Διάλεξη 1η:

Γενικές αρχές της φυσιολογίας

του ενδοκρινικού συστήματος

•Εισαγωγή
•Σχήματα σύνθεσης, αποθήκευσης και
έκκρισης ορμονών
•Ρύθμιση της έκκρισης ορμονών
•Ρυθμός εναλλαγής των ορμονών
Το ενδοκρινικό σύστημα
 Το ενδοκρινικό σύστημα
Γιατί είναι σημαντικό:
1.Κανένα κύτταρο δεν μπορεί να λειτουργήσει
απομονωμένο- ανάγκη για ορμονορύθμιση
2.Μικρές ποσότητες ορμονών μπορούν να επιφέρουν
δραματικές αλλαγές (quality vs quantity)
3.Το νευρικό σύστημα βοηθά τον οργανισμό να
προσαρμοστεί άμεσα σε αλλαγές στου περιβάλλοντος
ενώ το ενδοκρινικό επιφέρει αλλαγές μακρύτερης
διάρκειας

Βασικές Λειτουργίες:
1.Διατήρηση της Ομοιόστασης
2.Ρύθμιση του Μεταβολισμού
3.Ρύθμιση της κατάστασης των υγρών του σώματος
4.Αύξηση και Ανάπτυξη των γεννητικών λειτουργιών
Ποια τα κοινά χαρακτηριστικά του ενδοκρινικού με του
νευρικού συστήματος?
1. Τόσο οι νευρώνες όσο και τα ενδοκρινή κύτταρα είναι ικανά
για έκκριση
2. Τόσο οι νευρώνες όσο και τα ενδοκρινή κύτταρα παράγουν
ηλεκτρικά δυναμικά και είναι ικανά να εκπολώνονται
3. Ο μηχανισμός δράσης νευροδιαβιβαστών και ορμονών
απαιτεί αλληλεπιδράσεις με ειδικούς υποδοχείς πάνω στα
κύτταρα στόχους
 Ι. Διατήρηση της ομοιόστασης
Αρνητικός Έλεγχος- Αρνητική Ανάδραση - Επανατροφοδοτική
Αναστολή (Negative Feedback)

Θετικός Έλεγχος- Θετική Ανάδραση- Επανατροφοδοτική Ενεργοποίηση

(Positive Feedback)
 Ι. Διατήρηση της ομοιόστασης
Συντονισμός Θετικού και Αρνητικού Έλεγχου- Επανατροφοδοτική
Αναστολή και Ενεργοποίηση
Αλληλεπίδραση ενδοκρινικού
και νευρικού συστήματος

1. Ορισμένα ερεθίσματα που προκαλούν απελευθέρωση

μίας ορμόνης γίνονται αντιληπτά πρώτα από το
νευρικό σύστημα
2. Νευροκρινική Λειτουργεία που οδηγεί στην
απελευθέρωση νευροορμονών (π.χ. ADH)
3. Ορισμένα ερεθίσματα προκαλούν ολοκληρωμένες
αποκρίσεις του ενδοκρινικού και του νευρικού
συστήματος (π.χ. ρύθμιση γλυκόζης στο αίμα)
ΙΙ. Ρύθμιση κατάστασης υγρών
του σώματος
Η ADH δρα σε απομακρυσμένα κύτταρα στους νεφρούς και
προκαλεί κατακράτηση ελεύθερου ύδατος.
 ΙΙI. Ρύθμιση του μεταβολισμού

90-100mg/100cm3

Πως αποκρίνεται ο οργανισμός στην υπογλυκαιμία:

1.Τα α κύτταρα του παγκρέατος εκκρίνουν γλυκαγόνη η οποία
διεγείρει διάσπαση του γλυκογόνου
2.Τα β κύτταρα του παγκρέατος μειώνουν την έκκριση ινσουλίνης
και ελαχιστοποιούν την χρήση της γλυκόζης από άλλους ιστούς
εκτός από τον εγκέφαλο
3.Μερικοί νευρώνες του υποθαλάμου διεγείρουν διάσπαση
γλυκογόνου άμεσα με διαβίβαση σημπαθητικών νευρικών ώσεων
ή έμμεσα μέσω των επινεφριδίων
4.Ο μυελός των επινεφριδίων εκκρίνει επινεφρίνη
5.Ο φλοιός των επινεφριδίων εκκρίνει κορτιζόλη
 Μηχανισμοί αγωγής
μηνυμάτων μέσω ορμονικών
μορίων

1. Κατά την αυτοκρινική λειτουργία το μήνυμα της ορμόνης δρα

προς τα πίσω, στο κύτταρο προέλευσης του ή σε παρακείμενα
όμοια κύτταρα
2. Κατά την παρακρινική λειτουργία το μήνυμα της ορμόνης
μεταφέρεται σε παρακείμενα κύτταρα στόχους σε μικρή
απόσταση μέσω του διάμεσου υγρού
3. Κατά την ενδοκρινική λειτουργία το μήνυμα της ορμόνης
μεταφέρεται σε απομακρυσμένους στόχους μέσω της
κυκλοφορίας του αίματος
 Ορμόνες
Ορισμός: Οι ορμόνες είναι χημικές ουσίες-σήματα που
παράγονται σε εξειδικευμένα κύτταρα και συνήθως μετά
από μεταφορά στο αίμα δρουν στα κύτταρα των οργάνων –
στόχων τους όπου εκτελούν ορισμένες φυσιολογικές ή
βιοχημικές ρυθμιστικές λειτουργίες

Υποδιαίρεση Ι: Βάση του τόπου παραγωγής και δράσης

1.Αδενικές Ορμόνες (Κλασσικές Ορμόνες): Παράγονται
σε ενδοκρινείς αδένες και αποδίδονται στην κυκλοφορία του
αίματος. Διαχωρίζονται σε αδενοτρόπες ή περιφερικές
(Ενδοκρινικός Μηχανισμός)
2.Μη αδενικές Ορμόνες (Ιστικές Ορμόνες): Δεν
παράγονται σε αδένες αλλά σε εξειδικευμένα κύτταρα που
μπορούν να είναι διάσπαρτα σε ένα ιστό. (Παρακρινικός
Μηχανισμός)
3.Νευροεκκριτικές Ορμόνες: Παράγονται από εκκριτικά
νευρικά κύτταρα και αποδίδονται στην κυκλοφορία του
αίματος για να φτάσουν στα όργανα στόχους τους
4.Μεσολαβητές: Μοιάζουν με ορμόνες, παράγονται από
διάφορα κύτταρα και αποδίδονται, λόγω όμως της ταχείας
αποικοδόμησης του μπορούν να δράσουν μόνο τοπικά
(π.χ. ισταμίνες, προσταγλανδίνες, νευροδιαβιβαστές και
αυξητικοί παράγοντες)
 Ορμόνες
Υποδιαίρεση ΙΙ: Βάση της δομής τους
1.Πεπτιδικές/ Πρωτεϊνικές Ορμόνες
2.Κατεχολαμινεργικές Ορμόνες: Επινεφρίνη, Νορεπινεφρίνη,
Ντοπαμίνη, συντίθενται από την τυροσίνη μετά από σειρά
ενζυμικών αντιδράσεων
3.Θυρεοειδικές Ορμόνες: Θυροξίνη, Τριωδοθυροδίνη
συντίθενται από την τυροσίνη και ιώδιο
4.Στεροειδείς Ορμόνες: Κορτιζόλη, Αλδοστερόνη, Ανδρογόνα,
Οιστρογόνα, Προγεστίνες, Βιταμίνη D συντίθενται από
χοληστερόλη με μια σειρά ενζυμικών αντιδράσεων
5.Εικοσανοειδή Ορμόνες: Σχηματίζονται από το αραχιδονικό,
ένα πολυακόρεστο λιπαρό οξύ, με 20 άτομα C.
 Βιοσύνθεση Πεπτιδικών/
Πρωτεϊνικών Ορμονών

Δύο παραδείγματα πρώιμων ορμονών:

1.Προ-ορμόνη: Αποτελείται από το αμινοτελικό άκρο
(σηματοδοτική αλληλουχία έκκρισης) και την
αποπρωτείνη που είναι βιολογικά ενεργή
2.Προ-προορμόνη: Αποτελείται από το αμινοτελικό άκρο
και μία πολυπρωτεινική αλληλουχία που χρειάζεται μετα-
μεταφραστική πρωτεολυτική διάσπαση για ενεργοποίηση
Κρυπτικά πεπτίδια-δεν έχουν γνωστή βιολογική
δράση
Spacer sequence- π.χ. πεπτίδιο C της
ινσουλίνης
 Βιοσύνθεση Πεπτιδικών/
Πρωτεϊνικών Ορμονών

Η προορμόνη μεταφέρεται στο Golgi, όπου παθαίνει περαιτέρω

μετα-μεταφραστικές τροποποιήσεις (διάσπαση, γλυκοζιλίωση ή
συνδυασμό διαφορετικών υπομονάδων κτλ) και συσκευάζεται σε
ένα εκκριτικό κοκκίο.
 Έκκριση Πεπτιδικών/
Πρωτεϊνικών Ορμονών

Κατά την διέγερση των ενδοκρινών κυττάρων το περιεχόμενο

των εκκριτικών κοκκίων απελευθερώνεται με την διεργασία της
εξωκυττάρωσης στο εξωκυττάριο υγρό και κατόπιν στα
παρακείμενα τριχοειδή αγγεία.
Με την συστολή των μικρονηματίων και υπό την καθοδήγηση
των μικροσωλινίσκων, τα εκκριτικά κοκκία κινούνται προς την
κυτταρική μεμβράνη και συντήκονται με αυτή. Μια GTP-Binding
protein υποβοηθεί στην πρόσδεση των κοκκίων σε ειδικές
θέσεις.
George Palade 1912-2008

[3H]- 4min- Fix pancreatic tissue -

Leu 15hours Autoradiography
 Βιοσύνθεση
Κατεχολαμινεργικών Ορμόνων
Κατεχολαμινεργικές Ορμόνες: Επινεφρίνη,
Νορεπινεφρίνη, Ντοπαμίνη, συντίθενται από την
τυροσίνη μετά από σειρά ενζυμικών αντιδράσεων

Αποθηκεύονται σε εκκριτικά κοκκία και απελευθερώνονται με

παρόμοιο τρόπο όπως οι πεπτιδικές ορμόνες
 Βιοσύνθεση θυρεοειδικών
Ορμόνων
1. Το ιώδιο, Ι-, εισέρχεται μέσω αντλίας και οξειδώνεται σε
Ι0 με την δράση της θυρεο-υπεροξειδάσης
2. Το Ι0 συμπυκνώνεται σε κατάλοιπα τυροσίνης (mono-
iodinated tyrosine- MIT or di-iodinated tyrosine DIT),
ενσωματωμένα στην πολυπεπτιδική αλυσίδα της
θυρεοσφαιρίνης
3. Ακολουθεί αντίδραση σύζευξης μεταξύ των μορίων
ιωδιοτυροσίνης για παραγωγή θυροξίνης Τ4 ή
τριιώδοθυρονίνης Τ3
4. Παρόλο που η Τ3 είναι βιολογικά πιο ενεργή από την
Τ4 η παραγωγή της συμβαίνει ως επί το πλείστο εκτός
του θυρεοειδούς αδένα , μέσω αντίδρασης
απομάκρυνσης του ιωδίου από την Τ4

`DIT
 Βιοσύνθεση στεροειδών
Ορμόνων
Συντίθενται από χοληστερόλη με μια σειρά ενζυμικών
αντιδράσεων. Ωστόσο αυτές δεν αποθηκεύονται σε σημαντική
ποσότητα μέσα στον αδένα προέλευσης. Έτσι για να αυξηθεί η
έκκριση των στεροειδών ορμονών πρέπει να ενεργοποιηθεί
ολόκληρη η βιοσυνθετική διεργασία εξαρχής από την
χοληστερόλη.
 Απόδοση Ορμονών στην
κυκλοφορία και χρόνος ημιζωής
Οι θυρεοειδικές και στεροειδείς ορμόνες δεν μπορούν να
κυκλοφορούν αδέσμευτες στο αίμα, όπως οι κατεχολαμίνες
και οι πεπτιδικές/ πρωτεινικές ορμόνες. Γιατί? Σε τι
δεσμεύονται?

Η δέσμευση ορμονών στις σφαιρίνες επηρεάζει τον ρυθμό

με τον οποίο εξέρχονται οι ορμόνες από το πλάσμα στο
διάμεσο υγρό, όπου αλληλεπιδρούν με κύτταρα στόχους

Χρόνος ημιζωής ορμονών στο πλάσμα = Χρόνος που

απαιτείται για να ελαττωθεί η συγκέντρωση κατά 50%

Από τι επηρεάζεται ο χρόνος ημιζωής?

Από το πόσο ισχυρά είναι προσδεμένες οι ορμόνες στις
σφαιρίνες

Οι ορμόνες μπορούν να
επανέλθουν στην κυκλοφορία
δια μέσου του λεμφικού
συστήματος

Ο χρόνος ημιζωής των κατεχολαμίνων ισούται με δευτερόλεπτα.

Ο χρόνος ημιζωής των πεπτιδικών/ πρωτεινικών ορμονών
ισούται με λεπτα. Ο χρόνος ημιζωής των θυρεοειδικών και
στεροειδών ορμονών ισούται με ώρες.
 Μέθοδοι προσδιορισμού
ορμονών Ι: RadioImmunoAssay

Ποια τα προτερήματα?
Ποια τα ελαττώματα?
Που χρησιμοποιείτε?
 ELISA για ποσοτικοποίηση
ορμονών (π.χ. hCG) στα ούρα-
Τεστ Εγκυμοσύνης
 Ρυθμός Μεταβολικής Κάθαρσης
Πως απομακρύνονται οι ορμόνες από την κυκλοφορία ?
Η μη αντιστρεπτή απομάκρυνση ορμόνης από το σώμα είναι
αποτέλεσμα της πρόσληψης από τα κύτταρα στόχους, της
μεταβολικής αποδόμησης και της απέκκρισης της με τα ούρα ή με
την χολή.
Πως προσδιορίζεται ο ΡΜΚ?

ΡΜΚ = mg/min (ορμόνες που απομακρύνονται)

mg/ml (συγκέντρωση ορμονών στο πλάσμα)
ΡΜΚ = ml (ποσότητα πλάσματος (καθαρό)
min
Που αποδομούνται οι ορμόνες?
Νεφρά και Ήπαρ

Πως αποδομούνται οι ορμόνες?

Οι πεπτιδικές/ πρωτεϊνικές ορμόνες αποδομούνται με
ενζυμικές διεργασίες π.χ. Πρωτεολυτική Διάσπαση,
οξείδωση, αναγωγή των δισουλφιδικών δεσμών,
υδροξυλίωση, αποκαρβοξυλίωση ή μεθυλίωση.

Οι στεροειδείς ορμόνες μεταβολίζονται κυρίως με αναγωγή

των κετομάδων τους και με σχηματισμό συζευγμένων
ενώσεων με θειικό όξύ ή γλυκουρονικό οξύ.
 Περίληψη
1. Η λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος ρυθμίζει
τον μεταβολισμό, την κατάσταση των υγρών του
σώματος, την αύξηση και την ανάπτυξη των
γεννητικών λειτουργιών
2. Το ενδοκρινικό συνεργάζεται στενά με το νευρικό
σύστημα προκειμένου να διατηρήσουν την
ομοιόσταση
3. Τι είναι οι ορμόνες, πως συντίθενται, πως
κυκλοφορούν, που και αν αποθηκεύονται
4. Η δέσμευση ορμονών σε πρωτείνες του πλάσματος
επηρεάζει την διαθεσιμότητα τους σε κύτταρα στόχους
5. Τα επίπεδα συγκέντρωσης των ορμονών στο πλάσμα
και ο ρυθμός απέκκρισης τους στα ούρα
χρησιμοποιούνται κλινικώς ως έμμεσοι δείκτες του
ρυθμού της ορμονικής έκκρισης. Οι δείκτες αυτοί είναι
έγκυροι υπό τον όρο ότι η μεταβολική ή η νεφρική
κάθαρση της ορμόνης είναι φυσιολογική
6. RIA, ELISA