Ιατρική Χημεία

Κύκλος Κιτρικού Οξέος

Χριστίνα Πιπέρη, Καθηγήτρια Βιοχημείας

Εργαστήριο Βιολογικής Χημείας
Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ
 Εκπαιδευτικά αντικείμενα
Παραγωγή ακετυλο-συνενζύμου Α (Acetyl-CoA)

Σύνδεση του κύκλου του κιτρικού οξέος με τη

γλυκόλυση και άλλες μεταβολικές οδούς

Αντιδράσεις κύκλου κιτρικού οξέος, ρόλος και

σημασία για τον ανθρώπινο μεταβολισμό

Ρύθμιση του κύκλου του κιτρικού οξέος και

σχετικές διαταραχές
 Παραγωγή ενέργειας (ΑΤΡ) από
μεταβολικά καύσιμα
• Όλες οι διεργασίες των ζωντανών κυττάρων είναι διεργασίες
μετασχηματισμού ενέργειας

• Αυτές διακρίνονται σε τρεις φάσεις:

1) Παραγωγή ενέργειας από την οξείδωση των καυσίμων
2) Μετατροπή αυτής της ενέργειας σε βιολογικά χρήσιμη
(δηλ. ΑΤΡ)
3) Χρησιμοποίηση της ενέργειας του ΑΤΡ για να κινηθούν οι
διεργασίες που απαιτούν ενέργεια

• Οι 2 πρώτες φάσεις είναι μέρος των διεργασιών της

κυτταρικής αναπνοής, δηλ. της χρησιμοποίησης του Ο2 για
παραγωγή ΑΤΡ από την οξείδωση των καυσίμων σε CΟ2
 ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΑΝΑΠΝΟΗ
Στάδιο 1: Οι οδοί για την οξείδωση της
γλυκόζης, των λιπαρών οξέων, των
κετονικών σωμάτων και των αμινοξέων
συγκλίνουν στην παραγωγή του
δραστικού ακετυλο-CoA
-Η ενέργεια προέρχεται από
την οξείδωση των καυσίμων με ένζυμα
που μεταφέρουν ηλεκτρόνια στα
συνένζυμα ΝΑD+ και FAD, τα οποία
ανάγονται σε NADH και FAD(2H)
αντιστοίχως

Στάδιο 2: Η πλήρης οξείδωση της

ακετυλομάδας σε CΟ2 λαμβάνει χώρα
στον Κύκλο του Κιτρικού οξέος, ο
οποίος συλλέγει την ενέργεια κυρίως
ως NADH και FAD(2H)

Στάδιο 3: Τα ηλεκτρόνια μεταφέρονται

από το NADH και FAD(2H) στο οξυγόνο
με τη μιτοχονδριακή αλυσίδα
μεταφοράς ηλεκτρονίων
- Η ενέργεια μετατρέπεται στους
υψηλούς φωσφορικούς δεσμούς του
ΑΤΡ με τη διεργασία της οξειδωτικής
φωσφoρυλίωσης
 Συνένζυμα
Βοηθητικά μόρια που μεταφέρουν ηλεκτρόνια ή ομάδες ατόμων από ένα
υπόστρωμα σε άλλο κατά την διάρκεια ενζυμικών αντιδράσεων
Δεν φέρουν εξειδίκευση, αλλά μπορούν να αλληλεπιδρούν με πολλά ένζυμα που
έχουν διαφορετική εξειδίκευση υποστρώματος
Διακρίνονται σε:
1) Διαλυτά συνένζυμα (τα οποία προσδένονται στο ένζυμο, μεταβάλλονται χημικά
και στη συνέχεια απελευθερώνονται)
2) Προσθετικές ομάδες (οι οποίες προσδένονται ισχυρά στο ένζυμο και δεν
αποσπώνται κατά τη διάρκεια της αντίδρασης)
Α. Οξειδοαναγωγικά Συνένζυμα
- πυριδινο-νουκλεοτίδια NAD+ και NADP+, είναι συνένζυμα των δεϋδρογονασών.
Μεταφέρουν ιόντα υδριδίου (2e και 1Η+) και ανάγονται σε NADΗ και NADPΗ
- φλαβινο-συνένζυμα FMN και FAD, ισχυρά συνδεδεμένα με ένζυμα όπως οι
δεϋδρογονάσες, οξειδάσες και μονοοξυγονάσες. Η δραστική οξειδοαναγωγική τους
ομάδα είναι η φλαβίνη. Μεταφέρουν ηλεκτρόνια, πρωτόνια και ανάγονται σε FADΗ
- το λιποϊκό οξύ και η γλουταθειόνη δρούν μέσω μιας δισουλφιδικής γέφυρας ως
οξειδοαναγωγικά κέντρα
- η ουμπικινόνη (συνένζυμο Q) λειτουργεί ως μεταφορέας αναγωγικών ισοδύναμων
(Η+ + e-) στην αναπνευστική αλυσίδα
- οι ομάδες αίμης λειτουργούν ως οξειδοαναγωγικοί συμπαράγοντες στην
αναπνευστική αλυσίδα, στην φωτοσύνθεση, τις μονοοξυγονάσες, υπεροξειδάσες
 Συνένζυμα αποδέκτες ηλεκτρονίων
Αναγωγή του ΝΑD+ και NADP+
Αποδοχή 2 ηλεκτρονίων στη μορφή ιόντος
υδριδίου, Η¨:
Το ΝΑD συντίθεται στον άνθρωπο από την
βιταμίνη νιασίνη (B3) και μετατρέπεται στο
σώμα σε νικοτιναμίδιο

Αναγωγή του FAD. Το FAD δέχεται 2 ηλεκτρόνια σαν άτομα Η+ και ανάγεται σε FAD(2Η).
Το FAD συντίθεται από τη βιταμίνη ριβοφλαβίνη (B2)
 Συνένζυμα
Β. Συνένζυμα Μεταφοράς Ομάδων
- τα φωσφορικά νουκλεοτίδια είναι πρόδρομα μόρια της
βιοσύνθεσης των νουκλεϊκών οξέων, αλλά λειτουργούν και σαν
συνένζυμα. Βοηθούν στη διατήρηση της ενέργειας
- το συνένζυμο Α, μεταφέρει ενεργοποιημένα ακυλικά κατάλοιπα
- η πυροφωσφορική θειαμίνη, ενεργοποιεί αλδεΰδες και
κετόνες υπό την μορφή υδροξυ-αλκυλομάδων που εν συνεχεία
μεταφέρονται σε άλλα μόρια
- η φωσφορική πυριδοξάλη είναι το σπουδαιότερο συνένζυμο
για τον μεταβολισμό των αμινοξέων. Μεταφέρει αμινομάδες και
κατάλοιπα αμινοξέων
- η βιοτίνη είναι συνένζυμο των καρβοξυλασών, μεταφέρει
ενεργοποιημένη μορφή του CΟ2
- το τετραϋδροφυλλικό οξύ μεταφέρει C1- κατάλοιπα
διαφορετικών οξειδωτικών βαθμίδων. Οι C1- μονάδες βρίσκονται
προσδεμένες στα Ν-5 και Ν-10 ή και στα δυο αυτά άτομα του
αζώτου. Το τετραϋδροφυλλικό οξύ προέρχεται από την βιταμίνη
φυλλικό οξύ (B9)
 Κύκλος Κιτρικού Οξέος ή Τρικαρβοξυλικού Οξέος
Tricarboxylic Acid Cycle (TCA)
Κύκλος του κιτρικού οξέος ή κύκλος του Krebs,
από τον Sir Hans Krebs που τον ανακάλυψε το 1937
Λαμβάνει χώρα στη θεμέλια ουσία των μιτοχονδρίων
Μεταβολική οδός κατά την οποία κατάλοιπα ακετυλίου (από το
Ακετυλο συνένζυμο Α) οξειδώνονται σε 2 CO2
Η οξείδωση επιτελείται με 4 αντιδράσεις που μεταφέρουν ηλεκτρόνια στα
συνένζυμα ΝΑD+ ή FAD και από εκεί στην αναπνευστική αλυσίδα

ΑκετυλοCo
A

CO2

CO2
 Ακετυλο Συνένζυμο Α (Acetyl Coenzyme A, Acetyl
CoA)
• Προέλευση της ακετυλομάδας από ποικίλα καύσιμα

• Χημική και μοριακή δομή του Ακετυλο CoA

• Η ακετυλομάδα είναι το καύσιμο, η πηγή των ηλεκτρονίων για τον κύκλο

του κιτρικού οξέος
 Παραγωγή ακετυλο-CoA
Το πυροσταφυλικό οξύ, προϊόν της γλυκόλυσης οξειδώνεται σε
ακετυλο-CoA από το σύμπλοκο της δεϋδρογονάσης του
πυροσταφυλικού

Η αντίδραση είναι οξειδωτική αποκαρβοξυλίωση, κατά την οποία η

καρβοξυλική ομάδα από το πυροσταφυλικό ελευθερώνεται σε ένα
μόριο CO2 και οι υπόλοιποι άνθρακες σχηματίζουν το ακετυλο-CoA
3 διαφορετικά ένζυμα (Ε1, Ε2, Ε3) καταλύουν την αντίδραση
5 συνένζυμα συμμετέχουν στην αντίδραση, πυροφωσφορική θειαμίνη
(ΤΡΡ), FAD, CοΑ, ΝΑD, λιποϊκό οξύ
 Συνένζυμο Α (CoA)

-Το συνένζυμο Α φέρει μια δραστική θειολική ομάδα (-SΗ) η οποία συμβάλει
στη λειτουργία του CoA ως φορέα ακυλομάδων σε μεταβολικές αντιδράσεις
-Οι ακυλομάδες συνδέονται ομοιοπολικά με τη θειολική ομάδα, σχηματίζοντας
θειολεστέρες
-Οι θειολεστέρες είναι ενώσεις με υψηλή πρότυπη ενέργεια υδρόλυσης,
μεταφέρουν ακυλομάδες και τις δωρίζουν σε ποικίλα μόρια-δέκτες
 Λιποϊκό Οξύ

-Έχει 2 θειολικές ομάδες που μπορούν να υποστούν αντιστρεπτή οξείδωση

σχηματίζοντας -S-S- δεσμούς
- Το λιποϊκό λειτουργεί ως φορέας ηλεκτρονίων του υδρογόνου και ακυλομάδων
 Το σύμπλοκο της δεϋδρογονάσης του
πυροσταφυλικού (ΡDΗ) αποτελείται από 3 ένζυμα
Δεϋδρογονάση του πυροσταφυλικού (Ε1)
Τρανσακετυλάση του διϋδρολιποϊκού (Ε2)
Δεϋδρογονάση του διϋδρολιποϊκού (Ε3)

Στο Ε1 προσδένει το συνένζυμο ΤΡΡ (πυροφωσφορική θειαμίνη,

βιταμίνη Β1)
Στο Ε2 προσδένει ομοιοπολικά το λιποϊκό οξύ
Στο Ε3 προσδένουν τα συνένζυμα NAD, FAD
Δομή του συμπλόκου της δεϋδρογονάσης
του πυροσταφυλικού

Κρυοηλεκτρονιομικρογραφία από
Τρισδιάστατη εικόνα του συμπλόκου
νεφρό βοδιού
 Οξειδωτική αποκαρβοξυλίωση του πυροσταφυλικού σε ακετυλο-
CoA από το σύμπλοκο της δεϋδρογονάσης του πυροσταφυλικού

1. Αποκαβοξυλίωση του πυροσταφυλικού προς υδροξυαιθυλική ΤΡΡ

2. Μεταφορά 2 ηλεκτρονίων και της ακετυλομάδας από την ΤΡΡ στην οξειδωμένη μορφή της
λιποϋλο-λυσίνης σχηματίζοντας τον ακετυλοθειλεστέρα της ανηγμένης λιποϊκής ομάδας
3. Μια trans-εστεροποίηση, όπου η -SΗ του CoΑ αντικαθιστά την -SΗ της Ε2 αποδίδοντας ακετυλο-
CοΑ και την πλήρως ανηγμένη (διθειολική) μορφή της λιποϊκής ομάδα
4. Η Ε3 προάγει τη μεταφορά 2 ατόμων υδρογόνου από τις ανηγμένες λιποϊκές ομάδες του Ε2
στην προσθετική ομάδα FΑD της Ε3, αναγεννώντας την οξειδωμένη μορφή της λιποϋλο-λυσίνης
στην Ε2
5. Το ανηγμένο FΑDΗ της Ε3 μεταφέρει ένα ιόν υδριδίου στο ΝΑD+, σχηματίζοντας ΝΑDΗ
Κεντρική θέση στο μηχανισμό του σύμπλοκου της PDΗ
κατέχουν οι κινητοί βραχίονες λιποϋλο-λυσίνης του Ε2

Αυτοί παραλαμβάνουν τα 2 ηλεκτρόνια και την

ακετυλομάδα που προέρχονται από το πυροσταφυλικό
και τα παραδίδουν στο Ε3
Τα ένζυμα και τα συνένζυμα του συμπλόκου αθροίζονται
διευκολύνοντας την ταχεία αντίδραση των ενδιάμεσων
χωρίς διάχυση από την επιφάνεια του ενζυμικού
συμπλόκου (substrate channeling- ‘αιχμαλωσία
υποστρώματος’)
 Κλινικές επιπτώσεις
Ανεπάρκεια πυροσταφυλικής δευδρογονάσης (ΡDΗ): Μεταλλάξεις στα
γονίδια των υπομονάδων του συμπλόκου της ΡDΗ οδηγούν σε
ανεπάρκεια του ενζύμου ΡDΗ, νευρολογικές και κινητικές διαταραχές
X-συνδεδεμένη διαταραχή (επηρεάζει κυρίως άνδρες)
Χαρακτηρίζεται από συσσώρευση γαλακτικού οξέος στο σώμα (γαλακτική
οξέωση), η οποία μπορεί να προκαλέσει ναυτία, έμετο, σοβαρά
αναπνευστικά προβλήματα και μη φυσιολογικό καρδιακό παλμό.
Τα συμπτώματα αυτής της πάθησης εμφανίζονται συνήθως για πρώτη
φορά λίγο μετά τη γέννηση και μπορεί να διαφέρουν ευρέως μεταξύ των
προσβεβλημένων ατόμων.

Καθυστερημένη ανάπτυξη νοητικών ικανοτήτων

(μικροκεφαλία) και κινητικές δεξιότητες όπως το
κάθισμα και το περπάτημα.
Άλλα νευρολογικά προβλήματα μπορεί να
Περιλαμβάνουν διανοητική αναπηρία, επιληπτικές
κρίσεις, αδύναμος μυϊκός τόνος (υποτονία), κακός
συντονισμός και δυσκολία στο περπάτημα
 Ανεπάρκεια θειαμίνης (Βιταμίνης Β1)
Αδυναμία οξείδωσης πυροσταφυλικού
-ιδιαίτερα σημαντικό για τον εγκέφαλο που λαμβάνει
ενέργεια αποκλειστικά από την αερόβια οξείδωση της
γλυκόζης
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κόπωση, κακή μνήμη,
απώλεια όρεξης, διαταραχές ύπνου, κοιλιακή
δυσφορία, και απώλεια βάρους.
Η νόσος Beri-beri οφείλεται στη ανεπάρκεια θειαμίνης
που χαρακτηρίζεται από δυσλειτουργία του νευρικού
συστήματος.
Συχνά παρατηρείται σε πληθυσμούς των οποίων η
διατροφή βασίζεται σε λευκό επεξεργασμένο ρύζι που έχει
χάσει τα αποθέματα θειαμίνης.
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν δυσλειτουργία νεύρων και
μυών (αίσθημα καύσου, κράμπες στα πόδια, απώλεια
μυών), επιπλοκές στην καρδιά και στον εγκέφαλο.
Εμφανίζεται επίσης σε χρόνιους αλκοολικούς λόγω
έλλειψης βιταμινών από τη διατροφή τους
Αντιδράσεις του κύκλου του κιτρικού οξέος
 1. Σχηματισμός κιτρικού
Συμπύκνωση του ακετυλο-CoA με το οξαλοξικό
για το σχηματισμό κιτρικού
- καταλυτικό ένζυμο: συνθάση του κιτρικού
Δομή της συνθάσης του κιτρικού

Α. Ανοιχτή μορφή του

ενζύμου χωρίς
υπόστρωμα

Β. Κλειστή μορφή με
προσδεδεμένο οξαλοξικό
(κίτρινο) και ένα σταθερό
ανάλογο του ακετυλο-
CoΑ (κόκκινο)
2. Σχηματισμός ισοκιτρικού μέσω του cis-
ακονιτικού

Καταλυτικό ένζυμο:
Ακονιτάση
→ αντιστρεπτή
προσθήκη Η2Ο στο
διπλό δεσμό του cis-
ακονιτικού
Το κέντρο σιδήρου-θείου της ακονιτάσης

H ακονιτάση περιέχει ένα κέντρο σιδήρου-θείου το οποίο

εμπλέκεται τόσο στη πρόσδεση του υποστρώματος στο
ενεργό κέντρο, όσο και στην καταλυτική προσθήκη ή
αφαίρεση Η2Ο
 3. Οξείδωση του ισοκιτρικού σε α-
κετογλουταρικό και CO2
Οξειδωτική αποκαρβοξυλίωση
Καταλυτικό ένζυμο: δεϋδρογονάση ισοκιτρικού (Μn2+ στο ενεργό κέντρο,
2 μορφές: χρησιμοποιούν ΝΑD+ ή ΝΑDP + ανάλογα)

1. Πρόσδεση του ισοκιτρικού στο ένζυμο →οξείδωση, μεταφορά υδριδίου

στο ΝΑD + ή ΝΑDP +
2. Αποκαρβοξυλίωση: Αλληλεπίδραση του οξυγόνου της
καρβονυλομάδας με ένα ιόν Μn2+
3. Αναδιάταξη του ενολικού ενδιαμέσου για την δημιουργία α-
κετογλουταρικού
 4. Οξείδωση του α-κετογλουταρικού σε
ηλεκτρυλο-CoA και CO2
Οξειδωτική αποκαρβοξυλίωση
Καταλυτικό ένζυμο: σύμπλοκο δεϋδρογονάσης α-
κετογλουταρικού (παρόμοιας δομής/λειτουργίας με PDH)
5. Μετατροπή ηλεκτρυλο-CoA σε ηλεκτρικό

Καταλυτικό ένζυμο: συνθετάση ηλεκτρυλο- CoΑ

Αντίδραση διατήρησης ενέργειας υπό μορφή ATP

GTP + ADP → GDP + ATP
Δομή της συνθετάσης του ηλεκτρυλο- CoΑ

2 Υπομονάδες α : φέρει το κατάλοιπο (P)-His, θέση

πρόσδεσης του CoA (κόκκινο)
β : προσδίδει την ειδικότητα για το GDP
6. Οξείδωση του ηλεκτρικού σε φουμαρικό

Καταλυτικό ένζυμο: δεϋδρογονάση ηλεκτρικού

- στα ευκαρυωτικά κύτταρα: εσωτερική μιτοχονδριακή μεμβράνη
- στα προκαρυωτικά κύτταρα: κυτταρική μεμβράνη
 7. Ενυδάτωση του φουμαρικού σε
μηλικό
Καταλυτικό ένζυμο: φουμαράση (υδρατάση του
φουμαρικού)
8. Οξείδωση του μηλικού σε οξαλοξικό

Καταλυτικό ένζυμο: δεϋδρογονάση μηλικού

(συνδεδεμένη με NAD)
Προϊόντα ενός γύρου του κύκλου του
κιτρικού οξέος

3 NADH
1 FADH2
1 GTP (ή 1ATP)
2 CO2
Η απόδοση του Κύκλου του κιτρικού οξέος

• 3 NADH x 2,5 ATP = 7,5 ATP

• 1FADH2 x 1,5 ATP = 1,5 ATP
• 1GTP → 1 ATP = 1,0 ATP
• 2 CO2

• Συνολικά 10 ΑΤP ανά ακετυλομάδα

 Στοιχειομετρία της αναγωγής των
συνενζύμων και του σχηματισμού ΑΤΡ
 Κύκλος Κιτρικού οξέος
ΙΙ. Μεταβολικές λειτουργίες

Ο κύκλος του κιτρικού οξέος θεωρείται ως ‘ο μοχλός που

κινεί το διάμεσο μεταβολισμό’
Είναι ‘αμφιβολικός’, έχει τόσο αναβολικές όσο και
καταβολικές λειτουργίες

Α. Αναβολικές λειτουργίες
- ο κύκλος κιτρικού οξέος παράγει σημαντικές πρόδρομες
ενώσεις για αναβολικές οδούς όπως:
1. η βιοσύνθεση της γλυκόζης
2. η σύνθεση της αίμης και των πορφυρινών
3. η σύνθεση των αμινοξέων
4. η βιοσύνθεση των λιπαρών οξέων
Ο ρόλος του κύκλου του κιτρικού οξέος στον
αναβολισμό

Στο νευρικό ιστό, το α-

κετογλουταρικό
μετατρέπεται σε
γλουταμικό και γ-
αμινοβουτυρικό οξύ
(GABA), δυο
νευρομεταβιβαστές
Σύνθεση βιοσυνθετικών πρόδρομων μορίων από έναν ατελή
κύκλο του κιτρικού οξέος σε αναερόβια βακτήρια

Τα αναερόβια βακτήρια
δεν διαθέτουν τη
δεϋδρογονάση του α-
κετογλουταρικού →
αδύνατον να
ολοκληρώσουν τον
κύκλο
Το α-κετογλουταρικό και
το ηλεκτρυλο-CoΑ
λειτουργούν ως
πρόδρομα μόρια σε
ποικίλες βιοσυνθετικές
οδούς
 Κιτρικό οξύ: Βιομηχανικές εφαρμογές
Συστατικό των περισσοτέρων αναψυκτικών
(προσφέρει πιπεράδα ή φρουτώδη γεύση)

Αντιοξειδωτικό για συντηρητικό της γεύσης των

τροφίμων

Χρησιμοποιείται στην παρασκευή ρητινών

(συνθετικές ίνες - προσδίδουν ελαστικότητα
και αντοχή σε δομικά υλικά, κόλλες κλπ.)

Ενισχυτικό χρωμάτων

Παράγεται βιομηχανικά με καλλιέργεια του μύκητα

Aspergillus niger παρουσία σακχάρου (μελάσας
παντζαριού) κάτω από συνθήκες που αναστέλλουν τις
αντιδράσεις του κύκλου, συσσωρεύοντας κιτρικό
Β. Καταβολικές αντιδράσεις
- Για να διαφυλαχθεί η ομαλή ροή του κύκλου, οι ιστοί πρέπει να
προμηθεύουν αρκετά τετρανθρακικά ενδιάμεσα για να αντισταθμίσουν
την απομάκρυνση τους από άλλες οδούς.
- Αντιδράσεις που προμηθεύουν ενδιάμεσα 4-ανθράκων στον κύκλο
καλούνται ‘αναπληρωτικές αντιδράσεις’

Πυροσταφυλική
Καρβοξυλάση
στο ήπαρ και
στους νεφρούς

Η γλουταμίνη μετατρέπεται
αντιστρεπτά σε
α-κετογλουταρικό από
τρανσαμινάσες και
γλουταμινική αφυδρογονάση

Ο ανθρακικός σκελετός της

βαλίνης, ισολευκίνης, θυμίνης
κλπ.
εισέρχονται στον κύκλο στο
επίπεδο του ηλεκτρυλο CoA.
Αυτή η οδός ανευρίσκεται σε
όλους τους ιστούς
 Οι πιο κοινές αναπληρωτικές αντιδράσεις

Τα ένζυμα που καταλύουν καρβοξυλιώσεις

χρησιμοποιούν βιοτίνη ως συνένζυμο για τη μεταφορά
CO2
Η βιοτίνη (βιταμίνη Β7) απαιτείται στην ανθρώπινη
διατροφή. Είναι άφθονη σε πολλά τρόφιμα και
συντίθεται από βακτήρια του εντέρου.
 Ρύθμιση του κιτρικού κύκλου
● Η ταχύτητα της ροής των μεταβολιτών στον κύκλο ρυθμίζεται από 3
παράγοντες:
1. συγκέντρωση υποστρωμάτων
2. αναστολή από τα συσσωρευμένα προϊόντα
3. αλλοστερική ανάδρομη αναστολή των ενζύμων που καταλύουν τα πρώτα
βήματα του κύκλου

● Η ροή των ατόμων του άνθρακα στον κύκλο υφίσταται ρύθμιση στα εξής
βήματα:
1. Μετατροπή του πυροσταφυλικού σε ακετυλο-CoA (η αφετηρία του
κύκλου) μέσω δεϋδρογονάσης του πυροσταφυλικού

2. Eίσοδο του ακετυλο-CoA στον κύκλο, στην αντίδραση της συνθάσης του
κιτρικού (εξώθερμη αντίδραση)

3. Μετατροπή ισοκιτρικού σε α-κετογλουταρικό μέσω δεϋδρογονάσης

ισοκιτρικού (εξώθερμη αντίδραση)

4. Μετατροπή α-κετογλουταρικού σε ηλεκτρυλο-CoA μέσω δεϋδρογονάσης

α-κετογλουταρικού (εξώθερμη αντίδραση)
5. Μετατροπή μηλικού σε οξαλοξικό μέσω δεϋδρογονάσης μηλικού
(εξώθερμη αντίδραση)
Κύρια σημεία ρύθμισης του κύκλου
1

3
5

4
 1. Ρύθμιση της Πυροσταφυλικής δεϋδρογονάσης

- ρυθμίζεται μέσω φωσφορυλίωσης και αποφωσφορυλίωσης –η

ενεργοποιημένη μορφή είναι αποφωσφορυλιωμένη
(η φωσφατάση ενεργοποιείται από το Ca2+, ενώ η κινάση αναστέλλεται
από ADP)
- τα παράγωγα ΝΑDΗ και Ακετυλο CoA αναστέλλουν το ένζυμο και το
μετατρέπουν στην ανενεργή μορφή του
- Τα υποστρώματα του ενζύμου, πυροσταφυλικό, ΝΑD+ και CoA
ενεργοποιούν το ένζυμο
2. Ρύθμιση του Ακετυλο CoA που εισέρχεται στον κύκλο
- το κιτρικό αναστέλλει την κιτρική συνθάση ελέγχοντας τον ρυθμό
οξείδωσης του Ακετυλο CoA

3. Ρύθμιση της ισοκιτρικής δεϋδρογονάσης

- αναστέλλεται από τις αυξημένες συγκεντρώσεις ΝΑDΗ και
ενεργοποιείται από το ΑDP και το Ca2+
4. Ρύθμιση της α-κετογλουταρικής δεϋδρογονάσης
- αναστέλλεται από το ΝΑDΗ και το ηλεκτρυλο CoΑ
- ενεργοποιείται από το Ca2+

5. Ρύθμιση της μηλικής δεϋδρογονάσης

- αναστέλλεται από τις αυξημένες ποσότητες ΝΑDΗ
- ενεργοποιείται από το Ca2+
 Ιστοειδικές διαφορές στην αξιοποίηση του κύκλου
του κιτρικού οξέος

• Ήπαρ (μικρές ενεργειακές απαιτήσεις): ανασυνδυάζει τους

άνθρακες για να παράγει νέα γλυκόζη και γλυκογόνο, μη
απαραίτητα αμινοξέα (πρωτεΐνοσύνθεση) και λιπαρά οξέα.

• Οι μύες και ο εγκέφαλος χρειάζονται μεγάλα ποσά ενέργειας

και χρησιμοποιούν το κύκλο για να παράγουν NADH και ATP.
Οι μύες μεταβολίζουν γλυκόζη και ακετυλο-CoA που
προέρχονται από τη διάσπαση των λιπαρών οξέων.

• Τα λιπώδη κύτταρα χρησιμοποιούν το κύκλο για να

αξιοποιήσουν άνθρακες στη σύνθεση των λιπαρών οξέων.
Ορισμένες μεταλλάξεις σε ένζυμα του κύκλου του
κιτρικού οξέος οδηγούν σε καρκίνο
Οι μεταλλάξεις στα ένζυμα του κύκλου του κιτρικού οξέος είναι πολύ
σπάνιες στον άνθρωπο.
Γενετικές αλλαγές στο γονίδιο φουμαράσης οδηγούν σε όγκους λείων
μυών (λειώματα) και νεφρών.
Οι μεταλλάξεις της ηλεκτρικής αφυδρογονάσης οδηγούν σε όγκους των
επινεφριδίων (φαιοχρωμοκυτώματα).

Το φουμαρικό (στην περίπτωση μεταλλάξεων φουμαράσης) και το

ηλεκτρικό (στην περίπτωση μεταλλάξεων ηλεκτρικής αφυδρογονάσης)
συσσωρεύονται και επάγουν τον μεταγραφικό παράγοντα HIF-1α που
ενεργοποιεί γονίδια που εμπλέκονται στην εμφάνιση καρκίνου.

Οι μεταβολίτες (φουμαρικό και ηλεκτρικό) που συσσωρεύονται

ονομάζονται ογκομεταβολίτες, λόγω της ικανότητάς τους να ευνοούν τον
πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων.
 Μεταλλάξεις της ισοσιτρικής αφυδρογονάσης
(IDH) και γλοιώματα (όγκοι εγκεφάλου)
Το μεταλλαγμένο ένζυμο χάνει τη φυσιολογική
του δράση (μετατρέποντας το ισοκιτρικό σε α-
κετογλουταρικό) αλλά αποκτά μια νέα
δραστηριότητα: μετατρέπει το α-
κετογλουταρικό σε 2-υδροξυγλουταρικό που
συσσωρεύεται στα καρκινικά κύτταρα.
Το α-κετογλουταρικό και το Fe3+ είναι βασικοί
συμπαράγοντες για μια οικογένεια
απομεθυλασών ιστόνης που ρυθμίζουν την
γονιδιακή έκφραση
Το 2-υδροξυγλουταρικό αναστέλλει τη
δράση των απομεθυλασών ιστόνης
Η αναστολή των απομεθυλασών ιστόνης
παρεμβαίνει στη φυσιολογική γονιδιακή
ρύθμιση, οδηγώντας σε ανεξέλεγκτη
ανάπτυξη των νευρογλοιακών κυττάρων.
 Οι μεταλλάξεις στο IDH1 ή IDH2 είναι συχνές μεταξύ πολλών τύπων καρκίνου.
Τα μεταλλαγμένα ένζυμα που προκύπτουν επιδρούν στα κυτταρικά επιγενετικά
προγράμματα, στα πρότυπα διαφοροποίησης και στα μεταβολικά προφίλ.

SNUC:
Ρινορινικό
αδιαφοροπ
οίητο
καρκίνωμα

Καρκίνος
του
χοληδόχου
πόρου
(χολαγγειο
καρκίνωμα)
Αναστολείς IDH εγκεκριμένοι για ΟΜΛ, που χρησιμοποιούνται σε συνδυαστικές
θεραπείες για άλλους καρκίνους
 Εκπαιδευτικοί στόχοι

• Περιγραφή του κύκλου (ονομαστικά όχι αντιδράσεις),

ποιος ο ρόλος του για τον μεταβολισμό;
• Πυροσταφυλική δεϋδρογονάση (από ποια ένζυμα
αποτελείται; Ποιος ο ρόλος της;)
• Ενεργειακή απόδοση του κύκλου
• Καταβολικές λειτουργίες του Κύκλου
• Αναβολικές λειτουργίες του Κύκλου
• Στάδια ρύθμισης του Κύκλου
• Ιστοειδικές διαφορές του Κύκλου
 Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Harper’s
Κεφ. 17
Lehninger
Κεφ. 16.1 – 16.3
Devlin: Τόμος ΙΙ
Κεφ. 14