Ιατρική Χημεία

(51248)

Αρχές Μεταβολισμού

Χριστίνα Πιπέρη
Καθηγήτρια Ιατρικής Βιοχημείας
Εργαστήριο Βιολογικής Χημείας
Ιατρική Σχολή Παν/ου Αθηνών
cpiperi@med.uoa.gr
 Εκπαιδευτικά αντικείμενα

Ορισμός και βασικές αρχές του κυτταρικού

μεταβολισμού
Φάσεις του μεταβολισμού
Αρχές ρύθμισης μεταβολικών οδών
Γλυκόλυση, αντιδράσεις, λειτουργίες
Βιοχημικές οδοί που τροφοδοτούν τη
γλυκόλυση
Ζυμώσεις, αντιδράσεις, εφαρμογές
 Μεταβολισμός
Ορισμός: Το άθροισμα όλων των χημικών μετασχηματισμών
που συμβαίνουν σε ένα κύτταρο ή έναν οργανισμό
Απαιτεί τη συντονισμένη δραστηριότητα πολλαπλών
πολυενζυμικών συστημάτων – των μεταβολικών οδών

Σε κάθε βήμα μιας μεταβολικής οδού συμβαίνει μια ειδική,

χημική μεταβολή (προσθήκη/αφαίρεση ατόμου ή χημικής
ομάδας)
Το πρόδρομο μόριο μετατρέπεται σε προϊόν διάμεσου μια
σειράς μεταβολικών ενδιάμεσων, τους μεταβολίτες
 Χρησιμότητα του μεταβολισμού
Απόκτηση χημικής ενέργειας (από ηλιακή ενέργεια
ή από αποδόμηση θρεπτικών ουσιών από το
περιβάλλον)
Μετατροπή των μορίων των τροφών σε μόρια του
ιδίου του κυττάρου και σε πρόδρομα μόρια
μακρομορίων
Πολυμερισμός μονομερών προδρόμων ενώσεων
σε μακρομόρια (πρωτεΐνες, νουκλεϊκά οξέα,
πολυσακχαρίτες)
Σύνθεση και αποδόμηση βιομορίων απαραίτητων
για εξειδικευμένες κυτταρικές λειτουργίες (π.χ.
μεμβρανικά λιπίδια, ενδοκυττάριοι αγγελιοφόροι
και χρωστικές)
 Φάσεις του μεταβολισμού
Καταβολισμός: μετατροπή οργανικών μορίων των
τροφών (υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες) σε
μικρότερα απλούστερα προϊόντα (π.χ. γαλακτικό
οξύ, CO2, NH3)
Απελευθέρωση χημικής ενέργειας (ΑΤΡ, NADPH,
FADH2)

Αναβολισμός: βιοσύνθεση μεγάλων και πολύπλοκων

μορίων (λιπίδια, πολυσακχαρίτες, πρωτεΐνες,
νουκλεϊκά οξέα) από μικρά, απλά πρόδρομα μόρια
Απαιτείται εισροή ενέργειας (από μεταφορά
φωσφορικής ομάδας και αναγωγή NADH, NADPH,
FADH2)
Ενεργειακές σχέσεις καταβολικών και αναβολικών οδών

Αναβολικές Καταβολίκες
αντιδράσεις αντιδράσεις
Χρησιμοποιούν απελευθερώνουν
χημική ενέργεια χημική ενέργεια
για να
πραγματοποι-
ηθούν

Η χημική ενέργεια
είναι στη μορφή:
ATP,
NADH,NADPH,
FADH2
Οι καταβολικές οδοί συγκλίνουν ενώ οι
αναβολικές αποκλίνουν
Ρύθμιση Μεταβολικών Οδών
Ένα τυπικό ευκαρυωτικό κύτταρο
έχει την ικανότητα να παράγει
περίπου 30.000 διαφορετικές
πρωτεΐνες, οι οποίες καταλύουν
χιλιάδες διαφορετικές αντιδράσεις
που περιλαμβάνουν πολλές
εκατοντάδες μεταβολίτες, οι
περισσότεροι από τους οποίους
μοιράζονται περισσότερα από ένα
«μεταβολικά μονοπάτια».

Διάμεσος μεταβολισμός: η
συνδυασμένη δραστηριότητα
όλων των μεταβολικών οδών που
επιτελούν την αλληλομετατροπή
των πρόδρομων ενώσεων, των
μεταβολικών ενδιάμεσων και των
προϊόντων χαμηλού μοριακού
βάρους (ΜΒ<1000)
 Οι μεταβολικές οδοί ανάλογα με το αν δρουν σε
καταβολική ή αναβολική κατεύθυνση έχουν
διαφορετικές λειτουργίες

Παράδειγμα: η μεταβολική οδός του γλυκογόνου

- σε καταβολική κατεύθυνση (γλυκογονόλυση)
παρέχει ενέργεια
- σε αναβολική κατεύθυνση (γλυκογένεση)
παρέχει πρόδρομα μόρια για βιοσυνθέσεις και μια
αποθηκευτική μορφή μεταβολικής ενέργειας
→ Αυτές οι λειτουργίες είναι πολύ σημαντικές για
την επιβίωση ώστε έχουν αναπτυχθεί
ρυθμιστικοί μηχανισμοί (που βασίζονται στη
λειτουργικότητα εξειδικευμένων ενζύμων)
 Ρυθμιστικοί μηχανισμοί
Εξασφαλίζουν ότι η ροή των μεταβολιτών σε κάθε οδό θα γίνει
ως προς:
- τη σωστή κατεύθυνση
- τη σωστή ταχύτητα
σύμφωνα με τη τρέχουσα κατάσταση του κυττάρου

Εξασφαλίζουν ότι αν αλλάξουν οι εξωτερικές συνθήκες θα

συμβούν κατάλληλες προσαρμογές στην ταχύτητα ροής των
μεταβολιτών σε όλη την οδό

Παραδείγματα συντονισμένης ρύθμισης μεταβολικών οδών:

1. Κατά τη σωματική άσκηση: οι ανάγκες για παραγωγή ΑΤΡ στους
μυς εκατονταπλασιάζονται μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα
2. Σε περιπτώσεις υποξίας ή ισχαιμίας (μειωμένη ροή αίματος)
ελαττώνεται η παροχή οξυγόνου στους ιστούς
3. Μεταξύ των γευμάτων, η σχετική αναλογία υδατανθράκων, λιπών
και πρωτεϊνών στη δίαιτα ποικίλει. Ο εφοδιασμός σε καύσιμα
από τη δίαιτα υπαγορεύει μεταβολικές προσαρμογές μεταξύ των
γευμάτων και σε περιόδους νηστείας
4. Η επούλωση των τραυμάτων απαιτεί τεράστιες ποσότητες
ενέργειας και βιοσυνθετικών μορίων
 Ιδιότητες ρυθμιστικών μηχανισμών
Οι ρυθμιστικοί μηχανισμοί:

- μεγιστοποιούν την αποτελεσματικότητα της

χρησιμοποίησης των καυσίμων, αποτρέποντας την
ταυτόχρονη λειτουργία οδών σε αντίθετες κατευθύνσεις (πχ.
Γλυκόλυση και νεογλυκογένεση)
- κατανέμουν τους μεταβολίτες ανάμεσα σε εναλλακτικές
οδούς (πχ. Γλυκόλυση και οδός των φωσφορικών πεντοζών)
- επιλέγουν το καύσιμο που προσφέρεται καλύτερα για τις
άμεσες ανάγκες του οργανισμού (γλυκόζη, λιπαρά οξέα,
γλυκογόνο, αμινοξέα)
- διακόπτουν βιοσυνθετικές διεργασίες όταν
συσσωρεύονται τα προϊόντα τους
 Ιατρική Χημεία

Γλυκόλυση

Ι. Χημικές Αντιδράσεις
ΙΙ. Μεταβολικές Λειτουργίες
 Βασικές οδοί μεταβολισμού των
υδατανθράκων

ΓΛΥΚΟΓΟΝΟ

Γλυκογονόλυση Γλυκογονοσύνθεση

ΓΛΥΚΟΖΗ

Γλυκόλυση Νεογλυκογένεση

ΠΥΡΟΣΤΑΦΥΛΙΚΟ - ΓΑΛΑΚΤΙΚΟ ΟΞΥ

Οι βασικές οδοί του μεταβολισμού των υδατανθράκων
ξεκινούν ή τελειώνουν με τη γλυκόζη
 Γλυκόζη
Μόριο που καταλαμβάνει κεντρική θέση στο μεταβολισμό
ζώων, φυτών και πολλών μικροοργανισμών

Καύσιμο πλούσιο σε ενέργεια

- Άμυλο : μορφή αποθήκευσης της γλυκόζης στα φυτά
- Γλυκογόνο : μορφή αποθήκευσης της γλυκόζης στους ιστούς
των ζώων

Προσφέρει ενέργεια υπό αερόβιες και

αναερόβιες συνθήκες

Πολυμερίζεται και αποθηκεύεται

«Ευέλικτο» πρόδρομο μόριο (παράγει τεράστια ποικιλία

μεταβολικών ενδιαμέσων για βιοσυνθετικές αντιδράσεις)
 Μεταβολική «τύχη» της γλυκόζης
Στα ζώα και στα αγγειώδη φυτά, η γλυκόζη μπορεί να ακολουθήσει 3 οδούς:

Παραγωγή νουκλεϊκών οξέων, ΝΑDPH Παραγωγή ΑΤΡ και μεταβολικά ενδιάμεσα

 Γλυκομεταφορείς
Η μεταφορά της γλυκόζης δια μέσου των
κυτταρικών μεμβρανών γίνεται με την βοήθεια
ειδικών πρωτεϊνών-φορέων

Η γλυκόζη είναι υδρόφιλη και δεν μπορεί να διέλθει

δια μέσου των λιπιδίων της κυτταρικής μεμβράνης
Εισέρχεται με:
--- Ενεργητική μεταφορά μέσω συν-μεταφορέα Να-
Glu (έντερο, επιθηλιακά κύτταρα νεφρών)

--- Μηχανισμός παθητικής μεταφοράς

(υποβοηθούμενη διάχυση με μεσολάβηση ειδικών
πρωτεϊνών – των μεταφορέων γλυκόζης (Glut)
 Γλυκομεταφορείς

Εξωκυττάριο υγρό

Πλασματική
μεμβράνη

Ενδοκυττάριο τμήμα - κυτταρόπλασμα

-Οι γλυκομεταφορεις είναι διαμεμβρανικές πρωτεΐνες που αποτελούνται από 12 έλικες
με τα καρβοξυτελικά αμονοτελικά τους άκρα να βρίσκονται στην εσωτερική,
κυτταροπλασματική πλευρά της πλασματικής μεμβράνης.
-Η γλυκόζη προσδένει στο σημείο πρόσδεσης του τμήματος 1 του μεταφορέα που
βρίσκεται στο εξωτερικό μέρος της μεμβράνης, προκαλώντας μια στερεοχημική
αναδιαμόρφωση του μεταφορέα που επιτρέπει τη κινητοποίησή της και απελευθέρωση
της γλυκόζης στο εσωτερικό της μεμβράνης.
 Γλυκομεταφορείς

Η δέσμευση της γλυκόζης σε μια θέση

προκαλεί αλλαγή στη διαμόρφωση που
σχετίζεται με τη μεταφορά και
απελευθερώνει γλυκόζη στην άλλη πλευρά
της μεμβράνης.
ενδοθηλιακά κύτταρα και ερυθροκύτταρα

νευρικά κύτταρα
 Γλυκόλυση

• Οικουμενική, κεντρική οδός καταβολισμού της γλυκόζης

• Η γλυκολυτική οδός ή οδός Embden-Meyerhof είναι μια

αρχέγονη διαδικασία που τελείται από όλα τα κύτταρα
του ανθρώπινου σώματος

• Ακολουθία ενζυμικά καταλυόμενων αντιδράσεων που

μεταβολίζουν ένα μόριο γλυκόζης σε δύο μόρια
πυροσταφυλικού οξέος

• Διατήρηση ενέργειας (ΑΤΡ, NADH)

• Λαμβάνει χώρα στο κυτταροδιάλυμα

 Γλυκόλυση
Περιλαμβάνει την αναερόβια
διάσπαση της γλυκόζης σε
πυροσταφυλικό ή και γαλακτικό οξύ
με ταυτόχρονη απελευθέρωση
ενέργειας με τη μορφή ΑΤΡ
(ΑΝΑΕΡΟΒΙΟΣ ΓΛΥΚΟΛΥΣΗ)

Στο κύτταρο η γλυκόζη μπορεί να

οξειδωθεί (να διασπαστεί) πλήρως
σε CO2 και H2O μέσα από μια
διαδικασία 30 βημάτων που
περιλαμβάνει τον Κύκλο του Krebs
και την Οξειδωτική Φωσφορυλίωση
(ΑΕΡΟΒΙΟΣ ΓΛΥΚΟΛΥΣΗ)

Η γλυκόλυση αποτελεί μόνο τα

πρώτα μερικά στάδια αυτής της
καύσης
 Σημασία της Γλυκόλυσης
▪ Αποκλειστική πηγή μεταβολικής ενέργειας σε
μερικούς ιστούς και κυτταρικούς τύπους
θηλαστικών
π.χ. Εγκέφαλος, ερυθρά αιμοσφαίρια, μυελός
νεφρών, σπερματοζωάρια

▪ Για κάποιους ιστούς η γλυκόλυση αποτελεί μια

οδό επείγουσας μόνο παραγωγής ενέργειας
ικανής να παράγει 2 mol ΑΤP ανά mol γλυκόζης
κατά την απουσία ή μερική έλλειψη οξυγόνου
π.χ. Έντονη μυϊκή άσκηση
Συνοπτικό διάγραμμα της γλυκόλυσης
Οι 2 φάσεις της γλυκόλυσης:

Α. Προπαρασκευαστική φάση
ή
Στάδιο ενεργοποίησης

Β. Παραγωγική φάση
ή
Στάδιο διάσπασης
 Χημικοί μετασχηματισμοί
Στις διαδοχικές αντιδράσεις της γλυκόλυσης,
τρεις τύποι χημικών μετασχηματισμών είναι σημαντικοί:

1) Αποδόμηση ανθρακικού σκελετού της γλυκόζης για

παραγωγή πυροσταφυλικού

2) Φωσφορυλίωση του ADP σε ATP

3) Μεταφορά ενός ιόντος υδριδίου στο NAD+ για

σχηματισμό NADH
 Σημασία των φωσφορυλιωμένων
ενδιαμέσων
Τα 9 γλυκολυτικά ενδιάμεσα μεταξύ γλυκόζης και
πυροσταφυλικού είναι φωσφορυλιωμένα

Δεν περνούν την κυτταρική μεμβράνη (οι

φωσφορικοί εστέρες → υδρόφιλοι, φορτισμένοι) –
διατηρείται η μεταβολική ενέργεια
Η δέσμευση των φωσφορικών ομάδων στις
ενεργές θέσεις των ενζύμων αυξάνει την ειδικότητα
των ενζυματικών αντιδράσεων
 Προπαρασκευαστική Φάση
1η αντίδραση: Φωσφορυλίωση της γλυκόζης

Η φωσφορυλίωση της γλυκόζης από το ΑΤΡ είναι μια

θερμοδυναμικά ευνοϊκή, μη αναστρέψιμη, υπό κυτταρικές
συνθήκες αντίδραση – Ρυθμιστικό στάδιο
Υπόκειται σε ρύθμιση (Η ενεργότητα της εξοκινάσης εξαρτάται
από το Mg2+)
 Εξοκινάση

Η εξοκινάση αποτελείται από 2 τμήματα. Η πρόσδεση της

γλυκόζης (μωβ) προκαλεί μεγάλη αλλαγή στη στερεοχημική
διαμόρφωση του ενζύμου, η οποία αποτρέπει την
ανεπιθύμητη υδρόλυση του ATP.
 Εξοκινάση

Χρειάζεται Μg ++ ή άλλο δισθενές μέταλλο για δραστικότητα

✓Γλυκοκινάση (ισοένζυμο στο ήπαρ) (διαφορετικές
κινητικές και ρυθμιστικές ιδιότητες)

✓Φωσφορυλιώνει κι άλλες εξόζες

 Προπαρασκευαστική Φάση
2η αντίδραση: Μετατροπή της 6-Ρ-γλυκόζης σε
6-Ρ-φρουκτόζη

Μετατροπή αλδόζης σε κετόζη από την

ισομεράση των φωσφορικών εξοζών
 Ισομεράση των φωσφορικών εξοζών
αλδόζη κετόζη

καρβονύλιο αλκοόλη

Aναδιάταξη της καρβονυλομάδας και της υδροξυλομάδας

 Προπαρασκευαστική Φάση
3η αντίδραση: Φωσφορυλίωση της 6-Ρ-
φρουκτόζης σε 1,6-2Ρ φρουκτόζη
1ο δεσμευτικό βήμα της γλυκόλυσης - μη αντιστρεπτή ουσιαστικά αντίδραση

Φωσφοφρουκτοκινάση 1 (PFK1)
▪ Ρυθμιστικό ένζυμο – κύριο σημείο ελέγχου της γλυκόλυσης
▪ Χρειάζεται Μg ++ ή άλλο δισθενές μέταλλο για δραστικότητα
 Προπαρασκευαστική Φάση
4η αντίδραση: Διάσπαση της 1,6-2Ρ-φρουκτόζης

Αλδολάση

Διάσπαση ανθρακικού σκελετού

Αλδολάση τάξεως Ι: φυτά , ζώα Αλδολάση τάξεως ΙΙ: μύκητες, βακτήρια
 Προπαρασκευαστική Φάση
5η αντίδραση: Αλληλομετατροπή των
φωσφορικών τριοζών

Ισομεράση
φωσφορικών τριοζών
Σύνοψη της Προπαρασκευαστικής φάσης
της γλυκόλυσης

Από γλυκόζη → 2 μόρια 3-Ρ-γλυκεριναλδεύδης

Κατανάλωση 2 μορίων ΑΤΡ

2 μη αντιστρεπτές αντιδράσεις
(α. Γλυκόζη 6-Ρ- Γλυκόζη – Βήμα 1
(β. 6-Ρ-Φρουκτόζη 1,6-2P-Φρουκτόζη – Βήμα 3)
 Παραγωγική Φάση
6η αντίδραση: Οξείδωση της 3-Ρ
γλυκεριναλδεύδης σε 1,3-διφωσφογλυκερινικό
Αφυδρογονάση της
3-φωσφορικής
γλυκεραλδευδης

Ακυλοφωσφορικό :
έχει υψηλό δυναμικό
μεταφοράς
φωσφορικών ομάδων
Η 3-Ρ γλυκεραλδεϋδη οξειδώνεται σε ένα καρβοξυλικό οξύ
με ταυτόχρονη αναγωγή του NAD σε NADH
 Παραγωγική Φάση
7η αντίδραση: Μεταφορά Ρ από το 1,3-
διφωσφογλυκερινικό στο ADP

Κινάση
φωσφογλυκερικού
 Παραγωγική Φάση
8η αντίδραση: Μετατροπή του 3-
φωσφογλυκερινικού σε 2-φωσφογλυκερινικό

Ι
Ι
Ι
Μουτάση του
Φωσφογλυκερι
κού
 Παραγωγική Φάση
9η αντίδραση: Αφυδάτωση του 2-φωσφογλυκερινικού προς
φωσφοενολοπυροσταφυλικό

Ι
Ι
Ι
Ι
Ι Ι
Ι
Ι Ι
Ι
Ι Ι
Ι Ενολάση Ι
Ι Ι
Ι Ι
Ι
Το φθόριο αναστέλλει τη δράση Ι
της βακτηριακής ενολάσης σταματώντας
Ι
τη γλυκόλυση που οδηγεί στη δημιουργία
όξινης οδοντικής πλάκας και τερηδόνας
 Παραγωγική Φάση
10η αντίδραση: Μεταφορά της ΡΟ32- από το
φωσφοενολοπυροσταφυλικό στο ADP

Ρυθμιστικό στάδιο
Ι της γλυκόλυσης -
Ι ουσιαστικά μη
Ι Κινάση του αναστρέψιμη
Ι πυροσταφυλικού αντίδραση
Ι
Ι
 ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΓΛΥΚΟΛΥΣΗΣ

Μετά την αφαίρεση των δύο ATP που

δαπανήθηκαν στην προπαρασκευαστική
φάση, η εξίσωση για τη συνολική διαδικασία
είναι:
Γλυκόζη + 2ΑDΡ + 2 ΝΑD+ + 2Pi →
2 πυροσταφυλικό + 2NADH + 2H++ 2ΑΤΡ
+2Η2Ο
Βιοχημικές οδοί που τροφοδοτούν τη γλυκόλυση
Μόνο οι μονοσακχαρίτες (φρουκτόζη, μαννόζη, γαλακτόζη)
προσλαμβάνονται από το έντερο
Όλοι οι πολυσακχαρίτες και οι δισακχαρίτες πρέπει να
μετατραπούν σε μονοσακχαρίτες για να εισέλθουν στη
γλυκόλυση

Οι ενδογενείς πολυσακχαρίτες (γλυκογόνο και άμυλο)

διασπώνται με φωσφορόλυση
(ένζυμα: φωσφορυλάση, μουτάση της φωσφορικής γλυκόζης)

Διατροφικοί πολυσακχαρίτες και δισακχαρίτες (μαλτόζη,

λακτόζη, σακχαρόζη) υδρολύονται σε μονοσακχαρίτες
(ένζυμο: α-αμυλάση)
Πέψη λακτόζης και δυσανεξία στη λακτόζη
Πέψη λακτόζης: η λακτάση μετατρέπει Δυσανεξία στη λακτόζη: τα επίπεδα
τη λακτόζη σε γλυκόζη και γαλακτόζη, λακτάσης μειώνονται με την ηλικία,
απορροφάται στο λεπτό έντερο και απουσία στους περισσότερους ενήλικες.
μεταβολίζεται στους ιστούς με Μόνο το 1/3 των ενηλίκων παράγει
γλυκόλυση λακτάση. Τα άλλα 2/3 είναι δυσανεκτικά
στη λακτόζη

Συμπτώματα

Κοιλιακό άλγος
Φούσκωμα
Ναυτία
Εμετός
Διάρροια
Μεταβολική «τύχη» του πυροσταφυλικού
 Βασικοί τρόποι μεταβολισμού της γλυκόζης σε επιλεγμένους ιστούς

Α. Β. Κύτταρα
Ερυθροκύτταρα Εγκεφαλικού ιστού

Γ. Κύτταρα μυϊκού και Δ. Κύτταρα λιπώδη

καρδιακού ιστού ιστού
Μεταβολισμός της γλυκόζης στα ηπατικά παρεγχυματικά κύτταρα
 Διατήρηση του ισοζυγίου της οξειδοαναγωγής

Για να συνεχιστεί η γλυκόλυση θα πρέπει να αναγεννηθεί το NAD+

το οποίο υπάρχει σε περιορισμένη ποσότητα στον οργανισμό και
προέρχεται από την βιταμίνη νιασίνη (Β3)

Βιτ. Β3 (νικοτινικό οξύ ή

νικοτιναμίδιο), απαραίτητο
θρεπτικό συστατικό για την
παραγωγή ενέργειας
Η ανεπάρκεια της Β3 οδηγεί σε:
• Κατάθλιψη
• Πονοκέφαλο
• Κούραση
• Απώλεια μνήμης
 3 τρόποι αναγέννησης του NAD

1ος : Γλυκολυτική οδός

2ος: Αναγωγή πυροσταφυλικού

σε αιθανόλη

3ος: Είσοδος του

πυροσταφυλικού στον κύκλο
του κιτρικού οξέος. Με
σχηματισμό του ακετυλο- CoΑ
κατά την οξειδωτική
αποκαρβοξυλίωση του
πυροσταφυλικού στα
ΜΙΤΟΧΟΝΔΡΙΑ
Πυροσταφυλικό +NAD+ +CoA →
ακετυλοCoA +CO2 + NADH

Το NAD+ αναγεννάται κατά την

οξειδωτική φωσφορυλίωση
 Zύμωση

➢Περιγράφει διεργασίες που αποσπούν ενέργεια υπό

τη μορφή ΑΤΡ χωρίς να καταναλώνουν οξυγόνο ή να
μεταβάλλουν τις συγκεντρώσεις των NAD+ ή NADH

➢Γαλακτική ζύμωση (κατά την έντονη δραστηριότητα

σκελετικών μυών ή ερυθροκύτταρα)

➢Αλκοολική ζύμωση (κατά την κατανάλωση

ποτών ή από μικροοργανισμούς του εντέρου
και στη ζυθοποιία, αρτοποιία –μαγιά (ζύμη)
μπύρας και ψωμιού)

➢Μερικά από τα προϊόντα της ζύμωσης

έχουν εμπορικό ενδιαφέρον
 Σημασία της ζύμωσης

Η ζύμωση παρέχει μικρότερη ποσότητα ενέργειας από ότι η

πλήρης καύση της γλυκόζης . Γιατί χρησιμοποιείται;
• ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΑΠΑΙΤΕΙ ΟΞΥΓΟΝΟ → ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΟΞΙΑΣ ΚΑΙ ΥΠΟΞΙΑΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΑΛΑΚΤΙΚΟΥ ΟΞΕΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ

ΣΚΕΛΕΤΙΚΟΥΣ ΜΥΣ
ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΓΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΞΕΠΕΡΝΟΥΝ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ
ΓΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΟΞΥΓΟΝΟΥ
 Γαλακτική ζύμωση
( γλυκόζη → γαλακτικό)

Το γαλακτικό σχηματίζεται από το πυροσταφυλικό σε κάποιους

μικροοργανισμούς αλλά και σε ανώτερους οργανισμούς όταν η
ποσότητα του οξυγόνου είναι οριακή (έντονη μυϊκή
δραστηριότητα) ή και σε αερόβιες συνθήκες (πχ. σε κύτταρα
που δεν διαθέτουν μιτοχόνδρια - Αμφιβληστροειδής,
Κερατοειδής, Φακός, Ερυθρά αιμοσφαίρια)
Τερηδόνα και γαλακτική ζύμωση
Σακχαρολυτικά βακτήρια (όπως στρεπτόκοκκοι της
οικογένειας mutans -S.mutans, S.sobrinus- και
λακτοβάκιλλοι ή γαλακτοβάκιλλοι)
-αντέχουν το χαμηλό pH που παράγεται από
τη παραγωγή γαλακτικού οξέος και
-συνεχίζουν να μεταβολίζουν σάκχαρα
οδηγώντας στη αποδόμηση των σκληρών
οδοντικών ιστών και δημιουργώντας τερηδόνα.

Τερηδόνα προκαλείται από μικροοργανισμούς οι

οποίοι μέσω της γλυκόλυσης παράγουν γαλακτικό
οξύ από μονοσακχαρίτες των τροφών.
 Αλκοολική ζύμωση
( γλυκόζη → αιθανόλη και CO2)

Η αιθανόλη σχηματίζεται από το πυροσταφυλικό στους

ζυμομύκητες και μερικούς άλλους μικροοργανισμούς

Εφαρμογή στη ζυθοποιία: αλκοολική ζύμωση

υδατανθράκων σε σπόρους δημητριακών (πχ. Βρώμη)
 Aλκοολική δεϋδρογονάση/ αφυδρογονάση

Υπάρχει σε πολλούς οργανισμούς που μεταβολίζουν την

αιθανόλη (άνθρωπος)
Βρίσκεται στο κυτταρόπλασμα των ηπατικών κυττάρων (σχεδόν
αποκλειστικά) – καταλύει την οξείδωση της αιθανόλης που
προέρχεται είτε από αλκοολούχα ποτά ή από
μικροοργανισμούς του εντέρου
 Ζυμώσεις
Αποδίδουν ποικίλα κοινά τρόφιμα αλλά και
βιομηχανικές χημικές ουσίες

Lactobacillus Bulgarius Ζύμωση γάλακτος→

Γαλακτικό οξύ pH χαμηλό→ καθίζηση πρωτεϊνών
→ γιαούρτι πηκτό
Propionibacterium freudenreichi Ζύμωση γάλακτος
→ προπιονικό οξύ και CO2 (τυρί Εmental)
- Πτώση pH συνοδεύει τη ζύμωση, διατήρηση
τροφίμων αναλλοίωτα από βακτήρια (πχ. Τουρσιά)
Clostridium acetobutyricum→ οξείδωση αμύλου σε
βουτανόλη και ακετόνη → ζυμώσεις βιομηχ.
κλίμακας (παραγωγή μεθανόλης, ηλεκτρ. οξέος
κλπ. από υδατάνθρακες
O καρκίνος χαρακτηρίζεται από απορρυθμισμένη
γλυκόλυση
Σε όγκους η πρόσληψη γλυκόζης και η γλυκόλυση συμβαίνουν
με 10πλάσια ταχύτητα από το φυσιολογικό ιστό

Καρκινικά κύτταρα αντιμετωπίζουν υποξία (παροχή Ο2 λόγω

έλλειψης τριχοειδών). Για το λόγο αυτό κάνουν αναερόβια
γλυκόλυση για παραγωγή ΑΤΡ (πυροσταφυλικό→γαλακτικό)

Τα καρκινικά κύτταρα έχουν αυξημένα επίπεδα γλυκολυτικών

ενζύμων λόγω της ενεργοποίησης του HIF.

HIF (Hypoxia Inducible Factor): ένας μεταγραφικός παράγοντας

που ρυθμίζει 8 διαφορετικά γλυκολυτικά ένζυμα
 Μεταβολές στη γονιδιακή έκφραση σε όγκους
που οφείλονται στην υποξία

HIF-1: Hypoxia inducible factor-1

Οι υποξικές συνθήκες στη μάζα του όγκου οδηγούν στην ενεργοποίηση του
ΗΙF-1 (παράγοντας μεταγραφής που επάγεται από την υποξία)
- Ο ΗΙF-1 επάγει τη μεταβολική προσαρμογή
- Ο ΗΙF-1 ενεργοποιεί αγγειογενετικούς παράγοντες που διεγείρουν την
ανάπτυξη νέων αιμοφόρων αγγείων
Ο υψηλός γλυκολυτικός ρυθμός των όγκων χρησιμοποιείται
στη διάγνωση (PET scanning)
Positron emission tomography (PET)
υποδηλώνει περιοχές υψηλής αξιοποίησης
γλυκόζης στον οργανισμό

Περιλαμβάνει έγχυση ενός ανάλογου

γλυκόζης FdG σημασμένου με ισότοπο, το
οποίο προσλαμβάνεται αλλά δεν
μεταβολίζεται από τους ιστούς.
Συσσωρεύεται στους ιστούς και ο ρυθμός
της συσσώρευσής του εξαρτάται από τον
ρυθμό πρόσληψή του. Η πρόσληψη
είναι 10 φορές μεγαλύτερη στους όγκους.
Ο εγκέφαλος και η ουροδόχος κύστη
σημαίνονται έντονα: εγκέφαλος επειδή
χρησιμοποιεί τη περισσότερη γλυκόζη
και στην ουροδόχο κύστη επειδή η
χρωστική αποβάλλεται με τα ούρα
Οι υπόλοιπες επισημασμένες περιοχές
δείχνουν θέσεις όγκου.
FdG: [¹⁸F]Fluorodeoxyglucose
MRI: Magnetic resonance imaging
CT: computed tomography
 Εκπαιδευτικοί στόχοι
Ορισμός/χρησιμότητα μεταβολισμού
Διαφορές μεταβολισμού- καταβολισμού
Ρόλος/ιδιότητες ρυθμιστικών μηχανισμών
Γλυκόλυση – περιγραφή σταδίων γλυκόλυσης
Σημασία της γλυκόλυσης
Ενεργειακός ισολογισμός γλυκόλυσης
Σημεία ρύθμισης της γλυκόλυσης –ρυθμιστικά ένζυμα
Βιοχημικές οδοί που τροφοδοτούν τη γλυκόλυση
Δυσανεξία στη λακτόζη
Είδη ζύμωσης: περιγραφή αλκοολικής, γαλακτικής
ζύμωσης
Σημασία της ζύμωσης
Σχέση γλυκόλυσης και καρκινογένεσης
 Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Harper’s
Κεφ. 16, 18

Lehninger
Κεφ. 14.1, 14.2, 14.3, 15.3

Devlin: Τόμος ΙΙ Κεφ. 15