
~oamoOJmam§Mr \$m¡OEH$
~oamoOJmam§À`m `m amIrd \$m¡OoÀ`m {d^mJm§~Ôc AW©emókm§Zm H$m` dmQ>V
Agoc Vo dmQ>mo. nU Oam S>moio CKS>o R>odyZ Mmar ~mOycm nm{hco Va hr amIrd
\$m¡O Amnë`mcm gJirH$S>o AmT>ioc. ho gmh{OH$M Amho. H$maU
^m§S>dcemhr_Ü`o l_eº$s hr "H«$`dñVy' åhUyZ CncãY ìhm`Mr Agoc, Vr
~mOmanoR>oÀ`m {Z`_mà_mUo {dH$cr OmD$Z {VÀ`m _mJUr-nwadR>çmMr gm§JS>
~mOmanoR>o_m\©$V ~gUo eŠ` ìhm`Mo Agoc Va, ~oamoOJmam§Mr \$m¡O hr {VÀ`m
amIrd {d^mJm§gH$Q> H$m_JmadJm©Mm ^mJ AgUo Amdí`H$ AgVo. ^m§S>dc-
g§M`mMm {dMma H$aVmZm l_eº$sMo nwZéËnmXZ `mMm AW© ^m§S>dcemhr_Ü`o
`m \$m¡OoMohr nwZéËnmXZ hm AgVmo. Am{U Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mÀ`m
gd©gmYmaU àd¥ÎmrVyZ {Z_m©U hmoUmar H$mÌrgmaIr n[apñWVr hrM `m \$m¡OoÀ`m
nwZéËnmXZmMm AmYma AgVo. ~oamoOJmam§Mr \$m¡O hrXoIrb ^m§S>dbr
CËnmXZm‘ܶo A§V^y©V Amho, d Vrhr nwZéËnm{XV hmoV AgVo, ho ^m§S>dc-
g§M`mMm, ^m§S>dcr {dH$mgmMm {dMma Ho$ë`mda ñnï> hmoVo.
226 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

~oamoOJmarMr O~m~Xmar H$moUmda?


nU ^m§S>dcemhrcm Amdí`H$ åhUm`Mo Va `m \$m¡OoMo nwZéËnmXZ hmoVo
Hw$Ry>Z? AcrH$S>À`m H$mimVrc H$mhr àJV ^m§S>dcr Xoe gmoS>co Va `m
nwZéËnmXZmMr O~m~Xmar hr _w»`V: H$m_mdarc H$m_Jmam§ZmM CMcmdr
cmJV AgVo. amIrd \$m¡OoMo n{hco VrZ {d^mJ Va gaigai H$m_mdarc
H$m_Jmam§À`mnmgyZ \$mago doJio H$mT>Vm `oV ZmhrV. `m {d^mJm§Vë`m
H$m_Jmam§Zm "\$m¡OoÀ`m AmV' d "\$m¡OoÀ`m ~mhoa' Ago "Vù`mV H$s
_ù`mV'Mm Ioi ^m§S>dcemhr IoidV AgVo! H$m_JmadJm©Mm hm ^mJ
\$m¡OoÀ`m ~mhoa Amho H$s AmV hm \$aH$ Ho$di VmËH$m{cH$ AgVmo. Zoh_r
H$m_mda Am{U Zoh_r ~oamoOJma hr XmoZ Q>moHo$ gmoS>cr Va _Ü`o hr _moR>r,
hcVr ga{_gi AgVo. Am{U hr XmoZ Q>moHo$gwÕm EH$ hmoV AgVmV! H$maU
Zoh_r ~oamoOJma AgUmar l_eº$s eodQ>r ZmË`mJmoË`mZo, g½`mgmo`arH$sVyZ
H$m_mda AgUmè`m l_eº$serM OmoS>cocr AgVo. {VÀ`mM H$m_mda
Agcoë`m ^mdm-~{hUrH$S>o, _m_m-H$mHy$H$S>o Vr amhV AgVo.
WmoS>Š`mV, amoOJmamVyZ H$m_JmadJm©À`m hmVr Amcoë`m _yë`m_YyZ g§nyU©
H$m_JmadJm©Mo, ~oamoOJmam§À`m ñWm`r, AñWm`r, amIrd \$m¡OogH$Q> g§nyU©
dJm©Mo nwZéËnmXZ hmoUo Amdí`H$ AgVo. BWo dJu` g§~§Ym§Mo _hÎd cjmV
¿`mdo cmJVo. ì`º$sì`º$s åhUyZ \$moSy>Z H$m_Jmam§Mo XaS>moB© doVZ, Xa Vmer
doVZmMr nmVir `mVyZ Oo OrdZ_mZ amñV åhUyZ _mÝ` hmoV AgVo Ë`mnojm
{H$VrVar ImcMo OrdZ_mZ H$m_JmadJm©À`m dmQ>çmcm àË`jmV `oV AgVo.
^mg hmoV AgVmo Vmo ì`{º$JV l_m§Mm _mo~Xcm {Xë`mMm, àË`jmV _mÌ hmoV
AgVo Vo g§nyU© l_eº$sMo nwZéËnmXZ. àË`jmVco H$m_Jmam§Mo OrdZ_mZ
Am{U ^m§S>dcemhrZoM KmcyZ {Xcoco C{MV OrdZ_mZmMo {ZH$f `m§À`mVcr
V\$mdV Ë`mVyZ XS>cocr amhVo. dmT>Ë`m doVZnmVircm Oa dmT>Ë`m
~oamoOJmam§À`m \$m¡OoMr OmoS> Agoc Va àË`jmV doVZ H$_rXoIrc hmoD$
eH$Vo.
`m Ñï>rZo nmhVm ~oH$ma^Î`mMr _mJUr EH$ doJioM _hÎd KoVo. ^maVm_Ü`o
AOyZ `m _mJUrZo Omoa Yacocm Zmhr. nU AZoH$ àJV ^m§S>dcr Xoem§_Ü`o
~oH$ma^Îmm `m Zm Ë`m ñdê$nmV ê$T> Pmcocm Amho. H$m_Jma-MidirÀ`m
Ñï>rZo `m _mJUrcm AZoH$ àH$maMo _hÎd Amho. EH$Va Ë`mVyZ àË`oH$mcm
H$m_ {_iÊ`mMm h¸$ àñWm{nV hmoV AgVmo; AZ² Ë`m~amo~aM Vo OrdZ_mZmMo
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 227

{ZH$f gd©gmYmaU _mÝ`Vm {_idyZ _mZdr A{YH$mam§À`m ñdê$nmV


H$m_JmadJm©Zo qOHy$Z KoVcoco AgVmV Vo àË`jmV cmJy ìhmdoV `mgmR>rhr Vo
_hÎdmMo AgVo. `m AWm©Zo l_eº$sMo _yë` àñWm{nV {ZH$fm§da {Xco Omdo
`mgmR>rhr Vr _mJUr AgVo. AWm©V ~oH$ma^Îmm XoÊ`mMo _mÝ` Pmco Var
^m§S>dcr Mm¡H$Q>rÀ`m Am{U ì`dhmamÀ`m _`m©Xm `mVyZ Zmhrem hmoV ZmhrVM.
nU ñnï> hmoVmV. Á`mà_mUo _hmJmB© ^Îmm H$YrM e§^a Q>¸o$ ^anmB©Zo {_iV
Zmhr VgmM ~oH$ma ^Îmm XoIrc _mÝ` hmoVmo Vmo AJXr {ZH¥$ï> OrdZ_mZmer
~m§Ycocm, \$º$ H$mhr joÌm§_Ü`o Am{U \$º$ H$mhr àH$maÀ`m cm§~ nëë`mÀ`m
~oamoOJmargmR>r. _mÝ`Vmàmá {ZH$f Am{U àË`j n[apñWVr `m§À`mVrc
V\$mdV H$_r hmoVo, nU Xÿa hmoD$ eH$V Zmhr. Am{U _w»` åhUOo "`mo½`'
~oH$ma^Îmm R>acm H$s `m V\$mdVrMr "`mo½`' nmVirXoIrc AmnmoAmn R>aVo!
5. H$m_JmadJm©À`m dmQ>çmcm `oUmar ^m§S>dcemhrMr \$io
H$m_m~mhoarc H$m_JmaOrdZ
H$m_JmaOrdZ Am{U ^m§S>dc-
c-g§M`
^m§S>dc-g§M`mMm AmUIr EH$ n[aUm_ hm H$m_Jmam§À`m H$m_m~mhoarc
OrdZmda hmoV AgVmo. H$m_m~mhoarc ñdV:À`m OrdZmV, ñdV:À`m l_m§À`m
AmYmamda Á`m Á`m gwIgmo`r {Z_m©U H$aÊ`mMr j_Vm H$m_JmadJm©À`m
hmVmV AgVo Vr XoIrc dmT>Ë`m à_mUmV _macr OmV AgVo. ho H$mhr
~m~VrV BVŠ`m PnmQ>çmZo Pmcoco AgVo H$s Aer H$mhr à{H«$`m KS>cr Amho
hoM {dgaco Omdo. gmYr Kam§Mr Jmoï> ¿`m. ^m§S>dcrnyd© g_mOm_Ü`o
_w~cH$nUo CncãY AgUmè`m _mVr, cmHy$S>\$mQ>m, JdV, BË`mXr Jmoï>tnmgyZ
H$ï>H$ar ñdV:À`m l_mVyZ ñdV: Kao ~m§YV. ^m§S>dcemhr Amë`mZ§Va _mÌ
cmHy$S>\$mQ>m, O§Jcg§nÎmr `m ImOJr _mcH$sÀ`m H«$`dñVy ~ZVmV. O{_ZrMo
VwH$S>o Am{U Ë`m§Vcr _mVrXoIrc, qH$dm g_wÐ{H$ZmaMr Am{U ViMr
dmiyXoIrc. Ë`m§À`m g§X^m©Vhr EH$ ^m§S>dcr CÚmoJ C^m amhVmo. cmHy$S>
AmVm {dH$V ¿`mdo cmJVo, AZ² _mVrhr, AZ² Ago gd©M H$mhr. H$m_Jma
~Zë`mda Ë`mÀ`m Am`wî`mMm hm ^mJXoIrc ^m§S>dcr CÚmoJm§da Adc§~yZ
AgUmè`m H«$`dñVy§er {ZJ{S>V ^mJ ~ZV OmVmo. H$nS>o, {edUH$m_, cmH$S>r
dñVy, KamVë`m gd©M dñVy hiyhiy ^m§S>dcr CÚmoJmVyZ `oD$ cmJVmV.
Ë`mgmR>r cmJUmam H$ƒm _mc, l_{df` ho ^m§S>dcr CÚmoJm§Mo ^mJ ~ZUo hm
`m à{H«$`oMm n{hcm Q>ßnm AgVmo.
228 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Xþgè`m ~mOycm Aem àH$maÀ`m gmo`r {Z_m©U H$aÊ`mgmR>r cmJUmao {d{dY


àH$maMo H$g~ Am{U Aer l_eº$s H$m_JmadJm©À`m A§Jr AgUo ho _hÎdmMo
AgVo. ^m§S>dcemhr EH$m ~mOycm Ë`mMr l_eº$s hr nyU©nUo H$maImÝ`mVM
IM© H$aVo. Kar `oVmo Vmo l_eº$s g§ncocm, CÚmÀ`m MH«$mgmR>r l_eº$s
nwZéËnmXZ H$aÊ`mMr JaO Agcocm EH$ JaOy, WH$cocm H$m_Jma. Xþgè`m
~mOycm Aem àH$maMo H$g~ dmnaÊ`mgmR>r cmJUmao l_{df` ho
^m§S>dcemhrZo Vmã`mV KoVcoco AgVmV. Ë`mgmR>r l_eº$sÀ`m _yë`m_YyZ
_yë` XoUo Ë`mcm OmñV OmñV H$R>rU hmoV OmVo. Am{U H$g~ dmnaco Joco
Zmhr H$s J§OVo, Am{U J§OyZ J§OyZ g§nVo. H$ï>H$è`m§Mr nwT>Mr {nT>r Am{U
AJmoXaMr {nT>r `m§À`m_Ü`o ¶m H$g~mMr XodmU-KodmU ìhm¶Mr Va Ago
H$g~ dmnaco OmD$Z Ë`mVyZ Ë`m gmo`r àË`j XmoZ {nT>çm§À`m ghH$m`m©VyZ
V`ma ìhmì¶m bmJVmV. hr e³¶VmM ^m§S>dcemhrZo _macobr AgVo.
H$m_Jmam§Mr nwT>rc {nT>r ho H$g~ AmË_gmV Z H$aVmM dmT>Vo. WmoS>çmM
H$mimV ho H$g~ g§nwï>mV `oVo. H$m_Jmam§Mo H$m_m~mhoaMo OrdZ ho Ë`m Ë`m
Jmoï>rgmR>r AmVm ^m§S>dcr CËnmXZì`dñWoda Adc§~yZ AgVo.
AWm©V, ^m§S>dcr AW©ì`dñWo_wio Omo l_à{H«$`oMm {dH$mg hmoVmo Ë`mVyZ Aem
dñVy dm gmo`r {_idÊ`mÀ`m ZdZì`m j_Vm dmT>V AgVmV. Ë`m§Mr
{d{dYVm Am{U CËnmXH$Vmhr dmT>V AgVo. WmoS>Š`m l_m§_Ü`o Amnë`m
_ZmOmoJVo gm_mZ ~ZdUo, {dOoÀ`m CnH$aUmMr aMZm H$aUo BË`mXr Jmoï>r
ñdhñVo H$aÊ`mMr eŠ`Vm dmT>V AgVo, Aem Jmoï>tgmR>r cmJUmao kmZ dmT>V
AgVo, J«{WV ñdê$nmV ghO CncãY AgVo. na§Vw Ë`mModir H$m_mdaM
H$m_JmadJm©Mr l_eº$s g§nV AgVo, Am{U Ë`m§À`m l_eº$sMo _yë` ho \$º$
CnOr{dHo$gmR>r Amdí`H$ H«$`dñVy§nwaVoM _`m©{XV hmoV AgVo. Ë`m_wio
nyduÀ`m g_mOì`dñWm§nojm ^m§S>dcemhr_Ü`o `m gd© j_Vm dmT>coë`m
AgVmV, nU Ë`mMdoir `m j_Vm ñdV:À`m OrdZmV àË`jmV dmnaVm
`oÊ`mnmgyZ H$m_JmadJ© d§{MV Pmcocm AgVmo. ñdV:À`m CnOr{dHo$gmR>r
ñdV:Mo l_ dmnê$Z _ZmOmoJË`m gmo`r CncãY H$ê$Z KoÊ`mÀ`m j_Vm
H$m_dJm©g_moa {Z_m©U hmoV AgVmV nU Ë`mMdoir Vmo Ë`m gmo`tnmgyZ VmoS>cm
OmV AgVmo.
Am{U Aem gmo`r H«$`dñVy ~Zë`m H$s Ë`m§Zm ~mOmanoR>oMo ^m§S>dcr {Z`_
cmJy hmoVmV. daH$S>-_yë`mVcm Cn^moJmgmR>r CncãY Pmcocm ^mJ hm Aem
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 229

Jmoï>tgmR>r, Ë`mVë`m Mm§Jë`mV Mm§Jë`m Jmoï>tgmR>r CncãY hmoV AgVmo.


^m§S>dcXmam§À`m JaOogmR>r, Ë`m§À`m _mJUrà_mUo ~mOmanoR> didUmao _yë`
daH$S>_yë`mÀ`m ê$nmV H$m_JmaM Ë`m§À`m hmVmV R>odV AgVmV. añVo, Kao,
emim, amhÊ`mÀ`m OmJm, IoimMr _¡XmZo, nwñVHo$ Oo Oo åhUyZ _mZdr
OrdZmÀ`m JaOm ^mJdVm ^mJdVm AmZ§X KoÊ`mMohr gmYZ AgVo Ë`mcm hm
{Z`_ cmJy hmoVmo. añVo àW_ {Z_m©U hmoVmV Vo ^m§S>dcXmam§À`m
H$maImÝ`m§n`ªV Am{U dñË`m§n`ªV, VoM Zim§Mo, VoM emim§Mo, _¡XmZm§Mo,
nwñVH$m§Mo... Am{U Z§Va Ë`m§Vrc gdmªV Mm§Jë`m, gdmªV AmZ§XXm`r Aem
gmYZm§Mr {Z{_©Vr ^m§S>dcXmam§gmR>r hmoD$ cmJVo d Oo Oo {ZH¥$ï>, AmH$mahrZ,
VwQ>nw§Oo CËnmXZ AgVo Vo H$m_JmadJm©À`m dmQ>çmcm `oD$ cmJVo. g_mOmV
OgOem Zì`m eº$s, Zì`m j_Vm, Zdo CËnmXZ dmTy> cmJVo VgVgo Ë`m§Zmhr
hm {Z`_ cmJy hmoVmo.
AWm©V, `m gdmªVyZhr H$m_JmadJm©cm AZoH$ àH$maÀ`m gmo`r dmT>Ë`m à_mUmV
CncãY hmoV AgVmV. nU ^m§S>dcXmam§À`m gmo`r_Ycr AZoH$nQ> dmT> hr
H$m_Jmam§Zm CncãY hmoUmè`m dmT>rMr AQ> AgVo. gmnojV:, ^m§S>dcXmam§Zm
CncãY hmoUmè`m gmYZm§À`m VwcZoV Am{U g_mOmÀ`m j_Vm§À`m VwcZoV,
H$m_Jmam§Mo OrdZ_mZ gVV KgaV AgVo. ^m§S>dc-g§M`mMm hm AQ>i
n[aUm_ AgVmo. ^m§S>dc-g§M`, ^m§S>dcr {dH$mg eodQ>r ho \$i
H$m_Jmam§À`m hmVr R>odV AgVmo; ~oamoOJmam§Mr A{d^mÁ` \$m¡O, `m \$m¡OoÀ`m
nwZéËnmXZmMm dmT>Vm nm`m. Am{U gm_m{OH$ÑîQ>çm CncãY j_Vm§À`m
VwcZoV gVV KgaUmao OrdZ_mZ.
_YyZ _YyZ hcmIrMm H$mi An[ An[ahm
ahm`©`©
ahm
~oamoOJmam§À`m \$m¡OoÀ`m {ddoMZmMm AmUIr EH$ _hÎdmMm ^mJ åhUOo
_mŠg©Zo H$mT>coco H$m_Jmam§À`m OrdZ_mZm~ÔcMo {ZîH$f©. gm_m{OH$
j_Vm§À`m VwcZoV Oar H$m_Jmam§À`m OrdZ_mZmV gVV KQ> hmoV Agcr Var
H$mhr à_mUmV l_eº$sÀ`m _yë`m~m~V R>aUmao _mÝ`Vmàmá {ZH$f d
àË`jmVco H$m_Jmam§Mo OrdZ_mZ dmT>V AgVo ho _mŠg© A_mÝ` H$aV Zmhr.
nU Ë`mMdoir, _§XrÀ`m H$mimV ~oamoOJmam§À`m \$m¡OoÀ`m ApñVËdmMm n[aUm_
\$maM J§^ra R>aV AgVmo. `mMo CXmhaU ¿`m`Mo Pmco Va ^maVmÀ`m
B{VhmgmVrc Ë`mM àH$maMo EH$ g_m§Va CXmhaU KoVm `oB©c. Adf©U g§nVo
Hw$R>o Am{U XþîH$mi Hw$R>o gwê$ hmoVmo? H$_r nmD$g nS>Uo åhUOo H$mhr XþîH$mi
230 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Zìho. Ooìhm eoVH$è`m§H$S>o Amncr {H$_mZ JaO ^mJdyZhr H$mhr gmR>m


{ecH$sV amhVmo Voìhm WmoS>çm\$ma Adf©UmMo ê$nm§Va XþîH$mimV hmoV Zmhr.
nU Oa eoVH$ar Amnë`m {H$_mZ JaOm§À`m H$mR>mda Oo_Vo_ OJV Agoc Va
{VVŠ`mM Adf©UmMohr \$Q>H$Z XþîH$mimV ê$nm§Va hmoD$ eH$Vo. ~oamoOJmam§Mr
\$m¡O H$m_JmadJm©da AgmM n[aUm_ H$arV AgVo. _§XrÀ`m H$mimV
~oamoOJmam§Mr \$m¡Ohr dmT>Vo Am{U l_eº$sMo ì`{º$JV _yë`XoIrc PnmQ>çmZo
KgaVo. Ë`m_wio _§XrÀ`m cmQ>m§_Ü`o H$m_JmadJm©À`m OrdZ_mZmV _moR>çm
à_mUmda H$nmV hmoVo. Ë`m_wio EH§$XarV Oar dmT>Vo OrdZ_mZ H$m_JmadJm©cm
cm^V Agco Var hcmIrMo H$mi _YyZ_YyZ `oUo hohr H$m_JmadJm©À`m coIr
AQ>i AgVoM.
^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m H$m_Jmam§darc n[aUm_m§n`ªV nmoMÊ`mgmR>r _mŠg©Zo
H«$`dñVy§nmgyZ gwê$ Ho$coco {dícofU BWo `oD$Z g§nVo. Ë`m ì`dñWoMo g§nyU©
{dXmaH$ {MÌ C^o H$ê$Z. H$m_JmadJm©À`m OrdZmda ^m§S>dcemhr H$m`
n[aUm_ H$aVo ho g¡Õm§{VH$ nmVirda Ë`mZo `m gd© {dícofUmVyZ XmIdco.
_mUgm§À`m _yc^yV àoaUm Am{U H$m_JmadJm©Mo {hV `m§Mr n¸$s gm§JS> Ë`mZo
KmVcr. Am{U H$m_JmadJm©Zo `m ì`dñWocm _yR>_mVr XoD$Z ñdV:À`m
VmH$Xrda Zdr ì`dñWm C^r Ho$ë`m{edm`, H$m_JmadJu` H«$m§Vr{edm` Iè`m
AWm©Zo _mZdr g_mO C^m amhÿ eH$Uma Zmhr `m H«$m§{VH$maH$ {ZîH$fm©Mm
g¡Õm§{VH$ nm`m Ë`mZo ^¸$_nUo KmVcm.
_mŠg©À`mM eãXm§V . . .
^m§S>dc-g§M`mMo H$m_Jmam§darc n[aUm_ _mŠg© EH$m àXrK© àH$aUmV AJXr
Vnercdma VnmgVmo. `mgmR>r Ë`m H$mimVë¶m gdmªV n«JV ^m§S>dcr XoemVrc
åhUOo B§½c§S>_Yrc H$m_Jmam§Mr n[apñWVr Ë`mZo {ZdS>cr. B§½c§S>_Yë`m
H$m_Jmam§_Yrc gd© àH$maÀ`m Wam§Mr—_mJmgcocm, eoVrVrc gd©hmam-
AY©gd©hmam Wam§nmgyZ Vo gdm©V nwT>macoë`m CÚmoJmVrc H$m_Jmam§Mr n[apñWVr
gd© àH$maÀ`m VoOr_§XrÀ`m H$mim_Ü`o H$gH$er ~XcV Jocr Vo _mŠg©Zo
^m§S>dcr òmoVm§À`m nwamì`mÀ`m AmYmamZo Vnmgco, Am{U Ë`mdarc ^m§S>dcr
^mî`m§Mm d Q>rH$m-{Q>ßnUrMmhr Ë`mMdoir Ë`mZo g_mMma KoVcm Amho.
^m§S>dcemhrVrc H$m_JmadJmªÀ`m AdñWoMo EH$ XméU {MÌ e§^aEH$
nmZm§À`m g‚mS> nwamì`mZo {gÕ hmoD$Z Amnë`mg_moa C^o amhVo. Ë`mVcm
{ZîH$f© Ë`mÀ`mM eãXmV dmMÊ`mOmoJm Amho.
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 231

"... gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`m CËnmXZmMo {dícofU H$aVmZm AmnU ho nm{hco


H$s, ^m§S>dcXmar nÕVrV gm_m{OH$ l_m§Mr CËnmXH$Vm dmT>dÊ`mÀ`m gd©
nÕVr ì`{º$JV H$m_JmamÀ`m {hVmMm ~ir XoD$Z A_cmV AmUë`m OmVmV;
CËnmXZmMm {dH$mg H$aUmar gd© gmYZo CËnmXH$ H$m_Jmamda hþH$_V
JmOdÊ`mÀ`m d Ë`mMo emofU H$aÊ`mÀ`m gmYZmV ê$nm§V[aV hmoVmV;
H$m_JmamMr N>mQ>Ur H$ê$Z Ë`mcm _mUgmMm Ho$di EH$ A§e ~ZdyZ Q>mH$co
OmVo; Ë`mcm Ho$di `§ÌmMm EH$ nyaH$ ^mJ `m hrZ nmVirda ZoD$Z R>odco
OmVo; Ë`mÀ`m H$m_mVrc gd© JmoS>r H$mTy>Z KoD$Z Ë`mcm MrS> AmUUmè`m
H$ï>mMo ñdê$n {Xco OmVo; l_à{H«$`oV Á`m à_mUmV EH$ ñdV§Ì eº$s åhUyZ
{dkmZmMm A§V^m©d hmoVmo Ë`m à_mUmV Ë`m {H«$`oV AgUmè`m g§^mì` ~m¡{ÕH$
j_Vm§nmgyZ H$m_Jma d§{MV Ho$cm OmVmo; H$m_Jma Á`m n[apñWVrV H$m_
H$aVmo {Vcm {dH¥$V ñdê$n {Xco OmVo, Am{U l_à{H«$`m Mmcy AgVmZm,
AË`§V jwÐ d åhUyZ A{YH$M {VañH$aUr` ~Zcoë`m Owc_mImcr Ë`mcm
OISy>Z R>odco OmVo; Ë`mMo gmao OrdZM H$m_mMm doi ~Z{dco OmVo Am{U
Ë`mÀ`m ~m`H$m-_wcm§Zm ^m§S>dcê$nr OJÞmWmÀ`m aWmÀ`m MmH$m§Imcr ~ir
{Xco OmVo. na§Vw daH$S>-_yë` CËnmXZmÀ`m gd© nÕVr Ë`mMdoir g§M`
H$aÊ`mÀ`mhr nÕVr AgVmV; Am{U g§M`mMm hmoUmam àË`oH$ {dñVma hm
nwÝhm Ë`m nÕVr {dH${gV H$aÊ`mMo gmYZ ~ZVmo. `mdê$Z Agm {ZîH$f©
{ZKVmo H$s, ^m§S>dcmMm g§M` Á`m à_mUmV dmT>V OmVmo Ë`m à_mUmV
H$m_JmamMo OrdZ ImcmdVM Joco nm{hOo; _J Ë`m§Mo doVZ OmñV Agmo H$s
H$_r. gmnoj daH$S> cmoH$g§»`m qH$dm Am¡Úmo{JH$ amIrd \$m¡O, Am{U
g§M`mMr ì`már Am{U Omo_ `m§À`mV g_Vmoc àñWm{nV H$aUmam {Z`_M
AIoarg ... H$m_Jmam§Zm ^m§S>dcmer OISy>Z Q>mH$Vmo. `m {Z`_m_wio
^m§S>dcmÀ`m g§M`mcm AZwê$n Agm Xm[aÐ`mMm g§M`hr hmoVmo. åhUyZM EH$m
Q>moH$mcm hmoUmam g§nÎmrMm g§M` hm Ë`mM doir Xþgè`m Q>moH$mcm Xm[aÐ`,
`mVZm_` H$ï>, Jwcm_{Jar, AkmZ, H«$m¡`©, _mZ{gH$ AYmoJVr `m§Mm g§M`
AgVmo; ho Xþgao Q>moH$ åhUOo ^m§S>dcmÀ`m ñdê$nmV ñdV:Mo CËnmXZ H$aUmam
3
H$m_JmadJ© hmo`.'
232 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

6. ^m§S>dcemhrÀ`m nyd©AQ>tH$S>o . . .
`oWn`ªV, ^m§S>dcemhr ñdV:À`m nm`mda AJmoXaM C^r Amho Ago Yê$Z
{VMo {dícofU _mŠg© H$aVmo. ^m§S>dcr CËnmXZì`dñWm J¥hrV Yê$Z gwédmV
H$ê$Z nwT>rc gd© {ZîH$f© g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm An[ahm`©nUo CcJS>VmV ho Vmo
`oWn`ªV XmIdVmo. nU EH$ àý _mŠg©Zo AmVmn`ªV JwcXñ˶mV R>odcocm
hmoVm. Vmo åhUOo, ^m§S>dcemhr CËnmXZmÀ`m nyd©AQ>r Hw$Ry>Z V`ma hmoVmV?
Amnë`m ñdV:À`m nm`mda Cä`m Agcoë`m ^m§S>dcemhr ì`dñWoÀ`m
{dícofUmÀ`m eodQ>mn`ªV hm àíZ amIyZ R>odÊ`mMo EH$ _hÎdmMo H$maUXoIrc
Amho. ^m§S>dcemhrÀ`m {dícofUmVyZ ^m§S>dc-g§M`mMm, ^m§S>dcr
{dH$mgmMm Omo AW© {gÕ hmoVmo Ë`mMmM g§~§Y ^m§S>dcemhrÀ`m nyd©AQ>r
{Z_m©U hmoÊ`mer AgVmo. _mŠg©À`m ^m§S>dcemhr ì`dñWoÀ`m {dícofUmMm
eodQ> AmnmoAmn Ë`mcm {VÀ`m gwédmVrH$S>o KoD$Z OmVmo. gwédmV Vnmgm`cm
g¡Õm§{VH$ AmYma hm eodQ>mVyZ {Z_m©U Pmcocm AgVmo. nyd©AQ>r Vnmgm`cm
AmYma n[aUm_m§_YyZ V`ma Pmcocm AgVmo.
^m§S>dcemhrÀ`m OÝ_H$Woer g§~§Y Agcocm hm ^m§S>dcemhrMm n[aUm_
AmnU KZrH$aU Am{U H|$ÐrH$aUmÀ`m g§X^m©V nm{hcm hmoVm. ^m§S>dc-g§M`
`mMm {VWo CKS> hmoUmam AW© åhUOo g_mOmVrc OmñVrV OmñV
CËnmXZgmYZm§À`m _mcH$snmgyZ OmñVrV OmñV cmoH$m§Zm VmoSy>Z, Vr _moR>çmV
_moR>çm JR²>R>çm_Ü`o H$_rV H$_r cmoH$m§À`m hmVmV H|${ÐV H$aUo hm hmoVm.
H$m_JmadJm©daMm n[aUm_ `mV AmUIr EH$ ^a KmcVmo. H$m_JmadJ©
l_gmYZm§À`m _mcH$snmgyZ OmñVr OmñVr à_mUmV VwQ>VmoM, nU H$m_mdarc
H$m_Jmam§Zm {ZXmZ$ ~XcË`m ^m§S>dcmÀ`m ê$nmV l_gmYZm§er ZmVo OmoS>Uo
eŠ` hmoV AgVo. ~oamoOJmam§À`m \$m¡OoMm AW© Agm hmoVmo H$s ^m§S>dc-g§M`
H$m_JmadJm©À`m EH$m ^mJmcm l_gmYZm§er Agcoë¶m `m VmËnwaË`m
ZmË`mnmgyZhr H$m`_Mo AcJ H$aV AgVmo d Ë`m_m\©$V Ë`m§Zm CnOr{dHo$À`m
gmYZm§nmgyZXoIrc AcJ H$aV AgVmo! WmoS>Š`mV ^m§S>dcemhrMm {dH$mg
åhUOo H$ï>H$è`m§Mr l_gmYZm§nmgyZ, {Z_m©U Pmcoë`m ^m¡{VH$ g§nÎmrnmgyZ
Am{U Ë`m§À`m CnOr{dHo$À`m gmYZm§nmgyZ dmT>Vr VmoS>UyH$! hmM ^m§S>dc-
g§M`mMm AW© _mŠg©cm ^m§S>dcemhrÀ`m OÝ_mH$S>o, ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m
nyd©AQ>tH$S>o KoD$Z OmVmo.
^m§S>dc-g§M`mMo n[aUm_ 233

1
KZrH$aU Am{U H|$ÐrH$aU `m XmoÝhr g§H$ënm§_Yrc \$aH$ hm ^m§S>dcemhrÀ`m
{dH$mgmVrc _ºo$Xmar AdñWoer O¡dnUo g§~§{YV Amho. _ºo$XmarMo ~hþVoH$
^m§S>dcr {dícofU ho H|$ÐrH$aUmda AmYmacoco AgVo. na§Vw ^m§S>dcemhrÀ`m
{dH$mgm_Yrc nwT>Mm Q>ßnm åhUyZ Or _ºo$Xmar AdñWm `oVo Vr KZrH$aUmMm
An[ahm`© n[aUm_ åhUyZ `oVo. ^m§S>dcmMo BVHo$ KZrH$aU Pmcoco AgVo H$s
^m§S>dcr ñdê$nmV Vo \$º$ _ºo$XmarÀ`m ñdê$nmVM gm_mdyZ KoVco OmD$ eH$Vo.
WmoS>Š`mV, ^m§S>dcr Mm¡H$Q>rV amhÿZ `m _ºo$Xmar{déÕMm cT>m H$YrM nyU© hmoD$
eH$V Zmhr. `mCcQ> KZrH$aUmMm AmYma Zgcocr Ho$di H|$ÐrH$aUmda
AmYmacocr _ºo$Xmar hr ^m§S>dcr Mm¡H$Q>rV amhÿZXoIrc _moSy>Z H$mT>Uo eŠ` AgVo.
Ë`mÑï>rZo KZrH$aUmMm AmYma Zgcocr _ºo$Xmar hr ^m§S>dcemhrMr nwT>Mr AdñWm
ZgVo. ^m§S>dcr AW©emókm§À`m AWm©V ho Jmdrhr ZgVo. `mVrc \$aH$mMr XIc
Vo Hw$R>oHw$R>o KoVmV. nU Ë`m§À`m _ºo$Xmar~ÔcÀ`m {dMmam§Mm Vmo g¡Õm§{VH$ AmYma
R>ê$ eH$V Zmhr. Ë`mÑï>rZo co{ZZ dJ¡a|Mr _m§S>Ur hr _mŠg©BVŠ`m H$mQ>Ho $moa
AmYmamda Ë`m§Zr àñWm{nV Ho$cocr Zgcr Var _ºo$Xmar hr ^m§S>dcr {dH$mgmVcr
^m§S>dcemhrMr nwT>Mr AdñWm åhUyZ {VMo doJionU nyU©nUo AmË_gmV H$aUmar
{XgVo.
2
ZmoH$arda Zgcoë`m Am{U KaH$m_ H$aUmè`m {ó`m hm `m Mmar {d^mJm§Zm H$mhr
à_mUmV N>oXÿZ OmUmam ~oamoOJmam§À`m amIrd \$m¡O|Mm EH$ _hÎdmMm ^mJ AgVmo.
Ë`mMr ñdV§ÌnUo {ó`m§À`m KaH$m_m~ÔcÀ`m n[a{eï>m_Ü`o Zm|X KoVcocr Amho.
3
H$mb© ‘m³g©, H°${nQ>c, I§S> 1, àmoJ«og npãbeg©, ‘m°ñH$mo, 1977, n¥.604
16. Am{X_ g§M` : ^m§S>dcemhrMm
nyd}{Vhmg

AmVmn`ªVÀ`m {dícofUmV _mŠg©Zo ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m nyd©AQ>r J¥hrV


Yaë`m hmoË`m. ^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmV nwaogo ^m§S>dc Amho, Ë`mZo
Jw§Vdcoco _yi ^m§S>dc Ë`mÀ`m hmVmV Amho, Ago J¥hrV Yaco hmoVo.
CËnmXZgmYZm§nmgyZ VmoS>cr Jococr _mUgo l_eº$sÀ`m ñdê$nmV Ë`m§Mr
{Z{_©Vrj_Vm H«$`dñVy§À`m ~mOmamV {dH$m`cm C^r AmhoV Ago J¥hrV Yaco
hmoVo. Am{U Amcoco CËnmXZ {dH$m`cm Amdí`H$ Vr ~mOmanoR> V`ma Amho
Agohr J¥hrV Yaco hmoVo. EH$Xm `m nyd©AQ>r _mÝ` Ho$ë`m H$s Z§§Va Ho$di
H«$`dñVy§À`m {Z`_m§À`m AmYmao ^m§S>dcemhr H$er MmcVo, {VÀ`m Zâ`mMo
ahñ` H$m`, {VÀ`m {dH$mgmMr {Xem H$m`, Am{U `m gdmªMm
H$m_JmadJm©gmR>r AW© H$m` `mMm _mŠg©Zo H$mQ>oH$moa emoY YoVcm. Ë`mVyZ `m
ì`dñWoÀ`m CƒmQ>ZmÀ`m H«$m§{VH$maH$ {ZîH$fm©Mm nm`m Ë`mZo KmVcm.
ñdV:À`m nm`mda C^o am{hcoco _yi ^m§S>dcr g§~§Y hr dñVwpñWVr EH$Xm
_mÝ` Ho$cr H$s KS>Umao ho gd© An[ahm`© n[aUm_ _mŠg© XmIdVmo. nU `m
J¥hrVH¥$Ë`mMo H$m`? `m ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m nyd©AQ>r Hw$Ry>Z {Z_m©U Pmë`m?
`m H«$`dñVy§À`m {Z`_m§À`m AmYmamda {Z_m©U Pmë`m AmhoV H$m? Am{U
Ë`mnmgyZ H$m_Jma dJm©cm H$mhr YS>m {_iVmo H$m? ho gd© àý _mŠg©Zo
Am{X_ g§M` : ^m§S>dcemhrMm nyd}{Vhmg 235

H$mQ>oH$moanUo doMyZ ~mOycm R>odcoco hmoVo—^m§S>dcr ì`dñWoda d {dMmamda


EH$ eodQ>Mm KUmKmVr àhma H$aÊ`mgmR>r.
1. _yi ^m§S>dcmMr ^m§S>dcr X§VH$Wm
^m§S>dcXmadJ© _wimV ^m§S>dcXma H$m ~ZVmo d amhVmo Am{U H$m_JmadJ©
H$m_JmadJ© H$m ~ZVmo d amhVmo `mg§~§Yr ^m§S>dcr {dMmam_Ü`o EH$ ZmQ>ç_`
X§VH$Wm àM{cV AgVo. nmR>çnwñVH$m§_Ü`o Vr {H$VnV S>moHo$ da H$mT>Vo Vo
ñWcH$mcmda Adc§~yZ Agco Var OZ_mZgm_Ü`o _mÌ hm ^m§S>dcr {dMma
KS>moKS>r éOdcm OmV AgVmo. ^mfUm^mfUm§_YyZ, Jßnm§_YyZ Am{U
CnXoem_YyZ Vmo gVV S>moHo$ da H$mT>Vmo. VgoM EImÚm ^m§S>dcXmamMr
^mQ>{Jar H$aUmao M[aÌhr hoM gm§JV AgVo. `m X§VH$WoMm Zm`H$ AgVmo
gMmoQ>rMm, àm_m{UH$, ~MVrÀ`m H$ënZoZo ^macocm EH$ CÚmoOH$ _mUyg.
H«$`dñVy§À`m {Z`_mer B_mZ amIyZ Vmo Amnë`m H$ï>m§VyZ, {ZKoc Ë`m
{_iH$VrVyZ n¡-n¡Zo ~MV H$aVmo. dmMdcocm n¡gm {H$\$m`Vera Y§ÚmV
hiyhiy Jw§VdV AgVmo. CYi_mYi, Xmê$gmaIr ì`gZo, EofAmam_r ZmX
`m§À`mnmgyZ Vmo _wº$ AgVmo. `mCcQ> Xþgè`m ~mOycm hmVr `oB©c Vmo n¡gm
IM©Ê`mgmR>rM Amho Ago g_OyZ Vmo Xmê$ Am{U M¡Z `m§À`m_Ü`o CYiyZ
Q>mH$Umar AZoH$ _mUgo AgVmV. hr XmoÝhr àH$maMr _mUgo {~Ja-^m§S>dcmZo,
\$º$ ñdV:À`m H$ï>m§nmgyZ gwédmV H$aVmV. Ë`m§À`m Odi CËnmXZgmYZo
AgVmV H$s Zmhr hm _wÔm Vgm Jm¡UM AgVmo. H$maU `m ~MV H$aUmè`m
H$_©`mo½`m§H$S>o H$mcm§VamZo CËnmXZgmYZo {dH$V KoÊ`mBVnV n¡gm gmR>Vmo, Vmo
Vr {dH$V KoVmo d H$maImZm Q>mHy$Z amoOJma {Z_m©U H$aVmo. BVa CYù`m,
M¡Zr, XÿaÑï>r Zgcoë`m _mUgm§Odi n¡gm amhmVM ZgVmo. Agcocr
CËnmXZgmYZohr Ë`m§Zm {dH$mdr cmJVmV. Am{U AÞmcm _moVmX hmoD$
KmVcoë`m `m CYiJram§Zm hm "H$_©`moJr' amoOJma CncãY H$aVmo. H$maImZm
C^m am{hë`mdahr hm H«$_ gwê$M amhVmo. CYiJram§Zm ~o{eñVnUm hmhr
ñdm^m{dH$ Xmof {MH$Q>cocmM AgVmo. {eñV AgVr Va ~MV ZgVr H$m
Pmcr? CYiJra Am{U ~MVdra `m§Mm hm cT>m MmcyM amhVmo. Zm`H$mZo
CnXoe H$ê$Zhr {eñVrZo dmJyZ H$m_Jma ~MV H$mhr H$ê$ eH$V ZmhrV Am{U
Vo H$m_JmaM amhVmV. ~MVdram§À`m hmVmV ^m§S>dc dmT>V amhVo.
236 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Aer hr X§VH$Wm Amho. WmoS>çm\$ma \$aH$mZo ^m§S>dcr {dMmam_Ü`o gd©Xÿa


gmnS>Umar-{MÌnQ>m§_Ü`o, H$WmH$mX§~è`m§_Ü`o Am{U BVa AZoH$ {R>H$mUr. _yi
^m§S>dc Hw$Ry>Z `oVo Am{U ^m§S>dc-g§M` H$gm hmoVmo `m XmoÝhr Jmoï>r Ë`mV
EH$mM gyÌmV Jmodcoë`m AgVmV—{heo~r, ~MVrda AmYmacocr XÿaÑï>r
Am{U CYir, ~o{eñV AXÿaÑï>r `m§VyZ EH$m ~mOycm ^m§S>dc-g§M` Am{U
Xþgè`m ~mOycm J[a~rMm g§M` hoM Ë`mMo CÎma AgVo.
Am{X_ ^m§S>dc c--g§M` : H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Zm Yê$Z?
AmnU ^m§S>dc-g§M`mMo __© Iyn Vn{ecmV _mJoM nm{hco. nU _yi
^m§S>dcmMo H$m`? ho _yi ^m§S>dc ^m§S>dcXmam§À`m hmVmV gmRy>Z
^m§S>dcemhr ñdV:À`m nm`mda Cä`m amhÊ`mÀ`m à{H«$`ocm _mŠg©Mo Zmd
Amho Am{X_ ^m§S>dc-g§M` Am{U Vmo hm àý EH$m doJù`mM nÕVrZo
hmVmiVmo. ^m§S>dc-g§M` H$gm hmoVmo d Am{X_ ^m§S>dc-g§M` H$gm hmoVmo
`m XmoÝhr Jmoï>r _mŠg© doJdoJù`m nÕVrZo hmVmiVmo. `mVM _mŠg©À`m
{dMmam§Mo AmJionU d __© Amho. `m doJdoJù`m hmVmiUrcm EH$ doJim
g¡Õm§{VH$ nm`m Amho, Vmo Zo_H$m ^m§S>dcr {dMmam_Ü`o Zgë`m_wio `m XmoÝhr
àíZm§Zm ^m§S>dcr {dMma EH$gmaIo CÎma XoVmo.
Am{X_ ^m§S>dc-g§M`mMr Or ^m§S>dcr H$hmUr AmnU da nm{hcr {VMo EH$
_hÎdmMo cjU H$m` hmoVo? Va Am{X_ ^m§S>dc-g§M`XoIrc H«$`dñVy§À`m
{Z`_m§ZwgmaM hmoVmo. hoM Zo_Ho$ _mŠg©cm _mÝ` ZgVo. Am{X_ ^m§S>dc-
g§M`mcm H«$`dñVy§Mm, H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Mm g§X^© AgVmo ho _mŠg©cm
A_mÝ` Zmhr, nU Am{X_ ^m§S>dc-g§M` hr à{H«$`m H«$`dñVy§À`m
{Z`_mZwgma _mÌ KS>V Zmhr. {~Ja^m§S>dcr n[apñWVrVyZ ^m§S>dcemhrÀ`m
nyd©AQ>r {Z_m©U hmoUo hr à{H«$`m åhUOo Am{X_ ^m§S>dc-g§M`mMr à{H«$`m
AgVo. hr à{H«$`m KS>ë`mZ§Va ^m§S>dcr g§~§Y à^wËdñWmZr `oVmV d
H«$`dñVy§Mo {Z`_ ho AW©ì`dñWocm cmJy hmoVmV, AW©ì`dñWoMo {Z`_Z
H$aUmao {Z`_ ~ZVmV. Ë`mAJmoXa H«$`dñVy§Mo CËnmXZ Am{U H«$`dñVy§Mo {Z`_
`m§Zm {Z`m_H$ ñWmZ Agy eH$V Zmhr. Am{U H«$`dñVy§À`m {Z`_mZwgma
^m§S>dc-g§M` hmoVmo Ago åhUUmam {dMma `m H$mimV ^m§S>dc-g§M` H$gm
Pmcm `mMo d¡km{ZH$ CÎma XoD$ eH$V Zmhr. ^m§S>dcr AW©ì`dñWoMm OÝ_
Am{U ApñVËdmV AgUmè`m ^m§S>dcr AW©ì`dñWoMm {dH$mg `m XmoZ
Q>ßß`m§_Ü`o ^m§S>dc-g§M` hm gd©ñdr doJim AgVmo. Ë`mMo gm_m{OH$ g§X^©
Am{X_ g§M` : ^m§S>dcemhrMm nyd}{Vhmg 237

doJio AgVmV Am{U AW© doJim AgVmo. ho doJionU dOm Ho$co Va CaVo
EH$ X§VH$Wm.
`m X§VH$Wo_mJo EH$ Eo{Vhm{gH$ àý XS>cocm AgVmo. eodQ>r ^m§S>dcemhrMm
OmJ{VH$ nmVirda OÝ_ hr EH$m H$mcI§S>mV KSy>Z Jococr Eo{Vhm{gH$ KQ>Zm
Amho. ^m§S>dcemhr H$er OÝ_mcm `oVo (åhUOo Hw$R>ohr, d Ho$ìhmhr) Agm
A_yV© gd©gmYmaU àý `oWo Zmhr. Iam àý Amho Vmo hm H$s ^m§S>dcr
AW©ì`dñWm àË`jmV H$er OÝ_mcm Amcr, d ^m§S>dcr AW©ì`dñWm
ñdV:À`m nm`mda H$er C^r am{hcr. AWm©V Ë`mZ§VaXoIrc OmJ{VH$
nmVirda ^m§S>dcr AW©ì`dñWm {~Ja^m§S>dcr joÌo nmXmH«$m§V H$arV Amcr
Amho. nU Ë`mMm g§X^© hm Ho$di {~Ja^m§S>dcr n[apñWVrVyZ ^m§S>dcr
AW©ì`dñWoÀ`m nyd©AQ>r {Z_m©U hmoUo BVH$mM ZgVmo; OmJ{VH$ nmVirda
ñdV:À`m nm`mda Cä`m am{hcoë`m ^m§S>dcr AW©ì`dñWo_wio H«$`dñVy§À`m
{Z`_m§À`m {Z`m_H$ ñWmZmMo ^¸$_ ~i {VÀ`m nmR>rer AgVo. Ë`m_wio ho
~i nmR>rer ZgVmZm Pmcoë`m Am{X_ ^m§S>dc-g§M`mcm EH$ doJioM _hÎd
`oVo. Am{U åhUyZM Am{X_ g§M`mÀ`m ^m§S>dcr X§VH$Wo_mJo XS>coë`m
^m§S>dcemhrÀ`m nyd}{VhmgmH$S>o _mŠg© diVmo.
`m nyd}{Vhmgm_YyZ ho ñnï> hmoVo H$s ^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmV _yi ^m§S>dc
O_co Vo ~MVdram§À`m ~MVrVyZ Zìho. Vo O_co Vo EH$m Xþhoar à{H«$`o_YyZ.
EH$m ~mOycm H$ï>H$è`m§Mr _moR>çm à_mUmda Ë`m§À`m CËnmXZgmYZm§nmgyZ
VmoS>UyH$ Pmcr. Ë`mMdoir Vr CËnmXZgmYZo d n¡emÀ`m ê$nmV Ë`m§À`mdarc
Vm~m hm CJdË`m ^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmV H|${ÐV Pmcm. `m à{H«$`ocm
_mŠg© Zmd XoVmo Am{X_ g§M`. _mŠg© ^m§S>dcemhrMm nyd}{Vhmg VnmgVmo Vmo
`m Am{X_ g§M`mÀ`m Xþhoar à{H«$`oÀ`m g§X^m©V.
2. H$ï>H$è`m§Mr CËnmXZ gmYZm§nmgyZ VmoS>UyH$
`§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhrMm H$mi hm Joë`m Oo_Vo_ XmoZeo dfmªMm Amho.
Ë`mÀ`m OdiOdi XþßnQ> H$mi—gw_mao MmaEH$eo df}—hm ^m§S>dcemhrÀ`m
Am{X_ g§M`mZo ì`mncocm Amho. hr gd© H$Wm gwê$ hmoVo Vr n§Yamì`m
eVH$mÀ`m CÎmamYm©nmgyZ. `m _yi g§M`mMo H|$ÐñWmZ hmoVo npíM_ `wamon d
_w»`V: B§½c§S>. _mŠg© `mdaM Amncr ZOa H|${ÐV H$aVmo. n§Yamì`m
238 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

eVH$mÀ`m CÎmamYm©_Ü`o cmoH$arMo ^md dYmê$ cmJco. hm H«$`dñVy§Mm gmYm


g§X^© EH$m doJù`mM à{H«$`ocm MmcZm XoD$Z Jocm.
^yXmgm§Mr O{_Zrdê$Z hþgH$mdUr
B§½c§S>_Yrc O_rZXmar nÕVr_Ü`o ^yXmg ho O{_Zrcm d O_rZXmamcm ~m§Yrc
AgV. nU Ë`m~amo~aM ^yXmgm§Zm O{_ZrÀ`m Vmã`mMo, dmnamMo, d{hdmQ>rMo
{H$_mZ H$m hmoB©Zm nU A{YH$maXoIrc AgV. JmdÀ`m O{_ZrMo gd©gmYmaU
VrZ ^mJ nS>V. EH$ ^mJ hm ^yXmgm§Zr H$gyZ CËnÞ ñdV: KoÊ`mMm Ago, EH$
^mJ O_rZXmamgmR>r ^yXmg doR>rZo \w$H$Q> l_ KmcyZ H$gV, Va EH$ gm_y{hH$
d{hdmQ>rMm ^mJ hm JmdMm cmHy$S>\$mQ>m, Mmam BË`mXr gmd©O{ZH$
Cn¶moJm§gmR>r amIcocm Ago. cmoH$arMm ^md dYmacm Am{U O_rZXmam§Zm
doJioM {dMma gwMy cmJco—‘|T>nmirMo. nU _|T>çm nmim`À`m Va _moR>_moR>r
JdVmMr Hw$aUo nm{hOoV. hr Hw$aUo Ë`m§Zr {Z_m©U Ho$cr Vr ^yXmgm§Zm Ë`m§À`m
d{hdmQ>rÀ`m O{_Zrdê$Z d JmdO{_Zrdê$Z hþgHy$Z cmdyZ. ^yXmgm§Mr OmJm
_|T>çm KoD$ cmJë`m Am{U JmdoÀ`m Jmdo CX²ÜdñV hmoD$ cmJcr. Jmdm§À`m
OmJr Hw$aUo Am{U _|T>çm {Xgy cmJë`m.
_mŠg©Zo CX²Y¥V Ho$cocm `m H$miMm EH$ B{VhmgH$ma åhUVmo, "BH$S>o {VH$S>o
EImXo Jmd dmT>co Agco Var nyU©, AY} qH$dm nmd Jmd qH$dm eha CX²ÜdñV
Pmcoco Amho Aem AZoH$ Jmdm§~Ôc Am{U eham§~Ôc (~mocVm `oB©c);
g~§Y Jmd _|T>çm§À`m Hw$aUmgmR>r _moSy>Z H$mT>co Amho Am{U AmVm {VWo
Am_À`m O_rZXmam§IoarO H$moUr Zmhr Aem Jmdm§~Ôc ~aoM H$mhr ~mocVm
`oB©c.' BVŠ`m _moR>çm à_mUmda ^yXmgm§Zm CËnmXZgmYZm§nmgyZ VmoS>ë`mZ§Va
`m "_moH$ù`m' cmoH$m§Mr ^rVr dmQ>Uohr gmh{OH$ hmoVo. Ë`m_wio H$_mcYmaUm
H$m`Xo H$aÊ`mMohr jrU à`ËZ Pmco! Cn`moJ \$magm Pmcm Zmhr. `mM
gw_mamg B§½c§S>À`m "nwamoJm_r' amOm§Zr O_©ZrVyZ, Y_©Jwê§$Mr Xcmcr ZmH$maUmam
àmoQ>oñQ>§Q> Y_© B§½c§S>_Ü`o Am`mV Ho$cm. `m [a\$_}eZ åhUyZ AmoiIë`m
OmUmè`m ~XcmMr {~JaAÜ`mpË_H$ ~mOy Oam VnmgyZ nmhÊ`mOmoJr Amho.
[a\$_}eZ AJmoXa B§½c§S>_Yrc gdmªV _moR>m O_rZXma åhUOo H°$Wm°{cH$ MM©
hmoVo. B§½c§S>À`m amOmZo àmoQ>oñQ>§Q> Y_© Am`mV Ho$cm Voìhm H°$Wm°{cH$ MM©Mr
O_rZXmar _moSy>Z H$mT>cr. MM©À`m O{_Zrdê$Z ^yXmgm§Zm hþgHy$Z amOmÀ`m
H¥$noZo àmoQ>oñQ>§Q> Hw$aUo ñWmnUmao H$mhr H$_r ZìhVo. IwÔ amOm Var `mcm
AndmX Hw$R>o hmoVm? Ë`mÀ`m O{_Zrdahr VoM Mmcy hmoVo. ho gd© nma 19ì¶m
Am{X_ g§M` : ^m§S>dcemhrMm nyd}{Vhmg 239

eVH$mÀ`m nydm©Ym©n`ªV, AJXr `§Ìm{Y{ð>V ^m§S>dcemhrÀ`m CJdË`m


H$mimVhr Mmcy hmoVo. 1814 Vo 1820 `m gmV dfmª_Ü`o gXac±S>À`m S>MogZo
gw_mao 8 cmI EH$a O{_Zrdarc VrZ hOma ^yXmg Hw$Qw>§~m§Zm nÕVeranUo
hþgHy$Z cmdco. Jmdo nmSy>Z JmS>cr Jocr. AWm©V "^anmB©' {XcrM! `m
Hw$Qw>§~mZm g_wÐ{H$Zmè`mdaÀ`m ghm hOma EH$a Ima O{_Zr_Ü`o dgdco Joco
d Ë`m§À`mH$Sy>Z `m O{_ZrMo Xagmc Xa EH$ar AS>rM {eqcJ ^mS>o AmH$maco
Joco! 1835 n`ªV `m VrZ hOma Hw$Qw>§~m§Mr nyduÀ`m O{_ZrdaMr OmJm gw_mao
XrS> cmI _|T>çm§Zr KoVcr.
ñdXoer ~mOmanoR> Am{U l_gmYZm§nmgyZ VmoS>UyH$
cmoH$arÀ`m dYmaË`m ^mdm_wio ^yXmgm§Mr Pmcocr hþgH$mdUr hr `m Am{X_
g§M`mÀ`m H$mimVë`m à{H«$`m§Mo gdmªV ñnï> CXmhaU Amho. Am{U {VMo
_hÎdhr AmVm gd© B{VhmgH$mam§Zm _mÝ` Amho. EH$m \$Q>Š`mV `mVyZ
^m§S>dcemhrÀ`m gd© nyd©AQ>r KS>dë`m OmVmV. EH$m ~mOycm EH$m dJm©À`m
hmVmV CËnmXZgmYZo d n¡go gmR>VmV. Xþgè`m ~mOycm EH$ dJ© Ë`mÀ`m
nma§n[aH$ CËnmXZgmYZm§nmgyZ d n`m©`mZo CËnmXZmnmgyZ VmoS>cm OmVmo. `mMm
n[aUm_ åhUyZ {Vgarhr nyd©AQ> V`ma hmoVo. nma§n[aH$ nÕVrZo ^yXmg AmVm
Amnë`m JaOm ^mJdy eH$V Zmhr. AÞmnmgyZ gd© Jmoï>r AmVm Ë`mcm {dH$V
KoUo ^mJ AgVo. ñdXoer ~mOmanoR> {Z_m©U hmoVo. AJmoXa ^m§S>dcrnyd©
g§~§Ym§À`m \$º$ diMUrcm g§WnUo dmT>Umar ~mOmanoR> AmVm Km|JmdV dmTy>
cmJVo d hiyhiy gm_m{OH$ CËnmXZmMm {ZUm©`H$ ^mJ ì`mny eH$Vo.
`m à{H«$`og_moa ^m§S>dcr H$hmUrMo {nVi CKS>o nS>Vo. {VWo cmoH$arMm
dYmaVm ^md Am{U O_rZXmam§Mr ImOJr _mc_ÎmoMr hmd `mnwaVrM
H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Mr H$m_{Jar _`m©{XV hmoVr. nU `m {Z{_ÎmmZo Omo Am{X_
^m§S>dc-g§M` hmoVmo Vmo EH$mM {Z`_mda—eó~imÀ`m nmR>~imda Cä`m
Agcoë`m Am{W©H$, gm_m{OH$, amOH$s` gÎmoÀ`m AmYmamZo Am{U Ë`m
eó~imMm dmna H$ê$Z. Am{X_ ^m§S>dc-g§M`mMo _mÜ`_ AgVo Vo
eó~i, H«$`dñVy§Mo {Z`_ ZìhoV.
^yXmgm§Mr "_|T>çm§Zr' Ho$cocr hþgH$mdUr hm Am{X_ ^m§S>dc-g§M`mMm Ho$di
EH$ n¡cy Pmcm. Am{X_ ^m§S>dc-g§M` hr EH$ AZoH$m§Jr à{H«$`m hmoVr Am{U
{VMo BVa n¡cyXoIrc ZOaoAmS> H$ê$Z MmcUma ZmhrV. cmoH$argmaIm EImXm
240 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

VwaiH$ Y§Xm gmoS>cm Va BVa {R>H$mUr CËnmXH$Vm AË`§V {ZH¥$ï> hmoVr. {VWo
H$m_mcm _mUgo {_im`Mr Va {ZH¥$ï> CËnmXH$Vo_wio Ë`m§Mo doVZ AË`§V H$_r
AgUo ho daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©VrgmR>r Amdí`H$ hmoVo. hr H$mhr `§Ìm{Y{ð>V
^m§S>dcemhr ZìhVr H$s Vr CXmanUo l_eº$scm H«$`dñVy§Mo {Z`_ cmdUo
_mÝ` H$arc!
_wgŠ`m ~m§YUmao H$m`Xo
Á`m§Zm CËnmXZgmYZm§nmgyZ VmoSy>Z Am{X_ g§M`mZo gd©hmam ~Zdcooco hmoVo
Ë`m§Zm ~S>Jm XmIdyZ CJdË`m ^m§S>dcXmam§À`m nm`mer KmcUmè`m H$m`Úm§Mo
EH$ gÌ `m H$mimV gwê$ Pmco. H$m_mÀ`m Vmgm§er Á`m§Mm g§~§Y hmoVm Ë`m
H$m`Úm§da AmnU _mJoM ZOa Q>mH$cr Amho. BWo BVa H$mhr H$m`Úm§Mm
_mgbm nmhÿ`m. àmoQ>oñQ>§Q> Y_© Am`mV H$aUmè`m AmR>ì`m hoÝarÀ`m H$mimV
{~ZmH$m_ qhS>Umè`m YQ²>Q>çmH$Q²>Q>çm _mUgmcm KmoS>mJmS>rÀ`m _mJo ~m§YyZ aº$
`oB©n`ªV Mm~H$mZo \$moSy>Z H$mT>Ê`mMr {ejm hmoVr. Ë`mZ§Va? Ë`mZ§Va Ë`mZo
Ë`mÀ¶m OÝ_Jmdr, qH$dm {OWo Vmo Jocr VrZ df} amhV Agoc Ë`m Jmdr
OmD$Z H$m_ H$aÊ`mMr enW KoUo Amdí`H$ hmooVo. qH$dm amUr E{cPm~oWÀ`m
gwdU©`wJmVcm EH$ H$m`Xm nhm. `m H$m`Úmà_mUo 14 dfmªdarc {~ZmH$m_
^rH$ _mJUmè`m ì`º$scm O~a Mm~H$mÀ`m _mamMr {ejm hmoVr. Ë`mZ§Va
EImÚmZo Ë`mcm XmoZ df} H$m_ XoD$ Ho$co Va R>rH$, ZmhrVa Ë`mMm S>mdm H$mZ
S>mJcm Om`Mm. nwÝhm gmnS>cm Va nwÝhm {ejm Am{U nwÝhm XmoZ df} H$moUr
H$m_ XoD$ Ho$co Va R>rH$ ZmhrVa nwÝhm S>mJ. Am{U {Vgè`m§Xm gmnS>cm Va?
gai {eaÀN>oX! `m H$m`Úm§Zm Ë`mM doir OmoS> hmoVr Vr H$_mc doVZ
H$m`Úm§Mr Am{U H$m_Jmam§À`m g§KQ>Zm~§XrÀ`m H$m`Úm§Mr. 1350 nmgyZ
{Za{Zamù`m Y§Úm§Vco {Za{Zamù`m {R>H$mUMo H$_mc doVZ R>adÊ`mV Amco
hmoVo. E{cPm~oWÀ`m gwdU©`wJmV ho doVZ R>adÊ`mÀ`m H$m_mMo "{dH|$ÐrH$aU'
Pmco. åhUOo Vo "OñQ>rg Am°\$ nrg' åhUyZ {_adUmè`m YZmT>çm§À`m hmVmV
Amco! ^m§S>dcr joÌmÀ`m dmT>r~amo~a `m§Mohr joÌ dmT>V hmoVo. `m H$m`ÚmMm
^§J H$aUmè`m§Mr gOmhr Z_wZoXma Amho. CXmhaUmW© E{cPm~oWÀ`m
H$mimVë`m H$m`Úmà_mUo Omo H$_mc doVZmnojm OmñV doVZ XoB©c Ë`mcm Xhm
{Xdgm§Mr d KoB©c Ë`mcm EH$drg {Xdgm§Mr {ejm hmoVr! AJXr `§Ìm{Y{ð>V
CËnmXZmÀ`m ~më`mdñWoV, 1813 n`ªV ho H$m`Xo hmoVo Am{U eodQ>r 450
dfmªZ§Va ho H$_mc doVZ H$m`Xo EH$XmMo ~§X Pmco. hrM JV H$m_Jmam§À`m
Am{X_ g§M` : ^m§S>dcemhrMm nyd}{Vhmg 241

g§KQ>Zm ~§Xr~m~V hmoVr. Am{U _mŠg© {chrV hmoVm Ë`m H$mimV 1873 À`m
gw_mamgXoIrc `m H$m`ÚmMo Adeof {e„H$M hmoVo! CXmhaUmW© H$m_Jma
^m§S>dcXma `m§À`m_Yrc H$ama ^§J Pmcm Va H$ama _moS>Umè`m _mcH$m{déÕ
H$m_Jma \$º$ _wcH$s Xmdm XmIc H$ê$ eHo$ Va H$ama _moS>Umè`m
H$m_Jmam{déÕ _mÌ _mcH$ JwÝhoJmar H$m`ÚmImcr Xmdm H$ê$ eHo$!!
WmoS>Š`mV, {~Ja^m§S>dcr H$ï>H$è`m§_YyZ gd©hmam dJ© Ho$di {Z_m©U hmoD$Z
nwaUma ZìhVo. `m dJm©Mr ZmHo$~§Xr H$ê$Z, Ë`mcm hmH$marV, jw„H$ doVZmda
H$m_ H$am`cm ^m§S>dcXmadJm©À`m nm`mer KmcUoXoIrc ^mJ hmoVo. Am{U
Ë`mVyZ Oam da S>moHo$ H$mT>m`Mm à`ËZ Ho$cm Va IS>m nhmam XoD$Z Ë`mcm
_moSy>Z H$mTy>Z naV _wgŠ`m ~m§YyZ ^m§S>dcXmam§À`m nm`mer KmcÊ`mgmR>r
gwg‚m amhUohr ^mJ hmoVo.
3. n¡emMr amg : dgmhVtMr cyQ> d amï´>r` H$O}
n¡emMr ^yH$ Am{U dgmhVr
AmVmn`ªV AmnU nm{hcr Vr ^m§S>dcemhrÀ`m Am{X_ g§M`mMr Ho$di
ñdXoer ~mOy. nU Am{X_ g§M` hr H$mhr \$º$ "Xoer' Jmoï> ZìhVr.
^m§S>dcemhrÀ`m nyd©AQ>r {Z_m©U hmoÊ`mMr Vr à{H«$`m hmoVr Am{U Ë`m_wio Vr
Am§VaXoer` hmoVr `mV Zdc H$moUVoM Zmhr. cjmV ¿`m`Mr Jmoï> BVH$sM H$s
ho OmJ{VH$ ñdê$nXoIrc {VVHo$M {ZUm©`H$ Am{U An[ahm`© hmoVo.
CËnmXZgmYZo Vmã`mV `oUo, Ë`m§À`mnmgyZ VmoS>coë`m _mUgm§Zm l_eº$s
{dH$m`cm ^mJ nS>Uo `m Jmoï>rBVH$sM qH$~hþZm Ë`mnojm H$mH$U^a OmñVM
_hÎdmMr Jmoï> åhUOo n¡gm gmR>Uo. ^m§S>dcmMr MH«o$ {\$am`Mr Va Ë`m§Mr
gwédmVM _wir hmoVo Vr n¡gm `m _yë`mÀ`m AdVmamnmgyZ, A_yV© l_m§À`m `m
gJwU ê$nmnmgyZ. Am{U ñdXoer ~mOmanoR> {Z_m©U hmoV hmoVr Iar nU Á`m
H$\$„H$ ^yXmgm§_Ü`o Vr {Z_m©U hmoV hmoVr, {VWyZ n¡emMm g§M` H$mhr \$ma
_moR>çm à_mUmda hmoUma ZìhVm. qH$~hþZm n¡emMm g§M` hr nyd©AQ> nyU©
Pmë`mIoarO hr ~mOmanoR> dmT>yZ H$mhr \$m`Xm ZgVmo. H$maU `m ^U§Jm§Zm
CËnmXZmV AmoTy>Z CËnmXZ H$am`Mo Am{U Vo {dH$V ¿`m`cm doVZm_m\©$V n¡gm
nwadm`Mm åhQ>co Var Ë`mgmR>r n¡gm nm{hOo AgVmoM. hr n¡emMr ^yH$
^mJdcr Vr dgmhVtZr Am{U Ë`m§À`mer dmgmh{VH$ YmoaUm_YyZ ~m§Ycoë`m
ì`mnmamZo.
242 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Am{X_ g§M`mÀ`m H$mimVM Iè`m AWm©Zo dmgmh{VH$ YmoaU d Ë`mdarc


ì`mnma C^m am{hcm. `m ì`dhmamMm EH$M EH$ {Z`_ hmoVm—Hw$R>cohr {Z`_
Z nmiVm, dmgh{VH$ Xoem§_Yë`m cmoH$m§À`m BÀN>oMr, àmUmMr V_m Z
~miJVm O_oc {VVH$s eó~im{edm` ZmhrVa eó~imÀ`m OmoamZo OmñVrV
OmñV g§nÎmr Jmoim H$aUo, d OmñVrV OmñV àXoe KemV KmcUo. `m H$m_r
CÚmoOH$Vm \$maM H$m_mcm `oV hmoVr. amOml`mZo B©ñQ> B§{S>`m H§$nZrgma»`m
H§$nÝ`m Cä`m am{hë`m d Ë`m§Zm g¡Ý` ~miJÊ`mMr _w^m {_imcr, Ama_mamMr
g§ajH$ d AmH«$_H$ XmoÝhr àH$maMr godm Ë`m§Zm CncãY H$aÊ`mV Amcr. `m
ì`mnmamZo H§$nZrÀ`m d amOm§À`m Vw§~S>çm Va ^aë`mM, nU Ë`m~amo~aM
H§$nZrÀ`m ZmoH$aXmam§Mr {nT>çmZ²{nT>çm§Mr gmo` H$ê$Z R>odcr. H§$nZrMm
gwà{gÕ JìhZ©a OZac dm°aZ hopñQ>¨½O `mÀ`mda ^«ï>mMmamgmR>r Mmccocm
IQ>cm åhUOo Aem _m{hVrMr ImU Amho. 1757 Vo 1766 `m Xhm
dfmª_Ü`o, CXmhaUmW© Ho$di ^oQ> åhUyZ H§$nZrcm d {VÀ`m ZmoH$aXmam§Zm gmR>
cmI nm¢S> {_imco hmoVo! AmOÀ`m XamZo ho 60 H$moQ>r én`o hmoVmV. pñWa
qH$_VrÀ`m AmYmamda hr a¸$_ AmO {H$Vr hmoV Agoc `mMr H$ënZmM
Ho$cocr ~ar! Am{U `mIoarO `wÕmVyZ dgyc Ho$coë`m I§S>Ê`m, {Za{Zamù`m
amOoaOdmS>o-_m§S>{cH$m§Zm Ho$coë`m _XVrMm _mo~Xcm åhUyZ KoVcocr qH$_V
d àXoe, Am{U AZoH$Xm gaigai Ho$cocr ZmJS>r cwQ>mcyQ>. dgmhVrVyZ
{ZKUmam hm g§nÎmrMm AmoK Am{X_ ^m§S>dc-g§M`mÀ`mM H$m_r cmJV hmoVm.
^m§S>dcemhrMr EH$ nyd©AQ> V`ma Ho$cr OmV hmoVr.
dmgmh{VH$ Xoem§Vë`m g§nÎmr~amo~aM Ë`m Xoem§_Yë`m l_eº$sdahr {VVHo$M
J§^ra n[aUm_ hmoV hmoVo. `m g§nÎmrÀ`m ~mhoa OmUmè`m AmoKmÀ`m n[aUm_m§Zr
dmgmh{VH$ Xoem§Vë`m {~Ja^m§S>dcr g_mOm§Zm EH$ gmMconU `oV hmoVo.
H«$`dñVy§À`m ì`dhmamV Amodco Joë`mZo `oUmè`m VoOr_§XrÀ`m cmQ>m§_wio AZoH$
OU CËnmXZ gmYZm§nmgyZ VwQ>V hmoVo. nma§n[aH$ emofH$ dJm©À`m OmoS>rcm hm
amjgr ^wHo$Mm Zdm emofH$dJ© {Z_m©U Pmë`mZo H$ï>H$ar dJmªÀ`m CËnmXZmn¡H$s
\$maM WmoS>m ^mJ Ë`m§À`m hmVmV CaV hmoVm. Adf©UmMm Am{U A{Vd¥ï>rMm
~marH$gm Y¸$mXoIrc XþîH$mimcm OÝ_ XoV hmoVm. nU Varhr ho gd© Am{X_
g§M`mMo AàË`j n[aUm_ hmoVo. `mhrnojm J§^ra Ago àË`j n[aUm_
dmgmh{VH$ Xoem§Vrc H$ï>H$è`m§À`m OrdZmda hmoV hmoVo. ho n[aUm_ XmoZ
àH$maMo hmoVo.
Am{X_ g§M` : ^m§S>dcemhrMm nyd}{Vhmg 243

Jwcm_m§Mm ì`mnmag§
—gM
§ `mMo gwQ>gwQ>Q>rV gmYZ
n{hë`m àH$maMm n[aUm_ ^moJcm Vmo àm‘w»¶mZo Am{\«$Ho$Vrc H$ï>H$è`m§Zr. `m
àM§S> _hmI§S>mda Vm~m ~gdUo nmíMmË` dgmhVdmÚm§Zm \$maM "{OH$sarMo'
hmoVo. Ë`mnojm VoWrc _mUgm§Zm Jwcm_ ~ZdyZ Ë`m§Mm ì`mnma H$aUo ho OmñV
Zâ`mMo d H$_r {OH$sarMo H$m_ hmoVo. gem§Mr, haUm§Mr {eH$ma H$aÊ`mMr
_mohr_ {ZKmdr Vem A{\«$Ho$À`m O§Jcm§_Ü`o Jwcm_ nH$S>Ê`mÀ`m _mo{h_m
{ZKV. EImÚm Q>moirda YmS> KmVcr OmB© d Ë`mVcr Yï>nwï> _mUgo {ZdS>V.
EH$mM XmoaI§S>mV _Ur AmodmdoV Ver hr _mUgo AmodV qH$dm àË`oH$mcm
cmH$S>r gmÀ`mV ~§{XñV H$aV Am{U eoù`m§Mm H$in hmH$V H$ÎmcImÝ`mV
Ý`mdm Vgm hm _mc hmH$V g_wÐ{H$Zmar Zocm OmB©. Am{U {VWyZ Jc~Vm§_Ü`o
^ê$Z AZoH$Xm Ama_mamÀ`m g§ajUmImcr (H$maU eÌwnjmZo hm _mc
"nidcm' Va!) hr ñdñV l_eº$s nmíMmË` Xoem§_Ü`o admZm hmoB©. ñdXoer
l_eº$sMo _yë`hr AWm©V Kgao. ^m§S>dcXmadJm©cm Vmo ~moZg {_io.
_mUgm§À`m OrdmMr gr_m§V Cn`wº$Vm
Xþgè`m àH$maÀ`m n[aUm_m§Mo gdm©V gwñnï> CXmhaU gmnS>Vo Vo A_o[aHo$À`m
g§`wº$ g§ñWmZm§_Ü`o. dmgmh{VH$ OZVoMo BWo gaigai {eaH$mU Pmco. AmVm
A_o[aH$Z g§`wº$ g§ñWmZm§_Ü`oM Am{\«$H$Z Jwcm_m§Mmhr gdm©V OmñV In hmoV
hmoVm. BWo Agm àý C^m amhrc H$s _J ñWm{ZH$ aoS> B§{S>`Z cmoH$m§ZmM
Jwcm_ H$m Zmhr Ho$co? nwÝhm EH$Xm {OH$sarMm àý C^m amhVmo. EImÚmcm
Ë`mÀ`mM XoemV, Ë`mÀ`mM ^y_rda Jwcm_ H$am`Mo åhQ>co H$s \$ma {OH$sarMo
nS>Vo. Ë`mÀ`m AmgnmgMm XJS>Z²XJS> Ë`mcm Ë`mÀ`m nyd}{VhmgmMr OmUrd
H$ê$Z XoV AgVmo. gmaIr ~§S>mir H$aV amhUmar hr l_eº$s {OH$sarZo
gm§^miÊ`mnojm {VMo {eaH$mU hm ñdñV d gmonm _mJ© hmoVm. Am{U A_o[aH$V
Jmoao àW_nmgyZM {eñV~Õ hmoVo! Z\$m ho CËnmXZmgmR>r, CËnmXH$VmdmT>rgmR>r
Am{W©H$ àmoËgmhZ AgVo VgoM `mhr H$m_mgmR>r Ë`m§Zr ZrQ>nUo Am{W©H$
àmoËgmhZ `moOcoco hmoVo.
AmO V§Ì{dÚoMo _mhoaKa åhUyZ {VWco _°g°MwgoQ²>g² g§ñWmZ à{gÕ Amho. hoM
g§`wº$ g§ñWmZm§À`m AmÚ g§ñH¥$VrMohr _mhoaKa R>aVo. 1744 _Ü`o
ñd`§{ZU©`mÀ`m _mJUrgmR>r A_o[aHo$Mm {~«Q>Z~amo~a cT>m hmoD$ KmVcocm
AgVmZm `m g§ñWmZmV Imcrc ~{jgo Omhra Pmcr hmoVr—àË`oH$ 12
244 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

dfmªdarc aoS> B§{S>`Z nwéfmÀ`m gmoccoë`m H$mVS>rgmR>r 100 nm¢S>, Aem


{Od§V H¡$ÚmgmR>r 105 nm¢S>, aoS> B§{S>`Z {ó`m d _wcm§À`m gmoccoë`m
H$mVS>rgmR>r 50 nm¢S> d Aem {Od§V H¡$ÚmgmR>rXoIrc 50 M nm¢S>. `m
Am{W©H$ àmoËgmhZm_mJrc H«$`dñVy§À`m {dMmam§Mr Am{W©H$ gwg§JVr Va nhm.
aoS> B§{S>`Z {ó`m d _wco `m§Zm R>ma H$ê$Z H$mVS>r gmocÊ`mEodOr Ë`m§Zm {Od§V
R>odÊ`mMr gr_m§V Cn`wº$Vm H$m`? H$mhrM Zmhr. `mCcQ> 12 dfmªdarc aoS>
B§{S>`Z nwéfmcm R>ma H$aÊ`mEodOr {Od§V R>odyZ Jwcm_ Ho$co Va H$m_mcm Var
Cn`moJ hmoVm. Ë`m_wio {ó`m d _wcm§À`m {OdmMr gr_m§V Cn`wº$Vm eyÝ` Va
12 dfmªdarc nwéfmÀ`m {OdmMr 5 nm¢S>! gr_m§V Cn`wº$VoMm {gÕm§V AmO
gdm©V ^¸$_nUo A_o[aHo$V C^m H$m Agmdm `mMo H$moS>o AmVm nSy> Z`o.
Am{X_ g§M`mMr hr H«y$a à{H«$`m CJmimdr {VVH$s WmoS>rM Amho. _mŠg©À`m
H$mimV COoS>mV Amcoë`m `m à{H«$`oMm eVm§eXoIrc ^mJ _mŠg© Amnë`m
{dñV¥V àH$aUmV _m§S>V Zmhr. Am{U Ë`mÀ`m àH$aUmVrc Ho$di H$mhr
_mgcodmB©H$ CXmhaU AmnU nm{hcr AmhoV. AmVmn`ªV Ho$cocr CH$c `m
à{H«$`oMo gyÌ _m§S>Ê`mgmR>r nwaoer Amho.
amï´>r` H$O} Am{U gmd©O{ZH$ nVg§ñWm
Am§Vaamï´>r` nmVirda dmgmh{VH$ YmoaUmVyZ hm g§nÎmrMm AmoK Mmcy amhm`Mm
Va IwÔ Xoem§VJ©Vhr H$mhr YmoaUo Amdí`H$ R>aV hmoVr. dmgmh{VH$
ì`mnmam_Yë`m g§nÎmrÀ`m Xe©ZmZo {XnyZ Jocoë`m dgmhVdmXr Xoem§_Ü`o `m
ì`mnmamda Vm~m {_idÊ`mgmR>r OmoaXma ñnYm© Mmcy Pmcr hmoVr d dma§dma
`wÕmcm Vm|S> \w$Q>V hmoVo. `m gdm©cm {Q>Hy$Z Cam`Mo Va amOml` Amdí`H$
hmoVm. emgZg§ñWoMo ~i nmR>rer AgUo Amdí`H$ hmoVo. AZ² emgZg§ñWoMo ho
~i Amnë`m_mJo C^o H$aVmH$aVm `m CJdË`m ^m§S>dcXmadJm©À`m hmVr n¡gm
O_m hmoÊ`mÀ`m ZdZì`m g§Yr CncãY hmoV hmoË`m.
amOoemhrZo ~miJcocr IS>r \$m¡O JaOoMr ~ZV hmoVr. emgZg§ñWoÀ`m
O~m~Xmè`m dmT>V hmoË`m. Am{U "amï´>mÀ`m' dmT>Ë`m g§nÎmrcm gmOogm {X_mI
~miJÊ`mMrhr O~m~Xmar dmT>V hmoVr. AZ² `m gdmªMm AW© hmoVm
emgZg§ñWoMr n¡em§Mr dmT>Vr ^yH$. amï´>r` H$O} (Z°eZc S>oQ²>) qH$dm
gmd©O{ZH$ nV-nÕVr (npãcH$ H«o${S>Q>) `m§Mr `mM H$mimV ^anya dmT>
Am{X_ g§M` : ^m§S>dcemhrMm nyd}{Vhmg 245

Pmcocr {XgVo. `m nÕVr åhUOo ^m§S>dcXmadJm©cm {dZmgm¶mg n¡emMm


g§M` H$am`cm _w^m XoÊ`mè`m nÕVrM!
n¡gm Jw§VdÊ`mMm EH$ AË`§V gwa{jV _mJ© Vm~S>Vmo~rZo CncãY hmoV hmoVm.
CÚmoJmV, ì`mnmamV qH$dm gmdH$mar_Ü`o Omo {H$_mZ YmoH$m nËH$amdm
cmJm`Mm Ë`mMrhr JaO ZìhVr. H$maU n¡gm gaH$maÀ`m hdmcr Ho$cm H$s
Ë`m~Ôc gaH$mar H$O©amoIo {_iV. Ë`m§da {dZmgm`mg ì`mO Va {_ioM, nU
ho H$O©amoIo åhUOo gmd©O{ZH$ nmVirda n¡emMo, _mo~Xë`mÀ`m gmYZmMoM
EH$ ê$nhr R>aV Ago. H$maU Vo {ZYm}H$nUo Xþgè`mÀ`m hdmcr H$aVm `oV,
hþ§S>rà_mUo dQ>dVm `oV. WmoS>Š`mV n¡gm Úm`Mm, ì`mOhr ¿`m`Mo AZ² {edm`
{VVH$m n¡gm hmVmVhr R>odm`Mm! EH$ cmI nm¢S> gaH$macm Úmdo, gaH$maH$Sy>Z
Ë`m EH$ cmImdaMo ì`mO ¿`mdo, BH$S>o EH$ cmI nm¢S> CÚmoJmV, ì`mnmamVhr
gaH$mar H$O©amo»`mÀ`m ñdê$nmV dmnamdoV Am{U Ë`mda Z\$mhr ¿`mdm.
amï´>r` H$O© åhUOo IamoIaM CJdË`m ^m§S>dcXmam§gmR>r _mŠg© åhUVmo
Ë`mà_mUo "AmH$memVyZ nS>coco ^m§S>dc hmoVo!'
nU `mMo gdm©V T>iT>irV CXmhaU {XgVo Vo ~±H$m§Mo. gQ²>Q>çm§À`m qH$dm
nVnoT>çm§À`m ê$nmV dmdaUmè`m AZoH$ g§ñWm hiyhiy ~±H$m ~ZV hmoË`m d
Ë`mVrc gdm©V CX²~moYH$ CXmhaU Amho Vo B§½c§S>À`m gÜ`mÀ`m amï´>r`
~±Ho$Mo—~±H$ Am°\$ B§½c§S>Mo. Á`m ZmoQ>m AmO McZ åhUyZ gd© ^m§S>dcr
Xoem§_Ü`o dmdaVmV Ë`m§Mr _wio Am{X_ g§M`mÀ`m H$mimV ~±H$ Am°\$
B§½c§S>cm Amcoë`m ñWmZm_Ü`o gmnS>VmV.
1694 gmcr ~±H$ Am°\$ B§½c§S>Mr ñWmnZm Pmcr. gaH$macm 8 Q>¸o$ XamZo
H$O© XoD$Z {VZo H$m_mcm gwédmV Ho$cr. gaH$macm nwadcoë`m `m ^m§S>dcmÀ`m
Omoamda {VVŠ`m à_mUmV n¡go nmS>Ê`mMm d ~±H$ ZmoQ>m§À`m ê$nmV Vmo n¡gm
nwÝhm OZVocm H$Om©D$ XoÊ`mMm A{YH$mahr nmc©_|Q>H$Sy>Z KoVcm. hþ§S>çm
dQ>dm`cm, JhmUdQ>rÀ`m ì`dhmamcm, gmoZoMm§Xr {dH$V ¿`m`cm `m ZmoQ>m
dmnam`Mm A{YH$ma {_imcm. H$mcm§VamZo gaH$macm {Xco OmUmao H$O©hr `mM
ZmoQ>m§À`m ê$nmV {Xco OmD$ cmJco! eodQ>r _mŠg© åhUVmo Ë`mà_mUo "EH$m
hmVmZo OodT>o {Xco Ë`mnojm OmñV Xþgè`m hmVmZo ~±H$ KoV am{hcr.....
(Am{U) amï´>mMr H$m`_Mr YZH$mo ~Zcr.' hiyhiy `mM nÕVrMm n[aUm_
Am§Vaamï´>r` nmVirdahr Pmcm. BVH$m H$s 18ì`m eVH$mV hm°c§S>Mo àË`j
dmgmh{VH$ ì`mnmamVco ñWmZ Kgê$ cmJco Vgo Ë`m§Zr Ë`m§À`m à{VñnYu
246 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

B§½c§S>cm _moR>çm à_mUmV aH$_m H$Om©D$ XoD$Z Amncm n¡emMm g§M` Mmcy
R>odcm.
dmT>Umao H$aAm{X_
—Am{X_ g§M`mMo gmYZ
nV-nÕVrda d amï´>r` H$Om©da AmYmacoë`m `m n¡emÀ`m g§M`mMr Xþgar
~mOy hmoVr Vr H$anÕVrMr. amOH$mofmMm Vmio~§X O_Ê`mgmR>r H$am§Mo AmoPo ho
amï´>r` H$Om©MrM Xþgar ~mOy R>aVo. OrdZmdí`H$ dñVy§da cmXcoco H$a d
Ë`m§À`m Ë`m_wio dmT>Umè`m qH$_Vr hr AmnmoAmnM EImÚm AnKmVr,
Z¡{_{ÎmH$ ñdê$nmMr Jmoï> Z amhVm Vo EH$ An[ahm`© YmoaU ~ZVo. BVHo$M
Zìho, Va _mŠg©Zo CÜÑV Ho$coë`m S>M Xoe^º$ S>r {dQ²> `mÀ`m _Vo
OrdZmí`H$ dñVy§da OmXm H$a cmdUo hm doVZXma H$m_Jmam§Zm H$îQ>miy,
H$ï>H$ar, ghZerc ~ZdÊ`mMm gdm©V Mm§Jcm _mJ© hmoVm! AWm©V
H$m_Jmam§darc hm n[aUm_ hm ^m§S>dc-g§M`mÀ`m Z§VaÀ`m H$mimV OmñV
_hÎdmMm R>aVmo. Am{X_ g§M`mÀ`m g§X^m©V _hÎdmMm R>aVmo Vmo Aem H$am§Mm
eoVH$ar, Hw$io, H$mamJra d {ZåZ_Ü`_dJm©da hmoUmam n[aUm_. OrdZmdí`H$
dñVy§À`m dmT>Ë`m qH$_Vr_wio Ë`m§Mo OmñVr _moR>o {d^mJ hcmIrÀ`m
n[apñWVrV OJy cmJVmV Am{U Amncr CËnmXZgmYZo qH$dm CnOr{dHo$Mr
gmYZo J_mdyZ ~gVmV. Á`m§Zr Vr gmYZo AJmoXaM J_mdcocr AgVmV Ë`m§Zm
Ë`m gmYZm§er d¡`{º$H$ _mcH$sMo ZmVo OmoS>Uo AmUIr H$R>rU hmoV OmVo.
WmoS>Š`mV amï´>r` H$O} hr Am{X_ g§M`mÀ`m ZmÊ`mÀ`m XmoÝhr ~mOy Ë`m
H$mimV nma nmS>VmZm {XgVmV. EH$m ~mOycm CJdË`m ^m§S>dcXmadJm©À`m
hmVmV Vr "AmH$memVyZ nS>coco ^m§S>dc' R>odV AgVmV, Va Xþgè`m ~mOycm
OmñVrV OmñV H$ï>H$è`m§Zm CËnmXZgmYZm§nmgyZ VmoS>Ê`mgmR>r H$a-
nÕVr_m\©$V _XV H$aV AgVmV.
4. ^m§S>dcemhrÀ`m nyd}{VhmgmMo YS>o
H«$`dñVy§Mo {Z`_ ZìhoV, eó~i
`m àH$aUm~amo~a _mŠg©Zo ^m§S>dcemhr ì`dñWoÀ`m Mm¡H$Q>r~mhoa EH$ nmD$c
Q>mH$co Amho. EImXr ì`dñWm {VÀ`m nm`mda C^r am{hcr åhUOo Vr H$er
MmcVo `mMo {dícofU EH$ AgVo. ^m§S>dcemhr ì`dñWoMo Ago dU©Z _mŠg©
AmVmn`ªV H$arV hmoVm. nU {VÀ`m AJmoXaÀ`m ì`dñWm§_YyZ EImXr ì`dñWm
Am{X_ g§M` : ^m§S>dcemhrMm nyd}{Vhmg 247

ñdV:À`m nm`mda H$er C^r amhVo hm nyd}{Vhmg _mÌ doJù`m {Z`_m§Zr


MmcVmo. Vr ì`dñWm ñdV:À`m nm`mda ApñVËdmV AgVmZm Á`m {Z`_m§Zwgma
MmcVo Ë`m {Z`_m§à_mUo Vr OÝ_mcm `oV Zmhr. Vr OÝ_ KoD$Z ñdV:À`m
nm`mda C^r amhVo Vr eó~imÀ`m Omoamda. ñdV:À`m nyd©AQ>r {Z_m©U H$aVo
Vr nyduÀ`m ì`dñWo_Yrc dJmªda eó~imZo _mV H$aV. ^m§S>dcemhr_Ü`o Oo
_mJ© d¡Y R>aVmV, Oo {Z`_ g§M`mÀ`m à{H«$`ocm cmJy hmoVmV, Ë`m§Zm {VÀ`m
OÝ_{H«$`o_Ü`o {Z`m_H$ ñWmZ ZgVo. aº$mZo d KmUrZo ZI{eIm§V cS>~Sy>Z Vr
ñdV:À`m nm`mda C^o amhVo d Z§Va ho aº$ Ywdm`Mo, hr KmU gm\$ H$am`Mr
{VMr YS>nS> Mmcy AgVo. {gÕm§VmÀ`m Zmdmda X§VH$Wm IndyZ.
AWm©V gd©M X§VH$Wm§V AgVmo Vgm Vgy^a g¡Õm§{VH$ AW© Am{X_ g§M`mÀ`m
^m§S>dcr X§VH$WoVXoIrc AgVmo. IamoIaM N>moQ>o H$mamJraXoIrc WmoS>m\$ma
n¡gm gmR>dyZ OmñV CËnmXZgmYZo {dH$V KoV AgVmV. Ë`mda _mocmZo
l_eº$s {dH$V KoD$Z H$m_mcm cmdV AgVmV. nU `mVyZ hmoUmam Am{X_
g§M` ZJÊ` AgVmo. `m g§M`mgmR>r l_eº$s AJmoXaM hmVmer Agmdr
cmJVo, ~mOmanoR> CncãY Agmdr cmJVo, n¡gm CncãY Agmdm cmJVmo.
^m§S>dcemhrÀ`m nyd©AQ>r {Z_m©U H$aÊ`mMr j_Vm `m à{H«$`oV ZgVo. Ë`m
{Z_m©U hmoVmV _mŠg©Zo dU©Z Ho$coë`m da d{U©coë`m ^rfU à{H«$`o_YyZ. `m
^rfU à{H«$`oÀ`m AmYmamda Am{U {VÀ`m diMUrcm ^m§S>dcr X§VH$WoVco
Vgy^a gË`hr Zm§X>V AgVo.
ñdH$ï>m{O©V CËnÞmÀ`m A{YH$mamMo
A{YH$mamMo {eaH$mU
_mŠg©À`m `m àH$aUmMo _hÎd ^m§S>dcemhrÀ`m nyd}{Vhmgm~ÔcMm EH$
Ang_O ImoS>Uo BVH$mM Zmhr. `m àH$aUmMm EH$ O¡d g§~§Y
^m§S>dcemhrÀ`m ^{dî`mer, Vo ^{dî` KS>dÊ`mer Amho. B{Vhmg Am{U
B{VhmgmMr g_O eodQ>r ^{dî`mMm Am{U Vo KS>dÊ`mMm AmYma AgVmV
hohr {dgê$Z MmcUma Zmhr. `m ^m§S>dcr X§VH$WoMo Xþgaohr EH$ gË` AgVo.
H«$`dñVy§Mo BVa Hw$R>co {Z`_ `m nyd}{Vhmgmcm cmJmoV qH$dm Z cmJmoV. EH$
{Z`_ _mÌ Ë`mcm H$S>H$nUo cmJV AgVmo. Am{X_ ^m§S>dc-g§M` Am{U
nwT>rc ^m§S>dc-g§M` `m§À`mV EH$ g_mZ YmJm AgVmo—ImOJr _mc_ÎmoMr
hmd. ImOJr _mc_ÎmoMm A{YH$ma EH$ ñdH$ï>m{O©V CËnÞmMm h¸$ åhUyZ
^m§S>dcr X§VH$Wm àñWm{nV H$ê$ BpÀN>V AgVo. Vmo A{YH$ma ¶oVmo Vo
ñdH$ï>m{O©V CËnÞmÀ`m A{YH$mamMo An[ahm`©nUo {eaH$mU H$aV `oVmo.
248 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

ImOJr d¡`{º$H$ _mcH$sÀ`m nm`mda H$ï>H$è`m§Zm CnOr{dHo$Mo A{YH$ma XoD$


H$aUmao VÎdM H$ï>H$è`m§À`m ñdV:À`m CnOr{dHo$darc A{YH$mamMm ZH$ma
~ZVo.
Zo_H$m hm {ZîH$f© ^m§S>dcemhrÀ`m ^{dî`mgmR>r _hÎdmMm R>aVmo.
^m§S>dcemhr OgOer \$mo\$mdVo, ~cX§S> ~ZVo VgVer ^m§S>dcr
JmoQ>mVyZXoIrc ^m§S>dcemhrdarc Q>rH$m dmTy> cmJVo. `mV, {deofV:
cKwCËnmXH$ _Ü`_dJm©H$Sy>Z, EH$ Q>rH$m Zoh_r hmoV AgVo. H$ï>H$è`m§À`m
Am{U N>moQ>oImZr CËnmXH$m§À`m ImOJr _mb_ÎmoMm A{YH$ma H$m`_ R>odyZ Vo
Ho$di _moR>çm ^m§S>dcr _mcH$sÀ`m ImOJr _mc_Îmocm ZH$ma Úm`Mm à`ËZ
H$aV AgVmV. _J _ºo$Xma{damoYr H$c_o Var C^r amhVmV, qH$dm
Q´>ñQ>r{enMr H$ënZm {ZKyZ ^m§S>dcXmam§Zm gm_m{OH$ {dídñVnX ~hmc Ho$co
OmVo. AZoH$ àH$mam§Zr ~mhoa nS>Umè`m `m Q>rHo$Mo __© BVHo$M AgVo H$s
ImOJr _mc_ÎmoMm A{YH$ma H$m`_ R>odyZ \$º$ ^m§S>dcr _mcH$sMo A{YH$ma
Zmhrgo H$am`Mm à`ËZ H$aUo. ImOJr _mc_ÎmoÀ`m AmYmamda ^m§S>dcemhrcm
{Xcocm hm Ho$di Vm{H©$H$ ZH$ma AgVmo.
_mŠg©Mo Am{X_ g§M`mÀ`m am¡Ð à{H«$`oMo dU©Z Zo_Ho$ `m {dMmagaUrMm
\$mocnUm XmIdyZ OmVo. hm Vm{H©$H$ ZH$ma \$moc AgVmo H$maU ImOJr
_mc_ÎmoMr ~¡R>H$ _wimVM An[ahm`©nUo N>moQ>oImZr CËnmXZ _moSy>Z H$mT>rV
AgVo. dmT>coë`m àM§S> gm_y{hH$ eº$s ImOJr _mc_ÎmoÀ`m d H«$`dñVy§À`m
AmYmamda Ho$di ^m§S>dcr ê$nM KoD$ eH$V AgVmV. ^m§S>dcr Q>rH$mH$mam§Zr
gwMdcocm n`m©` `m gm_y{hH$ eº$s gm_mdyZ KoD$ eH$V ZmhrV. `m gm_y{hH$
eº$s Am{U {VÀ`m ^m§S>dcr nyd©AQ>r XmoÝhr ImOJr _mcH$sVyZ An[ahm`©nUo
{Z_m©U Pmcoë`m AgVmV. ^m§S>dcemhrcm Iè`m AWm©Zo doJio ^{dî`
KS>dÊ`mMr Ñï>r R>odyZ ZH$ma Úm`Mm Agoc Va `m gm_y{hH$ eº$s gm_mdyZ
KoD$ eHo$c, nwT>o ZoD$ eHo$c Agm ZH$ma Amdí`H$ AgVmo. ^m§S>dcemhrcm
{VÀ`m nyd}{VhmgmH$S>o IoMUmam Ho$di Vm{H©$H$ ZH$ma nwaogm ZgVmo Va
^m§S>dcemhrÀ`m nmoQ>mV dmT>coë`m j_Vm nMdyZ Ë`mnwT>Mm _mZdr B{Vhmg
KS>dy eH$Ê`mMr j_Vm Agcocm ZH$ma Amdí`H$ AgVmo. Am{U AWm©V
Agm ZH$ma XoÊ`m_Ü`o Á`m§Mo {hV Jw§Vcoco Amho d Á`m§À`m A§Jr hr j_Vm
Amho Agm dJ©XoIrc Amdí`H$ AgVmo. ^m§S>dcemhrÀ`m nwT>Mo ^{dî`
Am{X_ g§M` : ^m§S>dcemhrMm nyd}{Vhmg 249

{c{hÊ`mMr j_Vm H$m_JmadJm©Mr d H$m_JmadJu` {dMmamMr AgVo. {ZåZ


^m§S>dcr N>moQ>oImZr CËnmXH$m§À`m dJm©Mr qH$dm Ë`m§À`m {dMmamMr Zìho.
H«$m§VrMr Amdí`H$Vm
Am{U eodQ>r gdm©V _hÎdmMo åhUOo `mVyZ _mŠg© H$m_JmadJm©gmR>r ñnï>nUo
H«$m§VrMr Amdí`H$Vm _m§S>rV AgVmo. ^m§S>dcXma Ooìhm àË`jmV Am{U
{dMmam§_Ü`o H$m_JmadJm©À¶m H«$m§{VH$maH$ àoaUm§da h„m MT>dV AgVmV Voìhm
Ë`m§Mo åhUUo AgVo, H$s Am_À`m `m Mm¡H$Q>rV ahm. Ë`mV amhÿZ gZXera
_mJm©Zo, {eñVrZo Vw_Mo {hV am~dm. Ë`mVyZ hr Mm¡H$Q>hr ~Xcm. nU
eó~imÀ`m AmYmamda _mcH$s h¸$m§da JXm AmUy ZH$m. Ë`mcm _mŠg©Mo ho
R>m_ CÎma AgVo H$s _wimV hr Mm¡H$Q>, ho ImOJr _mcH$sMo A{YH$ma, ho
gZXera _mJ©—ho Amco Hw$Ry>Z? eó~imÀ`m Omoamda ~hþg§»`m§À`m
_mcH$sMo, H$ï> H$aUmè`m§À`m _mcH$sMo {eaH$mU H$ê$Z. ^m§S>dcemhrÀ`m
ñWmnZo AJmoXa Mma eVH$m§À`m Z§½`m ZmMmVyZ. Ë`mZ§VaMmhr B{Vhmg
nmhÊ`mgmaIm Amho. AZoH$ `wÕo, dmgmh{VH$ OZVoMo {eaH$mU, XmoZ _hm`wÕo
Ë`mZ§Va hmoD$Z Jocr AmhoV Am{U {Vgè`m _hm`wÕmÀ`m N>m`oV OJ OJV
Amho. Zdr ì`dñWm OÝ_ KoVo Voìhm eó ~imÀ`m Omoamda OwÝ`m _mcH$sMo
{eaH$mU H$ê$Z Zì`m nÕVrMr _mcH$s {Z_m©U hmoVo. Vwåhm CnXoeH$m§Mr
ì`dñWmhr AerM OÝ_mcm Amcr Amho. Am_Mrhr AerM OÝ_mcm `mdr
cmJoc.
\$º$ BVHo$M H$s Vw_À`m g_mOì`dñWoZo gw_mao gmS>oMmaeo df} Aì`mhV
H$ï>H$è`m§À`m aº$mZo B{VhmgmMr nmZo ^acr VoìhmM Vo eŠ` Pmco. Vw_À`m
ì`dñWoBVH$m àXrK© Am{U {Z_©_ qhgmMma Am_À`m ì`dñWoÀ`m {Z{_©VrÀ`m
doir hmoUma Zmhr. H$maU Vw_Mr ì`dñWm hr ~hþg§»`m§Mr _mcH$s _moSy>Z,
Ë`m§À`m{déÕ qhgm H$arV _yR>^am§À`m hmVmV Vr _mcH$s H|${ÐV H$arV
OÝ_cr. Amåhr \$º$ ~mocVmo AhmoV Vo _yR>^am§À`mM hmVmVrc _mcH$s H$mTy>Z
KoD$Z ~hþg§»`m§Mr _mcH$s àñWm{nV hmoÊ`m~Ôc.
250 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶
{d^mJ - 2 251

{d^mJ2—

^m§S>dcemhrV _yë`g§~§Y àË`jmV `oV AgVmV Vo "H$ht no {ZJmho, H$ht no


{ZemZm' Aem nÕVrZo! _mUgm§À`m ZOaog_moa AgVmV, qH$_Vr, n¡gm,
_hmJmB©, ì`mnmar, CÚmoJnVr, ~±H$m, ì`mO, Z\$m, Zâ`mMm Xa.
ZOaog_moaÀ`mM `m Jmoï>tda AmYmacocr _mUgm§Mr {dMmamMr Am{U
ì`dhmamMr ^mfm KS>cocr AgVo. `m ^mfoÀ`m AmYmamdaM Vo {ZU©` KoV
AgVmV. l_Vmgm§Mo, _yë`m§Mo, daH$S>-_yë`mMo, {nidUwH$sMo J{UV _m§Sy>Z
ì`dhma H$moUrM H$aV ZgVo. AZ² Varhr {ZemZm gmYcm OmV AgVmo Vmo
l_Vmgm§Mm, daH$S>-_yë`mMm, Am§{JH$ à_mUmMm qH$dm EH§$XaM
_yë`g§~§Ym§Zr ~Zcoë`m Ame`mMm. ^m§S>dcemhrV gd©OU _yë`g§~§Ym§Mo ê$n
ZOaog_moa R>odyZ MmcV AgVmV, Ë`m ê$nmda AmYmacoë`m ^mfoV {ZU©` KoV
AgVmV. Am{U {ZemZm gmYcm OmV AgVmo _yë`g§~§Ym§Zr ~Zcoë`m
Ame`mMm. _yë`g§~§Ym§Mm Ame` d ê$n, Am{U n[aUm_ d _mÜ`_
`m§À`mVrc `m d¡{MÍ`nyU© g§~§YmMm EH$ N>moQ>mgm _mgcm AmnU gmnoj
daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr VnmgVodoir nm{hcm hmoVm. na§Vw `m d¡{MÍ`nyU©
g§~§Ym_YyZ AmUIr EH$ _hÎdmMm àý C^m amhVmo.
nwñVH$mÀ`m n{hë`m ^mJmV AmnU _yë`g§~§Ym§Mo ê$n ZOaoAmS> Ho$co hmoVo d
Ame`mda cj H|${ÐV Ho$co hmoVo. _yë`g§~§Ym§Mo ê$n ZOaoAmS> H$ê$Z AmnU
^m§S>dcemhrÀ`m JVrMm, AWm©Mm emoY KoV Jocmo. _mŠg©Zo H$mT>coco gd©
H«$m§{VH$maH$ {ZîH$f© ho Ame`mda cj H|${ÐV H$ê$Z, ê$n ZOaoAmS> H$ê$ZM,
AmnU nmhV Mmccmo hmoVmo. Ë`m_wio àý Agm {Z_m©U hmoVmo H$s Oa
252 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_yë`g§~§Ym§Mo ê$n ZOaoAmS> Ho$co Zmhr Va H$m` hmoB©c? _yë`g§~§Ym§Mo ê$n


cjmV KoVco, Ë`m ê$nmMo d¡{eîQ>ç d Ë`mÀ¶m_wio nS>Umar ~§YZo cjmV
KoVcr Va \$º$ Ame`mda cj Ho$§{ÐV H$ê$Z H$mT>coco {ZîH$f© {Q>H$Vrc H$m?
`m àýmcm H$mhr Jmoï>t_wio _moR>o g¡Õm§{VH$ _hÎd àmá hmoVo. n{hco åhUOo
ê$nmMo gmd©{ÌH$ _hÎd. H«$`dñVy§À`m ì`dhmamda AmYmacoco g§~§YM
_mŠg©À`m åhUÊ`mà_mUo Ago C\$amQ>o AgVmV H$s gd©OU ’$º$ qH$_Vrda,
ê$nmda AmYmacocm {dMma H$aVmV. Voìhm \$º$ ê$nmda ZOa H|${ÐV H$ê$Z
_mUgo Omo ì`dhma H$aVmV Ë`mVyZ _mŠg©Zo Ame`mÀ`m AmYmamda H$mT>coë`m
{ZîH$fm©Mm {ZemZm gmYcm Om`cm hdm. Xþgao H$maU åhUOo IwÔ ‘m³g©XoIrb
ê$nhrZ Ame¶mÀ¶m {damoYmV C^m AgVmo. Ame¶ Am{U ê$n {_iyZM
g§~§Ym§Mr ~m§YUr hmoVo hm _mŠg©À`m {dMmam§Mm AmYma AgVmo. ê$nm§À`m
d¡{eîQ>çm§Mm Am{U ~§YZm§Mm H$g cmdyZXoIrc _mŠg©Zo H$mT>coco {ZîH$f©
{Q>H$VmV, ~iH$Q> hmoVmV ho XmIdUo `m XmoZ JmoîQ>t_wio _hÎdmMo ~ZVo.
nwñVH$mÀ`m `m Xþgè`m ^mJmV AmnU Zo_Ho$ hoM H$aUma AmhmoV. _mŠg©À`m
"H°${nQ>c'À`m Xþgè`m d {Vgè`m I§S>m§Vrc H$mhr _hÎdmÀ`m Jmoï>tMr MMm©
AmnU H$aUma AhmoV. H«$`dñVyÀ`m _yë`mMr VnmgUr H$aVmH$aVm _mJo
AmnU n¡gm `m Jmoï>rn`ªV Amcmo hmoVmo. n¡emer {ZJ{S>V Ago H$mhr JwUmË_H$
\$aH$hr Agë`mMo Amnë`mcm AmT>ico hmoVo. Am{U Ë`m_wio _yë`g§~§Ym§À`m
Ame`mcm Y¸$m Va cmJV ZìhVmM, CcQ> Ë`m§Mm Ame` d¥qÕJV H$aUmao,
Vmo àË`jmV AmUUmao n¡gm ho gwg§JV ê$n R>aVo Ago AmnU nm{hco hmoVo.
WmoS>Š`mV n¡gm ho ê$n cjmV KoVë`m_wio JwUmË_H$ ~Xc Oê$a hmoVmV na§Vw
Vo Ame` d¥qÕJV H$aUmao, àË`jmV AmUUmao ~Xc AgVmV, Ame`mcm
Y¸$m cmdUmao ~Xc ZgVmV ho AmnU nm{hco hmoVo.
nwñVH$mÀ`m `m Xþgè`m ^mJmV AmnU daH$S>-_yë`mÀ`m Z\$m `m ê$nmda cj
H|${ÐV H$ê$Z MmcUma AmhmoV. Ë`mVyZhr Amnë`mcm H$mhr JwUmË_H$ ~Xc
hmoVmZm {XgVrc Am{U Vo ~Xchr AmÎmmn`ªV H$mT>coco {ZîH$f© n¸o$ H$aUmao,
Ame` d¥qÕJV H$aUmao AmhoV ho àñWm{nV hmoB©c. nU BWo EH$ Bemamhr XoUo
Bï> R>aoc. Z\$m `m ê$nmMr hr VnmgUr H$aVmZm AmnU EH$m AË`§V
Jw§VmJw§VrÀ`m Am{U _mŠg©À`m g_W©H$m§_Ü`ohr dmXJ«ñVjoÌmV nmD$c Q>mH$V
AmhmoV, Voìhm Amncr dmQ>Mmc Ë`m à_mUmV WmoS>r\$ma H$R>rU AgUma
Amho. Voìhm AmñVoH$X_. BVHo$M!
17. _yë`-
`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV
daH$S>-_yë`mMo dmQ>n

daH$S>-_yë` ì`º$ ìhmdo cmJVo Vo Z\$m `m ê$nmV, Am{U `m XmoÝhtMo Xa,


AmH$S>o Am{U {heo~ doJdoJio AgVmV. daH$S>-_yë` Z\$m `m ê$nmV ì`º$
Pmco nm{hOo Ago åhUVmM AmnU `m XmoÝhr àH$maÀ`m {heo~m§Mm Am{U
AmH$S>çm§Mm g§~§Y doJdoJim AgUma Ago AmnmoAmn åhUV AgVmo. Am{U,
^m§S>dcXma ho daH$S>-_yë`mÀ`m _mJo cmJco AmhoV Ago J¥hrV Yê$Z AmnU
Oo {ZîH$f© H$mT>co hmoVo, Oo g§~§Y ~m§Yco OmVmV Ago åhQ>co hmoVo, Vo
^m§S>dcXma àË`jmV Zâ`mÀ`m _mJo cmJcoco AgVmV `m dñVwpñWVr_wio
~XcVmV H$m ho nmhUo Amdí`H$ R>aVo. Ë`mgmR>r AmnU daH$S>-_yë` d Z\$m
`m§Mo doJdoJio {heo~ VnmgyZ gwédmV H$ê$`m.
1. daH$S>-_yë` d Z\
Z\$m : Ame` d ê$n
daH$S>-_yë`mMm Am{U Zâ`mMm doJdoJim Vmio~§X
CXmhaUmW©, Ago g_Om H$s ^m§S>dcXmadJm©À`m H$maImÝ`m§_Ü`o H$m_JmadJ©
40 cmI l_Vmg _yë`mMr l_gm_J«r IM© H$ê$Z 8 cmI Vmg l_m§À`m
gmhmæ¶mZo H«$`dñVy§Mo CËnmXZ H$aV Amho Am{U H$m_Jmam§À`m EH$ VmgmÀ`m
l_eº$sMo _yë` AYm© l_Vmg Amho; åhUOo H$m_JmadJm©À`m 8 cmI
254 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Vmgm§À`m l_eº$sMo _yë` 4 cmI l_Vmg Amho. Ë`mdê$Z daH$S>-_yë`mÀ`m


d Zâ`mÀ`m {heo~mZwgma nwT>rc XmoZ Vmio~§X _m§S>Vm `oVrc.
daH$S>-_yë`mMm Vmio~§X:
H$m`_ ^m§S>dc = 40 cmI l_Vmg
~XcVo ^m§S>dc = 4 cmI l_Vmg
daH$S> _yë` = 4 cmI l_Vmg
CËnm{XV _mcmMo _yë` = 48 cmI l_Vmg
daH$S>-_yë`mMm Xa = daH$S>-_yë`/~XcVo ^m§S>dc
= 4 cmI l_Vmg/4 cmI l_Vmg
= 100 %
Zâ`mMm Vmio~§X : hmM {heo~ ^m§S>dcXmam§À`m Ñï>rZo Imcrcà_mUo {Xgoc.
IM© Pmcoco ^m§S>dc = 44 cmI l_Vmg (H$m`_ + ~XcVo ^m§S>dc)
Z\$m = 4 cmI l_Vmg (daH$S> _yë`)
Zâ`mMm Xa = Z\$m/IM© Pmcoco ^m§S>dc
= daH$S>-_yë`/(H$m`_ + ~XcVo ^m§S>dc)
= 4 cmI l_Vmg/44 Vmg l_Vmg
= 9.09%
Zâ`m_Ü`o A§V^y©V gm_m{OH$ {dYmZ
`m XmoZ {heo~m§_Ycm \$aH$ nm{hcm Va daH$S>-_yë` Am{U Ë`mMo Z\$m ho
ê$n `m§À`mVrc n{hcm \$aH$ ñnï> hmoVmo. daH$S>-_yë`mMm Xa H$mT>VmZm
AmnU daH$S>-_yë`mMm Xa ñdm^m{dH$nUoM ~XcË`m ^m§S>dcmer OmoS>cm
hmoVm. `mMo H$maUhr AmnU nyduM nm{hco Amho. daH$S>-_yë` {Z_m©U
hmoÊ`mV H$m`_ ^m§S>dcmMm H$mhrhr ^mJ ZgVmo. l_à{H«$`o_Yrc l_eº$s `m
EH$_od H$Ë`m©H$adË`m KQ>H$mMo d¡{fîQ>ç AmoiIUo, `m _mZdr l_eº$sMm
daH$S>-_yë`mer gai g§~§Y OmoS>Uo ho daH$S>-_yë` `m g§H$ënZoVM A{^àoV
AgVo. gm_m{OH$ g§~§Ym§~ÔcMo ho {dYmZ _mŠg©À`m daH$S>-_yë` `m
H$ënZoV A§V^y©V Amho.
`mCcQ> Zâ`mMm g§~§Y hm ñdm^m{dH$nUo EH$§Xa ^m§S>dcmer AgVmo. H$maU
^m§S>dcXmadJm©À`m Ñï>rZo l_à{H«$`oVrc l_eº$s `m KQ>H$mcm EH$_od
H$V}H$adVo ñWmZ dJ¡ao {~cHw$c ZgVo. Ë`mÀ`m Ñï>rZo H$ƒm _mc H$m`,
{dÚwV²eº$s H$m`, `§Ìo H$m`, B_maVr H$m` Am{U H$m_JmamMr l_eº$s H$m`,
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 255

gJù`m Jmoï>tZm Ë`mÀ`m coIr EH$M _hÎd AgVo. Á`m§À`mV ^m§S>dc


Jw§Vdmdo cmJVo Ago gJio KQ>H$. Ë`mÀ`m coIr H$Vm©H$adVm KQ>H$ AgVmo Vmo
Ë`mÀ`m hmVmVco `m gJù`m KQ>H$m§_Ü`o Ë`mcm Jw§Vdmdo cmJUmao _yë`—
Ë`mMo ^m§S>dc. gm_m{OH$ g§~§Ym§~ÔcMo ho {dYmZ Z\$m `m Zoh_rÀ`m
^m§S>dcr g§H$ënZo_Ü`o A§V^y©V AgVo. Am{U Ë`m_wio Z\$m {H$Vr à_mUmV
Pmcm `mMo _mn åhUyZ ñdm^m{dH$nUoM Vmo Zâ`mcm Ë`mÀ`m H$Ë`m©H$adË`m
^m§S>dcmer OmoS>Vmo! ~XcË`m ^m§S>dcmÀ`m ê$nmV H$m_Jmam§Zr {Z_m©U Ho$coco
daH$S>-_yë` ê$n KoVo Vo ^m§S>dcmZo {Z_m©U Ho$coë`m Zâ`mMo!
Vgo nm{hco Va daH$S>-_yë` åhUOoXoIrc 4 cmI l_Vmg, Am{U Z\$m
åhUOohr VoM 4 cmI l_Vmg. AmH$S>m VmoM Am{U \$º$ Zmd ~Xccoco,
Zmhr H$m? gVV AmH$S>çm§V Jw§Vcoë`m O_mIMm©À`m dYKQ>rMm {heo~
nmhUmè`m AW©emómÀ`m Ñï>rZo hm Ho$di J{UVr Ioi AgVmo, Zmd
~XcÊ`mMm Ioi AgVmo. nU àË`jmV _mÌ Vr gm_m{OH$ g§~§Ym§~ÔcMr
doJdoJir AmH$cZo ì`º$ H$aUmar doJdoJir {dYmZo AgVmV. daH$S>-_yë`
ho Zâ`mMo ê$n KoVo Ago _mŠg© åhUVmo Voìhm Ë`mcm ho doJio {dYmZ, doJio
AmH$cZ A{^àoV AgVo. Ho$di 4 cmI l_Vmgm§Zm doJio Zmd Ë`mcm
Úm`Mo ZgVo. H$m_JmadJ© hm ^m§S>dcXmadJm©gmR>r 4 cmI l_Vmg daH$S>-
_yë` {Z_m©U H$aVmo EdT>mM ê$nhrZ Ame` _mŠg©cm A{^àoV ZgVmo. Va
H$m_JmadJm©Mr CËnmXH$Vm hr ^m§S>dcXmadJmªÀ`m hmVmVrc ^m§S>dcmMr
CËnmXH$Vm åhUyZ Zâ`mÀ`m C\$amQ>çm ê$nmV ì`º$ hmoVo hmXoIrc ^m§S>dcr
g§~§Ym§Mm EH$ O¡d An[ahm`© ^mJ AgVmo ho _mŠg© _m§S>V AgVmo.
_mJÀ`m XmoZ Vmio~§Xm§V gmh{OH$M Zâ`mMm Xa Am{U daH$S>-_yë`mMm Xa
`m§À`mV V\$mdV {XgVo. Am{U ^m§S>dcXmam§Zm {XgV AgVmo Vmo Zâ`mMm Xa.
Zâ`mÀ`m Xamda ZOa R>odyZ ^m§S>dcXma Oo Oo H$aUma Ë`mVyZM
^m§S>dcemhrVë`m gd©gmYmaU àd¥ÎmtMm {ZemZm gmYcm Jocm nm{hOo Ago
Ame`-ê$n g§~§Y Amnë`mcm gm§JVmo. AmnU nwñVH$mÀ`m n{hë`m ^mJmV
_mÌ Zâ`mÀ`m Xam~Ôc Z ~mocVm \$º$ daH$S>-_yë`mÀ¶m Xam~Ôb {ddoMZ
H$ê$Z {ZîH$f© H$mT>co hmoVo. nU daH$S>-_yë`mMm Xa Am{U Zâ`mMm Xa ho
XmoÝhr Xa Va doJdoJio {XgVmV. Ë`m_wio AmVm Amnë`mda EH$ O~m~Xmar
`oD$Z nS>Vo. Zâ`mÀ`m Xamda (Am{U qH$_Vtda) ZOa R>odyZ ^m§S>dcXma Oo Oo
H$aVrc Ë`mVyZ, AmnU n{hë`m ^mJmV ^m§S>dcemhrÀ`m Á`m gd©gmYmaU
256 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

àd¥Îmr nm{hë`m d {VÀ`m~ÔcMo Oo {ZîH$f© H$mT>co Ë`mM àd¥ÎmtMm d


{ZîH$fmªMm {ZemZm gmYcm OmVmo ho Amnë`mcm XmIdUo Amdí`H$ R>aVo.
Z\$m `m daH$S>-_yë`mÀ`m ê$nm_wio Or Or OmñVrMr ~§YZo Amnë`m
{dícofUmda nS>Vrc Ë`mVyZ nydu H$mT>coë`m {ZîH$fmªZm Y¸$m nmoMV Zmhr ho
{gÕ H$amdo cmJVo.
2. Ame`mÀ`m Am{dîH$mamda nS>Umar ê$nmMr ~§YZo
Zâ`mÀ`m XamMo n{hco ~§YZ
darc Vmio~§Xm§_Ü`o {XgUmam Zâ`mÀ`m d daH$S>-_yë`mÀ`m Xam§_Ycm ’$aH$
ho Ë`mMo n{hco ~§YZ R>aVo. hm \$aH$ AJXr gmÜ`m Jmoï>r_wio {Z_m©U hmoVmo.
daH$S>-_yë`mMm Xa H$mT>VmZm daH$S>-_yë`mÀ`m amercm ^mJ cmdVmZm \$º$
~XcË`m ^m§S>dcmZo ^mJ XoVm `oVmo, Ë`mEodOr Zâ`mMm Xa H$mT>VmZm _mÌ
H$m`_ ^m§S>dcmMr Ë`mcm OmoS> XoD$Z, EHy$U ^m§S>dcmZo ^mJ Úmdm cmJVmo.
`m ~§YZmMm n{hcm n[aUm_ åhUOo Zâ`mMm Xa hm Zoh_rM daH$S>-_yë`mÀ`m
Xamnojm H$_r {XgVmo. `mVyZ {nidUwH$sMo à_mU cnVo, Amho Ë`mÀ`mnojm
H$_r ^mgVo. CXmhaUmW©, "H$m_Jmam§À`m l_m§VyZ ^m§S>dcXma 9.09 Q>¸o$ Z\$m
{_idVmV' `m {dYmZmVyZ Hw$Umcmhr ghOmghOr ho _wirM H$iUma Zmhr H$s
H$m_Jmam§Zr {OVHo$ Vmg ñdV:À`m OJÊ`mgmR>r Amdí`H$ dñVy {Z_m©U
H$aÊ`mV KmcdcoV {VVHo$M Vmg Ë`m§Zr ^m§S>dcXmam§gmR>r dñVy {Z_m©U
H$aÊ`mV KmcdcoV. Jw§Vdcoë`m EHy$U ^m§S>dcmMo à_mU {OVHo$ OmñV Agoc
{VVH$s {nidUyH$ cnVo, åhUOoM ^m§S>dcr CËnmXZmMm {OVH$m OmñV
{dH$mg hmoVmo {VVH$s Vr OmñV cnVo. _KmÀ`mM CXmhaUmV H$m`_ ^m§S>dc
40 l_Vmgm§EodOr 96 l_Vmg Agco Va {nidUwH$sÀ`m XamV \$aH$ Z
hmoVm Zâ`mMm Xa _mÌ \$º$ 4 Q>ŠŠ`mda CVaoc. Am{U ^m§S>dcXma åhUy
eH$Vrc H$s Ahmo, Amåhmcm Oo_Vo_ 4 Q>¸o$ Z\$m hmoVmo AZ² ho H$m_Jma
{nidUwH$sMr ^mfm H$aVmV!
`mM ZmÊ`mMr CcQ>r ~mOyXoIrc Amho. Ooìhm Zâ`mMm Xa dmT>Vmo Voìhm
{nidUwH$sMm Xa Ë`mnojm {H$VrVar OmñV dmT>cocm AgVmo. darc CXmhaUmV
Oa H$m`_ ^m§S>dc VodT>oM amhÿZ Zâ`mMm Xa 4 Q>ŠŠ`m§dê$Z 5 Q>ŠŠ`m§da
Om`Mm Agoc Va {nidUwH$sMm Xa _mÌ 100 Q>ŠŠ`m§dê$Z 140
Q>ŠŠ`m§À`mhr da Omdm cmJVmo. Zâ`mÀ`m Xam_Ü`o 20 Q>¸o$ dmT> hmoÊ`mgmR>r
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 257

{nidUwH$sMm Xa 40 Q>ŠŠ`m§Zr dmT>mdm cmJVmo! Zâ`mMm Xa dmT>dÊ`mMr


àd¥Îmr hr daH$S>_yë`mMm, qH$dm {nidUwH$sMm Xa dmT>Ê`mMr àd¥Îmr OmñVM
Vrd« H$aUmar Jmoï> R>aVo. Z\$m `m ê$nmMm {dMma Ho$ë`mZ§Va _mŠg©Zo _m§S>cocr
hr dmT>Ë`m {nidUyH$-XamMr àd¥Îmr jrU hmoÊ`mEodOr, OmñVM Vrd« hmoVmZm
AmT>iVo!
VrM Jmoï> {Zìdi daH$S>-_yë`mÀ`m àd¥Îmr~Ôc KS>VmZm Amnë`mcm {Xgoc.
CXmhaUmW©, \$º$ daH$S>-_yë`mMm qH$dm daH$S>-_yë`mÀ`m XamMm {dMma Ho$cm
Va 8 Vmgm§EodOr H$m_Jmam§Zr 12 Vmg H$m_ H$aÊ`m_wio 4 Vmg AmUIr
daH$S>_yë` H$mT>Vm `oVo. ho gmYo H$maU {Zìdi daH$S>-_yë`mÀ`m àd¥Îmr_mJo
AgVo. nU Zâ`mÀ`m XamMm {dMma Ho$cm Va H$m_Jmam§À`m H$m_m§À`m Vmgm§Mr
dmT> H$aÊ`mMr `m{edm` AmUIr H$maUo V`ma hmoVmV. CXmhaUmW© H$m_mMo Vmg
8 dê$Z 12 Vmgm§da Joco åhUyZ H$m`_ ^m§S>dc 40 dê$Z Zo_Ho$ XrS>nQ>rda
OmUma Zmhr. H$Xm{MV Vo \$º$ 50 l_Vmgm§da OmB©c. H$maU `m ^m§S>dcmn¡H$s
H$mhr ^mJmMm (CXm. An«Ë`j l_gmYZm§Mm) ^mJ hm H$m_Jmam§Zr {H$Vrhr H$m_
Ho$co Var pñWa Agoc. \$º$ H$m`_ ^m§S>dcmMm BVa ^mJM XrS>nQ>rZo dmT>oc
(H$ƒm _mc, àË`j l_gmYZo B.) Ë`m_wio H$m_Jmam§Zr OmñV Vmg H$m_ Ho$co
Va Á`m amercm ^mJ Úm`Mo Vmo Z\$m dmT>Vmo åhUyZ Zâ`mMm Xa dmT>VmoM.
{edm` Á`m amerZo ^mJm`Mo Vr ^m§S>dcmMr amer _mÌ {VVŠ`m doJmZo dmT>V
Zmhr åhUyZXoIrc Zâ`mMm Xa dmT>Vmo. Z\$m `m ê$nm_wio {Zìdi daH$S>-
_yë`mÀ`m àd¥Îmrcm AS>Wim Z `oVm, CcQ> Vr àd¥Îmr OmñV Vrd« hmoVo. hrM
Jmoï> gmnoj daH$S>_yë`mÀ`m àd¥Îmr~Ôc XmIdVm `oVo. qH$~hþZm Zâ`mMm Xa
H$mT>VmZm daH$S>_yë`mcm EHy$U ^m§S>dcmZo ^mJ Úmdm cmJVmo `m n{hë`m
~§YZm_wio _mŠg©Mo {ZîH$f© H$_Hw$dV hmoÊ`mEodOr OmV ^¸$_ ~ZVmV ho `mM
nÕVrZo XmIdVm `oVo.
Z\$m `m ê$nmMo Xþgao ~§YZ
Z\$m `m ê$nmVyZ àd¥ÎmrÀ`m ñdê$nmV EH$ Xþgao ~§YZXoIrc nwT>o `oVo.
{Za{Zamù`m, d¡`{º$H$arË`m H$m`©dmhrV `oUmè`m ^m§S>dcmÀ`m VwH$S>çm§Mm
Zâ`mMm Xa gmaIm Agmdm cmJVmo. `mMr _wio ^m§S>dcr ñdê$nmVrc
ñnY}À`m ~§YZm_Ü`o AmhoV. EImÚm joÌmV Zâ`mMm Xa OmñV Agoc Va Vmo
{OWo H$_r Amho Aem joÌm§_Yrc ^m§S>dc Ë`m joÌmV {eaVo,
^m§S>dcXmam§_Yrc AmnmngmVrc ñnYm© dmT>Vo. n[aUm_r Ë`m H«$`dñVyMr
qH$_V H$_r hmoVo. d Zâ`mMm OmñV Agcocm Xa H$_r hmoVmo. Aem arVrZo
258 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

ñnY}_m\©$V gd© joÌm§_Ycm Xa EH$m gd©gmYmaU XamÀ`m Odi OmÊ`mMr


àd¥Îmr AgVo. AmnU Ooìhm gd© ^m§S>dcmÀ`m VwH$S>çm§Zm gmaIm Zâ`mMm Xa
cmJy hmoVmo Ago J¥hrV YarV AgVmo Voìhm hrM n«d¥Îmr ì`º$ hmoVo Amho,
gmH$ma hmoVo Amho Ago YaV AgVmo. WmoS>Š`mV, {Za{Zamù`m H«$`dñVy§À`m
CËnmXZmV ^m§S>dcXmam§Zm gmaIm Zâ`mMm Xa nS>m`cm hdm ho ~§YZ AmVm
Z\$m `m ê$nm_wio nS>Vo, d g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm _mŠg©À`m _yë`{gÕm§VmÀ`m
AmYmamda ho eŠ` Amho Ago XmIdyZ XoVm `m`cm hdo.
3. _yë`g§~§Ym§Mr {ZpíMVr H$aÊ`mMm
H$aÊ`mMm àý
doJù`m J{UVmMr JaO
AmVm ho XmIdm`cm gwédmV H$am`Mr åhQ>co H$s àW_ Amnë`mcm
{Za{Zamù`m H«$`dñVy§Mo _yë` EH$mM doir H$mT>Uo ^mJ nS>Vo. AmÎmmn`ªV
AmnU _yë` H$mT>Ê`mgmR>r Or gmYr \$moS> H$ê$Z _yë` H$mT>V hmoVmo Vr nÕV
BWo Anwar nSy> cmJVo. AmnU AmVmn`ªV EH$m H«$`dñVyÀ`m _yë`mMr \$moS>
H$aVmZm BVa H«$`dñVy§Mo _yë` J¥hrV YaV hmoVmo, åhUOoM Vo ñdV§ÌnUo H$mT>co
Jococo Amho Ago J¥hrV YaV hmoVmo. {Za{Zamù`m H«$`dñVy§Mo _yë` EH$mM doir
H$mT>VmZm BVH$s gmYr \$moS> Amnë`mcm H$aVm `oV Zmhr.
CXmhaUmW©, g_Om H$s AmnU nmocmXmMo _yë` H$mT>V AhmoV, Vo Amnë`mcm
_mhrV Zmhr. AmnU `m _yë`mMr \$moS> H$ê$Z H$ƒm _mc B. IM© Pmcoë`m
l_{df`m§Mo _yë`, IM© Pmcoë`m l_gmYZm§Mo _yë`, d H$m_Jmam§Zr KmVcoco
l_ `m§Mr ~oarO Ho$cr AgVr d nmocmXmMo _yë` H$mT>co AgVo. nU
l_gmYZm§Mo _yë` H$m`? Ë`m§Mohr _yë` Amnë`mcm H$mT>m`Mo Amho.
l_gmYZm§Mo _yë` nwÝhm \$moS> H$ê$Z H$mT>m`Mo åhQ>co Va Ë`mV nmocmXmÀ`m
_yë`mMm nwÝhm g§~§Y `oVmo! hr gmYr \$moS> H$aV am{hco Va nmocmXmMo _yë` ho
l_gmYZm§Mo _yë` H$mT>ë`m{edm` {Z{üV hmoV Zmhr, Am{U l_gmYZm§Mo _yë`
nmocmXmMo _yë` H$mT>ë`m{edm` {ZpíMV hmoV Zmhr! EH$ Xþï>MH«$ V`ma hmoVo.
_mŠg©À`m l__yë`mÀ`m {gÕm§Vm_Yë`m ÌwQ>r_wio ho Xþï>MH«$ V`ma hmoV Zmhr.
AS>MU Amho Vr Ë`mVrc J{UVmÀ`m àmW{_H$ nmVirdarc g_OoMr.
Hw$R>ë`mhr H«$`dñVyMo _yë` qH$dm qH$_V Aer gwQ>r gwQ>r \$moS> H$ê$Z {_iV
ZgVo. H«$`dñVy§À`m ì`dhmamVyZ V`ma Pmcocr g§~§Ym§Mr drU gd© H«$`dñVy§Mo
_yë` EH$mM doir R>adV AgVo. Amnë`mcm hr drU gm_mdyZ KoB©c Aem
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 259

J{UVmda AmYmacocr g_O Amdí`H$ AgVo. A§H$J{UVmÀ`m nÕVrZo gmYr


\$moS> H$aÊ`mEodOr Amnë`mcm AJXr gmÜ`mM na§Vw ~rOJ{UVmMr
Amdí`H$Vm AgVo. àË`oH$ H«$`dñVyÀ`m _mhrV Zgcoë`m _yë`mgmR>r AmnU
EH$ {MÝh dmnaco Va àË`oH$ H«$`dñVyÀ`m _yë`mMr gmYr \$moS> EH$m gmÜ`m
g_rH$aUmcm OÝ_ XoVo. gd© H«$`dñVy§À`m g_rH$aUm§Mm {_iyZ EH$ g§M V`ma
hmoVmo d øm g_rH$aUm§Mm g§M gmoS>dyZ Amnë`mbm àË`oH$ H«$`dñVyMo _yë`
{_iVo.
^m§S>dcr CËnmXZmMo EH$ J{UVr à{Vê$n
ho H$go hmoVo ho nmhÊ`mgmR>r AmnU EH$m ^m§S>dcr CËnmXZì`dñWoMo EH$ gmono
à{Vê$n (_m°S>oc) C^o H$ê$`m. `m à{Vê$n ^m§S>dcemhr_Ü`o cmoI§S>, Jhÿ d
gmoZo `m VrZ H«$`dñVy§Mo ^m§S>dcr CËnmXZ hmoV Amho Ago AmnU Yê$`m.
Am{U Ë`m~amo~a ^m§S>dc-g§M`mMr {H$_mZ AQ>, gmYo nwZéËnmXZ nma nS>V
Amho Ago Yê$`m. `m gd© J¥{hVm§Zm EH$ {d{eï> AW© Amho. AmnU
{ZdS>coë`m VrZ H«$`dñVy `m ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m VrZ _hËÎdmÀ`m
{d^mJmMr à{Vê$no AmhoV. cmoI§S> ho {d^mJ EH$ qH$dm l_gm_wJ«rÀ`m
CËnmXZmÀ`m {d^mJmMo à{Vê$n Amho. Jhÿ ho {d^mJ XmoZ qH$dm
H$m_JmadJm©À`m Cn`moJmgmR>r Á`m {d^mJmMo CËnmXZ H$m_r `oVo Ë`mMo
à{Vê$n Amho. (^m§S>dcr {ZH$fm§à_mUo Á`m H«$`dñVy _mUgm§Zm OrdZmdí`H$
R>adë`m Joë`m AmhoV Ë`m§Mo à{Vê$n Amho.) Am{U gmooZo ho {d^mJ VrZMo
à{Vê$n Amho. ^m§S>dcr {ZH$fm§à_mUoM Ë`m g_mOmV gd©gmYmaU _mUgm§Zm
OrdZmdí`H$ Z _mZcoë`m, n`m©`mZo M¡ZrÀ`m Jmoï>r§Mo Vo à{Vê$n Amho. Am{U
eodQ>r gmYo nwZéËnmXZ hr {H$_mZ AQ> AmnU J¥hrV YarV AmhmoV.
(^m§S>dc-g§M` J¥hrV Yacm Va J{UVmMr g¡Õm§{VH$ ~¡R>H$ ~XcUma Zmhr,
nU J{UV _mÌ A{YH$ Jw§VmJw§VrMo hmoB©c.)
`m à{Vê$nmà_mUo AmVm Amnë`mg_moa Mma H«$`dñVy AmhoV; cmoI§S>, Jhÿ, gmoZo
d AWm©VM l_eº$s. `m Mmahr H«$`dñVy§À`m _yë`m§Zm AmnU Imcrcà_mUo
{MÝho XoD$.
EH$ Q>Z cmoI§S>mMo _yë` = _1 l_Vmg
EH$ Q>Z JìhmMo _yë` = _2 l_Vmg
260 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

10 J°_ gmoÝ`mMo _yë` = _3 l_Vmg


EH$ VmgmÀ`m l_eº$sMo _yë` = _0 l_Vmg
AmVm hr {MÝho dmnê$Z àË`oH$ H«$`dñVyÀ`m _yë`mMr \$moS> H$ê$Z Amnë`mcm
g_rH$aUm§Mm EH$ g§M {_ioc. `m g§Mmdê$Z H«$`dñVy§Mr _yë`o {ZpíMV hmoV
Agë`mZo AmnU Ë`mcm _yë`g§M åhUy ¶m. Voìhm àW_ Amnë`mcm hm
_yë`g§M _m§S>Vm Amcm nm{hOo, d Ë`mVyZ àË`oH$ H«$`dñVyMo _yë` {ZpíMV
Pmco nm{hOo, åhUOo, CÎmam§Mm EH$M EH$ g§M {_imcm nm{hOo. hm g§M
_m§S>m`Mm Va Ë`mgmR>r Amnë`mcm l_à{H«$`oVrc KS>m_moS>tnmgyZ gwédmV H$amdr
cmJoc. l_à{H«$`o_Ü`o l_gm_wJ«r d l_eº$s_m\©$V Oo _yë`g§~§Y ~m§Yco
OmVmV VoM Amnë`mcm `m g_rH$aUm§_Ü`o gm_mdyZ ¿`mdo cmJVrc.
CXmhaUmW©, Ago Yê$ H$s H$m_Jma 300 Vmg l_ H$ê$Z 150 Q>Z cmoI§S>
(l_gm_J«r) IM© H$ê$Z 200 Q>Z cmoI§S> {Z_m©U H$aVmV. `mdê$Z Amnë`mcm
Imcrc g_rH$aU {_ioc.
150_1 + 300 _0 + 300 (1- _0) = 200 _1 ...1
(l_gm_wJ«rMo _yë` + l_eº$sMo _yë` + daH$S>-_yë`
= CËnmXZmMo _yë`)
ho g_rH$aU åhUOo gai ^m§S>dcr l_à{H«$`oMo dU©Z Amho. 150 Q>Z cmoI§S>
`m l_gm_J«rMo 150_1 BVHo$ _yë` CËnm{XV _mcmV amIco OmVo. H$m_Jma
àW_ ñdV:À`m l_eº$sÀ`m _yë`mBVHo$ Zdo _yë` {Z_m©U H$aVmV, åhUOo
300_0 BVHo$ Zdo _yë`hr CËnm{XV _mcmV gmR>Vo. {edm` H$m_Jma daH$S>-
_yë`mÀ`m ê$nmV 300(1-_0) BVHo$ Zdo _yë` XoIrc CËnm{XV _mcmV
gmR>drV AgVmV. ho gd© _yë` {_iyZ CËnm{XV 200 Q>Z cmoI§S>mMo _yë`
200_1 l_Vmg R>aVo.
Ë`mM nÕVrZo BVa H«$`dñVy§gmR>r g_rH$aUo V`ma hmoVmV. Ago Yê$`m H$s
JìhmÀ`m CËnmXZmV 500 l_Vmg KmcyZ d 30 Q>Z cmoI§S> d 1 Q>Z Jhÿ IM©
H$ê$Z 10 Q>Z JìhmMo CËnmXZ H$aVmV. Ë`mà_mUo,
30 _1 + _2 + 500 _0 + 500 (1-_0) = 10 _2 ...2
VgoM gmoÝ`mÀ`m CËnmXZm_Ü`o H$m_Jma 200 l_Vmg KmcyZ 20 Q>Z cmoI§S>
IM© H$ê$Z 50 J«°_ gmoZo V`ma H$aVmV Ago Yê$. Ë`mà_mUo,
20 _1 + 200 _0 + 200 (1-_0) = 5 _3 ...3
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 261

Caco l_eº$sMo _yë`. Vo OrdZmdí`H$ dñVy§À`m amhUr_mZmÀ`m _m\©$V R>aoc.


Amnë`m à{Vê$nmV JìhmÀ`m ñdê$nmVrc amhUr_mZmdê$Z. Ago Yê$`m H$s
Ë`mVyZ
1 VmgmÀ`m l_eº$sMo _yë` 5 {H$cmo JìhmÀ`m _yë`mBVHo$ R>aVo. `mà_mUo,
_0 = 0.005 _2 ...4
hr Mma g_rH$aUo EH$Ì Ho$cr H$s Mma AkmV _yë`m§gmR>r {_iyZ _yë`g§M
Imcrcà_mUo {_iVmo :
150_1 + 300 _0 + 300 (1 - _0) = 200 _1 ...1
30 _1 + _2 + 500 _0 + 500 (1 - _0) = 10 _2 ...2
20 _1 + 200 _0 + 200 (1 - _0) = 5 _3 ...3
_0 = 0.005 _2 ...4
hr Mma g_rH$aUo EH${ÌVnUo ~rOJ{UVmÀ`m nÕVrZo gmoS>dcr Va Amnë`mcm
Mmar H«$`dñVy§Mo _yë` Imcrcà_mUo {ZpíMV hmoD$Z CÎmam§Mm EH$M EH$ g§M
1
{_iVmo.
_1 = EH$ Q>Z cmoI§S>mMo _yë` = 6 l_Vmg
_2 = EH$ Q>Z JìhmMo _yë` = 75.5 l_Vmg
_3 = Xhm J«°_ gmoÝ`mMo _yë` = 64 l_Vmg
_0 = EH$ VmgmÀ`m l_eº$sMo _yë` = 0.3775 l_Vmg
`mdê$Z AmnU daH$S>-_yë`mMm qH$dm {nidUwH$sMm Xa (Q>ŠŠ`m§_Ü`o)
Imcrcà_mUo H$mTy> eH$Vmo :
{nidUwH$sMm Xa = ((1-_0)/_0)  100
= ((1-0.3775)/0.3775)  100
=(0.6225/0.3775)  100
= 189%
WmoS>Š`mV, AmnU l_à{H«$`oÀ`m AmYmamda _yë` {ZpíMV H$aUmam
g_rH$aUm§Mm g§M-_yë`g§M _m§S>cm. Vmo gmoS>dyZ Amnë`mcm EH$M EH$
CÎmam§Mm g§Mhr {_imcm. {Za{Zamù`m H«$`dñVy§Mo _yë` EH$mMdoir H$mTy>Z
n{hcm Q>ßnm AmnU nma Ho$cm. Oa _mŠg©À`m g¡Õm§{VH$ g§H$ënZm§‘ܶo H$mhr
ÌwQ>r AgË`m Va øm g§H$ënZm§À`m AmYmao Aem àH$maMm EH$M EH$ CÎma
Agcocm g_rH$aUm§Mm g§M (_yë`-g§M) ~ZdVm Amcm ZgVm.
262 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

4. _yë`g§MmH$Sy>Z qH$_VtÀ`m {ZpíMVrH$S>o


l_Vmgm§Mo gai ^mfm§Va Anwao R>aVo
AmVm Amnë`mcm qH$_V d Zâ`mMm Xa `m§Mr ~§YZo nmhm`Mr AmhoV.
Ë`mgmR>r AmnU l_Vmgm§Mr ^mfm H$m`_ R>odyZ (Ame` VnmgÊ`mMrM ^mfm
H$m`_ R>odyZ) Zâ`mMm Xa ho ê$n VnmgyZ H$m` hmoVo Vo nmhÿ. åhUOoM
H«$`dñVy§À`m _yë`m§Mo d qH$_Vr§Mo AmnmngmVco à_mU gmaIo Amho, Ë`m§Mo
gai gai ^mJmH$mamZo ^mfm§Va hmoD$ eH$Vo Ago J¥hrV Yê$Z nwT>o OmD$`m.
Ë`mà_mUo Imcrc H$moï>H$ {_iVo. Zâ`mMm Xa `m ê$nm_wio Zâ`mMm Xa hm
gd© joÌmV gmaIm AgUo Amdí`H$ hmoVo. l_Vmgm§Mr ^mfm H$m`_ R>odyZ
H$mT>coë`m H$moï>H$m_Yrc Zâ`mÀ`m XamH$S>o ZOa Q>mH$cr Va EH$ Jmoï> ñnï>
hmoVo—`m H$moï>H$mV Zâ`mMm Xa àË`oH$ {d^mJm_Ü`o doJdoJim `oVmo. qH$dm
l_Vmgm§Mr gai gai ^mfm Zâ`mMm Xa `m ê$nmMo {ZH$f nma nmSy> eH$V
Zmhr.
CËnmXZ H$m`_ ~XcVo EHy$U daH$S>- Zâ`mMm Xa
*
{d^mJ ^m§S>dc ^m§S>dc ^m§S>dc _yë` (%) (%)
cmoI§S> 900.0 113.5 1013.5 186.75 18.4
Jhÿ 255.5 188.5 444.0 311.25 70.1
gmoZo 120.0 75.5 195.5 124.50 63.7
EHy$U 1275.5 377.5 1653.0 622.50 37.7
*
: Zâ`mMm Xa = (daH$S>-_yë`/EHy$U ^m§S>dc)  100
Am§{JH$ à_mU Am{U Zâ`mMo doJdoJio Xa
l_Vmgm§À`m J{UVm_Ü`o Zâ`mMm Xa hm doJdoJim H$em_wio `oVmo `mMo H$maU
Amnë`mcm _mŠg©À`m Am§{JH$ à_mU `m _hÎdmÀ`m g§H$ënZo_Ü`o gmnS>Vo.
{Za{Zamù`m H«$`dñVy§À`m CËnmXZm_Ü`o Jw§Vcoë`m ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU
d l_Vmgm§À`m AmYmao _moOcocm Zâ`mMm Xa `m§Mo H$moï>H$ V`ma Ho$co Va Vo
Imcrcà_mUo {XgVo.
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 263

CËnmXZ H$m`_ ^m§S>dc ~XcVo ^m§S>dc Zâ`mMm Xa Am§{JH$ à_mU


*
{d^mJ (l_Vmg) (l_Vmg) (%) (%)
cmoI§S> 900.0 113.5 18.4 7.93
Jhÿ 255.5 188.5 70.1 1.36
gmoZo 120.0 75.5 63.7 1.59
EHy$U 1275.5 377.5 37.7 3.38
*:
Am§{JH$ à_mU = H$m`_ ^m§S>dc/~XcVo ^m§S>dc
`m H$moï>H$mdê$Z Amnë`mcm Ago {XgVo H$s {OWo Am§{JH$ à_mU OmñV Amho
{VWo Zâ`mMm Xa H$_r Amho. `mMo H$maU gmono AgVo. daH$S>-_yë`mMm Xa
gmaIm Agoc Am{U Am§{JH$ à_mU doJdoJio Agoc, Va l_Vmgm§_Ü`o gai
_moOcocm Zâ`mMm Xa doJdoJim `oUo An[ahm`© AgVo. CXmhaUmW©, daH$S>-
_yë`mMm Xa AmnU 100 Q>¸o$ Yê$. g_Om EImÚm joÌm_Ü`o 100 l_Vmg
^m§S>dc 4:1 `m Am§{JH$ à_mUmV IM© hmoV Amho d Xþgè`m joÌmVhr 100
l_Vmg ^m§S>dc 3:1 n«_mUmV IM© hmoV Amho. n{hë`m joÌmV 100 n¡H$s
20 l_Vmg ~XcVo ^m§S>dc Agoc d Ë`m_wio {VWo 20 l_Vmg daH$S>-
_yë` {Z_m©U hmoB©c. Xþgè`m joÌmV 25 l_Vmg ~XcVo ^m§S>dc Agoc d
25 l_Vmg daH$S>-_yë` {Z_m©U hmoB©c. n{hë`m joÌmV l_VmgmV _moOcocm
Zâ`mMm Xa 20 Q>¸o$ `oB©c Va Xþgè`m joÌmV 25 Q>¸o$.
daH$S>-_yë`mMm doJdoJim Xa H$m Yam`Mm Zmhr?
AWm©V², l_Vmgm§MoM gai _mn {H$‘VtZm cmdyZXoIrc Zâ`mMm Xa gmaIm
`oD$ eHo$c, nU _J {nidUwH$sMm Xa doJdoJù`m joÌm§_Ü`o doJdoJim Amho
Ago J¥hrV Yamdo cmJoc. na§Vw Ago J¥hrV YaUo _mŠg©cm H$mhr _hÎdmÀ`m
H$maUm§_wio A_mÝ` hmoVo.
Ë`mVrc n{hco H$maU ê$nmÀ`m _hÎdmer {ZJS>rV Amho. Zâ`mMm Xa gmaIm
`oÊ`mgmR>r doJdoJim {nidUwH$sMm Xa J¥hrV Yamdm cmJVmo. H$maU
l_Vmgm§MoM, Ame`mMo gai _mn qH$_V `m ê$nmcm cmdm`Mm AmnU à`ËZ
H$arV AhmoV Am{U _mŠg©cm Zo_Ho$ hoM gyÌ _mÝ` Zmhr. l_VmgmMo _mn
gaigai qH$_VrZm cmJy eH$V Zmhr. åhUyZM Va Ë`mÀ`m _Vo n¡gm OÝ_mcm
`oVmo!
264 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Xþgao H$maU åhUOo Á`mà_mUo Zâ`mMm Xa g_mZ AgÊ`mMr EH$ àd¥Îmr


^m§S>dcemhr_Ü`o AgVo Ë`mMà_mUo {nidUwH$sMm qH$dm daH$S>-_yë`mMm Xa
XmoZ _`m©Xm§Zr {ZpíMV hmoVmo. H$m_mMo Vmg d l_eº$sMo _yë`. l_eº$sÀ`m
IaoXr-{dH«$rVyZ ì`º$ hmoUmè`m dJ©g§Kfm©_m\©$V `m XmoÝhr _`m©Xm§Mo
gd©gmYmaU {ZH$f V`ma hmoD$Z Vo àË`jmV `oÊ`mMr àd¥Îmr AgVo. H$m_mMo
gd©gmYmaU Vmg d l_eº$sMo gd©gmYmaU _yë` J¥hrV YaUo `mMm AW©
daH$S>-_yë`mMmXoIrc EH$ gd©gmYmaU Xa gd©joÌm§gmR>r J¥hrV YaUo Agm
hmoVmo. Voìhm Zâ`mMm EH$M gd©gmYmaU Xa J¥hrV YaÊ`m_mJo {OVH$s g~c
H$maUo AgVmV {VVH$sM daH$S>-_yë`mMmhr EH$M Xa J¥hrV YaÊ`m_mJo
AgVmV.
`m XmoÝhr H$maUm§~amo~aM, EH$ {Vgao g¡Õm§{VH$ n[anyU©VoMo _hÎdmMo H$maU
`m_mJo AgVo. g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm, ^m§S>dcemhr_Ü`o daH$S>-_yë`mMm Xa Am{U
Zâ`mMm Xa `m XmoÝhr Jmoï>r gd© joÌm§gmR>r g_mZ ZgÊ`mMo H$moUVohr H$maU
ZgVo. CcQ> AgVmV Vr H$maUo ho XmoÝhr Xa g_mZ AgÊ`mÀ`m ~mOyMr
AgVmV. Voìhm _mŠg©À`m g¡Õm§{VH$ g§H$ënZm Oa d¡km{ZH$ÑîQ>çm n[anyU©
AgVrc Va daH$S>-_yë`mMm Am{U Zâ`mMm Xa XmoÝhr Jmoï>r gd© joÌm§gmR>r
g_mZ AmhoV Aer n[apñWVr Ë`mÀ`m {gÕm§Vm_Ü`o gm_mdyZ KoUo eŠ` ìhmdo
cmJVo. hr n[apñWVr gm_mdyZ KoUo hm Ë`m g§H$ënZm§Mm H$g cmdUmar
n[apñWVr (Q>oñQ> Ho$g) ~ZVo Am{U Aem g¡Õm§{VH$ n[anyU©VoÀ`m Hw$R>ë`mM
AmìhmZmcm {^D$Z _mŠg© nidmQ> H$mT>V Zmhr.
ë`-
ë`-qH$_V g§~§Ym§Mm H$g cmJVmo
_yë`
Voìhm Amnë`mg_moa EH$ _hÎdmMm àý C^m amhVmo. l_Vmgm§À`m
(Ame`mÀ`m) ^mfoVrc daH$S>-_yë`mMm Xahr gd© joÌm§gmR>r gmaIm am{hcm
nm{hOo; Am{U Ë`m~amo~aM qH$_VrÀ`m (ê$nmÀ`m) ^mfoVrc Zâ`mMm Xahr
gd© joÌm§gmR>r g_mZ am{hcm nm{hOo. qH$_VtMo à_mU Oa l_Vmgm§_Ü`o
_moOcoë`m _yë`mÀ`m gaigai à_mUmV Yaco Va ho hmoV Zmhr Ago AmnU
nm{hco; Voìhm qH$_VtMo à_mU ho l_VmgmVrc _yë`mÀ`m à_mUmV AgUma
Zmhr ho CKS> Amho. nU Ago åhQ>co H$s H$mhr àý C^o amhVmV.
n{hcm àý åhUOo `m qH$_Vr {ZpíMV H$aÊ`mMm. _yë`g§~§Ym§dê$Z Oa
qH$_Vr {ZpíMV hmoV AgVrc Va Amnë`m à{Vê$nm_Ü`o H«$`dñVy§À`m
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 265

qH$_VtMm EH$MEH$ g§M hm ~amo~a R>acm nm{hOo. EH$m H«$`dñVycm EH$mnojm


OmñV d¡Y qH$_Vr AgUo ho MwH$sMo R>aoc. Xþgam àý åhUOo Ë`m qH$_Vr
_yë`g§~§Ym§À`m _yë` g§MmV _m§S>coë`m g_rH$aUm§dê$Z {Z{U©V ({S>Q>a{_Z)
hmoVmV hohr XmIdUo Amnë`mcm ^mJ nS>oc Am{U {Vgam àý åhUOo Ë`mVyZ
nwZéËnmXZmÀ`m AQ>tMm ^§J hmoV Zmhr ho XmIdUo ^mJ nS>oc.
darc àý AmnU gmoS>dy eH$Vmo Vo _mŠg©À`m _yë`{gÕm§Vm_Yrc ê$nmMo
d¡{eîQ>ç H$mQ>oH$moanUo nmiyZ. _mŠg©À`m {gÕm§Vmà_mUo l_à{H«$`o_Ü`o Oo _yë`
g§~§Y ~m§Yco Joco AmhoV VoM qH$_VrÀ`m ê$nmV ì`º$ hmoVmV. EH$M
l_à{H«$`m Ë`m_m\©$V ì`º$ hmoV AgVo. _yë`g§MmV àË`oH$ joÌmVrc
l_à{H«$`oda AmYmacoco EHo$H$ g_rH$aU V`ma H$ê$Z AmnU _m§S>co hmoVo.
Ë`m g_rH$aUm§_Yrc àË`oH$ KQ>H$mMo ê$n cjmV KoVco H$s EH$ ZdrZ
g_rH$aUm§Mm g§M {_iVmo. hm Zdm g§M Oa gwQ>Ê`mOmoJm Agcm Am{U
Ë`mVrc qH$_VtZm {_iyZ EH$M EH$ CÎmam§Mm g§M AmnUmcm {_imcm Va àý
gwQ>cocm AgVmo. ho H$go hmoVo Vo nmhÊ`mgmR>r Amnë`m _mJÀ`m à{Vê$nmgmR>r
2
hm ZdrZ g_rH$aUm§Mm g§M V`ma H$ê$Z ~Ky.
qH$_V g§M
`m ZdrZ g§MmgmR>r AmnU Imcrc {MÝhm§Mm Cn`moJ H$ê$.
{H$1 = EH$ Q>Z cmoI§S>mMr qH$_V én`m§_Ü`o
{H$2 = EH$ Q>Z JìhmMr qH$_V én`m§_Ü`o
{H$3 = 10 J«°_ gmoÝ`mMr qH$_V én`m§_Ü`o
d = EH$ Vmg l_m§Mo doVZ én`m§_Ü`o
Z = Zâ`mMm Xa
AmVm AmnU _JmMMo cmoI§S>mÀ`m CËnmXZmMo g_rH$aU nwÝhm _m§Sy>.
150 _1 + 300 _0 + 300 (1-_0) = 200 _1 ... (1)
`mVrc KQ>H$m§Mo ê$n cjmV KoVm Amnë`mcm Imcrc Zdo g_rH$aU {_ioc.
150 {H$1 + 300 d + Z (150 {H$1 + 300 d) = 200 {H$1
...(1A)
`m Zì`m g_rH$aUmV ê$nmMm n¡cy Imcrcà_mUo cjmV KoVcocm Amho 150
Q>Z cmoI§S>mMo _yë` ho cmoI§S>mMr qH$_V `m ê$nmV 150 {H$1 åhUyZ ì`º$
hmoB©c. 300 Vmg l_eº$sMo _yë` ho {VVŠ`m Vmgm§Mo doVZ `m ê$nmV 300 d
266 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

åhUyZ ì`º$ hmoB©c. Am{U 300 (1—_0) ho daH$S>-_yë` ^m§S>dcXmamÀ`m


^m§S>dcmdarc Z `m g_mZ XamZo {_imcocm Z\$m `m ê$nmV ì`º$ hmoB©c.
åhUOoM Vo, Z (150 {H$1 + 300 d) åhUyZ ì`º$ hmoB©c. d CËnm{XV
cmoI§S>mMo _yë`hr Ë`mMà_mUo 200 {H$1 åhUyZ ì`º$ hmoB©c.
`mM nÕVrZo JìhmgmR>r, gmoÝ`mgmR>r d l_eº$sgmR>r AerM VrZ g_rH$aUo
{_iVrc. åhUOo EHy$U Mma Zì`m g_rH$aUm§Mm Imcrc g§M Amnë`mcm
{_ioc. _yë`g§MmVrc Mma g_rH$aUm§_Yrc àË`oH$ KQ>H$mÀ`m ê$nmMo d¡{eîQ>ç
cjmV KoD$Z Ë`m§Mo `m Mma g_rH$aUm§_Ü`o ê$nm§Va Pmcoco Agoc. Vr Mma
g_rH$aUo Imcrcà_mUo AgVrc.
150 {H$1 + 300 d + Z (150 {H$1 + 300 d) = 200 {H$1
... (1A)
30 {H$1 + {H$2 + 500 d + Z (30 {H$1 + {H$2 + 500 d)
= 10 {H$2 ... (2A)
20 {H$1 + 200 d + Z (20 {H$1 + 200 d) = 5 {H$3 ...
(3A)
d = 0.05 {H$2 ... (4A)
`m darc g§MmVyZ Amnë`mcm qH$_VtMo nañnam§er à_mU qH$dm {d{Z_` _yë`o
{_iVrc, na§Vw IwÔ qH$_Vr {_iUma ZmhrV. H$maU qH$_V åhQ>co H$s n¡emMmhr
àý AmcmM. n¡gm hm g§~§Y Hw$R>ë`m H«$`dñVy§_Ü`o (qH$dm H«$`dñVy§À`m {Z`V
{_lUm_Ü`o) A§V^y©V Amho ho gm§JUmao AmUIr EH$ g_rH$aU qH$_Vr
{_iÊ`mgmR>r Amdí`H$ Amho. `m {R>H$mUr gmo`rgmR>r AmnU gmoZo hoM _yë`mMo
_mn d qH$_VrMo n[a_mU åhUyZ H$m_ H$aV Amho Ago Yê$ Am{U gmoÝ`mMr
qH$_V hr 10 J«°_cm 30,000 én`o Amho d `m à_mUmV n¡emMm g§~§Y ì`º$
hmoVmo Amho Ago Yê$. `mdê$Z Amnë`mcm n¡emMm g§~§Y gm§JUmao AmUIr EH$
nmMdo g_rH$aU {_ioc.
{H$3 = 30,000 ... (5 A)
hr nmM g_rH$aUo {_iyZ EH$ g§M ~Zoc d Ë`m_Ü`o Amnë`m à{Vê$nm_Yrc
_yë`g§~§Ym§À`m ê$nmMo nyU© d¡{eîQ>ç A§V^y©V Agoc. `m g§Mmcm AmnU
qH$_Vg§M Ago Zmd XoD$.
hm nmM g_rH$aUm§Mm qH$_Vg§M gmoS>dUo ho _yë`g§M gmoS>dÊ`mBVHo$ gmono Zmhr.
àW_Xe©Zr EH$MEH$ CÎmam§Mm g§M Agoc hohr ñnï> hmoV Zmhr. na§Vw Vmo
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 267

gmoS>dÊ`mOmoJm Amho d Ë`mcm Imcrc CÎmam§Mm EH$M g§M {_iVmo ho J{UVmZo


3
XmIdVm `oVo.
{H$1 = cmoI§S>mMr Q>Zm_mJo qH$_V = 4,500 én`o
{H$2 = JìhmMr Q>Zm_mJo qH$_V = 30,000 én`o
{H$3 = gmoÝ`mMr 10 J«°__mJo qH$_V = 30,000 én`o
d = EH$ VmgmMo doVZ = 150 én`o
Z = Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa = 0.25 = 25 Q>¸o$
`m qH$_VtÀ`m AmYmamda à{Vê$nm_Yrc CËnmXZà{H«$`oÀ`m KQ>H$m§Mo H$moï>H$
_m§S>co Va Vo Imcrcà_mUo {Xgoc.
CËnmXZ H$m`_ ~XcVo EHy$U Z\$m Zâ`mMm CËnmXZmMr
{d^mJ ^m§S>dc ^m§S>dc ^m§S>dc Xa (%) qH$_V
cmoI§S> 6,75 45 7,20 1,80 25 9,00
Jhÿ 1,65 75 2,40 60 25 3,00
gmoZo 90 30 1,20 30 25 1,50
EHy$U 9,30 1,50 10,80 2,70 25 13,50
gd© AmH$S>o '000 é. ‘ܶo; Zâ`mMm Xa=(Z\$m/EHy$U ^m§S>dc)  100
`m gd© J{UVmdê$Z Amnë`mcm Ago AmT>iVo H$s AZwH«$_o Q>Zm_mJo 6 l_Vmg,
Q>Zm_mJo 75.5 l_Vmg, 10 J«°__mJo 64 l_Vmg, d Vmgm_mJo 0.3775
l_Vmg _yë` Agcoë`m cmoI§S>, Jhÿ, gmoZo d l_eº$s `m H«$`dñVy AZwH«$_o
Q>Zm_mJo 4,500 én`o, Q>Zm_mJo 30,000 én`o, 10 J«°__mJo 30,000 én`o,
d Vmgm_mJo 150 én`o doVZ `m qH$_VtZm {dH$ë`m OmVmV d Ë`m_m\©$V 189
Q>¸o$ gd©gmYmaU {nidUwH$sÀ`m XamMo 25 Q>¸o$ gd©gmYmaU Zâ`mÀ`m Xam_Ü`o
ê$nm§Va hmoVo.
_yë`-
`-qH$_V J{UVm_mJrc AW©
"_yë`g§M' Am{U "qH$_Vg§M' ~ZdUo d Vr g_rH$aUo gmoS>dUo, `m gd©
J{UVr IQ>mQ>monmVyZ AmnU Zo_Ho$ H$m` Ho$co ho ZrQ> cjmV KoVco nm{hOo.
_mŠg©À`m Ñ{ï>H$moZmZwgma gm_m{OH$ g§nÎmrÀ`m {Z{_©VrV _mUgo AmngmV Oo
g§~§Y ~m§YVmV Vo ^m§S>dcemhrV H«$`dñVy§Zm {MH$Q>coë`m AmH$S>çm§_m\©$V
ì`º$ hmoVmV. Ë`m§À`m g§~§Ym§Mr g§JVr hr `m AmH$S>çm§À`m g§JVr_YyZ ñnï>
268 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

ìhmdr cmJVo. Am{U AmH$S>çm§Mr g§JVr hr àË`j _mUgm_mUgm§_Yrc


g§~§Ym§À`m g§JVrà_mUoM cmJVo ho XmIdUo hr EH$ _hÎdmMr g¡Õm§{VH$ AQ>
~ZVo. H«$`dñVy§À`m {d^yVrH$aUmMmM Vmo n[anmH$$ AgVmo. Am{U Zo_Ho$ hoM
AmnU `m IQ>mQ>monm_YyZ _m§S>co Amho.
_mŠg©Mo ^m§S>dcr CËnmXZmMo {dícofU C^o amhVo VoM _wir l_à{H«$`oÀ`m
VnmgUrVyZ. Ë`m_wio AmnUhr {VWyZM gwédmV Ho$cr hmoVr. Amnë`m
à{Vê$nmVrc ^m§S>dcemhr_Yrc gm_m{OH$ l_à{H«$`m A_yV© l_H$mi `m
_yë`g§~§Ym§À`m Ame`mÀ`m ê$nmV H$er nwZéËnm{XV hmoB©c `m~Ôc _mŠg©Mm
{gÕm§V Oo åhUVmo Ë`mdê$Z AmnU _yë`{df`H$ g_rH$aUm§Mm "_yë`g§M'
V`ma Ho$cm. _mŠg©À`m {gÕm§VmMr gwg§JVrhr `m g_rH$aUm§_Ü`o ì`º$
ìhm`cm hdr. hm g_rH$aUm§Mm g§M gwQ>Ê`mOmoJm hmoVm d l_à{H«$`oÀ`m
{d{eï> g§JVrÀ`m AmYmamda Ë`m§Zm EH$M {ZpíMV CÎmam§Mm g§M hmoVm `mdê$Z
Vr {gÕ Pmcr.
Z§Va Ë`mM l_à{H«$`oÀ`m nm`mda _mŠg©Mo _yë`g§~§Ym§À`m ê$nm~ÔcMo Oo
åhUUo Amho Vo AmYmamcm KoD$Z AmnU {H$_Vg§M V`ma Ho$cm. _mŠg©À`m
_yë` g§~§Ym§À`m ê$nm~ÔcÀ`m {gÕm§VmMr gwg§JVrhr `m g_rH$aUm§_Ü`o ì`º$
ìhmdr cmJVo. hmhr g_rH$aUm§Mm g§M gwQ>Ê`mOmoJm hmoVm, d l_à{H«$`m Am{U
_yë`g§~§Y `m XmoÝhtÀ`m {d{eï> g§JVrÀ`m AmYmamda Ë`m§Zm EH$M {ZpíMV
CÎmam§Mm g§M {_imdm `mdê$Z hr gwg§JVr {gÕ Pmcr.
WmoS>Š`mV, gm_m{OH$ l_à{H«$`o_Ü`o H«$`dñVy§Mo CËnmXZ hmoV Amho `m
J¥{hVmdê$Z H«$`dñVy§Mo _yë` hm Ame` {ZpíMV hmoVmo ho AmnU XmIdco.
VgoM `m l_{H«$`o_Yrc _yë`g§~§Ym§Mm Ame` J¥hrV Yê$Z _yë`g§~§Ym§Mo Ñí`
ê$n—H«$`dñVy§À`m qH$_Vr—{ZpíMV hmoVmV hohr AmnU XmIdco.
_yë`g§~§Ym§Mr drU d {VMm Ame` hm Ë`m§Mo ê$n qH$dm qH$_Vr {ZpíMV
H$aVmo ho AmnU XmIdco. _mŠg©À`m _yë`{gÕm§Vm_Ü`o J{UVr {dg§JVr Zmhr
ho AmnU àñWm{nV Ho$co. `mVrc J{UVmMm Vnerc Amdí`H$ R>acm H$maU
_yë` Am{U Ë`mMo qH$_V ho ê$n, XmoÝhr eodQ>r AmH$S>oM AgVmV d Ë`m§Mr
g§JVr hr J{UVmÀ`m AmYmamZoM XmIdmdr cmJVo.
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 269

_yë`-
`-qH$_V ê$nm§Vam_wio Zo_Ho$ H$m` ~XcVo?
AWm©V², _yë`mMo qH$_VrV ê$nm§Va hmoVo Voìhm H$mhr _hÎdmMo ~Xc Oê$a
KS>VmV. Vgo ZgVo Va ê$nmcm ñdV:Mo Ago _hÎdM Caco ZgVo. Ë`m_wio
_yë`-qH$_V ê$nm§Vam_wio H$moUË`m Jmoï>r H$moUË`m nÕVrZo ~XcVmV ho nmhUo
_hÎdmMo R>aVo. Vgo H$am`cm cmJco H$s _yë`g§~§Ym§Mm Ame` d Ë`m§Mo ê$n
`m§À`mVrc g§~§Ym§~Ôchr Amncr ñnï>Vm dmT>V OmVo.
CXmhaUmW©, Amnë`m CXmhaUmVrc dñVy§À`m _yë`m§À`m qH$_VtVrc
ê$nm§Vam_wio _yë` Am{U qH$_V `m§Mm gaigai g_mZVoMm g§~§Y Zmhrgm
hmoVmo. EH$ Q>Z Jhÿ d Xhm J«°_ gmoZo `m§Mr qH$_V gmaIrM Amho. Vrg hOma
én`o—nU Ë`m§Mo _yë` _mÌ doJio Amho. AZwH«$_o 75.5 l_Vmg d 64
l_Vmg. `mMm {Za{Zamù`m g§~§Ym§da H$m` n[aUm_ hmoVmo qH$dm hmoV Zmhr Vo
nmhUo Amdí`H$ R>aVo. Ë`mgmR>r AmnU à{Vê$nm_Yrc gm_m{OH$
nwZéËnmXZmÀ`m dJu` nmVirdarc AQ>r `m ê$nm§Vam_wio H$em ~XcVmV
qH$dm ~XcV ZmhrV Vo nmhV OmD$.
(1) l_gm_wJ«r : _yë`g§Mm_Ü`o ho J¥hrV hmoVo H$s EHy$U 200 Q>Z cmoI§S> d
1 Q>Z Jhÿ ^m§S>dcXmadJ© CËnmXZà{H«$`oV IM© H$aVmo d nwÝhm {dH$V KoVmo. hr
AQ> qH$_Vg§MXoIrc nma nmS>Vmo Ago {Xgoc. nU Ë`mM~amo~a
nwZéËnmXZmÀ`m Ñï>rZo `mMo ^m§S>dcXmadJm©À`m A§VJ©V dmQ>nhr _hÎdmMo
AgVo. Ë`mVrc cmoI§S>, Jhÿ d gmoZo {Z_m©U H$aUmè`m H$maImÝ`m§À`m
_mcH$mcm AZwH«$_o 150 Q>Z cmoI§S>, 30 Q>Z cmoI§S> d EH$ Q>Z Jhÿ, Am{U
20 Q>Z cmoI§S> Ago l_gm_wJ«rMo dmQ>n hmoUohr _hÎdmMo AgVo, hr AQ>
qH$_Vg§M nma nmS>VmZm {XgVmo. WmoS>Š`mV, l_gm_wJ«r_m\©$V ~m§Yë`m
OmUmè`m H$moUË`mhr CËnmXZ g§~§Ym§Zm Amnco ê$nm§Va Y¸$m cmdV Zmhr.
(2) l_eº$s : _yë`g§Mm_Ü`o 1,000 Vmgm§Mr H$m_JmadJm©Mr l_eº$s
dmnacr OmVo d hmVmV nS>Umè`m _yë`m_m\©$V Xa VmgmÀ`m l_eº$s_mJo 6
{H$cmo Jhÿ `mà_mUo Vr nwZéËnm{XV hmoV ho J¥hrV hmoVo. qH$_Vg§Mm_Ü`ohr
H$m_JmadJm©Mr 1,000 Vmgm§Mr l_eº$s dmnacr OmVo d hmVmV nS>Umè`m
doVZm_m\©$V Vr Ë`mM nÕVrZo nwZéËnm{XV hmoVmZm {XgVo. VgoM cmoI§S>, Jhÿ,
d gmoZo {Z_m©U H$aUmè`m H$maImÝ`m§À`m _mcH$m§_Ü`o `m l_eº$sMo AZwH«$_o
300 Vmg 500 Vmg d 200 Vmg Ago dmQ>n hmoUohr Amdí`H$ AgVo.
270 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

WmoS>Š`mV, l_eº$s_m\©$V ~m§Yë`m OmUmè`m H$moUË`mhr CËnmXZg§~§Ym§Zm


Y¸$m cmJV Zmhr.
(3) daH$S>-_yë` : gm_m{OH$ CËnmXZmn¡H$s 200 Q>Z cmoI§S> d EH$ Q>Z Jhÿ
ho l_gm_wJ«r_m\©$V CËnmXZmV dmnaco OmV AgVmV, Am{U Ë`mM~amo~a 5
Q>Z Jhÿ ho l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZmgmR>r dmnaco OmV AgVmV. Cacoco 4 Q>Z
Jhÿ d 50 J«°_ gmoZo ho ^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmV daH$S>-_yë`mÀ`m ê$nmZo
nS>V AgVmV. qH$_Vg§MmVXoIrc ^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmV {VVHo$M
g_m{OH$ CËnmXZ Zâ`mÀ`m ê$nmV nS>VmZm {XgVo. WmoS>Š`mV
^m§S>dcXmadJm©À`m nmVirda H$m_Jmam§À`m emofUmVyZ hmVmV `oUmam
gm_m{OH$ l_m§Mm dmQ>m qH$_Vg§Mm_Ü`o VmoM amhVmo.
~XcVo Vo ^^m§m§S>dcXmam§_Yco daH$S>-_yë`mMo dmQ>n
^m§S>dcXmadJm©À`m A§VJ©V daH$S>-_yë`mMo dmQ>n _mÌ qH$_Vg§Mm_Ü`o
~Xccoco {XgVo. _yë`g§MmZwgma Ë`m Ë`m {d^mJmV {Z_m©U Pmcoco daH$S>-
_yë`, d qH$_V `m ñdê$nmV ì`º$ hmoD$Z Ë`mÀ`m hmVmV nS>Umao Z\$m `m
ê$nm_m\©$V dmQ>n Pmcoco daH$S>-_yë` `m§Mo H$moï>H$ Imcrcà_mUo {XgVo.
daH$S>-_yë`mMr {Z{_©Vr Zâ`mÀ`m ê$nmVrc dmQ>n
CËnmXZ
{d^mJ daH$S>-_yë` daH$S> _yë`mMm Z\$m
Zâ`mMm dmQ>m
(l_Vmg) dmQ>m (Q>¸o$) ("000é.)
"000é.)
cmoI§S> 186.75 30 1,80 67
Jhÿ 311.25 50 60 22
gmoZo 124.50 20 30 11
EHy$U 622.50 100 2,70 100
WmoS>Š`mV, _yë`g§MmMo qH$_Vg§MmV ê$nm§Va hmoD$Z _yë`g§~§Y àË`jmV `oVmV
Voìhm H$m` hmoVo `mMo Imcrc eãXm§V dU©Z H$aVm `oB©c. nwZéËnmXZmÀ`m
H$moUË`mhr g§~§Ym§Zm, dJm©dJmª_Yrc g§~§Ym§Zm Y¸$m Z cmJVm \$º$ daH$S>-
_yë`mMo ^m§S>dcr ñnY}À`m {ZH$fm§à_mUo ^m§S>dcXmadJm©À`m A§VJ©V dmQ>n
hmoVo. Xþgè`m AWm©Zo AmnU Ago åhUy eH$Vmo, H$s _yë`g§MmV A§V^y©V
Agcoë`m dJu` Ame`mZo KmcyZ {Xcoë`m H$joV amhÿZM qH$_Vg§Mm_wio
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 271

hmoUmao \o$a\$ma KS>VmV. _yë`g§~§Y hm Ame` d qH$_V ho ê$n, `m§À`mVrc


g§~§Y hm Iè`m AWm©Zo Ame`-ê$n g§~§Y åhUyZ Amnë`mg_moa C^m amhVmo.
Ame` d ê$n XmoÝhtMo Amnmnco _hÎd d Ame`mZo KmcyZ {Xcoë`m
4
_`m©Xm§À`m H$joV ~XcUmao ê$n ho Ë`mMo __© AgVo.
Á`m {d^mJm§_Ü`o Am§{JH$ à_mU OmñV Agë`m_wio Zâ`mMm Xa H$_r hmoVm
{VWo _yë`g§~§Ym§À`m dJu` Ame`mcm Y¸$m Z cmdVm _yë`mÀ`m VwcZoV
qH$_V OmñV R>aVo, Am{U VgoM {OWo Vo H$_r hmoVo {VWo Vr Ë`mM nÕVrZo
H$_r R>aVo. _hÎdmMo ho AgVo H$s dJu` Ame`mcm Y¸$m Z cmdVm hm
VwcZmË_H$ ~Xc hmoVmo.
AZ² Ë`mM~amo~a _yë`g§~§Ym§Mr {Xem hrXoIrc An[ahm`©nUo qH$_Vg§MmV
à{Vq~{~V hmoV AgVo. ho J{UVmZo XmIdVm `oVo. EImÚm dñVyMo _yë` dmT>co
H$s qH$_V dmT>Vo, _yë` H$_r Pmco Va qH$_V H$_r hmoVo. daH$S>-_yë`mMm Xa
dmT>cm H$s Zâ`mMm Xa dmT>Vmo, Vmo H$_r Pmcm Va Zâ`mMm Xa H$_r hmoVmo.
l_VmgmV _moOcoco Am§{JH$ à_mU dmT>co H$s qH$_VtÀ`m AmYmamda
H$mT>coco Am§{JH$ à_mUhr dmT>Vo Am{U H$_r Pmco Va H$_r hmoVo. _yë`mÀ`m
ametÀ`m hmcMmcrÀ`m {Xeog§~§Yr, à_mUm§_Yrc ~Xcm§g§~§Yr Oo Oo åhQ>coco
AgVo Vo gd© qH$_VrÀ`m ê$nmV ì`º$ hmoUmè`m Ë`m Ë`m amet~Ôc Am{U
à_mUm§~Ôc Iao R>aVo. qH$_V ho ê$n ZOaoAmS> H$ê$Z XoIrc ^m§S>dcr
CËnmXZmÀ`m {Xeo~Ôc, ~Xcm§~Ôc Oo Oo {ZîH$f© _mŠg©Zo H$mT>co Vo qH$_V ho
ê$n cjmV KoVë`m_wio Hw$R>ohr ~XcV ZmhrV. ~XcVmV Vo AmH$S>o, ~Xcm§Mr
{Xem Zìho!
5. ê$nm§Vamdarc A{^OmV ^m§S>dcr Amjon
àmW{_H$ g_O _mŠg©Mr H$s Q>rH$mH$mam§Mr?
_mŠg©À`m _yë`{gÕm§Vmdarc A{^OmV ^m§S>dcr Amjon ho H«$`dñVy§À`m
_yë`m§Mo AmnmngmVco à_mU d qH$_VrMo AmnmngmVco à_mU `m§À`mVrc
V\$mdVrda AmYmacoco Amho. CXmhaUmW©, darc CXmhaUmV gmoÝ`mMr qH$_V
10 J«°_ _mJo 30,000 én`o hmoVr, d JìhmMr qH$_V Q>Zm_mJo 30,000
én`o hmoVr. åhUOo Ë`m§À`m qH$_VtMo à_mU ho 1:1 R>aVo. nU Ë`mM~amo~a
gmoÝ`mMo 10 J«°__mJo _yë` hmoVo 64 l_Vmg d JìhmMo Q>Zm_mJo 75.5
l_Vmg hmoVo. Ë`m_wio Ë`m§Mo _yë`m§Mo à_mU ho 64:75.5 R>aVo. Voìhm ho
272 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

^m§S>dcr Q>rH$mH$ma åhUVmV H$s Oa _yë`mdê$Z qH$_V R>aV Agoc Va


qH$_VtMo à_mUXoIrc 64:75.5 nm{hOo. Vgo Zgoc Va Hw$R>o Cacm _mŠg©Mm
_yë`{gÕm§V?
`m Q>rH$mH$mam§Mr _mŠg©À`m _yë`{gÕm§VmMr g_OM VmoH$S>r AgVo, H$maU
_mŠg©Mm _yë`{gÕm§V _wimV _yë`m§Mo à_mU = qH$_VtMo à_mU `m g§~§Ymda
AmYmacocm Zmhr. _yë`mdê$Z qH$_V R>aVo `mMm AW© EH$Va hm AgVmo H$s
EH§$Xa _yë`g§~§Ym§Mr drU {_iyZ qH$_Vr R>adV AgVo Am{U Xþgao åhUOo
_yë`m§À`m ñdê$nmV, l_Vmgm§À`m ^mfoV, Oo CËnmXZmMo g§~§Y AgVrc Ë`m
Ame`mÀ`m H$joV, Ë`m Ame`mcm Y¸$m Z cmdVm qH$_V `m ê$nm_wio hmoUmao
\o$a\$ma ìhmdo cmJVmV. ho ^m§S>dcemhrV H$go hmoVo Vo AmnU da nm{hcoM
Amho. qH$~hþZm _yë`m§Mo à_mU = qH$_VtMo à_mU Aer _mŠg©À`m
{gÕm§V~m~VMr àmW{_H$ Am{U MwH$sMr g_O `m ^m§S>dcr Q>rH$mH$mam§ZrM
H$ê$Z KoVcr Amho ho CKS>H$sg `oVo.
Q>rH$mH$mam§Zm gmnS>Umao XmoZ _mŠg©
nU BVŠ`mda hm _m_cm g§nV Zmhr. ^m§S>dcr {dMmad§V IwÔ _mŠg©Mr gmj
Ë`m§À`m ~mOyZo H$mT>VmV Am{U àH$aU AmUIr Jw§VmJw§VrMo ~ZVo. BWo Vo
h_Img _mŠg©À`m H°${nQ>cÀ`m n{hë`m I§S>mMr gmj H$mT>VmV. n{hë`m
I§S>m_Ü`o n¡emMo àH$aU g§në`mZ§Va nwT>rc gd© ^mJm§_Ü`o _mŠg© l_VmgmVrc
_yë`mMo gaigai n¡emV ê$nm§Va H$aV AgVmo. (AmnU `m nwñVH$mV Ho$coco
Zmhr d Ë`mMr H$maUo AmVm MM}À`m AmoKmV AmnmoAmnM ñnï> hmoVmV.)
CXmhaUmW©, 2 l_Vmg = 1 én`m Ago Yê$Z Vmo 10 l_Vmg _yë`mÀ`m
OmJr 5 én`o, 12 l_Vmg _yë`mÀ`m OmJr 6 én`o Ago YaV OmVmo.
WmoS>Š`mV, n{hë`m I§S>m_Ü`o Vmo _yë`m§Mo à_mU ho gai qH$_VtMo à_mU
åhUyZ YarV AgVmo. Am{U Zo_H$s `mM Jmoï>rMr gmj Q>rH$mH$ma Ë`m§À`m
~mOyZo H$mT>VmV!
hr gmj Iar Amho Ago EH$Xm J¥hrV Yaco H$s _mŠg©cmM _mŠg©da CcQ>dUo
AJXr gmono AgVo. Ë`m§Zm XmoZ _mŠg© gmnS>VmV. ê$nm§VamMm àý hmVmiUmam
{Vgè`m I§S>mVrc EH$ _mŠg© åhUV AgVmo H$s ^m§S>dcemhr_Ü`o
gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa gmaIm AgÊ`mMr àd¥Îmr cjmV KoVcr H$s Ë`mMm
AW© Agm hmoVmo H$s _yë`m§Mo à_mU d qH$_VtMo à_mU `m§À`mV An[ahm`©nUo
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 273

V\$mdV AgVo. Am§{JH$ à_mU OmñV Agcoë`m H«$`dñVy§À`m qH$_VrMo à_mU


ho {VÀ`m _yë`m§À`m à_mUmnojm OmñV AgVo. WmoS>Š`mV ^m§S>dcemhr_Ü`o
àË`jmV _yë`m§Mo à_mU d qH$_VtMo à_mU H$YrM gmaIr ZgVmV. Am{U
n{hë`m I§S>mV, Xþgam EH$ _mŠg© ^m§S>dcr ì`dñWoda EH$m_mJyZ EH$
KUmKmVr Kmd KmcV Amnco H«$m§{VH$maH$ {ZîH$f© _m§S>rV OmV AgVmo, Vo
H$emÀ`m AmYmamda? Va _yë`m§Mo à_mU ho gainUo qH$_VtÀ`m à_mUm~amo~a
Yê$Z Ho$coë`m J{UVmÀ`m AmYmamda! åhUOo ^m§S>dcemhrV Or n[apñWVr
H$YrM àË`jmV ApñVËdmV ZgVo Aem n[apñWVrÀ`m AmYmamda!!
^m§S>dcr Q>rH$mH$ma Ë`m_wio åhUy eH$VmV Amåhr Hw$R>o _mŠg©cm ImoSy>Z H$mT>V
AmhmoV? _mŠg© ñdV:M ñdV:cm ImoSy>Z H$mT>V Amho!
`mgmR>rM AmnU `m àH$aUm_Ü`o gwédmVrMm ~amM doi _mŠg©À`m nyduÀ`m
{ZîH$fmªZm, Ë`m§À`m dJu` Ame`mcm, Am{U Ë`m§Zr à{VnmXZ Ho$coë`m
^m§S>dcr {dH$mgmÀ`m {Xeocm ê$nm§Vam_wio Hw$R>ohr Y¸$m ~gV Zmhr ho
XmIdÊ`m_Ü`o IM© Ho$cm. Varhr EH$ àý CaVmoM H$s AmnU Oo åhQ>co Vo
_mŠg©À`m Ñ{ï>H$moZmda AmYmacoco hmoVo H$m Zmhr? H$maU Ë`m§À`m _Vo
H°${nQ>cÀ`m n{hë`m I§S>m_Ü`o _yë` Am{U qH$_V `m§À`m V\$mdVr{df`r
_mŠg© OmJê$H$ Zmhr. Am{U {edm` H«$`dñVy§À`m _yë`m§Mo Am{U qH$_VtMo
à_mU ^m§S>dcemhrV H$YrM EH$ Agy eH$V Zmhr ho Oa _mŠg©cm _mhrV
hmoVo Va Zo_H$s$ hr à_mUo gmaIr Yê$Z ^m§S>dcemhrMo {dícofU H$aÊ`m_Ü`o
d¡km{ZH$Vm Hw$R>o {XgVo? _mŠg©Mm dmagm gm§Jm`Mm Va AmnU `mhr àým§Zm
CÎmao XoUo _hÎdmMo ~ZVo.
n{hë`m I§S>mV Agcocm {Vgè`m I§S>mVcm _mŠg©
Iao åhUOo `m XmoZ doJdoJù`m ^mgUmè`m _mŠg©Zm OmoS>Umam Ë`mÀ`m
_yë`{gÕm§VmMm EH$g§Y YmJm g_OmdyZ ¿`m`Mr `m {dMmad§VmZm \$maer
BÀN>m ZgVo d ~hþe: Vr Hw$dVhr ZgVo. Am{U Ë`m_wio WoQ> n{hë`m
I§S>m_Ü`ohr Agcocm {Vgè`m I§S>mVcm _mŠg© Ë`m§Zm {XgVM Zmhr!
{d{Z_`mMo joÌ gmoSy>Z Amnë`m~amo~a dmMH$mcm CËnmXZjoÌm_Ü`o KoD$Z
OmÊ`mAJmoXaÀ`m àH$aUmÀ`m eodQ>r, n{hë`m I§S>mVM Amnë`mcm `m
g§X^m©Vrc EH$ ViQ>rn AmT>iVo. Ë`m ViQ>rnoV _mŠg© åhUVmo,
274 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

"...qH$_VrV gVV hmoUmar Am§XmocZo, MT>-CVma ho EH$_oH$m§Zm N>oX XoVmV d


ñdV:cm EH$m gamgar qH$_VrV n[ad{V©V H$aVmV; Or (gamgar qH$_V) Ë`m§Mr
AÑí` {Z`m_H$ AgVo. Á`m CnH«$_m_Ü`o (H$mhr Zm H$mhr) H$mi IM© hmoVmo
Aem àË`oH$ CnH«$_m_Ü`o ì`mnmè`m§Mm qH$dm H$maImZXmam§Mm (hr gamgar
qH$_V) _mJ©Xe©H$ ~ZVo. Ë`mcm _mhrV AgVo H$s XrK© H$mcI§S>mMm {dMma
Ho$cm Va H«$`dñVy (Ë`m§À`m gamgar qH$_Vrnojm) OmñV qH$dm H$_r qH$_Vrcm
{dH$ë`m OmV ZmhrV Va Ë`m gamgar qH$_VrcmM {dH$ë`m OmVmV. Voìhm Oa
Ë`mZo Aem ~m~tMm {dMma Ho$cmM, Va Vmo ^m§S>dcmÀ`m {Z{_©VrÀ`m àýmMr
_m§S>Ur nwT>rcà_mUo H$arc—qH$_Vr `m gamgar qH$_VrZo {Z`§{ÌV Ho$ë`m
OmVmV, åhUOoM A§{V_V: H«$`dñVy§À`m _yë`mZo {Z`§{ÌV Ho$ë`m OmVmV ho J¥hrV
Yê$Z AmnUmg ^m§S>dcmÀ`m CËnÎmrMr H$er H$maU_r_m§gm H$aVm `oB©c? _r
"A§{V_V:' åhUVmo, H$maU A°S>_ pñ_W, [aH$mS>m} Am{U BVa (AW©emók)
g_OVmV Ë`mà_mUo H«$`dñVy§À`m gamgar qH$_Vr `m Ë`m§À`m _yë`mer gainUo
5
OwiË`m ZgVmV.'
ZgVmV
`m ViQ>rnodê$Z XmoZ Jmoï>r ñnï> hmoVmV. EH$ åhUOo _yë`m§Mo à_mU d
qH$_VrMo à_mU gai gmaIo YaVmo Vmo _mŠg©Mm l__yë`mMm {gÕm§V Zìho, Va
IwÔ A°S>_ pñ_W d [aH$mS>m}gma»`m ^m§S>dcr AW©emókm§Mm _yë`{gÕm§V!
Am{U Xþgao ho H$s _mŠg©cm n{hcm I§S> {c[hVodoirM {Vgè`m I§S>mVrc
Ë`mÀ`m {ZîH$fmªMr OmUrd hmoVr. BVHo$M Zìho Va n{hcm I§S> g§nm{XV H$ê$Z
nyU© H$aÊ`mAJmoXaM Ë`mÀ`mH$S>o {Vgè`m I§S>mVrc ê$nm§VamÀ`m
àýmg§~§YrÀ`m _OHw$amMm _gwXm V`ma hmoVm `mcm àË`j Am{U AàË`j
XmoÝhr àH$maMm nwamdm CncãY Amho. åhUOo ho _mhrV AgyZhr _mŠg©
OmUrdnyd©H$ _yë`m§Mo à_mU d qH$_VrMo à_mU ho EH$ AgVo Ago n{hë`m
I§S>mV Yê$Z MmcV hmoVm.
_yë` Am{U qH$_V `m§Mr à_mUo gmaIr AmhoV H$s ZmhrV hm Zoh_rMm
KmoQ>mim hmoD$ Z`o åhUyZM AmnU `m nwñVH$mÀ`m g§nyU© n{hë`m ^mJm_Ü`o
gai gai l_Vmgm§MoM J{UV dmnaco hmoVo. WmoS>Š`mV, qH$_Vr g§nyU©nUo
~mOycm R>odyZ gai _yë`g§~§Ym§da cj H|${ÐV Ho$co hmoVo. _mŠg©XoIrc hoM
H$aV hmoVm na§Vw EH$m doJù`m àH$mao. Vmo àË`jnUo én`m-ZmÊ`m§Mo J{UV
H$aV hmoVm. nU _yë` Am{U qH$_V `m§Mr à_mUo gmaIrM Yacocr
Agë`m_wio, n¡em§À`m J{UVm_m\©$V Vmo l_Vmgm§MoM J{UV H$arV hmoVm. \$º$
gainUo l_Vmgm§Mo An[a{MV J{UV dmnaÊ`mEodOr Ë`mÀ`m dmMH$m§Zm
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 275

^m§S>dcemhrZo {Man[a{MV ~Zdcoë`m n¡emMo J{UV dmnê$Z. _yë`-qH$_V


ê$nm§VamÀ`m àýmer J„V hmoD$ Z`o åhUyZ WmoS>o An[a{MV dmQ>co Var
gaigai l_Vmgm§MoM J{UV AmnU n{hë`m ^mJmV dmnaco Amho.
_yë` Am{U qH$_V gmaIo YaÊ`m_mJrc H$maU darc ViQ>rnoV _mŠg©Zo
ñdV:M {Xco Amho. _yë` ho gainUo qH$_V åhUyZ ì`º$ hmoV Agco
VarXoIrc ^m§S>dcmMr {Z{_©Vr g¡Õm§{VH$arË`m eŠ` Pmcr nm{hOo. Am{U
Zo_Ho$ hoM Amjon KoUmè`m ^m§S>dcr AW©emókm§Zm A_mÝ` hmooVo—H$maU gd©
^m§S>dcXmam§Zm EH$mM gd©gmYmaU XamZo Z\$m ìhm`Mm Va _yë` Am{U qH$_V
`m§Mr n«_mUo doJdoJir AgVmV. Zâ`mMm EH$M gd©gmYmaU Xa hm Ë`m§À`m
Ñï>rZo ^m§S>dcemhrMmM A{d^mÁ` ^mJ hmoVm. Ë`m_wio ^m§S>dcemhr_Ü`o
Zâ`mMm Xa doJdoJim YaUo ho Ë`m§Zm eŠ` ZìhVo. na§Vw _mŠg©À`m Ñï>rZo
Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa ho ^m§S>dcemhrVrc ñnY}Mo ñdê$n Am{U àd¥Îmr
AgVo, H$m_Jma-^m§S>dcXmam§À`m g§~§YmgmaIm Vmo ^m§S>dcemhrMm EH$ O¡d,
g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm A{Zdm`© ^mJ ZgVmo. {Za{Zamù`m joÌm§_Ü`o Zâ`mMm Xa
doJdoJim Amcm VarXoIrc Vr ^m§S>dcemhrM amhVo.
qH$~hþZm Zâ`mMm EH$M gd©gmYmaU Xa ho Á`mcm _wº$, {~Ja_ºo$Xmar
^m§S>dcr ñnYm© åhUVm `oB©c Aem ^m§S>dcr ñnY}Mo EH$ ê$n AgVo. _ºo$Xmar
AdñWo_Ü`o _ºo$Xmar {d^mJm§_Ü`o BVa {d^mJm§nojm Zâ`mMm Xa OmñV
AgUohr eŠ` AgVo. qH$dm ^m§S>dcemhrÀ`m ~më`mdñWoV Ooìhm ^m§S>dc
EH$m joÌmVyZ CMcyZ ghOnUo Xþgè`m joÌmV KmcVm `oV Zgoc, Am{U Ooìhm
nm{hOo Ë`m àH$maMr l_eº$s nm{hOo {VVŠ`m cd{MH$nUo gd© joV«mV
CncãY hmoV Zgoc, Aem n[apñWVrVXoIrc Zâ`mMm EH$M gd©gmYmaU Xa
AgÊ`mEodOr {Za{Zamio Zâ`mMo Xa Agy eH$Vrc. Zâ`mMm Xa Am{U VËg_
_mJmªZr Z\$m hm ^m§S>dcXmadJm©_Ü`o H$gm dmQ>cm OmVmo hm EH§$Xa
^m§S>dcemhrÀ`m {dH$mgmÀ`m {XeoÀ`m d _ycñdê$nmÀ`m Ñï>rZo Jm¡U _wÔm
AgVmo.
Zâ`mMm EH$M gd©gmYmaU Xa ho ^m§S>dcr ñnY}Mo gdm©V _hÎdmMo ê$n AgVo
Iao, na§Vw eodQ>r Vo g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm AZoH$ ê$nm§n¡H$s EH$ ê$n AgVo.
d¡km{ZH$VoMr H$gmoQ>r cmdm`Mr Va Ago åhUmdo cmJVo H$s Vw_À`m g§H$ënZm
hr gd© ê$no gm_mdyZ KoʶmBV³¶m bd{MH$$ Agë¶m nm{hOoV Am{U ˶m§Vrb
gdm©V ‘hÎdmMr ê$no gm‘mdyZ KoÊ`mMr Ë`m§Mr j_Vm ñnï>nUo _m§S>cr Jocr
276 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

nm{hOo. _mŠg©À`m g§H$ënZm `m H$gmoQ>rcm CVaVmV Va Ë`mÀ`m {damoYH$m§À`m


^m§S>dcr g§H$ënZm \$º$ Ë`m gdmªV _hÎdmÀ`m ê$nmZo _`m©{XV Pmcoë`m
AgVmV. _wº$ ñnY}Mohr EH$m AWu ^m§S>dcr {dMmad§Vm§gmR>r {d^y{VH$aU
Pmcoco AgVo.
1
AmnU {ZdS>coco CXmhaU gmono Amho åhUyZ hr g_rH$aUo H«$_dmahr gwQy> eH$VmV.
àË`jmV l_à{H«$`oÀ`m ^m¡{VH$ KQ>H$m§Mo nañnamdc§{~Ëd {H$Vr Amho, gm_m{OH$
nmVirda l_à{H«$`oMr gm_m{OH$ drU {H$Vr KÅ> Amho Ë`mda `m g_rH$aUm§_Yrc
{H$_mZ EH$ Cng§M hm EH${ÌVnUo (gm`_ëQ>o{Z`gcr) gmoS>dUo ^mJ AgVo. hm
Cng§M BVa gd© H«$`dñVy§À`m _yë`m§gmR>r _hÎdmMm R>aVmo.
2
_mŠg©Zo {Vgè`m I§S>mV dmnacoë`m _yë`-qH$_V ê$nm§VamÀ`m nÕVrnojm AmnU
dmnacocr nÕV àW_Xe©Zr Var g§nyU©nUo doJir dmQy> eH$Vo. _mŠg©Zo dmnacoë`m
nÕVrer {VMo H$m` ZmVo Amho `mgmR>r nhm Imcrc Q>rn H«$.4.
3
qH$_Vg§Mm_Ü`o Zâ`mÀ`m XamgmR>r EH$mhÿZ OmñV CÎmao {_iUo eŠ` AgVo.
Zâ`mMm Xa {OVŠ`m g_rH$aUm§_Ü`o A§V^y©V Amho {VVH$s Zâ`mÀ`m XamMr CÎmao
`oD$ eH$VmV. na§Vw `m§Vrc Omo Zâ`mMm Xa gdmªV H$_r AgVmo, Ë`m XamgmR>rM
\$º$ gd© H«$`dñVy§À`m qH$_Vr§À`m amer YZ (nm°{PQ>rìh) AgVmV. qH$_VtÀ`m
F$U ({ZJoQ>rìh) amer J¡acmJy Agë`mZo hm EH$M EH$ Zâ`mMm Xa g§Mmcm cmJy
hmoVmo.
qH$_Vg§Mm_Yrc AmUIr EH$ nañnag§~§Y _hÎdmMm Amho. _yë`g§MmVrc BVa
H«$`dñVy§À`m _yë`m§Mr g_rH$aUo hr l_eº$sÀ`m _yë`mÀ`m g_rH$aUmda Adc§~yZ
ZgVmV. `mCcQ> qH$_Vg§MmVrc BVa H«$`dñVy§À`m qH$_VtMr g_rH$aUo hr
l_m§À`m doVZmÀ`m g_rH$aUmda {ZUm©`H$nUo Adc§~yZ AgVmV. `mMm n[aUm_
{H$_mZ H$moUË`m H«$`dñVy§Mr g_rH$aUo hr EH${ÌVnUo gmoS>dUo ^mJ AgVo `m
Cng§Mmda hmoVmo.
Agm Cng§M {H$Vr _moR>m Amho d Ë`mV H$moUH$moUË`m dñVy _moS>VmV `m Jmoï>r
CËnmXZmÀ`m gm_m{OH$VoMr drU {H$Vr KÅ> Amho Vo XmIdVmV. _yë`g§Mm_Ü`o
Aem Cng§MmV \$º$ l_gm_wJ«rMo KQ>H$ _moSy> eH$VmV. ^m¡{VH$ l_n«{H«$`oÀ`m
nmVirda CËnmXZì`dhmamMr gm_m{OH$ drU {H$Vr KÅ> Amho Vo hm Cng§M
XmIdVmo. `mCcQ> qH$_Vg§Mm_Ü`o Omo H«$`dñVy§Mm {H$_mZ Cng§M R>aVmo Ë`m_Ü`o
darc H«$`dñVy§IoarO BVahr H«$`dñVy§Mm g_mdoe hmoVmo. l_m§À`m doVZmV Á`m
H«$`dñVy _moS>VmV Ë`m Am{U l_gm_wJ«r_m\©$V Á`m Á`m H«$`dñVy§À`m _yë`mMm
A§{V_V: doVZmV _moS>Umè`m H«$`dñVy§À`m _yë`mV g_mdoe hmoVmo Ë`m gd©
H«$`dñVy§Mm `m qH$_Vg§MmÀ`m {H$_mZ Cng§MmV g_mdoe hmoVmo. hmM òm\$m BË`mXr
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 277

Zd[aH$mS>m}dmÚm§Zm A{^àoV Agcoë`m _m¡{cH$ (~o{gH$) H«$`dñVy§Mm g§M Amho.


na§Vw Vmo _m¡{cH$ BVŠ`mM AWm©Zo AgVmo H$s ^m¡{VH$ l_à{H«$`oÀ`m ^m§S>dcr
ñdê$nmMr gm_m{OH$ drU {H$Vr KÅ> Amho BVHo$M Vmo XmIdVmo.
ho cjmV KoVco nm{hOo H$s l_à{H«$`oÀ`m ^m§S>dcr ñdê$nmVrc gm_m{OH$ {dUrMo
ho _mn Amho. l_à{H«$`o~mhoarc A{^gaUmVrc KS>m_moS>r g_rH$aUm§_Ü`o A§V^y©V
Ho$ë`m H$s Ë`mZ§Va Agm {H$_mZ Cng§M doJim H$mT>Vm `oV Zmhr. (nhm n[a{eï> 3
eodQ>Mm g_rH$aU g§M) [aH$mS>m}à_mUoM òm\$m_Ü`oXoIrc n¡emÀ`m ñdm`Îm
^y{_Ho$cm d n`m©`mZo {dÎm Am{U AW© ^m§S>dcmcm ñWmZ Zmhr. Ë`m_wio Vmo hm
_m¡{cH$ Cng§M doJim H$mT>Vmo. àË`jmV ^m§S>dcemhr_Ü`o XmoZM à{H«$`m {XgVmV.
qH$_VtÀ`m nmVirda _m¡{cH$ Cng§Mmcm ApñVËdM ZgVo. gd© H«$`dñVy§Mm g§M
EH${ÌVnUo gmoS>dUo ^mJ AgVo. Iam _m¡{cH$ Cng§M hm _yë`g§MmVrc Cng§M
AgVmo H$maU Vmo ^m¡{VH$ l_à{H«$`oÀ`m AmYmamda gm_m{OH$VoMr drU {H$Vr KÅ>
Amho Vo XmIdV AgVmo. ^m§S>dcr ñdê$nmVrc gm_m{OH$Vo_mJo àË`jmV An[ahm`©
R>acoë`m gm_m{OH$VoMo _mn Vmo nwT>o _m§S>V AgVmo.
4
àW_Xe©Zr, AmnU dmnacocr _yë`-qH$_V ê$nm§VamMr nÕV hr _mŠg©Zo dmnacoë`m
nÕVrnojm EH$X_ doJir dmQ>Vo. na§Vw _mŠg© Á`m {XeoZo hm àý gmoS>dm`Mm à`ËZ
H$aV hmoVm, Ë`mM {XeoZo nwT>o OmD$Z Ë`mMo J{UV nyU© H$aÊ`mVyZ Vr {Z_m©U hmoVo ho
OmñV ImocmV Joco Va ñnï> hmoD$ eH$Vo.
Amnë`m ^mfoV _mŠg©Mr hr nÕV Imcrcà_mUo _m§S>Vm `oVo. _mŠg© {Za{Zamù`m
joÌm§_Yrc _yë`mMm Vmio~§X _m§Sy>Z EHy$U daH$S>-_yë`mMr ~oarO H$mT>Vmo. ho EHy$U
daH$S>-_yë` _J Vmo àË`oH$ joÌmVrc ^m§S>dc-_yë`mÀ`m à_mUmV dmQ>Vmo. Ë`m
joÌmVrc ^m§S>dc-_yë` Am{U dmQ>n Pmcoco daH$S>-_yë` `m§Mr ~oarO H$aVmo. d
`m ê$nm§V[aV _yë`m§À`m à_mUmV qH$_Vr R>adVmo. Amnë`m à{Vê$nm_Ü`o ho Imcrc
XmoZ VŠË`m§à_mUo H$aVm `oVo.
dmQ>n
{Z{_©V
CËnmXZ H$m`_ ~XcVo EHy$U Pmcoco
daH$S>-
{d^mJ ^m§S>dc ^m§S>dc ^m§S>dc daH$S>-
_yë`
_yë`
cmoI§S> 900.0 113.5 1013.5 186.75 379.0
Jhÿ 255.5 188.5 444.0 311.25 166.0
gmoZo 120.0 75.5 195.5 124.50 77.5
EHy$U 1275.5 377.5 1653.0 622.50 622.5
278 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

CËnmXZ EHy$U dmQ>n Pmcoco


ê$nm§V[aV _yë`
{d^mJ ^m§S>dc daH$S>_yë`
cmoI§S> 1013.5 379.0 1392.5
Jhÿ 444.0 166.0 610.0
gmoZo 195.5 77.5 273.0
EHy$U 1653.0 622.5 2275.5
Voìhm `mà_mUo 200 Q>Z cmoI§S>, 10 Q>Z Jhÿ, d 50 J«°_ gmoZo `m§À`m qH$_Vr
AZwH«$_o 1392.5 : 610.0 : 273.0 `m à_mUmV R>aVmV qH$dm 1 Q>Z cmoI§S>,
1 Q>Z Jhÿ d 10 J«°_ gmoZo `m§À`m AZwH«$_o 6.96 : 61 : 54.6 `m à_mUmV
R>aVrc. AWm©VM ho à_mU Amnë`m à_mUmnojm doJio Amho.
BVŠ`mdaM Wm§~co Va Ago AmT>iyZ `oB©c H$s darc à_mU nwZéËnmXZmÀ`m
{H$_mZ AQ>r nyU© H$ê$ eH$V Zmhr. CXmhaUmW© cmoI§S> joÌmVrc ^m§S>dcXmam§À`m
hmVmV n¡emÀ`m ê$nmV 1392.5 l_Vmg ê$nm§V[aV _yë` `oVo. Ë`mVrc Z\$m
(dmQ>n Pmcoco daH$S>-_yë`) dOm OmVm Ë`m§À`m hmVmV 1013.5 l_Vmgm§Mo
énm§V[aV _yë` CaVo. Ë`m AmYmamda Ë`m§Zm l_n«{H«$`oMo KQ>H$ nwÝhm {dH$V KoUo
eŠ` Pmco nm{hOo. hr nwZéËnmXZmMr {H$_mZ AQ> Amho. Voìhm Ë`mVyZ Ë`m§Zm 150
Q>Z cmoI§S> d 300 Vmgm§Mr l_eº$s {dH$V KoVm Amcr nm{hOo. AmVm ê$nm§V[aV
_yë`mà_mUo `m XmoÝhr KQ>H$m§Mr qH$_V hmoVo.
150  6.96 + 1.5  61 = 1044 + 91.5 = 1135.5 l_Vmg.
àË`jmV Ë`m§À`m hmVmV Z\$m dOm OmVm CaUmam n¡gm _mÌ 1013.5 l_Vmgm§Mo
ê$nm§V[aV _yë` Xe©drV AgVmo Va nwZéËnmXZmgmR>r Ë`m§Zm 1135.5 l_Vmgm§Mo
ê$nm§V[aV _yë` Amdí`H$ AgVo. nwZéËnmXZmÀ`m {H$_mZ AQ>rMm ^§J hmoVmo. _mŠg©
Á`m {XeoZo Mmccm hmoVm Ë`m_Ü`o `m Q>ßß`mda Wm§~Ê`mZo ho àý CX²^dVmV.
EImXm J{UVr àý gmoS>dVmZm H«$_mH«$_mZo Zo_Š`m CÎmamÀ`m Odi nmoMV OmÊ`mMr
EH$ nwZamdVuZr MH«$m§Mr (BQ>aoeZ àmogog) nÕVr J{UVmV gmnS>Vo. `m nÕVr_Ü`o
Zo_Š`m CÎmamÀ`mOdi ZoUmar ({Xem A§J^yV H$aUmar) J{UVr à{H«$`m Z¸$s Ho$cr
OmVo. àW_ hr à{H«$`m dmnê$Z EH$ VmËnwaVo CÎma H$mT>co OmVo. `m CÎmamMm nyU©
dmna H$ê$Z nwÝhm nwT>Mo CÎma H$mT>co OmVo. {OVH$s Aem MH«$m§Mr OmñV AmdV©Zo
nma nS>VmV {VVHo$ {_imcoco CÎma ho Zo_Š`m CÎmamÀ`m Odi OmV OmVo.
_mŠg©Zo {Xem n¸$s H$aUmar à{H«$`m {ZpíMV H$ê$Z \$º$ n{hco MH«$ nma nmS>coco
AgVo. Ë`mM {XeoZo d Ë`mM nÕVrZo nwT>rc MH«o$ {OVH$s nma nmSy> {VVHo$ AmnU
_yë`-qH$_V ê$nm§Va : Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë`mMo dmQ>n 279

Zo_Š`m CÎmamÀ`m OmñV Odi gaH$V OmVmo. Ë`mgmR>r Imcrc Jmoï>r H$aUo
Amdí`H$ AgVo.
_mJrc MH«$mV H$mT>coë`m H«$`dñVy§À`m ê$nm§V[aV _yë`mÀ`m AmYmamda
^m§S>dc_yë` naV {Z{üV H$am`Mo. EHy$U daH$S>-_yë`mMo Ë`mM nÕVrZo `m Zì`m
ê$nm§V[aV ^m§S>dc_yë`mÀ`m AmYmamda nwÝhm dmQ>n H$am`Mo d H«$`dñVy§Mo Zdo
ê$nm§V[aV _yë` H$mT>m`Mo. WmoS>Š`mV _mŠg©Mr {Xem H$m`_ R>odyZ hr nwZamdV©ZmMr
MH«o$ nwT>o ZoV amhm`Mo.
EImXm àý gmoS>{dÊ`mMr nwZamdV©Zr MH«$mMr nÕV hr EH$ nÕVr Pmcr. hm àý
g_rH$aUm§À`m g§Mm§À`m ê$nmV _m§Sy>Zhr AZoH$doim Zo_Ho$ CÎma H$mT>Vm `oVo. AmnU
VodT>oM Ho$co Amho. _mŠg©À`m nÕVrZo nwT>o OmD$Z nwZamdV©Zr MH«$mVyZ XoIrc
AmnU Ë`mM CÎmam§n`ªV nmoMVmo.
5
H$mb© ‘m³g©, H°${nQ>c, I§S> 1, àmoJ«og npãbeg©, ‘m°ñH$mo, 1977, n¥. 163. OmS>
R>gm d ^mfm§Va Am_Mo.
18. pñWa d IoiVo ^m§S>dc : daH$S>-
_yë`mMo ~XcVo dmQ>n

Z\$m `m daH$S>-_yë`mÀ`m ê$nmZo nS>Umar ~§YZo {dMmamV KoVcr Va


H«$`dñVy§À`m _yë`m§Mo AmnmngmVco à_mU d Ë`m§À`m qH$_VtMo AmnmngmVrc
à_mU `m_Ü`o V\$mdV nS>Vo ho AmnU nm{hco. _yë` Am{U qH$_V `m§À`mVrc
hr V\$mdV ^m§S>dcXmadJ© d H$m_JmadJ© `m§À`mV àñWm{nV Pmcoë`m dJu`
g§~§Ym§Zm Hw$R>ohr Y¸$m cmdV Zmhr hohr AmnU nm{hco. WmoS>Š`mV, ^m§S>dcr
ñnY}Zwgma Zâ`mÀ`m Xam~m~V Oo {ZH$f cmJy hmoVmV Ë`mà_mUo `m _yë`-
qH$_V V\$mdVr_m\©$V `m XmoÝhr dJmª_Ü`o ~m§Yë`m Jocoë`m {nidUwH$sÀ`m
g§~§Ym§Zm d Ë`m§À`m {dH$mgmÀ`m {Xeocm Y¸$m Z cmdVm {Z_m©U Pmcoë`m
daH$S>-_yë`mMo \$º$ dmQ>n hmoVo. _mÌ ^m§S>dcXmadJm©À`m A§VJ©V H$moUVo
g§~§Y ~m§Yco OmV AmhoV d Ë`mZwgma ^m§S>dcr ñnY}Mo Zâ`mÀ`m Xam~m~VMo
{ZH$f H$go ~XcV AmhoV, `mdê$Z ho dmQ>n àË`jmV R>aVo. OgOgo AmnU
ho ^m§S>dcXmadJmªVJ©V g§~§Y d Zâ`mÀ`m XamMo {ZH$f OmñV VnercmV
VnmgV OmD$, VgVgo Ë`m qH$_Vt_YyZ ^mdUmao g§~§Y ho ^m§S>dcemhrÀ`m
Zoh_rÀ`m n[a{MV Ñí` ê$nmH$S>o gaH$V OmVrc. `m d nwT>rc àH$aUmV
Amnë`mcm hmM àdmg H$am`Mm Amho.
pñWa d IoiVo ^m§S>dc : daH$S>-_yë`mMo ~XcVo dmQ>n 281

1. IMu nS>coë`m Am{U Jw§Vcoë`m ^m§S>dcmVrc V\


V\$mdV
`m àH$aUm_Ü`o AmnU IM© Pmcoco ^m§S>dc d Jw§Vcoco ^m§S>dc `m§À`mVrc
V\$mdVrMm, {VÀ`m_mJrc H$maUm§Mm, d {VMm qH$_V d Z\$m `m ê$nm§da
hmoUmè`m n[aUm_mMm {dMma H$aUma AhmoV. _mJrc àH$aUmV AmnU \$º$
IM© Pmcoco ^m§S>dc {dMmamV KoVco hmoVo. `mMo H$maU AmnU gainUo
_yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`oda cj H|${ÐV Ho$co hmoVo.
IMu nS>coë`m ^m§S>dcmMm Vmio~§X . . .
CXmhaUmW©, Ago g_Om H$r V`ma H$nS>çm§Mm EH$ H$maImZXma H$m_Jmam§H$Sy>Z
dfm©cm 12 hOma l_Vmgm§Mr l_eº$s {dH$V KoVmo. Oa daH$S>-_yë`mMm Xa
100 Q>¸o$ Agoc Va `m l_eº$sMo 6 hOma l_Vmg _yë` ho ~XcVo ^m§S>dc
`m ñdê$nmV dfm©cm IM© hmoB©c. H$mnS>, YmJm, BË`mXr H$ÀÀ`m _mcmgmR>r
dfm©H$mR>r g_Om 6 hOma l_Vmg _yë`mMo l_{df` IM© hmoVmV.
Ë`m~amo~aM, Ago g_Om H$s 1,20,000 l_Vmg _yë` Agcocr,
l_eº$sÀ`m dmnamÀ`m darc doJmZo Xhm df} {Q>H$Umar {edU`§Ìo B.
l_gmYZo Ë`mgmR>r cmJVmV. Voìhm Ë`m§Mo EH$Xem§e Am`wî` Xe©dUmao 12
hOma l_Vmg _yë` IMu nS>oc. Ë`mMm IM© Pmcoë`m ^m§S>dcmMm Vmio~§X
Imcrcà_mUo `oB©c.
IMu nS>coco ^m§S>dc (EH$ dfm©Mo)
- l_{df` 6,000 l_Vmg
H$m`_ ^m§S>dc
- l_gmYZo 12,000 l_Vmg
~XcVo ^m§S>dc - l_eº$s 6,000 l_Vmg
EHy$U IMu nS>coco ^m§S>dc 24,000 l_Vmg
{Z_m©U Pmcoco daH$S>-_yë` 6,000 l_Vmg
. . . Am{U Jw§Vcoë`m ^m§S>dcmMm Vmio~§X
Ë`mZo 24 hOma l_Vmg ^m§S>dc IMu KmcyZ 6 hOma l_Vmg daH$S>-_yë`
H$mT>co. nU ho daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mgmR>r Ë`mcm {H$Vr ^m§S>dc Jw§Vdmdo
cmJco Vmo AmH$S>m _mÌ IMu nS>coë`m ^m§S>dcmnojm doJim Agoc.
282 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

CXmhaUmW©, Ë`mcm {edU`§Ìo A»IrÀ`m A»IrM {dH$V ¿`mdr cmJVrc.


åhUOo l_gmYZm§_Ü`o Ë`mMo 1,20,000 l_Vmg ^m§S>dc Jw§Vcoco Agoc.
Am{U Oa Ago Yaco H$s Ë`mMm V`ma _mc _{hÝ`mÀ`m _{hÝ`mcm {dH$cm
OmV Amho, Va Ë`mcm BVa Jmoï>t_Ü`o Jw§Vdmdo cmJUmao ^m§S>dc hoXoIrc IMu
nS>Umè`m ^m§S>dcmnojm doJio Agoc.
CXmhaUmW©, Ë`mMo EH$ _{hÝ`mV IMu nS>Umao l_{df`m§Mo d ~XcVo ^m§S>dc
ho XmoÝhr AZwH«$_o 500 l_Vmg Amho. Ë`mZo _{hÝ`mMm _mc {dH$cm H$s Ë`m
_mcmÀ`m qH$_Vr_m\©$V {VVH$m (_yë`mà_mUo {Z{U©V) n¡gm Ë`mÀ`m hmVmV
`oB©c. nwT>À`m _{hÝ`mMo l_{df` {dH$V ¿`m`cm qH$dm l_eº$sMo _yë`
Úm`cm Ë`mcm Zdo ^m§S>dc J§wVdmdo cmJUma Zmhr, VmoM n¡gm nwÝhm H$m_r
`oB©c. l_gmYZm§ì`{V[aº$ BVa l_à{H«$`oÀ`m KQ>H$m§gmR>r Ë`mcm \$º$ 1000
l_Vmg _yë`M Jw§Vdmdo cmJoc.
AmUIrhr EH$ Jmoï> _hÎdmMr Agoc. H$moUË`mhr jUr H$mhr H$ÀÀ`m
_mcmMm gmR>m nSy>Z Agoc, H$mhr _mc AY©dQ> H$mVacoë`m d {edcoë`m
AdñWoV l_à{H«$`o_Ü`o AS>H$cocm Agoc, Am{U H$mhr V`ma _mcXoIrc
VgmM nSy>Z Agoc. `mVhr Ë`mMo ^m§S>dc Jw§Vcoco Agoc. dfm©À`m
gwédmVrcm hrM n[apñWVr Agoc d eodQ>rXoIrc. `m A§Jmda nSy>Z
Agcoë`m ^m§S>dcmMohr nwZéËnmXZ ìhmdo cmJoc. AmnU Ago g_Oy `m H$s
`m_Ü`o Ë`mMo AZwH«$_o 500 l_Vmg BVHo$ ^m§S>dc Jw§Vcoco Amho. Voìhm
"A§Jmda _mc nSy>Z Agë`m_wio' Jw§Vcoco ^m§S>dc ho EHy$U 2 hOma l_Vmg
hmoB©c.
gd©àH$mao Jw§Vcoë`m ^m§S>dcmÀ`m AmYmamdarc Ë`mMo J{UV Imcrcà_mUo
`oB©c.
pñWa d IoiVo ^m§S>dc : daH$S>-_yë`mMo ~XcVo dmQ>n 283

Jw§V>coco ^m§S>dc (EH$ dfm©Mo)


- l_{df` 500 l_Vmg
H$m`_ ^m§S>dc
- l_gmYZo 1,20,000 l_Vmg
~XcVo ^m§S>dc - l_eº$s 500 l_Vmg
A§Jmdarb
2,000 l_Vmg
^m§S>db
EHy$U Jw§V>coco ^m§S>dc 1,23,000 l_Vmg
{Z_m©U Pmcoco daH$S>-_yë` 6,000 l_Vmg

Zâ`mÀ`m Xamda XmoÝhr Vmio~§XmMm n[aUm_


Ë`mÀ`m coIr Ë`mZo 1,23,000 l_Vmg ^m§S>dc Jw§VdyZ 6 hOma l_Vmg
daH$S>-_yë` H$mT>coco Agoc. IMu nS>coco d Jw§Vdcoco ^m§S>dc hr
V\$mdV cjmV KoVcr H$s Zâ`mMm Xahr ~Xcoc. (hm Zâ`mMm Xa
H$mT>Ê`mgmR>r AmnU gaigai _yë`mMoM J{UV `mnwT>o H$aV OmUma AmhmoV.
H$maU EH$Va _mJrc àH$aUm_Ü`o _yë`g§~§Ym§Mr {Xem VerM amhVo ho AmnU
XmIdco Amho d Xþgao åhUOo `m d nwT>rc àH$aUm_Yrc Jmoï>tgmR>r qH$_VtMo
J{UVr à{Vê$n C^o H$ê$ZXoIrc ho XmIdVm `oVo. Vo J{UV dmMH$m§Zm Oê$a
^mgë`mg n[a{eï> 3 _Ü`o gmnS>oc.)
CXmhaUmW©, darc CXmhaUm_Ü`o Zâ`mMm Xa hm IMu nS>coë`m ^m§S>dcmer
H$mT>cm Va Vmo (6000/24000)100 = 25 Q>¸o$ ¶oVmo. ¶mCbQ> Oa Vmo
Jw§Vdcoë¶m ^m§S>dbmer H$mT>bm Va Vmo (6000/1,23,000)100 = 4.9
qH$dm gw_mao 5 Q>¸o$ `oVmo.
WmoS>Š`mV åhUOo, Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcmMm {dMma Ho$cm H$s ñnY}Mo ñdê$n
~XcVo, daH$S>-_yë`mÀ`m dmQ>nm_Ü`o g_mZ XamMr àd¥Îmr hr
^m§S>dcXmam§À`m Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcmÀ`m à_mUmV daH$S>-_yë`mMo
^m§S>dcXmam§_Ü`o dmQ>n H$aVo. qH$_Vr hm Zdm gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa ì`º$
H$aÊ`mOmo½`m ~XcVmV. Ë`m_wio g¡Õm§{VH$ ÑîQ>çm, IMu nS>coë`m d
284 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Jw§Vcoë`m ^m§S>dcm_Yrc hr V\$mdV H$moUH$moUË`m Jmoï>tZr R>aVo d {VMo H$m`


H$m` n[aUm_ hmoVmV ho nmhUo Amdí`H$ R>aVo.
àW_ EH$ Jmoï> cjmV KoVcr nm{hOo H$s H«$`dñVy§À`m _yë`mZwgma KS>Umè`m
daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©VrÀ`m à{H«$`oda `m V\$mdVrMm H$mhrEH$ n[aUm_ hmoV
Zmhr. Omon`ªV IMu nS>coë`m ^m§S>dcmMo KQ>H$ d daH$S>-_yë`mMm Xa VmoM
Amho Vmon`ªV hr V\$mdV H$_r Amho H$s OmñV `mMm _yë`{Z{_©VrÀ`m
à{H«$`oda H$mhr n[aUm_ hmoV Zmhr. {VVHo$M _yë` d {VVHo$M daH$S>-_yë`
{Z_m©U hmoV AgVo, \$aH$ nS>Vmo Vmo \$º$ daH$S>-_yë`mÀ`m {Za{Zamù`m
^m§S>dcXmam§_Ü`o hmoUmè`m dmQ>nm_Ü`o.
`m V\$mdVrcm OÝ_ XoUmao KQ>H$ Amnë`m dU©Zm_Ü`o AJmoXaM _m§S>co Joco
AmhoV nU ñnï>nUo nwT>o Amcoco ZmhrV. CXmhaUmW© _Kmer AmnU Ago
Yaco, H$s ^m§S>dcXmamMm _mc _{hÝ`mÀ`m _{hÝ`mcm {dH$cm OmVmo,
Ë`mdê$Z, AmnU {ZîH$f© H$mT>cm H$s Ë`mcm \$º$ EH$ _{hÝ`mgmR>r
Amdí`H$ BVHo$ H$mnS>, YmJm B. l_{df`m§nwaVo ^m§S>dc Jw§Vdco Var nwaVo.
`mMo H$maU ho hmoVo H$s _{hÝ`m^amZo, nwÝhm _{hZm^amÀ`mgmR>r ho KQ>H$ {dH$V
KoÊ`mnwaVm n¡gm Ë`mÀ`m hmVmV Amcm hmoVm. Ë`mÀ`m hmVmV ^m§S>dc åhUyZ
IoiUmao _yë` Ë`mÀ`m hmVmV {Za{Zamù`m ê$nmV AgVo d Ë`m ê$nm§Mm n¡gm
`m ê$nmer H$gm g§~§Y AgVmo ho _hÎdmMo R>aV AgVo. Ë`mÀ`m hmVmV
^m§S>dc åhUyZ IoiUmè`m _yë`mMo gVV ê$nm§Va Mmccoco AgVo.
2. ^m§S>dcmÀ`m ê$nm§VamM§ MH«$
^m§S>dcXmam§À`m hmVmVrc ^m§S>dcmMo n¡gm Vo n¡gm Ago ê$nm§VamMo MH«$ Mmcy
AgVo, Oo Amnë`mcm Imcrcà_mUo Xe©{dVm `oB©c.
pñWa d IoiVo ^m§S>dc : daH$S>-_yë`mMo ~XcVo dmQ>n 285

l_{df` daH$S>-_yë`
n¡gm  l_gmYZo ... H« $`dñVy  n¡ gm 
l_eº$s ^m§S>dc
(AW© (CËnmXH$ (H«$`dñVy
(AW© ^m§S>dc)
^m§S>dc) ^m§S>dc) ^m§S>dc)
^m§S>dcmÀ`m _yë`mMm àË`oH$ VwH$S>m hm H«$_mZo VrZ ê$no KoV AgVmo. àW_
Vmo n¡emÀ`m ê$nmV qH$dm AW©-^m§S>dcmÀ`m (_Zr H°${nQ>c) ê$nmV AgVmo.
Ë`mZ§Va Ë`mMr l_à{H«$`oMm KQ>H$ Agcoë`m EImÚm H«$`dñVyer AXcm~Xc
hmoVo. Vr H«$`dñVy _hÎdmMr AgVo Vr {VÀ`m CËnmXZmVrc dmnamgmR>r. Ë`m
VwH$S>çmZo AmVm CËnmXH$-^m§S>dcmMo (n«m°S>pŠQ>ìh H°${nQ>c) ê$n KoVcoco
AgVo. `m ê$nmV Vo gd© _yë` l_à{H«$`oV {eaVo. {VWyZ ~mhoa nS>Vo Vr
~mOmamH$S>o Vm|S> H$ê$Z C^r Agcocr H«$`dñVy. Ë`m VwH$S>çmZo AmVm
H«$`dñVy-^m§S>dcmMo (H$_m°{S>Q>r H°${nQ>c) ê$n KoVcoco AgVo. Ë`mZ§Va Vr
V`ma H«$`dñVy {dH$cr OmVo d Ë`m _yë`mÀ`m VwH$S>çmMo nwÝhm n¡emV åhUOo
AW©-^m§S>dcmV ê$nm§Va Pmcoco AgVo. MH«$ nyU© hmoD$Z nwÝhm gwê$ hmoVo.
H«$`dñVy§À`m A{^gaUmÀ`m Ñï>rZo, ^m§S>dcXmamMo ^m§S>dc Ë`mÀ`mM Vmã`mV
amhÿZ nU gVV H«$_mZo hr ê$no KoV amhUmao _yë` AgVo. nU ^m§S>dcXmamcm
`m gdmª_Ycm n¡gm `m gwédmV Am{U eodQ>m_Ü`o ag AgVmo. Ë`mÀ`m Ñï>rZo,
Vo
AW©-^m§S>dc  CËnmXH$ ^m§S>dc  H«$`dñVy ^m§S>dc AW© ^m§S>dc
Ago, eodQ>r Z\$m `m ê$nmV daH$S>-_yë` H$mTy>Z XoUmao MH«$ AgVo. ho MH«$
{H$Vr doJmZo nma nS>Vo d Ë`mMm CËnmXZà{H«$`oer Am{U EH§$Xa _yë`g§~§Ym§er
H$m` g§~§Y AgVmo `mda Ë`mÀ`m IMu nS>coë`m d Jw§Vdcoë`m
^m§S>dcm_Yrc V\$mdV Adc§~yZ AgVo.
ê$nm§VamÀ`m MH«$mVrc l_gmYZm§À`m _yë`mMm doJim àdmg
^m§S>dc àW_ ^m§S>dcXmamÀ`m hmVmV AgVo Vo AW©-^m§S>dc `m ê$nm_Ü`o.
Ë`m n¡emZo l_à{H«$`oMo KQ>H$ H«$`dñVy§À`m ê$nmV {dH$V KoVco OmVmV d
Ë`m§Mo CËnmXH$ ^m§S>dcmV ê$nm§Va hmoVo. na§Vw l_à{H«$`oÀ`m KQ>H$m§n¡H$s gd©
KQ>H$ hm àdmg EH$gma»`m nÕVrZo H$aV ZmhrV. Ë`m Ñï>rZo l_{df` d
286 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

l_eº$s ho hm àdmg EH$ àH$mao H$aVmV Va l_gmYZo hm àdmg doJù`m


nÕVrZo H$aVmV.
{dH$V KoVcoco l_{df` d l_eº$s g§nyU©nUo IM© hmoD$Z Ë`m§Mo _yë`
g§nyU©nUo H«$`dñVyÀ`m _yë`mMm ^mJ ~ZVo. `mCcQ> l_gmYZo Amnco Cn`moJr
Am`wî` A§eV:M IM© H$aVmV, Ë`m§Mo g§nyU© Cn`moJ-_yë` Ë`m H«$`dñVy§gmR>r
IM© hmoV Zmhr. Ë`m_wio Ë`m§À`m g§nyU© _yë`mMm EH$ N>moQ>m ^mJM Ë`m
H«$`dñVyÀ`m _yë`mMm ^mJ ~ZVmo. l_gmYZm§À`m l_à{H«$`oVrc d¡{eîQ>çmMoM
Vo _yë`à{H«$`oVco à{Vq~~ AgVo.
l_à{H«$`oVrc l_gmYZm§À`m `m d¡{eîQ>çmMo à{Vq~~ ê$nm§VamÀ`m
MH«$m_Ü`oXoIrc C_Q>Vo. Á`mdoir H«$`dñVy {dH$cr OmVo Voìhm {VÀ`m
l_à{H«$`ocm Amdí`H$ Ë`m l_{df`m§Mo d l_eº$sMo g§nyU© _yë` n¡emÀ`m
ê$nmZo hmVmV `oVo. nwÝhm H«$`dñVy {Z_m©U H$aÊ`mgmR>r Amdí`H$ Ë`m
l_{df`m§gmR>r d l_eº$sgmR>r Vo _yë` nwaogo AgVo. na§Vw H«$`dñVy {dH$cr
Joë`mda {VÀ`m_m\©$V l_gmYZm§Mo hmVr Amcoco _yë` Ë`m§À`m EHy$U _yë`mMm
EH$ N>moQ>m ^mJ AgVo. nwÝhm H«$`dñVy {Z_m©U H$aÊ`mgmR>r Amdí`H$ Vr
l_gmYZo KoÊ`mg Vo _yë` nwaogo ZgVo. Vo n¡gm åhUyZ hmVmV Amcoco _yë`
VwH$S>çmVwH$S>çm§Zr gmRy>Z g§nyU© l_gmYZo {dH$V KoÊ`mBVHo$ hmoB©n`ªV AZoH$
CËnmXZ-MH«o$ nma nS>mdr cmJVmV. WmoS>Š`mV, l_{df`m§Mo d l_eº$s `m§Mo
g§nyU© _yë` n¡emÀ`m ê$nmV EH$m CËnmXZ-MH«$mV naVVo Va l_gmYZm§Mo
g§nyU© _yë` n¡emÀ`m ê$nmV AZoH$ CËnmXZ-MH«$m§Z§Va naVVo.
AmdV©Z-H$mi
n¡emÀ`m ê$nmV ^m§S>dcXmam§À`m hmVmVrc EImXm _yë`mMm VwH$S>m {H$Vr
H$mimZo naVVmo Ë`mcm AmnU Ë`m _yë`mÀ`m VwH$S>çmMm AmdV©ZH$mi
(Q>Z©Amoìha Q>mB©_) åhUy. ^m§S>dcmÀ`m ê$nm§VamMo MH«$ {H$Vr doJmZo {\$aV
Amho `mMo Vo EH$ _mn R>aVo.
l_{df`m§_Ü`o Jw§Vcoë`m _yë`mÀ`m gd© VwH$S>çm§Mm AmdV©Z-H$mi hm
ñWyc_mZmZo gmaIm AgVmo. XmoZ KQ>H$m§À`m ~oaOoZo ~Zcocm AgVmo. Ë`m
H«$`dñVyÀ`m CËnmXZm_Ü`o OmUmam CËnmXZmMm H$mi (àm°S>ŠeZ Q>mB©_) hm
Ë`mMm n{hcm KQ>H$ AgVmo. l_{df` {dH$V KoÊ`mgmR>r d {Z_m©U Pmcocr
H«$`dñVy {dH$Ê`mgmR>r cmJUmam A{^gaUmMm H$mi (gŠ`w©coeZ Q>mB©_) hm
pñWa d IoiVo ^m§S>dc : daH$S>-_yë`mMo ~XcVo dmQ>n 287

`mMm Xþgam KQ>H$ AgVmo. Ë`m§À`m ~oaOoVyZ ¶oUmam AmdV©Z-H$mi hm Ë`m


^m§S>dcmMm _yi AmdV©Z H$mi åhUVm ¶oB©b H$maU l‘à{H«$¶oÀ¶m BVa
KQ>H$m§À¶m AmdV©ZmMm H$mi hm ¶m H$mimÀ¶mM g§X^m©Zo R>aV AgVmo.
l‘eº$sMm ‘mo~Xbm l‘ KSy>Z Joë¶mda Úmdm bmJV Agë¶m‘wio
(l‘eº$sMr {dH«$s CYmarda hmoV Agë¶m‘wio) l‘eº$s‘ܶo Jw§Vcoë¶m
‘yë¶mMm AmdV©Z H$mi hm _yi AmdV©Z H$mim‘YyZ hm CYmarMm H$mi dOm
H$ê$Z {_iVmo.
`mCcQ> l_gmYZm§_Ü`o Jw§Vcoë`m ^m§S>dcmMm AmdV©Z-H$mi hm _yi
AmdV©ZmÀ`m H$mimnojm OmñV AgVmo. l_gmYZo CËnmXZ-H$mimMr {H$Vr
MH«o$ hmoB©n`ªV {Q>H$VmV `mda Vmo Adc§~yZ AgVmo. l_gmYZo {OVH$s
CËnmXZ-MH«o$ {Q>H$VmV Vmo MH«$m§Mm AmH$S>m Jw{Uco CËnmXZ-H$mi hm Ë`m§À`m
AmdV©ZmÀ`m H$mimMm n{hcm KQ>H$ AgVmo. Ë`mV A{^gaUmÀ`m H$mimMr
~oarO Ho$cr H$s l_gmYZm§À`mV Jw§Vcoë`m ^m§S>dcmMm EHy$U AmdV©Z-H$mi
{_iVmo.
darc àH$mao ^m§S>dcmÀ`m àË`oH$ VwH$S>çmMm AmdV©Z-H$mi _yi
AmdV©ZmÀ`m H$mimÀ`m KQ>H$m§À`m g§X^m©V R>aVmo. ^m§S>dcmÀ`m gd©
VwH$S>çm§Mm EH§$Xa {dMma Ho$cm Va g§nyU© ^m§S>dcmMm {_iyZ gamgar
AmdV©Z-H$mi R>aVmo. àË`oH$ H$m`©dmhrV AgUmè`m ^m§S>dcmgmR>r hm
gamgarMm H$mi _hÎdmMm AgVmo. Am{U `mM nÕVrZo EHy$U
^m§S>dcXmadJm©À`m ^m§S>dcmMm gm_m{OH$ nmVirdarc gamgar AmdV©Z-
H$mi hm Zâ`mÀ`m gd©gmYmaU XamgmR>r _hÎdmMm R>aVmo.
`mdê$Z EH$ Jmoï> ghO ñnï> hmoVo, H$s AmdV©Z-H$mi {OVH$m H$_r {VVŠ`m
doJmZo l_à{H«$`oMo KQ>H$ n¡gm `m ê$nmV cdH$a hmVmV `oVmV. IMu nS>coë`m
{VVŠ`mM ^m§S>dcm_mJo {VVHo$ H$_r ^m§S>dc n¡gm `m ê$nmV Jw§Vdmdo cmJVo.
CËnmXZ-H$mi Am{U AmdV©Z-H$mi `m§À`m nañnag§~§Ym§dê$Z IMu nS>coco
^m§S>dc d Jw§Vdcoco ^m§S>dc `m§À`mVrc V\$mdV R>aVo. Jw§Vdcoë`m
^m§S>dcmà_mUo gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa R>aVmo Voìhm daH$S>-_yë`mMo dmQ>nhr
~XcVo. EH§$Xa ^m§S>dcXmadJm©Mm gamgar AmdV©Z-H$mi {OVH$m H$_r
AgVmo, ˶mZwgma VodT>oM ^m§S>dc IMu nSy>ZXoIrc gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa
{VVH$m OmñV R>aVmo. `m_m\©$V daH$S>-_yë`mMo Oo dmQ>n hmoVo Ë`m_Ü`o _mÌ
Á`m H«$`dñVy§À`m CËnmXZm_Ü`o gamgar AmdV©Z-H$mi OmñV AgVmo Ë`m§Zm
288 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

daH$S>-_yë`mMm OmñV dmQ>m {_iVmo. Ë`m_wio Ago dmQy> eH$Vo H$s _J


AmdV©Z-H$mi H$_r hmoÊ`mH$S>o ^m§S>dcemhrV H$mhr àd¥Îmr AgVo H$r Zmhr?
AmdV©Z-H$mi Am{U ^m§S>dcr àd¥Îmr
gamgar AmdV©Z-H$mi ^m§S>dcXmadJm©gmR>r H$_r hmoUo ho gmnoj daH$S>-
_yë`mà_mUoM OmXm daH$S>-_yë`mÀ`m _mÜ`_mVyZ hmoVo. EH$mM H«$`dñVyÀ`m
CËnmXZmV XmoZ ^m§S>dcXmam§Zr H$m_Jmam§Zm cmdco Agco Va Á`m
^m§S>dcXmamMm AmdV©Z-H$mi H$_r AgVmo Ë`mcm OmXm daH$S>-_yë`
{_iVo. BVa ^m§S>dcXmam§Zrhr AmdV©Z-H$mi H$_r Ho$cm Va gdmªMm
AmdV©Z-H$mi nwÝhm EH$m nmVirda `oVmo d OmXm daH$S>-_yë` Zmhrgo hmoVo.
na§Vw ho OmXm daH$S>-_yë` nwgco OmVmZmM gamgar AmdV©Z-H$mi H$_r
hmoÊ`mMm {ZemZm gmYcm Jococm AgVmo d Ë`mVyZ gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa
C§Mmdcocm AgVmo.
WmoS>Š`mV, OmXm daH$S>-_yë`m_wio ^m§S>dcXmam§Mm d¡`{º$H$arË`m
AmdV©ZH$mi H$_r H$aÊ`mMr àd¥Îmrhr ^m§S>dcXmadJm©À`m, AmdV©Z H$mi
H$_r H$ê$Z gd© gmYmaU Zâ`mMm Xa dmT>dÊ`mÀ`m àd¥ÎmrMo _mÜ`_ AgVo.
Ë`m_wio daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©Vrda hmoV Zgcm Var dmQ>nmda d _mnZmda
{ZpíMV n[aUm_ hmoV AgVmo.
AmdV©Z-H$mi H$_r H$aÊ`mMr hr àd¥Îmr ^m§S>dcemhrÀ`m gmnoj Am{U
{Zìdi daH$S>-_yë`mÀ`m _yi àd¥ÎmtZm Zdo AmYma d Zdr H$maUo {Z_m©U
H$aVo. gmnoj daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr hr l_m§À`m CËnmXH$Voda C^r AgVo.
l_m§Mr CËnmXH$Vm dmT>Uo `mMrM Xþgar ~mOy åhUOo CËnmXZ-H$mi H$_r
hmoUo, Am{U n`m©`mZo AmdV©Z-H$mi H$_r hmoUo hr AgVo. `m_wio Zâ`mMm Xa
dmT>dÊ`mÀ`m g§X^m©V l_m§Mr CËnmXH$Vm dmT>dyZ l_eº$sMo _yë` H$_r
H$ê$Z gmnoj daH$S>_yë` dmT>Ê`mcm AmUIr EH$ AmYma V`ma hmoVmo. VrM
Jmoï> {Zìdi daH$S> _yë`mÀ`m àd¥ÎmrMr. l_m§Mr CËnmXH$Vm VrM R>odyZhr
Oa H$m_Jmam§Mm l_H$mi dmT>V Agoc Va l_gmYZo OmñV doJmZo dmnacr
OmVmV. CËnmXZ-H$mim_m\©$V hmoV Zgcm Var l_gmYZm§_m\©$V gamgar
AmdV©Z-H$mi H$_r hmoVmo d {Zìdi daH$S>-_yë`mÀ`m àd¥Îmrcm EH$ ZdrZ
AmYma V`ma hmoVmo.
pñWa d IoiVo ^m§S>dc : daH$S>-_yë`mMo ~XcVo dmQ>n 289

3. pñWa d IoiVo ^m§S>dc


_mŠg©À`m {d^mJUrMm
{d^mJUrMm g¡Õm§{VH$
VH$ AmYma
l_gmYZm§Mm hm àý Amnë`mcm ^m§S>dcmÀ`m EH$m Zì`m {d^mJUrnmerhr
KoD$Z `oVmo. hr åhUOo _mŠg©cm A{^àoV Agcocr pñWa ^m§S>dc ({\$Šg²S²>
H°${nQ>c) d IoiVo ^m§S>dc (gaŠ`ycoqQ>J H°${nQ>c) hr {d^mJUr. _mŠg©À`m
`m {d^mJUrcm l_à{H«$`o_Ü`o ^¸$_ _wio AmhoV. CËnmXZ-MH«$mÀ`m g§X^m©V
Á`m KQ>H$m§Mo _yë` nyU©nUo {Z{_©V H«$` dñVyÀ`m _yë`mMm ^mJ ~ZVo Aem
l_{df` d l_eº$s `m KQ>H$m§_Ü`o Jw§Vcoco ^m§S>dc ho ‘m³g©bm A{^àoV
Agcoco IoiVo ^m§S>db R>aVo. ¶mCbQ> l‘gmYZm§‘ܶo JwV§ coco ^m§S>db EH$m
MH«$mVyZ nyU©nUo naVV Zmhr åhUyZ Vo pñWa ^m§S>dc R>aVo. XmoÝhrMr ì`m»`m
hr H$mQ>oH$moanUo l_à{H«$`m d {VMo _yë`-ñdê$n `mdê$Z R>aV AgVo.
`mCcQ> ^m§S>dcr AW©{dMmam_Ycr IoiVo d pñWa ^m§S>dc hr EH$ Z¡{_{ÎmH$
{d^mJUr Amho. Á`mMm AmdV©Z-H$mi hm OmñV AgVmo Vo pñWa ^m§S>dc d
H$_r AgVmo Vo IoiVo ^m§S>dc BVnVM hm \$aH$ _mZcm OmVmo. {H$Vr OmñV
Am{U {H$Vr H$_r `mMo _mn ho AJXr _Z_mZoc Vo (Ama{~Q´>ar) AgVo. Vo
_mn eodQ>r ~ZVo ^m§S>dcr {heo~mMo g§X^©_mn—EH$ df©. Ë`mnojm H$_r, H$Yr
ghm_{hZo qH$dm Ë`mnojm H$_r Á`mMm AmdV©ZH$mi Vo IoiVo ^m§S>dc, d
BVa Vo pñWa ^m§S>dc! Am{U Vo gmh{OH$M Amho H$maU `m§À`m S>moù`mg_moa
^m§S>dcr CËnmXZmMo ImOJr joÌ ho H|$ÐñWmZ ZgVoM! Ë`m§À`mg_moa AgVo Vo
EH§$Xa A{^gaUmMo joÌ. H«$`dñVy§Mr AXcm~Xc ho {d^y{VH$aU Pmcoco
H|$ÐñWmZ H$m`_ AgVo!
pñWa ^m§S>dc d IoiVo ^m§S>dc `m {d^mJUrMr CËnmXZ-H$mimVrc _wio
^m§S>dcr {dícofUmV cnVmV `mcm H$mhr _hÎdmMr H$maUo AgVmV. EH$
åhUOo {Za{Zamù`m àH$maÀ`m CËnmXZmV {Za{Zamim CËnmXZ-H$mi AgVmo.
EImXo OhmO ~m§Ym`cm H$mhr df} cmJy eH$VmV. AmS>gmcr Cgmcm XrS> df©
cmJVo. EImXr _moQ>ma V`ma ìhm`cm H$mhr {Xdg cmJy eH$VmV Va H$mhr
amgm`{ZH$ {H«$`m§_Ü`o H$ÀÀ`m _mcmMo ê$nm§Va V`ma _mcmV H$mhr
{_{ZQ>mVXoIrc hmoD$ eH$Vo. CËnmXZ-H$mimÀ`m `m {d{dYVo_wio Ë`mZo
AmdV©Z-H$mimMo Ho$coco {Z`§ÌU nQ>H$Z gmnSy> eH$V Zmhr.
290 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Xþgao åhUOo CËnmXZ-H$mimÀ`m OmoS>rcm Agcocm A{^gaUmMm H$mi.


CËnmXZ-H$mi hm AmdV©ZmÀ`m H$mimcm EH$ {H$_mZ _`m©Xm KmcrV AgVmo.
hr _`m©Xm An[adV©Zr` AgVo, Am{U Vr \$ma doJmZo ~XcV Zmhr.
{VÀ`mVrc ~Xc Ë`m _mZmZo hiy hmoV AgVmV, cm§~ nëë¶mMo AgVmV.
`mCcQ> A{^gaUmMm H$mi hm ~mOmamÀ`m n[apñWVrà_mUo PnmQ>çmZo H$_r
OmñV hmoV AgVmo. A{^gaUmÀ`m H$mimVrc ~Xcm§_wio AmdV©ZmÀ`m H$mimV
hmoUmao ~Xc ho ZOaog_moaMo, gVV OmUdyZ {Xco OmUmao AgVmV d Ë`m_wio
AmdV©Z-H$mi hm {d{Z_`m_Yrc, A{^gaUm_Yrc KS>m_moS>t_wio R>aVmo ho
gyÌ ^m§S>dcr AW©emómV V`ma Pmcoco AgVo. ho ~Xc Á`m CËnmXZ-
H$mimÀ`m AmYmamda hmoV AgVmV Ë`mZo AmdV©ZmÀ`m H$mimMo Ho$coco
{Z`§ÌU Ë`m_mZmZo Ñ{ï>AmS> hmoV OmVo.
{Vgao åhUOo CËnmXH$VmdmT> nwaoer Pmcr H$s gm_m{OH$ CËnmXZm_Yrc
CËnmXZ-H$mi hm A{^gaU-H$mimÀ`m VwcZoV chmZ ~ZVmo, Xþc©jUr`
~ZVmo. d Zâ`mMm Xa C§MmdÊ`mgmR>r A{^gaU-H$mi H$_r H$aÊ`mMo _mJ©
^m§S>dcXmam§À`m Ñï>rZo OmñV _hÎdmMo ~ZVmV. VrM JV A§Jmda R>odcoë`m
^m§S>dcm~Ôc hmoVo. `mcm g_m§Va ^m§S>dcr H$ënZm åhUOo gmR>o
(BZìh|Q>arO) Am{U Ë`m§À`m {Z`_ZmMo emó (BZìh|Q>ar H§$Q´>moc). Am§Vaamï´>r`
H§$nÝ`m§_Ü`o Vo AmO ^anya ^md H$_dyZ Amho!
A§Jmda R>odmdo cmJUmao ^m§S>dcXoIrc ^m§S>dcmÀ`m VrZ ê$nm§_Yrc—AW©-
^m§S>dc, CËnmXH$-^m§S>dc, d H«$`dñVy-^m§S>dc `m§À`m ApñVËdm_wio
Amdí`H$ ~ZVo. ^m§S>dcmÀ`m {VÝhr ê$nm§Mm _oi KmcUo Amdí`H$ R>aVo.
{Za{Zamù`m H$maUm§_wio {VÝhr ñdê$nmVrc {H$_mZ ^m§S>dc A§Jmda R>odÊ`mMr
JaO {Z_m©U hmoVo. Am{U CËnmXZmMm doJ d ì`már {OVH$s OmñV hmoVo {VVHo$
ho A§Jmda R>odmdo cmJUmao ^m§S>dc dmT>V AgVo.
WmoS>Š`mV, darc {VÝhr H$maUm§_wio pñWa ^m§S>dc d IoiVo ^m§S>dc
`m§À`mVrc ^oX ^m§S>dcr AW©emó CËnmXZ-H$mimer d CËnmXZà{H«$`oer
{ZUm©`H$nUo OmoSy> eH$V Zmhr. Ë`m§À`mgmR>r hm ^oX _hÎdmMm AgVmo H$maU
Zâ`mÀ`m Xamda Ë`mMm {ZUm©`H$ n[aUm_ hmoV AgVmo. AZ² Varhr
Ë`m§À`mH$S>o `m {d^mJUrgmR>r R>m_ g¡Õm§{VH$ AmYma ZgVmo. H$_r AmdV©Z-
H$mi Vo IoiVo ^m§S>dc R>aVo nU {H$Vr H$_r åhUOo IoiVo ^m§S>dc `m
_mnmgmR>r Ë`m§À`mH$S>o g¡Õm§{VH$ AmYma ZgVmo!
pñWa d IoiVo ^m§S>dc : daH$S>-_yë`mMo ~XcVo dmQ>n 291

pñWa, IoiVo H$s H$m`_, ~XcVo?


^m§S>dcr AW©emómÀ`m Ñï>rZo Zâ`mÀ`m XamMo {Z`_Z H$aUmè`m pñWa d
IoiVo ^m§S>dc `m {d^mJUrcm Odinmg {VVHo$M ‘hÎd AgVo, {OVHo$
daH$S>-_yë` {Z{_©VrÀ`m à{H«$`oÀ`m g§X^m©V H$m`_ d ~XcVo ^m§S>dc `m
{d^mJUrcm AgVo. AZ² `m XmoZ {d^mJÊ`m§Mr AZoH$Xm, {deofV: _mŠg©~Ôc
{c{hUmè`m gd©gm_mÝ` ^m§S>dcr AW©emókm§Mr J„Vhr hmoVo. Ë`m_wio
Ë`m§À`mVcm ^oX cjmV KoUo Amdí`H$ Amho.
dJu` nmVirda, daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©VrMm g§~§Y \$º$ H$m`_ d ~XcVo
^m§S>dc Am{U daH$S>-_yë`mMm Xa `m Jmoï>ter AgVmo. Ë`mMm pñWa d
IoiVo ^m§S>dc `m {d^mJUrer H$mS>rMmhr g§~§Y ZgVmo. pñWa d IoiVo `m
{d^mJUrMm _mÌ \$º$ Zâ`mÀ`m Xam_m\©$V hmoUmè`m daH$S>-_yë`mÀ`m
dmQ>nmer g§~§Y AgVmo. `m dmQ>nmMo ñdê$nM Ago AgVo H$s qH$_VtMo à_mU
ho _yë`m§À`mnojm doJio AgVo. Ë`m_wio dmQ>n hmoD$Z EImÚm ^m§S>dcXmamcm
{_imcoco daH$S>-_yë` d Ë`mÀ`m ^m§S>dcmMr H$m`_ d ~XcVo ^m§S>dc hr
{d^mJUr `m§Mm qH$_VrÀ`m ê$nmVcm g§~§Y nwgcm Jococm AgVmo. Ë`m_wio
H$m`_ d ~XcVo hr {d^mJUr ^m§S>dcr AW©emómÀ`m Ñï>rZo _hÎdmMr
amhVM Zmhr! _hÎdmMr AgVo Vr pñWa ^m§S>dc d IoiVo ^m§S>dc hr
{d^mJUr.
pñWa ^m§S>dcmcm `m_wioM ^m§S>dcr AW©emómV EH$ AË`§V _hÎdmMo ñWmZ
`oVo. ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m {dH$mgmVrc (ZwgË`m dmT>rVrc Zìho) EH$
gd©gmYmaU àd¥Îmr _mŠg©Zo _m§S>cocr hmoVr. CËnmXH$VmdmT>r~amo~a IMu
nS>coë`m ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU gd©gmYmaUnUo dmT>Ê`mMr àd¥Îmr AgVo.
Vr àË`jmV ì`º$ hmoVo Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcm_Yrc pñWa ^m§S>dcmMo à_mU
dmT>Ê`m_Ü`o. `§Ìm{Y{ð>>V CËnmXZmMm {dH$mg ^m§S>dcemhrV ê$n KoVmo Vo
pñWa ^m§S>dcmÀ`m {dH$mgmMo, l_gmYZm§_Ü`o Jw§Vcoë`m ^m§S>dcmÀ`m
à^wËdmMo. pñWa ^m§S>dc d l_gmYZo hr `m CËnmXH$VmdmT>r_mJMr eº$s
R>aVo. `§Ìm§daÀ`m àH$aUmV AmnU nm{hco hmoVo H$s H$m_Jmam§À`m gm_y{hH$
l_m§Mr j_Vm hr ^m§S>dcmÀ`m j_VoMo ê$n KoVo. AmVm Amnë`mcm Ago
AmT>iVo H$s `m ^m§S>dcmMmhr EH$ ^mJ hr eº$s AmË_gmV H$arV AgVmo.
^m§S>dcmÀ`m {d^y{VH$aUmÀ`m eoOmarM pñWa ^m§S>dcmMo ê$n KoVcoë`m
l_gmYZm§Mo—`§Ìm§Mo {d^y{VH$aU hmoV AgVo.
292 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

pñWa ^m§S>dcmMr hr eº$s ^m§S>dcXmam§Zm \$ma OdiyZ OmUdV AgVo, H$maU


daH$S>-_yë`mMo dmQ>n d Zâ`mMo ^m§S>dcr {heo~ `m§Mm EH$ _hÎdmMm
Am§Va-g§~§Y AgVmo. ^m§S>dcr {dMmamZwgma, Z\$m hmoVmo Vmo H«$`dñVy§À`m
CËnmXZmgmR>r Amcoë`m IMm©nojm OmñV qH$_V R>odyZ. IMu nS>coë`m
^m§S>dcmnojm H«$`dñVyMr qH$_V {H$Vr OmñV R>odVm `oVo `mMo à_mU åhUOo
cm^_mÌm (àm°{\$Q> _ma²{OZ). `m cm^_mÌoMohr Amnco ñdV:Mo EH$ _hÎd
AgVo.
cm^_mÌm {OVH$s OmñV {VVŠ`m H$_r Am{W©H$ CcmT>mcr_Ü`o OmñV Z\$m
{_iVmo. `§Ìm{Y{ð>>V CËnmXZmMo ^m§S>dcr _hÎd Zo_Ho$ BWo ñnï> hmoVo.
`§Ìm{Y{ð>>V CËnmXZm_Ü`o EH$m ~mOycm Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcm_Ü`o pñWa
^m§S>dcmMo {ZUm©`H$ ñWmZ AgVo. nU Ë`mM~amo~a IMu nS>coë`m
^m§S>dcm_Ü`o l_gmYZm§À`m IMu nS>coë`m _yë`mcm AË`§V H$_r ñWmZ
AgVo. `mMm AW© IMu nS>coco ^m§S>dc d Jw§Vdcoco ^m§S>dc `m§À`mVrc
V\$mdV hr Iyn _moR>r AgVo. Ë`m_wio Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcmda g_mZ Z\$m
{_iÊ`mMm A{YH$ma åhUOoM IMu nS>coë`m ^m§S>dcmda _moR>çm cm^_mÌoMm
A{YH$ma Agm hmoVmo. H$_rVH$_r Am{W©H$ CcmT>mc H$ê$Z OmñVrV OmñV
Z\$m {_idÊ`mMm Vmo _mJ© ~ZVmo. hr eº$s ^m§S>dcXmam§Zm gai gai H$iVo.
Am{U {VÀ`mVM pñWa ^m§S>dcmÀ`m ê$nmV l_gmYZm§À`m {d^y{VH$aUmMo gma
gmnS>Vo.
19. ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë`
ê$nm§VamMr à{H«$`m

AmVmn`ªV AmnU ^m§S>dcXmadJ© åhUOo {Za{Zamù`m Am¡Úmo{JH$


^m§S>dbXmam§Mm {_iyZ ~Zcocm g_yh Ago Yê$Z Mmccmo hmoVmo. na§Vw Z\$m `m
ê$nm_Ü`o Ooìhm daH$S>-_yë`mMo ^m§S>dcXmadJm©_Ü`o dmQ>n hmoVo Voìhm
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§IoarO ì`mnmar ^m§S>dcXma, {dÎm-^m§S>dcXma BË`mXr
BVa àH$maMo ^m§S>dcXma Ë`mV dmQ>oH$ar AgVmV. `m§À`mV ho dmQ>n H$go hmoVo
hohr nmhUo _hÎdmMo Amho. `m àH$aUm_Ü`o AmnU Q>ßß`mQ>ßß`mZo
^m§S>dcXmadJm©À`m AZwH«$_o ì`mnmar ^m§S>dcXma d {dÎm-^m§S>dcXma `m XmoZ
{d^mJm§_Ü`o ho dmQ>n H$go hmoVo Vo nmhUma AmhmoV.
1. A{^gaUmV
A{^gaUmV H«$`dñVy§da KS>Umè`m à{H«$`m
ì`mnmar ^m§S>dcXma Amnë`mcm dmdaVmZm {XgVmV Vo A{^gaUmÀ`m
joÌm_Ü`o. Vo V`ma _mc qH$dm H«$`dñVy {dH$V AgVmV. H$maImÝ`mÀ`m
JoQ>~mhoa H«$`dñVy Amë`m H$s Ë`m A{^gaUmÀ`m joÌmV XmIc hmoVmV. {VWyZ
n¡emÀ`m ~Xë`mV EImXo {JèhmB©H$ Ë`m§Mm Cn`moJ H$aÊ`mgmR>r Omon`ªV Ë`m§Mr
IaoXr H$aV Zmhr Vmon`ªV Ë`m A{^gaUmÀ`m joÌmVM AgVmV. ì`mnmar
^m§S>dcXmam§À`m Vmã`mV Ë`m AgmoV qH$dm Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§À`m
294 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Vmã`mV AgmoV, ^m§S>dcXmadJm©À`m Vmã`mV AgVm§Zm H«$`dñVy§Zm H$mhr Zm


H$mhr H$mi A{^gaUmÀ`m joÌmV Kmcdmdm cmJVmo d Ë`m joÌm_Ü`o
KS>Umè`m {d{eï> {H«$`m Ë`m§À`mda KS>mì`m cmJVmV.
A{^gaUmÀ`m joÌmV H«$`dñVy§da XmoZ àH$maÀ`m à{H«$`m KS>V AgVmV. EH$
åhUOo Ë`m§Mo ñWcm§Va hmoV AgVo. Xþgao åhUOo Ë`m§Mo ê$nm§Va hmoV AgVo. ¶m
XmoÝhr à{H«$¶m§Mm Amnë¶mbm doJdoJim {dMma H$amdm bmJob H$maU ¶m XmoÝhr
à{H«$¶m EH$_oH$m§_Ü`o Jw§VyZ KS>Umè`m Agë`m Var Ë`m XmoÝhr _ycV:
doJdoJù`m à{H«$`m AmhoV d daH$S>-_yë`mMr {Z{_©Vr Am{U dmQ>n `m§À`mer
Ë`m§Mo g§~§Y {Za{Zamio AmhoV.
2. A{^gaUmVrc n{hcr à{H«$`mH«—H$« `dñVy§Mo ñWcm§Va
ñWcm§Va åhUOo dñVy§Mr EH$m {d{eï> {R>H$mUmhÿZ Xþgè`m {R>H$mUr Zo-AmU.
hr EH$ ^m¡{VH$ à{H«$`m Amho d EH$ Amdí`H$ AgUmar ^m¡{VH$ JaO Amho.
{OWo dñVy {Z_m©U hmoVmV {VWyZ {OWo Ë`m§Mm Cn`moJ hmoVmo {VWn`ªV Ë`m§Mr
dmhVyH$ hr gd© g_mOì`dñWm§_Ü`o _mZdr JaOm ^mJdUmar l_à{H«$`m Amho.
˶m‘wio ñdm^m{dH$V:M ñWbm§Va hr H«$`dñVy§À`m ì`dhmam_Ü`o
_yë`{Z{_©VrMr à{H«$`m AgVo, Am{U ^m§S>dcr ñdê$nm_Ü`o daH$S>-_yë`mÀ`m
{Z{_©VrMr à{H«$`mhr AgVo.
WmoS>Š`mV, ñWcm§VamMr à{H«$`m hr A{^gaUmÀ`m joÌmV Ë`m joÌm_Yrc BVa
à{H«$`m§Zm g_m§Va MmcUmar CËnmXZà{H«$`mM AgVo. Ë`m à{H«$`o_Ü`o IM©
hmoUmao l_ d Ë`mVyZ ~m§Yco OmUmao _yë`g§~§Y AJXr ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m
joÌmVë`mgmaIoM AgVmV. ñWcm§VamÀ`m à{H«$`o_Ü`o ^m§S>dcXmam§gmR>r H$m_
H$aUmao H$m_Jma Amnë`m l_m§À`m _yV© ñdê$nm_wio `m à{H«$`oV IM© hmoUmè`m
l_gm_wJ«rMo _yë` amIV AgVmV d Amnë`m l_m§À`m A_yV© ñdê$nm_wio
ñdV:À`m l_eº$sMo _yë` d daH$S>-_yë` {Z_m©U H$arV AgVmV.
H$maImÝ`m§À`m JoQ>mn`ªVMm Vmio~§X
CXmhaUmW©, H$maImÝ`m§À`m JoQ>m§À`m AmV ^m§S>dcr CËnmXZm_Ü`o 20 cmI
l_Vmg _yë` Agcocr l_gm_wJ«r IM© H$ê$Z H$m_Jma 15 cmI l_Vmgm§Mr
l_eº$s IM© H$arV AmhoV Ago Yê$`m. AmnU Agohr Yê$Z Mmcy `m H$s
Ë`mgmR>r Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Zm l_gm_wJ«r_Ü`o EHy$U 40 cmI l_Vmg
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 295

_yë`mMo ^m§S>dc Jw§Vdmdo cmJVo Am{U daH$S>-_yë`mMm Xa hm 200 Q>¸o$


Amho. H$maImÝ`m§À`m JoQ>m§n`ªV gm_m{OH$ CËnmXZmÀ`m _yë`mMm Vmio~§X
Imcrcà_mUo {_ioc.
IM© Pmcoë`m l_gm_wJ«rMo _yë` (amIco Jococo OwZo _yë`) 20 cmI l_Vmg
l_eº$sMo _yë` ({Z_m©U Pmcoco Zdo _yë`) 5 cmI l_Vmg
IM© Pmcoco ^m§S>dc-_yë` 25 cmI l_Vmg
{Z_m©U Pmcoco daH$S>-_yë` ({Z_m©U Pmcoco Zdo _yë`) 10 cmI l_Vmg
CËnm{XV H«$`dñVy§Mo _yë` 35 cmI l_Vmg
Jw§Vdcoco ^m§S>dc-_yë` = l_gm_wJ«rV Jw§Vcoco + l_eº$s_Ü`o Jw§Vcoco
= 40 + 5 = 45 cmI l_Vmg
ñWcm§VamgH$Q> CËnmXZmMm Vmio~§X
AmVm ñWcm§VamMr à{H«$`m cjmV KoD$. CXmhaUmW©, Ago Yam H$s `m
CËnm{XV H«$`dñVy§Mr Zo-AmU H$ê$Z, Cn`moJ H$aUmè`m {JèhmB©H$m§n`ªV Ë`m§Mo
ñWcm§Va H$aÊ`mgmR>r 2 cmI l_Vmgm§Mr l_gm_wJ«r IM© hmoV Amho, Ë`m
l_gm_wJ«r_Ü`o Ë`m ^m§S>dcXmam§Mo 4 cmI l_Vmg ^m§S>dc-_yë` Jw§Vco
Amho, Ë`mgmR>r Ë`mM 200 Q>¸o$ daH$S>-_yë`mÀ`m XamZo H$m_Jmam§Mr 1.5
cmI Vmgm§Mr l_eº$s IMu hmoVo Amho. Ë`mdê$Z Amnë`mcm Imcrc
Vmio~§X {_ioc.
IM© hmoUmè`m l_gm_wJ«rMo _yë`
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§À`m H$maImÝ`mV 20 cmI l_Vmg
ñWcm§VamÀ`m joÌmVrc ^m§S>dcXmam§_m\©$V 2 cmI l_Vmg
22 cmI l_Vmg
l_eº$sMo _yë`
Am¡Úmo{JH$ H$m_Jmam§Mo 5.0 cmI l_Vmg
ñWcm§VamÀ`m joÌmVrc H$m_Jmam§Mo 0.5 cmI l_Vmg
5.5 cmI l_Vmg
daH$S>-_yë`
Am¡Úm{JH$ H$m_Jmam§H$Sy>Z H$mT>co Jococo 10 cmI l_Vmg
ñWcm§VamÀ`m joÌmVrc H$m_Jmam§H$Sy>Z H$mT>co Jococo 1 cmI l_Vmg
296 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

11 cmI l_Vmg
CËnm{XV H«$`dñVy§Mo A§{V_ _yë` 38.5 cmI l_Vmg
Jw§Vdcoco ^m§S>dc-
c-_yë`
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Mo 40 + 5 = 45.0 cmI l_Vmg
ñWcm§VamÀ`m ^m§S>dcXmam§Mo 4 + 0.5 = 4.5 cmI l_Vmg
49.5 cmI l_Vmg
ñWcm§VamMm
amMm gai Am¡Úmo{JH$ joÌmV àdoe
WmoS>Š`mV, AmnU `mnwT>o H$m_Jmam§Zm H$m_mcm cmdyZ ñWcm§VamMr à{H«$`m
KS>dUmè`m d {dH$Umè`m ^m§S>dcXmam§Mm gai Am¡Úmo{JH$ joÌmV g_mdoe
H$ê$ eH$Vmo. _yë` à{H«$`oÀ`m d daH$S>-_yë`mÀ`m dmQ>nmÀ`m à{H«$`oV
H$moUVmhr JwUmË_H$ ~Xc Amnë`mcm Ë`m_wio H$amdm cmJUma Zmhr qH$dm
_yë`-qH$_V ê$nm§Vam~m~V Hw$R>cohr doJù`m àH$maMo J{UV dmnamdo cmJUma
Zmhr. ê$nm§VamMr arV ~XcUma Zmhr. \$º$ CÚmoJ joÌmV `m Zì`m dmhVyH$
joÌmMm g_mdoe Ho$ë`mZo CËnm{XV H«$`dñVy§À`m _yë`mV, IM© Pmcoë`m d
Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcmV Am{U {Z_m©U Pmcoë`m daH$S>-_yë`m_Ü`o dmT> hmoB©c.
hm g_mdoe H$ê$Z AmnU AmVm dmhVyH$ joÌmgH$Q> EH§$Xa Am¡Úmo{JH$
^m§S>dcXmam§Mm Vmio~§X Imcrcà_mUo gmoß`m nÕVrZo _m§Sy> eH$Vmo.
EH§$Xa Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmadJm©Mm (dmhVyH$ joÌ Yê$Z) Vmio~§X
l_gm_wJ«r_m\©$V IM© hmoUmao ^m§S>dc 22.0 cmI l_Vmg
l_eº$s_m\©$V IM© hmoUmao ^m§S>dc 5.5 cmI l_Vmg
EHy$U IM© hmoUmao ^m§S>dc 27.5 cmI l_Vmg
{Z_m©U hmoUmao daH$S>-_yë` 11.0 cmI l_Vmg
CËnm{XV H«$`dñVy§Mo _yë` 38.5 cmI l_Vmg
Jw§Vdcoco ^m§S>dc 49.5 cmI l_Vmg
3. A{^gaUmVrc
A{^gaUmVrc Xþgar à{H«$`mê$nm§
—ê$nm§Va

A{^gaUmÀ`m joÌmV KS>Umè`m ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oMm _mÌ Amnë`mcm


doJù`m nÕVrZo {dMma H$amdm cmJoc. ê$nm§VamMr à{H«$`m H«$`dñVyÀ`m
_yë`mMo \$º$ ê$n ~XcV AgVo. H«$`dñVyMo n¡emV d n¡emMo H«$`dñVyV Aer
hr Xþhoar à{H«$`m AgVo. hr ^m¡{VH$ à{H«$`m ZgVo, Ë`mVyZ _mUgm§Mr Hw$R>crhr
^m¡{VH$ JaO ^mJV Zmhr. ê$nm§Va hr à{H«$`m _yë`mMo Ho$di ê$n ~XcV
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 297

AgVo, _yë`mÀ`m Ame`mer ê$nm§VamMm H$mhr EH$ g§~§Y ZgVmo. Ë`m


dñVy_Ü`o H$moUË`mhr àH$maMo Zdo ^m¡{VH$ Cn`moJ-_yë` {Z_m©U H$aUmao
gm_m{OH$ l_ OmV ZgVmV. Ë`m_wioM ê$nm§VamMr à{H«$`m hr _yë`{Z{_©VrMr
à{H«$`m Agy eH$V Zmhr, H$maU _yë` {Z_m©U hmoUo `mMmM AW© _yë`mÀ`m
Ame`mV \$aH$ nS>Uo Am{U Vr _yë`{Z{_©VrMr à{H«$`m Zgoc Va AWm©VM Vr
1
daH$S>-_yë`mÀ`mhr {Z{_©VrMr à{H«$`m Agy eH$V Zmhr.
na§Vw daH$S>-_yë`mÀ`m qH$dm _yë`mÀ`m {Z{_©VrMr Vr à{H«$`m Agmo H$m Zgmo
{VÀ`m_wio H«$`dñVy§À`m _yë¶mMm Ame` ~Xcmo qH$dm Z ~Xcmo, Vr
^m§S>dcXmadJm©À`m Ñï>rZo EH$ Amdí`H$ à{H«$`m AgVo ho _mÌ Iao AgVo.
H$maU ^m§S>dcmZo n¡gm `m ê$nmV Ho$cocm àdmg "A{YH$ n¡gm' `m Q>ßß`mnmer
nmoMyZ g§nm`Mm Va Ë`mgmR>r H«$`dñVy§Mo n¡emV ê$nm§Va hr EH$
^m§S>dcXmadJm©gmR>r Amdí`H$ R>aUmar Jmoï> ~ZVo Am{U ho H$am`Mo Va
Ë`mgmR>r l_gm_wJ«rhr IM© H$aUo ^m§S>dcXmadJm©cm ^mJ nS>Vo Am{U _mocmZo
KoVcocr l_eº$shr IM© H$aUo ^mJ nS>Vo. Voìhm Ë`mgmR>r _yë` {Z_m©U hmodmo
H$s Z hmodmo, _yë` IM© H$aUo ^mJ AgVo. ZmhrVa Zâ`mMo \$i nXarM nS>V
Zmhr. Z\$m {_idÊ`mgmR>r, åhUOo ñdV:À`m ApñVËdmgmR>r, Ë`m§Zm ho _yë`
IM© H$aUo Amdí`H$ R>aVo.
ê$nm§VamgmR>r _yë` Hw$Ry>Z `oVo?
`mVyZ àý {Z_m©U hmoVmo H$s ho _yë` `oUma H$moRy>Z? _yë`{Z{_©VrÀ`m åhUOoM
^m§S>dcr ê$nmVrc daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©VrÀ`m à{H«$`o_Yrc g§~§Ym§Zm Y¸$m
Z cmdVm ho _yë` CncãY hmoUo ^mJ AgVo. H$maU Agm Y¸$m nmoMcm Va
~m§Yco Jococo CËnmXZg§~§Ym§Mo J¥hrVM H$mogioc, nwZéËnmXZ AeŠ` hmoB©c.
WmoS>Š`mV _yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`oV IM© hmoUmè`m l_gm_wJ«rÀ`m d
l_eº$sÀ`m _yë`mì`{V[aº$ BVa _yë`mVyZ hm IM© H$amdm cmJVmo Am{U
l_gm_wJ«rÀ`m d l_eº$sÀ`m _yë`mMm IM© dOm OmVm ^m§S>dcXmadJm©À`m
hmVmV Cacoco AgVo Vo daH$S>-_yë`. Voìhm ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oV IM©
hmoUmar l_gm_wJ«r d l_eº$s `m§À`mgmR>r ^m§S>dcXmadJm©Mo Oo _yë` IM©
hmoVo Vo daH$S>-_yë`m_YyZ Úmdo cmJVo.
ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oVrc IM© ^m§S>dcXmadJm©cm daH$S>-_yë`m_YyZ H$amdm
cmJVmo `mMo XmoZ _hÎdmMo n[aUm_ Zâ`mÀ`m Xamer OmoS>coco AgVmV.
298 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

n{hcm n[aUm_ åhUOo ê$nm§VamgmR>r cmJUmè`m l_gm_wJ«rMo d l_eº$sMo


_yë` dOm OmVm Oo daH$S>_yë` CaVo VoM \$º$ ^m§S>dcXmadJm©V Zâ`mÀ`m
ê$nmV dmQ>nmgmR>r {e„H$ amhVo. Zâ`mÀ`m ê$nmV dmQ>nmgmR>r CncãY hmoUmar
daH$S>-_yë`mMr amer H$_r hmoVo.
Xþgam n[aUm_ Á`m ^m§S>dcmÀ`m amerÀ`m AmYmamda Zâ`mMm Xa R>am`Mm
Ë`m ^m§S>dcmÀ`m amerda hmoVmo. ^m§S>dcXmadJm©À`m Ñï>rZo _yë`mÀ`m
ê$nm§VamgmR>r IM© hmoUmao d Jw§VUmao _yë` ho _yë`{Z{_©VrgmR>r IM© hmoUmè`m
d Jw§VdUmè`m _yë`mnojm doJio ZgVoM. Z\$m H$mT>Ê`mgmR>r Oo Oo Amdí`H$
^m§S>dc IM© H$amdo cmJVo Vo Vo gd© ^m§S>dc Vmo ñdm^m{dH$nUo O_og YaVmo.
Ë`mÀ`m Ñï>rZo _yë`mMr {Z{_©Vr d Ë`mMo ê$nm§Va XmoÝhr EH$mM à{H«$`oMo XmoZ
Amdí`H$ ^mJ AgVmV. Ë`m_wio Zâ`mÀ`m XamgmR>r, ê$nm§VamÀ`m
à{H«$`o_m\©$V IM© hmUmao d Jw§VUmao ^m§S>dc-_yë` d _yë`{Z{_©VrÀ`m
à{H«$`o_m\©$V IM© hmoUmao d Jw§VUmao ^m§S>dc-_yë` `m XmoÝhtMr ~oarO
AmYma^yV R>aVo. Zâ`mMm Xa R>adUmar Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcmMr amer dmT>Vo.
`mMm gaigai n[aUm_ hm Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa H$_r hmoÊ`m_Ü`o hmoVmo.
H$maU daH$S>-_yë`mMr amer H$_r hmoUo Am{U Zâ`mÀ`m XamgmR>r AmYma^yV
^m§S>dc dmT>Uo `m XmoÝhtMm ñdV§Ì n[aUm_ Zâ`mMm Xa CVadÊ`mMm AgVmo
Am{U BWoM ì`mnmar ^m§S>dcXma `m ^m§S>dcXmadJm©À`m {d^mJmMm àý `oVmo.
ê$nm§Va - ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Mo ì`dÀN>oXH$ cjU
ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oMm ~amM ^mJ gm§^miUmam ^m§S>dcXmadJm©Mm {d^mJ
åhUOo ì`mnmar ^m§S>dcXma hm {d^mJ. hr ê$nm§VamMr CcmT>mc ho Ë`mMo
ì`dÀN>oXH$ cjU AgVo. Amnë`m nwT>rc {dícofUm_Ü`o hm {d^mJ nyU©nUo
_yë`mÀ`m ê$nm§VamÀ`m CcmT>mcr_Ü`oM Jw§Vcm Amho Ago AmnU YaUma
AmhmoV. `m J¥hrVmÀ`m AmYmamda Ë`mÀ`m hmVm_Yrc ^m§S>dcmÀ`m
ê$nm§Vam§À`m MH«$mMm AmcoI Imcrcà_mUo {XgVmo.
n¡gm  H«$`dñVy  OmñV n¡gm
(^m§S>dc) (^m§S>dc + Z\$m)
Vmo n¡emnmgyZ gwédmV H$aVmo. Ë`mVyZ Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§H$Sy>Z H«$`dñVy
{dH$V KoD$Z Ë`mÀ`m n¡emMo H«$`dñVy§_Ü`o (d Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmamÀ`m
H«$`dñVy§Mo n¡em_Ü`o) ê$nm§Va H$aVmo. Ë`mZ§Va Vmo Ë`mM H«$`dñVy Cn`moJ
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 299

H$aUmè`m {JèhmB©H$mcm {dH$Vmo. (qH$dm Ë`mÀ`m nwT>À`m ì`mnmar


^m§S>dcXmamcm {dH$Vmo. Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmamÀ`m H$maImÝ`mÀ`m JoQ>mnmgyZ
Vo Cn`moJ H$aUmè`m {JèhmB©H$mn`ªV AZoH$ ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Mo Xþdo Agy
eH$VmV. CXmhaUmW©, A{YH¥$V EO§Q>, R>moH$ ì`mnmar, {H$aH$moi XþH$mZXma
BË`mXr. Amnë`mcm `m Xþì`m§Mo ñdê$n \$º$ nmhm`Mo Agë`m_wio AmnU
ì`mnmar ^m§S>dcmMm EH$M Xþdm Amho Ago J¥hrV Yaco Amho.) Voìhm Vmo nwÝhm
Ë`mÀ`mH$S>rc H«$`dñVy§Mo n¡emV (d {JèhmB©H$mÀ`m n¡emMo H«$`dñVy_Ü`o)
ê$nm§Va H$aVmo. Ho$di ê$nm§VamÀ`m `m CcmT>mcr_YyZ Vmo Amncm Z\$m,
AWm©V² daH$S>-_yë`mMm ñdV:Mm {hñgm {_idrV AgVmo.
ì`mnmar ^m§S>dcXma nyU©nUo ê$nm§VamÀ`m CcmT>mcrV Jw§Vcm Amho Ago
YaÊ`m_mJo g¡Õm§{VH$ d Eo{Vhm{gH$ Aer XmoÝhr H$maUo AgVmV. g¡Õm§{VH$
H$maUmMm g§X^© ê$nm§VamMr CcmT>mc ho ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Mo ì`dÀN>oXH$
cjU AgÊ`mer Amho. àË`jmV AZoH$ ì`mnmar ^m§S>dcXma A{^gaUmÀ`m
joÌm_Yrc ñWcm§Va d ê$nm§Va `m XmoÝhr à{H«$`m nma nmS>V AgVmV. na§Vw
Oa Ë`mZo ê$nm§VamMr CcmT>mc Ho$cr Zmhr Va Vmo ì`mnmar ^m§S>dcXma amhV
Zmhr. Xþgao Eo{Vhm{gH$ H$maU ho ñWcm§VamÀ`m d ê$nm§VamÀ`m à{H«$`m§_Ü`o
nS>Umè`m \$maH$VrMo Amho. OgOgm ^m§S>dcemhrMm {dH$mg hmoVmo VgVgm
`m XmoZ à{H«$`m gm§^miUmao doJdoJio ^m§S>dcXmam§Mo {d^mJ V`ma hmoVmV.
dmhVyH$ H§$nÝ`m d Ë`m§Mo _mcH$ `m§À`mH$Sy>Z BVam§à_mUo ì`mnmar ^m§S>dcXma
XoIrc ñWcm§VamMr à{H«$`m {dH$V KoD$ cmJVmV. WmoS>Š`mV ^m§S>dcr
{dH$mgm~amo~aM ì`mnmar ^m§S>dcXma hm nyU©nUo ê$nm§VamÀ`m CcmT>mcr_Ü`o
Jw§Vcocm {d^mJ ~Zy cmJVmo.
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Mo ê$nm§VamMo IM©
AWm©V, BWo hohr cjmV R>odmdo cmJoc H$s g§nyU© ^m§S>dcXmadJm©Mr
ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oV IM© hmoUmar l_gm_wJ«r d l_eº$s hr Ho$di ì`mnmar
^m§S>dcXmam§_m\©$V IM© hmoV Zmhr. IwÔ Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§_m\©$Vhr Aem
àH$mao \$ma _moR>r l_gm_wJ«r d l_eº$s IM© hmoV AgVo. H$maImÝ`mV
CËnmXZ hmoUmè`m ^m¡{VH$ Cn`moJ-_yë`m_m\©$V _yë`{Z{_©Vrer Am{U
l_à{H«$`oer H$mhrhr g§~§Y Zgcoë`m, d Ho$di daH$S>-_yë`mMo Zâ`mV
ê$nm§Va H$aÊ`mer g§~§Y Agcoë`m H$m_m§_Ü`o {H$Vr l_gm_wJ«r d l_eº$s
300 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Am¡Úmo{JH$ H$maImÝ`m§_Ü`o IM© hmoV AgVo `mMr H$ënZm Aem H$m_m§À`m


`mXrH$S>o ZOa Q>mH$cr Va `oD$ eHo$c.
CXmhaUmW©, _m{hVrÀ`m ZmdmImcr cmoH$m§À`m ^mdZm§da n[aUm_ H$ê$Z
à{VñnÜ`mªÀ`m _mcmEodOr Amncm _mcM cmoH$ H$go KoVrc `mda H§$nZrMo
Om{hamV ImVo _moR>çm à_mUmda l_gm_wJ«r d l_eº$s IM© H$arV AgVo.
~±H$m§er g§YmZ ~m§YyZ ê$nm§VamÀ`m JaOm H$_rV H$_r doimV ^mJmì`mV
åhUyZhr EH$ ImVo AgoM IM© H$aV AgVo. gaH$maXa~mar Zo_Ho$ [anmoQ>©
Zo_Š`m nÕVrZo OmD$Z Zâ¶mMm eŠ` {VVH$m ^mJ H§$nZrVM ahmdm `mgmR>r
MmQ>©S>© AH$m§CQ§ >§Q²>g Amnë`m Vmâ`mg{hV am~V AgVmV. qH$dm H§$nZrÀ`m
^mJ^m§S>dcm_Ü`o EImÚm eV«wnjr` ñnY©H$mcm M§Mwàdoe {_iy Z`o,
^mJYmaH$m§darc {Z`§ÌU ñdV:À`mM JQ>mMo amhmdo `mgmR>r S>m`aoŠQ>a-~moS>© d
goH«o$Q>o[aAc {S>nmQ>©_|Q> hmVmV hmV KmcyZ H$m_ H$aV AgVmV. H$m_Jmam§da
dMH$ amhmdm, Ë`m§À`m Ag§VmofmMm ñ\$moQ> hmoD$ Z`o åhUyZ MwMH$maUo,
Y_H$mdUo, R>moH$Uo BË`m{X gd© _mJmªgH$Q> doë\o$Aa d ngm}Zoc {S>nmQ>©_|Q>
am~V AgVo. Am{U `m {edm` H$mim n¡gm, cmoH$g§nH$m©À`m (npãbH$
[acoeÝg) Zmdo PmoS>ë`m OmUmè`m nmQ>çm©, A{YH$mardJm©Mo ^Îmo, hmVmer
Yacoë`m gaH$mar _§Ìr-ZmoH$a-MmH$a `m§Mo hmV Amoco H$aUo, Aem AZoH$
H$m_m§_Ü`o Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmadJ©hr \$ma _moR>çm à_mUmda l_eº$s d
l_gm_wJ«r IM© H$aV AgVmo. `m gdmªMm _yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`oer H$mhrhr
g§~§Y ZgVmo. H$maImÝ`mV CËnmXZ hmoUmè`m H«$`dñVy§_Ü`o Ë`mVyZ H$moUË`mhr
àH$maMo Cn`moJ-_yë` {Z_m©U hmoV ZgVo. na§Vw `m gd© à{H«$`m ^m§S>dcr
ñdê$nm_Yrc H«$`dñVy§À`m ê$nm§VamÀ`m qH$dm daH$S>-_yë`mÀ`m Zâ`mVrc
ê$nm§VamÀ`m JaOo_YyZ ^m§S>dcXmadJm©À`m Ñï>rZo Amdí`H$ à{H«$`m AgVmV.
ì`mnmar ^m§SdcXmam§Mm {dMma H$aVmZm Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Mmhr
`màH$maMm IM© Ë`mM nm`mda {dMmamV KoUo g`w{º$H$ R>aVo.
ì`mnmar ^m§S>dcXma Am{U d¡`{º$H$ AmdV©ZmMm H$mi
^m§S>dcXmadJmª_Ü`o ì`mnmar ^m§S>dcXma Agm EH$ doJim {d^mJ AgÊ`m_wio
^m§S>dcXmadJm©Mm H$m` \$m`Xm hmoVmo Agm EH$ àý C^m amhÿ eH$Vmo.
ì`mnmar ^m§S>dcXmam§EodOr Vo nma nmS>V Agcocr O~m~Xmar IwÔ Am¡Úmo{JH$
^m§S>dcXmam§ZrM nma nmS>cr Va ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Zm Úmdm cmJUmam
daH$S>-_yë`mMm ^mJhr Ë`m§ZmM {_ioc. Am{U {edm` `màH$maMr ~arM
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 301

O~m~Xmar ZmhrVar Ë`m§Zm gm§^mimdr cmJVoM H$s! _J ì`mnmar


^m§S>dcXmam§Mm doJim {d^mJ {Z_m©U hmoÊ`mMr JaO H$m`?
`m àýmMo H$mhr CÎma Ë`mVyZ `oUmè`m gwQ>gwQ>rVnUm dJ¡ao H$maUm§À`m AmYmao
XoVm `oVo. nU Ë`mnojmhr _hÎdmMo H$maU AgVo Vo Ë`mMm Zâ`mÀ`m Xamda
hmoUmè`m n[aUm_mMo. ì`mnmar ^m§S>dcXma `m EH$m doJù`m {d^mJmÀ`m hmVmV
hr O~m~Xmar gmondcr H$s Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§À`m ^m§S>dcmMm d¡`{º$H$
AmdV©Z-H$mi H$_r hmoVmo. Zmhr Va Ë`m§Zr CËnmXZ Ho$cocr H«$`dñVy hr
Cn`moJ H$aUmè`m {JèhmB©H$mÀ`m hmVmV nmoMon`ªV Ë`m§À`m H«$`dñVy ^m§S>dcmMo
AW©-^m§S>dcmV ê$nm§Va hmoV Zmhr. ì`mnmar ^m§S>dcXmam§À`m ApñVËdm_wio ho
ê$nm§Va Ë`m AJmoXa hmoVo. Ë`m_wio gm_m{OH$ nmVirda Oar Ë`m {d{eï>
H«$`dñVyMm AmdV©Z-H$mi VmoM am{hcm, VarXoIrc Am¡Úmo{JH$
^m§S>dcXmam§À`m ^m§S>dcmMm d¡`{º$H$ AmdV©Z-H$mi H$_r hmoVmo. Ë`m{edm`
Ë`m H«$`dñVyMm EH§$Xa AmdV©ZH$mihr H$_r hmoÊ`mMr eŠ`Vm AgVo.
_yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`oda `m_wio H$moUVmM n[aUm_ hmoV Zmhr. {VVŠ`mM
H$mimV, {VVŠ`mM H«$`dñVy, {VVHo$M ^m§S>dc IM© hmoD$Z {Z‘m©U hmoV
AgVmV. \$º$ Ë`m§Mo A{^gaU OmñV doJmZo hmoVo. na§Vw `mMm {ZUm©`H$
n[aUm_ Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcmda hmoVmo. _yë`{Z{_©Vrer g§~§Y Zgcoë`m
~m~tdarc IMm©_wio Zâ`mMm Xa AmUIr Imcmdy bmJVmo.
ê$nm§VamÀ`m Vmio~§XmMr J¥hrVo
_yë`g§~§Ym§À`m J{UVmÀ`m g§X^m©V ho H$go KS>Vo Vo nmhÊ`mgmR>r AmnU `m
IMm©~ÔcMo H$mhr AmH$S>o J¥hrV Yê$`m. _mJÀ`mM à_mUo dmhVyH$ joÌ
Yê$Z, EH§$Xa Am¡Úmo{JH$ joÌm_YyZ 22 cmI l_Vmgm§Mo _yë` Agcocr
l_gm_wJ«r IM© H$ê$Z, 200 Q>¸o$ daH$S>-_yë`mÀ`m XamZo H$m_Jmam§Mr 16.5
cmI Vmgm§Mr l_eº$s IM© hmoD$Z, 38.5 cmI l_Vmgm§À`m dñVy {Z_m©U
hmoV AmhoV Ago Yê$`m. Ë`mgmR>r g§nyU© AmdV©Z-H$mi cjmV KoVm 49.5
cmI l_Vmg Jw§VdUyH$ Amdí`H$ R>aV Ago.
AmVm AmnU Ago Yê$ H$s `m Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Zm _yë`{Z{_©VrÀ`m
à{H«$`o~mhoa, ê$nm§Vamer {ZJ{S>V gd© àH$maÀ`m à{H«$`m§_Ü`o 3 cmI
l_Vmgm§Mo _yë` Agcocr l_gm_wJ«r IM© H$aUo ^mJ nS>V Amho d Ë`m~amo~a
200 Q>¸o$ daH$S>-_yë`mÀ`m Xamà_mUo R>acoco doVZ XoD$Z 3 cmI Vmgm§Mr
302 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$m_Jmam§Mr l_eº$s dmnamdr cmJV Amho. WmoS>Š`mV, Ë`m§Mm hm IM©


AZwH«$_o 3 cmI l_Vmg _yë` l_gm_wJ«rgmR>r d 1 cmI l_Vmg
l_eº$sgmR>r Agm `oVmo. Ë`mgmR>r Ë`m§Zm EH§$Xa AmdV©ZmMm H$mi cjmV
KoVm 8 cmI l_Vmg _yë`mMo ^m§S>dc Jw§Vdmdo cmJVo Ago J¥hrV Yê$`m.
Ë`mM nÕVrZo ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Zm 1.5 cmI l_Vmgm§Mr l_gm_wJ«r d
0.5 cmI l_Vmg _yë` Agcocr 1.5 cmI l_Vmgm§Mr l_eº$s IM©
H$amdr cmJV Amho Ago J¥hrV Yê$`m. d `mgmR>r EH§$Xa AmdV©ZmMm H$mi
cjmV KoVm Ë`m§Zm 4 cmI l_Vmg _yë`mMo ^m§S>dc Jw§Vdmdo cmJVo Ago
J¥hrV Yê$`m. AmnU Agohr Yê$`m H$s Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§H$Sy>Z 38.5
cmI l_Vmg _yë` AgUmè`m H«$`dñVy Vo 37.5 cmI l_Vmg _yë`mZo
2
{ZUuV qH$_Vrcm {dH$V KoVmV.
Am{U gaVoeodQ>r AmnU Ago Yê$`m H$s ì`mnmar ^m§S>dcXmam§À`m
ApñVËdm_wio H«$`dñVy§Mm gm_m{OH$ nmVirdarc EH§$Xa AmdV©ZmMm H$mi
~XcV Zmhr. na§Vw Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§À`m ^m§S>dcmMm d¡`{º$H$
AmdV©Z-H$mi _mÌ nydunojm nmD$UnQ> (0.75 nQ>) BVH$m H$_r hmoVmo.
ì`mnmar ^m§S>dcXmamMm d¡`{º$H$ AmdV©Z-H$mi hm EH§$Xa AmdV©Z-
H$mimÀ`m nmdnQ> (0.25) hmoB©c. `mà_mUo _J Amncm IM© Pmcoë`m
_yë`mMm Vmio~§X Imcrcà_mUo `oB©c.
_yë`{Z{_©Vr à{H«$`m
(amIco OmUmao d {Z_m©U hmoUmao _yë`)
_yë`{Z{_©Vr_Ü`o IM© hmoUmè`m l_gm_wJ«rMo _yë` 22.0 cmI l_Vmg
l_eº$sZo {Z_m©U Ho$coco l_eº$sMo _yë` 5.5 cmI l_Vmg
l_eº$sZo {Z_m©U Ho$coco daH$S>
daH$S>-_yë` 11.0 cmI l_Vmg
38.5 cmI l_Vmg
_yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m
(daH$S>-_yë` IMu nS>Vo)
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Mm IM©
l_gm_wJ«rMo _yë` 3.0 cmI l_Vmg
l_eº$sMo _yë` 1.0 cmI l_Vmg
ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Mm IM©
l_gm_wJ«rMo _yë` 1.5 cmI l_Vmg
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 303

l_eº$sMo _yë` 0.5 cmI l_Vmg


ê$nm§VamV IM© Pmcoco EHy$U daH$S>-_yë` 6.0 cmI l_Vmg
dmQ>nmgmR>r {e„H$ Agcoco daH$S>-_yë` 5 cmI l_Vmg
Jw§Vdcoë`m _yë`mVrc ~Xc
`m Vmio~§XmdéZ Amnë`mcm dmQ>nmgmR>r {e„H$ amhUmè`m daH$S>-_yë`mMr
amer {_iVo. `mZ§Va Amnë`mcm ~Xccocm AmdV©ZH$mi cjmV KoD$Z XmoÝhr
{d^mJm§Mo Jw§Vcoco ^m§S>dc H$mT>mdo cmJoc.
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXma
EH§$Xa AmdV©Z-H$mi Yê$Z
_yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`o_Ü`o Jw§Vcoco ^m§S>dc
49.5 cmI l_Vmg
_yë`ê$nm§VamÀ`m à{H«$`o_Ü`o Jw§Vcoco ^m§S>dc
8.0 cmI l_Vmg
57.5 cmI l_Vmg
~Xcocm AmdV©Z-H$mi Yê$Z Mmcy`m. Ë`mà_mUo Zì`m n[apñWVr_Ü`o,
Jw§Vcoco ^m§S>dc = 57.5  0.75 = 43.13 cmI l_Vmg

ì`mnmar ^m§S>dcXma
EH§$Xa AmdV©Z-H$mi Yê$Z
H«$`dñVy {dH$V KoÊ`mV Jw§Vcoco ^m§S>dc
= 37.5 cmI l_Vmg
ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oV Jw§Vcoco ^m§S>dc = 4.0 cmI l_Vmg
41.5 cmI l_Vmg
~Xccocm AmdV©Z-H$mi Yê$Z darcà_mUoM J¥hrV Yê$Z Zì`m
n[apñWVr_Ü`o,
Jw§Vcoco ^m§S>dc = 41.5  0.25 = 10.37 cmI l_Vmg
~Xccocm Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa
WmoS>Š`mV, AmVm dmQ>nmgmR>r CncãY Agcoco 5 cmI l_Vmg daH$S>-
_yë` ho `m Jw§Vcoë`m ^m§S>dcmdarc g_mZ XamÀ`m Ý`m`mZo ì`mnmar d
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§_Ü`o dmQ>co OmB©c. _yë`mÀ`mM ^mfoV ho H$mT>m`Mo
åhQ>co Va (qH$dm ê$nm§VamÀ`m AJXr àmW{_H$ ê$nm_Ü`o) Zâ`mMm Xa hm
Imcrcà_mUo `oVmo.
Zâ`mMm Xa = 5/(10.37 + 43.13) = 5/53.5 = 9.35 Q>¸o$
304 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

ê$nm§VamMm IM© cjmV Z KoVm hm Zâ`mMm Xa Imcrcà_mUo Amcm AgVm.


Zâ`mMm Xa = 11/49.5 = 22.22 Q>¸o$
WmoS>Š`mV, ê$nm§VamMo IM© cjmV KoVco H$s _yë`mÀ`m ^mfoVrc Zâ`mMm Xa
`m CXmhaUm_Ü`o gw_mao 22 Q>ŠŠ`m§dê$Z 9 Q>ŠŠ`m§n`ªV CVaVmo. darc gd©
J{UV ho _yë`g§~§Ym§À`m Ame`mÀ`m ^mfoV gm§{JVco Amho. àË`jmV _mÌ ho
_yë`-qH$_V V\mdVr_YyZ, qH$_V `m ê$nmcm cmJy hmoUmè`m g_rH$aUm§_m\©$V
hmoVo. darc gd© dU©Z A§V^y©V H$aUmar g_rH$aUo _m§Sy>Z Ë`m§Mm g§M gmoS>dyZ
AmnU `mMo Zo_Ho$ CÎma nmhÿ eH$Vmo. Aem àH$maMm g_rH$aUm§Mm g§M
n[a{eï> 3 _Ü`o {Xcm Amho d Ë`mVyZ {_iUmar CÎmaohr {VWo _m§S>cocr
AmhoV.
4. ê$nm§Vam_Yrc g¡Õm§{VH$ àý
darc gd© _m§S>UrVyZ XmoZ àH$maMo àý CnpñWV hmoVmV. n{hcm åhUOo
_yë`{Z{_©Vr d _yë`ê$nm§VamÀ`m à{H«$`m§_Ü`o AmnU ^oX H$aUoM ~amo~a Amho
H$m`? Xþgam àý åhUOo `mM g§X^m©V ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oV IM© hmoUmè`m
l_eº$sMm àý. ho XmoÝhr àý doJdoJù`m H$maUm§gmR>r _hÎdmMo AmhoV;
H$maU `m XmoÝhr~m~V, dada nmhVm, _mŠg©À`mM _yë`{gÕm§VmÀ`m AmYmamda
haH$V KoVm `oVo Ago dmQy> eH$Vo.
_yë`{Z{_©Vr d ê$nm§Va `mV \$aH$ H$m H$am`Mm?
`mgmR>r àW_ AmnU _yë`{Z{_©Vr d _yë`ê$nm§VamÀ`m à{H«$`m§_Ü`o \$aH$
H$aÊ`m~m~V KoÊ`mV `oUmè`m haH$VrMm {dMma H$ê$. CXmhaUmW©, Ago åhQ>co
OmD$ eH$Vo H$s XmoÝhr à{H«$`m§_Ü`o H$m_Jmam§Mr l_eº$sM IM© hmoV Amho,
gm_m{OH$ l_ IM© hmoV AmhoV. Voìhm Ë`m§Mo A_yV© l_H$mimV ê$nm§Va
hmoUoXoIrc Amdí`H$ Amho. Ë`m_wio ê$nm§VamÀ`m Vw_À`m VWmH${WV
à{H«$`o_Ü`oXoIrc _yë` {Z_m©U hmoVo Amho. Voìhm _mŠg©À`mM {gÕm§VmÀ`m
AmYmao Vwåhr _yë`{Z{_©VrMr à{H«$`m Am{U ê$nm§VamMr à{H«$`m doJir H$er
_mZVm?
_mŠg©À`m _yë`{gÕm§VmMr EH$ doJir g_O Aem haH$Vt_Ü`o A{^àoV
AgVo. hr g_O, H$moUrhr, Hw$R>ohr, Am{U H$gmhr nU Omon`ªV H$moUË`mVar
àH$maMm l_H$mi KmVcm Amho Vmon`ªV Ë`mMm A_yV© l_mV d _yë`mV
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 305

g_mdoe hmoUo An[ahm`© _mZVo. AZ² hoM _wimV MwH$sMo Amho. _mŠg©
àW_nmgyZM H«$`dñVy§H$S>o nmhVmZm Cn`moJ-_yë` Am{U {d{Z_`-_yë`
`m§À`m ê$nmV nmhVmo. ^m¡{VH$ Cn`moJ_yë`m_m\©$V _yë` ì`º$ ìhmdo cmJVo
Agm AmJ«h YaVmo. BVHo$M Zìho, Va n¡emdarc àH$aUm_Ü`o Vmo Cn`moJ-
_yë` ZgVmZmhr Ho$di H«$`dñVy§Mo ê$n KoUmè`m Jmoï>r gm_m{OH$ l_m§Mm
EH$V\$s© _mo~Xcm H$gm {_idVmV hohr ñnï> H$aVmo. Ë`mÀ`m Ñï>rZo ho _yë` ho
H«$`dñVy§À`m ê$nmVrc ^m¡{VH$ g§nÎmr d Vr {Z_m©U H$aÊ`mV IM© Pmcocr
l_eº$s `m§À`m Amdí`H$ g§~§Ym§VyZ JmoR>dcm Jococm A_yV© l_H$mi AgVmo.
Ë`m_wio _yë`mMr {Z{_©Vr d _yë`mMo ê$nm§Va `m à{H«$`m§_Ycm ^oX Ë`mÀ`m
3
g§H$ënZm§À`m _wimerM A§V^y©V AgVmo.
daH$S>-_yë` {Z_m©U hmoVo. na§Vw ho {Z_m©U Pmcoco daH$S>-_yë` n¡emÀ`m
ê$nmV `oD$Z ñdV:cmM {_imdo `mgmR>rXoIrc gm_wJ«r d l_eº$s IM©
H$amdr cmJVo. OmñVrV OmñV daH$S>-_yë`mMm dmQ>m Amnë`mcm H$gm
{_ioc ho nmhUo, dma§dma `m daH$S>-_yë`mMm {Za{Zamù`m nÕVrZo {heo~
H$ê$Z dmQ>n H$aUo, gaH$maXa~mar, Am`H$a ImË`m_YyZ Ë`mMm OmñVrV
OmñV ^mJ em~yV ahmdm ¶mgmR>r à¶ËZ H$aUo BË`mXr H$moUË`mhr H$m_mVyZ
_yë`mMr {Z{_©Vr hmoV ZgVo, Va \$º$ ^m¡{VH$ g§nÎmr IM© hmoV AgVo. Aem
à{H«$`m§_Ü`o ^m§S>dc IMu nS>V Zmhr Va daH$S>-_yë` IM© hmoVo Ago
åhUVmZm hoM A{^àoV AgVo.
_yë`{Z{_©Vr d ê$nm§VamÀ`m à{H«$`m§Mo doJdoJio n[aUm_
`m ^oXmMo n[aUm_XoIrc Amnë`mcm g¡Õm§{VH$ ÑîQ>çm ñnï>nUo VnmgVm
`oVrc. g_Om H$s ê$nm§VamÀ`m n«{H«$`o_Yrc IM© VoM R>odyZ \$º$
_yë`{Z{_©VrVrc IM© dmT>drV Zoco Va ^m¡{VH$ g§nÎmr OmñV OmñV {Z_m©U
hmoV OmB©c. ê$nm§VamMo IM© VoM R>odë`mZo Ë`m _yë`mMo H$Xm{MV A{^gaU
hmoD$ eH$Uma Zmhr. nU {Z_m©U Pmcoco _yë` dmT>Vo amhrc ho ñnï> Amho.
`mCcQ> Oa _yë`{Z{_©VrgmR>r hmoUmao IM© VoM R>odyZ ê$nm§VamMo IM© dmT>drV
Joco Va _mÌ Zo_Ho$ CcQ>o hmoB©c. CncãY Agcocr g§nÎmr àW_ H$_r hmoV
OmB©c d hmoVm hmoVm _yë` {Z{_©VrgmR>r Amdí`H$ Agcoë`m IMm©cmM Y¸$m
cmJʶmMr n[apñWVr {Z_m©U hmoB©c. XmoÝhr _yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`m AgË`m
Va Ago ìhm`Mo H$mhrM H$maU ZìhVo.
306 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

na§Vw `mnojmhr doJù`m àH$maMo _hÎdXoIrc `m ^oXmcm Amho. _mŠg©À`m


g§H$ënZm§Zm ^m§S>dcemhrÀ`m g_rjmË_H$ {dícofUmMm g§X^© Amho hohr
cjmV R>odUo Amdí`H$ Amho. Ë`mÀ`m {dícofUmZwgma ^m§S>dcemhrM IwÔ
Amnë`m A§V{d©amoYm§_YyZ nwT>rc g_mOmMr ~¡R>H$hr V`ma H$arV AgVo. hr
^m§S>dcemhrMr H«$m§{VH$maH$ ~mOy Amho d {VMo ^mZ _mŠg©cm gVV Amho.
Ë`m Ñï>rZohr _yë`mÀ`m g§H$ënZoda AmYmacocr _yë`{Z{_©VrMr d
_yë`ê$nm§VamMr à{H«$`m `m§À`m_Yrc \$aH$ _hÎdmMm ~ZVmo. `m XmoÝhr
à{H«$¶m§Mm nwT>rc g_mOmÀ`m ~¡R>H$ser doJdoJim g§~§Y AgVmo. _yë`{Z{_©Vr
H$aUmè`m CËnmXZj_Vm `m ~è`mM A§er gainUo nwT>rc g_mOmMr ~¡R>H$
~Zy eH$VmV. `mCcQ> ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oVrc l_gm_wJ«r d IM© hmoUmè`m
l_eº$sMo _yV© ñdê$n XmoÝhr AJXr _yc^yVÑîQ>çm doJù`m AgVmV. nwT>rc
g_mOm_Ü`ohr, {Z_m©U Pmcoë`m ^m¡{VH$ g§nÎmrMo {dVaU d {Z`_Z H$aUmar
`§ÌUm MmcdÊ`mgmR>r l_gm_wJ«r d l_eº$s \$º$ IM© hmoUo Amdí`H$
AgVo. nU Ë`mÀ`m VwcZoV ^m§S>dcr {dH$mgm~amo~a dmT>V OmUmam ê$nm§VamMm
IM© hm ~amM _moR>m AgVmo. _moR>çm à_mUmda _moH$ù`m hmoD$ eH$Umè`m
CËnmXZj_Vm `m AZwËnmXH$ _mJmªZr dm`m KmcdUo ^m§S>dcemhrV An[ahm`©
~ZVo. ømda ~moQ> R>odUo hmhr ^m§S>dcemhrÀ`m g_rjoMm EH$ ^mJ ~ZVmo.
hm ^oX Ñí` ñdê$nm§_Ü`o _mÌ Zmhrgm hmoV AgVmo. daH$S>-_yë`mMo
qH$_Vt_m\©$V dmQ>n Pmë`mZ§Va _yë`g§~§Ym§À`m Ame`mÀ`m nmVirda ñnï>
Agcocm hm \$aH$ Zmhrgm hmoVmo. H$maU ì`mnmar ^m§S>dcXmahr ^m§S>dcmda
Z\$m {_idV AgVmo Am{U Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmahr! XmoKm§À`m hmVmVco
^m§S>dc ñdV:nojm OmñV _yë` {Z_m©U H$aV Amho AgoM Ñí` AgVo. qH$_V
d Z\$m `m ê$nm§_m\©$V _yë`{Z{_©Vr d _yë`ê$nm§Va `m à{H«$`m§_Yrc ^oX
Zmhrgm hmoVmo!
ê$nm§Vam_Ü`o IM© hmoUmar l_eº$s
Xþgam _hÎdmMm àý AgVmo. Vmo åhUOo Aem _yë`ê$nm§VamÀ`m H$m_m§_Ü`o
IM© hmoUmè`m l_eº$sMm; `m l_eº$sÀ`m _mcH$m§Mm—AmnU gÜ`m Ë`m§Zm
H$_©Mmar åhUy`m. `m H$_©Mmè`m§Mo emofU hmoVo H$s Zmhr? {XgVo Ago H$s
Ë`m§À`m l_mVyZ Oa _yë` {Z_m©UM hmoV Zgoc Va Ë`m daH$S>-_yë`mMm ^mJ
{dZm_mo~Xcm H$mTy>Z KoÊ`mMm Var àý Hw$R>o `oVmo? Am{U Ë`m_wio Ë`m§Mo emofU
hmoV Zmhr BVHo$M Zìho Va Ë`m§Zm {H$Vrhr H$_r _mo~Xcm {Xcm Var emofUmMm
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 307

àý `oV Zmhr! nwÝhm EH$Xm dada nmhVm _mŠg©À`mM {gÕm§VmÀ`m AmYmaoM


hm {ZîH$f© H$mT>cocm {XgVmo.
nU OmñV ImocmV Joco Va darc {ZîH$f© hm AY©gË` AgVmo. åhUOo `m
H$_©Mmè`m§Mo emofU hmoV AgVo, nU Vo Ë`m§À`mH$Sy>Z daH$S>-_yë` Z H$mT>Vm!
`mgmR>r nwÝhm EH$Xm Amnë`mcm l_eº$s {dH$Uo `m _yc^yV à{H«$`oH$S>o
dimdo cmJoc. AmnU Ago g_OyZ Mmcy`m H$s ho H$_©Mmar ñdV:Mr l_eº$s
Z {dH$Vm l_ {dH$V AmhoV. H«$`dñVy§À`m ì`dhmamV Hw$R>ë`mhr àH$maMo l_
{dH$V KoÊ`mgmR>r {VVHo$ _yë` XoUo ^mJ nS>V AgVo H$maU gm_m{OH$
l_H$mimÀ`m gmR>çmMm EH$ ^mJ hm Ë`mVyZ {dH$V ¿`mdm cmJVmo. gd©
àH$maÀ`m l_m§Zm ho _yë` XoUo ^mJ AgVo. _J Vo gwVmamMo Q>o~c ~ZdÊ`mMo
AgmoV qH$dm EImÚmZo _m{ce H$aÊ`mMo AgmoV qH$dm nm` MonÊ`mMo AgmoV.
Ë`m_wio ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oV IM© hmoUmao l_ ^m§S>dcXmadJm©cm {dH$V KoUo
^mJ AgVo.
Oa ho H$_©Mmar ^m§S>dcXmadJm©cm l_ {dH$V AmhoV Ago J¥hrV Yaco Va
Ë`m§Zm {VVHo$ l_Vmg _yë` XoUo ho Ë`m_wio ^mJ nS>V AgVo. _JmMÀ`m
CXmhaUm_Ü`o ì`mnmar d Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Mo {_iyZ ho l_ hmoVo 4.5
cmI l_Vmg, Am{U H$_©Mmè`m§Zm Ë`m_wio 4.5 cmI l_Vmg _yë` XoUo
^m§S>dcXmadJm©cm ^mJ nS>co AgVo.
na§Vw H$_©Mmè`m§H$Sy>Z ^m§S>dcXmadJ© l_ {dH$V KoV Zmhr Va l_eº$s {dH$V
KoVmo. d Omo Ý`m` gd©gmYmaU l_m§Zm cmJVmo VmoM ^m§S>dcemhr_Ü`o
gd©gmYmaU l_eº$scm cmJVmo. Ë`m l_m§À`m _mo~Xë`mV, Vo l_ H$aÊ`mMr
Hw$dV {Z_m©U H$aÊ`mgmR>r Amdí`H$ {VVHo$M _yë` H$_©Mmè`m§À`m hmVmV
R>odUo ^m§S>dcXmadJm©gmR>r Amdí`H$ AgVo. WmoS>Š`mV Ë`m§À`mH$Sy>Z daH$S>
l_ H$mT>Ê`mMm ^m§S>dcXmadJm©Mm h¸$ A~m{YV AgVmo. Ë`m_wio
H$_©Mmè`m§À`m hmVmV 1.5 cmI l_Vmg _yë`, l_eº$sMo _yë`
MwH$dÊ`mnwaVo R>odco H$s Ë`mcm H$‘©Mmè`m§H$Sy>Z 3 cmI Vmgm§Mo l_ ho
{dZm_mo~Xcm H$mT>Vm `oVmV.
Ë`mMm n[aUm_ gainUo dmQ>nmgmR>r CncãY hmoUmè`m daH$S>-_yë`mda hmoV
AgVmo. ^m§S>dcXmadJm©Mo {hVg§~§Y ho H$_©Mmè`m§H$Sy>ZXoIrc l_m§EodOr
l_eº$s {dH$V KoÊ`m_Ü`o Jw§Vcoco AgVmV. CXmhaUmW©, darc CXmhaUm_Ü`o
^m§S>dcXma 4.5 cmI Vmg l_m§gmR>r 1.5 cmI l_Vmg _mo~Xcm XoD$Z
308 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_moH$im hmoVmo. Oa Ë`mcm gainUo Ë`m l_m§gmR>r 4.5 cmI l_Vmg _yë`
Úmdo cmJco AgVo Va Vmo dmT>rd IM©XoIrc daH$S>-_yë`mVyZ XoUo ^mJ nS>co
AgVo. Ë`m_wio {OWo 5 cmI l_Vmg daH$S>-_yë` dmQ>nmgmR>r CncãY hmoV
hmoVo {VWo \$º$ 5 - (4.5 - 1.5)= 2 cmI l_Vmg daH$S>-_yë` {e„H$
am{hco AgVo. daH$S>-_yë`m_Ü`o 60 Q>ŠŠ`m§Zr VyQ> Amcr AgVmo.
WmoS>Š`mV, H$_©Mmè`m§Zmhr l_eº$sM {dH$mdr cmJVo. `m ^m§S>dbr g§~§Ym_wio
^m§S>dcXmadJ© Ë`m§À`mH$Sy>Z 3 cmI Vmg daH$S> l_ H$mTy> eH$Vmo. `m
l_mVyZ _yë` {Z_m©U hmoV ZmhrM, VgoM `m 3 cmI Vmg daH$S> l_m§Mo
daH$S>-_yë`mVhr ê$nm§Va hmoV Zmhr. na§Vw Ë`m daH$S> l_m§BVHo$M nydu
{Z_m©U Pmcoco daH$S>-_yë` dmMVo, daH$S>-_yë`mMr ~MV hmoVo. Voìhm
H$_©Mmè`m§Mo emofU hmoV AgVoM, na§Vw Ë`m§À`mH$Sy>Z daH$S>-_yë` Z H$mT>Vm,
Ho$di daH$S> l_ H$mTy>Z d {VVŠ`m daH$S>-_yë`mMr ~MV hmoD$Z.
^m§S>dcXmadJm©Mm {hVg§~§Y Ë`mVyZ ñnï> {XgVmo.
emofUmMo Ñí` _mn emofU cndVo
ê$nm§VamMo IM© cjmV KoVco H$s AmUIrhr EH$ ~Xc Ñí` ñdê$nmV hmoV
AgVmo. H$m_JmadJm©Mo emofU AmVm {ZUm©`H$nUo cnVo. CXmhaUmW©, ho l_
ZOaoAmS> H$ê$Z Oo _yë`g§~§Y C^o AgVmV Ë`m§À`m_Ü`o EH${ÌV Z\$m d
EH${ÌV doVZ `m§À`mVrc g§~§Y hm gainUo daH$S>-_yë` d l_eº$sMo _yë`
`m§À`mVrc g§~§Y Xe©drV AgVmo. AmVm _mÌ EH${ÌV Z\$m d EH${ÌV doVZ
`m§Mo à_mU gainUo daH$S>-_yë`mMm Xa ì`º$ H$aV Zmhr.
CXmhaUmW©, Ago Yam H$s àË`jmV 200 Q>¸o$ daH$S>-_yë`mÀ`m XamZo
^m§S>dcXmadJ© 3 cmI Vmgm§Mr l_eº$s dmnarV Amho. Ë`mMdoir
ê$nm§VamÀ`m CcmT>mcrV ^m§S>dcXmadJm©cm (ì`mnmar ^m§S>dc O_og Yê$Z)
0.1 cmI l_VmgmMr l_gm_wJ«r d 1.5 cmI Vmgm§Mr l_eº$s dmnamdr
cmJV Amho.
_yë`{Z{_©Vr à{H«
à{H«$`m
l_eº$sMo _yë` (doVZ) 1.0 cmI l_Vmg
daH$S>-_yë` 2.0 cmI l_Vmg
ê$nm§VamMr à{H«$`m
ê$nm§VamV IM© hmoUmè`m l_gm_wJ«rMo _yë` 0.1 cmI l_Vmg
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 309

ê$nm§VamV IM© hmoUmè`m l_eº$sMo _yë` (doVZ) 0.5 cmI l_Vmg


dmQ>nmgmR>r CncãY daH$S>-_yë` (Z\
(Z\$m) = 2 - 0.1 - 0.5
=1.4 cmI l_Vmg
EHy$U daH$S>-_yë` d Vo {Z_m©U H$aUmè`m H$m_Jmam§À`m l_eº$sMo _yë`
`m§Mo à_mU Imcrcà_mUo `oVo:
daH$S>-_yë`mMm Xa = 2 cmI l_Vmg/1 cmI l_Vmg = 200%
`mCcQ> EHy$U Z\$m d EHy$U doVZ `m§À`mVrc à_mU Imcrcà_mUo `oVo.
Xa doVZ-_yë`m_mJMm Z\$m = 1.4/(1+0.5) = 93.33%
WmoS>Š`mV, _yë`{Z{_©Vr d ê$nm§Va hm \$aH$ Ho$cm Zmhr, Va àË`j daH$S>-
_yë`mMm Xa d EHy$U Z\$m ^m{Jco EHy$U doVZ `mVyZ {XgUmam Xa `m_Ü`o
OmñVM V\$mdV nS>Vo. EHy$U Z\$m ^m{Jco EHy$U doVZ ho àË`j emofUmMr
nmVir cndUmao daH$S>-_yë`mMo ê$n R>aVo.
—ê$nm§VamMo àm{V{ZYrH$ CXmhaU
ì`mnmar ^m§S>dcXmaê$nm§
ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Zm daH$S>-_yë`mMm ^mJ H$gm {_iVmo ho nmhUo XmoZ-
VrZ H$maUm§gmR>r _hÎdmMo R>aVo. _yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`oV Á`m§Mo ^m§S>dc
Jw§Vcoco Zmhr Aem ^m§S>dcXmam§Zm daH$S>-_yë`mMm ^mJ H$gm {_iVmo `m
àýmMo Vo EH$ CXmhaU hmoVo. Ë`mdê$Z AmnU Imcrc _hÎdmMo gd©gmYmaU
{ZîH$f© H$mTy> eH$Vmo. EH$ åhUOo, _yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`o~mhoa Or l_gm_wJ«r
d l_eº$s IM© hmoVo {VMo _yë` ho daH$S>-_yë`mVyZ dOm hmoVo d Ë`mà_mUo
dmQ>nmgmR>r CncãY Agcoco daH$S>-_yë` H$_r hmoVo. Aem à{H«$`m§_wio
gm_m{OH$ nmVirda d d¡`{º$H$ ^m§S>dcXmam§À`m nmVirda AmdV©Z-H$mimV
Omo ~Xc hmoVmo Vmo O_og Yê$Z _yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`oV d Ë`m à{H«$`o~mhoa
Jw§Vcoë`m ^m§S>dcm_Ü`o \$aH$ nS>Vmo. _yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`o~mhoa H$m`©dmhrV
AgUmè¶m {Za{Zamù`m àH$maÀ¶m ^m§S>dbmbm Ë`mÀ`m Ë`mÀ`m àH$mamcm
AZwê$n Aem Ñí` g§~§Ymdê$Z R>aUmè`m ê$nm§Zwgma daH$S>-_yë`mMm ^mJ
{_iVmo. (Amnë`m CXmhaUmV Ho$di n¡gm-H«$`dñVy-OmñV n¡gm hm AmcoI
{JadyZ ì`mnmar ^m§S>dcmZo ì`mnmar Z\$m `m ê$nmV daH$S>-_yë`mMm ^mJ
{_idUo Amdí`H$ hmoVo.) àË`oH$ ^m§S>dcmcm Aem VèhoÀ`m dmQ>nmVyZ
{_imcocm daH$S>-_yë`mMm ^mJ d Ë`m§Mr Zì`m n[apñWVrà_mUo Jww§Vdcocr
amer `m§À`mdê$Z Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa d H«$`dñVy§À`m qH$_Vr R>aVmV.
310 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AZ² Ë`m~amo~aM l_ {dH$V KoÊ`mEodOr l_eº$s {dH$V KoÊ`mMm ^m§S>dcr


A{YH$ma {_imë`m_wio ê$nm§VamÀ`m à{H«$`o_Ü`o l_ KmcUmè`m
H$_©Mmè`m§H$Sy>Z ^m§S>dcXmadJ© daH$S> l_ H$mTy> eH$Vmo. `m daH$S> l_m§VyZ
daH$S>-_yë` {Z_m©U hmoV Zgoc Var {VVHo$M daH$S>-_yë` IM© Z H$amdo
cmJë`m_wio dmMVo, d ^m§S>dcXmadJmªVJ©V dmQ>nmgmR>r CncãY amhVo.
`m gyÌm§À`m AmYmao AmnU ^m§S>dcXmadJm©À`m {Za{Zamù`m {d^mJm§_Yrc
daH$S>-_yë`mÀ`m dmQ>nmMo g§~§Y Vnmgy eH$Vmo. `mV gdmªV _hÎdmMo AgVo
Vo Ë`m Ë`m {d^mJm§_Yrc Ñí` g§~§Ym§À`m ê$nmà_mUo dmQ>n hmoUo. AÝ`Wm
BVa gd© Jmoï>r `m Aem gJù`m {d^mJmgmR>r gma»`mM AgVmV. `mÀ`m
ñnï>VogmR>r Ho$di `m Ñí` ê$nmda cj H|${ÐV H$ê$Z AmnU {dÎm-
^m§S>dcmMmhr (B§Q>aoñQ> ~oA[a¨J H°${nQ>c) {dMma H$ê$`m.
5. {dÎm-
{dÎm-^m§S>dc : ê$nm§VamVrc IMm©Mo Xþgao CXmhaU
{dÎm-^m§S>dcmMr _hVr ^m§S>dcr AW©emómÀ`m Hw$R>ë`mhr nwñVH$mV gmnS>Vo.
Hw$R>ë`mhr àH$maÀ`m ^m§S>dcmMo MH«$ n¡emnmgyZM gwê$ ìhmdo cmJVo Am{U
n¡emÀ`m ê$nmVM Ë`mMm eodQ> ìhmdm cmJVmo. Ë`m_wio AW©-^m§S>dc `m
^m§S>dcmÀ`m ê$nmcm EH$ doJioM _hÎd àmá hmoVo. AZoH$ doim {VVHo$M
_yë` H«$`dñVy ^m§S>dcmÀ`m qH$dm CËnmXH$-^m§S>dcmÀ`m ê$nmV AgyZ ^mJV
Zmhr, Vo n¡emÀ`m ê$nmV, AW©-^m§S>dc `m ê$nmVM hmVmV Agmdo cmJVo.
Ë`mMm gVV nS>Umam VwQ>dS>m hm AZoH$Xm _moR>m àý hmoD$Z ~gVmo. CXmhaUmW©
XmoZ _{hÝ`m§Zr nm{hOo Ë`mnojm OmñV ^m§S>dc n¡emÀ`m ê$nmZo hmVmV naVUma
AgVo nU JaO AmVm AgVo. Aer chmZ_moR>r V\$mdV gVV V`ma hmoV
AgVo d AW©-^m§S>dc `mM ê$nmV ^m§S>dc hmVmV AgÊ`mMr JaO {Z_m©U
hmoV AgVo. {dÎm-^m§S>dc åhUOo Ago AW©-^m§S>dc nwadUmao ^m§S>dc
AgVo. Amnë`m hmVmVrc n¡gm hm AW©-^m§S>dc `m ê$nmV BVa
^m§S>dcXmam§Zm XoD$ H$aUmao ^m§S>dcXma ho Amnë`m ^m§S>dcmMo {dÎm-
^m§S>dcmV ê$nm§Va H$arV AgVmV. Am{U Aem ^m§S>dcmcm ì`mO `m Ñí`
ê$nmVM daH$S>-_yë`mMm ^mJ {_iUo Amdí`H$ AgVo.
{dÎm-
{dÎm -^m§S>dcXmam§gH$Q> Zdm Vmio~§X
`mgmR>r AmnU _JmÀ`mM CXmhaUmH$S>o diy. BWo Amnë`mcm Ho$di
Jw§Vdcoco {Za{Zamio ^m§S>dc d dmQ>nmgmR>r CncãY Agcoco EHy$U daH$S>-
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 311

_yë` `mdaM cj H|${ÐV H$am`Mo Amho. Ë`mà_mUo Imcrc Jmoï>r Amnë`mcm


{XgVmV.
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Mo Jw§Vcoco ^m§S>dc = 43.1 cmI l_Vmg
ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Mo Jw§Vcoco ^m§S>dc = 10.4 cmI l_Vmg
dmQ>nmgmR>r CncãY Agcoco daH$S>-_yë` = 5 cmI l_Vmg
AmnU Ago J¥hrV Yê$`m H$s Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Zm Amnë`m Jw§Vdcoë`m
^m§S>dcmn¡H$s 60 Q>¸o$ ^m§S>dc ho {dÎm-^m§S>dcXmam§H$Sy>Z ì`mOr ¿¶mdo cmJVo
Va ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Zm 50 Q>¸o$. ì`mOmMm Xa 10 Q>¸o$ Amho Ago AmnU
J¥hrV Yê$. Ë`mà_mUo {dÎm-^m§S>dcXmam§Mo H$m`©dmhrV `oUmao ^m§S>dc
= 43.1  0.60 + 10.4  0.50
= 25.9 + 5.2 = 31.1 cmI l_Vmg
Ë`mdê$Z {dÎm-^m§S>dcXmam§Zm ì`mOmÀ`m Ñí` ê$nm_m\©$V {_imdo cmJUmao
daH$S>-_yë` = 31.1  0.10 = 3.11 cmI l_Vmg
BVŠ`m aH$_oZo AmVm dmQ>nmgmR>r CncãY Agcoco daH$S>-_yë` H$_r hmoB©c.
AmVm dmQ>nmgmR>r CncãY daH$S>-_yë`
= 5 - 3.11 = 1.89 cmI l_Vmg
{dÎm-^m§S>dcXmam§IoarO BVa ^m§S>dcXmam§Zm ñdV:Mo {H$Vr ^m§S>dc Jw§Vdmdo
cmJVo Ë`mà_mUo `m Cacoë`m daH$S>-_yë`mdê$Z gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa
R>aoc. Ë`mà_mUo
Zâ`mMm Zdm gd©gmYmaU Xa = 1.89/(43.1  0.4 + 10.4  0.5)
= 1.89 / 22.4 = gw_mao 8.44%
AWm©V ho CÎma AOyZ Vgo Anwao Amho. AOyZ AmnU ì`mO `m ê$nm_m\©$V
{dÎm-^m§S>dcXmam§Zm nS>Umè`m Zâ`mÀ`m Xam~Ôc {dMma Ho$cocm Zmhr.
Ë`m§Zmhr hmoUmam Z\$m hm gd©gmYmaU Zâ`mÀ`m XamZo ìhm`cm hdm d
4
Ë`mà_mUo ì`mOmMm Xa {ZpíMV hmoB©c.
{dÎm-
{dÎm -^m§S>dcXmam§Mm ZZ\\$m d ì`mOmMm Xa
AmnU Ago J¥hrV Yê$`m H$s {dÎm^m§S>dcXma Amnë`m CcmT>mcr§_Ü`o 31.1
bmI l‘Vmg Jw§VdyZ 0.087 cmI l_Vmgm§Mr l_gm_wJ«r IM© H$aVmV,
312 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

0.333 l_Vmg _yë` Agcocr 1 cmI Vmgm§Mr l_eº$s IM© H$aVmV d


5
Ë`mgmR>r Ë`m§Mo 0.84 cmI l_Vmg ^m§S>dc Jw§VVo.
Voìhm IM© dOm OmVm Ë`m§Zm Z\$m åhUyZ daH$S>-_yë`
= 3.11 - (0.087 + 0.333)
= 2.69 cmI l_Vmg
Ë`mZr Jw§Vdcoco EHy$U ^m§S>dc
= 31.10 + 0.84 = 31.94
Ë`m§Mm Zâ`mMm Xa = 2.69/31.94 = gw_mao 8.42%
ñWyc_mZmZo XmoÝhr Zâ`mMo Xa Odinmg gmaIo Agë`mZo ì`mOmMm AmnU
Yacocm 10 Q>¸o$ Xa {ZpíMV hmoB©c. AWm©V darc CÎma ho Xþgè`mhr AWm©Zo
àmW{_H$ Amho. AMyH$ CÎmamgmR>r darc gd© g§~§Y ho ê$nm§V[aV _yë`mÀ`m
åhUOoM qH$_VtÀ`m ê$nmV _m§S>mdo cmJVrc. WmoS>Š`mV Ë`mdê$Z
g_rH$aUm§Mm g§M V`ma H$ê$Z Vmo gmoS>dmdm cmJoc. Ë`mMo CXmhaU n[a{eï>
3 _Ü`o gmnS>ocM. na§Vw Ë`mVrc gd© J{UV åhUOo darc _yë`mÀ`m ^mfoVrc
J¥hrVm§MoM qH$_VrÀ`m ^mfoV ê$nm§Va Agoc.
AW©-^m§S>dcmÀ`m ê$nmV ^m§S>dc nwadUmao d Ë`m ~Xë`mV ì`mOmMm
_mo~Xcm KoUmao {dÎm-^m§S>dc hoXoIrc ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m Ñï>rZo EH$
Amdí`H$Vm ~ZVo. Am{X_-g§M`m_Ü`o AgUmao Ë`mMo _hÎdmMo ñWmZ AmnU
nyduM nm{hco Amho. ^m§S>dcr ì`dñWo_Ü`o CËnmXZmÀ`m ì`márÀ`m eŠ`Vm
dmT>dUo {dÎm^m§S>dcm_wio eŠ` hmoVo. {dÎm-^m§S>dc ZgVo Va Ho$di
ñdV:À`m ^m§S>dcmÀ`m Omoamda Omo H$maImZm Q>mH$cm Jocm AgVm Ë`mnojm
_moR>m H$maImZm Q>mH$Uo eŠ` hmoVo. gmnoj daH$S>-_yë`mMm {dÎm-^m§S>dc ho
EH$ AmYma ~ZVo. Ë`m~amo~aM AW©-^m§S>dc, CËnmXH$-^m§S>dc, d
H«$`dñVy-^m§S>dc `m§À`mVrc _oi gmYcm OmD$Z CËnmXZ Ë`mM nmVirda
Mmcy amhm`Mo Pmco, Va Ho$di hm _oi gmYÊ`mgmR>r doimodoir WmoS>Š`m
H$mimgmR>r {dÎm-^m§S>dcmMr JaO ^mgVo. Am{U AmdV©Z-H$mim_Yrc
A{^gaUmMm H$mi g§H$moM nmdyZ AmdV©Z-H$mi gm_m{OH$ nmVirda H$_rhr
hmoD$ eH$Vmo. `m Jmoï>r_wio EH$Va ~è`mMXm Zâ`mMm Xa ImcmdÊ`mEodOr
gwYmé eH$Vmo; Xþgao åhUOo Vgm Vmo Imcmdcm VarXoIrc ^m§S>dcr
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 313

CËnmXZmMr EH$m Amdí`H$Vm qH$dm JaO åhUyZ {dÎm-^m§S>dc ^¸$_nUo


àñWm{nV hmoVo.
6. AW©-^m§S>dcmMo {d^y{VH$aU
^m§S>dcXmadJm©À`m {Za{Zamù`m àH$maÀ`m {d^mJm§_Ü`o daH$S>-_yë` ho
qH$_Vr_m\©$V dmQ>co Joco H$s Ë`mVyZ Or {Za{Zamir ê$no V`ma hmoVmV VrM
Zâ`mÀ`m ^m§S>dcr g_W©Zm§Mm AmYma ~ZVmV. CXmhaUmW©, Am¡Úmo{JH$
^m§S>dcXma ho CËnmXZm_Ü`o Am{U H«$`dñVy§À`m IaoXr-{dH«$sV Jw§Vcoco
AgVmV. ì`mnmar ^m§S>dcXma ho \$º$ H«$`dñVy§À`m IaoXr-{dH«$sV Jw§Vcoco
AgVmV Am{U {dÎm^m§S>dcXma ho CËnmXZmVhr Jw§Vcoco ZgVmV Am{U
H«$`dñVy§À`m IaoXr-{dH«$sVhr Jw§Vcoco ZgVmV. Am{U Var {VÝhr àH$maÀ`m
^m§S>dcXmam§Zm Zâ`mÀ`m ê$nmV daH$S>-_yë` {_iV AgVo. Ë`m§À`m
^m§S>dcmÀ`m ê$nm§VamMr MH«o$ nm{hcr Va Vr AZwH«$_o Imcrcà_mUo {XgVmV.
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXma :
AW©-^m§S>dc  CËnmXH$-^m§S>dc  H«$`dñVy-^m§S>dc  (AW©-
^m§S>dc + Z\$m)
ì`mnmar ^m§S>dcXma :
AW©-^m§S>dc  H«$`dñVy-^m§S>dc  (AW©-^m§S>dc + Z\$m)
{dÎm-^m§S>dcXma :
AW©-^m§S>dc  (AW©-^m§S>dc + Z\$m)
`m {VÝhr ê$nm§Zm g_mZ H$m` AgVo? Va n¡emMo AW©-^m§S>dcmV ê$nm§Va.
Ë`mMo dU©Z {Za{Zamù`m àH$mao Ho$co OmVo. n¡gm IM© H$aÊ`mEodOr Vmo
YmoŠ`mV KmcUo, qH$dm n¡gm IM© H$aÊ`mVyZ Omo Cn`moJ hmoD$ eH$Vmo Ë`mMm
Ë`mJ H$aUo. n¡gm ZwgVm IM© H$aÊ`mEodOr Zo_Š`m {R>H$mUr Zo_Š`m nÕVrZo
Jw§VdÊ`mMr CÚmoOH$Vm XmIdUo BË`m{X. _yë`g§~§Y Am{U _yë`-qH$_V
ê$nm§Va ZOaoAmS> Ho$co Va Zâ`mMm CJ_ H$m_Jmam§À`m emofUm_YyZ ^m§S>dcr
CËnmXZm_Ü`o {Z_m©U hmoUmè`m daH$S>-_yë`mV nm{hcm OmV Zmhr. Ë`mEodOr
Zâ`mMm CJ_ hm Vm~S>Vmo~rÀ`m Cn^moJmÀ`m Ë`mJm_Ü`o, qH$dm n¡gm
Jw§Vdë`m_wio nËH$acoë`m VWmH${WV YmoŠ`m_Ü`o, qH$dm CÚmoOH$Vo_Ü`o
nm{hcm OmVmo. n¡emÀ`m àH$aUmV nm{hë`mà_mUo n¡em_wio Á`m§Zm H«$`dñVy§Mo
314 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Ho$di ê$n cm^y eH$Vo AemM Jmoï>tZm eodQ>r Z\$m {MH$Q>dmdm cmJVmo.
^m§S>dcr {dMmam§Mo ho gyÌ ~ZVo.
^m§S>dcr {dMmam§Mo ho gyÌ àñWm{nV hmoVo `m_mJo _hÎdmMo Eo{Vhm{gH$
H$maUXoIrc Amho. Eo{Vhm{gH$ÑîQ>çm ì`mnmar d gmdH$ma ho ^m§S>dcXmadJm©Mo
{d^mJ Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§À`m OÝ_mAJmoXaM V`ma Pmcoco AgVmV.
daH$S>-_yë`mMm qH$dm Zâ`mMm CJ_ ^m§S>dcr CËnmXZm_Ü`o hmoVmo hm {dMma
Ë`m_wio ^m§S>dcr {dMmad§Vm§Zm nQ>Ê`mOmoJm ZgVmo. H$maU Vgo Agoc Va
^m§S>dcr CËnmXZ àñWm{nV hmoÊ`mAJmoXa ì`mnmar d gmdH$ma {d^mJ
ApñVËdmV H$go Amco AgVo?
hm àý Amnë`m Ñï>rZohr WmoS>çm\$ma _hÎdmMm Amho. Ë`mgmR>r AmnU XmoZ
Jmoï>r doJù`m H$aUo Amdí`H$ Amho. EH$ åhUOo ì`mnmar d gmdH$ma `m§Zm
^m§S>dcrnyd© g_mOm_Ü`o Agcoco ñWmZ d Xþgao åhUOo ^m§S>dcr
ì`dñWo_Yco Ë`m§Mo ñWmZ. àW_ EH$ Jmoï> ñnï> Ho$cr nm{hOo H$s Amnco
_mJrc gd© {dícofU ho ì`mnmar-^m§S>dcXma d {dÎm-^m§S>dcXma `m§À`m
^m§S>dcemhr ì`dñWoVrc ñWmZm~Ôc Mmcco hmoVo. åhUyZM AmnU Zâ`mMm
gd©gmYmaU Xa {VWohr J¥hrV Yacm hmoVm. H$maU ^m§S>dcemhrÀ`m ñdV:À`m
{Z`_m§Zr ho {d^mJ {Z`§{ÌV Pmco hmoVo Ago AmnU J¥hrV YaVmo.
^m§S>dcrnyd© g_mOm_Ü`o _mÌ gmdH$mar d ì`mnmar ^m§S>dc ho IwÔ ^m§S>dcr
{Z`_m§À`m AmYmamda C^o ZìhVo. Vo ^m§S>dcrnyd© emofH$dJmªÀ`m diMUrcm
dmT>Umao dJ© hmoVo. na§Vw Voìhmhr Ë`m§Mm Z\$m CËnmXZmVyZM `oV Ago d
emofUmVyZM `oV Ago. Ë`m g_mOmVrc emofH$dJmªer Oo gm_m{OH$-amOH$s`
ZmVo Ë`m§Mo Agoc Ë`mà_mUo Ë`m§Zm Zâ`mMm Xa nS>V Ago d AZoH$Xm Vmo
^a_gmQ> XamZohr nS>V Ago. `m ^m§S>dcrnyd© g_mOm_Yrc ì`mnmar d
gmdH$ma dJm©Mr d Ë`m§Zm cmJy hmoUmè`m {Z`_m§Mr ^m§S>dcr ì`dñWoVrc
ì`mnmar d {dÎm-^m§S>dcXmam§er qH$dm Ë`m§Zm cmJy hmoUmè`m {Z`_m§er J„V
H$ê$Z MmcUma Zmhr.
^m§S>dcr ì`dñWm EH$Xm ñdV:À`m nm`mda C^r am{hcr, åhUOoM ^m§S>dcr
CËnmXZ àñWm{nV Pmco H$s _JM ì`mnmar d {dÎm-^m§S>dcXma dJm©Zm
^m§S>dcr {Z`_ cmJy hmoVmV. ^m§S>dcrnyd© emofUmMo dmQ>oH$ar ~ZÊ`mEodOr Vo
AmVm ^m§S>dcr emofUmMo dmQ>oH$ar, daH$S>-_yë`mMo dmQ>oH$ar ~ZVmV. Voìhm
gmdH$ma d ì`mnmar ho ^m§S>dcemhr ì`dñWoAJmoXa ApñVËdmV Agco Var
ì`mnmar d {dÎm ^m§S>dcXma : _yë` ê$nm§VamMr à{H«$`m 315

Ë`m_wio gmdH$mar d ì`mnmar ^m§S>dc ho ^m§S>dcemhrMm nm`m R>aV Zmhr.


^m§S>dcemhr ì`dñWoV d Ë`mAJmoXa XmoÝhr doiog Vo emofUmMo dmQ>oH$ar \$º$
AgVmV. _yi emofUmMo g§~§Y Ë`m§À`m AIË`mar~mhoaM ~m§Yco OmV
AgVmV.

1
_yë`{Z{_©Vr d _yë`ê$nm§Va `m XmoZ à{H«$`m§_Yrc Amåhr _m§S>V Agcoë`m
\$aH$mMr AZoH$Xm doJù`m nÕVrZo MMm© Ho$cr OmVo. ~hþYm `m MM}_Ü`o XmoÝhr
à{H«$`m§_Ü`o KmVcoco l_ ho AZwËnmXH$ l_ AmhoV H$s CËnmXH$ l_ AmhoV hm
_yi g§X^© AgVmo. _yë`{Z{_©Vr d _yë`ê$nm§Va `mV Amåhr Omo ’$aH$ H$ê$ nmhV
AmhmoV `mÛmao ì`mnmar d {dÎm-^m§S>dcmnwaVo `m àýmMohr ñnï> CÎma A{^àoV
Amho. ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oV KmVco Jococo l_ ho AZwËnmXH$ l_ R>aVmV, H$maU
Ë`mVyZ _yë` {Z_m©U hmoV Zmhr.
AZwËnmXH$ l_ d CËnmXH$ l_ `m g§H$ënZm§Mm _mŠg© H$gm dmna H$aVmo hm EH$
AË`§V dmXJ«ñV _wÔm Amho. {deofV: _mŠg©À`m {cImUm_Ü`o `m eãXmMm
doJdoJù`m doir Ë`mZo doJdoJù`m AWm©Zo dmna Ho$cocm AmT>iVmo. ñWyc_mZmZo
_mŠg© CËnmXH$ l_ hr H$ënZm VrZ doJdoJù`m AWm©Zo dmnaVmZm {XgVmo,
Ë`mà_mUo CËnmXH$
l_ `m§Mm AW© Á`m§À`m_YyZ ^m¡{VH$ Cn`moJ-_yë` {Z_m©U hmoVo Ago l_, qH$dm
Á`m§À`m_YyZ _yë` {Z_m©U homVo Ago l_ qH$dm Á`m§À`m_YyZ daH$S>-_yë` {Z_m©U
hmoVo Ago l_ Ago VrZ AW© {ZKVmV.
`m {VÝhr AWmªMm _mŠg©Mm dmna Am{U Amåhr Ho$cocr _m§S>Ur `m§Mr gwg§JVr
XmIdUo ho `m nwñVH$mÀ`m H$jo~mhoaMo H$m_ Amho. na§Vw Ë`mMm _w»` AmYma
H$moUVm Amho Vo WmoS>Š`mV Imcr XoV AmhmoV. dmMH$m§Zm Vmo nS>VmiyZ nmhVm `oD$
eHo$c. ho VrZ AW© åhUOo Amdí`H$ (nU nwaoem ZìhoV) AQ>tMr EH$ CVa§S>
åhUyZ nmhVm `oVmV. daH$S>-_yë` {Z_m©U H$aUmao l_ ho _yë` {Z_m©U H$aUmao l_
Agmdo cmJVmV, Am{U _yë` {Z_m©U H$aUmao l_ ho ^m¡{VH$ Cn`moJ _yë` {Z_m©U
H$aUmao l_ Agmdo cmJVmV. Voìhm daH$S>-_yë` {Z_m©U H$aUma l_ `m VrZhr
Ñï>rZo CËnmXH$ l_ Agmdo cmJVmV. na§Vw hr CVa§S> CcQ>r _mÌ H$m_ H$arV Zmhr.
Oo l_ ^m¡{VH$ Cn`moJ-_yë` {Z_m©U H$aVmV Vo _yë` {Z_m©U H$aVrcM Ago Zmhr
qH$dm Oo l_ _yë` {Z_m©U H$aVmV Vo daH$S>-_yë` {Z_m©U H$aVrcM Ago Zmhr.
`m VrZhr AWmªMr hr gm§JS> _mŠg©À¶m _yë`{gÕm§Vm§_Ü`o _hÎdmMr Amho Am{U `m
CVa§S>rMm g§~§Y H«$`dñVy§À`m ì`dhmamÀ`m {dH$mgm~amo~aM {Z_m©U hmoV OmUmè`m
316 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

ZdZì`m ~§YZm§er AgVmo. H«$`dñVy§À`m ì`dhmamÀ`m {dH$mgm~amo~a Ë`mVrc


{ZåZ^m§S>dcr g§~§Ym§_wio Cn`moJ-_yë`mÀ`m {Z{_©VrÀ`m j_Vo~amo~aM
_yë`{Z{_©VrMr j_Vmhr _hÎdmMr ~ZVo. Ë`m AmYmamda ^m§S>dcr g§~§Y ~m§Yco
Joco H$s _yë`{Z{_©Vr~amo~aM daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©VrMr j_Vm _hÎdmMr ~ZVo.
`m g§~§Ym§Mr CVa§S> hr CËnmXH$VoÀ`m {Za{Zamù`m AWm©À`m CVa§S>rÀ`m _wimer
AgVo.
_mŠg©À`m AZwËnmXH$ Am{U CËnmXH$ l_ `m g§H$ënZm§Mm à_wI dmna hm Ë`mÀ`m
"{WAarO Am°\$ gaßcg ìh°ë`y' À`m VrZ I§S>m§_Ü`o AmT>iVmo. {VWo Vmo
doJdoJù`m H$mcI§S>mVrc à_wI ^m§S>dcr AW©emókm§Mr qH$dm àdmhm§Mr Ë`m§À`m
d¡{eîQ>çmda ^a XoD$Z g_rjm H$aV hmoVm. Ë`m_wio à{VñnÜ`m©À`m ZOaoVyZ darc
VrZhr AWm©Mr gm§JS> {OWo gwQ>Vo {VWo Vmo ^a XoVmZm AmT>iVmo. ho ZOaoAmS> H$ê$Z
Oa Ë`mMo doJdoJio {cImU Vnmgco Va _mÌ Ë`mÀ`m _ZmV `m VrZ AWmª~Ôc
{Z:g§{X½YVm ZìhVr Ago dmQy> cmJVo qH$dm `mn¡H$s H$moUË`mhr EH$m AWm©cm
{MH$Qy>Z BVa AW© nyU©nUo ~mX R>adco OmD$ eH$VmV.
2
`mVrc AmH$S>o g{ÞH$Q> (A°àm°pŠP_oQ>) AmhoV. AMyH$ CÎmamgmR>r nhm n[a{eï> 3.
3
_mŠg©À`m Ñï>rZo ^m¡{VH$ Cn`moJ-_yë`mÀ`m {Z{_©Vr~mhoa KS>Umè`m Amdí`H$
l_m§Zm _hÎdM ZìhVo Ago Zìho qH$dm Ë`mZo Vo {dMmamVM KoVco ZìhVo Ago Zìho.
Vmo XmIdVmo Vo BVHo$M H$s Amdí`H$ AgUo doJio Am{U Ë`mVyZ ^m¡{VH$ Cn`moJ-
_yë`o {Z_m©U hmoUo doJio. CXmhaUmW© g_mOdmXr g_mOm_Ü`ohr ^m¡{VH$ Cn`moJ-
_yë`mÀ`m {Z{_©Vr~mhoaMo Ago l_ Amdí`H$ AgVrc. nU Vo ñnï>nUo EH$
Amdí`H$ na§Vw AZwËnmXH$ IM© åhUyZ O_og Yaco OmVrc. ^m§S>dcemhrV _mÌ
Ë`mMo dmQ>n ho daH$S>-_yë`mÀ`m dmQ>nm_m\©$V hmoVmZm Ago hmoV Zmhr. ì`mnmar
^m§S>dcmcmXoIrc Z\$m hmoVmo. `mVyZ Ë`m§À`m H$_©Mmè`m§Zr IM© Ho$cocr l_eº$s d
Ë`m_m\©$V IM© hmoUmar l_gm_wJ«r hr Amdí`H$ d CËnmXH$ Ago Xþhoar \$gdo ê$n
KoVo. àË`jmV gm_m{OH$ g§nÎmrMm IM© hm CËnÞmMo ê$n KoVmo.
4
àË`jmV {dÎm-^m§S>dcXma Ë`m§À`mH$S>rc R>odtda d n¡em§da ì`mO XoV AgVmV.
Ë`mMm EH$ doJim Xa AgVmo d {dÎm-^m§S>dcXma Or H$O} XoVmV Ë`mMm EH$
doJim Ë`mnojm OmñV Xa AgVmo. Amnë`m àmW{_H$ J{UVm_Ü`o
{dÎm^m§S>dcXmamH$S>rc R>odrda Ë`m§Zr {Xcoco ì`mO ho cjmV KoVcoco Zmhr. Vo
cjmV KoÊ`mZo J{UVmMr nÕVr ~XcV Zmhr.
5
`mVrc AmH$S>o g{ÞH$Q> AmhoV. AMyH$ CÎmamÀ`m nÕVrgmR>r nhm n[a{eï> 3.
20. Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU
àd¥Îmr

1. Zâ`mMm Xa KgaÊ`mÀ`m àd¥ÎmrMo ñWmZ


_mŠg©Mm gdm©V dmXJ«ñV {ZîH$f©
^m§S>dcemhr_Ü`o Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa H$_r hmoÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr
AgVo hm _mŠg©Mm {ZîH$f© Ë`mÀ`m ^m§S>dcemhr~ÔcÀ`m {dícofUmVrc
gdmªV dmXJ«ñV {ZîH$f© Amho. nwñVH$mÀ`m `m eodQ>À`m àH$aUm_Ü`o AmnU
`mM dmXJ«ñV {ZîH$fm©Mm {dMma H$aUma AhmoV. ^m§S>dcr Q>rH$mH$mam§Zm Va hm
{ZîH$f© A_mÝ` AgVmoM. na§Vw _mŠg©Mr _yë`-qH$_V ê$nm§VamMr g¡Õm§{VH$
~¡R>H$ _mÝ` H$aUmao H$mhr _mŠg©Mo g_W©H$XoIrc, gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa
H$_r hmoÊ`mMr hr àd¥Îmr _mÝ` H$arV ZmhrV. `mdê$Z `m {ZîH$fm©À`m
dmXJ«ñVVooMr H$ënZm `oD$ eH$Vo.
_mŠg©Mm hm {ZîH$f© dmXJ«ñV ~Zmdm `mV Zdc Zmhr. AmnU AJmoXaM
nm{hco Amho H$s ^m§S>dcemhr_Ü`o gd© ì`dhma qH$_V `m _yë`g§~§YmÀ`m
ê$nm_m\©$V ì`º$ hmoUmè`m AmH$S>çm§À`m _mÜ`_mVyZ MmcVmV. `m§n¡H$s
^m§S>dcXmam§Zm gdm©V {ZUm©`H$nUo _hÎdmMm dmQ>Umam AmH$S>m Zâ`mÀ`m
XamMm AgVmo. ^m§S>dcg§M`mMo {ZU©` `m XamÀ`m _mÜ`_mVyZ KoVco OmV
AgVmV. Zâ`mMm Xa dmT>V AgVmZm ^m§S>dc-g§M` ghO hmoVmo, Vmo CVê$
318 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

cmJcm H$s _§XmdVmo. VoOr_§Xrer Zâ`mMm Xa OmoS>cocm AgVmo. Zâ`mMm Xa


H$_r hmoÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr _mÝ` H$aUo åhUOo EH$m AWm©Zo _§XrMr,
_§XrÀ`m H$mimÀ`m An[ahm`©VoMr àd¥Îmr _mÝ` H$aUo AgVo. åhUOoM
^m§S>dcemhr gwpñWVrV Mmcy Z eH$Ê`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr _mÝ` H$aUo
AgVo. Am{U gmh{OH$M hm {ZîH$f© dmXJ«ñV R>aVmo.
`m {ZîH$fm©^modVr Omo dmX MmcVmo Ë`mMo XmoZ _hÎdmMo n¡cy AmhoV. dmXmMm
n{hcm _wÔm `m {ZîH$fm©À`m {gÕVo~ÔcMm Amho. _mŠg©Zo _m§S>coë`m
g§H$ënZm§À`m AmYmamda Oo J{UV _m§S>Vm `oVo Ë`mVyZ hm {ZîH$f© EH$
gd©gmYmaU àd¥ÎmrÀ`m ñdê$nmV {gÕ H$aVm `oVmo H$s Zmhr hm EH$ _hÎdmMm
_wÔm ~ZVmo. dmXmMm Xþgam _wÔm hm `m {ZîH$fm©Mo _mŠg©À`m {dícofUmÀ`m
H«$m§{VH$maH$ ~¡R>H$s_Ü`o H$moUVo ñWmZ Amho `m~ÔcMm Amho. H$mhr OUm§À`m
_Vo hm {ZîH$f© _mZcm qH$dm Z _mZcm Var _mŠg©À`m H«$m§{VH$maH$
Ñ{ï>H$moZmcm H$mhr ~mYm `oV Zmhr, Va H$mhtÀ`m _Vo hm {ZîH$f© A§V^y©V
Pmë`mdaM _mŠg©Mo ^m§S>dcemhrMo H«$m§{VH$maH$ {dícofU n[anyU© ê$nmV C^o
amhVo. Amnë`mcm `m XmoÝhr àým§~Ôc {dMma H$am`Mm Amho.
_mŠg©À`m {gÕVoVrc CUrd
Zâ`mMm Xa KgaʶmÀ¶m gd©gmYmaU àd¥Îmr~ÔcMr _mŠg©Mr _m§S>Ur
H°${nQ>cÀ`m {Vgè`m I§S>mÀ`m H$mhr àH$aUm§_Ü`o g_m{dï> Amho. _mŠg© `m
^mJmVrc gd© J{UV ho gaigai (S>m`aoŠQ>cr) _yë`mÀ`m ^mfoV H$aVmo.
AWm©V, AmnU nyduÀ`m àH$aUm§_Ü`o ho {gÕ Ho$co hmoVo H$s _yë`-qH$_V
ê$nm§Vam_wio _yë`g§~§Ym§Mr {Xem ~XcV Zmhr, qH$dm _yë`mÀ`m ^mfoV
_moOcocm gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa Á`mà_mUo H$_r OmñV hmoVmo Ë`mà_mUo
qH$_VrV ì`º$ hmoUmam gd©gmYmaU Zâ`mMm XaXoIrc H$_r OmñV hmoV
AgVmo. Ë`m_wio _yë`mÀ`m ^mfo_Yrc gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa CVaVmo ho {gÕ
H$aUo nwaogo AgVo.
_mŠg© Zâ`mÀ`m XamMr (åhUOoM `mnwT>o _yë`mÀ`m ^mfoVrc gd©gmYmaU
Zâ`mÀ`m XamMr) \$moS> Imcrcà_mUo H$aVmo.
Zâ`mMm Xa = daH$S>-_yë`/Jw§Vdcoco ^m§S>dc
= daH$S>-_yë`/(H$m`_ ^m§S>dcm_Ü`o Jw§Vcoco ^m§S>dc + ~XcVo
^m§S>dc)
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 319

= (daH$S>-_yë`/~XcVo ^m§S>dc)/
((H$m`_ ^m§S>dcm_Ü`o Jw§Vcoco ^m§S>dc / ~XcVo ^m§S>dc)+1)
= daH$S>-_yë`mMm Xa/(Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU + 1)
AmVm _mÌ Vmo, daH$S>-_yë`mMm Xa Á`m doJmZo dmT>Vmo Ë`mnojm OmñV doJmZo
Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU dmT>Vo Ago J¥hrV Yê$ZM nwT>o OmVmo.
AZ² Ë`m {R>H$mUr Ago J¥hrV H$m Yamdo `mMr H$maUo CX²Y¥V H$aV Zmhr. qH$dm
BVaÌhr J¥hrV Yacocr hr ~m~ Ë`mZo gmYma {gÕ Ho$cocr gmnS>V Zmhr. hr
~m~ J¥hrV YaUo åhUOo EH$m AWm©Zo Oo {gÕ H$am`Mo VoM J¥hrV YaÊ`mgmaIo
AgVo! _mŠg©À`m {damoYH$m§Zr Zo_H$s hrM _m§S>Ur Amnco cú` ~Zdco Amho
d `m MH«$mH$ma J¥hrVm_wio _mŠg©Mm {ZîH$f© ImoSy>Z H$mT>cm Amho.
`m darc J¥hrVmMr (Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU ho gd©gmYmaUnUo
daH$S>-_yë`mÀ`m Xamnojm OmñV doJmZo dmT>Vo) gaigai {gÕVm _mŠg©_Ü`o
Zmhr ho `m {damoYH$m§Mo åhUUo Iao Amho. nU daH$S>-_yë`mMm Xa, Am§{JH$
à_mU, H$m`_ ^m§S>dcmVrc l_{df` d l_^m§S>dcmMo IMu _yë`, pñWa
^m§S>dc d IoiVo ^m§S>dc, gmnoj daH$S>-_yë`, Zâ`mMm Xa R>adUmao
KQ>H$—Aem KQ>H$m§_Ü`o CËnmXH$VmdmT>r~amo~a H$gH$go ~Xc hmoVmV
`m~Ôc _mŠg©Zo `m J¥hrVmcm AmYma^yV R>aoc Aer g{dñVa MMm©
{R>H${R>H$mUr Ho$cocr Amho. Ë`m MM}À`m AmYmamda, ^m§S>dcemhrÀ`m
{dH$mgm_Ü`o hmoUmè`m gd©gmYmaU CËnmXH$Vm dmT>rnmgyZ gwédmV H$ê$Z, `m
{Za{Zamù`m KQ>H$m§da H$m` n[aUm_ hmoVmo ho H$mQ>oH$moanUo VnmgyZ Zâ`mMm Xa
H$_r hmoÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr J{UVmÛmao {gÕ H$aUo eŠ` Amho.
_mŠg©À`m g_W©H$m§Zr _mŠg©À`m _yi J{UVmV WmoS>r\$ma gwYmaUm H$ê$Z hr
{gÕVm _m§S>Ê`mMm à`ËZ Ho$cm Amho. na§Vw gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT> hr
gwédmV Yê$Z, EH$H$ CËnmXZm_mJMo {Za{Zamio KQ>H$ H$go ~XcVmV ho
nÕVeranUo d H$mQ>oH$moanUo VnmgyZ {ZîH$f© H$mT>Ê`mMo H$m_ Ho$co Jococo
Zmhr. Vo AmnU `m àH$aUmV nwT>o H$aUma AhmoV.
2. _mŠg©À`m `m {ZîH$fm©Mo _hÎd
_mŠg©À`m `m dmXJ«ñV {ZîH$fm©À`m {gÕVoÀ`m J{UVr ngmè`mV
{eaÊ`mAJmoXa `m {gÕVoÀ`m àýmcm H$m d H$moUVo _hÎd Amho `mMr OmUrd
AgUo Amdí`H$ Amho. dada nmhVm Ago dmQ>oc H$s _mŠg©Mm hm {ZîH$f©
320 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

{gÕ Pmcm Zmhr Var _mŠg©À`m H«$m§{VH$maH$ {ZîH$fmªZm Hw$R>crM ~mYm `oV
Zmhr! AZ² Ago Agoc Va `m {gÕVoda BVHo$ cj _wimV H|${ÐV H$emcm
H$am`Mo, {gÕVoÀ`m J{UVr ngmè`mV {eam`Mr JaOM H$m` Ago àý V`ma
hmoVmV.
àW_Xe©Zr `m _m§S>UrV ~aoM VÏ` dmQ>Vo. darc {ZîH$fm©_wio Á`m {ZîH$fmªZm
Y¸$m nmoMV Zmhr Ë`m§Mr O§ÌrM nhm Zm. ^m§S>dcr ì`dñWm hr H«$`dñVy§À`m
{Z`_mMm ^§J Z H$aVm hmoUmè`m H$m_JmadJm©À`m emofUmdaM C^r AgVo;
{VMm {dH$mg åhUOo H$m_JmadJm©À`m emofUmMm {dH$mg AgVmo; {VÀ`m
nyd©AQ>r åhUOo H$m_JmadJm©À`m emofUmÀ`m nyd©AQ>r AgVmV, `m gd© AQ>r
_mŠg©Zo {gÕ Ho$coë`m AgVmV. ^m§S>dcr ì`dñWmM H$m_JmadJm©cm ^m§S>dcr
Mm¡H$Q>r_Yco ñdV:Mo {hVg§~§Y OnVmOnVm g§K{Q>V ìhm`cm ^mJ nmS>V
AgVo; ñdV:À`m _mcH$sÀ`m l_eº$scm H«$`dñVy§Mo gmYo {Z`_ cmJy H$ê$Z
KoVmZm XoIrc Vo ñdV:gH$Q> gdmªZm cmJy hmoUmè`m {H$_mZ gd©gmYmaU _mZdr
A{YH$mam§À`m ê$nmVM H$m_JmadJm©cm cmJy H$ê$Z ¿`mdo cmJVmV; Ë`m_wio
H$m_JmadJm©À`m cT>çmMm gdmªJrU {dH$mg H$m_JmadJm©cm doimodoir
^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m Mm¡H$Q>rn{cH$S>o nmoMUmè`m gd©gmYmaU _mZdr
A{YH$mam§À`m àýmH$S>o KoD$Z OmV AgVmo. `mhr gd© Jmoï>r _mŠg©À`m
_m§S>UrV AÜ`möV AgVmV. WmoS>Š`mV, ^m§S>dcr ì`dñWmM H$m_JmadJm©cm
g§K{Q>V ìhm`cm ^mJ nmSy>Z Ë`mcm dma§dma ^m§S>dcemhr Mm¡H$Q>
Amocm§S>Umè`m àým§H$S>o KoD$Z OmVo `m {ZîH$fm©Mm g¡Õm§{VH$ AmYma _mŠg©Zo
V`ma Ho$cocm AgVmo.
{edm`, ^m§S>dcemhr_Ü`o dmT>Umè`m CËnmXZj_Vm åhUOo IwÔ
H$m_Jmam§À`mM gm_y{hH$ l_m§À`m {dH$mgmÀ`m j_Vm AgVmV hoXoIrc Ë`mZo
XmIdcoco AgVo. Voìhm ^m§S>dcemhr ì`dñWoMm CÀN>oX Ho$ë`mda nwT>rc
g_mOmcm nm`m^yV R>aUmè`m j_Vm `m IwÔ H$m_JmadJm©V gm_mdcoë`m
AgVmV, nwT>rc ì`dñWoÀ`m CËnmXZmMm JmS>m hmH$Ê`mMr j_VmXoIrc
^m§S>dcr ì`dñWoZoM H$m_Jma dJm©_Ü`o {Z_m©U Ho$cocr AgVo.
Voìhm ^m§S>dcemhr_Yco emofU, Ë`m_wio ^m§S>dcemhrMm CÀN>oX H$aÊ`mV
{hVg§~§Y Jw§Vcocr eº$s, {VMo g§KQ>Z, {Vcm dma§dma ì`dñWoMr Mm¡H$Q>
Amocm§S>Umè`m àým§Zm {^S>mdo cmJUo d {VMr nwT>rc g_mOmÀ`m CËnmXZmMm
nm`m ~ZÊ`mMr l_Vm `m gd© Jmoï>r _mŠg©Zo ^m§S>dcemhrÀ`m {dícofUmVyZ
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 321

{gÕ Ho$coë`m AgVmV. ^m§S>dcemhr{damoYr H$m_JmadJu` H«$m§VrMo darc gd©


AmYma ^m§S>dcr ì`dñWm ñdV:M V`ma H$aV AgVo ho _mŠg©Zo XmIdcoco
AgVo. Am{U `m gd© {ZîH$fmª_Ü`o Hw$R>ohr Zâ`mMm Xa H$_r hmoÊ`mÀ`m
àd¥ÎmrMm AmYma ¿`mdm cmJV Zmhr!
`m {ZîH$fm©{edm` _mŠg© BÀN>mdmXr ~ZVmo!
^m§S>dcemhr{damoYr H$m_JmadJu` H«$m§VrÀ`m darc gd© KQ>H$m§{edm` EH$
_hÎdmMm KQ>H$ _mÌ darc O§Ìr_Ü`o g_m{dï> Zmhr. `m KQ>H$mMr gdm©V
gai d ñnï> _m§S>Ur Amnë`mcm co{ZZÀ`m {cImUmV AmT>iVo. emo{fV
dJmªZm nyduÀ`m AdñWoV OJUo AeŠ` hmoUo, Ë`m§Zr H$_am ~m§YyZ Ë`m
ì`dñWoÀ¶m {damoYmV añË`mda `oUo, `mgma»`m KQ>H$m§~amo~aM H«$m§VrH$maH$
n[apñWVrMo AmUIrhr EH$ _hÎdmMo cjU co{ZZ _m§S>Vmo. amÁ`H$Ë`mªZm
Am{U emofH$ dJmªZm nyduà_mUo amÁ` hmH$Uo, ì`dñWm MmcdUo AeŠ` hmoVo
hm XoIrc H«$m§{VH$maH$ n[apñWVrÀ`m KQ>H$m§n¡H$s EH$ Amdí`H$ KQ>H$
AgVmo. BVa gd© KQ>H$m§Mm AmYma ^m§S>dcemhr ì`dñWm Oer V`ma H$aVo
VgoM `m Amdí`H$ KQ>H$mMm AmYmaXoIrc ^m§S>dcemhr ì`dñWm V`ma
H$aVo ho XmIdUo _hÎdmMo AgVo. Am{U Zo_H$m hmM AmYma AmVmn`ªVÀ`m
g¡Õm§{VH$ {ZîH$fmª_YyZ V`ma Pmcocm Zmhr.
`m An[ahm`© KQ>H$mMm AmYma g¡Õm§{VH$arË`m àñWm{nV Pmcm Zmhr Va Ë`mMo
n[aUm_ XÿaJm_r _hÎdmMo R>aVmV. Oa ^m§S>dcr ì`dñWm {VÀ`m
{dH$mgm~amo~a {VVH$sM ~cmT>ç hmoUma Agoc, ì`dñWm MmcdÊ`mMr d
amÁ` H$aÊ`mMr {VMr j_Vm Oa {VÀ`m {dH$mgm~amo~a {Xdg|{Xdg OmñV
^ŠH$_ d A^oÚ ~ZV Agoc Va H$m_JmadJv` H«$m§Vr H$m_JmadJm©À`m Ho$di
BÀN>oÀ`m d g§KQ>ZoÀ`m Omoamda H$m_JmadJm©cm nma nmS>Uo ^mJ nS>Vo Agm
{ZîH$f© Ë`mV A{^àV AgVmo.
H$m_JmadJm©Mo g§KQ>Z, VmH$X d C_u {OVŠ`m Omo_mZo dmT>VmV {VVŠ`mM
Omo_mZo Oa ^m§S>dcemhrMo gm_Ï`© dmT>V Agoc Va _mŠg© hm eodQ>r EH$
BÀN>mdmXr (ìhm°c§Q>[añQ>), ñdßZmiy (amo_±{Q>H$) H«$m§{VH$maH$ R>aVmo. na§Vw _mŠg©
hm ñdßZmiy Zmhr; Ë`mMr ñdßZo Oê$a AmhoV nU Vr ì`mdhm[aH$VoÀ`m
{ZH$fmda C^r Agcocr ñdßZo AmhoV, àË`jmV `oD$ nmhUmè`m ì`mdhm[aH$
eŠ`Vm§Zm Vm|S> \$moS>Umar ñdßZo AmhoV. Am{U Ë`mÀ`m Ñï>rZo H«$m§{VH$maH$
322 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

n[apñWVrÀ`m `m An[ahm`© KQ>H$mMm AmYmaXoIrc ^m§S>dcemhrÀ`m


{dH$mgmÀ`m H«$_mV V`ma hmoUo _hÎdmMo R>aVo. ^m§S>dcr ì`dñWo_Ü`o
^m§S>dcr dJmªZm Am{U amÁ`H$Ë`mªZm nyduà_mUo ì`dñWm MmcdUo,
amÁ`H$ma^ma hmH$Uo AeŠ` hmoB©c Ago H$mcI§S> `oUo An[ahm`© Amho hohr
g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm àñWm{nV hmoUo _hÎdmMo R>aVo. VoìhmM H$m_JmadJu` H«$m§Vr
hr EH$ ì¶mdhm[aH$ H¥$Vr åhUyZ, àË`jmV `oD$ nmhUmè`m eŠ`Vm§Zm Vm|S>
\$moS>Umar H¥$Vr åhUyZ {gÕ hmoD$ eH$Vo. Am{U BWo Zâ`mMm Xa H$_r
hmoÊ`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥Îmrbm ‘hÎd ¶oVo. ñdV:{déÕ hmoD$ KmVcoë¶m
H«$m§VrÀ¶m gd© nyd©AQ>tMm AmYma ^m§S>dbr ì¶dñWm ñdV:M H$er V¶ma H$aVo
¶mMo ‘m³g©Mo {dícofU ¶m àd¥ÎmrÀ`m {gÕVo~amo~aM nyU© hmoD$ eH$Vo. ho
1
_hÎd cjmV KoD$ZM AmnU {gÕVoH$S>o diy`m.
3. gd©gmYmaU àd¥ÎmrMr J{UVmYmao {gÕVm
Zâ`mMm Xa R>adUmao {Za{Zamio KQ>H$
Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr VnmgVmZm AmnU Or nÕV
dmnacr hmoVr Ë`mM àH$maMr nÕV AmnU Zâ`mMm Xa ImcmdÊ`mÀ`m
gd©gmYmaU àd¥ÎmrgmR>r dmnaUma AhmoV. nwñVH$mVrc 17ì`m àH$aUm_Ü`o d
n[a{eï> 3 _Ü`o XmIdë`mà_mUo BWo Amnë`mcm _yë`mÀ`m ^mfoVrc Zâ`mMm
Xa ImcmdÊ`mMr àd¥Îmr {gÕ Ho$cr Var nwaogo Amho. nyduà_mUoM gd©gmYmaU
CËnmXH$Vm "C' `m à_mUmV dmT>cr Amho Ago J¥hrV Yê$Z (nhm, n[a{eï>
1) Zâ`mMm Xa H$mT>VmZm Ë`m XamMr \$moS> H$ê$Z Ë`m \$moS> Ho$coë`m aH$_m
VnmgV Amnë`mcm nwT>o Omdo cmJUma Amho.
Zâ`mMm Xa = daH$S>-_yë`/Jw§Vdcoco ^m§S>dc
= (daH$S>-_yë`/~XcVo ^m§S>dc)/(Jw§Vdcoco ^m§S>dc/~XcVo
^m§S>dc)
= (daH$S>-_yë`mMm Xa)/(Jw§Vdcoco ^m§S>dc/~XcVo ^m§S>dc)
Jw§Vdcoco ^m§S>dc
= l_{df`m§_Ü`o IM© Pmcoco ^m§S>dc + l_gmYZm§_Ü`o Jw§Vcoco
^m§S>dc
+ A§Jmda R>odmdo cmJUmao ^m§S>dc + ~XcVo ^m§S>dc
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 323

AmnU EH$H$ CËnmXZm_mJo (`w{ZQ> àm°S>ŠeZ) Jw§Vcoco ^m§S>dc d ~XcVo


^m§S>dc `m§À`m ametMm g§X^© KoD$ZM _mJrcà_mUo J{UV H$ê$`m. Ë`mgmR>r
AmnU Imcrc {MÝho dmnê$.
EH$H$ CËnmXZm_mJo IM© Pmcoë`m l_{df`m§Mo _yë` = {d
EH$H$ CËnmXZm_mJo IM© Pmcoë`m l_gmYZm§Mo _yë` = gm
EH$H$ CËnmXZm_mJo Jw§Vcoë`m l_gmYZm§Mo _yë` = a
EH$H$ CËnmXZm_mJo A§Jmda R>odmdo cmJUmao ^m§S>dc = R>
EH$H$ CËnmXZm_mJo IM© hmoUmè`m l_eº$sMo _yë` qH$dm ~XcVo ^m§S>dc
=~
l_eº$sMo _yë` = _
EH$H$ CËnmXZm_mJo IM© hmoUmar l_eº$s = l
daH$S>-_yë`mMm Xa = X = (1 - _)/_
Zâ`mMm Xa = Z
Voìhm darc {MÝhm§Mm dmna H$ê$Z
Z = X/(({d/~)+(a/~)+(R>/~)+1)
`mVrc àË`oH$ am{e hr gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>r~amo~a H$er ~XcVo Vo
AmnU AmVm nmhV OmD$.
1. daH$S>-_yë`mMm Xa (X)
X> = (1-_)/_
n[a{eï> 1 _Ü`o AmnU AJmoXaM nm{hco Amho H$s CËnmXH$VmdmT>rMo
gd©gmYmaU à_mU "C' Agoc Va,
_2 = _1/C
Ë`mdê$Z
X2 = (1-_2)/_2 = (1-(_1/C))/(_1/C)
= C ((1-_1)/_1) + (_1-(_1/C))/_1
= C (X1 + 1-1/C)
^m§S>dcemhrÀ`m {dH$mgm~amo~a X hm dmT>V OmV Agë`m_wio AmnU X1 À`m
VwbZoV nwT>rc (1-1/C) hm ^mJ Xþc©j H$ê$ eH$Vmo. d gd©gmYmaUnUo _m§Sy>
eH$Vmo H$s,
X2 = C  X1 ...(1)
324 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

2) ~XcVo ^m§S>dc (~)


n[a{eï> 1 _Ü`o XmIdco Amho H$s gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT> "C' Agoc Va
Xa H«$`dñVy_mJMo ~XcVo ^m§S>dc ho Imcrc g_rH$aUmà_mUo ~XcVo.
2
~2 = ~1 / (C  C) = ~1/C ... (2)
3) H$ÀÀ`m _mcmV Jw§Vcoco ^m§S>dc ({d)
H$ƒm _mc hm IoiË`m ^m§S>dcmMm ^mJ Agë`m_wio Jw§Vcoco ^m§S>dc ho IM©
Pmcoë`m _yë`mBVHo$M ({d) Agoc. n[a{eï> 1 _Ü`o XmIdco Amho H$s
gd©gmYmaU CËnmXH$Vm dmT> "C' Agoc Va H«$`dñVy_mJMo l_{df`m§Mo IM©
Pmcoco ^m§S>dc ho Imcrc g_rH$aUmà_mUo ~XcVo.
{d2 = {d1/C
Am{U ˶m‘wio
2
({d2/~2) = ({d1/C)/(~1/C ) = C ({d1/~1) ...(3)
4) l_gmYZm§_Ü`o Jw§Vcoco ^m§S>dc (a)
n[a{eï> 1 _Ü`o AmnU gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>r~amo~a Xa H«$`dñVy_mJMo
IM© Pmcoë`m l_gmYZm§Mo _yë` nmhV hmoVmo. l_gmYZm§À`m ~m~VrV pñWa
^m§S>dcmÀ`m {d{eï> g§~§Ym§_wio IM© Pmcoë`m d Jw§Vcoë`m ^m§S>dcmV Or
V\$mdV AgVo {VÀ`m_wio AmnU Ë`m {ZîH$fmªMm Cn`moJ H$ê$ eH$Uma Zmhr.
na§Vw `m~m~V AmnU 18ì`m àH$aUm_Ü`o H$mhr {ZîH$f© H$mT>coco hmoVo. {VWo
AmnU Ago nm{hco hmoVo H$s `§Ìm{Y{ð>>V ^m§S>dcemhrÀ`m {dH$mgm~amo~a pñWa
^m§S>dcmcm OmñV _hÎd `oV OmVo d Ë`mMo l_à{H«$`oÀ`m KQ>H$m§_m\©$V
Jw§Vcoë`m IoiË`m ^m§S>dcmÀ`m VwcZoV à_mU dmT>V OmVo. IoiVo ^m§S>dc ho
"I' `m {MÝhmZo XmIdco Va,
a2/I2 >> a1/I1
qH$dm a2/a1 > I2/I1 = ({d2 + ~2)/({d1 + ~1)
2
= ({d1/C + ~1/C )/({d1 + ~1)
2
= (({d1/C + ~1/C)—(~1/C ) (C-1)) / ({d1 + ~1)
= (1/C )(1- (((C-1)/C))  (~1/({d1 + ~1)))
gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>r~amo~a ~XcË`m ^m§S>dcmÀ`m VwcZoV l_{df`m§Mo
IM© hmoUmao _yë` H$go dmT>V OmVo ho AmnU n[a{eï> 1 _Ü`o XmIdcoM Amho.
gwédmVrMr CËnmXH$Vm Ë`m_wio Oa nwaoer Amho Ago J¥hrV Yaco, qH$dm
^m§S>dcr {dH$mg nwaogm Pmcocm Amho Ago Yaco Va
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 325

1  > ((C-1)/C)  (~1/{d1+~1)


Am{U Ë`mdéZ
a2/a1 > 1/C
qH$dm a2= j/(C  a1) Am{U j > 1
2
a2/~2=(j/C)a1/(~1/C )
= C  j (a1/~1) ... (4)
5) A§Jmda R>odmdo cmJUmao ^m§S>dc (R>)
`mhr ~m~VrV AmnU H$mhr gd©gmYmaU {ZîH$f© H$mTy> eH$Vmo. OgOer
CËnmXZmMr ì`már d CËnmXZmMm AmH$ma_mZ (ñHo$c) dmT>V OmVo VgVgo ho
{Za{Zamù`m ñdê$nm_Ü`o A§Jmda R>odmdo cmJUmao ^m§S>dc dmT>V OmVo. {OVH$s
l_gmYZm§Mr, Ë`m§À`m gwQ>çm ^mJm§Mr, l_{df`m§Mr {d{dYVm dmT>Vo Am{U
EH$mMdoir KS>Umè`m {d{dY ì`dhmam§Mr g§»`m d ì`már dmT>Vo {VVHo$ Ë`mMo
_hÎd dmT>Vo. l_{df`m§À`m Am{U l_gmYZm§À`m XmoÝhtÀ`m ì`már d
ñVamà_mUo Vo dmT>V AgVo. Ë`m_wio Ago åhUVm `oB©c H$s IoiË`m
^m§S>dcmÀ`m VwcZoV `mMohr à_mU dmT>Uo Amdí`H$ AgVo. Voìhm `m
KQ>H$m~Ôchr AgoM åhUVm `oB©c H$s,
R>2/I2  R>1/I1
åhUyZ R>2/R>1  I2/I1
pñWa ^m§S>dcmH$aVm Ogo Ho$co hmoVo Ë`mM nÕVrZo `mMr \$moS> H$ê$Z eodQ>r
Imcrc g_rH$aU _m§S>Vm `oVo.
2
R>2/~2 = (`/C)  R>1 / (~1/C ) ...(`  1)
= C  ` (R>1/~1) ... (5)
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr
g_rH$aU 1 Vo 5 _Ü`o A§V^y©V Agcoco {Za{Zamù`m KQ>H$mV hmoUmao ~Xc
{ZpíMV Pmco H$s Ë`mdê$Z Zâ`mÀ`m XamV hmoUmam ~Xc AmnU Vr g_rH$aUo
dmnê$Z Imcrcà_mUo H$mTy> eH$Vmo.
Z1 = X1 /({d1/~1 + a1/~1 + R>1/~1 + 1)
Z2 = X2 /({d2/~2 + a2/~2 + R>2/~2 + 1)
326 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

= C  X 1/
(C ({d1/~1) + C  j (a1/~1) + C  ` (R>1/~1) + 1)
Z2/Z1 = (({d1/~1) + (a1/~1) + (R>1/~1) + 1)
/(({d1/~1) + j (a1/~1) + ` (R>1/~1) + 1/C ) ...(6)
gd©gmYmaU CËnmXH$Vm dmT> "C' hr dmT>Vr Agcr Var a1/~1 d R>1/~1 `m
XmoÝhr g§»`m EH$mnojm ~è`mM _moR>çm Agë`m_wio d "j' Am{U "`' `m XmoÝhr
g§»`m EH$mnojm OmñVr Agë`m_wio g_rH$aUm_Yrc COì`m ~mOyÀ`m
aH$_o_Ü`o ^mÁ`mnojm ^mOH$ _moR>m R>aVmo d COdrH$S>rc g§»`m hr EH$mnojm
chmZ R>aVo. Am{U Ë`m_wio
Z2/Z1  1
qH$dm Z2  Z1 ... (7)
WmoS>Š`mV, ^m§S>dcemhr_Ü`o Zâ`mMm Xa H$_r hmoÊ`mMr EH$ gd©gmYmaU
àd¥Îmr `mVyZ {gÕ hmoVo. _mŠg©À`m _m§S>Urnojm hr _m§S>Ur doJir Amho, na§Vw
Ë`mVrc àË`oH$ Xþdm hm _mŠg©Zo {Za{Zamù`m {R>H$mUr àñWm{nV Ho$coë`m
{ZîH$fmªdaM AmYmacm Amho. AWm©V `mgmR>r Á`m gd©gmYmaU Jmoï>r J¥hrV
Yaë`m AmhoV Ë`m Amdí`H$ AgVmV. {d{eï> H$mcI§S>mnwaVr {d{eï>
n[apñWVr Agoc Va `mVrc KQ>H$m§À`m doJdoJù`m aMZo_wio BVa {d{eï>
àd¥Îmrhr {Z_m©U hmoVmV. Ë`m àd¥Îmr gd©gmYmaU àd¥Îmr ZmhrV, H$mhr
H$mimZ§Va Ë`m§Mr gd©gmYmaU àd¥Îmrcm {damoY H$aÊ`mMr j_Vm H$_r hmoVo
hohr XmIdUo Amdí`H$ Amho. gd©gmYmaU àd¥ÎmrÀ`m {gÕVo~amo~aM {Vcm
{damoY H$aUmè`m àd¥Îmr `m {d{eï> ñdê$nmÀ`m àd¥Îmr AmhoV ho
XmIdUoXoIrc Amncr nwT>Mr O~m~Xmar R>aVo.
4. {damoYr àd¥Îmr d Ë`m§Mo {d{eï> ñdê$n
darc gd©gmYmaU àd¥Îmr hr gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>rer {ZJ{S>V AgVo.
Ë`mMdoir, `m CËnmXH$VmdmT>rMo {d{eîQ> ñdê$n, {Za{Zamù`m joÌmVrc
doJdoJù`m CËnmXH$VmdmT>rMo g§VwcZ Am{U H$m_JmadJ© d ^m§S>dcXmadJ©
`m§À`mVrc g§Kfm©_Yrc Ë`m§À`m eº$s¨Mo g§VwcZ `m_wio Ë`mcm nwï>rhr {_iV
AgVo qH$dm {damoYhr hmoV AgVmo. WmoS>Š`mV, CËnmXH$VmdmT>rÀ`m
gd©gmYmaU ñdê$nm~amo~aM {VMr {Za{Zamir {d^mJUr d d¡{eîQ>ço hr
Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa H$_r hmoÊ`mMr àd¥Îmr Vrd« Var H$ê$ eH$VmV qH$dm
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 327

{Vcm ~m§Y KmcyZ àg§Jr CcQ>dyXoIrc eH$VmV. AmnU nwT>rc ^mJmV


_w»`V: Zâ`mMm Xa H$_r hmoÊ`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥Îmrcm {damoY H$aUmè`m
àd¥Îmtg§~§Yr {dMma H$ê$.
l_gm_wJ«rÀ`m joÌmV OmñV doJmZo CËnmXH$VmdmT
EImÚm H$mcI§S>m_Ü`o Oa l_{df`mÀ`m qH$dm l_gmYZm§À`m CËnmXZm_Ü`o
gd©gmYaU CËnmXH$VmdmT>rÀ`m doJmnojm OmñV doJmZo CËnmXH$Vm dmT>V
Agcr Va gd©gmYmaU àd¥ÎmrMr Vrd«Vm H$_r H$aUmar {damoYr àd¥Îmr V`ma
hmoVo. (`mCcQ> Oa `m joÌmVrc dmT>rMm doJ gd©gmYmaU dmT>rÀ`m doJmnojm
H$_r Agoc Va AWm©VM gd©gmYmaU àd¥Îmrcm nwï>r {_iyZ Vr AmUIr Vrd«
hmoVo.) l_eº$sMo _yë` R>adUmè`m H«$`dñVy§À`mnojm l_gm_wJ«rMo _yë` OmñV
PnmQ>çmZo H$_r hmoV Agë`m_wio ho eŠ` hmoVo. CËnmXZdmT>rÀ`m doJmVrc hr
V\$mdV EImÚm H$mcI§S>mVrc n[apñWVr_Ü`o gd©gmYmaU àd¥ÎmrMr Vrd«Vm
{H$Vr H$_r hmoB©c Vo R>adV AgVo. AZ² hr V\$mdV nwaoer _moR>r Agcr Va
Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa H$_r hmoÊ`mEodOr dmTy>XoIrc eH$Vmo.
na§Vw `m {damoYr àd¥ÎmrMo AmUIr EH$ d¡{eîQ>ç cjmV KoÊ`mgmaIo Amho.
EH$m CËnmXZ-MH«$m_Ü`o OmñV PnmQ>çmZo dmT>Umè`m CËnmXH$Vo_YyZ Or
l_gm_wJ«r {Z_m©U hmoVo {VMm dmna nwT>rc CËnmXZ-MH«$m_Ü`o BVa H«$`dñVy
{Z_m©U H$aÊ`mgmR>r hmoVmo. Ë`m_wio gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT> nwT>rc MH«$mV
OmñV PnmQ>çmZo hmoVo. Ë`m_wio gd©gmYmaU àd¥ÎmrMr Vrd«Vm H$_r H$aÊ`mgmR>r
Ë`mnwT>rc MH«$mV Amdí`H$ R>aUmar V\$mdVXoIrc dmT>Vo. WmoS>Š`mV, hr
{damoYr àd¥Îmr ApñVËdmV Amcr H$s nwT>rc MH«$mV Vr ñdV:Mm n[aUm_
AmUIr jrU H$aV OmVo. Omon`ªV hr dmT>Vr V\$mdV {Q>H$dyZ YaVm `oVo
Vmon`ªV EImXXmoZ XeHo$XoIrc gd©gmYmaU àd¥ÎmrMr Vrd«Vm Vr H$_r H$ê$
eH$Vo. na§Vw H$mcm§VamZo Amdí`H$ V\$mdV BVH$s _moR>r hmoVo H$s {VMr {damoYr
eº$s jrU nS>Vo.
{Z_-
{Z_ -^m§S>dcr joÌmMm g_mdoe
gd©gmYmaU àd¥ÎmrMr Vrd«Vm H$_r H$aUmar Xþgarhr EH$ {damoYr àd¥Îmr
_hÎdmMr Amho. hr àd¥Îmr {Z_-^m§S>dcr qH$dm {~Ja-^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m
EImÚm joÌmMm ^m§S>dcr CËnmXZjoÌmV g_mdoe hmoÊ`m_YyZ OÝ_ KoVo. Aem
^m§S>dcr CËnmXZmV Zì`mZo IoMë`m Jocoë`m joÌm§_Ü`o Jw§Vdcoë`m d IM©
328 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Pmcoë`m XmoÝhr àH$maÀ`m ^m§S>dcmMo ~XcË`m ^m§S>dcmer à_mU VwcZoZo


~aoM H$_r AgVo. `mÀ`m n[aUm_r gm_m{OH$ nmVirda Jw§Vdcoë`m
^m§S>dcmMo ~XcË`m ^m§S>dcmer gamgar à_mU CVaVo. qH$dm Xþgè`m eãXmV
gm§Jm`Mo Va `m joÌm_Ü`o gm_m{OH$ nmVirda {Z{_©V daH$S>-_yë` d
Ë`mgmR>r Jw§Vdcoco ^m§S>dc-_yë` `m§Mo à_mU BVa joÌm§nojm OmñV AgVo,
Ë`m_wio Jw§Vdcoë`m ^m§S>dc-_yë`mV Á`m à_mUmV dmT> hmoVo Ë`mnojm OmñV
à_mUmV dmQ>nmgmR>r CncãY hmoUmao daH$S>-_yë` dmT>Vo d Zâ`mMm Xa H$_r
hmoÊ`mMr Vrd«Vm H$_r hmoVo.
nU `mhr {damoYr àd¥ÎmrMo d¡{eîQ>ç cjmV KoÊ`mgmaIo Amho. EImÚm
joÌmgmR>r hm _mJ© EH$XmM dmnaVm `oVmo. EH$Xm ho joÌ ^m§S>dcr CËnmXZmMm
^mJ ~Zco H$s Ë`mZ§Va _mÌ Zì`mZo R>acoë`m Zâ`mÀ`m XamÀ`m nmVirda Vo
n[aUm_ H$ê$ eH$V Zmhr. gd©gmYmaU àd¥ÎmrMm {Z`_ `mhr joÌmcm cmJy
hmoVmo. WmoS>Š`mV, Hw$R>ë`mhr joÌmgmR>r \$º$ EH$XmM `m _mJm©VyZ Zâ`mMm Xa
dmT>dÊ`mMr g§Yr AgVo!
5. gd©gmYmaU àd¥Îmr d AmYw{ZH$ ^m§S>dcr YmoaUo
darc gd© {dícofUm_Ü`o Amnë`mcm "gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa' åhUOo
gm_m{OH$ nmVirdarc EHy$U Z\$m d EHy$U Jw§Vcoco ^m§S>dc `mVco à‘mU
A{^àoV Amho. hm Xa H$_r hmoÊ`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥Îmr~Ôc qH$dm
Ë`m{damoYr àd¥Îmr~Ôc AmnU Oo {ZîH$f© H$mT>co Vo `m gm_m{OH$ nmVirdarc
Xamcm cmJy hmoVmV. ^m§S>dcemhrÀ`m _ºo$Xmar AdñWoZ§Va {Za{Zamù`m
{d^mJm§gmR>r {Za{Zamim gd©gmYmaU Xa V`ma hmoVmo. BVa {d^mJm§Mm d EH$§Xa
gd©gmYmaU Xa ImcmdV AgyZhr à^wËdñWmZr AgUmè`m {d^mJm§Mm Zâ`mMm
Xa dmT>Vm Agy eH$Vmo. _mŠg©À`m _¥Ë`yZ§VaÀ`m H$mimV Aemhr _mJmªMm
dmna _hÎdmMm R>ê$ cmJcocm Amho. Ë`m§À`m nyU© Vn{ecmV Joco Zmhr Var
EImÚm _hÎdmÀ`m CXmhaUm_m\©$V ho H$go KS>Vo `mMr Zm|X KoUo d Ë`m§À`m
_`m©Xm cjmV KoUo Amdí`H$ Amho. Ë`mgmR>r AmnU gVV M{M©ë`m OmUmè`m
gaH$mar C\©$ VWmH$[WV "gmd©O{ZH$' joÌ d ImOJr joÌ `m {d^mJUrMm
{dMma H$ê$.
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 329

gaH$mar joÌ, gmd©O{ZH$ {hV, Am{U gd©gmYmaU àd¥Îmr


gaH$mar joÌ qH$dm amï´>rH¥$V CÚmoJ ho amï´>r` qH$dm gmd©O{ZH$ {hVmgmR>r Zm
Z\$m Zm VmoQ>m VÎdmda Mmcdco OmUmao joÌ g_Oco OmVo. gmd©O{ZH$
{hVmgmR>r Vo AZoH$Xm VmoQ>mhr ghZ H$aVmZm {XgVo. na§Vw AmnU BVHo$M J¥hrV
Yê$`m H$s ho gaH$mar joÌ gd©gmYmaU Zâ`mÀ`m Xamnojm H$_r Z\$m KoUmao
joÌ Amho.(VmoQ>m qH$dm eyÝ` Z\$m XmoÝhrMm `mV g_mdoe hmoVmo.) Ë`mVyZ
Hw$UmMo d H$go {hV gmYco OmV AgVo Vo AmnU nmhÿ`m.
CXmhaUmXmIc Ago Yam H$s EHy$U 10 cmI l_Vmg ^m§S>dc
Jw§VdUwH$sn¡H$s 6 cmI l_Vmg ho l_gm_wJ«r_Ü`o Jw§Vdcoco AmhoV d 4 cmI
l_Vmg ho ~XcVo ^m§S>dc Amho. daH$S>-_yë`mMm Xa 50 Q>¸o$ Amho Ago
Yaco Va Ë`mVyZ 2 cmI l_Vmg daH$S>-_yë` {_iVo. gd©gmYmaU Zâ`mMm
Xa hm Ë`mZwgma (2/10)  100 = 20 Q>¸o$ {ZUuV hmoB©c.
AmVm Ago g_Oy H$s _JmMÀ`m ^m§S>dcmn¡H$s AY} ^m§S>dc ho gaH$mar joÌmV
_moS>Vo Amho d gmd©O{ZH$ {hVmgmR>r Ë`mZo \$º$ 10% Z\$m ¿`m`Mo R>adco
Amho. cjmV ¿`m, H$s BWo Vo H$moUVr H«$`dñVy {dH$V Amho `mÀ`mer H$mhr
H$V©ì` Zmhr. Vo cmoI§S>mgmaIr l_gm_wJ«r {dH$V Agoc qH$dm H$nS>çm§gmaIr
JaOoMr Jmoï> {dH$V Agoc qH$dm EImXr M¡ZrMr Jmoï> {dH$V Agoc.
dmQ>nmgmR>r CncãY Agcoë`m 2 cmI l_Vmg daH$S>-_yë`mn¡H$s
^m§S>dcmÀ`m à_mUmV 5  10 / 100 = 0.5 cmI l_Vmg daH$S>-_yë`
Ë`m joÌmÀ`m dmQ>çmcm `oB©c. Cacoco 1.5 cmI l_Vmg daH$S>-_yë` ho
ImOJr joÌmÀ`m dmQ>çmcm `oB©c d Ë`mÀ`m ^m§S>dcmda dmQ>co OmD$Z Ë`mMm
Zâ`mMm Xa R>aoc. Ë`mÀ`m Zâ`mMm Xa (1.5 / 5)  100 = 30 Q>¸o$
hmoB©c.
WmoS>Š`mV, gaH$mar joÌmÀ`m ApñVËdm_wio d Ë`mÀ`m "gmd©O{ZH$ {hVmÀ`m'
H$miOr_wio ImOJr joÌmÀ`m Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa 20 Q>ŠŠ`m§dê$Z 30
Q>ŠŠ`m§da Jococm {XgVmo. Voìhm gaH$mar joÌmgma»`m joV«mÀ`m {Z{_©VrMm
n{hcm n[aUm_ åhUOo Zâ`mÀ`m gm_m{OH$ nmVirdarc Xamnojm ImOJr
joÌmMm åhUyZ ì`º$ hmoUmam Xa dmT>Vmo. gmh{OH$M gd©gmYmaU Xa H$_r
hmoÊ`m_wio ImcmdUmè`m Zâ`mÀ`m Xamcm gaH$mar joÌmÀ`m {Z{_©VrZo Q>oHy$
330 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

{Xcm OmVmo. ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m Mm¡H$Q>r_Ü`o Omon`ªV amï´>r`rH$aU hmoVo,


Am{U Ooìhm "gmd©O{ZH$' {hVmÀ`m ZmdmImcr ho gaH$mar joÌ daH$S>-
_yë`mMm ^mJ ZmH$maVo Voìhm ZmH$macoë`m daH$S>-_yë`mMm EH$ H$UXoIrc
^m§S>dcXmadJm©~mhoa {PanV Zmhr, ^m§S>dcXmadJm©À`m gmd©O{ZH$ {hVmMoM
Ë`mVyZ g§ajU hmoV AgVo.
gaH$mar joÌmÀ`m {damoY H$aÊ`mÀ`m _`m©Xm
ImOJr joÌmMm åhUyZ ì`º$ hmoUmam hm gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa dmT>dyZ
KoÊ`mÀ`m `m {damoYr àd¥Îmrcmhr _`m©Xm AgVmV. EH$Va `mgmR>r ImOJr
^m§S>dcXmam§Zm EH$m joÌmdaMm Vm~m gaigai J_dmdm cmJVmo. emgH$s`
^m§S>dcemhrMr A{Z~ªY dmT> Ë`m§Zm ghZ hmoÊ`mgmaIr ZgVo. ñdV:À`m
H$_Hw$dVnUmÀ`m Om{Udo_YyZ, AmnÕ_© åhUyZ ImOJr ^m§S>dcXma hm _mJ©
dmnaVmV. Xþgao åhUOo EImÚm joÌmgmR>r hm _mJ© dmnacm H$s Vmo nwÝhm
dmnaVm `oV Zmhr. Am{U {Vgao, EHy$U ^m§S>dcr emgZ hmXoIrc EH$ _moR>m
CÚmoJM AgVmo. Ë`m§À`m O_mIMm©Mm _oihr ~gUo Amdí`H$ AgVo.
CËnÞmÀ`m ~m~r, H$am§Mm ~moOm Am{U ZmoQ>mMr N>nmB© `m§Mm IMm©er _oi
~gmdm cmJVmo. emgH$s` ^m§S>dcr joÌmÀ`m dmT>r~amo~a hm _oi ~gUoXoIrc
H$R>rU hmoV OmVo.
na§Vw `m gdmªnojmhr _hÎdmMr _`m©Xm hr gd©gmYmaU àd¥ÎmrMr AgVo. `mnydu
{dMma Ho$coë`m {damoYr àd¥Îmr_wio gm_m{OH$ nmVirda EHy$U Z\$m d EHy$U
Jw§Vdcoco ^m§S>dc `m§À`mVrc g§~§Ym§da gaigai n[aUm_ hmoD$Z
gd©gmYmaU àd¥ÎmrMr Vrd«Vm H$_r hmoV hmoVr. Ho$di EImXo joÌ gaH$mar
joÌmV Joco d BVa _yë`g§~§Ym_Ü`o H$mhr ~Xc Pmcm Zmhr Va gd©gmYmaU
àd¥ÎmrMr Vrd«Vm A{O~mV H$_r Pmcocr ZgVo. `m Vrd«VoMm ^ma H$mhr
H$mimgmR>r ImOJr joÌmda nS>Uma Zmhr `mMr gmo` Pmcocr AgVo BVHo$M.
gd©gmYmaU Xa H$_r hmoVM AgVmo, \$º$ Zâ`mMo dmQ>n ~Xccoco AgVo.
Omon`ªV nydu dU©Z Ho$coë`m {damoYr àd¥Îmr àË`jmV H$m_ H$ê$ cmJV ZmhrV
Vmon`ªV gaH$mar joÌmMm _mJ© hm gd©gmYmaU àd¥ÎmrMr Pi ImOJr joÌmcm
cmJÊ`mMm H$mi cm§~dVmo BVHo$M.
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 331

nwÝhm daH$S>-_yë`mMr {Z{_©Vr d dmQ>n!


`mMo H$maUXoIrc cjmV KoÊ`mOmoJo Amho. ^m§S>dcemhr_Ü`o {Za{Zamù`m
{d^mJm§Mm Zâ`mMm Xa hm XmoZ àH$maÀ`m Jmoï>tda Adc§~yZ AgVmo.
_yë`{Z{_©Vrer g§c¾ Aem daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©Vr_Ü`o Jw§Vcoë`m g§~§Ym§da
d Ë`mM~amo~a {Z{_©V daH$S>-_yë`mÀ`m {Za{Zamù`m àH$maÀ`m dmQ>nm_Ü`o
Jw§Vcoë`m g~§Ym§da. EImXo joÌ gaH$mar ~ZUo d Ë`mVyZ gd©gmYmaU Xamnojm
Ë`m joÌmZo Zâ`mMm H$_r Xa ñdrH$maUo `mVyZ daH$S>-_yë`mÀ`m dmQ>nmda
\$º$ n[aUm_ hmoVmo. Z\$m C§MmdÊ`mÀ`m `m àH$maÀ`m _mJm©_YyZ gm_m{OH$
CËnmXZmÀ`m nmVirda gd©gmYmaU àd¥Îmrcm _wimV Iri ~gcocrM ZgVo;
\$º$ Ë`m àd¥ÎmrMm ^ma Hw$Ur dmhm`Mm `mV ~Xc Pmcocm AgVmo.
AWm©VM ^m§S>dcr {dMmad§Vm§À`m Ñï>rZo daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©VrVyZ H$m`
qH$dm dmQ>nmVyZ H$m`—Ë`m§Zm _hÎdmMm dmQ>oc Agm Zâ`mMm Xa C§Mmdcm
H$s Ë`m§Mo ^mJVo. _mŠg©À`m _¥Ë¶yZ§VaÀ`m H$mimV d {deofV: {dgmì`m
eVH$mÀ`m CÎmamYm©_Ü`o A[aï>m§da _mV H$aÊ`mgmR>r Ë`m§Zr Oo ZdZdo _mJ©
emoYyZ H$mT>co AmhoV Ë`m_wio daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©Vrda n[aUm_ hmoVmo H$s
dmQ>nmda `mMr Ë`m§Zm {jVr ZgVo. Am{W©H$ "{Z`moOZ', gaH$mar joÌmMr
{Z{_©Vr, AW©-^m§S>dcmMo ZdZdo àH$ma—^m§S>dcemhrÀ`m `m Zì`m
{Xem§_Ü`o d YmoaUm§_Ü`o daH$S>-_yë`mÀ`m {Z{_©Vrda n[aUm_ hmoD$Z
gd©gmYmaU àd¥Îmrcm {damoY ìhmdm Ago H$moUVohr n[aUm_ An[ahm`©arË`m
{ZJ{S>V ZmhrV. _mÌ dmQ>nmda n[aUm_ H$ê$Z à^wËdñWmZr Agcoë`m
{d^mJm§EodOr BVa ^m§S>dcr {d^mJm§da gd©gmYmaU àd¥ÎmrMm ^ma nS>mdm
`mMr gmo` Vo _mJ© H$mhr H$mi H$ê$ eH$VmV.
A[aï>mMr Mmhÿc cmJVmM ^m§S>dcemhr_Ü`o EH$mnmR>monmR> ho _mJ© dmnaÊ`mMr
YS>nS> Mmcy hmoVo. à^wËdñWmZr Zgcoë`m {Za{Zamù`m {d^mJm§Zm A[aï>mMr
Pi OmUdy cmJVo, nU à^wËdñWmZr Agcoë`m {d^mJm§Zm Vr H$mhr \$ma
à_mUmV OmUdV Zmhr. AnKmVr nÕVrZo WmoS>çm H$mimgmR>r EImXXþgè¶m
YmoaUmMm n[aUm‘ ‘yë¶ {Z{‘©VrÀ¶m à{H«$¶oer Jw§Vcoë¶m g§~§Ym§dahr hmoD$$
eH$Vmo. na§Vw gwgyÌ nÕVrZo {d{eï> àd¥ÎmtZm EH$Ì AmUyZ A[aï>m~mhoa nS>Uo
`m YmoaUm§_m\©$V eŠ` hmoV Zmhr. AmnU nwT>o Vn{ecmV nmhÿ H$s ho H$m`© IwÔ
A[aï> Imocda hmoÊ`m_m\©$VM Pmco Va hmoD$ eH$Vo. Am{U Zo_Ho$ VoM hr
YmoaUo hmoD$ XoV ZmhrV! ˶m‘wio \$aH$ nS>cm Amho Vmo BVH$mM H$s nydu
332 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

EH$X_ H$mogiyZ Amg_§V YwdyZ H$mT>Umar A[aï>o `oV AgV; Ë`mEodOr AmVm
A[aï>o [an[anUmar, Hw§${R>V, EH$ EH$ {d^mJ hiyhiy J«mgV OmUmar cm§~
nëë`mMr A[aï>o ~ZVmV. WmoS>Š`mV, A[aï>o Zmhrer hmoV ZmhrV na§Vw A[aï>o
H$moUË`m ñdê$nmV ì`º$ hmoVmV Vr ñdê$no _mÌ AmYw{ZH$ H$mimV ~Xccocr
2
{XgVmV.
6. A[aï>m§Mr An[ahm
An[ahm`©
ahm`©Vm : g_O d J¡ag_O
EH$m§Jr g_O d AmnmoAmndmX
AWm©V BWoXoIrc Zâ`mMm Xa KgaÊ`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥Îmr_YyZ {Z_m©U
hmoUmè`m A[aï>m§À`m An[ahm`©Vo~Ôc EH$m§Jr d `m§{ÌH$ g_O H$ê$Z KoUo
MwH$sMo hmoB©c.
Aem g_OoVyZ EH$àH$maMm AmnmoAmndmX {Z_m©U hmoD$ eH$Vmo. `m
g_Ooà_mUo Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr àd¥Îmr eodQ>r BVH$s Vrd« hmoV OmVo H$s
Ë`mVyZ eodQ>r EH$ Ago A[aï> V`ma hmoVo H$s Á`m_YyZ ^m§S>dcemhr ~mhoa
nS>Uo eŠ`M ZgVo. ^m§S>dcemhrZo H$mhrhr d {H$Vrhr YS>nS> Ho$cr Var
{Vcm `m A[aï>mVyZ ~mhoa nS>Vm `oV Zmhr. `mMm AW© Agm hmoVmo H$s
^m§S>dcemhr `m àd¥ÎmrÀ`m ^mamZo AmnmoAmn H$mogiVo. `m g_Ooà_mUo
^m§S>dcemhr CcWÊ`mMo H$m_ hr àd¥ÎmrM H$aV AgVo, H$m_JmadJ© hm
Ë`mgmR>r EH$ {Z{_Îm_mÌ AgVmo. AZ² `m g_OwVr_Ü`o EH$m Zo_ñV {dMmamMr
~rOoXoIrc A§V^y©V AgVmV. Omon`ªV g_moarc A[aï> ho Aem àH$maMo
"{ZUm©`H$' A[aï> Zgoc Vmon`ªV H$m_JmadJm©Zo H«$m§{VH$maH$ _mJm©Zo cT>Ê`mMm
à`ËZ H$ê$ Z`o Aem Zo_ñV {dMmamMr ~¡R>H$XoIrc Ë`mVyZ V`ma hmoD$ eH$Vo.
_mŠg©_Ü`o Aem AmnmoAmndmXmMm cdcoehr Zmhr. hr àd¥Îmr ^m§S>dcemhr
H$mogidUmao EImXo "_hmA[aï>' OÝ_mcm KmcVo Agm _mŠg©Mm _wimV XmdmM
Zmhr. Ë`mcm hr àd¥Îmr _hÎdmMr dmQ>Vo H$maU `m àd¥Îmr_wio H$m_JmadJm©À`m
H«$m§{VH$maH$ cT>çmcm AZwHy$c ^y_r dma§dma V`ma hmoUo An[ahm`© R>aVo.
H$m_JmadJm©À`m {H«$`merc d OmUrdnyd©H$ AmKmVm{edm` ^m§S>dcemhr
H$mogiy eH$V Zmhr. H$m_JmadJm©Mm Ë`m H$mcI§S>mnwaVm {ZUm©`H$ nam^d
Pmcm Va H$mhrEH$ qH$_V _moOyZ ^m§S>dcemhr A[aï>m_YyZ ~mhoa nSy> eH$Vo.
H$m_JmadJm©Mm OmUrdnyd©H$ H¥${Verc AmKmV hm ^m§S>dcemhr{damoYr H«$m§VrMo
Ho$di {Z{_Îm ZgVo Va Ë`m H«$m§VrMr EH$ {ZUm©`H$ AQ> AgVo.
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 333

`mgmR>r A[aï>mMo Xþhoar ñdê$n cjmV KoUo _hÎdmMo R>aVo. EH$m ~mOycm
H$m_JmadJm©À`m H«$m§{VH$maH$ cT>çmcm AZwHy$c ^y_r V`ma hmoV AgVo. ho Va
Iao AgVoM. Ë`m~amo~aM Xþgè`m ~mOycm gd©gmYmaU àd¥Îmrcm {damoY
H$aUmè`m gd© àd¥Îmr A[aï>m_wioM EH$Ì ~m§Yë`m OmÊ`mMr à{H«$`mXoIrc
KS>V AgVo. gd© gmYmaU àd¥ÎmrÀ`m {damoYr àd¥Îmr BVa H$mimV gwQ>çmgwQ>çm
d AnKmVr nÕVrZo (gonaoQ>cr A±S> a§°S>_cr) {damoY H$aV AgVmV. Ë`mEodOr
Ë`m AmVm EH${ÌVnUo ~m§Yë`m OmVmV d Ë`m H$mcI§S>mnwaË`m,
H$m_JmadJm©À`m {ZUm©`H$ nam^dmÀ`m AmYmamda, ^m§S>dcemhrcm A[aï>mVyZ
da H$mT>VmV. AWm©V `m CcWmnmcWrVyZ ~mhoa nS>coë`m ^m§S>dcemhrMo
Vm§{ÌH$, Am{W©H$ Am{U dJu` nmVirda nwZK©Q>Zhr Pmcoco AgVo. qH$~hþZm
A[aï> ho _wir ^m§S>dcemhr ì`dñWoMo XÿaJm_r nwZK©Q>Z hmoÊ`mMo _mÜ`_
AgVo. `m à{H«$`oMr H$ënZm `oÊ`mgmR>r Amnë`mcm `m à{H«$`oMm EH$ YmdVm
na§Vw gdmªJrU AmT>mdm ¿`mdm cmJoc.
—A[aï>m§_Ü`o _hÎdmMr R>aUmar {damoYr àd¥Îmr
H$m_JmadJm©darc h„mA[aï>
Zâ`mMm Xa H$_r hmoÊ`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥ÎmrÀ`m {damoYr àd¥ÎmtMr MMm©
H$aVmZm EH$m {d{eï> àH$maÀ`m àd¥ÎmrMr MMm© Amåhr _wÔm_ amIyZ R>odcr
hmoVr. `m gd© àd¥ÎmtMm AW© EH$M AgVmo, H$m_JmadJmªdarc h„m Am{U
Ë`mVyZ Xa VmgmÀ`m l_m§_mJo Jw§Vdcoë`m ^m§S>dcmV dmT> Z H$aVm,
CËnmXH$Vo_Ü`o ~Xc Z H$aVm daH$S>-_yë`mV dmT> H$aÊ`mMo _mJ©—WmoS>Š`mV
^m§S>dcemhrÀ`m {~ZH«$m§{VH$maH$ n¡byer {ZJ{S>V Ago {Zìdi d gmnoj
daH$S>-_yë`mMo àH$ma. H$m_mÀ`m Vmgm§_Ü`o `m Zm Ë`m àH$mao dmT> Am{U
l_eº$sÀ`m doVZmV `m Zm Ë`m _mJm©Zo H$nmV.
H$m_JmadJm©darc gdmªJrU hëë`mVyZ Zâ`mMm Xa C§MmdÊ`mMo ho _mJ©
^m§S>dcXmadJm©À`m Vmã`mVco d Vm~S>Vmo~rZo \$i XoUmao _mJ© AgVmV.
`mCcQ> nydu d{U©coco _mJ© ho cm§~ nëë`mMo, YmoaUmË_H$ÑîQ>çm O{Q>c d
AZoH$nXar gm_m{OH$-Am{W©H$ _mÜ`_mVyZ am~dmdo cmJUmao _mJ© AgVmV.
CXmhaUmW©, l_gm_wJ«rÀ`m d {deofV: l_gmYZm§À`m joÌm_Ü`o gd©gmYmaU
CËnmXH$VmdmT>rnojm OmñV doJmZo CËnmXZdmT> `moOcr OmD$Z àË`jmV hmoUo
hm EH$ _mJ© Amho. nU ho Vm~S>Vmo~rZo H$go gmYUma? Ë`mgmR>r Img
g§emoYZ, Vem Img gdcVr {_idyZ Ë`m joÌm_Ü`o Ë`m§Mm dmna hmoD$Z
334 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Ë`mVyZ {ZKmcocr l_gm_wJ«r d l_gmYZo BVa joÌm§_Ü`o dmnacr OmD$


cmJVmV Voìhm Hw$R>o Ë`mMo \$i {_iVo!
A[aï>m_wio Ooìhm Zâ`mMm Xa gmd©{ÌH$nUo Kgê$ cmJcocm AgVmo Voìhm
gd©àW_ Vm~S>Vmo~rZo \$i XoUmao d Vmã`mV Agcoco Zâ`mMm Xa C§MmdÊ`mMo
_mJ© _hÎdmMo ~ZVmV d gd©àW_ H$m_JmadJm©da h„m gwê$ hmoVmo. {Zìdi
daH$S>-_yë`mMr àd¥Îmr Omoa Yê$ cmJVo. H$m_mMo Vmg dmT>dco OmVmV,
gº$sMm AmoìhaQ>mB©_ gwê$ hmoVmo. gwQ²>Q>çm§_Ü`o, aOm§_Ü`o H$nmV hmoD$ cmJVo.
"amï´>r`' (!) {hVmgmR>r H$m_Jmam§Zm n§Yam {_{ZQ>o AJmoXa H$m_mda éOy hmoD$Z
nmirÀ`m R>moŠ`mcm _erZda V`ma ahm`Mo \$‘m©Z gwQ>Vo. H$m_Jmam§À`m
{dlm§VrñWmZm§Mo l_H$mimV ê$nm§Va Ho$co OmD$ cmJVo. {dS>r AmoT>m`cm ~§Xr,
cKdrgmR>r EH$XmM d nmMM {_{ZQ>o OmD$ XoUo B. B. l_m§Mr Vrd«Vm dmT>Vo.
~Xcr qH$dm Q>|naar H$m_Jmam§_Ü`o H$nmV hmoD$Z Ë`m§Mr H$m_o BVa
H$m_Jmam§_Ü`o dmQ>cr OmD$ cmJVmV, XmoZ EodOr Mma `§Ìm§Zm "H$m_ nwadV
amhmdo cmJVo'. EH$ Zm XmoZ. CKS> Am{U Nw>ß`m _mJm©Zo H$m_JmadJm©H$Sy>Z
{Zìdi daH$S>-_yë` H$mT>co OmD$ cmJVo.
Ë`mMdoir `m Zm Ë`m _mJm©Zo H$m_Jmam§Mo doVZ ho l_eº$sÀ`m _yë`mZo {Z{U©V
doVZmÀ`m Imcr T>H$cÊ`mÀ`m nÕVr dmnaë`m OmD$ cmJVmV. WmoS>Š`mV,
gmnoj daH$S>-_yë`mMr gdm©V gmYr nÕVr dmnamV `oD$ cmJVo. `mMo _mJ©
dmnaÊ`mV Va ^m§S>dcXmadJ© Amncr gd© ZmdmOcocr "CÚmoOH$Vm' (!)
nUmcm cmdVmo. àW_ VmoQ>çmH$S>o qH$dm KgaË`m Zâ`mH$S>o ~moQ> XmIdyZ
~moZg, EŠgJ«°{e`m B. gma»`m qOHy$Z KoVcoë`m doVZmÀ`m ^mJm_Ü`o H$nmV
hmoVo, doVZ JmoR>dco OmVo qH$dm doVZdmT> H$mhr _wXVrgmR>r Oá Ho$cr OmVo.
H$_r doVZmnmgyZ AmO gwê$ hmoUmar qH$dm H$_r dm{f©H$ doVZdmT> XoUmar nU
nwT>o H$YrVar nydunojm OmñV doVZmn`ªV MT>Ê`mMo JmOa XmIdUmar doVZloUr
KS>dcr OmVo Am{U H$m_Jmam§Zm, {deofV: Zì`mZo ^aVr Ho$ë`m OmUmè`m
H$m_Jmam§Zm cmJy Ho$cr OmVo. _hmJmB©^Î`mÀ`m {ZX}em§H$mÀ`m dmT>rMr ^anmB©
AmUIr H$_r Ho$cr OmVo. qH$dm _hmJmB©^Î`mMm EH$ ^mJ _yi nJmamV Yê$Z
{ZX}em§H$m_mJMr dmT> H$_r H$aÊ`mMm à`ËZ hmoVmo. `mMo BVHo$ {d{dY _mJ©
emoYco Joco AmhoV H$s Ë`mÀ`mda AZoH$ à~§Y {c{hco OmD$ eH$Vrc.
Ë`mMdoir ^m§S>dcg§M`mMm doJ H$_r hmoV AgVmo, ~oamoOJmar dmT>V AgVo
Am{U àË`jmV H$m_JmadJm©Mo EH§$Xa XaS>moB© doVZ H$_r hmoVM AgVo.
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 335

gmd©{ÌH$, gdmªJrU hëë`mVyZ amOH$maUmH$S>o


A[aï>mÀ`m H$mimV hmoUmam hm h„m Am{U BVa H$mimVrc `mM àd¥Îmr `m_Ü`o
EH$ _hÎdmMm JwUmË_H$ \$aH$ XoIrc AgVmo. Zoh_rÀ`m H$mimV hmoUmam h„m
hm AmVm OmñV Vrd« hmoVmo BVHo$M Ë`mcm _hÎd ZgVo. Zoh_rÀ`m H$mimV
hmoUmè`m Aem hëë`mMo _hÎd OmXm daH$S>-_yë` {_idÊ`mMo AgVo,
daH$S>-_yë`mÀ`m _w»` ómoVmcm nyaH$ Ago Ë`mMo ñWmZ AgVo. na§Vw AmVm
Ë`mMo ñWmZ ~Xccoco AgVo. gmd©{ÌH$nUo d Vm~S>Vmo~rZo, Zâ`mMm KgaVm
Xa gwYmaÊ`mMm Vmo EH$_od _mJ© AgVmo. Ë`mMo ñWmZ Ho$di nyaH$ amhV Zmhr
Va Vr EH$ ^m§S>dcemhrMr gmd©{ÌH$ JaO ~ZVo. Am{U gmd©{ÌH$nUo hm h„m
ìhm`Mm Va H$m_JmadJm©Mr gmd©{ÌH$ VmH$X Iƒr H$aUo Amdí`H$ AgVo.
H$m_JmadJm©{déÕ amOH$s` Am{U gm_m{OH$ nmVirda AmKmS>r CKS>Uo ho
^m§S>dcemhrcm gmd©{ÌH$ nmqR>ã`mgmR>r Amdí`H$ R>aVo. nonam§Mo aH$mZo
H$m_Jmam§da AmJnmIS> gwê$ H$aVmV. CËnmXH$VmdmT>, {eñV, amï´>r` {hV,
`m§À`m Zm¡~Vr PSy> cmJVmV. nU Ë`mMm n[aUm_ XþYmar AgVmo. gd©
dmVmdaUM amOH$s` ~ZV OmVo Vgo H$m_JmadJm©cmhr ñdV:Mr amOH$s`-
gm_m{OH$ \$ir ~m§YUo ^mJ nS>V OmVo.
Ë`mMdoir `m ^modVmcÀ`m amOH$maUm_Ü`ohr EH$ JwUmË_H$ \$aH$ nS>cocm
AgVmo. ^m§S>dcr {dMmam§Mm Am{U ì`dhmamMm EH$g§YnUm d gwgyÌnUm JiyZ
nS>Vmo. VoOrÀ`m H$mimV JwÊ`mJmoqdXmZo Zm§XUmao ^m§S>dcr {d^mJ Amnmnco
{d^mJr` VQ²>Qy> BVam§Mr ndm© Z H$aVm nwT>o Xm_Q>rV AgVmV. {Z`m©VjoÌmÀ`m
gdcVr {Z`m©V Z H$aUmè`m joÌm§Zm Iwny cmJVmV. {Z`m©VjoÌmVco ^m§S>dcXma
BVa ^m§S>dcXmam§da naH$s` McZmMo amï´>r` (!) _hÎd Z AmoiIʶm~Ôb
Amamon H$ê$ cmJVmV. OrdZmdí`H$ dñVy§Mo CËnmXZ H$aUmao M¡ZrÀ`m
dñVy§À`m CËnmXZm{déÕ AmJ AmoHy$ cmJVmV. VoOrÀ`m H$mimV CXmanUo
nmoQ>mV KmVcoë`m cmMcwMnV, H$mim n¡gm, ñ_JqcJ, d{eco~mOr BË`mXr
Jmoï>r AmVm EH$X_ OmMy cmJVmV d MìhmQ>çmda _m§S>ë`m OmVmV. cKwCÚmoJ
{déÕ ~S>o CÚmoJ, _ºo$Xma {déÕ {~Ja _ºo$Xma, J«m_rU {déÕ ehar,
gaH$mar {déÕ ImOJr—dmXm§_mJyZ dmXm§Mo nod \w$Q>Vo. ^m§S>dcr {d^mJm§Mr
H$m_JmadJm©{déÕMr Yma gmaIr Agcr Var Ë`m§Mm AmnmngmVcm _oi nma
{~KS>Vmo. Hw$R>ë`mM YmoaUm^modVr Vo EH$dQ>y eH$V ZmhrV. ^m§S>dcXmadJm©cm
ñdV:Mm H$ma^ma MmcdUo AeŠ` ~Zy cmJcoco AgVo.
336 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

`m gJù`m JXmamoim_YyZ ^m§S>dcemhrÀ`m {Za{Zamù`m {d^mJm§Mo d n¡cy§Mo


~waIo BVa {d^mJ \$mS>yZ H$mT>V AgVmV d {R>H${R>H$mUr {VMo Iao d ^rfU
ñdê$n CKS>o nS>V AgVo. ^m§S>dcemhrMo Iao ñdê$n VwH$S>çmVwH$S>çmZr nU
Vrd«VoZo MìhmQ>çmda _m§S>co OmV AgVo. ^m§S>dcemhrMm __©^oX H$aÊ`mMr
gmYZo Ñí` d CKS> ñdê$nmV H$m_JmadJm©À`m hmVmer AgVmV. H«$m§{VH$maH$
cT>çmcm d {ejUmcm AZwHy$c ^y_r, A[aï> gdm©Wm©Zo V`ma H$aV AgVo, d
H$m_JmadJm©cm {ZUm©`H$nUo cT>çmV CVam`cm ^mJ nmS>V AgVo.
`m AZwHy$c ^y_rda cTy>ZXoIrc Ë`m H$mcI§S>mnwaVm H$m_JmadJm©Mm {ZUm©`H$
nam^d Pmcm Va _mÌ A[aï> ñdV:M {damoYr àd¥ÎmrZm EH$Ì AmUVo d Ë`mVyZ
^m§S>dcemhr nwZK©{Q>V hmoD$Z ~mhoa nS>Vo hr A[aï>mMr Xþgar ~mOyhr BWo
cjmV KoUo Amdí`H$ Amho.
A[aï>mVyZ nwZa©MZm d {damoYr àd¥ÎmtMr ~m§YUr
H$m_JmadJm©À`m Ë`m H$mimnwaË`m {ZUm©`H$ nam^dmMo gd©àW_ XmoZ _hÎdmMo
n[aUm_ hmoVmV. doVZ ho l_eº$sÀ`m _yë`{Z{_©V doVZmÀ`m Imcr
{ZUm©`H$nUo KgaVo d {Zìdi daH$S>_yë`mV {ZUm©`H$ dmT> hmoVo. Zâ`mÀ`m
XamÀ`m g§X^m©V `m XmoÝhr n[aUm_m§Mm EH$M AW© hmoVmo—Jw§VdUwH$sV \$maer
dmT> Z hmoVm daH$S>-_yë`mMm Xa EH$m CS>rV dmT>Vmo. cm§~ nëë`mÀ`m
{damoYr àd¥ÎmrMm n[aUm_ hmoB©n`ªV Zâ`mMm Xa {Q>H$dÊ`mMo C{Ôï>
^m§S>dcXmadJm©Zo H$m_Jmam§Mm nam^d H$ê$Z gmÜ` H$ê$Z KoVcoco AgVo.
Ë`mMdoir Zâ`mMm Xa Kgaë`m_wio gd©àW_ \$Q>H$m ~gVmo Vmo
^m§S>dcg§M`mcm qH$dm Zì`m ^m§S>dc Jw§VdUwH$scm, Am{U n`m©`mZo
l_gm_wJ«rÀ`m _mJUrcm. CVaË`m ~mOmanoR>o_wio l_gm_wJ«rMr àW_ qH$_V
KgaVo d _yë`{ZUuV qH$_VrÀ`m Imcr CVaVo. H$mcm§VamZo `m Zì`m
qH$_Vrer gwg§JV Ago H$_r _yë` AgUmao OmñV CËnmXH$ CÚmoJ {Q>Hy$Z
amhVmV. ~mH$sÀ`m§Mo {Xdmio {ZKVo qH$dm n{hë`m CÚmoJg_yhm§_Ü`o Ë`m§Zm
gm_rc ìhmdo cmJVo. l_gm_wJ«r {Z_m©U H$aUmè`m joÌmda CËnmXH$VmdmT>rcm
doJ AmUm`cm ^mJ nmS>Umao ho ~§YZ R>aVo.
AWm©VM l_gm_wJ«rIoarO BVa H«$`dñVy§Mr {Z{_©Vr H$aUmè`m joÌm§daXoIrc
Agm n[aUm_ hmoVmoM. Am{U `mMmhr EH$ doJim n[aUm_ l_gm_wJ«rÀ`m
joÌmda hmoVmo. àM{cV l_gm_wJ«rEodOr AmVm doJù`m àH$maÀ`m
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 337

l_gm_wJ«rcm _hÎd `oVo. Á`m l_gm_wJ«rMo _yë` nwaogo H$_r Amho d {OMr
l_m§_m\©$V CËnmXZj_Vm nwaoer OmñV Amho AemM _yV© àH$maMr l_gm_wJ«r
{VÀ`m dmnamVyZ {Z_m©U hmoUmè`m H«$`dñVy§Mo _yë` Ë`mÀ`m Kgacoë`m
qH$_Vrer gwg§JV nmVirda AmUyZ R>ody eH$Vo. Aem {ZdS>H$ l_gm_wJ«rÀ`m
CËnmXZmcm d gmd©{ÌH$ dmnamcm Ë`m_wio _hÎd `oVo.
`m XmoÝhr à{H«$`m§Mm {_iyZ AW© {damoYr àd¥ÎmtZm EH$Ì ~m§YÊ`mMm hmoVmo.
àW_ `m {ZdS>H$ àH$maÀ`m l_gm_wJ«rÀ`m CËnmXZmcm _hÎd `oVo d Ë`m
CËnmXZmV A[aï>m_wio nydunojm H$_r _yë` AgUo _hÎdmMo R>aVo. na§Vw nwaoem
à_mUmV l_gm_wJ«rMo AJmoXa CËnmXZ hmoB©n`ªV {VMm l_gm_wJ«rì`{V[aº$
joÌm§_Ü`o dmna hmoD$ eH$V Zmhr. Ë`m_wio n{hcm n[aUm_ hm l_gm_wJ«rÀ`m
joÌm§_Ü`o BVa joÌm§À`m VwcZoV CËnmXH$VmdmT> hmoÊ`mMm AgVmo. Ë`mM~amo~a
`m {ZdS>H$ l_gm_wJ«rMm dmna BVa joÌm§_Ü`o gmd©{ÌH$ hmoÊ`mVyZ, gmd©{ÌH$
nmVirda Zâ`mÀ`m am{e_mJrc Jw§Vdcoco ^m§S>dcmMo _yë` H$_r hmoVo d
Zâ`mMm Xa gwYmaVmo. Or Jmoï> BVa H$mimV AnKmVr ñdê$nmZo hmoV AgVo,
Ë`m Ë`m joÌmnwaVr hmoV AgVo Vr A[aï>mÀ`m X~mdm_wio gd© joÌm§gmR>r EH$Ì
~m§Ycr OmVo.
Aem VèhoZo A[aï> Imoc hmoV OmÊ`mÀ`m _mÜ`_mVyZM Zâ`mMm EH§$Xa Xa
C§MmdVmo d H$mcm§VamZo A[aï> g§nVo. H$mcm§VamZo g§nVo hr ~m~ _hÎdmMr
Amho. H$maU hm Vgm cm§~ nëë`mMm n[aUm_ Amho. Ë`m_wioM hm n[aUm_
àË`jmV `oB©n`ªV H$m_JmadJm©À`m {ZUm©`H$ nam^dmVyZ Imcmdcoco doVZ d
dmT>coco {Zìdi daH$S>-_yë` hm Zâ`mMm Xa {Q>H$dÊ`mMm EH$_od _mJ©
AgVmo. H$m_JmadJm©À`m {ZUm©`H$ nam^dm_YyZM A[aï>mMm H$mi Zâ`mMm Xa
C§MmdUmè`m àd¥Îmr EH$Ì ~m§YVmo d A[aï>mMm H$mi g§nVmo.
AWm©V, Aem A[aï>mVyZ ~mhoa nS>VmZm ^m§S>dcemhr_Ü`o _moR>çm à_mUmda
nwZK©Q>Z Pmcoco AgVo. AZoH$Xm _moR>_moR>o Vm§{ÌH$ ~Xc, V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§Vr
Ë`mV Pmcocr AgVo. ^m§S>dcXmadJm©À`m A§VJ©V {d^mJm§Mo Amnmngm§_Yco
g§VwcZ ~Xcoco AgVo. ^m§S>dcmMo H|$ÐrH$aU d KZrH$aU Pmcoco AgVo.
3
_ºo$XmarZo Zdr joÌo ì`mncocr AgVmV. ^m§S>dcmMo nwZK©Q>Z Pmcoco AgVo.
hr nwZK©{Q>V ^m§S>dcemhr Zì`m C§Mmdcoë`m Zâ`mÀ`m XamÀ`m nmVirnmgyZ
nwÝhm àdmg gwê$ H$aVo. A[aï>mMm X~md g§ncm H$s {damoYr àd¥Îmrcm EH$Ì
~m§YyZ R>odUmao _mÜ`_hr VwQ>Vo. {damoYr àd¥Îmr nwÝhm AnKmVr d {~ZmgwgyÌ
338 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

nÕVrZo H$m_ H$ê$ cmJVmV. VoOrÀ`m Omoamda H$m_JmadJ© nwÝhm A[aï>nyd©


n[apñWVrVrc OrdZ_mZ d H$m_mMr n[apñWVr qOHy$Z KoVmo. ^m§S>dcemhrMr
gd©gmYmaU n[apñWVr Mmcy hmoVo. C§Mmdcocm Zâ`mMm Xa gd©gmYmaU àd¥Îmr
nwÝhm nmoIê$ cmJVo. EH$Ì Z ~m§Yë`m Jocoë`m {damoYr àd¥Îmr {Vcm `ÑÀN>m
(a±S>_cr) {damoY H$arV amhVmV nU gd©gmYmaU àd¥Îmr Zâ`mMm Xa nmoIê$Z
H$mT>V amhVo. nwÝhm nwT>À`m An[ahm`© A[aï>mn`ªV!
ho cjmV KoUo _hÎdmMo Amho H$s `m_Ü`o Hw$R>ohr AmnmoAmndmXmMm cdcoe
XoIrc Zmhr. _mŠg©Mm H$m_JmadJm©cm hm CnXoe Zmhr H$s "ñWñW ~gm,
Zâ`mMm Xa H$_r hmoÊ`m_YyZ ^m§S>dcemhr H$Yr Var H$mogiUmaM Amho'!
gmÜ`m ^mfoV gm§Jm`Mo Va Vmo åhUV AgVmo H$s "Zâ`mMm Xa H$_r hmoÊ`mÀ`m
gd©gmYmaU àd¥Îmr_YyZ `oUmam A[aï>mMm H$mi hm Vw_À`mgmR>r AË`§V
AZwHy$c H$mi Amho. g§nyU© eº$s{Zer, OmñVrV OmñV nmqR>ã`mZo MT>mB©
H$am.' Am{U `m MT>mB©V H$m_JmadJm©Mm nam^d Pmcm Va Vmo nwT>o åhUVmo H$s,
"AmVm {XgUmè`m ^m§S>dcXmam§À`m gm_Ï`mªÀ`m àXe©ZmZo ZmD$_oX hmoD$ ZH$m,
qH$dm _Ü`§VarÀ`m WmoS>çm\$ma gwgø H$mim_wio gwñVmdyhr ZH$m. Vwåhmcm
AZwHy$c H$mi nwÝhm `oUo ho Zâ`mMm Xa H$_r hmoÊ`mÀ`m gd©gmYmaU
àd¥Îmr_wio An[ahm`© Amho. Vwåhr cT>mB© hacm AgcmV Var `wÕ qOH$Uma
AmhmV. nwT>À`m cT>mB©À`m V`marcm cmJm. B{Vhmg Vw_À`m ~mOyZo Amho.'
7. _mŠg©À`m _yi g§H$ënZm d A[aï>o
_mŠg©Mo H«$`dñVyÀ`m VnmgUrnmgyZ gwê$ Pmcoco ^m§S>dcemhrMo {dícofU
eodQ>r ^m§S>dcr A[aï>m§À`m An[ahm`©Vonmer `oD$Z g§nVo. Am{U
^m§S>dcemhr{damoYr H$m_JmadJu` H«$m§VrMm g¡Óm§{VH$ nm`mXoIrc Ë`mMdoir
n[anyU© hmoD$Z C^m amhVmo. åhUyZM _mŠg© Ë`mcm Ho$di {dícofU åhUV
Zmhr; Vmo ñdV:À`m {dícofUnÕVrcm g_rjm qH$dm Q>rH$mË_H$ {dícofU
åhUVmo ({H«$Q>rH$, qH$dm {H«${Q>H$c A°Z°{cgrg). Vr ^m§S>dcemhrMr Ho$di
Q>rH$mXoIrc ZgVo, Va ^m§S>dcemhrÀ`m Q>rH$mË_H$ {dícofUmVyZ,
^m§S>dcemhr Amocm§Sy>Z nwT>o OmÊ`mMm ^m§S>dcemhrZoM {Z_m©U Ho$cocm _mJ©
EH$Ord nÕVrZo ñnï> H$aUmar Q>rH$m AgVo. ^m§S>dcemhr{déÕ ~§S>ImoarMr
àoaUm ˶mZo nyU©nUo AmË‘gmV Ho$cobr AgVo. nU EH$Ord {dícofUmMo
A{Yð>mZ {_iyZ {VMo gdm©Wm©Zo ì`dhmar H«$m§{VH$mar àoaUoV ê$nm§Va Pmcoco
AgVo.
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 339

^m§S>dcr ì`dñWodarc H$m_JmadJu` Q>rH$m Am{U {VMo d¡km{ZH$ {dícofU ho


BVŠ`m EH$OrdnUo _mŠg©À`m "H°${nQ>c' _Ü`o gmnS>Vo `mMo gdm©V _hÎdmMo
H$maU _mŠg©À`m _yi g§H$ënZm§À`m OS>UKS>Urcm {Xco nm{hOo. _mŠg©À`m
{dícofUmMm eodQ> Am{U gwédmV `m g§H$ënZm§_wio AVyQ>nUo EH$Ì ~m§Ycr
OmVmV. `m g§H$ënZm§À`m ñdê$nmer B_mZ amIyZ CcJS>V OmUmao {dícofU ho
Ë`m_wio An[ahm`©nUo ^m§S>dcemhrMr CcJS>V OmUmar Q>rH$m R>aVo Am{U
{VÀ`m{déÕ hr "Q>rH$m' àË`jmV AmUy eH$Umè`m H$m_JmadJu` H«$m§VrMm
CcJS>V OmUmam nm`m R>aVo. A[aï>mÀ`m H$mim_Ü`o Oo KS>Vo Ë`mMm _mŠg©À`m
_yi g§H$ënZm§er H$m` g§~§Y Amho ho nm{hco H$s ho AVyQ> ZmVo Amnë`mg_moa
ñnï>nUo C^o amhÿ eH$Vo.
Cn`moJ-_yë` d _yë` `mVrc A§V{d©ammooY
H«$`dñVy§À`m VnmgUrÀ`m gwédmVrcmM Amnë`mcm Ë`m§À`m_ܶo EH$ Xþhoar
g§~§Ym§Mo dmñVd Zm§XVmZm {Xgco. Cn¶moJ-_yë`, l_à{H«$`m, _yV© l_ ho
dmñVd EH$m ~mOycm Va _yë`, {d{Z_`-_yë`, _yë`-{Z{_©Vr, A_yV© l_ ho
dmñVd Xþgè`m ~mOycm. H«$`dñVyMo Cn`moJ-_yë` ZOaoAmS> Ho$co Va CaVo Vo
_yë`mer g§~§{YV dmñVd; Cn`moJ-_yë` Am{U _yë` (Am{U Ë`m§À`mer
g§~§{YV _yV© l_, A_yV© l_ B. BVa OmoS>çm) `m nañna{damoYr, nañna
n`m©`r (å`yÀ`wAcr EŠñcyPrìh) ~mOy åhUyZ Cä`m amhVmV.
Cn`moJ-_yë`, _yV© l_ Am{U Ë`m§À`mer g§~§{YV gm_m{OH$
CËnmXZì`dhmamMo gd© n¡cy ho g_mOmVrc CËnmXZeº$sMo àË`j ê$n AgVo.
B{VhmgmÀ`m H$moUË`mhr H$mcI§S>m_Yrc _mUgm§Zr {ZgJm©er PJS>V, O_dyZ
KoV ñdV:Mo _mZdr OrdZ {Z_m©U H$aÊ`mÀ¶m, Cn^moJʶmÀ¶m j_Vm§Mo Vo ê$n
AgVo. _mUgm§Zr _mUgm§gmaIo OJÊ`mMm {H$VnV AmYma {Z_m©U Ho$cm Amho
Ë`mMo `m CËnmXZeº$s ÚmoVH$ AgVmV. `mCcQ> _yë`, A_yV© l_ Am{U
Ë`m§À`mer g§~{YV gm_m{OH$ CËnmXZì`dhmamMo gd© n¡cy ho H«$`dñVy§da
AmYmacoë`m g_mOmnwaVoM d¡Y AgVmV. Am{U H«$`dñVy§Mm ì`dhma gmd©{ÌH$
~ZÊ`mMo _mÜ`_ ^m§S>dcemhr ì`dñWm hoM Agë`m_wio Ë`m§À`m {dH${gV
gmd©{ÌH$ ê$nmV Vo ^m§S>dcr CËnmXZg§~§Y AgVmV. Cn`moJ-_yë` Am{U
_yë` `m Xþhoar dmñVdmMm g§~§Y Ë`m_wio CËnmXZeº$s d ^m§S>dcr
CËnmXZg§~§Y `m XþnXar dmñVdmer cmJVmo.
340 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Hw$R>ë`mhr g_mOmMm àË`j CËnmXZì`dhma hm CËnmXZeº$s d CËnmXZg§~§Y


`m§À`m EH${ÌV {dUr_YyZM C^m amhVmo, Am{U `mMm n[aUm_ åhUOo
^m§S>dcemhr_Ü`o Cn`moJ-_yë` d _yë` `m nañna{damoYr ~mOy§da EH$_oH$tZm
nyaH$ ~ZUo, EH$_oH$s¨Mm AmYma d nyd©AQ> ~ZUo cmXco OmVo. H«$`dñVy§À`m
gmd©{ÌH$ ì`dhmamV EImÚm H«$`dñVyMo _yë` {dH«o$˶mÀ¶m hmVmV `m`Mo Va
{Vcm Vo ‘yë¶ Úm¶bm V¶ma AgUmè¶m Hw$UmgmR>r Var Cn`moJ-_yë` Agmdo
cmJVo d Vo Úmdo cmJVo; `mCcQ> EImÚm JaOy ‘mUgmbm dñVyMo Cn`moJ-
_yë` hmVmV `m`Mo Agob Va {Vcm _yë` Agmdo cmJVo d VodT>o ‘yë¶
˶mÀ¶mnmer Agmdo cmJVo. Cn`moJ-_yë` ho _yë` àË`jmV `oÊ`mMr nyd©AQ>
d _mÜ`_ ~ZVo, Va _yë` ho Cn`moJ-_yë` àË`jmV `oÊ`mMr nyd©AQ> d
_mÜ`_ ~ZVo!
. . . d Ë`mVyZ `oUmao A[aï>
Omon`ªV ^m§S>dcemhrMm gd©gmYmaU H$mi Mmcy AgVmo Vmon`ªV gd© gwairV
Mmccoco AgVo Am{U Cn`moJ-_yë` Am{U _yë` `m§À`mVcm A§VñW {damoY
nwT>o `oV Zmhr. `m H$mimdaM \$º$ ZOa R>odyZ Mmcco Va AgoM ^mgVo H$s,
Cn`moJ-_yë` Am{U _yë` `m§À`mV {damoY Zmhr, Ë`m EH$_oH$m§Zm _ycV: nyaH$
~mOy AmhoV. åhUOoM CËnmXZeº$s d ^m§S>dcr CËnmXZg§~§Y `m§À`mV _ycV:
{damoY Zmhr Va EH$monm Amho. ^m§S>dcr CËnmXZg§~§Y ho g_mOmVrc
CËnmXZeº$s dmT>dUmar Jmoï> Amho, Ë`m§À`m dmT>rdarc ~§YZ Zmhr. `m
gd©gmYmaU H$mimV ho ~§YZ Nw>no amhVo, ñnï> hmoV Zmhr.
A[aï>mMr gwédmVM _wir hmoVo Vr ^m§S>dc-g§M` W§S>mdÊ`mZo, CËnmXZeº$s¨Mr
dmT> Iw§Q>Ê`mZo. A[aï> OgOgo Imoc OmD$ cmJVo Vgo ApñVËdmV Agcoco
H$maImZoXoIrc \w§$Hy$Z Q>mH$co OmVmV qH$dm ~§X nS>VmV. CËnm{XV _mcmMr
ZmgmS>r hmoVo. CËnmXZeº$s _maë`m OmD$ cmJVmV. Am{U `mMr gdm©V OmñV
Pi nmoMVo g_mOmÀ`m {Od§V CËnmXZeº$scm—H$m_JmadJm©cm.
H$m_JmadJm©À`m l_eº$sÀ`m dmT>Ë`m ^mJmcm CËnmXZeº$sV ê$nm§V[aV
hmoÊ`mMm h¸$ EH$m ~mOycm ZmH$macm OmVmo; Va Xþgè`m ~mOycm
H$m_JmadJm©À`m Á`m l_eº$sMo CËnmXZeº$sV ê$nm§Va hmoVo Ë`mMr cm§~
nëë`mMr CËnmXZj_Vm {Zìdi daH$S>-_yë`mÀ¶m àd¥ÎmrVyZ _macr OmV
AgVo.
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 341

`m H$mimV `m CËnmXZeº$s¨À`m dmnamVyZ {Z_m©U hmoUmè`m Cn`moJ_yë`mMr


JaO ZgVo Ago H$mhr ZgVo. CËnmXZeº$sÀ`m dmnamVyZ {Z_m©U hmoUmè`m
Cn`moJr dñVy H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUo _yë`{ZUuV qH$_Vrcm {dH$ë`mhr
OmD$ eH$VmV. na§Vw Ë`m _yë`{ZUuV qH$_Vrcm {dHy$Z ^m§S>dcXmam§Zm nwaogm
Z\$m hmoV Zmhr BVHo$M. WmoS>Š`mV Cn`moJ-_yë` àË`jmV `m`cm _yë`
àË`jmV Amco nm{hOo. `m H«$`dñVy§À`m {Z`_m§À`m dmQ>oda H«$`dñVy§À`mM
{Z`_mda C^o Agcoco ^m§S>dcr CËnmXZg§~§Y AS>Wim ~ZVmV. ~ao Ë`m
CËnmXZeº$s¨gmR>r ^m§S>dc Anwao nS>Vo Agohr ZgVo. CcQ> ^m§S>dc _w~cH$
AgVo, Zâ`mÀ`m amerÀ`m VwcZoV ^m§S>dc _w~cH$ hmoVo hmM AS>Wim
AgVmo! A[aï> ho A{V[aº$ ^m§S>dcmMo A[aï> AgVo. H«$`dñVy§À`m ñdê$nmV
dmT>Ê`mÀ`m CËnmXZeº$s¨da cmXcoë`m ê$nm_wio ^m§S>dcr CËnmXZg§~§Y ho
CËnmXZeº$s¨darc ~§YZ R>aV AgVmV.
AWm©V, ^m§S>dcr {dMmad§Vm§À`m Ñï>rZo hm ^m§S>dcemhrMm "AgmYmaU' H$mi
AgVmo. ^m§S>dcemhrÀ`m gd©gmYmaU n[apñWVr_Ü`o ^m§S>dcr CËnmXZg§~§Y
ho CËnmXZeº$s¨Zm Ë`m§À`m _Vo nyaH$M AgVmV. Am{U BWoM Zo_Ho$ _mŠg©À`m
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥ÎmrÀ`m {ZîH$fm©Mo _hÎd C^o amhVo.
H$maU _mŠg© `mÛmao XmIdV AgVmo H$s A[aï> ho gd©gmYmaU àd¥ÎmrÀ`m
Vrd«Vo_wio, Zâ`mMm Xa H$_r Pmë¶m_wio Ñí` hmoUmam JwUmË_H$arË`m doJim
H$mi Amho. CËnmXZeº$sMm—{deofV: g_mOm_Yrc {Od§V
CËnmXZeº$rMm—dma§dma {dÜd§g hr CËnmXZeº$s¨À`m ^m§S>dcr ñdê$nmVrc
dmT>rcm Úmdr cmJUmar An[ahm`© qH$_V AgVo.
^m§S>dcemhrMo Eo{Vhm{gH$ _mnZ H$am`Mo Pmco Va ^m§S>dcrnyd© g§~§Y d
~§YZo _moSy>Z H$mTy>Z g_mOmVrc CËnmXZeº$s àM§S> à_mUmda dmT>dUo ho {VMo
Eo{Vhm{gH$ e{º$ñWmZ AgVo. _mŠg©À`m _m§S>UrMo d¡{eï> ho Amho H$s {VMo
Eo{Vhm{gH$ e{º$ñWmZ hoM Zâ`mMm Xa KgaÊ`mÀ`m gd©gmYmaU àd¥Îmrcm
OÝ_ XoV AgVo ho Vmo XmIdVmo. A[aï> ho ^m§S>dcemhrMo __©ñWmZ AgVo.
{VÀ`m gd© Eo{Vhm{gH$ _`m©Xm A[aï>m§_Ü`o ñnï> hmoVmV, H$m_JmadJm©cm
{VÀ`mda __m©KmV H$am`cm CÚwº$ H$aUmam Vmo H$mcI§S> AgVmo. Ë`m_wio
_mŠg©À`m _m§S>Urà_mUo ^m§S>dcemhrMo __©ñWmZ ho {VÀ`m Eo{Vhm{gH$
e{º$ñWmZmMmM n[anmH$$ AgVo. ^m§S>dcemhrMr e{º$ñWmZo H$m`_ R>odyZ
{VÀ`mVrc __©ñWmZo Zmhrer H$aÊ`mMm H$moUVmhr ^m§S>dcr gwYmaUmdmXr
342 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$m`©H«$_ Ë`m_wio \$moc R>aVmo. Zâ`mMm Xa KgaÊ`mÀ`m gd©gmYmaU


àd¥ÎmrÀ`m {ZîH$fm©cm nm`m^yV Agcoco ho e{º$ñWmZ d __©ñWmZ `m§Mo Û§Û
gwYmaUmdmXr Ñ{ï>H$moZmMr dmQ> ~§X H$ê$Z Q>mH$Vo. Or H«$m§VrH$mar g_rjm
_mŠg©À`m VnmgUrÀ`m gwédmVrÀ`m _yc^yV g§H$ënZm§À`m nmoQ>mV gm_mdcocr
AgVo Vr {dícofUmÀ`m eodQ>r H$m_JmadJu` H«$m§VrMm g_J« g¡Õm§{VH$ nm`m
KmcyZM nyU© hmoVo.
1
A{V[aº$ CËnmXZmMo A[aï> : ^m§S>dcemhr_Ü`o Á`mà_mUo EH$m ~mOycm
Cn^moJmgmR>r Amdí`H$ H«$`dñVy§Mr (H$ÝPw_a JwS>g² qH$dm nydu C„oI Ho$cocm
{d^mJ 2) ~mOmanoR> AgVo Ë`mMà_mUo l_gm_wJ«rMrhr ~mOmanoR> AgVo. Am§{JH$
à‘mU dmT>ʶmÀ¶m àd¥ÎmrVyZ l_gm_wJ«rMr ~mOmanoR> (H°${nQ>c JwS>g² qH$dm nydu
C„oI Ho$cocm {d^mJ 1) hr Cn^moJmÀ`m dñVy§À`mnojm {ZUm©`H$ R>ê$ cmJVo. nU
Ë`mVyZ nwT>o EH$ AS>MU V`ma hmoVo. `m gd© l_gm_wJ«rMm Cn`moJ eodQ>r nwÝhm
Hw$R>ë`m Zm Hw$R>ë`mVar Cn^moJmÀ`m dñVy§À`m CËnmXZmMm ^mJ ~Zmdm cmJVmo.
WmoS>Š`mV `mMm n[aUm_ nwÝhm Cn^moJmÀ`m dñVy§Mr àM§S> dmT> hmoÊ`mV d Ë`mV
dmT>Ë`m _yë`mÀ`m l_gm_wJ«rÀ`m _yë`mMr ^a nS>Ê`mV hmoVmo.
Ë`mMdoir Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMm n[anmH$ åhUyZ gm_m{OH$ CËnmXZmÀ`m
VwcZoV H$m_Jmam§Mr g§»`m d amhUr_mZ dmT>V Agco Var OrdZmdí`H$ Cn`moJr
dñVy§Mo CËnmXZ Á`m doJmZo dmT>Vo Ë`mÀ`m VwcZoV H$m_Jmam§Mr IaoXreº$s
H$mcm§VamZo VmoH$S>r nS>Vo. hm _mc ({d^mJ 2 Mo CËnmXZ) nSy>Z amhÿ cmJVmo,
Ë`mÀ`m qH$_Vr CVaVmV. Ë`mVyZ Ë`mgmR>r cmJUmar l_gm_wJ«r nSy>Z amhÿ cmJVo.
H$mhr H$maImÝ`m§Mo {Xdmio dmOVo. Ë`mVyZ ~oamoOJmarV dmT> hmoVo d H$m_Jmam§Mr
IaoXreº$s AmUIr H$_r hmoVo. H$m_Jmam§À`m IaoXreº$sÀ`m VwcZoV hmoUmao ho
A{V[aº$ CËnmXZmMo A[aï> ^m§S>dcemhrcm J«mgVo.
A{V[aº$ CËnmXZmMo A[aï> ho Iao _hÎdmMo H$s Zâ`mMm Xa KgaÊ`mÀ`m
gd©gmYmaU àd¥ÎmrVyZ `oUmao A[aï> OmñV _hÎdmMo Aer MMm© ~è`mMXm Ho$cr
OmVo. nU EH$ Jmoï> cjmV KoVcr nm{hOo H$s Z\$m KgaÊ`mÀ`m àd¥ÎmrVyZ `oUmao
A[aï> ho XoIrc A{V[aº$ CËnmXZmÀ¶m ê$nmV ¶oVo! Zâ¶mMm Xa KgaUo d
A{V[aº$ CËnmXZ hmoUo `m XmoÝhr ~m~r EH$mM _yc^yV `jàýmMm A{dîH$ma
AmhoV. EH$mM ZmÊ`mÀ`m XmoZ ~mOy AmhoV. hm `jàý åhUOo ^m§S>dcemhr_Ü`o
CËnmXZeº$s d Ë`mZm AmH$ma XoD$ nmhUmao ^m§S>dcr CËnmXZg§~§Y `m§À`mV EH$monm
Amho H$s {damoY. ^m§S>dcr CËnmXZg§~§Ym_YyZ CËnmXZeº$s¨Mm A[aï>m§_m\©$V dma§dma
èhmg ìhmdm cmJVmo hoM `m XmoÝhr {gÕm§Vm§_YyZ ñnï> hmoV AgVo. Zâ`mMm Xa
H$_r hmoÊ`mMr àd¥Îmr Á`m H$mQ>oH$moa nÕVrZo {gÕ H$aVm `oVo Ë`m nÕVrZo A{V[aº$
Zâ`mMm Xa KgaÊ`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 343

CËnmXZmMr àd¥Îmr ñnï> Ho$cocr Zmhr. nU `m XmoÝhr àd¥Îmr ^m§S>dcemhrÀ`m


_wimer {VVŠ`mM {ZJ{S>V AmhoV. _mŠg©À`m {cImUmV A{V[aº$ CËnmXZm~Ôc
XoIrc AZoH$ _ycJm_r n[aÀN>oX AmhoV ho BWo cjmV R>odm`cm hdo.
A{V[aº$ CËnmXZmÀ`m Á`m àd¥ÎmrMr da MMm© Ho$cr Amho Ë`m~Ôc EH$ Jmoï>
cjmV R>odUo Amdí`H$ Amho. `m {gÕm§Vmer gmYå`© Agcocm EH$ {gÕm§VXoIrc
H$mhr doim _m§S>cm OmVmo. Ë`m_Ü`o l_gm_wJ«rMo joÌ ({d^mJ 1) d Cn`moJr
dñVy§Mo joÌ ({d^mJ 2) `m§À`mVrc _oi Z ~gë`m_wio qH$dm Ag§VwcZm_wio
`oUmè`m A{V[aº$ CËnmXZmMm AmYma KoVcocm AgVmo. `m_Ü`o _mŠg©À`m
H°${nQ>cÀ`m Xþgè`m I§S>m_Yrc gmÜ`m d d{Y©V nwZéËnmXZmÀ`m à{Vê$nm§_YyZ
J¡aAW© H$mT>cocm AgVmo. {VWo {d^mJ 1 d {d^mJ 2 _Ü`o {d{eï> àH$maMo
g§VwcZ Amdí`H$ AgVo ho _mŠg© XmIdVmo. na§Vw ho g§VwcZ àñWm{nV Z hmoÊ`mMr
H$moUVrhr gd©gmYmaU àd¥Îmr Vmo XmIdV Zmhr qH$dm Ë`m_YyZ A[aï>mMr
An[ahm`©Vm XmIdm`Mmhr à`ËZ H$aV Zmhr. {Za{Zamù`m joÌm§_Yco Aem àH$maMo
Ag§VwcZ d Ë`mMm _oi ~gUo hr _mJUr-nwadR>çmÀ`m Am§Yù`m _mÜ`_m_m\©$V
hmoUmar Zoh_rMr à{H«$`m Amho. Ë`mVyZ àmg§{JH$ d VmËH$m{bH$ A[aï>mMr
n[apñWVrXoIrc {Z_m©U hmoVo. na§Vw `m A[aï>mMr gÔr hr H$mhr joÌm§nwaVr _`m©{XV
AgVo d Vr Amocm§S>Ê`mgmR>r gd©gmYmaU àd¥Îmr_YyZ `oUmè`m A[aï>mà_mUo
^m§S>dcemhrMo _ycJm_r nmVirda nwZK©Q>Zhr Amdí`H$ ZgVo.
2
`mÀ`m Vn{ecm_Ü`o AmnU BWo OmD$ eH$V Zmhr. AmYw{ZH$ H$mimVrc
^m§S>dcemhrÀ`m A[aï>m§~ÔcÀ`m gw~moY MM}gmR>r nhm. "^m§S>dcr AW©ì`dñWm',
coIH$ AZ§V \$S>Ho$, _mJmodm àH$meZ; {deofV: àH$aU ZD$, Xhm d nwñVH$mMm
g§nyU© Xþgam {d^mJ.
3
^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mÀ`m àd¥Îmr~ÔcÀ`m àH$aUmV AmnU `m
V§Ìd¡km{ZH$ nwZK©Q>ZmMr WmoS>rer MMm© Ho$cocr hmoVr, nhm àH$aU 14 ‘Yrb
"V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§Vr Am{U Am§{JH$ à‘mU' ¶m erfm©Imbrb ^mJ.
344 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶
n[a{eï> 1 : Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr
gd©gmYmaU àd¥Îmr

l_m§À`m dmT>Ë`m gd©gmYmaU CËnmXH$Vo_YyZ Am§{JH$ à_mU H$go ~XcVo ho


nmhm`Mo Pmco Va Amnë`mcm `m Am§{JH$ à_mUmMr \$moS> H$ê$Z Ë`mMm
àË`oH$ KQ>H$ hm `m gd©gmYmaU CËnmXH$Vo_wio H$gm ~XcVmo `mÀ`m J{UVr
Vn{ecm_Ü`o Omdo cmJoc. d eodQ>r `m KQ>H$m§Mm n[aUm_ EH${ÌV H$ê$Z
EH§$Xa Am§{JH$ à_mU H$go ~XcVo Vo nhmdo cmJoc.
BWo Amnë`mcm A{^àoV Amho Vr gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>. AmnU Yê$Z
Mmcy`m H$s àË`oH$ H«$`dñVyÀ`m CËnmXZm_Yrc l_m§Mr CËnmXH$Vm hr "C' `m
à_mUmV dmT>cr Amho. BWo A{^àoV Agcoë`m CËnmXH$VoMm "Xa l_Vmgm_mJo
{Z_m©U hmoUmao _yë`' qH$dm én`mV _moOcoë`m CËnmXH$Voer (énr
àm°S>pŠQ>pìhQ>r) H$mhr g§~§Y Zmhr ho cjmV R>odco nm{hOo. `mMo H$maU
_mŠg©_Ü`o CËnmXH$VoMm g§~§Y hm {Z_m©U hmoUmao _yV© Cn`moJ-_yë` Am{U
{Od§V l_ `m§Mm g§~§Y Amho. {VMo n[a‘mU ho _ycV: àË`oH$ H«$`dñVygmR>r Xa
l_Vmgm_mJo A_wH$ BVŠ`m dñVy Ago Amho. Ë`m_wio gd©gmYmaU
CËnmXH$VmdmT> 100 Q>¸o$ Amho `mMm AW© Xa l_Vmgm_mJo AmVm XþßnQ> dñVy
{Z_m©U hmoVmV hm Amho. XþßnQ> _yë` qH$dm XþßnQ> qH$_VrMm _mc {Z_m©U hmoV
Amho hm Zìho. CXmhaUmW©, Oa cmoI§S>mÀ`m joÌm_Ü`o hr CËnmXH$Vm nydu
346 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$m_Jmam§À`m Xa l_Vmgm_mJo 6 Q>Z cmoI§S> Aer Agoc Va AmVm Vr


H$m_Jmam§À`m Xa l_Vmgm_mJo (6  C) BVHo$ Q>Z Pmcocr Agoc.
dmT>Ë`m CËnmXH$Vo‘wio Am§{JH$ n«_mU H$go ~XcVo?
Am§{JH$ à_mU (A) R>adVmZm Vo XmoZ aH$_m§Mm ^mJmH$ma Agoc, ^mÁ` ho
H$m`_ ^m§S>dc (H$) d ~XcVo ^m§S>dc (~) hm ^mOH$ Agoc.
A = H$m`_ ^m§S>dc/~XcVo ^m§S>dc = H$/~ ... (1)
^mÁ`mVrc H$m`_ ^m§S>dcXoIrc XmoZ _hÎdmÀ`m aH$_m§Mr ~oarO Agoc. EH$
åhUOo l_{df`m§_m\©$V (H$ƒm _mc B.) IM© Pmcoco ^m§S>dc, (`mcm
AmnU {MÝh dmnê$`m "{d') Am{U l_gmYZm§_m\©$V IM© Pmcoco ^m§S>dc
(`mcm AmnU {MÝh dmnê$`m "gm').
Ë`m_wio A = ({d + gm)/~ ... (2)
AmVm CËnmXH$VmdmT>r~amo~a AmnU EH$H$ CËnmXZm_mJo (`w{ZQ> àm°S>ŠeZ) ho
gd© KQ>H$ H$go ~XcVmV Vo Vn{ecmV nmhÿZ eodQ>r "A' ~Ôc {ZîH$f© H$mTy>.
1) Xa H«$`dñVy_mJrc ~XcVo ^m§S>dc (~)
EH$H$ CËnmXZm_mJrc ~XcVo ^m§S>dc ho XmoZ g§»`m§Mm JwUmH$ma Agoc.
EH$H$ CËnmXZm_mJrc l_eº$s (l) d l_eº$sMo _yë` (_).
CËnmXH$VmdmT>rAJmoXaÀ`m g§»`m 1 `m Vi{MÝhmZo d CËnmXH$VmdmT> (C)
Pmë`mdarc g§»`m AmnU 2 `m Vi{MÝhmZo Xe©dy. Ë`mà_mUo
CËnmXH$VmdmT>rAJmoXaMo EH$H$ CËnmXZm_mJrc ~XcVo ^m§S>dc;
~1 = l1  _1 ... (3)
AmVm Amnë`mcm CËnmXH$VmdmT>r~amo~a `m g§»`m H$em ~XcVmV Vo nhm`Mo
Amho.
A) Xa H«$`dñVy_mJrc l_eº$s (l) : H$m_mMo Vmg d l_m§Mr Vrd«Vm
H$m`_ am{hcr Va CËnmXH$VmdmT>r~amo~a EH$H$ CËnmXZm_mJrc l_eº$s
H$er ~XcVo Vo ñnï> Amho. Á`m à_mUmV CËnmXH$Vm dmT>Vo Ë`m à_mUmV Vr
H$_r hmoVo. WmoS>Š`mV,
l2 = l1/C ... (4)
n[a{eï> 1 : Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 347

~) l_eº$sMo _yë` (_) : l_m§À`m gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>r_wio


l_eº$sMo _yë` ho Ë`mM à_mUmV, qH$dm Ë`mhÿZ WmoS>çm H$_r à_mUmV
KgaVo ho XmIdVm `oVo. `m Jmoï>rcm n{hcm AmYma åhUOo l_eº$sMo _yë`
Á`m {ZH$fmda R>aVo Vmo {ZH$f. l_eº$sMo _yë` ho H$m_JmadJm©cm
OJÊ`mgmR>r H$moUË`m H«$`dñVy Amdí`H$ AmhoV Ë`m H«$`dñVyê$n
OrdZ_mZmÀ`m AmYmamda R>aV AgVo. l_eº$s _yë`mÀ`m {Z`_mZwgma
{dH$cr OmVo `mMm AW© `m {ZH$fmà_mUo {dH$cr OmVo. l_m§À`m
CËnmXH$VmdmT>r~amo~a `m H«$`dñVyê$n OrdZ_mZmVrc àË`oH$ H«$`dñVyMo _yë`
KgaVo. gÜ`m J{UVr gmo`rgmR>r AmnU H«$`dñVy§Mo _yë` CËnmXH$VmdmT>rÀ`m
à_mUmV (C) KgaVo Ago Yê$Z Mmcy`m. (àË`jmV H«$`dñVyMo _yë`
KgaÊ`mMo à_mU d gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>rMo à_mU ho EH$ ZgVo.
H«$`dñVy§Mo _yë` CËnmXH$VmdmT>rnojm H$_r à_mUmV KgaVo. gd© {d^mJm§_Yco
Am§{JH$ à_mU Oa gmaIo Yaco Va gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT> "C' _wio
dñVy§Mo _yë` KgaÊ`mMo EH$ gd©gmYmaU à_mU "K' R>aoc. Am{U 1  K 
C hm g§~§Y àñWm{nV hmoVmo. `m J¥{hVmÀ`m AmYmamda AmnU nwÝhm Ë`mM
gd©gmYmaU {ZîH$fmªn`ªV nmoMy eH$Vmo. _mÌ Ë`mVyZ H$mhr Cn{gÕm§Vhr
{ZKVmV. Ë`mV {eaUo ho gÜ`mÀ`m Amnë`m H$jo~mhoaMo Amho.) `mMm AW©
Agm hmoVmo H$s l_eº$sMo `mo½` _yë`XoIrc Ë`m à_mUmV KgaVo.
WmoS>Š`mV, _2 = _1/C ... (5)
AWm©V, BWo Xþgè`mhr AmYmamMm àý V`ma hmoVmo. CËnmXH$VmdmT>r~amo~a
H$m_Jma ñdV:gmR>r C§Mmdcoë`m OrdZ_mZmMo {ZH$fhr qOHy$Z KoD$ eH$VmV.
nU hr dmT> Zoh_rM CËnmXH$VmdmT>rÀ`m (Am{U Ë`mVyZ H«$`dñVy§Mo _yë`
KgaÊ`mÀ`m) à_mUmV Aën AgVo. ^m§S>dc-g§M`mMr H$mÌr H$m_Jmamcm Oo
H$mVê$Z XoVo Ë`mMm hm n[aUm_ _KmerM dU©Z Ho$coë`m n[apñWVr_Ü`o
A{^àoV AgVmo. ho Zgoc Va ^m§S>dc-g§M`mda CcQ>m n[aUm_ hmoVmo ho
XmIdVm `oVo. Am{U ho gmÜ`m CXmhaUm§dê$Z ñnï>hr AgVo. CXmhaUmW©,
_mŠg©Mo nyduMo gw`m§Mo CXmhaU ¿`m. àmW{_H$ ghH$m`m©À`m H$mimV 10
H$m_Jma {XdgmH$mR>r Oo_Vo_ 5 hOma gw`m ~ZdrV. Ë`mEodOr `§Ìm§da
AmYmacoco CËnmXZ Amë`mda 10 H$m_Jma {XdgmH$mR>r 15 cmI gw`m
~ZdrV. CËnmXH$Vm 300 nQ>rZr dmT>cr åhUyZ H$m` H$m_Jmam§Mo OrdZ_mZ
300 nQ>rZr dmT>co? H$s gw`m§Mo _yë` Oa 100 nQ>rZr H$_r Pmco Va
348 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$m_Jmam§Mo OrdZ_mZ H$m` 100 nQ>tZr dmT>coco {XgVo? Am{U J{UVr


Jw§VmJw§V Q>miÊ`mgmR>r AmnU H$m`_ OrdZ_mZ Yaco Amho BVHo$M. darc
~§YZm§Mm {dMma Ho$ë`mZ§Vahr Ë`mMm Amnë`m A§{V_ {ZîH$fm©da n[aUm_ hmoV
Zmhr hohr XmIdVm `oVo.
WmoS>Š`mV, 
~2 = l2  _2 = (l1/C)  (_1/C) ... (4 d 5 dê$Z)
2
= (l1 _1)/C  C = ~1/C (3 dê$Z) ... (6)
2) EH$H$ CËnmXZm_mJrc l_{df`m§_m\ m\©$V IM© hmoUmao ^m§S>dc ({d)
EH$H$ CËnmXZm_mJo IM© hmoUmè`m H$m`_ ^m§S>dcmVrc hm {hñgm åhUOo
H$ÀÀ`m _mcmgmaIo Oo l_{df`mMo KQ>H$ AgVmV Ë`m§À`m _yë`mMr ~oarO
AgVo. EH$H$ CËnmXZm_mJo ho KQ>H$ {OVŠ`m _yV© à_mUmV cmJVmV Ë`mV
CËnmXH$VmdmT>r_wio ~Xc hmoÊ`mMo H$moUVoM gd©gmYmaU H$maU ZgVo. EH$
{H$cmo gwVm_mJo {OVH$m H$mnyg cmJVmo {VVH$mM H$mnyg gd©gmYmaUnUo
CËnmXH$VmdmT>rZ§Vahr cmJVmo, \$º$ Ë`m H$mngmV OmUmao H$m_Jmam§Mo l_ _mÌ
H$_r hmoVmV. nU gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>r_wio Ë`m àË`oH$ KQ>H$mMo _yë`
_mÌ H$_r hmoV AgVo. nyduà_mUoM dñVy§Mo _yë` ho gd©gmYmaU CËnmXH$VoÀ`m
à_mUmV (C) Zo H$_r hmoVo Ago Yaco Va àË`oH$ KQ>H$m_m\©$V H«$`dñVy_mJMo
IM© hmoUmao ^m§S>dcXoIrc, Ë`mMo _yV© ñdê$n H$m`_ Agë`mZo Ë`mÀ`m
_yë`mÀ`m à_mUmV KgaVo d EH§$Xa ~oarOhr Ë`m à_mUmV KgaVo åhUOo
WmoS>Š`mV,
{d2 = {d1/C ...(7)
3) Xa H«$`dñVy_mJrc l_gmYZm§_m\ m\©$V IM© hmoUmao ^m§S>dc (gm)
H$m`_ ^m§S>dcmMm hm {hñgm Oam doJim AgVmo. ~mH$sÀ`m KQ>H$m§BV³¶m
gmoß`m nÕVrZo ˶mMr CËnmXH$VmdmT>rer J{UVr gm§JS> KmcVm `oV Zmhr. nU
BVa KQ>H$m§À`m g§X^m©V Vmo H$gm ~XcVmo `mMr {Xem Amnë`mcm {Z{üV
H$aVm `oVo. `§V« ho gmnoj daH$S>-_yë` H$mT>Ê`mMo gmYZ H$go hmoVo hr MMm©
AmnU _mJo Ho$cr Amho. EH$H$ CËnmXZm_mJo Ë`mMm IM© hmoUmam ^mJ hm
PnmQ>çmZo H$_r ìhmdm cmJVmo. hmM gmnoj daH$S>-_yë`mMm AmYma AgVmo.
ZdZdr `§Ìo ^m§S>dcemhrV `oÊ`mMm AmYma AgVmo.
n[a{eï> 1 : Am§{JH$ à_mU dmT>Ê`mMr gd©gmYmaU àd¥Îmr 349

BWo l_{df`m§Mm KQ>H$ Agcoë`m _yë`mÀ`m g§X^m©V Ë`mMm doJim g§~§Y


R>aVmo. `§Ìm{Y{ð>>V CËnmXZmÀ`m {dH$mgmMm EH$ {Z{üV Q>ßnm Amocm§S>ë`mZ§Va
H$m`_ ^m§S>dcmMm l_gmYZm§Mm IM© XmIdUmam ^mJ hm l_{df`m§_m\©$V
IM© hmoUmè`m ^mJmÀ`m VwcZoZ H$_r hmoVmo. `mMm ^m§S>dcr ñdê$nmVXoIrc
àË`` `oVmo. EH$H$ CËnmXZm_mJrc l_gmYZm§À`m Kgmè`mMr qH$_V d Ë`m
H$mimV dmnaë`m Jocoë`m l_{df`m§Mr qH$_V `m§Mr VwcZm Ho$cr Va ho ghO
{Xgy eH$Vo. `mMm AW© Agm hmoVmo H$s H$m`_ ^m§S>dcmVrc ~oaOoda ({d +
gm) Ë`mMm n[aUm_ hm l_{df`m§_m\©$V IM© hmoUmè`m ^m§S>dcmMm ({d) Omo
n[aUm_ hmoVmo Ë`m _mZmZo ZJÊ` hmoD$ cmJVmo. J{UVr nÕVrZo _m§S>m`Mo Va,
gm {d ...(8)
Am{U åhUyZ, {d + gm ≈ {d ...(9)
`mMm Cn`moJ Ho$cm Va Imcrc Jmoï>r {_iVmV.
H$1 = {d1 + gm1 ≈ {d1
H$2 = {d2 + gm2 ≈ {d2 ...(10)
gd©gmYmaU àd¥Îmr : Am§{JH$ à_mU dmT>Uo . . .
`m MM}À`m AmYmamda AmnU AmVm ^m§S>dcmMo Am§{JH$ à_mU gd©gmYmaU
CËnmXH$VmdmT>r~amo~a H$go ~XcVo Vo _m§Sy> eH$Vmo.
A2 = H$2/~2 ... (1 dê$Z)
= {d2/~2 ... (10 dê$Z)
= ({d1/C)/(~1/C  C) ... (6 dê$Z)
= C  A1
WmoS>Š`mV, gd©gmYmaU CËnmXH$VmdmT>r~amo~a gd©gmYmaUnUo Am§{JH$ à_mU
ho CËnmXH$VoÀ`m dmT>rÀ`m à_mUmV dmT>Vo ho AmnU {gÕ Ho$co Amho. Am
§{JH$ à_mU dmT>Uo hr ^m§S>dcr ñdê$nmVrc l_à{H«$`oÀ`m {dH$mgmMr
gd©gmYmaU àd¥Îmr R>aVo.
n[a{eï> 2 : Ag_mZ {d{Z_`mMo {gÕm§V
Am{U _yë`-
`-qH$_V ê$nm§Va

ê$nm§VamÀ`m àýmÀ`m g§X^m©V `m Zm Ë`m àH$mao emofUmMm "Ag_mZ


1
{d{Z_`m'Mm {gÕm§V _m§S>Umè`m àdmhm§Mr g_rjm H$aUo _hÎdmMo Amho. hm
àdmh d¡Mm[aH$ÑîQ>çm EH$g§Y Zmhr. qH$dm dJu` nmqR>ã`mÀ`m Ñï>rZo Zmhr,
qH$dm àJë^VoÀ`m Ñï>rZohr Zmhr. qH$_Vr_m\©$V hmoUmè`m _yë`mÀ`m
dmQ>nm_Ü`o, hm {gÕm§V EH$ doJù`m àH$maMo emofU nmhVmo. `m {dMmamZwgma
emofH$-emo{fV `m§À`m_Ü`o Or aoK nS>Vo Vr _mŠg©À`m {gÕm§Vmà_mUo R>aUmè`m
emofH$-emo{fV aoKocm N>oX XoD$Z OmVo. Ë`m§À`m _m§S>UrZwgma, _mŠg©À`m
{gÕm§Vmà_mUo emofH$ R>aUmao d emo{fV R>aUmao `m§Mo {_iyZ ~Zcoco EImXo
joÌ, Xþgè`m EH$m VemM àH$mao emofH$ d emo{fV `m§Zr {_iyZ ~Zcoë`m
joÌmMo emofU H$aV AgVo. _mŠg©À`m {gÕm§VmÀ`m dJu` ~¡R>H$scm ho {gÕm§V
N>oX XoVmV. Ë`m Ë`m joÌmVrc emofH$-emo{fV g§~§Y Jm¡U R>adUo, qH$dm
gaigai Xwc©{jV H$aUo hm `m {gÕm§VmZm EH$Ì OmoS>Umam YmJm AgVmo.
àË`jmV hr joÌo àdŠË`mJ{UH$ doJir AgVmV—H$moUr CÚmoJjoÌ ho
eoVrjoÌmMo emofU H$aVo Ago _m§S>V AgVo, H$moUr "B§{S>`m' hm "^maVmMo'
emofU H$arV Agë`mMo _m§S>V AgVo, H$moUr g§K{Q>V joÌ ho Ag§K{Q>V joÌmMo
n[a{eï> 2 : Ag_mZ {d{Z_`mMo {gÕm§V Am{U _yë`-qH$_V ê$nm§Va 351

emofU H$aVo Ago _m§S>V AgVo, Va H$moUr nwT>macoco Xoe ho _mJmgcoë`m


Xoem§Mo emofU H$aVmV Ago _m§S>V AgVo.
`m dmXm§_Ü`o emo{fV joÌm§Mo H¡$dmar Agë`mMm Xmdm H$aUmao Cnàdmh eodQ>r
g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm `m Zm Ë`m àH$maÀ`m Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m {gÕm§VmMmM
AmYma KoV AgVmV. `oWo EH$ Jmoï> cjmV KoVcr nm{hOo. `mnwT>rc
{dícofUm_Ü`o {Za{Zamù`m àH$maÀ`m qH$dm joÌmVë`m l_eº$sÀ`m
doVZmVrc \$aH$m_wio Ag_mZ {d{Z_`m_m\©$V emofU hmoVo Ago _mZUmè`m
{gÕm§Vm§Mm {dMma Ho$cocm Zmhr, H$maU àñVmdZoV Z_yX Ho$ë`mà_mUo doVZ,
doVZloUr d doVZmVrc MT>CVma `m§Mm Amdí`H$ Vnerc nwñVH$mÀ`m
H$jo~mhoa nS>Vmo. Ë`m~amo~a joÌmJ{UH$ BVH$s {d{dYVm Amho H$s Ë`m Ë`m
àdmhmÀ`m d¡{eîQ>çm§Zm Ý`m` XoUo Amnë`m nwñVH$mÀ`m H$jo~mhoaMo Amho.
AmnU Ë`mMo gd©gmYmaU ñdê$n H$go Amho `mdaM \$º$ cj H|${ÐV H$ê$`m.
`m àdmhm_Ü`o Ogo H$mhr WmoS>o àm_m{UH$ Am{U àJë^ AW©emór` àdmh
AmhoV Ë`mà_mUoM CWi hm¡í`m-Zdí`m-Jdí`m§MrXoIrc àM§S> JXu Amho.
Ë`m_wio àW_ AmnU `m {gÕm§VmMo gdm©V CWi ê$n nmhÿ. Ë`mZ§Va \$º$
joÌr` {dMmamgmR>r g§X^© åhUyZ eoVr {déÕ CÚmoJ hr {d^mJUr KoD$Z Ë`m§Mr
OmñV Jw§VmJw§VrMr ñdê$no nwT>rc ^mJmV Vnmgy.
daH$S>-_yë`mMo dmQ>n åhUOoM Ag_mZ {d{Z_`!
Ag_mZ {d{Z_`mMo gdm©V CWi ñdê$n ho Zâ`mMm EH$M gd©gmYmaU Xa
V`ma hmoVmZm qH$_Vr_m\©$V daH$S>-_yë`mMo Oo dmQ>n hmoVo, Ë`mcmM Ag_mZ
{d{Z_` åhUVo. CXmhaUmW©, 17 ì`m àH$aUmV {dMmamV KoVcoë`m
à{Vê$nmV, àË`oH$ joÌmV {Z_m©U Pmcoco daH$S>-_yë` d Ë`mMo Zâ`mV
ê$nm§Va hmoD$Z dmQ>n hmoD$Z {_imcoco daH$S>-_yë` `m§Mm Vº$m Imcrcà_mUo
hmoVm.
daH$S>-_yë`mMr {Z{_©Vr Zâ`mÀ`m ê$nmVrc dmQ>n
CËnmXZ
{d^mJ daH$S>-_yë` daH$S> _yë`mMm
Z\$m (é.) Zâ`mMm dmQ>m
(l_Vmg) dmQ>m (Q>¸o$)
cmoI§S> 186.75 30 12,000 67
Jhÿ 311.25 50 4,000 22
352 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

gmoZo 124.50 20 2,000 11


EHy$U 622.50 100 18,000 100
cmoI§S>mÀ`m {Z{_©VrV ^a KmcUmè`m H$m_Jmam§À`mH$Sy>Z H$mT>coco daH$S>-
_yë` ho EH§$Xa H$m_JmadJm©H$Sy>Z H$mT>coë`m daH$S>-_yë`mÀ`m 30 Q>¸o$ hmoVo.
cmoI§S> CÚmoJmVrc ^m§S>dcXmamÀ`m hmVmV nS>Umam Z\$m hm _mÌ EHy$U
^m§S>dcXmadJm©À`m Zâ`mÀ`m 67 Q>¸o$ hmoVm. åhUOo cmoI§S> CÚmoJmVrc
H$m_Jmam§H$Sy>Z {OVHo$ daH$S>-_yë` H$mT>co Joco Ë`mÀ`m XþnQ>rhÿZ OmñV
cmoI§S> CÚmoJmVrc ^m§S>dcXmam§Zm {_imco. `mCcQ> JìhmMo {XgVo. {VWë`m
^m§S>dcXmam§Zm Ë`m§À`m CÚmoJm§Vrc H$m_Jmam§H$Sy>Z {OVHo$ daH$S>-_yë` H$mT>co
Joco Ë`mÀ`m {Zåå`mnojmhr H$_r Z\$m åhUyZ hmVmV {_iVo! `mcmM hm CWi
àdmh Ag_mZ {d{Z_` åhUVmo.
Ag_mZVoMm Amamon H$am`Mm Va Ë`m_mJo EH$ g_mZVoMm {ZH$f AgVmo.
Am{U BWo _mŠg©darc A{^OmV Amjonm§er ˶m§Mo Amjon OwiVmZm {XgVmV.
_yë`mÀ`m à_mUmV qH$_Vr Agë`m nm{hOoV hm g_mZVoMm, g_mZ
{d{Z_`mMm {ZH$f Vo AÜ`möVnUo dmnaV AgVmV. Vmo ñnï> H$am`Mr Ë`m§Zm
JaO dmQ>V Zmhr H$maU Ë`m§À`m _Vo Vmo gmh{OH$M g_mZ {d{Z_` AgVmo.
nU hmhr {d{Z_` {H$Vr "g_mZ' AgVmo Vo AmnU _mJo nm{hco Amho. EImXm
_mUyg emar[aH$ ì`§Jm_wio, qH$dm gr{_V kmZm_wio Amncr nyU© Hw$dV dmnê$Z
8 Vmg l_ H$ê$Z 1 dñVy {Z_m©U H$aVmo Ago Yam. Xþgam _mUygXoIrc nyU©
Hw$dV dmnê$Z 4 Vmg l_ H$ê$Z VrM dñVy {Z_m©U H$aVmo. Va H$m` hmoB©c?
Ë`m dñVyMo _yë` R>aoc 12/2 = 6 l_Vmg. XmoKm§Zrhr nyU© Hw$dV KmcyZ l_
Ho$co, Var n{hë`m _mUgmcm Ë`mZo KmVcoë`m Xa 4 Vmg l_m§_mJo 3 l_Vmg
_yë` {_ioc Va Xþgè`m _mUgmcm Ë`mZo KmVcoë`m Xa 2 Vmg l_m§_mJo 3
l_Vmg _yë` {_ioc. Varhr Ë`m§À`m Ñï>rZo Vmo {d{Z_` g_mZM Agoc.
Ë`mcm Ag_mZ {d{Z_` H$m åhUy Z`o?
H«$`dñVy§À`m OJmV Ë`mcm Ag_mZ {d{Z_` åhUVm `oV Zmhr H$maU g_mZ
åhUOo H$m` `mMr ì`m»`mM H«$`dñVy§À`m ì`dhmamVë`m gm_m{OH$
g§~§Ym§à_mUo B{VhmgmV ~XcV AgVo. ^m§S>dcrnyd©, N>moQ>oImZr H«$`dñVy§À`m
CËnmXZm_Ü`o A_yV© l_m§À`m, ‘yë`mÀ`m nmVirdarc g_mZVm hm EH$M
g_mZVoMm {ZH$f AgVmo. hr A_yV© g_mZVm H$Xm{MV darc CXmhaUmVë`m
n[a{eï> 2 : Ag_mZ {d{Z_`mMo {gÕm§V Am{U _yë`-qH$_V ê$nm§Va 353

à_mUo ñdm^m{dH$ g_mZVoda Zm§Ja {\$adVhr OmB©c AZ² Varhr Vr ñdV:Mo


g_mZVoMo {ZH$f nyU©nUo nma nmS>V Agoc.
^m§S>dcr CËnmXZ àñWm{nV Pmë`mda g_mZVoMm {ZH$fXoIrc ~XcVmo. Voìhm
nyduÀ`m {ZH$fmda g_mZVm VnmgVm `oV Zmhr H$maU Vo {ZH$f Á`m
n[apñWVrVyZ Amco Vr n[apñWVrM H$mc~mø Pmcocr AgVo. AmVm {ZH$f
AgVmo Vmo gd©gmYmaU Zâ`mÀ`m XamMm, Amnë`m ^m§S>dcmÀ`m à_mUmV
"dmOdr' Zâ`mMm. dmOdrnojm OmñV Z\$m hr Z\o$Imoar R>aVo. Iao Va gJioM
^m§S>dcXma Ë`mgmR>r à`ËZ H$aV AgVmV! nU \$ma H$mi EImÚmM joÌmV
"Z\o$Imoar' dmT>cr Va BVa ^m§S>dcXmam§Zm gm_y{hH$ nmoQ>eyi hmoVmo. Ë`m
joÌmda ~§YZo `oVmV qH$dm ñnYm© dmT>Vo. gd©gmYmaU Z\$m hmM g_mZVoMm
{ZH$f àË`jmV gm_m{OH$ g§~§Ym§_Ü`o A§V^y©V Pmcocm AgVmo.
Am{U Ë`mnojm _hÎdmMo åhUOo `mVyZ Jhÿ joÌmMo, cmoI§S> joÌmH$Sy>Z emofU
hmoÊ`mMm àýM CX²^dV Zmhr. emofU hmoV AgVo Jhÿ Am{U cmoI§S> XmoÝhr
joV«mV§ rc H$m_Jmam§Mo Am{U ho emofU H$arV AgVmV Vo Jhÿ Am{U cmoI§S>
XmoÝhr joÌmVrc ^m§S>dcXma. `m cmQ>coë`m _mcmMo dmQ>n VwÂ`m_mÂ`mV H$go
H$am`Mo `m ^m§S>dcXmam§_Yë`m àýmgmR>r Hw$R>co g_mZVoMo {ZH$f cmdm`Mo?
cmQ>coë`m _mcmMo Mmoam§_Ü`o dmQ>n H$go ìhmdo ho eodQ>r Ë`m Mmoam§À`m
Q>moirÀ`mM g_mZVoÀ`m {ZH$fmda R>odmdo cmJVo. Vmo {ZH$f AgVmo
gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa. g_Om EH$m MmoamZo OmñV n¡go cmQ>co d Xþgè`mZo
H$_r. Ë`m Q>moirMm {Z`_ cyQ> EH$Ì H$ê$Z Vr nyduÀ`m cwQ>rÀ`m à_mUmV
dmQ>m`Mr Agm Amho. Ë`mà_mUo n{hë`m Mmoamcm AmVm Ë`mZo AmUcoë`m
cwQ>rnojm H$_r ^mJ {_iVmo Va Xþgè`m Mmoamcm Ë`mÀ`m cwQ>rnojm OmñV ^mJ
{_iVmo. ñdV:À`m AÜ`möV ñdm^m{dH$ g_mZVoÀ`m H$ënZm§n{cH$S>o Ë`m
n[apñWVrMr OmU Zgcocm EImXm `oVmo Am{U åhUVmo H$s Vwåhr ho gJio n¡go
EH$Ì H$ê$Z nwÝhm dmQ>Vm Ë`m_Ü`o `m n{hë`m _mUgmMm n¡gm Xþgè`m
_mUgmÀ`m hmVmV OmVmo` ho emofU Amho! Ag_mZ {d{Z_`mMo darc àH$maMo
{gÕm§V Zo_Ho$ hoM H$arV AgVmV!
WmoS>Š`mV gm§Jm`Mo Va àý AgVmo Vmo ^m§S>dcXmam§_Yrc daH$S>-_yë`mÀ`m
g_mZ dmQ>nmMm, XmoZ joÌm§_Yrc g_mZ {d{Z_`mMm Zìho. H$maU joÌ ZmdmMm
àH$maM Xþ§^Jcocm AgVmo. XmoZ joV«mV§ ë`m Mmoam§Mo cwQ>rÀ`m dmQ>çmdéZ
Mmccoco Vo ^m§S>U AgVo. EH$m joÌmZo Xþgè`m joÌmMo emofU H$aÊ`mMm àý
354 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

ZgVmo, Va XmoÝhr joV«m§Vrc ^m§S>dcXmam§Zr XmoÝhr joV«m§Vrc emo{fVm§Mo emofU


H$ê$Z O_m Ho$cocm _mc ^m§S>dcXmam§_Ü`o H$gm dmQ>cm Omdm `mMm àý
AgVmo. hr g¡Õm§{VH$ J„V Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m {gÕm§Vm_Ü`o AgVo. Am{U
Vr eodQ>r emo{fV R>adë`m Jocoë`m joÌm_Yrc ^m§S>dcXma dJmªÀ`m {hVmMr
AgVo. Ë`m§Zm Ë`m`moJo H$m_Jma-H$ï>H$ar dJmª_Ü`o \y$Q> nmSy>Z Ë`m§n¡H$s EH$
{d^mJ hm Amnë`m _mJo IoMVm `oVmo.
àm_m{UH$ g_W©H$m§g_moarrbb {ZåZ^m§S>dcr CËnmXH$
Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m àm_m{UH$ g_W©H$m§Zm _mÌ emo{fV R>adcoë`m
joÌm_Yrc \$º$ ^m§S>dcXma H$m_Jma ~hþe: A{^àoV ZgVmV. Ë`m§Zm EH$
{nMV OmUmam, ñdV:À`m l_gmYZm§da l_ H$ê$Z CËnmXZ H$aUmam
{ZåZ^m§S>dcr H$ï>H$arXoIrc A{^àoV AgVmo. `mMo gdm©V ~hþM{M©V CXmhaU
eoVrjoÌmMo Amho. AmnU VoM CXmhaU KoD$Z nwT>o OmD$`m. nU AWm©V
eoVrjoÌmVrc emofUmMr d¡{eîQ>ço d àJV ^m§S>dcr CÚmoJjoÌ Am{U eoVr
`m§Mm g§~§Y Vnercdma `oWo Vnmgm`Mm Zmhr; Vmo doJimM, OmñV Jw§VmJw§V
Agcocm {df` Amho. `oWo Ho$di Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m àýmMo gd©gmYmaU
g¡Õm§{VH$ ñdê$n ñnï> ìhmdo BVŠ`mM Ñï>rZo ho CXmhaU KoVco Amho.
Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m gdm©V CWi ê$nmMr MMm© H$aVmZm AmnU hm
{ZåZ^m§S>dcr H$ï>H$ar ZOaoAmS> Ho$cm hmoVm. Ë`m_wio Ag_mZ {d{Z_`mMo
àm_m{UH$ g_W©H$ åhUy eH$VmV H$s, H$m` hm XþQ>ßnrnUm! H$mhr WmoS>Ho$ _Oya
cmdUmè`m eoVH$è`m§Zm \$ma Va Vwåhr ^m§S>dcXma åhUyZ Vw_À`m Mmoam§À`m
Q>moirV gm_rc H$ê$Z Q>mH$mc. nU Oam gd©gmYmaU eoVH$è`mH$S>o nhm.
Ë`mMr H$m` n[apñWVr Amho, Vmo H$gm {Xdg|{Xdg XoemoYS>rcm cmJyZ
ehamH$S>o Ymd KoVmo, amoOJma h_rÀ`m Am{U XþîH$mimÀ`m H$m_mda H$gm
CVaVmo, Ë`mcm O_rZ {dH$mdr H$er cmJVo Vo gd© nhm Am{U _J ~mocm.
Amåhr Ag_mZ {d{Z_`m~Ôc ~mocVmo Ë`mMo H$maU ho Amho. Ag_mZ
{d{Z_`mVyZ gYZ, ^m§S>dcr eoVH$è`m§gh g§nyU© eoVrjoÌmMo CÚmoJjoÌmZo Oo
emofU Mmcdco Amho Ë`mMm hm n[anmH$ Amho. gd©gmYmaU eoVH$è`m§Mm
g_mdoe Z H$aUmè`m à{Vê$nm§À`m AmYmamda ~mocUo Am{U Ag_mZ
{d{Z_`mMo {gÕm§V ImoSy>Z H$mT>Uo gmono Amho!
n[a{eï> 2 : Ag_mZ {d{Z_`mMo {gÕm§V Am{U _yë`-qH$_V ê$nm§Va 355

`m amñV àýmcm `mo½` CÎma {Xë`m{edm` _mŠg©Mm ê$nm§VamMm {gÕm§V nyU©


àñWm{nV hmoUma Zmhr. VoM Amnë`mcm H$amdo cmJUma Amho. nU
Ë`m~amo~aM AmnU Á`m {ZîH$fmªn`ªV Ë`mVyZ nmoMy Ë`mMm g§X^©XoIrc {Xem
ñnï> H$aÊ`mgmR>r Amdí`H$ Amho. _mŠg©À`m nÕVrZo `mMo CÎma `oVo H$s
IaoM, {ZåZ^m§S>dcr eoVH$è`mMo emofU hmoV AgVo. nU Vo emofU
CÚmoJjoÌmVrc ^m§S>dcXma d H$m_Jma {_iyZ H$aV ZgVmV. CcQ> Am¡Úmo{JH$
^m§S>dcXmadJ© d ^m§S>dcr eoVH$ar {_iyZ EH§$Xa ^m§S>dcXmadJ©M Ë`m§Mo
emofU H$arV AgVmo. Am{U `m emofUm_Ü`o {d{Z_` g_mZ Agmo qH$dm
Ag_mZ Agmo, ^m§S>dcr eoVH$ar hm `m emofUmÀ`m à{H«$`oMm O¡d d H$irMm
^mJ AgVmo. Ë`mÀ`m_m\©$VM ho emofU hmoV AgVo. Am{U Ë`m_wio ho emofU
eoVrjoÌmMo CÚmoJjoÌmZo Ho$coco emofU Amho Ago åhUUo g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm
MwH$sMo Amho d dJu` ÑîQ>çm ^m§S>dcr eoVH$è`m§Mr Vir ZmhH$ CMcyZ
YaUmao YmoŠ`mMo g_W©Z Amho. hoM Amnë`mcm {gÕ H$am`Mo Amho.
{ZåZ^m§S>dcr CËnmXH$m§Mm à{Vê$nmV g_mdoe
17ì`m àH$aUm_Yrc à{Vê$nmH$S>o AmnU Ë`mgmR>r naVy`m. VoWo AmnU
JìhmÀ`m ^m§S>dcr CËnmXZmMo dU©Z H$aUmao g_rH$aU Imcrcà_mUo _m§S>co
hmoVo.
30 _1 + _2 + 500 _0 + 500 (1-_0) = 10 _2 ... (H$)
WmoS>Š`mV 30 Q>Z l_gm_wJ«r d EH$ Q>Z Jhÿ `m§À`m gmhmæ¶mZo ^m§S>dcr
eoVH$è`mgmR>r 500 Vmg l_ KmcyZ eoV_Oya 10 Q>Z JìhmMo CËnmXZ
H$aVmV. AmVm `mÀ`m OmoS>rcm {ZåZ^m§S>dcr eoVH$è`mMm g_mdoe AmnU
H$ê$. Ë`m§À`mH$S>o gd©gmYmaUnUo l_gmYZo darc _mZmZo H$_r AgVrc d
VgoM Ë`m§À`m l_m§Mr CËnmXH$Vm H$_r Agoc. AmnU Q>moH$mMr n[apñWVr
Yê$`m, H$s H$mhrhr l_gm_wJ«r Z dmnaVm, EH$ Q>Z Jhÿ dmnê$Z 1000
l_Vmgm§À`m gmhmæ`mZo Vo {VVH$mM åhUOo 10 Q>Z Jhÿ {Z_m©U H$aVmV. Ë`mMo
Imcrcà_mUo g_rH$aU V`ma hmoB©c.
_2 + 1000 = 10 _2 ... (I)
~mOmamV ho XmoÝhr CËnmXZ EH$ hmoD$Z Ë`m g_rH$aUm§À`m ~oaOodéZ _yë`
R>aoc. Vo g_rH$aU Imcrcà_mUo `oBc
© .
30‘1 + 2_2 + 500 _0 + 500 (1-_0) + 1000 = 20 _2... (J)
356 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_1 = 6 l_Vmg ho nyduà_mUo Yê$Z AmnU _2 Mr d Ë`mdéZ _0 Am{U


1-_0 Mr qH$_V H$mTy> eH$Vmo.
_2 = 93.3 l_Vmg
_0 = 0.47 l_Vmg
1-_0 = 0.53 l_Vmg
~mOmam_Ü`o AmVm Xa Q>Zmcm 93.3 l_Vmg `mà_mUo Jhÿ {dH$cm OmVmo.
{ZåZ^m§S>dcr eoVH$è`mMo IM© hmoUmao d hmVmV nS>Umao _yë` `m§Mm Vmio~§X
Imcrcà_mUo {Xgoc.
hmVmV nS>Umao _yë` = 10  93.3 = 933.0 l_Vmg
IM© hmoUmao _yë` = 1  93.3 = 93.3 l_Vmg
1000 Vmg l_m§Mm _mo~Xcm = 839.7 l_Vmg
{ZåZ^m§S>dcr eoVH$è`m§À`m hmVmV 1000 Vmg l_ H$ê$Z 839.7 l_Vmg
_yë` `oVo. Ë`m§À`mH$Sy>Z 160.3 Vmg l_ H$mTy>Z KoVco Joco AmhoV. hr
à{H«$`m d ^m§S>dcXmam§_Ü`o daH$S>-_yë`mMo Zâ`m_m\©$V hmoUmao dmQ>n hr
à{H«$`m `m XmoÝhr_Yrc \$aH$ cjmV KoUo _hÎdmMo AgVo. "A' joÌmVrc
^m§S>dcXmam§H$Sy>Z Ooìhm H$mhr daH$S>-_yë` "~' joÌmVrc ^m§S>dcXmamÀ`m
hmVr nS>Vo Voìhm emofUmMm àý ZgVmo. "A' joÌmVrc ^m§S>dcXmamH$Sy>Z "~'
H$S>o OmUmao daH$S>-_yë` ho Xþgè`m§À`m {dZm_mo~Xcm l_mVyZ Amcoco hmoVo,
Z\$m {_idUmè`m dJm©À`m daH$S>-_yë`mMm Vmo ^mJ hmoVmo. `mCcQ>
{ZåZ^m§S>dcr eoVH$ar hm Z\$m {_idUmam Zìho Va ñdV:À`m l_m§Mm
_mo~Xcm {_idUmam dJ© AgVmo. Ë`m§À`mH$Sy>Z 160.3 l_Vmg H$mTy>Z KoVco
OmUo `mMm AW© Ë`mMo {VVHo$ emofU hmoVo Agm hmoVmo. (EH$ cjmV ¿`m,
Jìhmcm EH$ ^md nS>cm nm{hOo `m g_mZ {d{Z_`mÀ`m JaOoVyZ ho Pmco
Amho.) nU ho 160.3 l_Vmg OmVmV Hw$R>o?
Ë`mgmR>r Amnë`mcm ^m§S>dcr eoVH$è`mMm Vmio~§X H$mT>mdm cmJco.
n[a{eï> 2 : Ag_mZ {d{Z_`mMo {gÕm§V Am{U _yë`-qH$_V ê$nm§Va 357

hmVmV nS>Umao _yë` IM© hmoUmao _yë`


10  93.3 = 933 l_Vmg 30  6 = 180.0 l_Vmg
1  93.3 = 93.3 l_Vmg
500  0.47 = 235.0 l_Vmg
508.3 l_Vmg
hmVmV nS>Umao daH$S>-_yë` = 424.7 l_Vmg
933.0 l_Vmg
J{UVmVrc AmH$S>o g{ÞH$Q> (A°àm°pŠP_oQ>) AmhoV
^m§S>dcr eoVH$è`m§À`m hmVmV eoV_Owam§À`m emofUmVyZ daH$S>-_yë` {_iV
AgVo (500(1-_0) = 500  0.53 = 265) Vo dOm Ho$co H$s
Amnë`mcm Oo OmXm daH$S>-_yë` Cacoco gmnS>Vo Vo `m {ZåZ^m§S>dcr
eoVH$è`mH$Sy>Z H$mT>coë¶m l_m§BVHo$M AgVo. eoVrjoÌmV {ZåZ^m§S>dcr
eoVH$è`m§H$Sy>Z H$mT>co Jococo l_ àW_ ^m§S>dcr eoVH$è`mÀ`m hmVmV OmXm
daH$S>-_yë`mÀ`m ê$nmV gmR>VmV. AWm©V Vo {VWoM amhV ZmhrV. BVa
^m§S>dcXmam§Mmhr Ë`mda h¸$ AgVmo! daH$S>-_yë`mÀ`m àñWm{nV
_mÜ`_m§_YyZ Ë`m§Mo dmQ>n hmoD$Z ^m§S>dcr eoVH$è`m§gH$Q> g§nyU©
^m§S>dcXmadJm©V dmQ>n hmoVo. Ë`mVcm H$U^aXoIrc H$m_Jmam§À`m hmVr nS>V
Zmhr. åhUOo CÚmoJjoÌm§Vrc ^m§S>dcXma ^m§S>dcr eoVH$è`m§À`m _m\©$V d
Ë`m§Zm Ë`m§Mm dmQ>m XoD$Z, {ZåZ^m§S>dcr eoVH$è`m§Mo emofU H$aV AgVmV.
_J `mcm Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXma Am{U H$m_Jma {_iyZ ~Zcoë`m Am¡Úmo{JH$
joÌmZo, ^m§S>dcr eoVH$ar d BVa {ZåZ^m§S>dcr eoVH$ar {_iyZ ~Zcoë`m
eoVrjoÌmMo Ho$coco emofU H$emgmR>r åhUm`Mo?
à{Vê$nm_Ü`o Ag_mZ {d{Z_`mMmhr g_mdoe
Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m g_W©H$m§Zm `m {dícofUmV _oI _mam`cm AOyZ OmJm
Amho. AmnU AOyZhr dñVy _yë`{Z{_©V qH$_VrZm {dH$ë`m OmVmV Ago J¥hrV
Yê$Z Mmccmo hmoVmo. EImÚm joÌmÀ`m dñVy _yë`{Z{U©V qH$_VrÀ`m Imcr
{dH$ë`m OmUo ho IamoIarM Ag_mZ {d{Z_`mMo cjU AgVo. àË`jmV hm
Ag_mZ {d{Z_` hmoV Amho H$s Zmhr hm EH$ O{Q>c Am{U doJim àý Amho.
358 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Amnë`mcm EH$ doJim g¡Õm§{VH$ àý Vnmgm`Mm Amho. EImÚm joÌmVrc


_mc hm _yë`{Z{U©V qH$_VrÀ`mImcr {dH$cm OmV Agoc Ago Yê$Z,
Ag_mZ {d{Z_` J¥hrV Yê$Z XoIrc, Ë`mVyZ EH$m joÌmZo Xþgè`m joÌmMo
Ho$coco emofU {gÕ hmoVo H$m? hm àý Amnë`m darc CXmhaUmdê$Z AmnU
VnmgyZ nmhÿ`m.
AmnU AmVm Ago Yê$Z Mmcy`m H$s Jhÿ hm 93.3 l_Vmg `m _yë`mZo
{ZUuV hmoUmè`m qH$_VrEodOr AmVm 75.5 l_Vmg `m _yë`mZo {ZUuV
hmoUmè`m qH$_Vrcm {dH$cm OmV Amho. WmoS>Š`mV AmVm Ë`m H«$`dñVyÀ`m
qH$_Vr_m\©$V 75.5 l_Vmg _yë` ì`º$ hmoV Amho. Vgo Yaco Va Amnë`mcm
{ZåZ^m§S>dcr eoVH$è`mMm Imcrc Vmio~§X {_iVmo.
hmVmV nS>Umao _yë` = 10  75.5 = 755.0 l_Vmg
IM© hmoUmao _yë` = 1  75.5 = 75.5 l_Vmg
1000 Vmg l_m§Mm _mo~Xcm = 679.5 l_Vmg
{ZåZ^m§S>dcr eoVH$è`m§H$Sy>Z AmVm Vã~c 320.5 l_Vmg H$mT>co OmV
AgVmV. Ë`mMo emofU OdiOdi XþßnQ> Pmcoco AgVo.
Varhr ^m§S>dcr eoVH$ar emofH$M amhVmo
Am{U ^m§S>dcr eoVH$è`mMo H$m` hmoVo? dada nmhVm Ago ^mgVo H$r Ë`m§Zm
AmVm dmOdr Z\$m hmoV Agmdm, Ë`m§Mo OmXm daH$S>-_yë` nwgco Joco
Agmdo, H$maU 17ì`m àH$aUm_Ü`o à{Vê$nmgmR>r Or g_rH$aUo AmnU
dmnacr hmoVr Ë`mà_mUo Ë`m§À`mgmR>r JìhmMo _yë` 75.5 R>aV hmoVo. AmVm
~mOmanoR>oVrc qH$_Vhr 75.5 l_Vmg _yë`mZo {ZUuV qH$_VM Amho. Voìhm
Ë`mcm OmXm daH$S>-_yë` {_iV Zgmdo, Am{U Ë`m_wioM {ZåZ^m§S>dcr
eoVH$è`m§H$Sy>Z Oo l_ H$mT>co Joco AmhoV Ë`m§Mmhr ^mJ {_iV Zgmdm Ago
^mgVo.
ho dada nmhVm Pmco, nU Oam ImocmV OmD$Z nmhÿ. Jhÿ Oa _yë`{ZUuV
qH$_VrÀ`m Imcr {dH$cm OmD$ cmJcm Va H$m_Jmam§Mo Vmgm_mJMo doVZ,
Ë`m§Zm n¡emV Úmdo cmJUmao _yë` KgaVo. (l_eº$sMo _yë` KgaV Zmhr.)
AOyZhr EH$ VmgmÀ`m l_eº$sÀ`m _mo~Xë`mV nyduBVŠ`mM _yë`mMo
nyduBVHo$M Jhÿ {_iV AgVmV. nydu Jhÿ _yë`{ZUuV qH$_Vrcm {dH$cm OmV
hmoVm Voìhm n¡emÀ`m ê$nmV Úmdo cmJUmao Ë`mMo _yë` hmoVo. _ = 0.005 
n[a{eï> 2 : Ag_mZ {d{Z_`mMo {gÕm§V Am{U _yë`-qH$_V ê$nm§Va 359

93.3 = 0.47 l_Vmg. Ë`mEodOr JìhmMo _yë` VoM AgyZXoIrc n¡emÀ`m


ê$nmV Ë`mcm Úmdo cmJUmao VmgmMo doVZ ho AmVm d = 0.005  75.5 =
0.38 l_VmgmBVHo$ AgVo.
Ë`m_wio àË`jmV daH$S>-_yë`mMm Xa dmT>cm Zgcm Var AàË`jnUo AmVm
n¡emÀ`m ê$nmV doVZmMr ~MV Pmë`m_wio H$m_Jmam§À`m Xa Vmgm_mJo AmVm
0.47—0.38 = 0.09 l_VmgmZr daH$S>-_yë` dmT>Vo. ho dmT>coco
daH$S>-_yë` H$m_Jmam§H$Sy>Z H$mT>coë`m daH$S> l_mVyZ `oV Zmhr, Va Vo
àË`oH$ ^m§S>dcXmamcm gd© {ZåZ^m§S>dcr eoVH$è`m§H$Sy>Z H$mT>coë`m l_m§Mm
^mJ åhUyZ {_iV AgVmV. Ë`m_wio AmVm ^m§S>dcXmadJm©V dmQ>nmgmR>r
CncãY Pmcoco daH$S>-_yë` åhUOo H$m_JmadJm©H$Sy>Z H$mT>coco daH$S>-
_yë` Am{U {ZåZ^m§S>dcr eoVH$è`m§H$Sy>Z hñVJV Ho$coco _yë` `m§Mo {_iyZ
~Zcoco AgVo. Am{U ^m§S>dcr eoVH$è`mcmhr `m à{H«$`o_YyZ {ZåZ^m§S>dcr
eoVH$è`m§H$Sy>Z H$mT>coë`m _yë`mMm `Wm`mo½` {hñgm Ag_mZ
{d{Z_`mVXoIrc {_iV AgVmoM.
CXmhaUmW©, AmVm ^m§S>dcr eoVH$è`mMm n¡emÀ`m ê$nmV ì`º$ hmoUmam
_yë`mMm {heo~ Imcrcà_mUo hmoB©c. (J{UVmVrc AmH$S>o g{ÞH$Q> AmhoV.)
hmVmV nS>Umao _yë` IM© hmoUmao _yë`
10  75.5 = 755 l_Vmg 30  6 = 180.0 l_Vmg
1  75.5 = 75.5 l_Vmg
500  0.38 = 190.0 l_Vmg
445.5 l_Vmg
H$m‘Jmam§H$Sy>Z H$mT>coco daH$S>-_yë` 500  0.53 = 424.7 l_Vmg
{ZåZ^m§S>dbr eoVH$è¶m§H$Sy>Z H$mT>coco 500  0.09 = 45 l‘Vmg
dmT>rd daH$S>-_yë¶
755.0 l_Vmg
J{UVmVrc AmH$S>o g{ÞH$Q> (A°àm°pŠP_oQ>) AmhoV
{ZåZ^m§S>dcr {d^mJm§Mm Amnë`m à{Vê$nmV g_mdoe H$ê$ZXoIrc AmnU
nwÝhm Ë`mM {ZîH$fm©n`ªV nmoMVmo. {ZåZ^m§S>dcr {d^mJm§Mo Z¸$sM emofU hmoV
360 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

AgVo. Ë`m§À`m emofUmMo \$i g§nyU© ^m§S>dcXmadJm©cm {_iV AgVo.


^m§S>dcr g§~§Y hoM Ë`m§À`m emofUmÀ`m _wimer AgVmV—{d{Z_` Ag_mZ
Agmo H$m Zgmo, `m H$maUmV \$aH$ nS>V Zmhr. Ë`m§À`m emofUmMo \$i Ë`mM
joÌmVrc ^m§S>dcr {d^mJmZmhr {_iV AgVo Am{U Ë`m joÌmVco ^m§S>dcr
{d^mJ hoM Ë`m emofUmMo _mÜ`_ AgVmV. Ë`m§À`m _m\©$VM emofUmMo \$i
g§nyU© ^m§S>dcXmadJm©V dmQ>co OmV AgVo. Am{U Ë`m emofUmÀ`m \$imMm
H$mS>rMmhr ^mJ hm BVa joÌmVrc H$m_Jmam§À`m nXar nS>V ZgVmo. BVHo$
gJio AgVmZm `mcm Am¡Úmo{JH$ joÌmZo eoVrjoÌmMo Ho$coco qH$dm EH$m joÌmZo
Xþgè`m joÌmMo Ho$coco emofU H$emcm åhUm`Mo? Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m
{gÕm§VmÀ`m _m§S>UrVyZ \$º$ EImÚm joÌmVrc {ZåZ^m§S>dcr {d^mJm§À`m
emofUmcm Vm|S> \$moS>co OmV ZgVo. hr _m§S>Ur Ë`mÀ`m nwT>o OmD$Z Ë`m
joÌmVrc ^m§S>dcr {d^mJm§Mo {hVM nwT>o aoQ>Ê`mMo gm_m{OH$ ñWmZ ~OmdrV
AgVo. AZ² Ë`m_wio {nMV Mmccoë`m {ZåZ^m§S>dcr {d^mJm§À`m emofUmcm
dmMm \$moS>Ê`mgmR>r Ag_mZ {d{Z_`mMo {gÕm§V _m§S>Umè`m àm_m{UH$
{dMmad§Vm§À`m ^modVr nmhVm nmhVm ^m§S>dcr {d^mJr` {hVg§~§Y
~miJUmè`m hm¡í`m-Zdí`m-Jdí`m§Mo H$m|Smio V`ma hmoVo!
eodQ>r nwÝhm H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU
WmoS>Š`mV, Ag_mZ {d{Z_`mMo {gÕm§V _m§S>Umè`m ^m§S>dcr àdmhm§Mr
ê$nm§VamÀ`m g§X^m©V _mŠg©cm N>oX XoUmar _m§S>Ur Hw$MH$m_r R>aVo. {VÀ`m_mJo
AZoH$Xm gX²hoVy d emofUm{déÕMr ~§S>Imoar AgVo Iar nU VrXoIrc Amncr
^m§S>dcr Mm¡H$Q> Amocm§Sy> eH$V Zmhr. H$maU Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m `m
{gÕm§Vm§À`m VmoH$S>onUm_mJo Amnë`mcm eodQ>r H$m` AmT>iVo? H«$`dñVy§Mo
{d^y{VH$aU! H$maU BWohr a§J_§MmÀ`m _Ü`^mJr AgVo H«$`dñVy. Aer
H«$`dñVy H$s Or _yë`{ZUuV qH$_Vrnojm H$_r ^mdmZo {dH$cr OmV AgVo. `m
H«$`dñVynwa˶m ~m§Yë`m OmUmè`m g§~§Ymda \$º$ ZOa R>odcr, Ë`m‘m’©$V
ì`º$ hmoUmao gm‘m{OH$-dJu` g§~§Y ZOaoAmS> Ho$co Va H$m` CaVo? Ë`m Ë`m
H«$`dñVyer OmoS>coco joÌ—Á`mÀ`mVrc YmJm EH$ g_mZ H«$`dñVy Amho Aer
EH$ dJ©{dhrZ g§H$ënZm! Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m ^m§S>dcr {gÕm§Vm§Mr
d¡km{ZH$Vmhr eodQ>r H«$`dñVy§À`m {d^y{VH$aUmn`ªV `oD$Z AS>IiyZ Wm§~Vo.
n[a{eï> 2 : Ag_mZ {d{Z_`mMo {gÕm§V Am{U _yë`-qH$_V ê$nm§Va 361

1
Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m darc {gÕm§Vm~amo~aM {nAamo òm\$màUrV Zd[aH$mS>m}dmXr
Amjonm§Mr g_rjm H$aUo ho XoIrc AmO EH$ _hÎdmMo g¡Õm§{VH$ H$m_ Amho. nU
Vmo EH$ ñdV§Ì d {dñV¥V {df` Amho. Ë`m {dñVmam_wio `m nwñVH$mÀ`m H$joV Vo
KoUo eŠ` Pmcoco Zmhr.
n[a{eï> 3 : _yë`mMo qH$_VrV Q>ßß`mQ>ßß`mZo
ê$nm§Va

^m§S>dcXmam§_Ü`o AmnmngmV H$moUVo g§~§Y ~m§Yco OmV AmhoV, H$moUH$moUVo


^m§S>dcr {d^mJ H$moUH$moUË`m nÕVrZo daH$S>-_yë`mMm ^mJ {_idrV
AmhoV, d Zâ`mMm Xa H$moUË`m AmYmamda R>aV Amho Ë`mà_mUo _yë`mMo
qH$_VrV d daH$S>-_yë`mMo Zâ`mV hmoUmao ê$nm§Va ~XcV AgVo. Ë`mMo
_yë`mÀ`m ^mfoVrc dU©Z nwñVH$m_Ü`o `oD$Z JocoM Amho. Am{U ho ê$nm§V[aV
_yë`mÀ`m ^mfoV qH$dm qH$_Vr_m\©$V hmoUo _hÎdmMo Amho `mMr Zm|Xhr {VWo
KoVcr Amho. `m n[a{eï>m_Ü`o AmnU EH$m à{Vê$nmÀ`m AmYmao `m J{UVr
ê$nm§Vam_Yrc g_rH$aUm§Mo ñdê$n d Ë`mVyZ `oUmè`m CÎmam§Mo ñdê$n nmhUma
AhmoV. CËnmXZmMr EH$M AdñWm H$m`_ R>odyZ AmnU Ë`mV \$º$ daH$S>-
_yë`mMo ~XcVo dmQ>n Q>ßß`mQ>ßß`mZo H$go hmoV OmVo Vo nmhUma AhmoV.
nwñVH$mVrc ê$nm§VamÀ`m àH$aUmà_mUoM AmnU `mhr à{Vê$nmV cmoI§S>, Jhÿ
d gmoZo `m VrZ àm{V{Z{YH$ H«$`dñVy§Mo CËnmXZ hmoV Amho Ago J¥hrV YarV
AmhmoV. à{Vê$nm_Ü`o AmnU Imcrc {MÝho gd© g_rH$aUg§Mm§_Ü`o dmnaUma
AmhmoV. à{Vê$nmVrc AmH$S>o ho nÕVr ñnï> H$aÊ`mnwaVo Ho$di
CXmhaUmXmIc {ZdS>coco AmhoV.
cmoI§S>mMo Xa Q>Zm_mJo _yë` = _1 l_Vmg d qH$_V = {H$1 én`o
n[a{eï> 3 : _yë`mMo qH$_VrV Q>ßß`mQ>ßß`mZo ê$nm§Va 363

JìhmMo Xa Q>Zm_mJo _yë` = _2 l_Vmg d qH$_V = {H$2 én`o


gmoÝ`mMo Xa Xhm J«°_Mo _yë` = _3 l_Vmg d qH$_V = {H$3 én`o
EH$ VmgmÀ`m l_eº$sMo _yë` = _0 l_Vmg d doVZ = d én`o
Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa = Z (AnyUmªH$m_Ü`o, Q>ŠŠ`m§_Ü`o Zìho)
gd© g_rH$aUg§Mm§_Ü`o gmoZo hr H«$`dñVy n¡emMm AmYma Yacocr Amho. Voìhm
gmoÝ`mMo Xhm J«°_ ho 2 hOma én`m§Mo qH$_VrMo n[a_mU J¥hrV Yaco Amho.
Ë`m_wio gd© qH$_V g§Mm§_Ü`o {H$3 = 2000 én`o g_rH$aUmMm g_mdoe
Amho.
Ë`m~amo~aM gd© g_rH$aUg§Mm§_Ü`o l_eº$sMo _yë` Á`m OrdZ_mZmdê$Z
R>am`Mo Vo JìhmÀ`m ñdê$nmV 10 {H$cmo qH$dm 0.01 Q>Z Yaco Amho.
Ë`m_wio _yë`g§Mm_Ü`o _0 = 0.01 _2 d gd© qH$_V g§Mm§_Ü`o d = 0.01
{H$2 `m g_rH$aUm§Mm g_mdoe Amho.
_yë`g§M
_yë`{Z{_©VrÀ`m à{H«$`o_Ü`o nwT>rc l_à{H«$`oMo KQ>H$ J¥hrV Yaco AmhoV.
1. 61.1 Q>Z cmoI§S>mgmR>r l_gm_wJ«r = 20 Q>Z cmoI§S>, 600 Vmgm§Mr
l_eº$s.
2. 60 Q>Z JìhmgmR>r l_gm_wJ«r = 12 Q>Z cmoI§S>, 2 Q>Z Jhÿ, 1600
Vmgm§Mr l_eº$s.
3. 1200 J«°_ gmoÝ`mgmR>r l_gm_wJ«r = 10 Q>Z cmoI§S>, 400 Vmgm§Mr
l_eº$s.
Ë`mZwgma _yë`g§MmVrc g_rH$aUo Imcrcà_mUo `oVmV.
20 _1 + 600 = 61.1 _1 ...1
12 _1 + 2 _2 + 1600 = 60 _2 ...2
10 _1 + 400 = 120 _3 ...3
_0 = 0.01 _2 ...4
`m g_rH$aUmVyZ {_iUmar CÎmao Imcrcà_mUo `oVmV. (CÎmao eVm§emn`ªV
_m§S>cocr AmhoV.)
_1 = 23.46 l_Vmg = EH$ Q>Z cmoI§S>mMo _yë`
364 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_2 = 27.59 l_Vmg = EH$ Q>Z JìhmMo _yë`


_3 = 3.33 l_Vmg = Xhm J«°_ gmoÝ`mMo _yë`
_0 = 0.2759 l_Vmg = EH$ VmgmÀ`m l_eº$sMo _yë`
`mdê$Z H$mT>cocm Q>ŠŠ`m§_Ycm daH$S>_yë`mMm Xa (nyUmªH$mn`ªV)
Imcrcà_mUo `oVo.
daH$S> _yë`mMm Xa = 262 Q>¸o$.
`m g§MmVrc EH$ Jmoï> cjmV KoUo Amdí`H$ Amho. CËnmXZmV IM© Pmcoco
cmoI§S> = 20 + 12 + 10 = 42 Q>Z `oVo Va cmoI§S>mMo CËnmXZ ho 61.1
Q>Z Amho. gmYo nwZéËnmXZ J¥hrV Yaco Agë`m_wio Cacoco 61.1 - 42 =
19.1 Q>Z cmoI§S> ho CËnmXZmV KmVco OmD$ eH$V Zmhr H$maU Vmo ^m§S>dc-
g§M` hmoB©c. Voìhm `m 19.1 Q>Z cmoI§S>mMo H$m` hmoVo Agm àý C^m amhÿ
eH$Vmo. Ë`mgmR>r Amnë`mcm ho cjmV ¿`mdo cmJoc H$s ^m§S>dcr
ñdê$nmVrc nwZéËnmXZmV ê$nm§Va hr AZwËnmXH$ à{H«$`mhr Amdí`H$ AgVo.
AmnU eodQ>À`m qH$_Vg§M`mer nmoMy Voìhm Amnë`mcm Ago AmT>ioc H$s
CËnmXH$ Am{U AZwËnmXH$arË`m (qH$dm _yë`{Z{_©VrV d _yë`ê$nm§VamV)
{_iyZ IM© Pmcoco cmoI§S> ho ~amo~a gmÜ`m nwZéËnmXZmÀ`m AQ>r nyU© H$arV
Agoc.
qH$_V g§M1—
`m qH$_Vg§MmgmR>r AmnU pñWa ^m§S>dc ZOaoAmS> H$arV AmhmoV d
^m§S>dcXmam§_Yrc Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmamIoarO gd© {d^mJ XoIrc ZOaoAmS>
H$arV AmhmoV. `m J¥hrVmÀ`m AmYmamda nwñVH$mV dU©Z Ho$coë`m
_yë`g§~§Ym§dê$Z nwT>rc g_rH$aUm§Mm g§M {_ioc.
20{H$1 + 600d + Z(20{H$1 + 600d) = 61.1 {H$1 ... 1.1
12{H$1 + 2{H$2 + 1600d + Z(12{H$1 + 2{H$2 +1600d)= 60{H$2
... 1.2
10{H$1 + 400d + Z(10{H$1 + 400d) = 120{H$3 ... 1.3
d = 0.01 {H$2 ... 1.4
{H$3 = 2000 ... 1.5
`m g_rH$aUm§dê$Z Imcrc CÎmao {_iVmV.
n[a{eï> 3 : _yë`mMo qH$_VrV Q>ßß`mQ>ßß`mZo ê$nm§Va 365

{H$1 = EH$ Q>Z cmoI§S>mMr qH$_V = 7,185.88 én`o


{H$2 = EH$ Q>Z JìhmMr qH$_V = 9,303.71 én`o
{H$3 = Xhm J«°_ gmoÝ`mMr qH$_V = 2,000.00 én`o
d = EH$ VmgmMo doVZ = 93.04 én`o
Z = Zâ`mMm Xa = 1.2003 = 120.03 Q>¸o$
qH$_Vg§M2—
`m qH$_Vg§Mm_Ü`o AmnU pñWa ^m§S>dc {dMmamV KoUma AmhmoV. na§Vw
^m§S>dcXmam§_Yco Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§IoarO {Za{Zamio àH$ma ~mOycmM
R>odUma AhmoV. Ë`m_wio AmVm Amnë`mcm pñWa ^m§S>dcm_m\©$V Jw§Vdcoë`m
^m§S>dcmV d IM© Pmcoë`m ^m§S>dcmV Or V\$mdV AgVo {VMm {dMma
H$amdm cmJoc. AmnU Ë`mgmR>r Ago J¥hrV Yê$ H$s cmoI§S>, Jhÿ d gmoZo
`m§À`m CËnmXZmV cmoI§S>m_Ü`o (l_gmYZm§_Ü`o) Jw§Vcoco ^m§S>dc ho IM©
Pmcoë`m cmoI§S>mÀ`m AZwH«$_o 10 nQ>, 2 nQ> d 5 nQ> AgVo. Ë`mZwgma
Amnë`mcm Imcrc g_rH$aUm§Mm g§M {_ioc.
20{H$1 + 600d + Z(1020{H$1 + 600d) = 61.1{H$1 ... 2.1
12{H$1 + 2{H$2 + 1600d + Z(212{H$1 + 2{H$2 + 1600 d)
= 60 {H$1 ...2.2
10{H$1 + 400d + Z(5  10{H$1+400d) = 120 {H$3 ...2.3
d = 0.01 {H$2 ...2.4
{H$3 = 2000 ...2.5
`m g_rH$aUmVyZ {_iUmar CÎmao Imcrcà_mUo `oVmV.
{H$1 = EH$ Q>Z cmoI§S>mMr qH$_V = 11,129.26 én`o
{H$2 = EH$ Q>Z JìhmMr qH$_V = 4,824.84 én`o
{H$3 = Xhm J«°_ gmoÝ`mMr qH$_V = 2,000.00 én`o
d = EH$ VmgmMo doVZ = 48.25 én`o
Z = Zâ`mMm Xa = 0.1900 = 19 Q>¸o$.
`m d nwT>rc gd© g§Mm§_Ü`o AmnU cmoI§S> ho CËnmXZjoÌ ho l_gmYZm§Zm
g_m§Va YarV AmhmoV. Ë`m_wio JìhmMo joÌ gmoS>Vm BVa {R>H$mUr l_{df¶m§Zm
366 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

g_m§Va Aer Jmoï> CaV Zmhr. AWm©V AmUIr EH$m g_rH$aUmMm g_mdoe
H$ê$Z ho H$aVm `oVo nU Ë`mZo ê$nm§VamÀ`m àým‘ܶo \$magm \$aH$ nS>V Zmhr.
Ë`m_wio Ë`mMm g_mdoe Ho$cocm Zmhr.
qH$_Vg§M3—
`m qH$_Vg§Mm_Ü`o AmnU ì`mnmar ^m§S>dcXmam§À`m {d^mJmMm g_mdoe
g_rH$aUm§_Ü`o H$aUma AmhmoV. Ë`m_wio AWm©VM Amnë`mcm Am¡Úmo{JH$
^m§S>dcXmam§À`m _yë`{Z{_©Vr~mhoarc IMm©Mmhr g_mdoe H$amdm cmJUma
Amho. Imcrc g§Mm_Ü`o ñWcm§VamÀ`m joÌmVrc ^m§S>dcXmam§Mm àý
ZOaoAmS> Ho$cm Amho H$maU Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§nojm Ë`m§Mm àý \$magm
doJim Zmhr ho AJmoXaM XmIdco Joco Amho. `m g§MmgmR>r Imcrc Jmoï>r
J¥hrV Yaë`m AmhoV.
cmoI§S>, Jhÿ d gmoZo `m {VÝhr joÌmVrc Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Mm
ê$nm§VamÀ`m à{H«$`oVrc bmoI§S>mMm IM© hm Ë`m§À`m _yë`{Z{_©VrÀ`m
à{H«$`oVrc cmoI§S>mÀ`m IMm©À`m AZwH«$_o 0.5, 0.2 d 0.25 nQ> J¥hrV
Yacm Amho d VgoM l_eº$sMm IM©© AZwH«$_o 1.00, 0.20 d 0.50 nQ>
Yacocm Amho. IM© Pmcoë`m cmoI§S>mMo _yë` d Ë`mV Jw§Vdcoco _yë` `m§Mr
V\$mdV nyduà_mUoM AZwH«$_o 10, 2 d 5 nQ> J¥hrV Yacr Amho.
cmoI§S>, Jhÿ d gmoZo `m {VÝhr joÌmVrc ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Mm cmoI§S>mMm
IM© hm AZwH«$_o 1.50, 1.1 d 0.5 Q>Z Yacocm Amho. Ë`m§Mm l_eº$sMm
IM© hm AZwH«$_o 120, 320 d 80 l_Vmg Yacocm Amho d IM© Pmcoë`m
cmoI§S>mMo d Ë`mV Jw§Vdcoco _yë` `m§À`mVrc V\$mdVhr AZwH«$_o 10, 2 d
5 nQ> Yacr Amho.
øm~amo~a H«$`dñVy§Mm EH§$Xa gm_m{OH$ nmVirdarc Im§XonmcQ>mMm H$mi VmoM
amhVmo Ago Yê$Z, {VÝhr joÌm§_Ü`o ì`mnmar ^m§S>dcXmam§_wio Am¡Úmo{JH$
^m§S>dcXmam§À`m Im§XonmcQ>mÀ`m H$mim_Ü`o AZwH«$_o 0.75, 0.25 d 0.50
nQ>rZo ~MV hmoV Amho Ago J¥hrV Yaco Amho Am{U Jw§Vdcoco ^m§S>dc ho
Im§XonmcQ>mÀ`m H$mimÀ`m gai à_mUmV ~XcVo Ago J¥hrV Yaco Amho.
`m J¥hrVm§dê$Z Amnë`mcm qH$_Vg§M nyduBVŠ`m ghOnUo C^m H$aVm `oUma
Zmhr. Ë`mgmR>r Amnë`mcm Q>ßß`mQ>ßß`mZo Omdo cmJoc.
n[a{eï> 3 : _yë`mMo qH$_VrV Q>ßß`mQ>ßß`mZo ê$nm§Va 367

qH$_Vg§M—3 : n{hcm Q>ßnm (Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Mo Jw§Vcoco ^m§S>dc)


Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§À`m J§wVcoë`m ^m§S>dcmcm AmnU VrZhr joÌm§gmR>r
AZwH«$_o A1, A2, A3 Aer {MÝho dmnê$. Voìhm darc J¥hrVm§dê$Z,
(1020{H$1 + 600d + 100.520{H$1 + 1600d)(1 - 0.75)
= A1 ... 3.11
(212{H$1 + 2{H$2 + 1600d + 20.212{H$1 +0.21600d)(1
- 0.25) = A2 ...3.12
(510{H$1 + 400d + 50.2510{H$1 + 0.5400d)(1—0.50)
= A3 ...3.13
qH$_Vg§M—3 : Xþgam Q>ßnm (Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Zm nS>Umar qH$_V)
Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Zm nS>Umar qH$_V AmnU VrZhr joÌmgmR>r AZwH«$_o
~1, ~2 d ~3 `m {MÝhm§Zr Xe©dy. gd©gmYmaU Zâ`mMm Xa nyduà_mUoM Z
Yê$ `m. Voìhm
20{H$1 + 600d + 0.520{H$1 + 1600d + ZA1 = ~1
...3.21
12{H$1 + 2{H$2 + 1600d + 0.212{H$1
+ 0.21600d + ZA2 = ~2 ...3.22
10{H$1 + 400d + 0.2510{H$1 + 0.5400d + ZA3 = ~3
...3.23
qH$_Vg§M—3 : {Vgam Q>ßnm (ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Mo Jw§Vcoco ^m§S>dc)
ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Mo Jw§Vcoco ^m§S>dc AmnU {VÝhr joÌm§gmR>r AZwH«$_o S>1,
S>2, S>3 `m {MÝhm§Zr Xe©dy`m. Voìhm,
(~1 + 101.5{H$1 + 120d) (0.75) = S>1 ...3.31
(~2 + 21.1{H$1 + 320d) (0.25) = S>2 ...3.23
(~3 + 50.5{H$1 + 80d) (0.50) = S>3 ...3.33
368 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

qH$_Vg§M3— : Mm¡Wm (d eodQ>Mm Q>ßnm) (ì`mnmar ^m§S>dcXmam§_m\


m\©$V
R>aUmè`m A§{V_ qH$_Vr)
ì`mnmar ^m§S>dcXmam_m\©$V R>aUmè`m qH$_Vr `m Amnë`mcm A{^àoV
Agcoë`m A§{V_ qH$_Vr AmhoV Ë`m_wio Ë`m AmnU {H$1, {H$2, {H$3 `m
{MÝhm§Zr Xe©{dUma AmhmoV. Ë`mà_mUo
~1 + 1.5{H$1 + 120d + ZS>1 = 61.1{H$1 ...3.41
~2 + 1.1{H$1 + 320d + ZS>2 = 60{H$2 ...3.42
~3 + 0.5{H$1 + 80d + ZS>3 = 120{H$3 ...3.43
d = 0.01 {H$2 ...3.44
{H$3 = 2000 ...3.45
_mJrc VrZ Q>ßß`m§dê$Z `m darc g§MmVrc àË`oH$ g_rH$aU åhUOo EH$
cm§~cMH$ g_rH$aU Amho Ago {Xgco. Vo AmnU VwH$S>çmVwH$S>çmZr
gwQ>gwQ>rVnUo ‘m§S>co Amho BVHo$M. hm g§M gmoS>dcm Va Imcrc CÎmao
{_iVmV.
{H$1 = EH$ Q>Z cmoI§S>mMr qH$_V = 9,617.44 én`o
{H$2 = EH$ Q>Z JìhmMr qH$_V = 6,091.10 én`o
{H$3 = Xhm J«°_ gmoÝ`mMr qH$_V = 2,000.00 én`o
d = EH$ VmgmMo doVZ = 60.91 én`o
Z = Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa = 16.78 Q>¸o$
qH$_V g§M4—
`m qH$_Vg§Mm_Ü`o AmnU {dÎm ^m§S>dcXmam§Mm g_mdoe H$aUma AhmoV.
Ë`mgmR>r AmnU Imcrc Jmoï>r J¥hrV YarV AhmoV. Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXma ho
{dÎm-^m§S>dcXmam§H$Sy>Z VrZhr joÌmV AZwH«$_o 90, 40 d 80 Q>¸o$ Jw§Vdcoco
^m§S>dc H$Om©D$ KoV AmhoV. ì`mnmar ^m§S>dcXma ho {dÎm-^m§S>dcXmam§H$Sy>Z
{VÝhr joÌmV AZwH«$_o 80, 30 d 70 Q>¸o$ Jw§Vdcoco ^m§S>dc H$Om©D$ KoV
AmhoV. {dÎm-^m§S>dcXma Amnë`m CcmT>mcr_Ü`o 1.1 Q>Z cmoI§S> d 500
l_Vmgm§Mr l_eº$s IM© H$aV AmhoV, d Ë`m§À`m IM© Pmcoë`m cmoI§S>mMo
_yë` d Ë`mV Jw§Vcoco _yë` `m§_Yrc V\$mdV hr 8 nQ> Amho. ì`mOmMm Xa
AmnU "X' `m {MÝhmZo Xe©dy`m.
n[a{eï> 3 : _yë`mMo qH$_VrV Q>ßß`mQ>ßß`mZo ê$nm§Va 369

hm qH$_Vg§M V`ma H$aÊ`mgmR>r AmnU qH$_Vg§M-3 _Yrc Q>ßno Odinmg


OgoÀ`m Vgo dmnê$ eHy$. Ë`mV \$º$ Zâ`mÀ`m XamÀ`m g§X^m©V ~Xc hmoB©c.
{dÎm-^m§S>dcXmam§IoarO BVa ^m§S>dcXmam§Zm nyduÀ`m g§MmV Jw§Vdcoë`m Xa
én`m_mJo Z én`o Z\$m hmoV hmoVm. Ë`mEodOr AmVm Jw§Vdcoë`m àË`oH$
én`mÀ`m H$Om©D$ ^m§S>dbmÀ`m ^mJmda ì`mO + ñdV:À`m ^m§S>dcmÀ`m
^mJmda Z\$m `m nÕVrZo Xa én`m_mJo {_iH$V Agmdr cmJoc.
l_gm_wJ«rÀ`m d l_eº$sÀ`m IMmª_Ü`o hr {_iH$V Amnë`mcm qH$_Vr
H$mT>Vm§Zm {_gimdr cmJoc. Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dcXmam§Zr Jw§Vdcoë`m EHy$U
(ñdV:À`m d H$Om©D$) ^m§S>dcmÀ`m àË`oH$ én`m_mJrc hm {_iH$VrMm Xa
AmnU {VÝhr joÌm§gmR>r AZwH«$_o I1, I2, I3 `m {MÝhm§Zr Xe©dy`m d
Ë`mMà_mUo ì`mnmar ^m§S>dcXmam§Mm hm Xa AZwH«$_o J1, J2, J3 `m {MÝhm§Zr
Xe©dy`m. Voìhm darc J¥hrVm§dê$Z AmnU Imcrc g_rH$aUo _m§Sy> eH$Vmo.
0.9  X + (1-0.9)  Z = I1 ... 4.01
0.4  X + (1-0.4)  Z = I2 ... 4.02
0.8  X + (1-0.8)  Z = I3 ... 4.03
0.8  X + (1-0.8)  Z = J1 ... 4.04
0.3  X + (1-0.3)  Z = J2 ... 4.05
0.7  X + (1-0.7)  Z = J3 ... 4.06
hm {_iH$VrMm Xa dmnéZ Amnë`mcm nyduÀ`m Q>ßß`m§_Ycr g_rH$aUo
Imcrcà_mUo ~Xccocr AmT>iVrc.
qH$_V g§M4— : n{hcm Q>ßnm
H$mhrhr ~Xc Zmhr.
qH$_V g§M4— : Xþgam Q>ßnm
20{H$1 + 600d + 0.5  20{H$1 + 1  600d + I1  A1
= ~1 ...4.21
12{H$1 + 2{H$2 + 1600d + 0.2  12{H$1 + 0.2  1600d
+ I2  A 2 = ~2 ...4.22
370 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

10{H$1 + 400d + 0.25  10{H$1 + 0.5  400 d + I3  A3


= ~3 ...4.23
qH$_V g§M4— : {Vgam Q>ßnm
H$mhrhr ~Xc Zmhr.
qH$_V g§M4— : Mm¡Wm Q>ßnm
~1 + 1.5{H$1 + 120d + J1  S>1 = 61.1{H$1
...4.41
~2 + 1.1{H$1 + 320d + J2  S>2 = 60{H$2 ...4.42
~3 + 0.5{H$1 + 80d + J3  S>3 = 120{H$3 ...4.43
d = 0.01{H$2 ...4.44
{H$3 = 2000 ...4.45
nyduà_mUoM hm g_rH$aUg§M Amho. Ë`mVrc gd© g_rH$aUm§Mo {H$1, {H$2,
{H$3 {MÝho Agcoë`m cm§~cMH$ g_rH$aUm§_Ü`o ê$nm§Va hmoD$ eH$Vo. _mÌ
Ë`mV "X' ho EH$ Zdo AkmV {MÝh `oVo. Ë`mgmR>r {dÎm-^m§S>dcXmam§Mo
Zâ`mÀ`m XamMo g_rH$aU _m§S>mdo cmJoc. Ë`mgmR>r Amnë`mcm àW_ Ë`m§Zr
H$Om©D$ {Xcoë`m EHy$U AW©^m§S>dcmMr a¸$_ H$mT>mdr cmJoc. Vr a¸$_
AmnU "K' `m {MÝhmZo Xe©dy`m. Ë`mdê$Z
K = 0.9A1 + 0.4A2 + 0.8A3 + 0.8S>1 + 0.3S>2 + 0.7S>3
...4.46
hr a¸$_ J¥hrV Yê$Z Amnë`mcm Imcrc g_rH$aU {_iVo.
1.1{H$1 + 500d + Z(8  1.1{H$1 + 500~ + K) = K  X
...4.47
hr gd© g_rH$aUo EH$Ì gmoS>dcr Va Amnë`mcm Imcrc CÎmao {_iVmV.
{H$1 = EH$ Q>Z cmoI§S>mMo _yë` = 9,696.99 én`o
{H$2 = EH$ Q>Z JìhmMo _yë` = 5,942.96 én`o
{H$3 = Xhm J«°_ gmoÝ`mMo _yë` = 2,000 én`o
d = EH$ VmgmMo doVZ = 59.43 én`o
n[a{eï> 3 : _yë`mMo qH$_VrV Q>ßß`mQ>ßß`mZo ê$nm§Va 371

Z = Zâ`mMm gd©gmYmaU Xa = 13.91 Q>¸o$


X = ì`mOmMm Xa = 17.5 Q>¸o$.
dmMH$m§Zm J{UVmÀ`m AmYmao `mÀ`mdê$Z ImÌr H$ê$Z KoVm `oB©c H$s
_yë`g§MmnmgyZ Vo qH$_Vg§M-4 n`ªV \$º$ daH$S>-_yë`mMoM {Za{Zamù`m
nÕVrZo dmQ>n _yë`-qH$_V ê$nm§VamVyZ hmoV Amho. {edm` qH$_Vg§M-4 _Ü`o
^m§S>dcXmadJm©Mo Ano{jV {d^mJ cjmV KoVë`mZ§Va IM© Pmcoco cmoI§S> =
{Z_m©U Pmcoco cmoI§S> hm Ano{jV gmÜ`m nwZéËnmXZmMm n[aUm_XoIrc
AmT>iyZ `oB©c. `m (qH$dm `m àH$maÀ`m) à{Vê$nm§_m\©$V AZoH$ {ZîH$fmªMm
nS>Vmim `oD$ eHo$c.
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U
_mŠg©Mm _yë`{gÕm§V

_mŠg© ór_wº$sMm nwañH$Vm© hmoVm. Ë`mÀ`m {cImUm_Ü`o {ó`m§À`m XS>nUwH$sMo


g§X^© OmJmoOmJr gmnS>VmV. H$å`w{ZñQ> OmhraZmå`m_Yrc H$mhr _hÎdmMo
n[aÀN>oX ho Hw$Qw>§~g§ñWocm d {VÀ`m ^m§S>dcr ê$nm_YyZ {ó`m§À`m dmQ>çmcm
`oUmè`m ñWmZmcm dm{hcoco AmhoV. H°${nQ>c_Ü`oXoIrc AZoH$ {R>H$mUr
{ó`m§À`m XS>nUwH$sMo g§X^© AmhoV. {ó`m§Mr l_eº$s hr l_eº$sÀ`m EH$m
amIrd gmR>çmÀ`m ñdê$nmV ^m§S>dcemhr H$er dmnaVo ho A{^àoV Agcoco
g§X^©hr AZoH$ {R>H$mUr gmnS>VmV. Am{U 1844 gmcr Ë`mZr {c{hcoë`m d
AmVm "Am{W©H$ d Xme©{ZH$ hñV{c{IVo' (BH$m°Zm°{_H$ A±S> {\$cm°gm°{\$H$c
_°Ý`wpñH«$ßQ²>g²) `m ZmdmZo à{gÕ Pmcoë`m {cImUm_Ü`o Va Vmo ór-nwéf
ZmË`mMo _mZdrnU ho EH§$Xa _mZdr g§~§Ym§À`m _mZdrnUmÀ`m {dH$mgmMo _mn
åhUyZ _m§S>Vmo. na§Vw BVHo$ AgyZhr {ó`m§À`m KaH$m_m§À`m l_m§Mm Amnë`m
_yë`{gÕm§Vm_Ü`o H$gm A§V^m©d hmoVmo `mMr g¡Õm§{VH$ VnmgUr _mŠg©Zo
Ho$cocr AmT>iV Zmhr.
KaH$m_ åhUOo Hw$Qw>§~g§ñWo_m\©$V {ó`m `m ZmË`mZo gm_m{OH$
l_{d^mJUr_Yrc Oo H$m_ {ó`m§À`m dmQ>çmcm `oVo Ago H$m_ AgVo. Á`m
{ó`m ^m§S>dcXmamH$S>o ór-H$m_Jma åhUyZ H$m_ H$aVmV Ë`m§À`m H$m_mÀ`m
g¡Õm§{VH$ VnmgUrMm nm`m _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V ñnï>nUo KmcVmZm {XgVmo.
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 373

na§Vw H$m_Jma dJm©Vrc Á`m {ó`m ór-H$m_Jma ZgVmV Am{U Ho$di


KaH$m_mV Jw§Vcoë`m AgVmV Ë`m {ó`m§À`m g§X^m©V KaH$m_mÀ`m g¡Õm§{VH$
VnmgUrMm àý nwT>o `oVmo. Am{U ór H$m_Jmam§Zm Var Hw$R>o KaH$m_ MwH$coco
AgVo? ór H$m_Jmam§Zm nwéf H$m_Jmam§nojm Á`m doJù`m n[apñWVrcm d
XS>nUwH$scm Vm|S> Úmdo cmJVo Ë`mMr _wio eodQ>r ^m§S>dcemhr_Ü`o
Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V {ó`m§da cmXë`m Jocoë`m gm_m{OH$ ñWmZmV gmnS>VmV.
Am{U _mŠg©À`m nÕVrZo {dMma H$am`Mm Pmcm Va `m ñWmZmer {ZJ{S>V
KaH$m_mÀ`m ñdê$nmMr d Ë`mVyZ ~m§Yë`m OmUmè`m _yë`g§~§Ym§Mr g¡Õm§{VH$
VnmgUr H$ê$ZM `m àýmMr CH$c H$am`cm gwédmV H$aUo Amdí`H$ AgVo.
_mÌ _mŠg©À`m _yë`{gÕm§VmÀ`m g§X^m©V hr VnmgUr gwê$ H$aÊ`mAJmoXa
Amnë`mOdirc _mŠg©H$Sy>Z cm^coë`m g¡Õm§{VH$ {eXmoarMo ^mZ R>odUohr
Amdí`H$ Amho. `mnydu AmnU MMm© Ho$coë`m AZoH$ àým§~Ôc _mŠg©Zo H$mhr
Zm H$mhr WmoS>rWmoS>H$s _m§S>Ur AJmoXa H$ê$Z R>odcr hmoVr. _J Vmo àý
_ºo$XmarMm Agmo, Ag_mZ {d{Z_`mMm Agmo, qH$dm _yë`ê$nm§VamMm Agmo.
KaH$m_m~Ôc _mÌ _mŠg©Zo ñnï>nUo Ho$coë`m g¡Õm§{VH$ _m§S>UrMr {eXmoar
Amnë`mOdi Zmhr. Amnë`mOdi Amho Vr BVa gd© àým§~m~V _mŠg©Zo
Ho$cocr _m§S>Ur d Ë`mVyZ g_J«nUo ñnï> hmoUmè`m _mŠg©À`m _yë`{gÕm§VmÀ`m
_yc^yV g§H$ënZm. {VVŠ`mM {eXmoarÀ`m AmYmamda, Amnë`mcm EH$ _m§S>Ur
{Z_m©U H$am`Mr Amho d `m Zì`m _m§S>UrÀ`m j_Vm H$gmcm Kmcm`À`m
AmhoV. Ë`mgmR>r Amnë`mcm _mŠg©À`m _ycJm_r H$ënZm§Mo g_J« ^mZ gVV
R>odmdo cmJUma Amho.
KaH$m_mÀ`m g¡Õm§{VH$ VnmgUr_YyZ àý V`ma hmoVmo Vmo l_eº$sÀ`m
_yë`mMm. g§nyU© nwñVH$m_Ü`o AmnU _mŠg©À`m nmdcmda nmD$c Q>mHy$Z
l_eº$sÀ`m _yë`mMr \$moS> H$aV hmoVmo. H$m_JmadJm©À`m EHy$U l_eº$sÀ`m
nwZéËnmXZmgmR>r, OrdZ_mZmÀ`m àM{cV gamgar nmVirda Á`m H«$`dñVy
H$m_JmadJm©cm {dH$V ¿`mì`m cmJVmV Ë`m§À`m _yë`m§Mr ~oarO åhUOo
l_eº$sMo _yë` Ago AmnU Yê$Z Mmccmo hmoVmo. KaH$m_mMm _yë`g§~§Ym§À`m
g§X^m©V H$mQ>oH$moa {dMma H$am`cm cmJbmo H$s gd©àW_ àý Agm {Z_m©U
hmoVmo H$s l_eº$sÀ`m _yë`mMr Aer \$moS> H$aUo ho g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm ~amo~a
Amho H$m?
374 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZmMr à{H«$`m nm{hbr Va Ë`m à{H«$`oV Cn^mo½`


H«$`dñVy§_m\©$V Ogm gm_m{OH$ l_H$mi AàË`jarË`m IM© hmoV AgVmo,
Ë`mMà_mUo KaH$m_m_m\©$V àË`jnUoXoIrc (S>m`aoŠQ>cr) l_H$mi IM© hmoV
AgVmo. CXmhaUmW©, {dH$V ¿`mdo cmJUmao Jhÿ, Vo XiyZ {_iÊ`mMr godm,
Ë`mÀ`m MnmË`m ~Z{dÊ`mgmR>r {dH$V ¿`mdo cmJUmao B§YZ `m H«$`dñVy§y_m\©$V
l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZm‘ܶo Aà˶jnUo l‘H$mi IM© hmoV AgVmo. nU
˶m~amo~a Vmo Jhÿ {ZdS>Ê`m_Ü`o, Vmo S>ã`mV ^ê$Z XiyZ naV AmUÊ`m_Ü`o,
H$UHo$nmgyZ _iyZ, bmQy>Z, B§YZ dmnê$Z Mnm˶m H$aʶm‘ܶo à˶j
l‘H$mihr IM© hmoV AgVmo. Voìhm Oa _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V H$mQ>oH$moanUo
l_eŠVrÀ`m nwZéËnmXZmcm cmdm`Mm Pmcm Va `m KaH$m_mÀ`m àË`j
l_H$mimMmhr g_mdoe l_eº$sÀ`m _yë`mV H$am`cm ZH$mo H$m? WmoS>Š`mV,
l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZmgmR>r Amdí`H$ H«$`dñV§yMo EHy$U _yë` 4 l_Vmg
Agoc, d l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZm_Ü`o KaH$m_mÛmao IM© hmoUmam àË`j
l_H$mi Oa 4 l_Vmg Agoc Va àý Agm V`ma hmoVmo H$s l_eº$sMo _yë`
4 l_Vmg Yam`Mo H$s 8 l_Vmg? Am{U `m àýmMo _hÎdhr BWo AmnU
cjmV KoD$. daH$S>-_yë`, qH$dm ^m§S>dcXmamcm H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUo
{_iUmam emofUmMm ^mJ hm H$m_mMo Vmg dOm l_eº$sMo _yë` BVH$m
AgVmo. Voìhm darc àýmcm AmnU H$go CÎma XoVmo ho \$ma _hÎdmMo Amho.
1. KaH$m_ H$emcm åhUm`Mo?
àW_Xe©Zr BVHo$ ñnï> hmoVo H$s KaH$m_mMo l_ ho ^m§S>dcXmam§À`m _mcH$sÀ`m
l_à{H«$`o~mhoa d H$m_JmadJm©Vrc Hw$Qw> §~ì`dñWo_m\©$V KmVco OmVmV. ho l_
d Ë`m l_m§_m\©$V IM© hmoUmè`m H«$`dñVy H$m_JmadJm©À`m qH$dm Cn^moJmÀ`m
joÌmV _moS>VmZm {XgVmV. ^m§S>dcemhr_Ü`o `m g§nyU© joÌmcm l_eº$sÀ`m
nwZéËnmXZmMo ñWmZ AgVo. doVZmVyZ {dH$V KoVcoë`m H«$`dñVy d
Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V H$m_JmadJm©Zo KmVcoco KaH$m_mMo l_ `m XmoÝhr_YyZ
H$m_JmadJ© Amncm M[aVmW© MmcdVmo, {da§Jwim emoYVmo d IM© Pmcoë`m
l_eº$sMo nwZéËnmXZ H$aVmo, VmOmVdmZm hmoD$Z nwÝhm ^m§S>dcXmadJm©cm hr
nwZéËnm{XV Pmcocr l_eº$s {dH$m`cm C^m amhVmo. Am{U AWm©VM `mV
H$m_JmadJm©Mm H$m_mda Zgcocm {d^mJ, H$m_JmadJm©À`m g§»¶oV àOZZmVyZ
hmoUmar dmT>, nwT>rc H$m_Jma{nT>rMo g§JmonZ B. gmR>r àM{cV gm_m{OH$
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 375

nmVirda Amdí`H$ Ë`m gd© H«$`dñVy d KaH$m_ XmoÝhr Jmoï>tMm g_mdoe


AgVmo.
hr ì`m»`m H$aon`ªVÀ`m Jmoï>r gwairVnUo ñnï> hmoVmV. na§Vw Ë`mVrc
KaH$m_mMr \$moS> H$aVmZm EH$ ~marH$er nU _hÎdmMr AS>MU V`ma hmoVo.
hr AS>MU l_eº$sÀ`m d¡{eîQ>çnyU© ñdê$nmer {ZJ{S>V Amho. CXmhaUmW©
MnmVr V`ma H$aUo d MnmVr ImUo `m XmoÝhr Jmoï>tV _mUgm§À`m Am`wî`mMm
H$mi IM© hmoVmo. MnmVr ImÊ`m_Ü`o IM© hmoUmam _mUgm§Mm doi d l_ ho
BVa Hw$R>ë`mhr ^m¡{VH$ g§nÎmrÀ`m g§X^m©V gm_m{OH$ÑîQ>çm Amdí`H$ R>aV
ZmhrV. na§Vw l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZmÀ`m g§X^m©V _mÌ Vo gm_m{OH$ÑîQ>çm
Amdí`H$ R>aVmV. Am{U Or Jmoï> MnmVr ImÊ`m_Ü`o Kmcdcoë`m doimcm
cmJy hmoVo VrM Jmoï> PmonÊ`m_Ü`o Kmcdcoë`m doimcm cmJy hmoD$ cmJVo, d
VgoM Amam_IwMuda ~gyZ AÞ nMdV nona dmMdÊ`mV Kmcdcoë`m
doiocmhr! H$m_JmadJm©Vrc gdmªZr ^m§S>dcXmamÀ`m _mcH$sÀ`m
l_à{H«$`o~mhoa OJcoë`m Am`wî`mMm gd© H$mi hm `m ì`m»`oZwgma KaH$m_mV
_moSy> cmJVmo!
AWm©VM KaH$m_ `m eãXmZo Amnë`mcm A{^àoV Agcoë`m l_m§Mr ì`már
BVH$r _moR>r Zmhr. AZ² `m AWm©Zo KaH$m_ ho {ó`m§À`m ñWmZmMo ì`dÀN>oXH$
cjUhr amhV Zmhr. nU àý ^mdÊ`mMm ZgyZ g¡Õm§{VH$ {ZH$fm§Mm Amho.
MnmVr ~ZdUo, H$nS>o YwUo, {edUH$m_, _wcm§Mr XoI^mc BË`mXr d MnmVr
ImUo, PmonUo, {gZo_m nmhUo BË`mXr `m XmoÝhr àH$maÀ`m IM© hmoUmè`m
H$mim§_Ü`o AZwH«$_o ^m¡{VH$ g§nÎmrMr, Cn`moJ-_yë`m§Mr {Z{_©Vr hmoUo d Z
hmoUo Agm \$aH$ AmnU nmhÿ eH$V hmoVmo. nU AmVm Ho$di hm {ZH$f cmdyZ
MmcV Zmhr. H$maU l_eº$s hr XoIrc _mUgm§À`m R>m`r Agcocr ^m¡{VH$
g§nÎmrÀ`m {Z{_©Vrcm AmYma^yV Aer ^m¡{VH$ g§nÎmr AgVo; qH$~hþZm nwT>rc
gd© ^m¡{VH$ g§nÎmrÀ`m {Z{_©Vrcm AmYma^yV Aer ^m¡{VH$ g§nÎmr AgVo.
Ë`m_wio Ho$di `m {ZH$fmda hm \$aH$ H$aUo ho g¡Õm§{VH$ÑîQ>çm d¡Y amhV
Zmhr. l_eº$sÀ`m d¡{eîQ>çnyU© ñdê$nmMm AmYma KoD$ eHo$c Aem
{ZH$fmMr OmoS> Ë`mbm AgUo AmVm Amdí`H$ R>aVo.
hm {ZH$f AJXr ~maH$m nU _hÎdmMm Amho. Am{U Vmo _mUgm§À`m ì`{º$JV
ApñVËdmer {ZJ{S>V Amho. ñdV:À`m l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZmÀ`m
à{H«$`o_Yrc Or Or H$m_o d Oo Oo l_ EImXr ì`º$s Xþgè`m ì`º$sda gmondy
376 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

eH$Vo \$º$ Aem H$m_m§Mm d l_m§MmM gm_m{OH$ l_H$mim_Ü`o d n`m©`mZo


KaH$m_m_Ü`o g_mdoe hmoD$ eH$Vmo. EImÚm ì`º$scm ñdV:Mr l_eº$s
nwZéËnm{XV H$am`Mr Agoc Va MnmVr ImUo, {gZo_m nmhUo, PmonUo `m_Ü`o
ñdV:M doi IM© H$aUo Amdí`H$ AgVo. Xþgè`m ì`º$sda Vr H$m_o gmondyZ
Ë`m ì`º$sMr l_eº$s nwZéËnm{XV hmoUo eŠ` ZgVo. Ë`m_wio Aem H$m_m§Mm
KaH$m_m§_Ü`o g_mdoe hmoD$ eH$V Zmhr.
KaH$m_mMr ì`már Aem VèhoZo _`m©{XV Ho$ë`mda XoIrc Ë`mV g_mdoe
hmoUmè`m H$m_m§Mr EH$ cm§~cMH$ O§Ìr CaVo. ñdV:gmR>r qH$dm/Am{U
BVam§gmR>r ñd`§nmH$ H$aUo, H$nS>o YwUo, amhË`m OmJoMr gm\$g\$mB©, gOmdQ>
H$aUo, l_eº$sÀ¶m nwZéËnmXZmgmR>r AZwHy$c Ago ^m¡{VH$, _mZ{gH$
dmVmdaU V`ma H$aUo, _wcm§Mo g§JmonZ H$aUo, nm` MonUo, dmam KmcUo BË`mXr
gdmªMm KaH$m_m_Ü`o g_mdoe hmoVmo. Am{U AWm©VM hr aof AmngyH$M
^m¡{VH$ Cn`moJ-_yë`m§Mr {Z{_©Vr hmoUo d Z hmoUo `m aofoZo XmIdcocr ì`márM
doJù`m àH$mao ñnï> H$aV AgVo.
KaH$m_mÀ`m {dícofUmÀ`m nwT>À`m Q>ßß`mH$S>o diÊ`mAJmoXa AmnU
KaH$m_mMr ì`már R>adVm R>adVm H$m` gmYco `mMmhr {dMma H$ê$Z nwT>o
OmD$. _mUgm§Zr IM© Ho$coë`m doimVrc H$moUVm ^mJ Cn`moJ-_yë`m§Mr
{Z{_©Vr H$aUmè`m gm_m{OH$ l_H$mim_Ü`o _moS>Vmo `mMr nyU© d ñnï> {Z{üVr
AmnU àW_M Ho$cr. Ë`m~amo~aM AmnU Cn^moJmÀ`m joÌmMrhr VerM ñnï>
d nyU© {Z{üVrXoIrc àW_M Ho$cr. KaH$m_mÀ`m àýmMm {dMma
H$aÊ`mAJmoXa AmnU EH$m OwO~r nÕVrZo hr {Z{üVr Ho$cr hmoVr.
H$m_JmadJm©Zo ^m§S>dcXmam§À`m _mcH$sÀ`m l_à{H«$`o~mhoa Kmcdcocm gd©
H$mi hm AmnU Cn^moJmÀ`m joÌmV _moS>Umam H$mi YaV hmoVmo. KaH$m_mMr
VnmgUr Ho$ë`mZ§Va `mn¡H$s H$mhr H$mi hm CËnmXZmV IM© Pmcoë`m
gm_m{OH$ l_H$mimÀ`m gmR>çmV _moS>Vmo d \$º$ Cd©[aV ^mJ hm Cn^moJmÀ`m
joÌmV _moS>Vmo Ago Amnë`mcm AmT>ico.
darc {dícofUmVyZ Á`mà_mUo KaH$m_mMr ì`már ñnï> Pmcr Ë`mMà_mUo
KaH$m_mVyZ Cn`moJ-_yë`o {Z_m©U hmoVmV, Cn`moJ-_yë`m§À`m g§X^m©V
KaH$m_mMo l_ ho CËnmXH$ l_ AmhoV Agohr àñWm{nV Pmco. l_eº$sÀ`m
_yë`m~ÔcMm Omo àý CnpñWV H$ê$Z AmnU gwédmV Ho$cr hmoVr Ë`m g§X^m©V
AmVm nwT>Mm àý CnpñWV hmoVmo. KaH$m_m_YyZ Cn`moJ-_yë`m§Mr {Z{_©Vr hmoV
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 377

Agcr Var Ë`mVyZ _yë`{Z{_©Vr hmoVo H$s Zmhr hm àý ~ZVmo. KaH$m_mVyZ


Cn`moJ-_yë` {Z_m©U hmoV Zmhr Aem {ZîH$fm©n`ªV AmnU nmoMcmo Va
KaH$m_m§À`m l_mMm AWm©VM l_eº$sÀ`m _yë`mV g_mdoe hmoV Zmhr;
`mCcQ> Oa KaH$m_mVyZ _yë` {Z_m©U hmoVo Ago Yaco Va AWm©VM
l_eº$sÀ`m _yë`m_Ü`o KaH$m_mÀ`m l_m§Mm g_mdoe hmoVmo. `m àým~m~V
AmO XmoÝhr àH$maMr CÎmao {Xcr OmVmV.
2. n{hco à{VnmXZ : KaH$m_mVyZ _yë`{Z{_©Vr hmoV Zmhr
àW_ AmnU l_eº$sÀ`m _yë`m_Ü`o KaH$m_mÀ`m l_m§Mm g_mdoe Z
H$aUmè`m àdmhmH$S>o diy. `m àdmhmVrc {Za{Zamù`m ñnï>rH$aUm§Zm EH$
g_mZ Jm^m AgVmo. BWo Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V ho l_ KmVco OmVmV hr ~m~
_hÎdmMr ~ZVo. KaH$m_m_YyZ hr ^m¡{VH$ Cn`moJ-_yë`o {Z_m©U hmoVmV Iar,
nU Vr Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V Vm~S>Vmo~rZo IM© hmoVmV. WmoS>Š`mV åhUOo
H«$`dñVy§À`m IaoXr{dH«$sÀ`m _mÜ`_m{edm` hr Cn`moJ-_yë`o {Z_m©U hmoD$Z
IM© hmoV AgVmV. CXmhaUmW© EImÚm Hw$Qw>§~m_Yrc ór hr Ooìhm Zdè`mMo,
ñdV:Mo d _wcm§Mo AÞ ñd`§nmH$mVyZ V`ma H$aVo Voìhm {VZo Vr Cn`moJ-_yë¶o
Zdè`mcm, ñdV:cm qH$dm _wcm§Zm {dH$Ê`mgmR>r V`ma Ho$cocr ZgVmV. {VZo
Vr H$m_o ñdV:À`m ñWmZm~ÔcÀ`m H$ënZm§_YyZ ("hr H$m_o ~mB©Zo Zmhr
H$am`Mr Va Hw$Ur!') qH$dm Zdam d _wcm§darc ào_mnmoQ>r qH$dm Ë`m§À`m{df`r
dmQ>Umè`m H$V©ì`mVyZ qH$dm ho gd© ZgyZhr Xþgam H$mhr _mJ© Zmhr åhUyZ
("~mB©Mo Zer~ åhUm`Mo Pmco!') Ho$cocr AgVmV. Ë`mM~amo~a hr Cn`moJ-
_yë`o Á`m§À`m Vmã`mV OmVmV Ë`m§À`mer {VZo IaoXr{dH«$sMo g§~§Yhr ~m§YUo
Amdí`H$ ZgVo. Ë`m_wio KaH$m_mÀ`m l_m§Mo A_yVuH$aU hmoD$Z Ë`mVyZ
_yë`{Z{_©Vr hmoÊ`mcmhr gm_m{OH$ AmYma ZgVmo Ago `m àdmhmMo åhUUo
AgVo.
`mMmM AW© doJù`m nÕVrZo _m§S>m`Mm Pmcm Va Aem VèhoZo _m§S>Vm `oVmo
H$s ^m§S>dcXmadJm©H$Sy>Z hmoUmè`m emofUmÀ`m joÌmV KaH$m_mMo l_ _moS>V
ZmhrV. åhUOoM {ó`m `m ZmË`mZo gm_m{OH$ l_{d^mJUr_Yrc Oo ñWmZ
{ó`m§À`m dmQ>çmcm `oVo Vo Ago AgVo H$s Ë`mVyZ ^m§S>dcXmadJm©H$Sy>Z
{ó`m§Mo emofU hmoV Zmhr; ho ñWmZ ^m§S>dcr emofUmÀ`m joÌm~mhoa AgVo.
AWm©V Ë`m§Zm nwéfàYmZ Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V {ó`m§Mr hmoUmar XS>nUyH$ qH$dm
378 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

emofU A_mÝ` AgVoM Agm `mMm AW© A{O~mV hmoV Zmhr. qH$dm ^m§S>dcr
emofUmÀ`m ñdê$nmMm d ì`márMm n[aUm_ {ó`m§À`m XS>nUwH$sda qH$dm
emofUmda hmoVmo ho hr Ë`mZm _mÝ` Agy eH$Vo. na§Vw BVHo$ _mÌ Z¸$s AgVo
H$s H$m_JmadJm©Mo ^m§S>dcr emofU d {ó`m§Mr XS>nUyH$ d emofU `m XmoZ
gwQ>çm, doJdoJù`m Jmoï>r AgVmV; EH$_oH$s§da n[aUm_ H$aUmè`m nU
EH$_oH$s¨À`m joÌm~mhoa AgUmè`m Jmoï>r AgVmV. WmoS>Š`mV,
^m§S>dcemhr_Yrc, {ó`m§Mr {ó`m `m ZmË`mZo hmoUmar XS>nUyH$ qH$dm ˶m§Mo
emofU ho H$m_JmadJm©À`m ^m§S>dcr emofUmMm O¡d ^mJ R>aV Zmhr.
`m àdmhmMm {ó`m§À`m XS>nUwH$sH$S>o d emofUmH$S>o nmhÊ`mMm Ñ{ï>H$moZ hm
ñWycnUo Imcrc nÕVrZo _m§S>Vm `oB©c. Y_©, ^mfm, qcJ^oX, OmV, d§e
BË`mXr AZoH$ XS>nUwH$sMo g§~§Y ^m§S>dcr emofUmÀ`m diMUrcm
{Za{Zamù`m g_yhm§Mo emofU H$aV AgVmV. d§edmXm_wio hmoUmar H$mù`m§Mr
XS>nUyH$, EImÚm àm§VmVrc/àXoemVrc ^m{fH$ qH$dm Ym{_©H$
Aëng§»`m§H$m§Mr hmoUmar XS>nUyH$, Om{Vì`dñWoVyZ hmoUmar X{cVm§Mr
XS>nUyH$ `m àË`oH$ àH$maÀ`m XS>nUwH$sMo g§~§Y ^m§S>dcr emofUmÀ`m
diMUrcm AgVmV d Ë`m§Mr Ë`m§Mr ñdV:Mr d¡{eîQ>ço AgVmV. Ë`mMà_mUo
nwéfàYmZ Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V {ó`m§Mr hmoUmar XS>nUyH$ qH$dm emofU
^m§S>dcr emofUmÀ`m diMUrcm Zm§XV AgVo d `m XS>nUwH$sMr d
emofUmMrhr ñdV:Mr Img d¡{eîQ>ço AgVmV.
_mŠg©À`m l__yë`mÀ`m {gÕm§Vmer VmSy>Z nmhVmZm ho ñnï>rH$aU _mÝ`
H$am`cm H$moUVrM AS>MU Agy Z`o Ago dmQy> eH$Vo. ho ñnï>rH$aU
H$moUH$moUË`m JmoîQ>r àñWm{nV H$aVo Ë`mÀ`mda AmnU Oam ZOa {\$ady`m.
KaH$m_mÀ`m l_m§Mm l_eº$sÀ`m _yë`mV g_mdoe hmoV Zmhr Ë`m_wio _mŠg©Zo
J¥hrV Yaë`mà_mUo l_eº$sMo _yë` ho àM{cV nmVirda H$m_JmadJm©cm
l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZmgmR>r Amdí`H$ Aem H«$`dñVy§À`m _yë`mÀ`m
~oaOoBVHo$ R>aVo. {ó`m§Mr XS>nUyH$ dm emofU hohr ñnï>nUo AmoiIco OmVo.
^m§S>dcr emofUm~mhoa Zm§XUmè`m d§e, OmV, Y_© BË`mXr _mJmgcoë`m
XS>nUwH$sÀ`m g§~§Ym§à_mUoM nwéfàYmZ Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V {ó`m§Mr XS>nUyH$$
hmoV AgVo Am{U ^m§S>dcr emofUmMm n[aUm_ hm {ó`m§À`m XS>nUwH$sdahr
hmoV AgVmo (CXmhaUmW©, _hmJmB© Q>§MmB© BË`mXr).
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 379

XmoZ Xme©{ZH$ ÌwQ>r


Am_À`m _Vo _mÌ ho ñnï>rH$aU OgoÀ¶m Vgo _mÝ` H$aÊ`mV _hÎdmÀ`m
AS>MUr AmhoV. `m ñnï>rH$aUm_Yrc A§V^y©V g¡Õm§{VH$ ~¡R>H$ser Ë`m
{ZJS>rV AmhoV. EH$ åhUOo `m ñnï>rH$aUm_Ü`o A§V^y©V Agcocr ^m§S>dcr
emofU d {ó`m§Mr XS>nUyH$ qH$dm emofU `m§Mr \$maH$V. ^m§S>dcemhr_Ü`o
`m XmoÝhr _ycV: doJù`m, nañnam§À`m joÌm~mhoarc à{H«$`m R>aVmV. Am{U
`mVyZ XmoZ àH$maÀ`m {ZîH$fmªZm AmYma V`ma hmoVmo, H$s Oo {ZîH$f© _mŠg©À`m
H$m_JmadJu` H«$m§Vr~ÔcÀ`m _ycJm_r H$ënZm§MmM CÀN>oX H$ê$ eH$VmV. `m
\$maH$Vr_wio EH$m ~mOycm, ^m§S>dcr Mm¡H$Q>r_Ü`oM {ó`m§Mr nwéfàYmZ
Hw$Qw>§~g§ñWo_wio hmoUmar XS>nUyH$ Zmhrer hmoD$ eH$Vo Aem {dMmam§Mm
g¡Õm§{VH$ AmYma V`ma hmoVmo Va Xþgè`m ~mOycm, `m \$maH$Vr_wio, ^m§S>dcr
emofUmMm CÀN>oX hmoD$Z XoIrc {ó`m§À`m XS>nUwH$sMm CÀN>oX hmoD$ eH$V
Zmhr Aem {dMmam§Mmhr g¡Õm§{VH$ AmYma V`ma hmoVmo. darc XmoÝhr {ZîH$f©
_mŠg©À`m H$m_JmadJu` H«$m§VrÀ`m g§H$ënZoÀ`m g_J«Voda Kmd KmcVmV.
H$maU _mŠg©cm A{^àoV Agcocr H$m_JmadJu` H«$m§Vr hr ^m§S>dcr
emofUmÀ`m CÀN>oXm_YyZ _mUgm§Zr _mUgm§À`m ({ó`m§gH$Q>!) Ho$coë`m gd©
àH$maÀ`m emofUmMm CÀN>oX H$aUmar, _mZdr B{VhmgmVrc emofUmÀ`m
B{VhmgmMm A§V H$aUmar H«$m§Vr AgVo.
Xþgè`mhr EH$m AemM H$maUmgmR>rXoIrc ho ñnï>rH$aU _mÝ` H$aUo ~amo~a
R>aV Zmhr. d§e, Y_©, OmV, ^mfm BË`mXtda AmYmacoë`m g_yhm§Mo emofU d
{ó`m§Mo emofU `m gd© Jmoï>r JwUmË_H$arË`m `m ñnï>rH$aUm_Ü`o EH$mM
nmVirda AmUë`m OmVmV. `m `mXr_Yrc BVa Jmoï>tÀ`mnojm {ó`m§À`m
àýmcm d XS>nUwH$scm EH$ _yc^yVarË`m doJio ñWmZ Amho `m Jmoï>rMr XIc
Ë`mV KoVcr OmV Zmhr. CXmhaUmW©, nwéfàYmZ Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V {ó`m§Mo
emofU hm B{VhmgmVrc BVa gd© àH$maÀ`m emofUmnojm OwZm, gdm©V {MdQ>
Aem emofUmMm g§~§Y Amho Ago Amnë`mcm AmT>iVo. VgoM d§e, Y_©,
OmV, ^mfm BË`mXtda AmYmacoë`m Hw$R>ë`mhr g_yhmÀ`m emofUmcm N>oX
XoUmam {ó`m§À`m emofUmMm g§~§Y Amho. {edm` AmO gd© ^m§S>dcr Xoem§_Ü`o
Y_©, OmV, ^mfm BË`mXtda AmYmacoë`m emo{fV g_yhm§Mr ì`már _moR>çm
à_mUmda H$_r OmñV Pmcocr AmT>iVo nU Am§Vaamï´>r` nmVirda gd©
380 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

^m§S>dcr Xoem§_Ü`o {ó`m§Mo emofU ho h_Img Ë`m XoemVrc AÜ`m©A{YH$


OZVocm J«mgVmZm {XgVo.
BWo EH$ Jmoï> cjmV KoVcr nm{hOo H$s ho ñnï>rH$aU A_mÝ` H$aÊ`mMr darc
XmoÝhr H$maUo hr Xme©{ZH$ ({\$cm°gm°{\$H$c) ñdê$nmMr AmhoV.
_yë`{gÕm§VmÀ`m H$moUË`mhr _yV© g§H$ënZm§da Vr AmYmacocr ZmhrV; Ë`m
g§H$ënZm Z am~dVm hr H$maUo Amåhr {Xcr AmhoV. Vr XoÊ`mMm _wÔm hm Amho
H$s `m Xme©{ZH$ IyUJmR>rXoIrc _hÎdmÀ`m AmhoV. AmnU H$arV Agcoë`m
{dícofUmÀ`m XÿaJm_r, Xme©{ZH$ n[aUm_m§~Ôc gOJ AgÊ`mÀ`m _mŠg©À`m
{dMmanÕVr_Ü`o Aem IyUJmR>tZmhr _hÎd Amho. Ë`mVyZ dmQ>MmcrMr {Xem
{ZX}{eV hmoVo. nU Ë`mnwT>o `m IyUJmR>rÀ`m AmYmamda {ZX}{eV hmoUmè`m
{XeoZo nwT>o OmD$Z _yV© g¡Õm§{VH$ g§H$ënZm§À`m AmYmamda R>m_ {ZîH$f©
àñWm{nV H$aUo hoXoIrc {VVHo$M _hÎdmMo AgVo.
3. Xþgao à{VnmXZ : KaH$m_mVyZ _yë`{Z{_©Vr
Aem nÕVrZo `m {ZX}{eV dmQ>oZo nwT>o OmÊ`mMm EH$ _mJ© gai {XgVmo.
KaH$m_mÀ`m l_m§Mm l_eº$sÀ`m _yë`mV g_mdoe hmoVmo Ago Yam`Mo. nydu
{Xcoë`m ñnï>rH$aUmda _yë`{gÕm§VmÀ`m AmYmao Q>rH$m H$ê$Z KaH$m_mÀ`m
l_m§Mm l_eº$sÀ`m _yë`mV g_mdoe H$aUmamhr EH$ àdmh AmO ApñVËdmV
Amho. Am{U nyduMo ñnï>rH$aU {ó`m§À`m emofUmMm àý _ycJm_r AWm©Zo
gm_mdyZ KoD$ eH$V Zmhr `m~ÔcMo Ag_mYmZ hr Ë`m àdmhmMr g¡Õm§{VH$
àoaUm Amho. Ë`m§Mr nyduÀ`m ñnï>rH$aUm~ÔcMr Q>rH$mhr Mm§JcrM ^ard Z
Xþc©{jÊ`mgmaIr Amho. Ë`m§À`m~amo~a Ë`m§À`m nÕVrZo {ZX}{eV _mJm©da
MmcyZ, AmnU Hw$R>n`ªV nmoMy eH$Vmo Ë`mMm AmnU emoY KoD$.
Xþgè`m àdmhmMr _m§S>Ur l_eº$s `m H«$`dñVyÀ`m d¡{eîQ>çnyU© ñdê$nmMr
XIc KoÊ`mda AmYmacocr AgVo. n{hcm àdmh _m§S>V AgVmo H$s
Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V, H«$`dñVy§À`m IaoXr{dH«$sÀ`m _mÜ`_m{edm` KaH$m_mVyZ
{Z_m©U hmoUmar Cn`moJ-_yë`o gai Cn^moJmÀ`m joÌmV {eaV AgVmV,
Ë`m_wio KaH$m_mMo A_yVuH$aU hmoD$Z _yë`{Z{_©Vr hmoÊ`mMm àý CX²^dV
Zmhr. BWo Zo_H$m l_eº$sÀ`m d¡{eîQ>çm§Mm àý C^m amhVmo. l_eº$s hr
H«$`dñVy åhUyZ C^r am{hë¶mZ§Va Cn^moJmMo joÌ ho ’$º$ Cn^moJmMo joÌ amhV
Zmhr; Vo ˶mMdoir IM© Pmcoë¶m l‘eº$sÀ¶m nwZéËnmXZmVyZ l‘eº$s hr
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 381

H«$¶dñVy nwÝhm {Z_m©U H$aUmao joÌ AgVo. Ë`m_wio KaH$m_m~Ôc AmnU Ago
åhUy eH$Vmo H$s KaH$m_mMo l_ ho Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V, Ë`m l_m§À`m
IaoXr{dH«$sMm ì`dhma Z hmoVm l_eº$s `m H«$`dñVy_Ü`o gmR>VmV. n{hë`m
ñnï>rH$aUmV _m§S>ë`mà_mUo Vo Cn^moJmÀ`m joÌmV {eaV AgVmV nU
VodT>çmda Wm§~yZ MmcV Zmhr. Cn^moJm_m\©$V Vo EH$m H«$`dñVy_Ü`o gmR>V
Agë`m_wio KaH$m_mÀ`m l_m§Mo A_yVuH$aU hmoD$Z Ë`mVyZ _yë`{Z{_©Vr hmoV
AgVo.
`m _m§S>Ur_Ycm EH$ àý AOyZhr Q>moMy eH$Vmo. KaH$m_mMo l_ ho EH$m
H«$`dñVy_Ü`o gmR>VmV ho Iao nU Vo Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V, IaoXr-{dH«$sÀ`m
_mÜ`_m{edm` `m Jmoï>rMr XIc KoVcr VarXoIrc KaH$m_mÀ`m l_m§Mo
A_yVuH$aU hmoD$Z Ë`mVyZ _yë` {Z_m©U hmoVo Ago YaVm `oVo H$m? g_m§Va
CXmhaUm§À`m VnmgUrdê$Z ho XmIdVm `oVo H$s Varhr Vo l_ _yë` {Z_m©U
H$aUmao l_ AgVmV.
`mgmR>r AmnU XmoZ g_m§Va CXmhaUo C^r H$ê$. nydu à_wI Hw$ec
H$mam{Jam§Zm (_mñQ>a H«$mâQ²>g²_Z) Amnë`m nXar AË`ën doVZmV qH$dm
Am{lVmcm {_iUmè`m OwO~r {Zdm©hmIoarO H$moUVmhr _mo~Xcm Z XoVm
{eH$mD$ H$mamJra (OZu_oZ) ~miJÊ`mMr _w^m Ago. Hw$ec {dUH$amH$S>o
C_oXdmarÀ`m `m H$mimV {eH$mD$ H$mam{Jam§Zr H$mnS>mV l_ KmVcoco AgV.
Vo {eH$mD$ H$mam{JamZo Hw$ec H$mam{Jamer ~m§Ycoë`m ^m§S>dcrnyd©, nma§n[aH$
Jwé{eî` ZmË`mVyZ d Ë`mÀ`mer g§~§{YV H$V©ì`~wÕrÀ`m àoaUo_m\©$V KmVcoco
AgV. åhUyZ H$m` Ë`m§À`m l_m§Mo A_yVuH$aU hmoD$Z Vo H$mnS>mÀ`m _yë`mV
gmR>V ZgV? `mVyZ Ë`m§À`m l_m§Mo A_yVuH$aU hmoD$Z _yë`mV ê$nm§Va hmoV
Zmhr Ago {gÕ hmoV Zmhr. Ë`m§À`m l_m§VyZ _yë` {Z_m©U hmoV hmoVoM. {gÕ
hmoVo Vo BVHo$M H$s ^m§S>dcrnyd©, nma§n[aH$ _mÜ`_m_wio Ë`m _yë`mMm ^mJ
Ë`m§À`m hmVmV Z nSy> XoÊ`mMm EH$ h¸$ hm Hw$ec H$mam{Jam§Zm CncãY hmoV
Ago.
qH$dm Ë`mnojmhr OdiMo EH$ CXmhaU KoD$. Ago Yê$Z Mmcm H$s
R>mÊ`mOdi ~aOmoagoR> ZmdmMm H$moUr JdVmMm ì`mnmar Amho. nma§n[aH$
O_rZXmar A{YH$mamVyZ d eó~imÀ`m Omoamda Am{Xdmgtda àñWm{nV
Ho$coë`m A{YH$mam§_wio Vmo Am{XdmgtZm doR>rZog§nyU©nUo-{dZm_mo~Xcm H$m_mcm
cmdy eH$Vmo. Am{XdmgtZm doR>rcm Yê$Z ~aOmoagoR> Am{XdmgtH$Sy>Z JdV
382 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$mnÊ`mMo, JÇ>o ~m§YÊ`mMo, dmhÊ`mMo H$m_ H$ê$Z KoVmo. AmVm Am{XdmgtMo


l_ doR>rÀ`m _mÜ`_mVyZ JdVmV KmVco OmVmhoV, åhUyZ Ë`m§À`m l_m§Mo
A_yVuH$aU hmoV Zmhr, Ë`m§Mo _yë`mV ê$nm§Va hmoV Zmhr Ago Hw$R>ohr {gÕ hmoV
Zmhr. Vgo AgVo Va ~aOmoagoR> JdVmÀ`m ì`mnmamVyZ J~a hmoD$ eH$cmM
ZgVm! {gÕ hmoVo nwÝhm Vo BVHo$M H$s doR>rÀ`m _mÜ`_m_wio, ^m§S>dcr
emofUmÀ`m joÌm~mhoarc _mÜ`_m_wio ~aOmoagoR>À`m hmVmV `m _yë`mMm
H$moUVmhr ^mJ hm Am{XdmgtÀ`m hmVmV nSy> Z XoÊ`mMm A{YH$ma `oVmo
BVH$oM.
{ó`m§Mo emofU ^m§S>dcr emofUmMm ^mJ R>aVo . . .
Xþgè`m àdmhmÀ`m _Vo KaH$m_mMr n[apñWVr hr darc CXmhaUm§Zm g_m§Va
AgVo. KaH$m_mMo l_ ho l_eº$s `m H«$`dñVyÀ`m {Z{_©VrV OmV
Agë`m_wio Ë`m§Mo A_yVuH$aU hmoD$Z _yë` {Z_m©U hmoV AgVo. l_eº$sMo
_yë` ho H$m_JmadJm©À`m CnOr{dHo$gmR>r Amdí`H$ Ë`m H«$`dñVy§Mo EHy$U
_yë` Am{U KaH$m_mÀ`m l_mZo Xe©{dcoco _yë¶ {_iyZ ~ZVo. ho l_
Cn^moJmÀ`m joÌmV Zmhrgo hmoVmZm {XgV AgVmV qH$dm Vo Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V
IaoXr{dH«$sÀ`m _mÜ`_m{edm` KmVco OmVmV `m_wio `mV H$mhr \$aH$ nS>V
Zmhr. Ë`mVyZ {gÕ hmoVo Vo BVHo$M H$s Ë`m_wio ^m§S>dcXmam§À`m hmVmV
KaH$m_mÀ`m l_m§BVHo$ daH$S>-_yë` g§nyU©nUo {dZm_mo~Xcm {_idÊ`mMm
A{YH$ma nmoMVmo.
Hw$Qw>§~ì`dñWoÀ`m nwéfàYmZ ñdê$nmVyZ KaH$m_ ho {ó`m§À`m dmQ>çmcm `oUmao
ì`dÀN>oXH$ H$m_ Agë`m_wio `mMm AW© hmhr hmoVmo H$s ^m§S>dcXmam§Zm
{ó`m§H$Sy>Z KaH$m_mBVHo$ daH$S>-_yë` {dZm_mo~Xcm H$mT>Ê`mMm A{YH$ma
àmá hmoVmo. (AWm©V, Hw$Qw>§~ì`dñWo_m\©$V hmoUmè`m gd© KaH$m_mMm -{ó`m§Zr
Ho$coco dm nwéfm§Zr Ho$coco Agmo `mV g_mdoe AgVmo. na§Vw gm_m{OH$
nmVirda nwéfm§Mm KaH$m_mVrc gh^mJ hm H$_r d Xþæ`_ AgVmo.)
WmoS>Š`mV ^m§S>dcXmadJ© hm Ë`mÀ`m H$maImÝ`m§_Ü`o KS>Umè`m H$m_m_m\©$V
H$m_JmadJm©H$Sy>Z H$m_mMo Vmg dOm doVZmZo Xe©{dcoco _yë` BVHo$ daH$S>-
_yë` H$mT>V AgVmo; Am{U H$maImݶm~mhoa {ó¶m§H$Sy>Z KaH$m‘m§À¶m
l‘m§BVHo$ daH$S>-_yë` H$mT>V AgVmo. XmoÝhr {_iyZ ^m§S>dcr emofUmMr
ì`már R>aV AgVo d {ó`m§Mo emofU hm ^m§S>dcr emofUmMm O¡d ^mJ AgVmo
`m {ZîH$fm©n`ªV `m àdmhmMr _m§S>Ur Amnë`mcm AmUyZ gmoS>Vo.
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 383

4. Xþgè`m à{VnmXZmVrc H$mhr J§^ra ÌwQ>r


_yë`{ZUr©V qH$_VtMm {gÕm§V l_eº$snmer
l_eº$snmer H$moc_S>Vmo
darc Xþgè`m àH$maÀ`m ñnï>rH$aUm_YyZ {ó`m§Mo emofU ho ^m§S>dcr
emofUmMm O¡d ^mJ Amho ho XmIdco OmVo Iao, na§Vw Ë`m~amo~aM H$mhr J§^ra
ÌwQ>r `m ñnï>rH$aUm_YyZ V`ma hmoVmV. n{hcm A{^àoV n[aUm_ hmoVmo Vmo
_mŠg©À`m _yë`-qH$_V g§~§Ym~ÔcÀ`m VÎdmda. H«$`dñVy `m _yë`{ZUuV
qH$_Vrcm {dH$ë`m OmVmV ho _mŠg©À`m _yë` {gÕm§VmMo EH$ nm`m^yV VÎd
Amho. gd© H«$`dñVy§Zm Vo cmJy hmoUo _hÎdmMo AgVo. Xþgè`m àdmhmÀ`m
ñnï>rH$aUmMm EH$ n[aUm_ åhUOo ho VÎd l_eº$scm cmJy hmoV Zmhr, Ago
Amnë`mcm {Xgoc.
nwñVH$mÀ`m _w»` ^mJmV AmnU nm{hco hmoVo H$s H$m_JmadJm©À`m
CnOr{dHo$gmR>r Amdí`H$ Aem H«$`dñVy§Mo EHy$U _yë` ho l_eº$sMo doVZ
{ZUuV H$aVo. Omon`ªV AmnU ho EHy$U _yë` åhUOoM l_eº$sMo _yë` Yê$Z
Mmccmo hmoVmo Vmon`ªV l_eº$sÀ`m _yë`mMo qH$_VrVrc ê$n åhUOo doVZ ho
l_eº$sÀ`m _yë`mdê$Z {ZUr©V hmoV hmoVo d Vgo AmnU XmI{dcohr. na§Vw
AmVm l_eº$sMo _yë` åhUOo ¶m H«$`dñVy§Mo _yë` A{YH$ KaH$m_ BVHo$
R>aVo. na§Vw doVZ _mÌ CnOr{dHo$À`m H«$`dñVy§BVHo$M R>aVo. åhUOo
l‘eº$sÀ¶m _yë`mMo qH$_VrVrc doVZ ho ê$n l‘eº$sÀ¶m _yë`mZo {ZUuV
hmoV Zmhr. Vo AmVm l_eº$sÀ`m _yë`mZo {ZUuV qH$_VrÀ`m Zoh‘r Imcr
AgUo ^mJ AgVo. WmoS>Š`mV, H«$`dñVy§Mr qH$_V hr H«$`dñVyÀ`m _yë`mZo
{ZUuV hmoVo ho _mŠg©Mo nm`m^yV VÎd BVa gd© H«$¶dñVy§Zm bmJy hmoVo, nU gd©
H«$`ñVy§À`m CËnmXZmV dmnaë`m OmUmè`m l_eº$sgma»`m gmd©{ÌH$
H«$`dñVy~m~V H$moc_S>Vo.
_yë``--qH$_V OmoS>rVrc ~Xcm§Mr {Xem {~KS>Vo
Xþgam n[aUm_ A{^àoV hmoVmo Vmo _yë`-qH$_V `m OmoS>r_Yrc ~Xcm§À`m
{XeoÀ`m nañnag§~§Ym~m~VÀ¶m _mŠg©À`m nm`m^yV VÎdmda. _yë` dmT>co H$s
qH$_V dmT>Uo Amdí`H$ AgVo, Vo H$_r Pmco H$s Vr H$_r hmoUo Amdí`H$
AgVo. WmoS>Š`mV, _yë` Á`m {XeoZo ~XcVo Ë`mM {XeoZo qH$_V ~XcVo ho
_mŠg©À`m _yë`-qH$_V g§~§Ym~m~V {VVHo$M nm`m^yV VÎd Amho, Am{U `m
VÎdmÀ`m AmYmamdaM ^m§S>dcemhr_Yrc gd©gmYmaU àd¥Îmr AmnU {gÕ
384 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$ê$ eH$cmo. KaH$m_mÀ`m gm_m{OH$sH$aUm_wio l_eº$sÀ`m _yë`mda d


doVZmda H$m` d H$go n[aUm_ hmoVmV ho cjmV KoVco H$s Xþgè`m àdmhmÀ`m
{ZîH$fm©VyZ Oo A{^àoV hmoVo Ë`mVyZ `mhr nm`m^yV VÎdmMm ^§J hmoVmo Ago
Amnë`mcm {Xgoc. _mÌ Ë`mgmR>r Amnë`mcm EH$ gmYo CXmhaU KoD$Z Vo
Vnercdma Vnmgmdo cmJoc.
Ago Yê$Z Mmcy H$s EH$m H$m_Jma Hw$Qw>§~mgmR>r gamgarZo {Xdgmcm 4 l_Vmg
_yë`mÀ`m CnOr{dHo$À`m H«$`dñVy Amdí`H$ R>aVmV. `m Hw$Qw>§~mVrc ór hr 8
Vmg KaH$m_mV IM© H$aVo. `m XmoÝhrVyZ g§nyU© Hw$Qw>§~mMr {Xdg^amMr l_eº$s
nwZéËnm{XV hmoVo. `m Hw$Qw>§~mVrc nwéf ^m§S>dcXmamÀ`m H$maImÝ`mV {Xdg^a
H$m_ H$aVmo Voìhm EH$ {XdgmÀ`m l_eº$sMo _yë` ho AmVm CnOr{dHo$À`m
H«$`dñVyMo _yë` Am{U KaH$m_ {_iyZ 4+8=12 l_Vmg Amho. doVZ _mÌ
AWm©VM CnOr{dHo$À`m H«$`dñVy§À`m _yë`mZo åhUOo 4 l_Vmg _yë`mZo
{ZUuV hmoUma Amho.
AmnU Agohr g_OyZ Mmcy`m H$s `m Hw$Qw>§~mMo H$nS>o YwÊ`m_Ü`o Hw$Qw>§~mVrc
ór 8 Vmgm§n¡H$s 1/2 l_Vmg IM© H$aVo d Ë`mgmR>r doVZmZo {ZX}{eV 4
l_Vmg _yë`mÀ`m CnOr{dHo$À`m dñVy§À`m _yë`mn¡H$s 1/2 l_Vmg _yë` ho
gm~U B. gmR>r IM© hmoVo. åhUOo H$nS>o YwÊ`mÛmao 1/2 l_Vmg gm~U B. Mo
_yë` d 1/2 l_Vmg KaH$m_ {_iyZ 1 l_VmgmMo _yë` H$m_r `oVo. AmVm
H$nS>o YwUo `m KaH$m_mMo gm_m{OH$sH$aU Pmco Ago J¥hrV Yê$Z H$m` hmoVo Vo
nmhÿ `m.
H$nS>o YwÊ`mÀ`m H$m_mMo gm_m{OH$sH$aU Pmco `mMm AW© AmVm gamgarZo
H$m_JmadJu` Hw$Qw>§~o Kar H$nS>o YwÊ`mEodOr YwcmB©-cm±S´>r CÚmoJmVrc
^m§S>dcXmam§H$Sy>Z godoÀ`m ê$nmV, H«$`dñVy åhUyZ {dH$V KoD$ cmJcr AmhoV.
gmh{OH$M `§Ìm{Y{ð>V (ho Amdí`H$ Zmhr nU n[aUm_ ñnï>nUo nwT>o AmUUmao
Amho) gm_y{hH$ l_à{H«$`oÀ`m AmYmamda hr godm AmVm CncãY hmoV Amho.
Ë`m_wio AmVm EH$m Hw$Qw>§~mMo H$nS>o YwÊ`m_Ü`o IM© hmoUmè`m gm_wJ«rMo _yë`
dmT>coco Agoc; nyduÀ`m 1/2 l_Vmg gm_wJ«rEodOr AmVm 5/8 l_Vmg
_yë`mMr l_gm_wJ«r cmJVo Ago AmnU Yê$Z Mmcy Ë`m~amo~aM {VVHo$ H$nS>o
YwÊ`m_Ü`o IM© hmoUmao l_ H$_r hmoVrc; nyduÀ`m 1/2 l_Vmgm§EodOr AmVm
\$º$ 1/8 Vmg l_ Ë`mV IM© hmoVmV Ago AmnU Yê$ `m. Voìhm `m godoMo
EH$m H$m_Jma Hw$Qw>§~mgmR>r _yë` hmoB©c 5/8+1/8=3/4 l_Vmg.
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 385

AmVm `mMm l_eº$sÀ`m _yë`mda d doVZmda H$m` n[aUm_ hmoVmo Vo AmnU


nmhÿ. H$m_Jma Hw$Qw>§~mcm CnOr{dHo$À`m dñVy§n¡H$s H$nS>o YwÊ`mgmR>r cmJUmam
gm~U B. ¿`mdm cmJUma Zmhr, na§Vw Ë`mMdoir Ë`mcm H$nS>o YwÊ`mMr EH§$Xa
godmM H«$`dñVyÀ`m ê$nmV {dH$V ¿`mdr cmJoc, Ë`m_wio AmVm H$m_Jma
Hw$Qw>§~mcm cmJUmè`m CnOr{dHo$À`m dñVy§Mo _yë` ho (4-1/2+3/4)=4
1/4 l_Vmg BVHo$ Agoc. Ë`m_wio doVZ ho 4 1/4 l_VmgmZo {ZUuV doVZ
Agoc. Ë`mMdoir Hw$Qw>§~mVrc órMo KaH$m_ 1/2 VmgmZo H$_r hmoB©c. Voìhm
{VMo KaH$m_ AmVm 8-1/2=7 1/2 l_Vmg Agoc. ñnï>rH$aUmà_mUo
l_eº$sMo _yë` ho 4 1/4+7 1/2 =11 3/4 l_Vmg Agoc.
`m gdm©Mm EHy$U Vmio~§X Imcrcà_mUo {XgVmo. l_eº$sMo _yë` ho 12
l_Vmgm§dê$Z 11 3/4 l_Vmgm§da Joco; qH$dm 1/4 l_VmgmZo H$_r Pmco.
Ë`mMdoir doVZ _mÌ 4 l_Vmgm§dê$Z 4 1/4 l_VmgmZo {ZUuV doVZmda
Joco; doVZ 1/4 l_VmgmZo dmT>co. l_eº$sMo _yë` H$_r Pmco, d `m
_yë`mMo qH$_VrVrc ê$n doVZ ho _mÌ dmT>co. hm gm_m{OH$sH$aUmVyZ
dmT>coë`m CËnmXH$VoMm An[ahm`© n[aUm_ Amho.
WmoS>Š`mV, Xþgè`m àdmhmÀ`m ñnï>rH$aUmÀ`m n[aUm_r KaH$m_mÀ`m
gm_m{OH$sH$aUmVyZ _yë`mVrc ~XcmMr {Xem hr Ë`mM {XeoZo ~XcUmè`m
qH$_VrV ì`º$ hmoVo ho _mŠg©Mo nm`m^yV VÎdXoIrc H$moc_S>Vo. BWo AmnU
_yë`-qH$_V `m§À`mVrc ~Xcm§_Ü`o {~KS>Umao ZmVo ho ñnï>nUo nwT>o `oB©c
Aem VèhoZo darc CXmhaU _m§S>co. àË`jmV Oam doJir à{H«$`m KS>V
AgVo. H«$`dñVy§Mo _yë` CËnmXH$VmdmT>rVyZ H$_r hmoD$Z Amho Ë`m doVZmV
àM{cV H«$`dñVy {dH$V KoD$Z {edm` KaH$m_mMr OmJm KoUmè`m godm {dH$V
KoVm `oVmV. CXmhaUmW©, H$nS>o YwÊ`mEodOr cm±S´>rVyZ YwD$Z KoUo eŠ` hmoVo.
Aem doir doVZ VoM amhÿZ _yë` _mÌ KgaVo! qH$dm BVa doim _yë` Á`m
à_mUmV KgaVo Ë`mZo _yë`{ZUuV nmVirZo {OVHo$ Kgam`cm nm{hOo Ë`mnojm
doVZ H$_r KgaVo.
H$m_JmadJm©Mo emofU H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Mm ^§J H$ê$Z, nmiyZ Zìho
darc XmoÝhr n[aUm_mBVH$mM, qH$~hþZm H$mH$U^a OmñV J§^ra Agm {Vgam
n[aUm_XoIrc `m Xþgè`m àdmhmÀ`m ñnï>rH$aUm_YyZ A{^àoV hmoVmo. Ë`mgmR>r
BVa H«$`dñVy§n«_mUo l_eº$s hr {VÀ`m _yë`{ZUuV qH$_Vrcm {dH$cr OmD$
386 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

cmJcr Va H$m` hmoB©c Vo nhmdo cmJoc. l_eº$sMo nyU© _yë` XoD$Z ^m§S>dcr
emofU eŠ` ìhm`Mo Va EH$ Amdí`H$ AQ> nyU© ìhmdr cmJVo l_eº$sMo
_yë` ho l_eº$sÀ`m dmnamVyZ {_iUmè`m _yë`mnojm, H$maImÝ`mV H$m_mda
AgUmè`m CËnmXH$ H$m_Jmam§À`m H$m_mÀ`m Vmgm§nojm, H$_r Agmdo cmJVo.
dñVwpñWVr ‘mÌ Aer AgVo H$s H$m_JmadJm©Vrc WmoS>ogoM H$m‘Jma
^m§S>dcXmam§À¶m H$maImÝ`m§_Ü`o H$m_mda AgVmV d Ë`m§À¶mn¡H$shr gJio
CËnmXH$ l_m§V Jw§Vcoco ZgVmV. nU nwZéËnmXZ ìhmdo bmJVo Vo g§nyU©
H$m‘JmadJm©À¶m l‘eº$sMo. ^m§S>dcXmam§H$S>o H$m_mda Agcoë`m CËnmXH$ d
AZwËnmXH$ ór d nwéf H$m_Jmam§À¶m H$m_mda Zgcoë`m nU H$m_ emoYUmè`m
H$m_Jmam§À¶m l‘eº$sMo, H$m_mda Z OmUmè`m {ó`m§À¶m, H$m_ H$ê$ Z
eH$Umè`m d¥Õm§À¶m d _wcm§À¶m gmè`m§À`m l_eº$sMo nwZéËnmXZ ìhmdo
bmJVo. ¶m nwZéËnmXZmgmR>r bmJUmao KaH$m‘mMo l‘ ^m§S>dcXmam§À`m
H$maImÝ`mV CËnmXH$ l_m_Ü`o H$m‘Jmam§Zr KmVcoë`m l_m§nojm {H$VrVar
OmñV AgVmV ho åhUUo A{Ve`moº$sMo R>ê$ Z`o. CXmhaUmW©, _JmMÀ`m
H$m_Jma Hw$Qw>§~mÀ`m l_eº$sMo _yë` hmoVo 12 l_Vmg d Ë`m Hw$Qw>§~mVrc
H$maImÝ`mV KmVco Jococo l_ hmoVo 8 l_Vmg. Xþgè¶m à{VnmXZmZwgma 8
Vmgm§À¶m l‘eº$sMo ‘yë¶ R>aVo 4 l‘Vmg CnOr{dHo$Mr gmYZo d ˶mV
Jococo 12 Vmgm§Mo KaH$m‘ {‘iyZ 16 l‘Vmg! `mMm gai AW© Agm hmoVmo
H$s l‘eº$s ‘yë¶mZwgma {dH$br Jobr Va ^m§S>dbXmam§Zm Z’$m hmoD$ eH$V
Zmhr. ^m§S>dcr Z’$m H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Zm Yê$Z {_iUmè`m daH$S>-
_yë`mVyZ {‘iV Zmhr, Va l_eº$s~m~V H«$`dñVy§À`m {Z`_m§Mm ^§J H$ê$Z
{_iVmo. ^m§S>dcr emofU ho ^m§S>dcr ì`dñWoÀ`m {Z`_m~ahþHy$_ hmoVo, Ë`m
{Z`_m§Mm ^§J H$ê$Z Zìho ho _mŠg©À`m H«$m§{VH$maH$Vocm nm`m^yV Agcoco
VÎdXoIrc H$moc_S>Vo.
5. KaH$m_m~Ôc C^o amhUmao Ìm§JS>o d Ë`mMr gmoS>dUyH$
KaH$m_mÀ`m l_m§~Ôc Or XmoZ n`m©`r àM{cV ñnï>rH$aUo AmnU Vnmgcr
Ë`m§À`m_wio Amnë`mg_moa EH$ Ìm§JS>o C^o amhVo. KaH$m_m§À`m l_m§Mo _yë`mV
ê$nm§Va hmoV Zmhr d Ë`m_wio Ë`m l_m§Mm l_eº$sÀ`m _yë`mV g_mdoe hmoV
Zmhr Ago _m§S>Umao n{hco àM{cV ñnï>rH$aU _mŠg©À`m l_eº$sÀ`m
_yë`m~ÔcÀ`m J¥{hVm§Zm, _yë`-qH$_V g§~§Ym§À`m Am{U ì`dñWoÀ`m
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 387

{Z`_m~ahþHy$_ emofU eŠ` hmoÊ`mÀ`m nm`m^yV VËÎdm§Zm Y¸$m cmdV Zmhr


Ago {XgVo. nU Ë`m~amo~aM EH$m ~mOycm ho ñnï>rH$aU Cn^moJmÀ`m
joÌm_YyZ IM© Pmcobr l‘eº$s nwÝhm {Z‘m©U hmoVo ¶m ‘m³g©À¶m ‘hÎdmÀ¶m
{ZîH$fm©Mr XIb KoV Zmhr Ago {XgVo d Xþgè`m ~mOycm {ó`m§Mo emofU ho
^m§S>dcr emofUmMm EH$ O¡d ^mJ åhUyZ gm_mdyZ KoD$ eH$V Zmhr Ago
{XgVo. `m g¡Õm§{VH$ ÌwQ>tÀ`m Q>rHo$VyZ C^o amhUmao Xþgao ñnï>rH$aU
KaH$m_mÀ`m l_m§Mo A_yVuH$aU hmoD$Z Ë`m l_m§Mm l_eº$sÀ`m _yë`mV
g_mdoe Pmcm nm{hOo Ago _mŠg©À`mM _yë`{gÕm§VmÀ`m AmYmao XmIdVo.
Ë`m`moJo AmVm {ó`m§Mo emofU ho ^m§S>dcr emofUmMm EH$ O¡d ^mJ ~ZVo. nU
_mŠg©À`m l_eº$sÀ`m _yë`m~ÔcMr J¥hrVo {edm` _yë`-qH$_V
g§~§Ym§~ÔcMr Am{U ì`dñWoÀ`m {Z`_m~ahþHy$_ emofU eŠ` hmoÊ`mÀ`m
Amdí`H$ AQ>rXoIrc H$moc_S>VmV. BH$S>o AmS> AZ² {VH$S>o {dhra Aer
n[apñWVr Amnë`mg_moa C^r amhVo !
KaH$m_mdê$Z {Z_m©U hmoUmao ho Ìm§JS>o [aH$mS>m} Am{U [aH$m{S>©`Z g_mOdmXr
`m§À`m_Ü`o "l_m§À`m qH$_Vrdê$Z' {Z_m©U hmoUmè`m Ìm§JS>çmcm g_m§Va Ago
Ìm§JS>o Amho. Am{U hr g_m§VaVm AnKmVr Zmhr. [aH$mS>m} "l_m§Mr qH$_V'
åhUOo CnOr{dHo$À`m H«$`dñVy§Mr qH$_V YaV Ago. AZ² Ago EH$Xm Yaco
H$s H$m_JmadJm©cmhr l_m§Mr `mo½` qH$_V XoD$Z Z\$m CaV Ago. WmoS>Š`mV
H$m_JmadJm©Mo emofU ho Ë`mV gm_mdyZ KoVco OmV Zgo. `mCcQ> [aH$m{S>©`Z
g_mOdmÚmZr "l_m§Mr qH$_V' hr Ë`m l_m§BVH$sM Yacocr Ago. Ë`m_wio
H$m_JmadJm©Mo emofU ñnï> hmoB©, na§Vw ho emofU ho l_eº$s~m~V H«$`dñVy§À`m
{Z`_m§Mm ^§J H$ê$Z hmoUmao emofU åhUyZ {gÕ hmoB©. ì`dñWoÀ`m
{Z`_m~ahþHy$_ emofU {gÕ hmoD$Z {dûcofU ho Ë`m ì`dñWoMr Q>rH$m
~ZdÊ`mMr Amdí`H$ AQ> nyU© hmoV Zgo. VoWohr BH$S>o AmS> Am{U {VH$S>o
{dhra AerM n[apñWVr {Z_m©U hmoV hmoVr. _mŠg©Zo ho Ìm§JS>o> gmoS>dco Vo
l_eº$s d l_ hm _hÎdmMm ^oX H$ê$Z. l_eº$s `m A§V{d©amoYr dmñVdmMo
g_J« ^mZ R>odyZ. AmVm Amnë`mg_moa C^o AgUmao Ìm§JS>ohr `mM A§V{d©amoYr
dmñVdmer {ZJ{S>V Amho. Am{U Ë`m dmñVdmMo g_J« d _ycJm_r ^mZ
R>odyZM AmnU ho Ìm§JS>o gmoS>dy eHy$.
dñVwpñWVr Aer Amho H$s Xþgè`m n`m©`r àdmhmZo n{hë`m àdmhmMr Ho$cocr
Q>rH$m hr nyUm©Wm©Zo MyH$ Zmhr; Vr _wimV nwaoer g_J« d _ycJm_r Zmhr.
388 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

"l_eº$sMo _yë` H$go H$mT>m`Mo?' `m àým~Ôc Or ~¡R>H$ n{hë¶m


ñnï>rH$aUmZo ñdrH$macr Amho VrM `m Xþgè`m ñnï>rH$aUmZo Q>rH$m Z H$aVm
CMccr Amho. darc àýmcm A{^àoV Agcoco EH$ CÎma XmoÝhr
ñnï>rH$aUm§Zm g_mB©H$ Amho. BVa Hw$R>ë`mhr H«$`dñVyà_mUo, l_eº$s `m
H«$`dñVyÀ`m {Z{_©VrMr à{H«$`m _m§S>m`Mr, {VÀ`mV IMu nS>Umar {Za{Zamir
Cn`moJ-_yë`o d KmVco OmUmao l‘ Vnmgm`Mo, Ë`m§Mr A_yVuH$aUmVyZ C^r
amhUmar ê$no d g§~§Y Vnmgm`Mo, hr _ycnÕV åhUyZ XmoÝhr ñnï>rH$aUm§Zm
_mÝ` Amho. _ycnÕV VrM R>odyZ, Cn^moJmÀ`m joÌmVyZ l_eº$s {Z_m©U hmoV
AgVo ho l_eº$sMo EH$ d¡{eîQ>ç O_og Yê$Z, Xþgao ñnï>rH$aU Amncm
{ZîH$f© H$mT>Vo. nU _wimV hr nÕVM l_eº$s~m~V ~amo~a Amho H$m Agm
Iam àý Amho; àW_ àý {dMmaUo Amdí`H$ Amho H$s l_eº$sMo _yë` H$m`
Xe©dVo?
_yë`m_mJMm g§~§Y _hÎdmMm
_mJo AmnU l_eº$s Am{U n¡gm `m OmoS>JmoirÀ`m A§V{d©amoYmda ~amM
_OHy$a IM© Ho$cm hmoVm. l_eº$s EodOr n¡em~m~V Agm àý {dMmabm Va
‘wÚmMo _hÎd T>iT>irVnUo ñnï> hmoB©b. J¥hrV Yam H$s EH$ én`m§À`m ZmoQ>m
gd©Ì McZmV AmhoV. Am{U Vwåhmcm àý Amho, H$s EH$ én`mMo _yë`
H$m`? Va Vwåhr H$m` H$amc? BVa H«$`dñVy§à_mUo EH$ én`mÀ`m ZmoQ>o_Ü`o
{H$Vr H$mJX IM© Pmcm, {H$Vr l_ KmVco Joco Aer `m én`mÀ`m ZmoQ>oMr
l_à{H«$`m C^r H$ê$Z Vwåhr CÎma H$mT>Uma Zmhr. AJXr ^m§S>dcr AW©VÁk
XoIrc H$mT>Uma Zmhr. H$maU n¡emMo _yë` (McZ åhUyZ) H$m` Xe©dVo
`m~Ôc EH$ doJio CÎma {VWo A{^àoV Amho. McZr n¡emVyZ l_à{H«$`o_m\©$V
McZr n¡emV gmR>Umam A‘yV© l‘H$mi ì`º$ hmoV Zmhr, Va H«$`dñV§y_Ycm
AmnmngmVcm g§~§Y Ë`m Xe©Zr _yë`mÀ`m_m\©$V Xe©dcm OmVmo. én`mÀ`m
ZmoQ>o_mJo OmD$Z Ë`m ZmoQ>o_Ü`o H«$`dñVyÀ`m ñdê$nmV H$moUVm g§~§Y JmoR>cocm
Amho Vo nmhÿZ _JM AmnU {VMo _yë` H$mT>Ê`mn`ªV nmoMy eH$Vmo d {VMo _yë`
H$m` Xe©dVo `mMm AmYma {Z_m©U H$ê$ eH$Vmo. gd©gmYmaUnUo ~hþVoH$
H«$`dñVyy§_Ü`o JmoR>cocm hm g§~§Y åhUOo l_{H«$`o_ܶo àË`jnUo d
AàË`jnUo IM© Pmcoë`m gm_m{OH$ l_H$mimMo A_yVuH$aU BVH$mM
AgVmo. na§Vw Á`m_Ü`o BVa àH$maMm g§~§Y JmoR>cocm Agoc Aem H«$¶dñVy§Mo,
åhUOo n¡gm, AW©-^m§S>dc, l_eº$s BË`m{X H«$`dñVy§Mo _yë`
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 389

l_à{H«$`o_m\©$V IM© Pmcoë`m EH§$Xa l_H$mimÀ`m A_yVuH$aUmdê$Z H$mTy>Z


MmcV Zmhr. Ë`m Ë`m H«$`dñVy_Ü`o JmoR>coë`m d¡{eîQ>çnyU© g§~§Ym§dê$Z Ë`m
Ë`m H«$`dñVyMo _yë` H$go d {H$Vr R>aVo Vo Adc§~yZ AgVo.
_mŠg©_Yco Zo_Ho$ hoM _hÎdmMo AgVo
g_moaÀ`m {d^y{VÀ`m ^mg_mZ ñdê$nmcm Z ^wcVm, {VÀ`m {d^y{VH$aUmMm
^oX H$ê$Z, {VÀ`mer OmoS>cocm {VÀ`m_mJMm g§~§Y emoYUo, hoM Va ‘hÎdmMo
AgVo. l_eº$s~m~V hmM emoY àW_ Amnë`mcm ¿`m`cm nm{hOo.
gÜ`mÀ¶m g§X^m©V—l_eº$sMo _yë` H$m` Xe©{dVo `m àýmÀ`m g§X^m©V, ho
bjmV KoVco nm{hOo H$s l_eº$s hr H$mhr ñdm^m{dH$nUo EImXr H«$`dñVy
Zmhr H$s Vr ñdV…nmgyZ doJir H$ê$Z Xþgè`mÀ`m hmVmV XoVm `oB©c. Am{U
Ë`m_wioM {VMr ñdm^m{dH$nUo Hw$R>crM \°$ŠQ>ar Zmhr H$s H$maImZm Zmhr H$s
{OWo AmnU {VÀ`m {Z{_©VrMr H$mhr _mno C^r H$ê$ eHy$. àË`jmV AgVo
_mUgm§Mo OrdZ—eŠ` Ë`m gmYZm§{Zer, `Wmeº$s YS>nSy>Z, _mZdr
JwUXmofm§gH$Q> OJm`Mm à`ËZ H$aÊ`mVyZ C^o am{hcoco. Á`m AWm©Zo
gëâ`w[aH$ A°{gS> V`ma H$aÊ`mMr l_à{H«$`m AgVo Ver Vr l_à{H«$`m
ZgVo. _mUgm§À`m à˶j OrdZmda l_à{H«$`oMo ñWmZ Amamo{nV hmoVo Vo
l_eº$scm _yë` {Z_m©U Pmë`m_wio, `m l_à{H«$`oVrc KaH$m_mMo
A_yVuH$aU hmoÊ`mVyZ Zìho. åhUyZ ho nm{hco nm{hOo H$s l_eº$sÀ`m _yë`mMo
‘yë`g§~§YmVco ñWmZ H$m`, l_eº$scm _yë` H$em_wio `oVo?
—CnOr{dHo$À`m gmYZm§nmgyZ VmoS>UyH$
l_eº$sÀ`m _yë`m_mJMm g§~§YCnOr{dHo
l_gmYZm§nmgyZ H$m_JmadJ© {ZUm©`H$nUo VmoS>cm Jocm H$s l_eº$s ZmdmMr
H«$`dñVy Am{U {VÀ`m _yë`mMm AmYma V`ma hmoVmo. ho Pmco H$s H«$`dñVy§À`m
à^wËdm_wio H$m_JmadJ© CnOr{dHo$À`m gmYZm§nmgyZ VmoS>cm OmVmo, H$maU Vr
AmVm H«$`dñVy§À`m ê$nmV ^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmV AgVmV. H$m_JmadJm©cm
BÀN>m AgVo Vr ñdV…Mo OrdZ Mmcy R>odÊ`mMr. Ë`mgmR>r Amdí`H$ Vo
KaH$m_ Hw$Qw>§~g§ñWo‘m’©$V CnbãY AgVo. ˶mgmR>r ˶mbm ~mOmamV Om¶Mr
Amdí¶H$Vm ZgVo. ˶mgmR>r Vmo ‘mo~Xbmhr ‘mJV Zmhr. nU KaH$m_mgmR>r
Amdí`H$ Vr CnOr{dHo$Mr gmYZo {_idUo Amdí`H$ AgVo, AZ² Vr Va
Ë`mÀ`mnmgyZ H«$`dñVyÀ`m ê$nmV VmoS>cr Jococr AgVmV. l‘eº$sMo ‘yë¶
H$m‘Jmam§Zm nwT>rc MH«$mn`ªV d {VVnVM, `m H«$`dñVyÀ`m ê$nmV VmoS>ë`m
390 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

Jocoë`m CnOr{dHo$À`m gmYZm§er OmoSV AgVo. ^m§S>dcr ì¶dñWoÀ¶m


{Z¶‘mZwgma l_eº$sÀ`m _yë`mVyZ hm g§~§Y 춺$ hmoV AgVmo, l_eº$sÀ`m
{Z{_©VrÀ¶m H$pëncoë¶m l_à{H«$¶oÛmao àË`j d AàË`jnUo IM© hmoUmè`m
gm_m{OH$ l_H$mimMo A_yVuH$aU hm Vmo g§~§Y ZgVmo. l_eº$sÀ¶m
_yë¶m‘m’©$V 춺$ hmoUmam hm g§~§Y cjmV KoVcm Va l_eº$sMo _yë` ho
H$m_Jmam§À¶m Kam§Vrc gdmªgmR>r H«$`dñVy§À`m ñdê$nmV {dH$V ¿`mì`m
cmJUmè`m CnOr{dHo$À`m gmYZm§À`m EHy$U _yë`mBVHo$ R>aVo.
6. daH$S> l_m§_m\
m\©$V emofU
H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUo l_eº$sMo _yë` ho CnOr{dHo$gmR>r Amdí`H$
H«$`dñVy§À`m EHy$U _yë`mBVHo$ R>aVo `m nm`m^yV {ZîH$fmªnmgyZM AmnU
gwédmV H$ê$ eH$Vmo. l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZm_Ü`o CnOr{dHo$À`m dñVyhr
IMu nS>V AgVmV Am{U KaH$m_mMo l_hr IM© hmoV AgVmV. na§Vw
H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUo \$º$ CnOr{dHo$À`m dñVy§n¡H$s H«$`dñVy§À`m
ñdê$nmV {dH$V ¿`mì`m cmJUmè`m dñVyMo EHy$U _yë` BVHo$M l_eº$sMo
_yë` d¡Y R>aVo `mMm EH${ÌVnUo AW© Amnë`mcm cmdUo Amdí`H$ Amho.
Ë`mMm AW© H«$`dñVy§Mo {Z`_ ho ^m§S>dcXmadJm©cm H$m_Jma dJm©H$Sy>Z
KaH$m_mBVHo$ {dZm_mo~Xcm qH$dm daH$S> l_ (cjmV ¿`m, daH$S>-_yë`
Zìho) H$mT>Ê`mMm A{YH$ma ~hmc H$aVmV. ^m§S>dcr emofUmMr ì`márhr
Ë`m~amo~aM ñnï> hmoVo. l_eº$s hr H«$`dñVy ~ZyZ, H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUo
{VMo _moc XoD$Z ^m§S>dcXmadJ© hm H$m_JmadJm©H$Sy>Z H$m_mMo Vmg dOm
l_eº$sMo _yë` BVHo$ daH$S>-_yë` d KaH$m_mBVHo$ daH$S>-l_ H$mT>rV
AgVmo. KaH$m_m_m\©$V hmoUmao emofU `m {ZîH$fmªà_mUo ^m§S>dcr emofUmÀ`m
joÌm~mhoa KS>Umar à{H«$`m ZgVo Va ^m§S>dcr emofUmÀ`m à{H«$`oMm O¡d ^mJ
AgVo.
daH$S>-_yë` Zìho, daH$S> l_! {H$Vr ~maH$m \$aH$, Odinmg eãXÀN>cM!
nU hm eãXÀN>c Zmhr. Á`mà_mUo "l_ Zìho l_eº$s' hm eãXÀN>c
ZìhVm. Ë`m_mJo ImocdaMr g¡Õm§{VH$ H$maUo AmhoV. Am{U Ë`m gdmªMm g§~§Y
1
l_eº$sÀ`m d¡{eîQ>çnyU© ñdê$nmer Amho.
KaH$m_mÀ`m l_m§VyZ ^m¡{VH$ Cn`moJ-_yë`o V`ma hmoV AgVmV. Vo CËnmXH$
l‘ AgVmV. nU Omon`ªV Vo H$m_JmadJmªÀ`m ghO àoaUm§VyZ, nwéfgÎmmH$
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 391

Hw$Qw>§~ì`dñWoVyZ qH$dm Aݶ àM{bV gm‘m{OH$ g§~§Ym§‘wio H$m_JmadJm©Mm


EH$ ^mJ ñdV:hÿZ nma nmS>V AgVmo Vmon`ªV Ë`mgmR>r ^m§S>dcXmadJm©cm EH$
N>Xm_hr _mo~Xcm Úmdm cmJV Zmhr. Ë`m_wio Amdí`H$ Am{U CËnmXH$
AgyZhr Aem l_m§Mm g_mdoe ‘yë¶ qH$dm Z\$m {Z_m©U H$aUmè`m IMm©_Ü`o
qH$dm l_m§_Ü`o hmoV Zmhr. WmoS>Š`mV, ^m§S>dcemhr KaH$m_mVrc àË`jmV
CËnmXH$ IMm©Mo ê$nm§Va AZwËnmXH$ IMm©V H$aV AgVo! ^m§S>dcemhr‘ܶo
KaH$m_mÀ`m l_m§Mo hmoUmao gm_m{OH$-gm§ñH¥${VH$ Ad_yë`Z ho eodQ>r CËnmXZ
ì`dhmam_Ü`o Jw§Vcoë`m `m _yë`g§~§Ym§da AmYmacoco AgVo.
Am{U BWo hohr bjmV KoVco nm{hOo H$s KaH$m_mÛmam {dZm_mo~Xcm daH$S>
l_ ^m§S>dcXmamcm cm^V Agë`mZo H«$`dñVy§À`m {Z`_mà_mUo l_eº$sÀ`m
_yë`mV Ë`m§Mm g_mdoe H$amdm cmJV Zmhr åhUyZM _yë`{ZUuV qH$_Vrcm
l_eº$s {dH$V KoD$Z ^m§S>dcXmamcm nwaogo daH$S>-_yë` {_iy eH$Vo.
WmoS>Š`mV, KaH$m_m_m\©$V hmoUmè`m åhUOoM {ó`m§Mo {ó`m `m ZmË`mZo
hmoUmè`m emofUmMr XIc KoVë`m{edm` H«$`dñVy§À`m {Z`_m~ahþHy$_ hmoUmè`m
H$m_JmadJm©À`m emofUmMo {dûcofU nyU© hmoV Zmhr. KaH$m_mÛmam
{dZm_mo~Xcm {‘iUmao daH$S> l_ hr ^m§S>dbr emofUmMr nyd© AQ> AgVo.
KaH$m_mMm àý hm \$º$ {ó`m§Mm àý ZgVmo, Va Vmo ^m§S>dcr emofUmÀ`m
àýmMm A{d^mÁ` ^mJ AgVmo.
7. H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU d nwéfgÎmmH$ g§~§Ym§Mr drU
AmnU EH$ Q>ßnm nma Ho$cm. l‘eº$sMo _yë` ho H$m‘JmadJ© CnOr{dHo$À¶m
gmYZm§nmgyZ {H$Vr à‘mUmV VmoSbm Jobm Amho ¶mMo ‘mn AgVo. Am{U åhUyZ
_mŠg©Zo J¥hrV Yaë`mà_mUo H$m_JmadJm©À`m l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZmgmR>r
Amdí`H$ Ë`m H«$`dñVy§Mo EHy$U _yë` ho l‘eº$sMo ‘yë¶ Agco nm{hOo Aem
{ZîH$fm©n`ªV AmnU nmoMcmo. ˶m‘wio {VVŠ`m daH$S> l_m§À`m ê$nmV
KaH$m_mÛmam H$m_JmadJm©Mo ^m§S>dcXmam§H$Sy>Z emofU ho XoIrc {gÕ Pmco.
Am{U KaH$m_ ho H$m_JmadJm©Vrc {ó`m§Mo {ó`m `m ZmË`mZo R>aUmao H$m_
Agë`m_wio KaH$m_m_m\©$V H$m_JmadJm©Vrc {ó`m§Mo ^m§S>dcmXmam§H$Sy>Z
àË`j emofU hmoVo ho {gÕ Pmco. Varhr AmnU AmVmn`ªV {ó`m§À`m
emofUmMm gVV g§X^© KoV Agcmo Var àË`j Ë`m àýmcm nyU© hmV KmVcocm
Zmhr. KaH$m_ ho {ó`m H$aVmV hm g§X^© dOm H$ê$Z XoIrc Amnë`m
392 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

KaH$m_m~ÔcÀ`m {dûcofUmV \$aH$ nS>Uma Zmhr; Amnë`m AmVmn`ªVÀ`m


{dûcofUmgmR>r BVHo$M Amdí`H$ Amho H$s H$m_JmadJmªVJ©V g§~§Ym§_YyZ
KaH$m_mMo l_ ho nañna KmVco OmVmV, _J Vo {ó`m§Zr KmVcoco AgmoV, H$s
nwéfm§Zr KmVcoco AgmoV. _mŠg©À`m nÕVrZo nwT>o Om`Mo Va, KaH$m_mÀ`m
l_mBVHo$ daH$S> l_ H$mT>co OmUo `m emofUmÀ`m Ame`m~amo~a `m emofUmMo
ê$nXoIrc VnmgUo {VVHo$M _hÎdmMo R>aVo. hm Amnë`m {dûcofUmMm nwT>Mm
Q>ßnm Amho.
H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU : Hw$UmMr l_eº$s?
Ë`mgmR>r AmnU nwÝhm EH$Xm ^m§S>dcXmam§À`m H$maImÝ`m§À`m JoQ>mda naVy`m,
H«$`dñVy d n¡gm `m§Zr ~Zcoë`m gmIirÀ`m _Yë`m qQ>~m§nmer. H$maU
H$m_JmadJ© Amncr l_eº$s ^m§S>dcXma dJm©cm {dH$Vmo `m A_yV© g§~§Ymcm
BWoM àË`j ê$n {_iUma Amho. ^m§S>dcXma dJm©À`m H$maImÝ`mV H$m_
H$am`cm `oUmar MmcVr-~mocVr, {dMma H$aUmar _mUgo eodQ>r hm g§~§Y
KS>dyZ AmUUma AmhoV. hm g§~§Y KS>dyZ AmUë`mda `m _mUgm§Zm H$m`
{XgVo? Ë`m§Zr Ë`m§Mo l_ {dH$co d Ë`m§Zm Ë`m§À`m l_m§Mo doVZ {_imco.
H«$`dñVy§Mm {Z`_ hmM AgVmo H$s Or Jmoï> {dH$cr Vr {JèhmB©H$mÀ`m hdmcr
H$amdr cmJVo. Ë`m§Zm doVZ {_iVo Vmon`ªV Ë`m§Zr Ë`m§MoM l_ \$º$ hdmcr
Ho$coco {XgVmV, BVam§Mo l_ {deofV… KaH$m_mMo l_ ho Ë`m§Zr
^m§S>dcXmam§À`m hdmcr Ho$coco {XgV ZmhrV. ñdV…Mo l_ hdmcr H$aVmZm Vo
l_ eŠ` H$aUmao, l_eº$s {Z_m©U H$aUmao BVam§Mo d ñdV…Mo Oo l_
^m§S>dcXmamÀ`m hdmcr Ho$co OmV AmhoV Vo ˶m§Zm {XgV ZmhrV. {edm¶
KaH$m‘mÀ`m l_m§Mo gm‘m{OH$ nmVirda Ad‘yë¶ZM hmoV AgVo. ˶m l‘m§Zm
à{Vð>m XoIrb ZgVo. KaH$m_mMo l_ ^m§S>dcXmadJm©À`m hdmcr Ho$co OmV
AmhoV hr ~m~M AÑí` H$aUmao `m g§~§YmMo ê$n AgVo.
cXmam§m§H$Sy>Z {ó`m§Mo hmoUmao emofU AÑí` hmoVo
^m§S>dcXma
ho ê$n H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU Am{U nwwéfgÎmmH$ Hw$Qw>§~ì`dñWoÀ`m AmYmamda
C^r amhUmar {dMmagaUr `m§À`m EH$Ì {dUrda AmYmacoco AgVo.
CXmhaUmW© H$m¡eë`g§nmXZmV/à{ejUmV IM© hmoUmè`m l_m§Zm {ZXmZ
AàË`j _mÝ`Vm {_iVo, H$maU Ë`m_Ü`o `m _mUgm§Zr n¡gm qH$dm ñdV…Mo
l_ AmoVcoco AgVmV. ¶mbm H$maUhr VgoM AgVo. _mJo nm{hco hmoVo
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 393

˶mà‘mUo n¡emMm CJ‘ Pmë`mZ§Va H«$`dñVy§À`m ì¶dhmamVrb n¡emÀ¶m


à^wËdm‘wio H«$`dñVy§Zm EH$ Zdr ì`m»`m cm^Vo. {OÀ`m ~Xë`mV n¡gm
{_iVmo Vr H«$`dñVy. Ë`mÀ`mer g§c¾ Xþgamhr EH$ {dMma H«$`dñVy§À`m
à^wËdmVyZ V`ma hmoV AgVmo. Á`m l_m§À`m ~Xë`mV n¡go _moOmdo cmJVmV
VoM l_ _hÎdmMo, CËnmXH$ g_Oco OmVmV d ~ZVmV. Ë`m§ZmM CËnmXH$
l_m§_Ü`o Am{U AW©ì`dhmam_Ü`o ñWmZ `oVo. KaH$m_mgmR>r n¡go Úmdo
cmJcoco ZgVmV. Voìhm AW©ì`dhmamÀ`m Ñï>rZo, _yë`{Z{_©VrÀ`m Ñï>rZo Vo
{Xgy Z`oV, hm `m {d^y{VH$aUmMmM n[aUm_ AgVmo. AW©ì`dhmamV Vo l_
cjmV Z KoÊ`mÀ`m cm`H$sMo, Xþæ`_ XOm©Mo R>aVmV.
H«$`dñVy§À`m {d^y{VH$aUmVyZ {Z_m©U hmoUmè`m `m ê$nmcm nwéfgÎmmH$
Hw$Qw>§~ì`dñWm d {dMmagaUrMr nyaH$ OmoS> {_iyZ XmoÝhrMr KÅ> drU nS>Vo.
KaH$m_ hr {ó`m§Zr H$amd`mMr Jmoï> AgVo H$maU nwéfgÎmmH$ ^m§S>dcr
{dMmagaUrZwgma Vr Xþæ`_ XOm©Mr Jmoï> AgVo; _mo~Xë`mMr Anojm Z H$aVm
Hw$Qw>§~mgmR>r {ó`m§Zr Vo nma nmS>m`Mo H$V©ì` AgVo; Ë`m§Mm Y_© AgVmo. Am{U
doimodoir {ó`m§À`m KaH$m_mMo _hÎd d Ë`m§À`m gm_m{OH$ _hÎmo~Ôc
{H$Vrhr JmoS>do Jm`co OmVo AgmoV na§Vw {OWo nwéfmWm©Mm g§~§Y Amho Ë`m
Kam~mhoaÀ`m gm_m{OH$-Am{W©H$ ì`dhmamV KaH$m‘ {IOUJVrV ¿`m`Mo
ZgVo. Ë`m~amo~aM d Ë`mMm n[aUm_ åhUyZ ^m§S>dcXmamÀ`m H$maImÝ`mV Omo
gm_m{OH$ l_H$mi KmVcm OmVmo Ë`mVcm {ó`m§Mm gh^mJ hm
gd©gmYmaUnUo à_mUmZo H$_r, ñWmZmZo Xþæ`_ d ñdê$nmZo àmg§{JH$/AY©doi
AgVmo. `m~Ôc g‚mS> Eo{Vhm{gH$ nwamdmXoIrc `m àýmdarc àË`oH$
Aä`mgmZo {Z_m©U Ho$cocm Amho. `mMm AW© Agm hmoVmo H$s àm{V{Z{YH$
ñdê$nmV ^m§S>dcXmam§À`m H$maImÝ`mV IM© hmoUmar l_eº$s hr ì`márZo d
à^wËdmZoXoIrc nwéfm§Mr l_eº$s AgVo d Ë`m_wio AmnUhÿZ KaH$m_m§À`m
l_m§~Ôc OmUrd hmoUo ho H$m_mdarc H$m_Jmam§_Ü`o AeŠ` Zgco Var
Ag§^dZr` AgVo. WmoS>Š`mV, H«$¶dñVy§À`m {d^y{VH$aUmVyZ {Z_m©U hmoUmè`m
AÑí`Vocm `m nwéfgÎmmH$ g§~§Ym§Mo d {dMmam§Mo ^¸$_ A{Yð>mZ {_iyZ
KaH$m_mMo l_XoIrc ^m§S>dcXmadJm©À`m hdmcr Ho$co Joco AmhoV hr ~m~
nyU©nUo AÑí` hmoVo.
`mMm gdm©V n{hcm n[aUm_ åhUOo "{ó`m§Mo l_' åhUyZ KaH$m_
{~Z~mo^mQ>nUo hmoVo, Ë`mVrc emofUmMr {~cHw$c OmUrd Z hmoVm! `mMm Xþgam
394 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

n[aUm_hr J§^ra AgVmo. H$m‘mdarc H$m‘Jma d KaH$m‘ H$aUmè¶m {ó¶m


^m§S>dcXmam§gmR>r CËnmXH$ l‘ H$aV AgVmV, XmoKm§Mohr ^m§SdcXmam§H$Sy>Z
emofU hmoV AgVo, XmoKm§H$SyZ {dZm‘mo~Xbm l‘ H$mT>co OmV AgVmV. nU
gd©gmYmaUnUo> H$m‘mdarc H$m‘Jma ’$º$ H$m‘JmadJm©V ‘moS>VmV. KaH$m‘
H$aUmè¶m {ó¶m§Mm H$m‘JmadJm©V g‘mdoe Ho$cm OmV Zmhr, Ho$cmM Va Vmo
’$º$ H$m_mdarc H$m_Jmam§Mr AmB©, ~hrU, nËZr, _wcJr BË`mXr ZmË`m§Zr.
H$m‘mdarb H$m‘Jmam§BVH$mM ^m§S>dbXmadJ© Á¶mMo emofU H$aVmo Agm {d^mJ
åhUyZ, g‘mZVoÀ¶m Zm˶mZo ˶m§Mm H$m_JmadJm©V g_mdoe hmoV Zmhr.
H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU Am{U nwéfgÎmmH$ g§~§Y `m§À`m EH${ÌV {dUrMm
g_J« ^oX Ho$ë`m{edm` {ó`m§Zm gm_m{OH$ nmVirda Ë`m§Mo H$m_JmadJm©Vrc
ñdm`Îm ñWmZ cm^y eH$V Zmhr.
KaH$m_mcm nwéfm§À`m l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZmMo ñWmZ ¶oVo
H«$`dñVy§À`m {d^y{VH$aUmMr nwéfgÎmmH$ g§~§Ym§er drU nS>Uo hr
^m§S>dcemhrgmR>r EH$ AË`§V Amdí`H$ Jmoï> AgVo. AmnU _Jmer C„oI
Ho$cm Ë`mà_mUo ^m§S>dcXmadJm©À`m H$maImÝ`m_Ü`o IM© hmoUmè`m
l_eº$sn¡H$s à_mUmZo {ZUm©`H$nUo OmñV, ñWmZmZo Aìdc d ñdê$nmZo
ñWm`r l_eº$s hr nwéfm§Mr AgVo. ^m§S>dcXmadJm©À`m Ñï>rZo Ë`m_wio Or
l_eº$s gwpñWVrV nwZéËnm{XV hmoUo Amdí`H$ AgVo Vr nwéfm§Mr AgVo.
KaH$m_mVyZ H$m_JmadJm©À¶m EH§$Xa l_eº$sMo Ho$di {dZm_mo~Xcm
nwZéËnmXZ hmoUo nwaogo ZgVo. Ë`mgmR>r KaH$m_mcm nwéfm§À`m l_eº$sÀ`m
nwZéËnmXZmMo ñWmZ àmá hmoUo ho XoIrc {VVHo$M _hÎdmMo AgVo. Am{U ho
{dZmgm¶mg Voìhm hmoVo, Ooìhm H«$`dñVy§À¶m {d^y{VH$aUmbm nwéfgÎmmH$
g§~§Ym§Mr OmoS> {_iVo Voìhm.
àË`jmV AWm©VM Hw$Qw>§~g§ñWo_m\©$V gd© ì`º$s¨À`m l_eº$sMo nwZéËnmXZ hmoV
AgVo. àý gwpñWVrMm AgVmo. Hw$Qw>§~mVrc BVa ì`º$s¨À`m l_eº$sÀ`m
nwZéËnmXZmcm {_idË`m l_eº$sÀ`m gwpñWV nwZéËnmXZmMo gmYZ åhUyZ
_hÎd AgVo. _wco, {ó`m d d¥Õ ì`º$s `m§Mo gd© ì`dhma "WHy$Z-^mJyZ
Amcoë`m nwéfmÀ`m' l_eº$sÀ`m gdmªJrU d gwpñWVrV nwZéËnmXZ hmoÊ`mÀ`m
Ñï>rZo Mmcmdo cmJVmV. hr BVa _§S>ir {H$Vrhr WH$cr-^mJcr AgmoV,
Ë`m§Zm `m {ZH$fmnwT>o _mZ VwH$dmdr cmJVo. AmO g§nH©$ _mÜ`_m§_Ü`o _moR>çm
à_mUmda hmoUmao "AmXe© Hw$Qw>§~mMo' {MÌ ho nyU©nUo `m Mm¡H$Q>rV ~gVo.
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 395

`m nwZéËnmXZmMr gdmªJrUVm XoIrc AË`§V _hÎdmMr R>aVo. Vr gm_m{OH$,


Am{W©H$, gm§ñH¥${VH$ Am{U ^md{ZH$ gd© nmVù`m§darc ~m~ AgVo. `mMo
EH$ _hÎdmMo CXmhaU åhUOo nwéfgÎmmH$ ì`dñWo_m\©$V AàË`jnUo O_m
hmoUmè`m ^m§S>dcemhr{damoYr jmo^mMm dma§dma {ZMam H$ê$Z H$m_Jmam§Mr
_Z…pñWVr "gwpñWVrV' nwZéËnm{XV H$aÊ`mMo H$m`©. ì`º$-Aì`º$nUo
dmT>Umè`m `m jmo^mMm {ó`m§da d Ë`m~amo~aM _wcm§da, d¥Õm§da, H$m_mda
ZgUmè`m§da amJ H$mTy>Z {ZMam hmoUo hr EH$ _hÎdmMr Jmoï> AgVo. nU hm
jmo^ Hw$R>ohr Am{U H$gmhr ì`º$ hmoD$Z Agm {ZMam hmoV Zmhr. AnamYr
^mdZoVyZ Vmo ì`º$ Pmcm Va Vr Q>moMUr _ZpñWVrÀ`m "gwpñWVrVrc'
nwZéËnmXZmÀ`m H$m_r AS>Wim AmUVo. AnamYr ^mdZm {Z_m©U Z hmoVm hm
jmo^ ì`º$ ìhm`Mm Va Vmo nwéfgÎmmH$ {dMmamVyZ d g§~§Ym§_YyZ ì`º$ ìhmdm
cmJVmo. H$maU `m {dMmagaUrÀ`m _yi ñdê$nmV Vmo nwéfm§Mm h¸$M AgVmo.
na§Vw {VÀ`m CXma_VdmXr ñdê$nmVXoIrc MwH$sMm Agcm Var Vmo jmo^ jå¶
AgVmo. Ago {ZMam hmoÊ`mMo _mJ© g\$cVoZo dmnaÊ`mVyZ Aer {dMmagaUr
n¸$sXoIrc hmoV AgVo. WmoS>Š`mV, H$m_JmadJm©_Ü`o hm nwéfgÎmmH$
{dMmaXoIrc l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZm~amo~aM nwZéËnm{XV hmoV AgVmo.
8. ^m§S>dcr {dH$mg d KaH$m_mMr ~XcVr n[apñWVr
{ó`m§Mo emofU ho ^m§S>dcr emofUmMm ^mJ H$moUË`m ê$nmV ~ZVo ho AmnU
nm{hco. VgoM H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU d nwéfgÎmmH$ g§~§Y `m§Mr nyaH$ drU
AmnU nm{hcr. na§Vw _mŠg©À`m nÕVrZo nwT>o Om`Mo Va AmUIrhr EH$ Jmoï>
Amnë`mcm H$amdr cmJVo. H$m_mdarc H$m_Jmam§À`m emofUmMr ê$no hr
^m§S>dcemhrÀ`m {dH$mgmMm A{d^mÁ` ^mJ åhUyZ ^m§S>dcr emofUmÀ`m
{Za{Zamù`m JaOm§_YyZ H$er {Z_m©U Pmcr ho _mŠg©Zo XmIdco, Ë`mà_mUo
{ó`m§À`m emofUm§À`m ê$nm§Mm Amnë`mcm H$m_JmadJm©À`m emofUmÀ`m
B{VhmgmMm ^mJ åhUyZ XmIdVm `oUo Amdí`H$ R>aVo. Ë`m~ÔcÀ`m EH$m
g¡Õm§{VH$ ê$naofoÀ`m ñdê$nmV hm {dH$mg _m§S>Ê`mMm AmnU `mnwT>rc ^mJmV
`Wmeº$s à`ËZ H$ê$.
{ZH¥$ï> ^m§S>dcr CËnmXH$Vm d KaH$m_
_mŠg©Zo H$m_mÀ`m Vmgm§À`m àH$aUmV, d E§JëgZo Ë`mÀ`m "H§${S>eZ Am°\$ Xr
dH$sªJ Šcmg BZ B§½c§S>' _Ü`o dU©Z Ho$coë`m AdñWoH$S>o AmnU diy.
396 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

^m§S>demhrMm Ë`m gw_mamMm H$mi hm n«mW{_H$ AdñWoVcm d AË`§V H$_r


CËnmXH$VoMm H$mi hmoVm. hr H$_r CËnmXH$Vm J¥hrV Yê$Z H$m` H$m` {ZîH$f©
{ZKVmV Vo AmYr nmhÿ. AmnU Ago Yê$Z Mmcy `m H$s H$m_mMm {Xdg
órnwéfm§gmR>r 12 Vmgm§Mm d _wcm§gmR>r 10 Vmgm§Mm Amho. AmnU Agohr
Yê$Z Mmcy `m H$s Z{OH$À`m ^m§S>dcrnyd© H$mimV H$ï>H$è`m§Mr Or
OrdZ_mZmMr gamgar nmVir hmoVr Vr 24 l_Vmg _yë`m§À`m H«$`dñVy d 12
l_Vmgm§Mo KaH$m_ `mda AmYmacocr hmoVr Am{U gamgarZo EH$m H$m_Jma
Hw$Qw>§~m_Ü`o EH$m nwéfmMr 12 Vmg, EH$m órMr 14 Vmg d EH$m _wcmMr 10
Vmg l_eº$s CncãY hmoVo.
Aem n[apñWVrV ^m§S>dcXmamZo Oa Hw$Qw>§~mMr hr ^m§S>dcrnyd© H$mimVbr
OrdZ‘mZmMr nmVir l_eº$sMo _yë` åhUyZ _mÝ` Ho$cr Va Hw$Qw>§~mVrc órMo
12 Vmg ho KaH$m_m_Ü`o OmUma d {VMr \$º$ 2 Vmgm§Mr l_eº$s CncãY
amhUma. AmVm Ë`mZo Hw$Qw>§~mMr gd©Cacocr l_eº$s dmnacr Va Ë`mcm
nwéfmMo 12; órMo 2 d _wcmMo 10 {_iyZ 24 l_Vmg _yë` hmVmV `oVo d
Ë`mgmR>r Ë`mcm 24 l_Vmg _yë` H«$`dñVy§gmR>r H$m_Jma Hw$Qw>§~mÀ`m hmVr
R>odmdo cmJUma. åhUOo daH$S>-_yë` eyÝ`. Aem n[apñWVr_Ü`o Ë`mcm nwaogo
daH$S>-_yë` {_im`Mo Va EH$Va Ë`mcm CncãY hmoUmar l_eº$s dmT>cr
nm{hOo qH$dm H$m_Jma Hw$Qw>§~mÀ`m hmVm_Ü`o ~aoM H$_r _yë` R>odco nm{hOo.
XmoÝhrMm AW© {d{eï> VèhoZo ImcmdUmao H$m_Jma dJm©Mo OrdZ_mZ Agm
hmoVmo.
KaH$m_mMo {eaH$mU . . . .
`mgmR>r gd©àW_ Amdí`H$ R>aVo Vo KaH$m_ Zmhrgo H$ê$Z ImcmdUmao
OrdZ_mZ. `mMm Xþhoar n[aUm_ hmoVmo. {OVŠ`m à_mUmV KaH$m_mMo l_
Zmhrgo hmoVmV {VVŠ`m à_mUmV {ó`m§Mr l_eº$s ^m§S>dcXmam§À`m
H$maImÝ`mV dmnamgmR>r _moH$ir hmoVo. EH$ cjmV KoVco nm{hOo H$s BWo
KaH$m_ Zmhrgo hmoVo Vo ImcmdUmè`m OrdZ_mZmVyZ; l_m§À`m CËnmXH$Vm
dmT>rVyZ Zìho. {dlm§VrM {_iV Zgoc Va Ka {dlm§Vr`mo½` H$aÊ`mÀ`m
KaH$m_mMm àý Zmhr. Kmcm`cm EH$M H$nS>m Agoc Va H$nS>o YwÊ`mMo
KaH$m_ EH$X_ H$_r Pmco. MdrT>drZo ñd`§nmH$ H$aÊ`mMr gm_wJ«rhr Zmhr
Am{U gdS>hr Zmhr åhUOo Ë`mVcohr KaH$m_ H$_r Pmco. B. AmnU Ago
Yê$`m H$s KaH$m_mcm Aem VèhoZo H$mÌr cmJyZ KaH$m_ 2 Vmgm§da `oVo.
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 397

`mMm Xþgamhr n[aUm_ hmoVmo—H$nS>o YwÊ`mMm àý Zmhr Voìhm gm~U hr Jmoï>


nwZéËnmXZmgmR>r Amdí`H$ ahmV Zmhr. Ë`mM nÕVrZo H$nS>çm§Mo,
g§JmonZmgmR>r Amdí`H$ dñVy§Mo, AÞmcm MdT>d XoUmè`m Voc, _rR>, gmIa,
_gmë`mMo BË`mXr, BË`mXr. AmnU Ago Yê$ H$s `m H«$`dñVy§Zm H$mÌr cmJyZ
Ë`m§Mo _yë` 24 l_Vmgm§dê$Z 18 l_Vmgm§da CVaVo.
BWo _wÔm_ hr à{H«$`m KaH$m_mMm g§X^© KoD$Z CcQ>r _m§S>cr Amho nU
àË`jmV H$m_Jma Hw$Qw>§~mÀ`m l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZmgmR>r Ë`m§À`m hmVmV
nS>Umao doVZ ho Ë`m§Mr OmñVrV OmñV l_eº$s dmnê$Z XoIrc \$º$ 18
l_Vmg hmoB©c Ago R>odÊ`mVyZ hmoVo. `m _yë`mÀ`m ~Xë`mV {VVH$s l_eº$s
^m§S>dcXmam§Zm CncãY H$ê$Z XoÊ`mÀ`m YS>nS>rV H$m_JmadJ© ñdV…À`m
OrdZ_mZmcm H$mÌr cmdÊ`mVyZ ho KS>dyZ AmUVmo. Ë`mgmR>r ^m§S>dcXma
BVHo$M H$aVmo H$s nwéfm§Mo doVZ {Xdgmcm 9, {ó`m§Mo 5 d _wcm§Mo 4 l_Vmg
R>odVmo. Ë`m_wio ^m§S>dcXmamcm nwéfmMo 12, órMo 12 d _wcmMo 10 Vmg
CncãY H$ê$Z Amnë`m {H$_mZ JaOm 18 l_VmgmV ^mJdÊ`mÀ`m YS>nS>rV
H$m_JmadJ©M ho KS>dyZ AmUVmo.
¶m {ZåZ CËnmXZ AdñWoV doVZmMr hr nmVir AgUo ^m§S>dcr Mm¡H$Q>rV
An[ahm`© R>aVo ho BWo cjmV KoUo Amdí`H$ Amho. l_eº$sMo _yë`
^m§S>dcrnyd© OrdZ_mZmÀ`m nmVircm Yê$Z 24 l_Vmg Agm`cm hdo hmoVo
d AmVm doVZ ho `m _yë`mZo {ZUuV nmVirÀ`mImcr Kgaco Amho AemVcm
^mJ Zmhr. H$maU Oa 24 l_Vmg doVZ R>aco Va Ë`mÀ`mer gwg§JV 12
l_Vmg KaH$m_mV OmUma d daH$S>-_yë` CaUma Zmhr. BVHo$M Zìho Va
doVZ 18 l_Vmgmda `oD$ZXoIrc H$m` H$m` hmoVo Vo nmhÊ`mOmoJo Amho. \$º$
nwéfmMr eº$s H$m_mcm cmdcr Va \$º$ 12 l_Vmg åhUOo doVZmnojm H$_r
_yë` {_iUma. OmoS>rcm _wcmcm cmdco Va 10 + 12 = 22 l_Vmg _yë`
{_iVo. nU daH$S>-_yë`mMm Xa nS>Vmo (22-18)/18=4/18 qH$dm gw_mao
20 Q>¸o$, Am{U BVa ^m§S>dcIM© cjmV KoVm Vmo AmUIr H$_r hmoUma.
Ooìhm órMoXoIrc 12 Vmg l_ CncãY hmoVmV Voìhm Hw$R>o daH$S>-_yë`mMm
Xa (12+12+10-18)/18=16/18 qH$dm gw_mao 90 Q>¸o$ BVH$m Oam
^ard {Xgy cmJVmo. WmoS>Š`mV, KaH$m_mMo {eaH$mU, l_eº$sMo Imcmdcoco
_yë` d Hw$Qw>§~mVrc gdmªÀ`m l_eº$sMm H$maImÝ`mV gai (S>m`aoŠQ>) dmna
hr `m H$mimVrc ^m§S>dcr emofUmMr An[ahm`© cjUo AgVmV. qH$~hþZm `m
398 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

H$mimV Hw$Qw>§~mMo EH$Ì ì`dhmaM `m {Vhoar X~mdmImcr BVHo$ _moS>H$ircm


Amcoco AgVmV H$s Hw$Qw>§~ì`dñWm d {VMo nwéfgÎmmH$ ñdê$n _moS>H$ircm
2
Amcoco Amho H$s H$m` Agm ^mg ìhmdm!
. . . Am{U ^rfU H$mimVrc g§~§Ym§Mr ñnï>Vm
`m H$mimÀ`m ^rfU Am{U {dXmaH$ ~mOy~amo~aM, emofUmÀ`m ñnï>VoMrhr
EH$ ~mOy AgVo. H$m_mÀ`m Vmgm§darc {Z`§ÌU H$m_JmadJm©Zo AOyZ qOHy$Z
KoVco ZìhVo Agm hm H$mi hmoVm. H$m_mMo Vmg {Z{üV Zgë`m_wio Vmã`mV
{Xcoë`m l_eº$s~Ôc doVZ {Xco OmV Amho ho ñnï> hmoD$ eH$V hmoVo. VgmM
_m_cm Hw$Qw>§~g§ñWo~Ôchr {XgVmo. `m àmW{_H$ H$mimV ho ñnï> hmoVo H$s doVZ
ho g§nyU© Hw$Qw>§~mÀ`m l_eº$sgmR>r {Xco OmV Amho d g§nyU© Hw$Qw>§~mMr l_eº$s
^m§S>dcXmadJm©À`m hmVmV R>odcr OmV Amho.
CËnmXH$VmdmT>r~amo~a C§Mmdcoë`m OrdZ_mZmÛmao nwT>rc H$mimV Oo KS>Vo
Ë`mVyZ Zo_H$m hm ñnï>nUm Zmhrgm hmoVmo. H$m_mMo Vmg {Z{üV H$aÊ`m_YyZ
H$m_JmadJ© EH$ Eo{Vhm{gH$ nmD$c nwT>o Q>mH$Vmo nU Ë`mMdoir Ë`mcm EH$
_moc Úmdo cmJVo. doVZmÀ`m ~Xë`mV {H$Vr l_ KoUo dmOdr Amho ho
R>aÊ`mVyZ {nidUwH$sÀ`m dmOdrnUmMo EH$ _mnXoIrc V`ma hmoVo ho AmnU
nm{hco hmoVo. l_eº$sÀ`m _yë`mMo l_mMr qH$_V ho H«$`dñVy§À`m
{d^y{VH$aUmda AmYmacoco ê$n ÑT> hmoVo. Ë`mM nÕVrZo ^m§S>dcr nwéfgÎmmH$
Hw$Qw>§~ì`dñWoMo g§KQ>Z hmoD$Z nyduÀ`m ñnï>VoMr OmJm H«$`dñVy§Mo {d^yVrH$aU
d nwéfgÎmmH$ g§~§Y `m§À`m {dUrda AmYmacoco ê$n KoVo. Am{U ho EH$m
Xþhoar à{H«$`oVyZ KS>VmZm {XgVo.
n{hcr à{H«$`m hr gmnoj daH$S>-_yë`mVyZ PnmQ>çmZo dmT>Umè`m CËnmXH$Voda
AmYmacocr hmoVr. `§Ìm{Y{ð>>V ^m§S>dcemhr_Yrc dmT>Ë`m CËnmXH$Vo_wio
CnOr{dHo$gmR>r Amdí`H$ H«$`dñVy§Mo _yë` KgaV hmoVo. Ë`m_wio g§nyU©
Hw$Qw>§~mgmR>r Amdí`H$ Aem H«$`dñVy§Mo _yë` åhUOo l_eº$sMo _yë`
Hw$Qw>§~mVrc \$º$ nwéfmÀ`m CncãY l_eº$sÀ`m dmnamVyZ Oo l_ {_iV
Ë`mnojmhr H$_r hmoV Mmcco hmoVo. Ë`mM~amo~a darc l_eº$sMo _yë`
ImcmdV AgyZgwÕm dmT>Vo OrdZ_mZ qOHy$Z KoÊ`mMm AmYma
CËnmXH$VmdmT>r_wio KmVcm OmV hmoVm. nU nyduÀ`m KaH$m_mMo {eaH$mU
Pmcoë`m OrdZ_mZmnojm dmT>coë`m nmVirda AmVm OrdZ_mZ Om`Mo Va
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 399

{eaH$mU Pmcoco KaH$m_ nwZ…ñWm{nV hmoUo Amdí`H$ hmoVo. nwéfgÎmmH$


J¥{hVm§Zwgma `mMm AW© hmoVm, {ó`m§Mm gm_m{OH$ l_H$mimVcm gh^mJ hm
OmñV OmñV à_mUmV KaH$m_mMm ^mJ ~ZUo. Hw$Qw>§~mgmR>r Amdí`H$
l_eº$sMo _yë` OgOgo EH$m ì`º$sÀ`m H$m_mÀ`m Vmgmnojm H$_r hmoV Joco
Vgm `mMmhr nm`m KmVcm Jocm Agë`m_wio àM{cV ^m§S>dcr nwéfgÎmmH$
Hw$Qw>§~ì`dñWoÀ`m àñWmnZmMm ^m¡{VH$ nm`m KmVcocm {XgVmo.
nwéfgÎmmH$ H$m_Jma Hw$Qw>§~mMo g§KQ>Z
na§Vw _moS>H$ircm Amcoë`m ì`dhmamMo CËnmXH$VoÀ`m AmYmamda ^m§S>dcr-
nwéfgÎmmH$ nm`mda Pmcoco nwZgªKQ>Z ho AmngyH$ A^m{dVnUo KS>coco Zmhr.
`m g§H«$_UH$mimMo ór_wº$s MidirZo Ho$coco Aä`mg ~mocHo$ AmhoV.
KaH$m_mì`{V[aº$ AW©ì`dhmamV ^mJ KoÊ`mÀ`m C_u XoIrc {ó`m§_Ü`o
_mJrc H$mimZo Om½¶m Ho$ë`m hmoË`m. H$m_Jma MidirÀ`m A§VJ©V ñnï>nUo
nwéfgÎmmH$ {dMmam§À`m {dUrÀ`m AmYmao `m C_u Xm~ë`m OmD$ZM ho KS>co
Ago Amnë`mcm B{Vhmgmdê$Z {XgVo. {Za{Zamù`m joÌm§_Ü`o dmT>Ë`m g§»`oZo
{eê$ cmJcoë`m {ó`m§Zm EH$m ~mOycm H$m_Jmam§_Yrc ñnYm© AH$maU
dmT>dÊ`mÀ`m H$maUmZo d Xþgè`m ~mOycm Ë`m§Mo AmXe© ho KaH$m_mMo
Agë`mÀ`m H$maUmZo WmoS>Š`mV H$m_Jma MidirÀ`mhr A§VJ©V nwéfgÎmmH$
{dMmam§À`m {dUrVyZ nwÝhm KaH$m_mer ~m§YyZ ^m§S>dcr-nwéfgÎmmH$
Hw$Qw>§~ì`dñWoMo g§KQ>Z Pmcoco {XgVo. H$m_JmadJmªVJ©V ho g§KQ>Z ho
Ë`mMdoir H$m_Jma MidirV àË`jmàË`jnUo nwéfgÎmmH$ {dMmagaUrÀ`m
à^wËdmVyZ Amco hmhr H«$_ _hÎdmMm Amho. Am{U AWm©VM Ë`mZ§Va g§nyU©
H$m_JmadJm©À`m l_eº$sÀ`m nwZéËnmXZmgmR>r {Xco OmUmao _yë` ho
àm{V{ZYrH$arË`m nwéf H$m_JmamÀ`m l_eº$sMo _yë` åhUyZ {Xco OmD$
cmJco d {ó`m§Mo H$m_JmadJm©Vco emo{fV åhUyZ ñdm`Îm ñWmZ ~ìh§er
Zmhrgo hmoD$Z Ë`m§Zm H$m_Jmam§À`m Am`m, ~{hUr, nËZr B. Mo ê$n cm^co.
AWm©V hm ~Xc ~hþVoH$ {ó`m§Zr ñdoÀN>oZo ñdrH$macm d Ë`m§À`m Zì`m
ñWmZmMo _moc XoD$Zhr ñdrH$macm, H$maU nyduMm Ë`m§Mm KaH$m_m~mhoaMm
gh^mJ hm gd©gmYmaUnUo OrdKoÊ`m nÕVrZo Imcmdcoë`m OrdZ_mZm_wio
KaH$m_mcm H$mÌr cmdyZ {_idcocm gh^mJ hmoVm. Eo{Vhm{gH$ ÑîQ>çm ho
Ë`m§Mo nwT>Mo nmD$c hmoVo. nU Ë`mMdoir {ó`m§_Ü`o doJù`m àH$maÀ`m
à{H«$`ocm OÝ_ XoÊ`mMo H$m_ `m g§H«$_UH$mimÀ`m A§V{d©amoYmZo Ho$coco {XgVo.
400 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

`mM H$mimV {ó`m§À`m MidirMm OÝ_ Pmcocm {XgVmo d `m


g§H«$_UH$mimVM {deofV… gwédmVrÀ`m H$mimV øm MiditZm {ó`m§_Ü`o
ì`mnH$ nm`m {_imcocm {XgVmo. Xþgè`m _hm`wÕmZ§VaÀ`m H$mimZ§Va nwÝhm
EH$m doJù`m nÕVrZo ór_wº$s Midircm C^mar Amcocr {XgVo. {VH$S>o
diÊ`mAJmoXa ^m§S>dcr-nwéfgÎmmH$ Hw$Qw>§~ì`dñWoMo g§KQ>Z Pmë`mda
{ó`m§Mo ^m§S>dcr emofUmVrc ñWmZ H$m` `mÀ`mda AmnU WmoS>Š`mV ZOa
Q>mHy$.
KaH$m_mMo ^m§S>dcemhrVrc ñWmZ
KaH$m_mMo joÌ ho ^m§S>dcr CËnmXZmÀ`m joÌm~mhoarc nU {Z`§ÌUmImcrc
joÌ AgVo. Aem joÌm_Yrc CËnm{XV godm H«$`dñVy§À`m ê$nmV
^m§S>dcXmam§Zm H$m_Jmam§gmR>r CncãY H$ê$Z Úmì`m cmJë`m Va Ë`m§Zm Ë`m
godo_Ü`o IM© Pmcoë`m l_m§Mm _mo~Xcm (l_eº$sMm Zìho) _yë`mÀ`m ê$nmV
H$m_JmadJm©cm XoUo Amdí`H$ AgVo. ^m§S>dcXmam§À¶m ñdV…À`m _mcH$sÀ`m
Zgcoë`m l_à{H«$`m§_Ü`o IM© hmoUmao KaH$m_mMo l_ Ë`m§À`m hmVmV
{dZm_mo~Xcm `oV AgVmV. `mVyZ gd©àW_ Ë`m§Mm CËnmXZIM© H$_r hmoVmo d
Zâ`mMm Xa dmT>Vmo. Zâ`mMm àñWm{nV Xa d Ë`mVyZ R>aUmam ^m§S>dc-
g§M`mMm doJ hm Zoh_r `m nm`mda C^m AgVmo. Ë`mM~amo~a KaH$m_mÀ`m
àñWm{nV nmVirnojm OmñV godm§Mm KaH$m_m_Ü`o g_mdoe hmoD$ eH$cm Va
doVZH$nmV eŠ` hmoVo, A[aï>mÀ`m H$mim_Ü`o d VmËH$m{cH$ _§Xr_Ü`o
doVZH$nmVr_m\©$V A[aï>m§Mm ^ma KaH$m_mÛmao dmT>coë`m emofUmÀ`m AmYmao
{ó`m§da T>H$cyZ Zâ`mMm Xa d ^m§S>dc-g§M`mMm doJ amIÊ`mMm
^m§S>dcXmadJm©cm EH$ _mJ© CncãY hmoVmo.
daH$S>-_yë` `m ê$nmEodOr daH$S> l_ `m ê$nmV {ó`m§Mo emofU hmoVo `m_wio
KaH$m_mÀ`m l_à{H«$`oda ^m§S>dcemhrMo hmoUmao n[aUm_ ho ^m§S>dcr
H$maImÝ`m_Yë`m n[aUm_m§nojm g§nyU©nUo doJio {XgVmV. ^m§S>dcemhrMr
gmnoj daH$S>-_yë`mMr Or H«$m§{VH$maH$ ~mOy Amnë`mcm ^m§S>dcr
H$maImÝ`m_Yrc l_à{H«$`o_Ü`o à^wËdñWmZr `oVmZm {XgVo, Vr KaH$m_m§À`m
l_à{H«$`o_Ü`o ¶m H$mimV à^wËdñWmZr `oV Zmhr. KaH$m_mMo l_
{dZm_mo~Xcm ^m§S>dcXmam§Zm {_iV Agë`m_wio, H$moUË`mhr EH$m Eo{Vhm{gH$
jUr KaH$m_mV g_mdoe hmoUmè`m l_à{H«$`m§À`m gm_y{hH$sH$aUm~Ôc Ë`mcm
gai (S>m`aoŠQ>) H$V©ì` ZgVo. ^m§S>dcemhrV Ooìhm `mn¡H$s H$mhr à{H«$`m
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 401

godm åhUyZ ^m§S>dcr CÚmoJ hmVmV KoVmV Voìhm Ë`m godm KaH$m_mÀ`mhr
joÌm~mhoa OmVmV! KaH$m_mMo joÌ Amho Ë`m _mJmgcoë`m n[apñWVrV amhVo.
^m§S>dcr ~mOmanoR>oÀ`m dmT>rZo d V§Ìd¡km{ZH$ ~Xcm§Zr KaH$m_m~m~V EH$
{ZUm©`H$ Q>ßnm JmR>on`ªV (Ë`mMm AmnU eodQ>r {dMma H$aUma AmhmoV),
KaH$m_mÀ`m l_m§À`m CËnmXH$Voda ^m§S>dcemhrMm n[aUm_ hm `mM
ñdê$nmMm amhVmo.
KaH$m_mÀ`m l_m§Mo Oo H$mhr gm_y{hH$sH$aU/gm_m{OH$sH$aU hmoVo Vo `m
àd¥ÎmrÀ`m à^wËdmcm Vm|S> XoV hmoVo, na§Vw {VMo à^wËd Zmhrgo H$ê$ eH$V
Zmhr. Ë`m~amo~aM ^m§S>dcXma d {ó`m§_Yrc hm emofUmMm g§~§Y n¡emÀ`m
_mÜ`_mVyZ ~m§Ycm OmV Zgë`mZo {VWo {Zìdi daH$S>-_yë`mcm Amim
KmcÊ`mgmR>r Oer C^r amhVo Ë`mà_mUo gm_y{hH$ à{VH$maeº$s XoIrc C^r
amhV Zmhr. Á`mà_mUo {ó¶m§Mo H$m_JmadJm©Vrc ñdm`Îm ñWmZ _yë`g§~§Ym§_wio
d nwéfgÎmmH$ g§~§YmÀ`m nyaH$ {dUr_wio ZOaoAmS> R>aV AgVo VgoM Ë`m§Mo
H$m_JmaMidirVrc ñdm`Îm ñWmZhr ZmH$maco OmV AgVo!
`mCcQ> H$m_JmadJm©Mo C§MmdUmao OrdZ_mZ Ooìhm ZdZì`m _mZdr eŠ`Vm
A§V^y©V H$arV OmVo qH$dm OwÝ`m eŠ`Vm§Zm OmñVr _mZdr ñdê$n {_iVo
VgVer KaH$m_mÀ`m l_m§Mr Vrd«Vm d ì`márXoIrc dmT>Ê`mMr àd¥Îmr AgVo.
CXmhaUmW©, ‘wbm§À¶m {ejUmMm IM© h¸$ åhUyZ H$m‘Jma qOHy$Z KoVmV.
˶mZwgma ^Îmm Var {‘iy cmJVmo qH$dm EImXm Am¶moJ doVZ R>adVmZm Vmo IM©
{dMmamV KoD$ cmJVmo. nU Jmoï> EìhT>çmda g§nV Zmhr. ‘yc emioV OmD$
cmJco H$s ˶mbm emioV nmoMdmdo cmJVo, ˶mÀ¶mgmR>r S>~m ~Zdmdm
cmJVmo, ˶mMm Aä¶mg ¿¶mdm bmJVmo, JUdoe {edmdm cmJVm, Vmo Ywdmdm
cmJVmo . . . OrdZ OmñV ‘mZdr ~ZʶmgmR>r Oo ~mOmamVyZ ¿¶mdo bmJVo
˶mMr gmo¶ doVZmVyZ hmoVo, nU Aem à˶oH$ Jmoï>rer {ZJ{S>V l‘? Vo
KaH$m‘mVyZM ¶oVmV. >gmnoj daH$S>-_yë`m_wio H$maImÝ`mV Oo KS>V AgVo
Ë`mMmM hm n[aUm_ AgVmo nU gmnoj daH$S>-_yë`mMo BVa \$m`Xo Z
{_iVm!
^m§S>dcemhr_Yrc BVa à{H«$`m§ZmXoIrc KaH$m_mÀ`m l_m§Mm AmYma AgVmo.
{ó`m hm ^m§S>dcemhrÀ`m ~oamoOJmam§À`m amIrd \$m¡OoMm _moR>m KQ>H$ AgVmo.
Ë`m§Mo ñWmZ nydu dU©Z Ho$coë`m {d^mJm§Zm N>oXÿZ OmUmao Amho d Ë`mÑï>rZo
Ë`m§Zm `m \$m¡OoMm EH$ doJim {d^mJ _mZUo `mo½` R>aoc. KaH$m_mÀ`m l_m§Mr
402 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

"cd{MH$Vm' hm `m ñWmZmMm AmYma AgVmo. H$m_mÀ`m Vmgm~m~V Or


n[apñWVr {Z`§ÌUmAJmoXa H$m_mdarc H$m_Jmam§Mr AgVo Vr n[apñWVr
{ó`m§À`m l_eº$s~Ôc gVVMr AgVo. ^m§S>dcr CËnmXZm_Yrc Xþæ`_
ñWmZmdaÀ`m, EH$gwar H$ï>mÀ`m, Ag§K{Q>V joÌm§_Yë`m àmg§{JH$ ñdê$nmÀ`m
l_eº$sÀ`m JaOm {ó`m§Mr l_eº$s ^mJdV AgVo Iar nU Vr `m
l_eº$sÀ`m OmoS>rcm KaH$m_m_Ü`o IM© hmoUmè`m l_eº$sMr OmoS> XoD$ZM.
hrM AmO H$m_mdarc {ó`m§Mr "S>~c {eâQ>' `m ZmdmZo AmoiIcr OmVo.
`mMm gm_m{OH$ nmVirdarc AW© _mÌ ñnï>nUo AmoiIUo Amdí`H$ Amho.
H$m_mÀ`m VmgmÀ`m {Z`§ÌUmAJmoXa Á`mn«_mUo H$m_mdarc H$m_Jmam§À`m
l_eº$sMm ^m§S>dcemhr Amnë`m JaOoà_mUo H$m_mMo Vmg cd{MH$nUo
dmT>dyZ Cn`moJ H$aV AgVo Ë`mM nÕVrZo {ó`m§À`m l_eº$sÀ`m dmnamMo
Vmg EH${ÌVnUo dmT>dyZ Cn`moJ H$aV AgVo; {ó`m§À`m amIrd \$m¡OoÀ`m
ñWmZmMm hm AW© AgVmo.
Ë`mM~amo~a {ó`m§Mo KaH$m_ ho H$m_JmadJm©À`m doVZmVrc VmËH$m{cH$ MT>-
CVmam§{déÕ H$m_JmadJm©Mo g§ajU H$arV AgVo. doVZ H$_r Pmco Va nydu
H«$`dñVy åhUyZ {dH$V KoVcoë`m godm {ó`m ñdV… H$ê$ cmJVmV d Ë`mVyZ
OrdZ_mZmMo g§ajU H$aÊ`mMr EH$ eº$s C^r H$aVmV. qH$dm ImcmdV
Mmccoë`m OrdZ_mZmcm Á`m {d^mJmZm Vm|S> Úmdo cmJVo VoWrc {ó`m
WmoS>o\$ma OrdZ_mZ C§Mmdy cmJcoë`m _Ü`_dJm©cm _mo~Xë`mZo KaH$m_mMr
godm {dHy$Z l_eº$sÀ`m _mo~Xë`mVrc {d^mJm§VJ©V MT>CVmam§{déÕhr EH$
eº$s C^r H$aVmV. AWmªV ho gd© {ó`m§À`m n[apñWVrMo _moc XoD$Z hmoVo.
dmT>Vo H$m_mMo Vmg, l_m§Mr Vrd«Vm dmT>Uo, Am{U {dlm§VrñWmZo Zmhrer hmoUo
`mVyZ {ó`m§À`m KaH$m_mcm ho ñWmZ cm^Vo. WmoS>Š`mV, {ó`m§À`m dmT>Ë`m
XS>nUwH$sMo _moc XoD$ZM KaH$m_ H$m_JmadJm©Mo g§ajH$ hË`ma åhUyZ
àË`jmV `oVo.
9. KaH$m_mMo `m§{ÌH$sH$aU d Zdr ór ór--_wº$s Midi
^m§S>dcemhrÀ`m {dH$mgmMm Mmoanmdcm§Zr H$m hmoB©Zm nU KaH$m_m§À`m l_m§da
d l_à{H«$`oda n[aUm_ _mÌ hmoV AgVmo. nU Vmo doJ BVH$m H$_r AgVmo H$s
Ë`mZo EH$ {ZUm©`H$ Q>ßnm Amocm§S>ë`m{edm` Ë`mV Pmcocm JwUmË_H$ ~Xc hm
ñnï> hmoV Zmhr. Am_À`m _Vo Agm {ZUm©`H$ ~Xc Xþgè`m _hm`wÕmZ§VaÀ`m
H$mimV Pmcocm {XgVmo d Jocr H$mhr XeHo$ \$mo\$mdcoë`m Zì`m ór-_wº$s
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 403

MidirMm Ë`mZoM nm`m {Z_m©U Ho$cm Amho. ho H$go KS>co `mMr EH$ ê$naofm
_m§Sy>Z AmnU `m n[a{eï>mMm g_mamon H$ê$.
V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§Vr d Cn^moJdmX
Xþgè`m _hm`wÕmZ§VaÀ`m H$mimVrc V§Ì-d¡km{ZH$ H«$m§VrMm d {VÀ`m
ñdê$nm§Mm AmnU _mJo C„oI Ho$cocmM Amho. {VÀ`m H$mhr n¡cy§er
Amnë`mcm BWo OmñV H$V©ì` Amho. EH$Va `m V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§VrÀ`m
ñdê$nm_wio àJV ^m§S>dcr Xoem§_Ü`o _moR>çm à_mUmda godmjoÌmMr dmT> hmoD$
eH$cr. godmjoÌmVrc l_n«{H«$`m§Mo gmnoj daH$S>-_yë`mÀ`mÛmam PnmQ>çmZo
`m§{ÌH$sH$aU d AmYw{ZH$sH$aU Pmco. Ë`mMdoir _ºo$Xmar AdñWo_wio
~mOmanoR>oMm àý hm `m Xoem§_Ü`o AË`§V {ZH$S>rMm ~ZV hmoVm. Ë`mgmR>r EH$m
~mOycm eóñnYm© d `wÕImoarMo YmoaU Ogo V`ma Pmco Ë`m~amo~a Xþgè`m
~mOycm Cn^moJdmXmda (H§$Py_[aP_) AmYmacoco YmoaU V`ma Pmco.
háo~§XrMr IaoXr hr ho YmoaU H$m_Jmam§_Ü`o éOdÊ`mMo EH$ _hÎdmMo gmYZ
hmoVo.
`m V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§VrMm d Cn^moJdmXmMm n[aUm_ hm KaH$m_mÀ`m l_m§dahr
nS>cocm {XgVmo. KaH$m_mÀ`m l_m§da XmoZ n[aUm_ hmoD$ eH$VmV. EH$ åhUOo
KaH$m_m§Mo gm_y{hH$aU-gm_m{OH$sH$aU. Ooìhm H$nS>o YwÊ`mMo KaH$m_ ho
AmVm godoÀ`m ñdê$nmV {dH$co OmD$ cmJVo, CXmhaUmW© cm±S´>oQ²>g, OoWo
OmD$Z ZmUr Q>mHy$Z AmnU H$nS>o dm°qeJ _erZ_Ü`o KmcyZ, YwVcoco H$nS>o
WmoS>çm doimZo ~mhoa H$mTy>Z KoD$Z OmD$ eH$Vmo qH$dm Zoh_rÀ`m n[a{MV
cm±S´>`m. BWo H$nS>o YwÊ`mMo l_ ho KamVrc órZo d¡`{º$H$ l_à{H«$`oV IM©
Ho$coco l_ amhV ZmhrV; Ë`m§Mr OmJm AmVm ghH$m¶m©da AmYmacoë`m
gm_y{hH$ l_m§Zr KoVcocr AgVo. hm n{hcm
gm_y{hH$sH$aU/gm_m{OH$sH$aUmMm eŠ` Agcocm n[aUm_ Amho. `mCcQ>
Xþgam eŠ` n[aUm_ hm KaH$m_m§Mo d¡`{º$H$ ñdê$n H$m`_ R>odyZ hmoUmè`m
`m§{ÌH$sH$aUmMm AgVmo. CXmhaUmW© Kam_Ü`o dm°qeJ _erZ KoVco OmUo. ho
Ho$di KaH$m_mMo `m§{ÌH$sH$aU R>aVo, gm_y{hH$sH$aU ~ZV Zmhr.
KaH$m_mMo `m§{ÌH$sH$aU
Xþgè`m _hm`wÕmZ§VaÀ`m H$mimV Pmcoco ~Xc ho _ºo$Xmar AdñWoÀ`m
JaOoVyZ Pmcoco Agë`m_wio KaH$m_mÀ`m gm_m{OH$sH$aUmMr ì`már d _hÎd
404 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

ho Xþæ`_ am{hcoco AmT>iVo. `m H$mimV Amnë`mcm AmT>iVo Vo KaH$m_mMo


dmT>coco `m§{ÌH$sH$aU. qH$~hwZm Amnë`mcm Agohr åhUVm `oVo H$s
KaH$m_mMo ho {Zìdi `m§{ÌH$sH$aU hmM _wimV KaH$m_mÀ`m
gm_y{hH$sH$aUmcm EH$ AS>Wim hmoVm! Am{U `m_mJrc _ºo$Xmar
{hVg§~§YXoIrc ñnï>nUo {XgVmo. gm_y{hH$sH$aUmVyZ {OVH$s ~mOmanoR> {Z_m©U
hmoD$ eH$Vo Ë`mÀ`mnojm {H$VrVar OmñV nQ>rZr ~mOmanoR> {Zìdi
`m§{ÌH$sH$aUm_wio CncãY hmoVo. gmh{OH$M `m V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§VrMm _ºo$Xmar
^m§S>dcr ñdê$nmV KaH$m_mda {Zìdi `m§{ÌH$rH$aUmMmM n[aUm_ àm_w»`mZo
hmoVmZm {XgVmo.
Zì`m ór-
ór-_wº$s MidirMm ^m¡{VH$ AmYma
_mÌ `m `m§{ÌH$sH$aUmÀ`m Omoamda {ó`m§gmR>r _hÎdmMr Aer EH$ A§V{d©amoYr
à{H«$`m Mmcy hmoVo. _ºo$Xmar AdñWoÀ`m JaOm§VyZ ho `m§{ÌH$sH$aU hmoV hmoVo.
Cn^moJdmXmÀ`m _mÜ`_mVyZ OmñVrVOmñV `m§{ÌH$ d M_ËH¥${VnyU© CnH$aUo hr
V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§VrZo eŠ` Ho$cr hmoVr d Cn^moJdmXmÀ`m à^wËdmVyZ Aer
OmñV OmñV CnH$aUo d¡`{º$H$[aË`m Hw$Qw>§~o {dH$V KoVrc `mMr gmo` H$ê$Z
Cn^moJdmX EH$ _moR>r Am{U Amdí`H$ ~mOmanoR> {Z_m©U H$aV hmoVm.
Om{hamVtÀ`m V§ÌemómMo eóXoIrc `mM H$mimV Ë`m_wio _ºo$Xmar
^m§S>dcemhrZo AómÀ`m nmVirda Zococo {XgVo.
na§Vw d¡`{º$H$ `m§{ÌH$sH$aUmcm Cn^moJdmXmMr OmoS> {_imcr H$s AmUIrhr
EH$ _hÎdmMr Jmoï> KaH$m_m~m~V KS>Vo. CnH$aUm§Mm d Cn^moJgmYZm§Mm
ngmam Ogm dmT>V OmVmo Ver KaH$m_mMr ì`már d Vrd«Vm `mXoIrc dmT>V
OmVmV. ~oQ>r \«$sS>ZZo Vm|S> \$moS>co Ë`m "hmD$gdH©$ qgS´>mo_' Mr _wio
nwéfgÎmmH$ Hw$Qw>§~ì`dñWo~amo~aM `m ~Xccoë`m KaH$m_mÀ`m n[apñWVrV
gmnS>VmV. WmoS>Š`mV, KaH$m_mMm {ZaW©H$ VmU hm Ho$di {ó`m§Zm J«mgy
cmJVmo d Ë`mVyZ Ë`m§À`mda KaH$m_ cmXUmè`m nwwéfgÎmmH$ g§~§Ym§{déÕÀ`m
~§S>mMm EH$ AmYma V`ma hmoVmo.
Ë`mMdoir `m `m§{ÌH$sH$aUmMr Xþgarhr EH$ ~mOy {XgVo. Cn^moJdmXmer
{ZJ{S>V OrdZ_yë`o Oa ZmH$macr, qH$dm Ë`m§Mo _hÎd H$_r Ho$co Va
`m§{ÌH$sH$aUm_wio {ó`m§Zm KaH$m_mMm doi H$_r H$ê$Z Kam~mhoarc H$m_mgmR>r
l_eº$s _moH$ir R>odUo eŠ` hmoVo. `m§{ÌH$sH$aUmnydu KaH$m_mÀ`m l_m§Mr
n[a{eï> 4 : KaH$m_, {ó`m§Mm àý Am{U _mŠg©Mm _yë`{gÕm§V 405

ì`márM Aer Ago H$s OrdZ_mZ g_mYmZH$maH$ R>odyZ ho H$aUo \$mago eŠ`
hmoV Zmhr. KaH$m_m~mhoarc H$m_mVrc Amnë`m gh^mJmMm {dMma {ó`m EH$m
doJù¶m d R>m_ ^m¡{VH$ nm`mÀ`m AmYmao, EH$ CJdË`m nU R>mog ì`mdhm[aH$
eŠ`VoÀ`m d h¸$mÀ`m ñdê$nmV H$ê$ eH$VmV. Á`mà_mUo H$m_mdarc
l_à{H«$`oÀ`m `m§{ÌH$sH$aUmVyZ gdmªÀ`m JaOm nyU©nUo ^mJdÊ`mÀ`m
CËnmXZeº$s H$m_JmadJm©À`m ZOaoV EH$ R>mog ì`mdhm[aH$ eŠ`Vm åhUyZ
Cä`m amhVmV, ˶mMà‘mUo KaH$m‘mÀ¶m ¶m§{ÌH$sH$aUmVyZ {ó¶m§Mm
KaH$m‘m~mhoarb d nañnaݶm¶mZo nwéfm§Mm KaH$m‘mV VodT>mM gh^mJ hm
{ó¶m§À¶m ZOaoV EH$ R>mog ì`mdhm[aH$ eŠ`Vm åhUyZ C^m amhVmo. ór-_wº$s
MidirMr C{Ôï>o AmVm Ho$di Xme©{ZH$ ñdê$nmMr amhV ZmhrV Va
CJdUmè`m R>mog ì`mdhm[aH$ eŠ`Vm§Mo dU©Z R>ê$ cmJVmV. WmoS>Š`mV, ór-
_wº$s Midi hr Amnco C{Ôï> Ho$di ~§S>Imoa nÕVrZo Zìho Va R>mog
H«$m§{VH$maH$ nÕVrZo g_mO{Z{_©VrMo C{Ôï> åhUyZ nwT>o AmUÊ`mMm ^m¡{VH$
gm_m{OH$ AmYma V`ma hmoVmo. Am_À`m _Vo AmO Amnë`mg_moa Cä`m
amhUmè`m ór-_wº$s MidirMo ho d¡{eîQ>çnyU© _hÎd Amho.
AmnU Vgm ~amM cm§~Mm n„m JmR>cm Amho. na§Vw hohr cjmV R>odm`cm hdo
H$s Amnco gd© {dícofU ho EH$m R>m_ na§Vw _w»`V: ê$naofoÀ`m ñdê$nmVM
Pmcoco Amho. Eo{Vhm{gH$ Aä`mgm§À`m AmYmao ì`mdhm[aH$ YmoaUm§À`m
g§X^m©Vco gd© àý AOyZ ~mH$s AmhoV. Varhr _mŠg©À`m _yë`{gÕm§VmMo d
`m {gÕm§VmÀ`m Zo_Š`m g_OmMo H$m_Jma MidirgmR>r d {ó`m§À`m
MidirgmR>r _hÎd AmnU ñnï> Ho$coco Amho. {ó`m§À`m emofUmMo ñdê$n d
{ó`m§À`m MidirMo ~XcVo ñdê$n `m§À`m {dícofUmMm g¡Õm§{VH$ nm`m
KmcÊ`mMr _mŠg©À`m _yë`{gÕm§VmMr j_Vm AmnU nwaoer ñnï> Ho$cr Amho.
Am{U eodQ>r {VVHo$M `m ~è`mM cm§~coë`m n[a{eï>mMo C{Ôï> Amho.
1
KaH$m_mÛmao hmoUmè`m emofUmMr BVa àH$maÀ`m emofUmer Or gmå`ñWio AmhoV
Ë`m_wio Ë`m§À`mer `m emofUmMr J„V hmoD$ eH$Vo. CXmhaUmW© KaH$m_mÛmao
hmoUmè`m emofUmMr VwcZm hr Jar~ d {ZåZ^m§S>dcr eoVH$è`m§gma»`m g_yhm§À`m
emofUmer Ho$cr OmVo. Aer VwcZm H$aUmao àdmh eodQ>r `m Zm Ë`m _mJm©Zo Ag_mZ
{d{Z_`mÀ`m {gÕm§VmMm AmYma KoV AgVmV. Á`mà_mUo Jar~ eoVH$è`m§Zr {Z_m©U
Ho$coë`m _mcm_Ü`o gmR>coë`m l_H$mimnojm H$_r _mo~Xcm Ë`m§Zm {_iVmo
Ë`mà_mUo KaH$m_mVyZ {Z_m©U hmoUmè`m l_eº$sV gmR>coë`m l_H$mimnojm H$_r
406 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶

_mo~Xcm `m H«$`dñVycm {_iVmo, Aem àH$maMr hr _m§S>Ur AgVo. Ë`mgmR>r


{Za{Zamir H$maUo {Xcr OmVmV. CXmhaUmW© `m joÌm§Mo Xþæ`_rH$aU
(_m{O©Zcm`PoeZ) ho EH$ H$maU Agy eH$Vo. qH$dm `m joÌm§_Ü`o d{Y©V
nwZéËnmXZmEodOr (EŠñQ>|S>oS> [aàm°S>ŠeZ) {Zdm©h nwZéËnmXZ (g~²{gñQ>Ýg
[aàm°S>ŠeZ) hmoV AgVo Ago _m§S>co OmD$ eH$Vo. na§Vw Ë`mMm g¡Õm§{VH$ Jm^m hm
eodQ>r Ag_mZ {d{Z_`mMm AgVmo.
`mVrc Ag_mZ {d{Z_`mÀ`m ^mJmMr AmnU nydu XIc KoVcocr Amho. (nhm
n[a{eï> 2) na§Vw Ë`mn{cH$S>o daH$S> l_mÛmao emofU d daH$S>-_yë`mÛmao emofU hm
^oX BWo cjmV KoVcocm ZgVmo. Jar~ eoVH$è`m§À`m l_m§Mo A_yVuH$aU hmoD$Z
Ë`m§À`m CËnmXZmV gmR>coco AgVo. Ë`m_wio `m _yë`mda H«$`dñVy§À`m g_mZ
{d{Z_`mÀ`m AQ>r cmJy hmoD$Z Ë`m l_H$mimMo _yë`ê$nmV dmQ>n hmoVo. Ë`mM
H«$`dñVyÀ`m ì`dhmamVco ^m§S>dcr joÌ (ì`mnmar, gmdH$ma qH$dm H$maImZXma) ho
Ë`m§À`m emofUmMo Amdí`H$ _mÜ`_ AgVo. `mCcQ> KaH$m_mÀ`m l_m§Mo
H«$`dñVy§À`m {Z`_m_wioM A_yVuH$aU ZmH$maco OmD$Z Ë`m§À`mH$Sy>Z \$º$ daH$S>
l_ H$mT>co OmVmV. Am{U KaH$m_ `m ñdê$nmV l_eº$sMo nwZéËnmXZ H$aUmao
^m§S>dcr joÌ (!) Ë`m_wioM Ë`mgmR>r Amdí`H$ ZgVo.
2
H$å¶w{ZñQ> OmhraZmå¶mVrb Hw$Qw>§~g§ñWm ‘moS>H$irbm Amë¶m~ÔbMo Oo C„oI AmhoV
Vo ¶mM nmíd©^y‘rda AmYmabobo AmhoV.
nm[a^m{fH$ eãX

‘amR>r-English Cn^moJmÀ`m dñVy :


consumption goods
Cn`moJ _yë` : use value
AZwËnmXH$ l_ : unproductive EH$H$ CËnmXZ : unit production
labour Am¡Úmo{JH$ ^m§S>dc : industrial
A{^gaUmMm H$mi : circulation capital
time H$m`_ ^m§S>dc : constant
A{^gmaUmMo _mÜ`_ : medium capital
oif circulation Hw§${R>V / gmMcocm {d^mJ :
A_yV© l_ : abstract labour stagnant category
A[aï> : crisis Hw$eb H$m_Jma : skilled worker
AW© ^m§S>dc : money capital H«$`dñVy : commodity
Am{X_ g§M` : primitive H«$`dñVy§Mo A{^gaU :
accumulation circulation of
AmdV©Z-H$mi : turnover time commodities
Amdí`H$ l_ : necessary H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU :
labour fetishism of commodities
BÀN>mdmXr : voluntarist H«$`dñVy§Mo ñWcm§Va : transport
CÎmoOZ : incentive of commodities
CËnmXH$ ^m§S>dc : productive IMu nS>coco ^m§S>dc :
capital expended capital
CËnmXH$ l_ : productive IoiVo ^m§S>dc : circulating
labour capital
CËnmXH$Vm : productivity Jw§Vcoco ^m§S>dc : invested
CËnmXZ g§~§Y : relations of capital
production
KaH$m_ : housework
CËnmXZ gmYZmÀ`m dñVy : capital {Od§V l_ : living labour
goods V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§Vr :
CËnmXZmMo AmH$ma_mZ : scale of technological revolution
production Va§JVm {d^mJ : floating
CWi AW©emó : vulgar category
economics XS>nUyH$ : oppression
Xme©{ZH$ : philosophical
408 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶
Xþamdcoco l_ : alienated _yë`mMo _mn : measure of
labour value
Xþ{_©i : rare _yë`mMo ê$n : form of value
Xþc©^ : scarce _yë`mMo ê$nm§Va : transormation
Zâ`mMm Xa : rate of profit of value
{ZåZ-_Ü`_dJ© : petit- `§Ìemó : mechanics
bourgeois `§ÌmMo AdOma : machine tool
{Zìdi daH$S>-_yë` : absolute `§Ìm{Y{ð>V CËnmXZ :
surplus value machinofacture
{nidUwH$sMm Xa : rate of `m§{ÌH$sH$aU : mechanisation
exploitation amOH$s` AW©emó : political
à[e{jV H$m_Jma : trained economy
worker amï´>r` H$O© : national debt
{~Ja ^m§S>dcr : non-capitalist daH$S> l_ : surpl;us labour
~oamoOJmam§Mr amIrd \$m¡O : daH$S>-_yë` : surplus value
reserve army of labour d{Y©V nwZéËnmXZ : extended
^U§J / ~{hîH¥$V {d^mJ : reproduction
pauperised category {dÎm ^m§S>dc : finance capital
^m§S>dc : capital {d{Z_` _yë` : exchange
^m§S>dc nyd© : pre-capitalist value
^m§S>dc g§M` : capital ì`mnmar ^m§S>dc :merchant
accumulation capital
^m§S>dcXma : capitalist ì`yhmUy : molecule
^m§S>dcmMr Vm§{ÌH$ OwiUr : l_ : labour
technical composition of l_H$mi : labour time
capital
^m§S>dcmMo Am§{JH$ (Am§J^yV) l_Vmg : labour hours
à_mU : organic l_à{H«$`m : labour process
composition of capital
l__yë`mMm {gÕm§V : labour
^m§S>dcmMo H|$ÐrH$aU : theory of value
centralisation of capital l_{d^mJUr : division of
^m§S>dcmMo KZrH$aU : labour
concentration of capital
l_{df` : subject of labour
_yV© l_ : concrete labour l_eº$s : labour power
_yë` : value l_gmYZo : instruments of
_yë`g§~§Y : value relations labour
_yë`mMm Ame` : substance of l_gm_wJ«r : means of labour
value g§{MV l_ : dead labour
_yë`mMm gmR>m : store of value gmYo nwZéËnmXZ : simple
reproduction
nm[a^m{fH$ eãX 409
gmnoj daH$S>-_yë` :relative
surplus value English-‘amR>r
gm_m{OH$ l_ : social labour
gm_m{OH$ÑîQ>çm Amdí`H$
l_H$mi : socially abstract labour : A_yV© l_
necessary labour absolute surplus value : {Zìdi
gr_m§V Cn`wº$Vm : marginal daH$S>-_yë`
utility alienated labour : Xþamdcoco l_
gwá {d^mJ : latent category
automation : ñd`§M{cVVm
pñWa ^m§S>dc : fixed capital
capital : ^m§S>dc
ñd`§M{cVVm : automation
capital accumulation : ^m§S>dc
hñVì`dgm` : handicrafts
g§M`
hmVH$maImZXmar : manufacture
capital goods : CËnmXZ gmYZmÀ`m
dñVy
capitalist : ^m§S>dcXma
centralisation of capital :
^m§S>dcmMo H|$ÐrH$aU
circulating capital : IoiVo ^m§S>dc
circulation of commodities :
H«$`dñVy§Mo A{^gaU
circulation time : A{^gaUmMm H$mi
commodity : H«$`dñVy
concentration of capital :
^m§S>dcmMo KZrH$aU
concrete labour : _yV© l_
constant capital : H$m`_ ^m§S>dc
consumption goods : Cn^moJmÀ`m
dñVy
crisis : A[aï>
dead labour : g§{MV l_
division of labour : l_{d^mJUr
exchange value : {d{Z_` _yë`
expended capital : IMu nS>coco
^m§S>dc
extended reproduction : d{Y©V
nwZéËnmXZ
fetishism of commodities :
H«$`dñVy§Mo {d^y{VH$aU
410 Xmg H$m{nQ>mb: gw~moY n[aM¶
finance capital : {dÎm ^m§S>dc organic composition of capital :
fixed capital : pñWa ^m§S>dc ^m§S>dcmMo Am§{JH$ (Am§J^yV)
floating category : Va§JVm {d^mJ à_mU
form of value : _yë`mMo ê$n pauperised category : ^U§J /
handicrafts : hñVì`dgm` ~{hîH¥$V {d^mJ
housework : KaH$m_ petit-bourgeois : {ZåZ-_Ü`_dJ©
incentive : CÎmoOZ philosophical : Xme©{ZH$
industrial capital : Am¡Úmo{JH$ political economy : amOH$s`
^m§S>dc AW©emó
instruments of labour : l_gmYZo pre-capitalist : ^m§S>dc nyd©
invested capital : Jw§Vcoco ^m§S>dc primitive accumulation : Am{X_
labour : l_ g§M`
labour hours : l_Vmg productive capital : CËnmXH$
labour power : l_eº$s ^m§S>dc
labour process : l_à{H«$`m productive labour : CËnmXH$ l_
labour theory of value : productivity : CËnmXH$Vm
l__yë`mMm {gÕm§V rare : Xþ{_©i
labour time : l_H$mi rate of exploitation : {nidUwH$sMm
latent category : gwá {d^mJ Xa
living labour : {Od§V l_ rate of profit : Zâ`mMm Xa
machine tool : `§ÌmMo AdOma relations of production : CËnmXZ
machinofacture : `§Ìm{Y{ð>V CËnmXZ g§~§Y
manufacture : hmVH$maImZXmar relative surplus value : gmnoj
marginal utility : gr_m§V Cn`wº$Vm daH$S>-_yë`
means of labour : l_gm_wJ«r reserve army of labour :
measure of value : _yë`mMo _mn ~oamoOJmam§Mr amIrd \$m¡O
mechanics : `§Ìemó scale of production : CËnmXZmMo
mechanisation : `m§{ÌH$sH$aU AmH$ma_mZ
medium oif circulation : scarce : Xþc©^
A{^gmaUmMo _mÜ`_ simple reproduction : gmYo
merchant capital : ì`mnmar ^m§S>dc nwZéËnmXZ
molecule : ì`yhmUy skilled worker : Hw$eb H$m_Jma
money capital : AW© ^m§S>dc social labour : gm_m{OH$ l_
national debt : amï´>r` H$O© socially necessary labour :
necessary labour : Amdí`H$ l_ gm_m{OH$ÑîQ>çm Amdí`H$
non-capitalist : {~Ja ^m§S>dcr l_H$mi
oppression : XS>nUyH$
nm[a^m{fH$ eãX 411
stagnant category : Hw§${R>V/ transormation of value : _yë`mMo
gmMcocm {d^mJ ê$nm§Va
store of value : _yë`mMm gmR>m transport of commodities :
subject of labour : l_{df` H«$`dñVy§Mo ñWcm§Va
substance of value : _yë`mMm turnover time : AmdV©Z-H$mi
Ame` unit production : EH$H$ CËnmXZ
surpl;us labour : daH$S> l_ unproductive labour : AZwËnmXH$
surplus value : daH$S>-_yë` l_
technical composition of capital : use value : Cn`moJ _yë`
^m§S>dcmMr Vm§{ÌH$ OwiUr value : _yë`
technological revolution : value relations : _yë`g§~§Y
V§Ìd¡km{ZH$ H«$m§Vr voluntarist : BÀN>mdmXr
trained worker : à[e{jV H$m_Jma vulgar economics : CWi AW©emó

You might also like