ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ

Οργανικές ουσίες

 υδατάνθρακες

 λιπίδια

 πρωτεΐνες

 νουκλεϊνικά οξέα
 Οργανικές ουσίες

Είναι ενώσεις του άνθρακα ο οποίος δημιουργεί

τέσσερις ομοιοπολικούς δεσμούς, σχηματίζοντας

αλυσίδες με πολλά άτομα C, στις οποίες
προσκολλώνται άτομα H, O, N κλπ.
 Μορφές αλυσίδων οργανικών ουσιών

Απλή αλυσίδα (π.χ. λιπαρά οξέα)

Διακλαδισμένη αλυσίδα (π.χ. αμινοξέα)

Κυκλική αλυσίδα (π.χ. μονοσακχαρίτες)

Μορφές ανθρακικών αλυσίδων
 Σημασία οργανικών ουσιών

Αποτελούν βασικά δομικά συστατικά του σώματος

π.χ. αμινοξέα σχηματίζουν πρωτεΐνες (μύες)

Καλύπτουν ενεργειακές ανάγκες

π.χ. υδατάνθρακες και λίπη με καύση δίνουν ενέργεια

Έλέγχουν βιοχημικές διεργασίες

π.χ. πρωτεΐνες-ένζυμα καταλύουν ενζυμικές
αντιδράσεις
 Δομή των οργανικών μορίων

Μονομερή. Απλές οργανικές ουσίες

π.χ. γλυκόζη, αμινοξύ.

Πολυμερή. Δημιουργούνται από τα κύτταρα με τη

σύνδεση πολλών μονομερών, τα οποία
αποτελούν τους δομικούς λίθους.

Μακρομόρια. Μόρια με πολύ μεγάλο μοριακό βάρος.

¨Πολυμερές¨
 Συμπύκνωση

Τα πολυμερή προκύπτουν από τη σύνδεση πολλών

μονομερών, που αποτελούν τους δομικούς λίθους.

Η σύνδεση γίνεται με ομοιοπολικό δεσμό.

Απαραίτητη είναι η παρουσία ενζύμου.

Αποβάλλεται ένα μικρό μόριο, συνήθως νερό.

¨Συμπύκνωση¨
 Υδρόλυση

Τα πολυμερή διασπώνται σε μονομερή, με τη συμμετοχή του

νερού.

Η διαδικασία αυτή είναι αντίθετη με τη συμπύκνωση.

¨Υδρόλυση¨
 Αντίδραση συμπύκνωσης

Α+Β + ενέργεια ένζυμο

ΑΒ +Η2Ο

Αντίδραση υδρόλυσης

ΑΒ + Η2Ο ένζυμο
Α+Β + ενέργεια
Συμπύκνωση-Υδρόλυση
Ιεραρχία των μακρομορίων
 1. ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ

Πολύ σημαντικές ουσίες

Μακρομόρια

Πολυμερή

Αποτελούνται από μονομερή, τα αμινοξέα

 Αμινοξέα
Τα αμινοξέα ενώνονται μεταξύ τους με πεπτιδικό
(ομοιοπολικό δεσμό).

Είκοσι αμινοξέα συμμετέχουν στην κατασκευή των

πρωτεϊνών.

 Μερικά αμινοξέα κατασκευάζονται από τον άνθρωπο ή προκύπτουν από

μετατροπή άλλων.

 Άλλα δεν παρασκευάζονται από τον άνθρωπο, αλλά πρέπει να τα πάρει έτοιμα
από τη διατροφή του. Ονομάζονται απαραίτητα αμινοξέα (7 + 3 σχεδόν
απαραίτητα).
 Δομή των αμινοξέων

Κάθε αμινοξύ αποτελείται από:

 μια αμινομάδα (NH2) και

 μια καρβοξυλομάδα (COOH)
 ένα άτομο υδρογόνου

 Τα αμινοξέα διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την

πλευρική ομάδα R.
Δομή αμινοξέων
 Τα είκοσι αμινοξέα που απαντώνται
στα
Εκτός ύλης
μόρια των πρωτεϊνών

Στο καφέ μέρος του διαγράμματος φαίνονται οκτώ αμινοξέα

που είναι μη-πολικά και υδρόφοβα.

Όλα τα άλλα είναι πολικά και υδρόφιλα.

Τα δύο αμινοξέα ασπαρτικό και γλουταμινικό οξύ είναι

όξινα, ενώ τα τελευταία τρία είναι βασικά.
 Τα είκοσι αμινοξέα που απαντώνται
στα μόρια των πρωτεϊνών
Εκτός ύλης
Σχηματισμός διπεπτιδίου - Πεπτιδικός δεσμός

Δύο αμινοξέα ενώνονται με πεπτιδικό δεσμό, σε μια

αντίδραση συμπύκνωσης, όπου αποβάλλεται ένα μόριο

νερού.
Συμπύκνωση - Σχηματισμός διπεπτιδίου
Συμπύκνωση - Σχηματισμός διπεπτιδίου
Συμπύκνωση για τη δημιουργία τριπεπτιδίου
 Ποικιλία πολυπεπτιδίων

Υπάρχει πολύ μεγάλη ποικιλία πολυπεπτιδίων, αφού

υπάρχουν πάρα πολλοί συνδυασμοί των αμινοξέων.

Ένα πολυπεπτίδιο με 250 αμινοξέα μπορεί να σχηματιστεί

με 20250 διαφορετικούς τρόπους.
Μια πρωτεΐνη μπορεί να αποτελείται από μία ή
περισσότερες πολυπεπτιδικές αλυσίδες (π.α.)

Λυσοζύμη – 1 π.α. (129 αμινοξέα)

(αντιβακτηριακό ένζυμο σε δάκρυα, βλέννα, πλάσμα, αβγό)

Κολλαγόνο – 3 π.α. (ινώδης πρωτεΐνη)

Αιμοσφαιρίνη – 4 π.α. (σφαιρική πρωτεΐνη)

 Επίπεδα οργάνωσης πρωτεϊνών

Πρωτοταγής δομή

Δευτεροταγής δομή

Τριτοταγής δομή

Τεταρτοταγής δομή
 Πρωτοταγής δομή
των πρωτεϊνών

Είναι η αλληλουχία των

αμινοξέων στην
πολυπεπτιδική αλυσίδα.

Η σειρά αυτή καθορίζεται

από το γενετικό υλικό.

Συμμετέχει ο πεπτιδικός
δεσμός.
 Δευτεροταγής δομή των πρωτεϊνών

• Η π.α. αναδιπλώνεται και αποκτά μια τρισδιάστατη

δομή (α-έλικα ή β-πτυχωτή επιφάνεια).
* Συμμετέχει ο δεσμός υδρογόνου.
 Τριτοταγής δομή των πρωτεϊνών

• Είναι η τελική αναδίπλωση της π.α. στο χώρο.

* Συμμετέχουν 4 είδη δεσμών.
Τεταρτοταγής δομή των πρωτεϊνών

• Είναι η τελική διάταξη όλων των π.α. στο χώρο.

* Ισχύει για πρωτεΐνες με 2 ή περισσότερες π.α.
Τα τέσσερα επίπεδα οργάνωσης των πρωτεϊνών
 Η πρωτοταγής δομή μιας πρωτεΐνης καθορίζει την τελική της δομή και
συνεπώς τη λειτουργία της.

 Κάθε πρωτεΐνη έχει μια τελική δομή που ανταποκρίνεται στον

βιολογικό της ρόλο.

Για παράδειγμα:

 Αιμοσφαιρίνη – υπεύθυνη για τη μεταφορά οξυγόνου και διοξειδίου του

άνθρακα.

 Κολλαγόνο – δομική πρωτεΐνη των ιστών.

 Ένζυμα – επιταχύνουν βιοχημικές αντιδράσεις.

 Μετουσίωση πρωτεΐνης

Όταν η πρωτεΐνη βρεθεί σε «μη-φιλικό» περιβάλλον

(ακραίες θερμοκρασίες και pH), τότε μετουσιώνεται

(αποδιατάσσεται), αλλάζει δηλαδή η τρισδιάστατη μορφή
της γιατί σπάζουν οι δεσμοί μεταξύ των πλευρικών ομάδων
και η πρωτεΐνη χάνει τη βιολογική της λειτουργία (τη
λειτουργικότητα της).
 Μετουσίωση πρωτεΐνης

 Η μετουσίωση συμβαίνει γιατί

σπάζουν οι δεσμοί μεταξύ των

πλευρικών ομάδων,
καταστρέφεται η τρισδιάστατη
δομή της και η πρωτεΐνη χάνει
τη λειτουργικότητά της, π.χ. το
ασπράδι του αυγού κατά τη
θέρμανση.
 Επαναδιάταξη πρωτεΐνης

Σε κάποιες περιπτώσεις, αν εκλείψει ο παράγοντας που

προκαλεί τη μετουσίωση, είναι δυνατή η επαναδιάταξη
της πρωτεΐνης, δηλαδή η επαναφορά της στην αρχική
μορφή.

Π.χ Ίσιωμα μαλλιών με πιστολάκι ή σίδερο.

 Πρωτεΐνες - Ρυθμιστικά διαλύματα
Εκτός ύλης

Τα πρωτεϊνικά μόρια επειδή διαθέτουν στο μόριό τους, όπως

και τα αμινοξέα από τα οποία προέρχονται,

καρβοξυλομάδα (-COOH)
αμινομάδα (-NH2)

δρουν ά λλοτε ως οξέα και ά λλοτε ως βά σεις

(αμφολυτική δρά ση), ρυθμίζουν το pH, διατηρώ ντας το
σε στενά πλαίσια.
Βιολογικοί ρόλοι των πρωτεϊνών
 Εκτός Βιολογικοί ρόλοι των πρωτεϊνών
ύλης πρωτεΐνες - κολλαγόνο, ελαστίνη, κερατίνη
Δομικές

Αποταμιευτικές πρωτεΐνες – ωαλβουμίνη, καζεΐνη,

πρωτεΐνες κοτυληδόνων
Μεταφορικές πρωτεΐνες – αιμοσφαιρίνη,
διαμεμβρανικές πρωτεΐνες
Πρωτεΐνες ορμόνες – ινσουλίνη, θυρεοειδοτρόπος

Πρωτεΐνες υποδοχείς – υποδοχείς στην Κ.Μ.

Συσταλτικές πρωτεΐνες – ακτίνη, μυοσίνη

Εκτός ύλης
Βιολογικοί ρόλοι των πρωτεϊνών
Αμυντικές πρωτεΐνες - αντισώματα

Πρωτεΐνες ένζυμα – αμυλάση, πεψίνη κ.λ.π.

Πρωτεΐνες ρυθμιστικά διαλύματα – διαλυμένες στο

πρωτόπλασμα και μεσοκυττάριο υγρό πρωτεΐνες

Πρωτεΐνες καύσιμα υλικά - διαλυμένες στο

πρωτόπλασμα πρωτεΐνες

Πρωτεΐνες πήξης αίματος - Ινωδογόνο

 2. ΝΟΥΚΛΕΪΝΙΚΑ ΟΞΕΑ

Μακρομόρια

Πολυμερή, από μονομερή νουκλεοτίδια, τα οποία

συνδέονται μεταξύ τους με φωσφοδιεστερικό δεσμό
 Είδη νουκλεϊνικών οξέων

Δεσοξυριβοζονουκλεϊνικό οξύ (DNA)

Ριβοζονουκλεϊνικό οξύ (RNA)

 Συστατικά των νουκλεϊνικών οξέων
Αποτελούνται από νουκλεοτίδια, τα οποία συνδέονται
μεταξύ τους με φωσφοδιεστερικούς δεσμούς
σχηματίζοντας πολυνουκλεοτιδικές αλυσίδες.

Είδη νουκλεοτιδίων:
DNA νουκλεοτίδια – σχηματίζουν DNA
RNA νουκλεοτίδια – σχηματίζουν RNA
 Δομή νουκλεοτιδίου

Ένα μόριο σακχάρου- Πεντόζη

Δεσοξυριβόζη για το DNA
Ριβόζη για το RNA

Μία φωσφορική ομάδα

Μία αζωτούχα βάση από τις ακόλουθες:

A, G, C (στο DNA και στο RNA)
T (μόνο στο DNA)
U (μόνο στο RNA)
Νουκλεοτίδιο DNA
Νουκλεοτίδιο DNA
Συστατικά των νουκλεϊνικών οξέων
 Δομή DNA
Μοντέλο δεξιόστροφης διπλής έλικας

 Watson και Crick (1953) – Νobel Ιατρικής-Φυσιολογίας 1962

 1. Δύο πολυνουκλεοτιδικές αλυσίδες, που

σχηματίζουν δεξιόστροφη διπλή έλικα.

 2. Τα νουκλεοτίδια είναι τεσσάρων ειδών, Α,Τ,G,C.

 3. Τα νουκλεοτίδια ενώνονται με φωσφοδιεστερικό

δεσμό (ομοιοπολικός).

 4. Dr και P ομάδα στον άξονα εξωτερικά (υδρόφιλα)

Αζωτούχα βάση στο εσωτερικό κάθετα (υδρόφοβη)
 5. Οι δύο πολυνουκλεοτιδικές αλυσίδες συγκρατούνται με δεσμούς
υδρογόνου μεταξύ των βάσεων, ως εξής:

Αδενίνη – Θυμίνη (δύο δεσμούς υδρογόνου)

Γουανίνη – Κυτοσίνη (τρεις δεσμούς υδρογόνου)
Αρχή της συμπληρωματικότητας των βάσεων

 6. Οι δύο αλυσίδες είναι αντιπαράλληλες, δηλαδή το 3΄ άκρο της

μιας βρίσκεται απέναντι από το 5΄ άκρο της άλλης.

 7. Κάθε στροφή της έλικας περιλαμβάνει δέκα νουκλεοτίδια.

Πολυνουκλεοτιδική αλυσίδα DNA
Χαρακτηριστικοί δεσμοί της διπλής έλικας του DNA
 Βιολογικός ρόλος DNA

Βρίσκεται στον πυρήνα (κυρίως), αλλά και σε μιτοχόνδρια και

χλωροπλάστες.

 α. Φέρει τη γενετική πληροφορία.

 β. Ελέγχει μέσω της γενετικής πληροφορίας κάθε κυτταρική

δραστηριότητα . Αυτό επιτυγχάνεται μέσω των διαδικασιών
της μεταγραφής και της μετάφρασης (πρωτεϊνοσύνθεση).

 γ. Μεταβιβάζει τη γενετική πληροφορία αναλλοίωτη στους

απογόνους, μέσω της διαδικασίας της αντιγραφής
(αυτοδιπλασιασμός).

 δ. Επιτρέπει τη δημιουργία γενετικής ποικιλομορφίας.

 ΔΟΜΗ RNA
Διαφορές από το DNA
 1. Το μόριο αποτελείται από μία πολυνουκλεοτιδική αλυσίδα,
δηλαδή είναι μονόκλωνο.
 2. Το σάκχαρο του μορίου είναι η πεντόζη, ριβόζη.
 3. Αντί της αζωτούχας βάσης θυμίνης, στο μόριο του RNA
συναντάται η ουρακίλη. Συναντώνται επίσης οι βάσεις
αδενίνη, γουανίνη και κυτοσίνη.
 4. Το μόριο του RNA, σε κάποια σημεία αναδιπλώνεται και γίνεται
δίκλωνο. Οι δύο κλώνοι συγκρατούνται με δεσμούς υδρογόνου,
με βάση την αρχή της συμπληρωματικότητας , ως εξής:
Αδενίνη – Oυρακίλη (δύο δεσμούς υδρογόνου)
Γουανίνη – Κυτοσίνη (τρεις δεσμούς υδρογόνου)
 5. Υπάρχουν τέσσερα είδη RNA, που λαμβάνουν μέρος
στη διαδικασία της πρωτεϊνοσύνθεσης:

 mRNA (αγγελιοφόρο-messenger)
 tRNA (μεταφορικό-transfer)
 rRNA (ριβοσωμικό-ribosomal)
 snRNA (μικρό πυρηνικό-small nuclear)
*μόνο στους ευκαρυωτικούς οργανισμούς
tRNA
 Βιολογικός ρόλος RNA
Βρίσκεται στον πυρήνα, στα μιτοχόνδρια, στους
χλωροπλάστες και στο κυτταρόπλασμα.

Υπεύθυνο για την Πρωτεϊνοσύνθεση (μετάφραση). Κάθε

είδος RNA έχει το δικό του ,ιδιαίτερο βιολογικό ρόλο.

Είδη RNA:
mRNA (αγγελιαφόρο-messenger)
tRNA (μεταφορικό-transfer)
rRNA (ριβοσωμικό-ribosomal)
snRNA (μικρό πυρηνικό-small nuclear)
 mRNA (αγγελιαφόρο-messenger)
Μεταφέρει τη γενετική πληροφορία από το DNA, όπου είναι
κωδικοποιημένη, στα ριβοσώματα , όπου γίνεται η
πρωτεϊνοσύνθεση.

 tRNA (μεταφορικό-transfer)
 Μεταφέρει αμινοξέα στα ριβοσώματα ,για να γίνει η
πρωτεϊνοσύνθεση.

 rRNA (ριβοσωμικό-ribosomal)
Μαζί με πρωτεΐνες, αποτελεί δομικό υλικό των ριβοσωμάτων.

 snRNA (μικρό πυρηνικό-small nuclear)

Ωρίμανση mRNA
 3. ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ

Αποτελούν σημαντικές πηγές ενέργειας.

Είναι δομικά υλικά των κυττάρων.

Διακρίνονται σε τρεις βασικές ομάδες σε σχέση με τον

αριθμό των απλών σακχάρων που διαθέτουν.
Οι μονοσακχαρίτες είναι οι πιο απλοί υδατάνθρακες.
Η γλυκόζη κατέχει κεντρικό ρόλο στη χημεία της ζωής.

Οι δισακχαρίτες αποτελούνται από δύο

συνδεδεμένους μονοσακχαρίτες (συμπύκνωση).

Oι πολυσακχαρίτες είναι μακρομόρια που

αποτελούνται από πολλά μονομερή.
ΜΟΝΟΣΑΚΧΑΡΙΤΕΣ
 ΕΞΟΖΕΣ

ΓΛΥΚΟΖΗ – ΦΡΟΥΚΤΟΖΗ (6C)

Μ.Τ. C6H12O6

Γλυκόζη–Αλδόζη
Φρουκτόζη–Κετόζη
Παρουσιάζουν συντακτική ισομέρεια

Γαλακτόζη
 Μονοσακχαρίτης Γλυκόζη
Εκτός ύλης
 Γλυκόζη - Φρουκτόζη
Εκτός ύλης Κυκλική μορφή
 Καρβονυλομάδα στις εξόζες
Εκτός ύλης
 Αλδόζες - Κετόζες
Εκτός ύλης
 ΠΕΝΤΟΖΕΣ

ΡΙΒΟΖΗ – ΔΕΣΟΞΥΡΙΒΟΖΗ (5C, σύνθεση RNA, DNA)

Ριβόζη – Μ.Τ. C5H10O5

Δεσοξυριβόζη – Μ.Τ. C5H10O4

Ριβουλόζη
Μονοσακχαρίτες
 Βιολογικός ρόλος μονοσακχαριτών
Εκτός ύλης
Είναι κυρίαρχες θρεπτικές ουσίες για τα κύτταρα
(ενεργειακές ουσίες).

Χρησιμεύουν για τη παραγωγή δισακχαριτών και

πολυσακχαριτών.

 Ο ανθρακικός σκελετός τους χρησιμεύει ως πρώτη ύλη για σύνθεση

άλλων μικρών μορίων όπως αμινοξέα και λιπαρά οξέα.
ΔΙΣΑΚΧΑΡΙΤΕΣ
 Δισακχαρίτες

Αποτελούνται από δύο απλά σάκχαρα ενωμένα με

γλυκοζιτικό (ομοιοπολικό) δεσμό.

Ένζυμο
C6H12O6 + C6H12O6 C12H22O11 + H2O
Ενέργεια
¨Δισακχαρίτης¨
 Δισακχαρίτες

Μαλτόζη: Σχηματίζεται από δύο μόρια γλυκόζης.

Προκύπτει από τη διάσπαση του αμύλου κατά τη
διάρκεια της πέψης.

Λακτόζη: Σχηματίζεται από ένα μόριο γλυκόζης

ενωμένο με ένα μόριο γαλακτόζης.
Είναι σάκχαρο του γάλακτος.

Σακχαρόζη: Σχηματίζεται από ένα μόριο γλυκόζης και ένα (κοινή

ζάχαρη) μόριο φρουκτόζης.
Είναι συστατικό των φρούτων και κύρια πηγή
γλυκόζης για τους ζωικούς οργανισμούς.
Εκτός ύλης
Σύνθεση δισακχαριτών με συμπύκνωση
Εκτός ύλης

Οι μονοσακχαρίτες και οι δισακχαρίτες

(αντίθετα με τους πολυσακχαρίτες)

έχουν γλυκιά γεύση, διαλύονται στο νερό

και διαπερνούν την κυτταρική μεμβράνη.

ΠΟΛΥΣΑΚΧΑΡΙΤΕΣ
 Πολυσακχαρίτες
Αποτελούνται από πολλά απλά σάκχαρα ενωμένα με
γλυκοζιτικό (ομοιοπολικό) δεσμό.

Ορισμένοι είναι αποταμιευτικοί και υδρολύονται, όταν

παραστεί ανάγκη, για να προσφέρουν απλά σάκχαρα και
ενέργεια στα κύτταρα.

Ορισμένοι έχουν δομικό ρόλο και προστατεύουν τα

κύτταρα ή ολόκληρους οργανισμούς
 Πολυσακχαρίτες
Εκτός ύλης
Πολυμερισμός και Υδρόλυση

Πολυμερισμός
C6H12O6
V (C6H10O5)ν + (V-1)H2O

Υδρόλυση
γλυκόζη πολυμερές νερό
(άμυλο, γλυκογόνο)
 Αποταμιευτικοί πολυσακχαρίτες

Άμυλο
Αποταμιευτικός πολυσακχαρίτης των φυτών.

Αποτελείται από δεκάδες χιλιάδες μόρια γλυκόζης

(σχηματίζουν σπειροειδή και διακλαδισμένη αλυσίδα).

Με τη διάσπασή του παρέχει σημαντικά ποσά ενέργειας.

 Αποθηκεύεται στα πλαστίδια (χλωροπλάστες, λευκοπλάστες

αμυλοπλάστες).
 Αποταμιευτικοί πολυσακχαρίτες

Γλυκογόνο
 Αποταμιευτικός πολυσακχαρίτης των ζώων και των

μυκήτων.
 Αποτελείται από δεκάδες χιλιάδες μόρια γλυκόζης που

σχηματίζουν διακλαδισμένες αλυσίδες.

 Με τη διάσπασή του παρέχει σημαντικά ποσά ενέργειας, απαραίτητα

για τη διατήρηση ζωής.

Αποθηκεύεται στο συκώτι και στους μύες.
Κύριοι πολυσακχαρίτες και η λειτουργία τους
 Αποταμιευτικοί πολυσακχαρίτες
Εκτός ύλης Άμυλο και Γλυκογόνο
 Δομικοί πολυσακχαρίτες
Κυτταρίνη

Δομικό συστατικό της περικυτταρικής μεμβράνης

(κυτταρικού τοιχώματος) των φυτικών κυττάρων.

Είναι πολυμερές της γλυκόζης, με πάνω από 10.000

μόρια που ενώνονται και σχηματίζουν ευθείες αλυσίδες.

Η δομή της σταθεροποιείται με δεσμούς υδρογόνου.

Ο άνθρωπος δε διαθέτει το κατάλληλο ένζυμο για τη διάσπασή

του.

Κάποιοι μικροοργανισμοί διαθέτουν το κατάλληλο ένζυμο που

διασπά την κυτταρίνη.

Οι μικροοργανισμοί αυτοί συμβιώνουν στον πεπτικό σωλήνα

φυτοφάγων ζώων.
Εκτός ύλης Κυτταρίνη
Δομή κυτταρίνης του κυτταρικού τοιχώματος

Εκτός ύλης
 Εκτός ύλης
Κυτταρίνη

Η παρουσία της βοηθά στην ομαλή λειτουργία του

εντέρου:
Καθαρίζει μηχανικά το έντερο
Διεγείρει την παραγωγή βλέννας

Πολλά φυτοφάγα θηλαστικά συμβιώνουν με βακτήρια τα οποία

διασπούν την κυτταρίνη.

Κάποιοι μύκητες διασπούν την κυτταρίνη (αποικοδομητές).

Εκτός ύλης
Δομικοί πολυσακχαρίτες
Χιτίνη
Αποτελείται από μονομερή αμινοσάκχαρα (σάκχαρα με άζωτο).

Συναντάται στον εξωσκελετό των αρθροπόδων.

Παρέχει ανθεκτικότητα και ελαστικότητα.

Χρησιμοποιείται στη συρραφή ραμμάτων (αποδομείται

σταδιακά).
 Βιολογική σημασία υδατανθράκων

1. Είναι ενεργειακές ουσίες (π.χ. γλυκόζη).

2. Είναι αποταμιευτικές ενεργειακές ουσίες

(π.χ. πολυσακχαρίτες άμυλο, γλυκογόνο).

3. Είναι δομικές-στηρικτικές ουσίες

(π.χ. κυτταρίνη).
 4. ΛΙΠΑΡΕΣ ΟΥΣΙΕΣ (ΛΙΠΙΔΙΑ)

Ενώσεις άνθρακα και υδρογόνου, με μεγάλο μοριακό βάρος.

Αδιάλυτες στο νερό.

Η υδροφοβική συμπεριφορά των λιπαρών ουσιών
οφείλεται στη δομή του μορίου τους.
Είναι διαλυτές σε μη πολικούς διαλύτες (χλωροφόρμιο, αιθέρα).

Έχουν δομικό ρόλο (συστατικά μεμβρανών)

Έχουν λειτουργικό ρόλο (αποταμιευτικές ουσίες)

Σημαντικές κατηγορίες λιπαρών ουσιών

Ουδέτερα λίπη

Φωσφορολιπίδια

Στεροειδή
 Ουδέτερα λίπη
Αποτελούνται από ένα
μόριο γλυκερίνης και
τρία μόρια λιπαρών
οξέων.

 Τα τρία μόρια λιπαρών οξέων

συνδέονται με τη γλυκερίνη με
εστερικούς δεσμούς.

Έτσι, σχηματίζονται τα
τριγλυκερίδια.
 Γλυκερίνη ή γλυκερόλη

είναι αλκοόλη με τρία

άτομα άνθρακα και τρία

υδροξύλια.
Εκτός ύλης Λιπαρά οξέα
Τα λιπαρά οξέα είναι επιμήκεις γραμμικές αλυσίδες
ατόμων άνθρακα των 16 ή 18 συνήθως ατόμων.
Εκτός ύλης Λιπαρά οξέα
 Η «κεφαλή» της αλυσίδας διαθέτει καρβοξυλομάδα στην οποία
βρίσκεται προσκολλημένη η υδρογονανθρακική «ουρά».
 Οι δεσμοί μεταξύ ατόμων άνθρακα και ατόμων υδρογόνου στην
«ουρά» δεν είναι πολικοί και αυτό προσδίδει στα ουδέτερα λίπη
υδροφοβικές ιδιότητες.
Εκτός ύλης
Κορεσμένα – Ακόρεστα λιπαρά οξέα

 Γενικός τύπος των λιπαρών οξέων είναι:

R-COOH
όπου R=CVH2V+1 (κορεσμένα)
R=CVH2V-1 (ακόρεστα)
Εκτός
ύλης Ουδέτερα λίπη
 Εκτός
ύλης
Ουδέτερα λίπη

Οι δεσμοί μεταξύ ατόμων άνθρακα και ατόμων υδρογόνου

στην «ουρά» δεν είναι πολικοί και αυτό προσδίδει στα

ουδέτερα λίπη υδροφοβικές ιδιότητες.
 Κορεσμένα λίπη

Τα κορεσμένα λίπη έχουν λιπαρά οξέα στα οποία δεν

υπάρχουν διπλοί δεσμοί μεταξύ των ατόμων άνθρακα.

Τα περισσότερα ζωικά λίπη είναι κορεσμένα

και είναι συνήθως στερεά στις θερμοκρασίες
δωματίου.
 Ακόρεστα λίπη

Τα ακόρεστα λίπη έχουν λιπαρά οξέα στα οποία υπάρχει

ένας ή περισσότεροι διπλοί δεσμοί.
Οι δεσμοί αυτοί προκαλούν μια κάμψη στο σχήμα των
αλυσίδων.

Τα φυτικά λίπη και τα ιχθυέλαια είναι κατά κανόνα

ακόρεστα και σε υγρή μορφή στις θερμοκρασίες
δωματίου, γι’ αυτό και ονομάζονται έλαια.
Κορεσμένα και ακόρεστα λίπη σε
κανονικές θερμοκρασίες
 Εκτός
ύλης
Αθηροσκλήρωση (αρτηριοσκλήρυνση)

Είναι καρδιοαγγειακή ασθένεια στην οποία προκαλείται

στένωση στα αιμοφόρα αγγεία από την απόθεση
κορεσμένων λιπών και χοληστερίνης και τη δημιουργία
της αθηρωματικής πλάκας.

Ο υγιεινός τρόπος διατροφής επιτάσσει την αποφυγή

κορεσμένων λιπών ή τουλάχιστον την κατανάλωση τους
στο ελάχιστον.
 Ιδιότητες και βιολογική σημασία των λιπών

Τα ουδέτερα λίπη για το ίδιο βάρος με τους

υδατάνθρακες περιέχουν υπερδιπλάσια ποσότητα
ενέργειας.
Έτσι, αποτελούν την ελαφρύτερη μορφή αποταμιευτικών
ουσιών.

Είναι κακοί αγωγοί της θερμότητας.

Έτσι, λειτουργούν ως θερμομονωτικά υλικά στους
οργανισμούς.
 Εκτός
ύλης
Ιδιότητες και βιολογική σημασία των λιπών

Είναι αδιάβροχα.
Έτσι, παρεμποδίζουν την εξάτμιση του νερού στους
οργανισμούς.

Περιβάλλουν διάφορα όργανα (πχ νεφροί).

Έτσι, προστατεύουν τα όργανα αυτά.
 Φωσφορολιπίδια

Στη γλυκερίνη συνδέονται μόνο δύο μόρια λιπαρών οξέα

αντί τρία που έχουν τα ουδέτερα λίπη.

Η τρίτη υδροξυλομάδα της γλυκερίνης είναι ενωμένη με

φωσφορική ομάδα η οποία είναι αρνητικά φορτισμένη.

Μικρά πολικά μόρια βρίσκονται συνήθως συνδεδεμένα με

τη φωσφορική ομάδα.
 Φωσφορολιπίδια

Υδρόφιλη κεφαλή
Το άκρο με την οργανική βάση είναι φορτισμένο,
υδρόφιλο και υδατοδιαλυτό.

 Υδρόφοβη ουρά
Το άκρο με τα λιπαρά οξέα είναι
υδρόφοβο και αδιάλυτο στο νερό.
Η δομή του φωσφορολιπιδίου φωσφατιδυλοχολίνη
Η δομή του φωσφορολιπιδίου λεκιθίνη
 Συμπεριφορά φωσφορολιπιδίων στο νερό

Σχηματίζουν λεπτό στρώμα.

Υδρόφιλες κεφαλές μέσα στο νερό.

Υδρόφοβες ουρές προβάλλουν έξω από το νερό.

Συμπεριφορά φωσφορολιπιδίων στα κύτταρα

 Εντός και εκτός των κυττάρων υπάρχει νερό.

 Τα φωσφορολιπίδια σχηματίζουν αυθόρμητα διπλοστιβάδα.

 Εσωτερικά βρίσκονται ενωμένες οι υδρόφοβες ουρές. Στην προσπάθεια

τους να απομακρυνθούν από το νερό έλκονται μεταξύ τους και
σχηματίζουν μια σταθερή δομή.

 Οι υδρόφιλες κεφαλές στρέφονται προς το ενδοκυττάριο και

εξωκυττάριο υδατικό περιβάλλον.

 Η διπλοστιβάδα φωσφορολιπιδίωναποτελεί τη βάση για το σχηματισμό

των μεμβρανών των κυττάρων.
Συμπεριφορά φωσφορολιπιδίων στα κύτταρα
 Διαφορές ουδέτερων λιπών-
φωσφορολιπιδίων

Ουδέτερα λίπη
Γλυκερόλη χωρίς φωσφορική ομάδα
Τρία μόρια λιπαρών οξέων

Φωσφορολιπίδια
Γλυκερόλη με φωσφορική ομάδα συνδεδεμένη με μικρά
μόρια οργανικών βάσεων φορτισμένων ή πολικών
Δύο μόρια λιπαρών οξέων
 Στεροειδή

Αποτελούνται από τέσσερις συνδεδεμένους δακτυλίους,

στους οποίους συνδέονται επιπλέον πλευρικές ομάδες.

 Σημαντικά στεροειδικά μόρια

1. Χοληστερόλη

Αποτελεί δομικό συστατικό των μεμβρανών των

κυττάρων.

Από αυτή παράγονται άλλες στεροειδικές ορμόνες.

 Σε μεγάλες συγκεντρώσεις προκαλεί αθηροσκλήρωση.

Το μόριο της χοληστερόλης
Εκτός
ύλης
Σημαντικά στεροειδικά μόρια
2. Στεροειδικές ορμόνες

Παράγονται στο φλοιό των επινεφριδίων και στις γονάδες.

π.χ. DHEAS, Τεστοστερόνη, οιστραδιόλη.
ΤΕΛΟΣ