Τα δεδομένα της ζωής:

Η χημεία είναι η εξήγηση

των βιολογικών φαινομένων
ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΪΒΑΛΙΩΤΗΣ
Before

After
Περίγραμμα
- Χαρακτηριστικές ιδιότητες έμβιων συστημάτων
- Βιομόρια και δομική οργάνωση σύνθετων βιομορίων
- Ιδιότητες βιομορίων
- Οργάνωση και δομή κυττάρων και ιών
Βασικό ερώτημα

Hieronymus Bosch, The Garden of

Earthly Delights, oil on oak panels,
205.5 cm × 384.9 cm (81 in
× 152 in), Museo del Prado,
Madrid

Παρά τη θεαματική ποικιλομορφία της ζωής, την πολύπλοκη

δομή των βιολογικών μορίων, και την πολυπλοκότητα των
μηχανισμών της ζωής, μπορούμε να ερμηνεύσουμε τελικά τη ζωή
με χημικούς όρους
“…όλα όσα κάνουν
τα έμβια όντα
μπορούν να γίνουν
κατανοητά από τη
μελέτη της κίνησης
των ατόμων.”

Richard P. Feynman
Nobel Prize in
Physics
1965

Σπερματοκύτταρο
γονιμοποιεί ένα ωάριο
Περίγραμμα και
καίρια  Ποιες είναι οι χαρακτηριστικές ιδιότητες
των έμβιων συστημάτων;
ερωτήματα
 Τι τύπου μόρια είναι τα βιομόρια;
 Ποια είναι η δομική οργάνωση των
σύνθετων βιομορίων;
 Πώς οι ιδιότητες των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν την καταλληλότητά τους για
την έμβια κατάσταση;
 Ποια είναι η οργάνωση και η δομή των
κυττάρων;
 Τι είναι οι ιοί;
Περί της “Τα έμβια όντα αποτελούνται από
Ζωής και της άψυχα μόρια”
Χημείας…
Περί της “Η χημεία είναι η λογική των
Ζωής και της βιολογικών φαινομένων”
Χημείας…
Reginald H. Garrett
Professor of Biology
University of Virginia

Charles M. Grisham
Professor of Biochemistry
University of Virginia
Ποιες είναι οι Οι έμβιοι οργανισμοί είναι περίπλοκα
χαρακτηριστικές συστήματα με υψηλή οργάνωση
ιδιότητες των
έμβιων
συστημάτων; Οι δομές των βιολογικών συστημάτων
εξυπηρετούν λειτουργικούς σκοπούς

Τα έμβια συστήματα συμμετέχουν ενεργά σε

μετασχηματισμούς ενέργειας

Τα έμβια συστήματα διαθέτουν μια

αξιοσημείωτη ικανότητα αυτό-
αναπαραγωγής/αντιγραφής
Ποιες είναι οι
χαρακτηριστικές
ιδιότητες των έμβιων
συστημάτων;

Οι έμβιοι οργανισμοί
είναι περίπλοκα
συστήματα με υψηλή
οργάνωση.

Οι δομές των
βιολογικών
συστημάτων
εξυπηρετούν
λειτουργικούς σκοπούς
 Η ηλιακή ενέργεια ρέει από τους φωτοσυνθετικούς
Ποιες είναι οι οργανισμούς μέσω των τροφικών αλυσίδων στα
χαρακτηριστικές φυτοφάγα ζώα και στη συνέχεια στα σαρκοφάγα ζώα
ιδιότητες των στην κορυφή της τροφικής πυραμίδας.
έμβιων
συστημάτων;

Τα έμβια
συστήματα
συμμετέχουν
ενεργά σε
μετασχηματισμούς Η τροφική πυραμίδα.
ενέργειας Φωτοσυνθετικοί οργανισμοί στη βάση δεσμεύουν τη φωτεινή
ενέργεια. Τα φυτοφάγα και τα σαρκοφάγα αντλούν την ενέργειά τους
από αυτούς τους πρωτογενείς παραγωγούς.
Ποιες είναι οι Οι οργανισμοί συλλαμβάνουν ενέργεια υπό τη
χαρακτηριστικές μορφή ειδικών ενεργειακών μορίων όπως το
ιδιότητες των έμβιων ATP.
συστημάτων;

Τα έμβια συστήματα
συμμετέχουν ενεργά
σε μετασχηματισμούς
ενέργειας

Μόρια πλούσια σε
ενέργεια
 Οι οργανισμοί συλλαμβάνουν
Ποιες είναι οι
χαρακτηριστικές ενέργεια υπό τη μορφή ειδικών
ιδιότητες των έμβιων ενεργειακών μορίων όπως το
συστημάτων; NADPH.

Τα έμβια συστήματα
συμμετέχουν ενεργά
σε μετασχηματισμούς
ενέργειας

Μόρια πλούσια σε
ενέργεια
Ποιες είναι οι
χαρακτηριστικές
ιδιότητες των έμβιων
συστημάτων;

Τα έμβια συστήματα
διαθέτουν μια
αξιοσημείωτη ικανότητα
αυτό-
αναπαραγωγής/αντιγρα
Η διπλή έλικα DNA.
φής (replication) Δύο συμπληρωματικές πολυνουκλεοτιδικές αλυσίδες
που εκτείνονται προς αντίθετες κατευθύνσεις μπορούν
Η πιστότητα της αυτό- να ενωθούν μέσω δεσμών υδρογόνου που
αντιγραφής βρίσκεται σχηματίζονται μεταξύ των αζωτούχων βάσεών τους. Οι
τελικά στη χημική φύση συμπληρωματικές νουκλεοτιδικές αλληλουχίες των δύο
του DNA αλυσίδων δημιουργούν τη δομική συμπληρωματικότητα.
Ποιες είναι οι
χαρακτηριστικές Ο σχηματισμός
ιδιότητες των ομοιοπολικού
έμβιων
συστημάτων; δεσμού μέσω
κοινού ζεύγους e-
καθιστά τα
H, C, N, και O
κατάλληλα στοιχεία
για την υποστήριξη
της ζωής
Τι τύπου μόρια
είναι τα
βιομόρια;
Τι τύπου μόρια H, O, C και N αποτελούν 99+% των
είναι τα ατόμων στο ανθρώπινο σώμα
βιομόρια;

ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΕΚΑΤΟΣΤΙΑΙΑ
ΑΝΑΛΟΓΙΑ
Υδρογόνο 63
Οξυγόνο 25,5
Άνθρακας 9,5
Άζωτο 1,4
Τι τύπου μόρια
είναι τα Ποια ιδιότητα ενώνει τα H, O, C
βιομόρια; και N και καθιστά αυτά τα άτομα
τόσο κατάλληλα για τη χημεία της
ζωής;

Απάντηση: Η ικανότητά τους να

σχηματίζουν ομοιοπολικούς
δεσμούς μέσω διαμοιρασμού
ζευγών ηλεκτρονίων.
Τι τύπου μόρια
είναι τα Ποιες είναι οι ενέργειες των
βιομόρια; ομοιοπολικών δεσμών;

Δεσμός Ενέργεια (kJ/mol)

H-H 436
C-H 414
C-C 343
C-O 351
Τι τύπου μόρια
είναι τα
βιομόρια;

Σχηματισμός
ομοιοπολικού
δεσμού μέσω
κοινού ζεύγους e-
Τι τύπου μόρια
είναι τα
βιομόρια;

Σχηματισμός
ομοιοπολικού
δεσμού μέσω
κοινού ζεύγους e-
Ποια είναι η δομική
οργάνωση των
σύνθετων
βιομορίων;
Ποια είναι η δομική
οργάνωση των
σύνθετων
βιομορίων;
Ποια είναι η δομική
οργάνωση των Παραδείγματα της ευελιξίας των δεσμών C-C
σύνθετων στην κατασκευή σύνθετων δομών
βιομορίων;
Ποια είναι η δομική
οργάνωση των Παραδείγματα της ευελιξίας των δεσμών C-C
σύνθετων στην κατασκευή σύνθετων δομών
βιομορίων;
Ποια είναι η δομική
οργάνωση των Παραδείγματα της ευελιξίας των δεσμών C-C
σύνθετων στην κατασκευή σύνθετων δομών
βιομορίων;
Ποια είναι η δομική
οργάνωση των Παραδείγματα της ευελιξίας των δεσμών C-C
σύνθετων στην κατασκευή σύνθετων δομών
βιομορίων;
Ποια είναι η δομική
οργάνωση των
σύνθετων
βιομορίων;
Ποια είναι η δομική
οργάνωση των
σύνθετων
βιομορίων;
Ποια είναι η δομική
οργάνωση των
σύνθετων
βιομορίων;
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων Τα αμινοξέα δομούν τις πρωτεΐνες
αντικατοπτρίζουν
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων Οι πολυσακχαρίτες σχηματίζονται με την
αντικατοπτρίζουν ένωση των σακχάρων μεταξύ τους
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν Τα νουκλεϊκά οξέα είναι πολυμερή
την καταλληλότητά νουκλεοτιδίων
τους για την έμβια
κατάσταση;
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;
Τα βιομόρια έχουν Αυτοτελής δομική περιοχή πρόσδεσης του αντιγόνου
στην ανοσοσφαιρίνη G (IgG)
χαρακτηριστική
τρισδιάστατη
αρχιτεκτονική
Τα βιομόρια έχουν
χαρακτηριστική
τρισδιάστατη
αρχιτεκτονική
Τα βιομόρια έχουν
χαρακτηριστική
τρισδιάστατη
αρχιτεκτονική
Τα βιομόρια έχουν
χαρακτηριστική
τρισδιάστατη
αρχιτεκτονική
Τα βιομόρια έχουν
χαρακτηριστική
τρισδιάστατη
αρχιτεκτονική
Οι δυνάμεις Van Η αναδίπλωση χάρη στις δυνάμεις Van der Waals
der Waals είναι ενισχύεται σε μόρια με δομική συμπληρωματικότητα. Η
σημαντικές στις Gln121, μία προεξοχή στην επιφάνεια της λυσοζύμης,
αναγνωρίζεται από τη θέση πρόσδεσης του αντιγόνου
αλληλεπιδράσεις ενός αντισώματος έναντι της λυσοζύμης.
των βιομορίων
Οι δυνάμεις Van
der Waals είναι
σημαντικές στις
αλληλεπιδράσεις
των βιομορίων

Το ενεργειακό
προφίλ της
αλληλεπίδρασης
van der Waals ως
συνάρτηση της
απόστασης, r,
μεταξύ των κέντρων
δύο ατόμων
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;

Ορισμένοι
βιολογικά
σημαντικοί
δεσμοί H
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;

Ορισμένοι
βιολογικά
σημαντικοί
δεσμοί H
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;

Ιοντικοί δεσμοί στο

σύμπλοκο Mg-ATP
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;

Οι ιοντικοί δεσμοί
συμβάλλουν στη
σταθερότητα των
πρωτεϊνών
Πώς οι ιδιότητες Δομική συμπληρωματικότητα: Το αντιγόνο στα δεξιά
των βιομορίων (χρυσό) είναι μια μικρή πρωτεΐνη, η λυσοζύμη, από το
αντικατοπτρίζουν ασπράδι του αβγού της κότας. Το μόριο του αντισώματος
την καταλληλότητά (IgG) (αριστερά) έχει έναν θύλακα δομικά
τους για την έμβια συμπληρωματικό με ένα επιφανειακό στοιχείο (κόκκινο)
κατάσταση; πάνω στο αντιγόνο.

Η βιομοριακή
αναγνώριση
μεσολαβείται από
τις ασθενείς
χημικές δυνάμεις
Πώς οι ιδιότητες Δομική συμπληρωματικότητα: Το αντιγόνο στα δεξιά
των βιομορίων (χρυσό) είναι μια μικρή πρωτεΐνη, η λυσοζύμη, από το
αντικατοπτρίζουν ασπράδι του αβγού της κότας. Το μόριο του αντισώματος
την καταλληλότητά (IgG) (αριστερά) έχει έναν θύλακα δομικά
τους για την έμβια συμπληρωματικό με ένα επιφανειακό στοιχείο (κόκκινο)
κατάσταση; πάνω στο αντιγόνο.

Η βιομοριακή
αναγνώριση
μεσολαβείται από
τις ασθενείς
χημικές δυνάμεις
Πώς οι ιδιότητες
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση; Η μοριακή αναγνώριση μέσω της δομικής
Η βιομοριακή συμπληρωματικότητας
αναγνώριση
μεσολαβείται από είναι η αρχή που διέπει τις βιομοριακές
τις ασθενείς
χημικές δυνάμεις αλληλεπιδράσεις που χαρακτηρίζουν τη
ζώσα κατάσταση.
Πώς οι ιδιότητες Τα παζλ και οι κλειδαριές και τα κλειδιά είναι
των βιομορίων
αντικατοπτρίζουν μοντέλα δομικής συμπληρωματικότητας.
την καταλληλότητά
τους για την έμβια
κατάσταση;

Η βιομοριακή
αναγνώριση
μεσολαβείται από
τις ασθενείς
χημικές δυνάμεις
Πώς οι ιδιότητες των Μετουσίωση και αναδίπλωση της πολύπλοκης
βιομορίων
αντικατοπτρίζουν την δομής μιας πρωτεΐνης
καταλληλότητά τους για
την έμβια κατάσταση;

Οι ασθενείς δυνάμεις
περιορίζουν τους
οργανισμούς σε ένα
στενό εύρος
περιβαλλοντικών
συνθηκών
Πώς οι ιδιότητες των Τα κύτταρα απελευθερώνουν την ενέργεια της
βιομορίων γλυκόζης σταδιακά, αποδίδοντάς τη στον
αντικατοπτρίζουν την
καταλληλότητά τους για σχηματισμό ATP
την έμβια κατάσταση;
Πώς οι ιδιότητες των
βιομορίων
αντικατοπτρίζουν την
καταλληλότητά τους για
την έμβια κατάσταση;

Η καύση της γλυκόζης σε

ένα θερμιδόμετρο
αποδίδει ενέργεια στη
λιγότερο χρήσιμη μορφή
της, τη θερμότητα
Πώς οι ιδιότητες των Η ανθρακική
βιομορίων ανυδράση, ένα
αντικατοπτρίζουν την
καταλληλότητά τους για αντιπροσωπευτικό
την έμβια κατάσταση; ένζυμο
Τα ένζυμα καταλύουν
μεταβολικές αντιδράσεις
Πώς οι ιδιότητες των
βιομορίων
αντικατοπτρίζουν την
καταλληλότητά τους για
την έμβια κατάσταση;
Πώς οι ιδιότητες των
βιομορίων
αντικατοπτρίζουν την
καταλληλότητά τους για
την έμβια κατάσταση;
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Πόσα γονίδια
χρειάζεται ένα
κύτταρο;
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Συνθετική Ζωή
Ποια είναι η Αυτό το βακτήριο είναι Escherichia coli, μέλος της
οργάνωση και η κολοβακτηριακής ομάδας βακτηρίων που εποικίζουν
δομή των τον εντερικό σωλήνα του ανθρώπου
κυττάρων;

Τα Αρχαία και τα
Βακτήρια έχουν
μια σχετικά απλή
δομική οργάνωση
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των
κυττάρων;

Τα Αρχαία και τα
Βακτήρια έχουν
μια σχετικά απλή
δομική οργάνωση
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση Διάφορες εικόνες οργανιδίων των

των ευκαρυωτικών ευκαρυωτικών κυττάρων
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση
των ευκαρυωτικών
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση
των ευκαρυωτικών
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση
των ευκαρυωτικών
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση
των ευκαρυωτικών
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση
των ευκαρυωτικών
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση
των ευκαρυωτικών
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση
των ευκαρυωτικών
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση
των ευκαρυωτικών
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση
των ευκαρυωτικών
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
Ποια είναι η
οργάνωση και η
δομή των κυττάρων;

Η δομική οργάνωση
των ευκαρυωτικών
κυττάρων είναι πιο
σύνθετη από εκείνη
των προκαρυωτικών
κυττάρων
 Οι ιοί είναι γενετικά στοιχεία που περιβάλλονται από πρωτεϊνικό κάλυμμα.
Οι ιοί δεν είναι αυτόνομοι ζώντες οργανισμοί και μπορούν να
Τι είναι οι ιοί; αναπαραχθούν μόνο μέσα στα κύτταρα. Οι ιοί παρουσιάζουν σχεδόν
απόλυτη εξειδίκευση για τα συγκεκριμένα κύτταρα ξενιστές τους,
μολύνοντας και πολλαπλασιαζόμενοι μόνο στα συγκεκριμένα κύτταρα.
Υπάρχουν ιοί γνωστοί για σχεδόν κάθε είδος κύτταρου. Εδώ παρατίθενται
παραδείγματα (α) ζωικού ιού. Χρωματισμένη μικροφωτογραφία
ηλεκτρονικής σάρωσης νηματοειδών σωματιδίων του ιού Ebola (κυανό)
που προέρχεται από μολυσμένα επιθηλιακά κύτταρα νεφρού αφρικανικού
πράσινου πιθήκου (κίτρινο-πράσινο), (β) βακτηριοφάγου Τ4 σε Ε. coli, και
(γ) ενός ιού φυτού, του ιού της μωσαϊκής του καπνού.
 Ο κύκλος ζωής ενός ιού. Οι ιοί είναι κινητά κομμάτια
Τι είναι οι ιοί; γενετικής πληροφορίας πακεταρισμένα σε πρωτεϊνικό
περίβλημα