Διάλεξη 2η:

Υποθάλαμος κα Υπόφυση

Περίληψη:

1.Ανατομική και Εμβρυολογική Ανάπτυξη

2.Λειτουργία του υποθαλάμου

3.Λειτουργία του οπίσθιου λοβού της υπόφυσης

4.Λειτουργία του πρόσθιου λοβού της υπόφυσης

Pulse chase Experiment – ταυτοποίηση της πορείας
πρωτεϊνών από την σύνθεση μέχρι την έκκριση

http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laure
ates/1974/palade-lecture.pdf
 Άξονας Υποθαλάμου-Υπόφυσης

Τα ενδοκρινή κύτταρα της υπόφυσης συνθέτουν, αποθηκεύουν

και εκκρίνουν ποικιλία πρωτεϊνικών ορμονών που δρουν σε
απομακρυσμένα περιφερικά κύτταρα στόχους (ενδοκρινική
λειτουργία). Επίσης οι ορμόνες αυτών των στενά συνδεδεμένων
μεταξύ τους ενδοκρινικών κυττάρων δύνανται να δρούν σε
γειτονικά κύτταρα στόχους της αδενουπόφυσης (παρακρινική
λειτουργία)
Ανατομική και Εμβρυολογική
Ανάπτυξη του Υποθαλάμου-
Υπόφυσης
 Ανατομική και Εμβρυολογική
Ανάπτυξη του Υποθαλάμου-
Η προς τα
Υπόφυσης επιτρέπει
λοβού της
στον υποθ
νευρώνες
φραγμό

• Ο οπίσθιος λοβός αιματώνεται από την κάτω υποφυσιαία

αρτηρία
• H μέση προεξοχή αιματώνεται κυρίως από την άνω υποφυσιαία
αρτηρία
• Το τριχοειδικό πλέγμα της μέσης προεξοχής συγκροτεί το
σύστημα των πυλαίων φλεβών, το οποίο κατέρχεται στον
πρόσθιο λοβό της υπόφυσης.
Ποιος ο ρόλος του δεύτερου πλέγματος θυριδωτών τριχοειδών
στον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης?
Γιατί τα ενδοκρινή κύτταρα του πρόσθιου λοβού της υπόφυσης
βρίσκονται στην εξωτερική πλευρά του αιματοεγκεφαλικού
φραγμού?
 Λειτουργία του Υποθαλάμου
Κεντρικός σταθμός συλλογής και ολοκλήρωσης σημάτων
από διάφορες πηγές και διοχέτευσης τους στην υπόφυση
Μεταιχμιακό
σύστημα
(αμυγδαλή,
οσφρητικός
Δικτυωτό Θάλαμος λοβός Οπτικό Νεοφλοιός
Ενεργοποιητικό ιππόκαμπος) Σύστημα
σύστημα

Ύπνος/ Πόνος Συγκίνηση, Όραση

Εγρήγορση φόβος, οργή,
όσφρηση

ΚΕΝΤΡΑ ΥΠΟΘΑΛΑΜΟΥ
Ρύθμιση
θερμότητας Ρύθμιση Αυτόνομη ρύθμιση
(Θερμοκρασία) Ενέργειας (πείνα, (πίεση αίματος,
κορεσμός, μάζα καρδιακός ρυθμός,
σώματος) εφύδρωση)
Ισοζύγιο Ύδατος
(Όγκος Αίματος, Μεταβολικός ρυθμός,
πρόσληψη-δίψα, Στρες, Αύξηση,
απομάκρυνση – Αναπαραγωγή,
όγκος ούρων ) Γαλουχία

Ορμόνες Οπίσθιου Ορμόνες Πρόσθιου

λοβού της υπόφυσης λοβού της υπόφυσης
 Λειτουργία του Υποθαλάμου
Ο διαχωρισμός του υποθαλάμου σε επιμέρους πυρήνες ή σε
χωριστά ανατομικά κέντρα ενδοκρινικής λειτουργίας είναι
κάπως ανακριβής εκτός από δύο εξαιρέσεις

Ο υπεροπτικός πυρήνας (supra-optic nuclei) αποτελείται από

νευρώνες που εκκρίνουν ADH
O παρακοιλιακός πυρήνας (paraventricular nuclei) αποτελείται
από νευρώνες που εκκρίνουν OCT
ΓΕΝΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ: Κάθε τύπος κυττάρου εκκρίνει μόνο ένα
είδος ορμόνης.
 Λειτουργία του Υποθαλάμου
Ο υποθάλαμος παίζει ουσιαστικό, αλλά όχι αποκλειστικό, ρόλο
στις τροφικές και τις ενδοκρινικές λειτουργίες, καθώς και σε
διάφορα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς. Συνοπτικά, οι
λειτουργίες του υποθαλάμου είναι:
1.ρύθμιση του καρδιαγγειακού συστήματος
2.ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος
3.ρύθμιση της ποσότητας νερού στο σώμα, μέσω της δημιουργίας
του αισθήματος της δίψας και μέσω του ελέγχου αποβολής του
νερού από τα ούρα
4.ρύθμιση της συσταλτικότητας της μήτρας
5.ρύθμιση της έκθλιψης γάλακτος από τους μαστούς
6.ρύθμιση του γαστρεντερικού σωλήνα και της πρόσληψης
τροφής
7.επίδραση του υποθαλάμου στην υπόφυση

Μεγάλη σημασία έχει ο υποθάλαμος στη συναισθηματική

συμπεριφορά ζώων και ανθρώπων. Έτσι, σε ζώα έχει
παρατηρηθεί ότι:
1.Με τον ερεθισμό του έξω τμήματος του υποθαλάμου
προκαλείται αύξηση του γενικού επιπέδου δραστηριότητας του
ζώου, το οποίο, σε μερικές περιπτώσεις, φτάνει μέχρι την έκδηλη
οργή ή μανία και πάλη.
2.Με τον ερεθισμό του μέσου κοιλιακού πυρήνα και της γύρω
περιοχής, προκαλείται κατάσταση ηρεμίας και γαλήνης
3.Με ερεθισμό της λεπτής ζώνης του περικοιλιακού πυρήνα
προκαλείται αίσθημα φόβου, καθώς και αντιδράσεις τιμωρίας
4.Από ερεθισμό διαφόρων τμημάτων του υποθαλάμου
προκαλείται γενική διέγερση.
Animal testing on NHP (Non
Human Primates)
 Ορμόνες του Υποθαλάμου

Κάθε υποθαλαμική εκλυτική ή ανασταλτική ορμόνη προσδένεται

σε υποδοχείς των ορμονών του πρόσθιου λοβού της υπόφυσης:

• αντιστοιχεί σε ένα πρωταρχικό στόχο βάσει του οποίου και

παίρνει την ονομασία της
•ενεργοποιούν πρωτεΐνες G, δημιουργούν 2α μηνυματοφόρα
μόρια κτλ)

Οι νευροορμόνες του υποθαλάμου συντίθενται από προ-ορμόνες

Οι υποθαλαμικές νευροορμόνες εκκρίνονται συνήθως κατά

παλμούς που δημιουργούνται από ένα εσωτερικό
νευροταλαντωτή
 Ορμόνες του Υποθαλάμου
Οι εκλυτικές ορμόνες διεγείρουν,
1.εξωκυττάρωση των κοκκίων που περιέχουν ορμονοτρόπο
ορμόνη
2.Σύνθεση ορμονοτρόπων ορμονών στο επίπεδο μεταγραφής
γονιδίου
3.Επαυξάνουν την βιολογική δραστικότητα ορμονοτρόπων
ορμονών με μετα-μεταφραστικές τροποποιήσεις

Οι ανασταλτικές ορμόνες έχουν αντίθετες επιδράσεις

Οι υποθαλαμικές νευροορμόνες ρυθμίζουν τον αριθμό των δικών

τους υποδοχέων
Έλεγχος του άξονα Υποθαλάμου-
Υπόφυσης

Αδενοτρόποι ορμόνες από την αδενουπόφυση αυξάνουν την

συγκέντρωση:
1.Των ορμονών που εκκρίνονται από τον θυρεοειδή, τα
επινεφρίδια και τους γεννητικούς αδένες
2.Των περιφερικών πεπτιδικών προϊόντων
3.Υποστρωμάτων (π.χ. γλυκόζη, ελεύθερα λιπαρά οξέα)

Αυτά με την σειρά τους ρυθμίζουν την έξοδο ορμονών από τον
υποθάλαμο και από τον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης. (συνήθως
αρνητική ρύθμιση, κάποτε θετική)
Λειτουργία του οπίσθιου λοβού
της υπόφυσης
Από την νευρουπόφυση εκκρίνονται η ADH/Vasopresin και
η OCT (ανάλογη δομή, 1 kD)

Λειτουργίες της:
1.Αντιδιουρητικής Ορμόνης: Διατήρηση του Ύδατος και
ρύθμιση της τονικότητας των υγρών του σώματος, Συμβολή
στην διατήρηση του αγγειακού όγκου
2.Ωοκυτοκίνη: Εκπίεση του γάλακτος από τους
γαλακτοφόρους αδένες του μαστού και διέγερση συστολής
της μήτρας
 Η ADH και η OCT συσκευάζονται με
«νευροφυσίνες» σε εκκριτικά κοκκία

Ποιος ο ρόλος των νευροφυσίνων?

Πως απελευθερώνεται η ορμόνη?

Όταν μία ηλεκτρική εκφόρτιση μεταβιβάζεται από το κυτταρικό

σώμα που βρίσκεται στον υποθάλαμο κατά μήκος του
νευράξονα του και εκπολώνει τα νευροεκκριτικά κυστίδια στον
οπίσθιο λοβό της υπόφυσης. Η εισροή ασβεστίου στα κυστίδια
απελευθερώνει τις ορμόνες με εξωκυττάρωση. Κατά την
διάρκεια αυτής της διεργασίας κάθε ορμόνη διίσταται από την
νευροφυσίνη της και τα δύο μόρια εισέρχονται χωριστά στην
κυκλοφορία.
Ρύθμιση της έκκρισης της ADH σε
επίπεδο οργανισμού
Το νερό και η ADH συγκροτούν ένα βρόγχο αρνητικής ανάδρασης
για διατήρηση του νερού του σώματος και της κατά βάρος
ωσμωγραμμομοριακότητας.
Η έλλειψη ύδατος αυξάνει την κατά βάρος
ωσμωγραμμομοριακότητα στο πλάσμα, η οποία προκαλεί
απελευθέρωση της ADH.
H ADH προκαλεί κατακράτηση του ελεύθερου ύδατος από τους
νεφρούς και αύξηση της κατά βάρος ωσμωγραμμομοριακότητας
στα ούρα, με αποτέλεσμα η κατά βάρος
ωσμωγραμμομοριακότητας στο πλάσμα να επανέρχεται στα
φυσιολογικά επίπεδα
Ρύθμιση της έκκρισης της ADH σε
επίπεδο οργανισμού
Η έκκριση ADH προηγείται της ενεργοποίησης της δίψας.
Γιατί?

•Για την προστασία του φυσιολογικού περιεχομένου νερού του

σώματος
•Για την προστασία της τονικότητας

Παράγοντες που διεγείρουν την απελευθέρωση ADH:

1.Υποογκαιμία (αιμορραγία, όρθια στάση σε ακινησία, μηχανική
αναπνοή με θετική πίεση)
2.Πόνος, Συγκινησιακό Στρές, Ναυτία
3.Εμετός
4.Θερμοκρασία
5.Ποικιλία Φαρμάκων π.χ. Ecstasy (μείωση του όγκου των
ούρων)

Παράγοντες που καταστέλουν την απελευθέρωση

ADH:
1.Αύξηση του όγκου του αίματος
(χορήγηση αίματος ή φυσιολογικού ορού)
1.Αλκοολ
2.Κορτιζόλη και θυρεοειδείς ορμόνες

Αποτέλεσμα: Μεγαλύτερος όγκος ούρων με μικρότερη κατά

βάρος ωσμωγραμμομοριακότητα -» Αφυδάτωση
Ρύθμιση της έκκρισης της ADH σε
κυτταρικό επίπεδο
H ADH απελευθερώνεται όταν αυξηθεί η κατά
βάρος ωσμωγραμμομοριακότητα των υγρών που
περιβάλλουν τους ωσμωυποδοχείς του
υποθαλάμου.
Τι συμβαίνει τότε?

Κύτταρα σε υπερτονικό διάλυμα

Για να αποφευχθεί η συρρίκνωση των κυττάρων,

διεγείρεται η έκκριση της ADH
Οι ωσμωυποδοχείς του υποθαλάμου
αποκρίνονται σε πολύ μικρές μεταβολές της
κατά βάρος ωσμωγραμμομοριακότητας του
πλάσματος 1-2%.
Απορύθμιση της έκκρισης ή της
απόκρισης στην ADH- Diabetes
Insipidus
Πλήρης απώλεια ή μειωμένη παραγωγή ADH (γνωστή ως
άποιος διαβήτης) ή έλλειψη νεφρικής απόκρισης στην
ADH προκαλείται έπειτα από νόσο ή έπειτα από
τραυματική καταστροφή των νευρώνων της ADH.
Ο όγκος των ούρων μπορεί να φθάσει σε 500 μέχρι 1000
ml/hr με κατά βάρος ωσμωγραμμομοριακότητες πολύ
χαμηλές (μέχρι και 50 mOsm/kg)
Αυτή η κατάσταση καθιστά αναγκαία την συχνή ούρηση
και προκαλεί πρόσληψη από το άτομο εξίσου μεγάλων
όγκων νερού
Η μείωση της δίψας ή η απώλεια συνείδησης μπορεί να
οδηγήσει στον θάνατο από αφυδάτωση
Ταχεία αποκατάσταση: η θεραπεία με ADH
 Ρύθμιση της έκκρισης της OCT
Η OCT απαιτείται για την φυσιολογική γαλουχία (εκκρίνεται
μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα ως απόκριση στον θηλασμό)
Αισθητικοί υποδοχείς στην θηλή του μαστού παράγουν
προσαγωγούς ώσεις οι οποίες φθάνουν στον παρακοιλιακό και
στον υπεροπτικό πυρήνα του υποθαλάμου.
Μία τελική χολινεργική σύναψη προκαλεί απελευθέρωση OCT
από τον οπίσθιο λοβό της υπόφυσης

Δράσεις της OCT

Η OCT προκαλεί συστολή των μυοεπιθηλιακών κυττάρων στις
αδενοκυψέλες του μαστού για την φυσιολογική γαλουχία
Η OCT διεγείρει την συστολή της μήτρας κατά τον τοκετό. Οι
παρατεταμένες συστολές που προκαλεί η ορμόνη αυτή μπορεί
να είναι σημαντικές για την ελάττωση της απώλειας αίματος από
την μήτρα μετά τον τοκετό
Συχνα η OCT χρησιμοποιείται σε μεγάλες δόσεις θεραπευτικά
για την επιτάχυνση της διεργασίας του τοκετού ή για την
κατάπαυση υπερβολικής αιμορραγίας μετά από αυτόν
 Λειτουργία του πρόσθιου λοβού
της υπόφυσης (αδενουπόφυσης)
Περιέχει τουλάχιστον 6 τύπους ενδοκρινών κυττάρων, καθένας
από τους οποίους είναι πηγή διαφορετικής ορμόνης με διακριτή
λειτουργία από την οποία παίρνει και την ονομασία της

Θυρεοειδοτρόπα Σωματοτρόπα

Μαστοτρόπα Γοναδοτρόπα

Φλοιοτρόπα Ενδιάμεσα Pars

Ορμόνες της υπόφυσης
 Αυξητική Ορμόνη
(Σωματοτροπίνη)
Ρόλος:
•Διέγερση της αύξησης και ανάπτυξης του σώματος μετά
την γέννηση
•Μόλις ολοκληρωθεί η αύξηση και η εφηβεία παίζει ρόλο
στην διαμόρφωση του μεταβολισμού και της σύστασης του
σώματος των ενηλίκων

Δομή:
•Συντίθεται ως προορμόνη. Μετά την
απόσπαση ενός σηματοδοτικού
πεπτιδίου η πλήρης ορμόνη
αποθηκεύεται σε κοκκία
•Πολυπεπτιδική αλυσίδα 191
αμινοξέων με 2 δισουλφιδικούς
δεσμούς
 Ρύθμιση της Έκκρισης της
Αυξητικής Ορμόνης

Πως η
σωματοστατίνη 14 ή 28 44 αα
αναστέλλει την αα
απελευθέρωση
της Αυξητικής
Ορμόνης?

Η απελευθέρωση της GH ρυθμίζεται:

• σε ορμονικό επίπεδο από την GHRH, την σωματοστατίνη και
την σωματοδιαμεσίνη (IGF-1 περιφερικό προϊόν της GH)
• μεταβολικά από τα ενεργειακά υποστρώματα γλυκόζης,
ελεύθερων λιπαρών οξέων και αμινοξέων
•1-2 ώρες μετά την έναρξη του βαθέως ύπνου -> απότομη GH,
ενώ ο ελαφρύς ύπνος (REM) -> GH
•Στρες (τραυματισμός, χειρουργική επέμβαση, νάρκωση, πυρετός
•Άσκηση
•Ηλικία, Φύλο
Δράσεις της Αυξητικής
Ορμόνης
 Συντονισμός Έκκρισης
Αυξητικής Ορμόνης - Ινσουλίνης
Η αυξητική ορμόνη αναστέλλει την δράση της ινσουλίνης. Η
προσληψη γλυκόζης από τα κύτταρα των μυών και του λιπώδους
ιστού αναστέλλεται και η γλυκόζη του πλάσματος αυξάνεται. Ως
αντιστάθμιση δημιουργείται υπερινσουλιναιμία.

Επίσης η αυξητική ορμόνη αυξάνει την λιπόλυση και

ανταγωνίζεται την λιπογένεση που διεγειρεται από την ινσουλίνη.
Οι δράσεις αυτές αναβιβάζουν τα επίπεδα των ελευθερων
λιπαρών οξέων και των κετοξέων στο πλάσμα και ελαττώνουν τον
λιπώδη ιστό. Έτσι η αυξητική ορμόνη είναι και διαβητογόνος
ορμόνη.
 Συντονισμός Έκκρισης
Αυξητικής Ορμόνης - Ινσουλίνης
Τι συμβαίνει όταν:
1. η πρόσληψη πρωτεϊνών και ενέργειας είναι άφθονη ?
2. προσλαμβάνονται μόνο υδατάνθρακες ?
3. κατάσταση ασιτίας ?

1. Όταν η πρόσληψη πρωτεϊνών και ενέργειας είναι άφθονη τα

αμινοξέα χρησιμοποιούνται για πρωτεινοσύνθεση και αύξηση.
Διεγείρεται η έκκριση ινσουλίνης και GH και αυξάνεται η
παραγωγή σωματοδιαμεσίνων (διεγείρουν την αύξηση της μη
λιπώδους μάζας του σώματος). H GH αποτρέπει την
υπογλυκαιμία (που μπορεί να επέλθει λόγω αυξημένης έκκρισης
ινσουλίνης και μη πρόσληψης υδατανθράκων)

2. Όταν προσλαμβάνονται μόνο υδατάνθρακες η έκκριση

ινσουλίνης αυξάνεται αλλά η έκκριση αυξητικής ορμόνης
μειώνεται . Όταν δεν υπάρχουν αμινοξέα αυξημένη παραγωγή
σωματοδιαμεσίνων δεν είναι ωφέλιμη. Επιτρέπεται έτσι η
αποτελεσματική αποθήκευση της περίσσειας υδατανθρακών

3. Σε κατάσταση ασιτίας η έκκριση ινσουλίνης μειώνεται και η

έκκριση αυξητικής ορμόνης αυξάνεται αλλά οι σωματοδιαμεσίνες
περιορίζονται (πρέπει να περιοριστεί η πρωτεινοσύνθεση και να
αυξηθεί ο καταβολισμός πρωτεινών). Ωστόσο η αύξηση της GH
είναι ωφέλιμη γιατι συντελεί στην αύξηση της λιπόλυσης και
ελαττώνει την χρήση γλυκόζης από τους περιφερικούς ιστούς.
Αυτό συντελεί στην κινητοποίηση των ελεύθερων λιπαρών
οξέων και στην παροχή γλυκόζης για τον εγκέφαλο.
Γιγαντισμός – υπερέκκριση GH
κατά την ανάπτυξη
 Νανισμός – υποέκκριση GH κατά
την ανάπτυξη

Τα παιδιά των οποίων ο

οργανισμός δεν μπορεί να
εκκρίνει αυξητική ορμόνη ή
αποκρίνεται στις αυξητικές
δράσεις της με μειωμένο τρόπο
εμφανίζουν υστέρηση στην
σκελετική και φυλετική ωρίμανση
τους (μικρό ύψος και μέτρια
παχυσαρκία)
 Νανισμός – υποέκκριση GH κατά
την ανάπτυξη

Χορήγηση της αυξητικής ορμόνης αυξάνει την γραμμική αύξηση

και μειώνει την παχυσαρκία.
Χορήγηση της σε παιδιά ελαττώνει τα επίπεδα των αμινοξέων στο
πλάσμα και την παραγωγή ουρίας γιατί τα αμινοξέα στρέφονται
στην πρωτεινοσύνθεση και απομακρύνονται από την οξειδωτική
αποικοδόμηση.
Η μη λιπώδης μάζα του σώματος αυξάνεται ενώ η λιπώδης μάζα
μειώνεται. Ο σχηματισμός των οστών εντείνεται.
Ο μεταβολικός ρυθμός σε κατάσταση ηρεμίας, η ικανότητα
άσκησης και η ευεξία αυξάνονται.
Ακρομεγαλία – υπερέκκριση GH
μετά την ολοκλήρωση της
ανάπτυξης
 Ακρομεγαλία – υπερέκκριση GH
μετά την ολοκλήρωση της
ανάπτυξης

Στους ενήλικες, η συσσώρευση περίσσειας μαλακού ιστού και η

αύξηση του πλάτους των οστών οδηγεί σε εκτράχυνση των
χαρακτηριστικών και σε παραμόρφωση των δακτύλων
Η νόσος χαρακτηρίζεται από παχύ δέρμα μεγάλο μέγεθος μυών
ελάττωση του υποδόριου λίπους.
Η σπειραματική διήθηση και η καρδιακή παροχή αυξάνονται
(μερικές φορές δυσανεξία γλυκόζης ή διαβήτης)

Η διάρκεια ζωής μειώνεται λόγω επιταχυμένης αθηροσκλήρωσης

Θεραπεια: Χειρουργική επέμβαση ή χορήγηση ανάλογων

σωματοδιαμεσίνων
 Προλακτίνη

Ρόλος:
•Διέγερση της ανάπτυξης των μαστών και παραγωγή
γάλακτος στις γυναίκες
• Αναπαραγωγή

Δομή:
•Πολυπεπτιδική αλυσίδα 198
αμινοξέων με 3 δισουλφιδικούς
δεσμούς

Επίδραση για έκκριση προλακτίνης:

• Κύηση
• Οιστρογόνα
• Θηλασμός
 Προλακτίνη
Αναστολείς έκκρισης προλακτίνης:
• Υποθαλαμικοί παράγοντες (π.χ. Ντοπαμίνη που
εκκρίνεται από την μέση προεξοχή, ένα συμπεπτίδιο της
εκλυτικής ορμόνης της LH)
• Ορμόνες του πρόσθιου λοβού της υπόφυσης
• Η ίδια η προλακτίνη αναστέλλει την έκκριση της
διεγείροντας την σύνθεση και απελευθέρωση ντοπαμίνης

Επαγωγείς έκκρισης προλακτίνης:

• Εκλυτική Ορμόνη της θυρεοειδοτρόπου ορμόνης (TRH)
• Αγγειοδραστικό Εντερικό Πεπτίδιο (VIP)
 Περίληψη

1. Ανατομική και Εμβρυολογική Ανάπτυξη

2. Λειτουργία του υποθαλάμου

3. Λειτουργία του οπίσθιου λοβού της υπόφυσης

4. Λειτουργία του πρόσθιου λοβού της υπόφυσης