ΕΝΩΣΕΙΣ ΥΨΗΛΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΖΟΥΝΑΚΑΣ
Ενώσεις Υψηλής Ενέργειας
Η οξείδωση των οργανικών μορίων πραγματοποιείται σταδιακά εντός
των κυττάρων
Ενώσεις Υψηλής Ενέργειας
• Η αποθήκευση της σταδιακά παραγόμενης ενέργειας γίνεται από
ενεργοποιημένους μεταφορείς αποθηκεύουν την ενέργεια:

1. ATP – ενεργοποιημένος φορέας για τη μεταφορά φωσφορικών ομάδων

(ATP/ADP/AMP)

2. Ενεργοποιημένοι φορείς ηλεκτρονίων (π.χ. NAD+, FAD)

3. Ενεργοποιημένοι φορείς ακυλομάδων (π.χ. συνένζυμο Α - CoA)

Ενώσεις Υψηλής Ενέργειας
• Όπως έχει ήδη αναφερθεί → κάποιες αντιδράσεις → ανάγκη για εναλλακτικό
τρόπο σύζευξης

➢ Σύζευξη μέσω μορίων μεταφορέων

➢ Πιο συχνά χρησιμοποιούμενη ένωση υψηλής ενέργειας για τη σύζευξη →

ΑΤΡ (ΔG < 0)
ATP
• Τριφωσφορική αδενοσίνη → η πιο άφθονη ένωση υψηλής ενέργειας → οι δεσμοί
των φωσφορικών ομάδων μεταξύ τους περιέχουν μεγάλα ποσά χημικής ενέργειας
→ φωσφορικά: θερμοδυναμικά ασταθή – κινητικά σταθερά
ATP
Τρόποι σύνθεσης του ATP

1. Υπάρχουν και ενώσεις με υψηλό

δυναμικό μεταφοράς φωσφορικών
ομάδων → έχουν την ικανότητα να
μεταφέρουν τη φωσφορική ομάδα
τους απευθείας στο ADP →
σχηματίζεται ATP μέσω αντίδρασης
φωσφορυλίωσης υποστρώματος →
ο νέος δεσμός που δημιουργείται
περικλείει σημαντικό ποσό
ενέργειας → απελευθερώνεται κατά
την αντίστροφη αντίδραση
ATP
Τρόποι σύνθεσης του ATP
2. Σχηματισμός και εκφόρτιση ηλεκτροχημικής διαβάθμισης πρωτονίων σε μεμβράνη,
συζευγμένη με σύνθεση ATP → Οξειδωτική φωσφορυλίωση ADP + Pi → ATP
ATP
Τρόποι σύνθεσης του ATP
3. Δράση αδενυλικής κυκλάσης: AMP + ATP → 2ADP
ATP
Υδρόλυση του ATP
• Οι διάφοροι τύποι κυτταρικού έργου
(μηχανικό, μεταφοράς, χημικό) καταλύονται
από την υδρόλυση του ATP – εμπλοκή και
στη σηματοδότηση

• Ανάγκη για διαρκή παραγωγή και

κατανάλωση εντός του κυττάρου – μεγάλo
δυναμικό ανακύκλωσης ATP/ADP/AMP

• Σε κατάσταση ηρεμίας ένας μέσος

άνθρωπος καταναλώνει περίπου 40kg ATP
το 24ωρο – Μετά από τρέξιμο δύο ωρών →
κατανάλωση 60kg ATP
ATP
Υδρόλυση του ATP

• Η αντίδραση είναι ενεργειακά ευνοϊκή

(εξεργονική) → προσφέρεται για
σύζευξη με άλλες μη ευνοϊκές
αντιδράσεις μέσω των οποίων π.χ.
βιοσυντίθενται άλλα μόρια

• Η ενέργεια που απελευθερώνεται από

τη διάσπαση των δεσμών των
φωσφορικών χρησιμοποιείται για να
ωθήσει τις αντιδράσεις που δεν
μπορούν να γίνουν αυθόρμητα λόγω
του ότι έχουν ΔG > 0
ATP
Υδρόλυση του ATP
• Μια τυπική βιοσυνθετική αντίδραση
(συμπύκνωση) μοιάζει κάπως έτσι:

A–H + B–OH → A–B + H2O

• Η αντίδραση αυτή είναι ενεργειακά μη

ευνοϊκή, γι’ αυτό υπάρχει μια σύζευξη
με την αντίδραση υδρόλυσης του ATP

Ενέργεια από την υδρόλυση του ATP

χρησιμοποιείται για τη μετατροπή
του B-OH σε ένα ενδιάμεσο προϊόν Το ενδιάμεσο προϊόν αντιδρά
υψηλής ενέργειας άμεσα με το Α-Η για να
παραχθεί το Α-Β
ATP
Υδρόλυση του ATP
• Ενέργεια από την υδρόλυση του ATP
απαιτείται στη σύνθεση των πρωτεϊνών,
των πολυσακχαριτών και των νουκλεϊκών
οξέων και σε όλες τις περιπτώσεις
ακολουθείται η ίδια λογική που
προαναφέρθηκε.

Και στις 3 περιπτώσεις απομακρύνεται

ένα μόριο νερού και συνδέονται τα
μονομερή μεταξύ τους με ενέργεια από
την υδρόλυση του ATP
ATP
Υδρόλυση του ATP
• Η υδρόλυση του ATP σε ADP →
συγκεκριμένη μεταβολή ενέργειας
→ για κάποιες αντιδράσεις δεν
είναι αρκετή

• Yδρόλυση του ATP προς

παραγωγή AMP και (PPi)
πυροφωσφορικού, το οποίο
υδρολύεται σε επόμενο στάδιο →
μεγαλύτερη μεταβολή ενέργειας

• Δυνατότητα προώθησης πιο «δύσκολων» ενεργειακά αντιδράσεων → σε

μεγαλύτερο βαθμό ενεργειακά μη ευνοϊκές
ATP
Υδρόλυση του ATP
• Πολλές από τις αντιδράσεις που προωθούνται περιλαμβάνουν ταυτόχρονα τη
μεταφορά της τελικής φωσφορικής ομάδας του ATP σε άλλο μόριο
ATP
Υδρόλυση του ATP
• Το ADP που παράγεται από την υδρόλυση → ανακύκλωση για να χρησιμοποιηθεί
σε νέο κύκλο παραγωγής ATP
ATP
Υδρόλυση του ATP
• Ανάλογα με την αντίδραση υδρόλυσης του ATP → διαφορετικό ΔG: π.χ.

• H ακριβής τιμή της ΔG των αντιδράσεων αυτών εξαρτάται από ποικίλους

ενδοκυτταρικούς παράγοντες (π.χ. ιονική ισχύς ή συγκέντρωση ιόντων Mg2+).
ATP
To ΔG της υδρόλυσης του ATP είναι εξαρτώμενο από το pH

• Η ελεύθερη ενέργεια της υδρόλυσης

είναι πρακτικά σταθερή σε τιμές pH 4-6

• Σε μεγαλύτερες τιμές pH η αύξηση του

ΔG0 είναι γραμμική και για κάθε μονάδα
pH αντιστοιχούν επιπλέον 5,7 kJ/mol

• Το pH των περισσότερων βιολογικών

ιστών και υγρών όμως αντιστοιχεί σε
τιμές πολύ κοντά στο ουδέτερο (pH=7)

▪ Πρακτικά, η επίδραση του pH στο ΔG°

είναι πολύ μικρή
ATP
To ΔG της υδρόλυσης του ATP επηρεάζεται από την παρουσία μεταλλικών ιόντων

• Γενικά τα κύτταρα και τα περισσότερα

βιολογικά «περιβάλλοντα» περιέχουν
μη αμελητέες ποσότητες μονοσθενών ή
δισθενών ιόντων (π.χ. Mg2+, Ca2+, Na+,
K+)

• Η παρουσία ιόντων (π.χ. Mg2+ - διπλανό

διάγραμμα) σε ποσότητες (π.χ. 5mΜ)
παραπλήσιες με αυτές που
συναντώνται σε ένα βιολογικό σύστημα
οδηγεί σε λιγότερο αρνητικές τιμές ΔG0
(σε σύγκριση με την πλήρη απουσία
ιόντων Mg2+)
ATP
To ΔG της υδρόλυσης του ATP επηρεάζεται από την παρουσία μεταλλικών ιόντων

• Όσο η συγκέντρωση των μεταλλικών

ιόντων πλησιάζει στο μηδέν τόσο
περισσότερο αρνητικό γίνεται το ΔG0

• Ισχυρή σύνδεση των θετικά

φορτισμένων ιόντων στα αρνητικά
φορτισμένα οξυγόνα του
«τριφωσφορικού τμήματος» →
μείωση των απώσεων μεταξύ των
αρνητικά φορτισμένων φωσφορικών
ομάδων → αύξηση σταθερότητας της
ATP → πιο αρνητικό ΔG
ATP
To ΔG της υδρόλυσης του ATP επηρεάζεται από τη συγκέντρωση ΑΤΡ/ADP

• Οι συγκεντρώσεις των μορίων ATP, ADP

και Pi ποικίλουν σημαντικά στα
βιολογικά συστήματα

• Μείωση των συγκεντρώσεων των τριών

αυτών μορίων (αν υποτεθεί πως έχουν
και τα τρία την ίδια συγκέντρωση)
οδηγεί σε ξεκάθαρη τροποποίηση της
ελεύθερης ενέργειας της αντίδρασης
καθώς έχουμε πιο αρνητικές τιμές ΔG

• Ελέγξτε για C= 5mM και C=1mM

ATP
Φωσφορούχα μόρια υψηλής ενέργειας

• Υπάρχουν μόρια με σημαντικότερη

μείωση της ελεύθερης ενέργειας από το
ΑΤΡ και το ADP

• To σύστημα όμως ATP/ADP και ο λόγος

ανάμεσα στις δύο αυτές μορφές
διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην
ανταλλαγή φωσφορικών κι ενέργειας

• Ζεύγος ΑΤΡ/ADP – ενδιάμεσο σύστημα

(δότη/δέκτη) – λειτουργεί ως
ενεργειακός διακόπτης
ATP
Κατανάλωση ΑΤΡ σε συνθήκες έντονης σωματικής άσκησης
NADH και NADPH
• Τα δύο αυτά ενεργοποιημένα μόρια μεταφέρουν ηλεκτρόνια υψηλής ενέργειας
και άτομα υδρογόνου
• Χρησιμοποιούνται σε διαφορετικά σκέλη του
μεταβολισμού (ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΥΤΟ;)

Η επιπλέον φωσφορική ομάδα που υπάρχει στο

NADPH δεν έχει επίδραση στις ιδιότητες
μεταφοράς ηλεκτρονίων σε σχέση με του NADH,
καθώς βρίσκεται μακριά από την περιοχή που
σχετίζεται με την διαδικασία αυτή. Όμως
προσδίδει στο μόριο διαφορετικό σχήμα κι έτσι
οι δύο μεταφορείς δεσμεύουν διαφορετικά
υποστρώματα.
NADH και NADPH

Νιασίνη ή Νικοτινικό οξύ

(Βιταμίνη Β3)
NADH και NADPH
• Το NAD+ (αδενινο-νικοτιναμιδο-δινουκλεοτίδιο) παίρνει ένα «πακέτο» ενέργειας
που αποτελείται από 2 ηλεκτρόνια και ένα πρωτόνιο (Η+) και μετατρέπεται στην
ανηγμένη του μορφή: NADH Ιόν υδριδίου
NADH και NADPH

Ιόν υδριδίου
NADH και NADPH
• Το NADP+ (φωσφορικό αδενινο-νικοτιναμιδο-δινουκλεοτίδιο) παίρνει επίσης 2
ηλεκτρόνια κι ένα πρωτόνιο και μετατρέπεται στην ανηγμένη του μορφή: NADPH

• Τα ηλεκτρόνια διατηρούνται σε κατάσταση υψηλής ενέργειας και μπορούν να

μεταφερθούν σε άλλα μόρια
NADH και NADPH
• Λόγω της αναγνώρισης από διαφορετικά ένζυμα και της δράσης σε διαφορετικά
υποστρώματα → η δράση των δύο μορίων είναι διακριτή
NADH
• Κυρίως σε καταβολισμό (οξειδώσεις)
• Λόγος NAD+/NADH → υψηλός εντός
του κυττάρου → μεγάλο απόθεμα
NAD+ ως οξειδωτικός παράγοντας
NADPH
• Κυρίως σε αναβολισμό (αναγωγική
βιοσύνθεση)
• Λόγος NADP+/NADPH → χαμηλός στο
κύτταρο → μεγάλο απόθεμα NADPH
ως αναγωγικός παράγοντας
FADH2
• Άλλος βασικός ενεργοποιημένος μεταφορέας που χρησιμοποιείται σε αντιδράσεις
οξείδωσης καύσιμων μορίων είναι το FAD (φλάβινο-αδένινο-δινουκλεοτίδιο).

• Σε αντίθεση με το NAD το οποίο συμμετέχει σε αντιδράσεις τύπου:

• Το FAD συμμετέχει στις παρακάτω αντιδράσεις:

FADH2

Ριβοφλαβίνη
(Βιταμίνη Β2)
FADH2
• Το FAD δέχεται 2 ηλεκτρόνια και δύο πρωτόνια και μετατρέπεται στην ανηγμένη
του μορφή: FADH2

• Τόσο το NADH όσο και το FADH2 χρησιμοποιούνται για την αναγέννηση του ΑΤΡ
μέσω της οξειδωτικής φωσφορυλίωσης (σε αντίθεση με το NADPH το οποίο
σχετίζεται με την αναγωγική βιοσύνθεση)
Συνένζυμο Α - CoA
• Το συνένζυμο Α (CoA) είναι ενεργοποιημένος μεταφορέας ακυλομάδων

• Οι ακυλομάδες είναι σημαντικά «συστατικά» τόσο στον καταβολισμό (π.χ.

οξείδωση λιπαρών οξέων) όσο και στον αναβολισμό (π.χ. σύνθεση μεμβρανικών
λιπιδίων)

• Συχνή μορφή: ακέτυλο-CoA → η υδρόλυσή του → σημαντικά χαμηλό ΔGo’

• Η σύνδεση της ακυλομάδας πραγματοποιείται στην σουλφυδρυλομάδα (-SH) του

συνενζύμου μέσω δημιουργίας θειεστερικών δεσμών
Συνένζυμο Α - CoA

Δραστική
σουλφυδρυλομάδα

Βιταμίνη Β5
Συνένζυμο Α - CoA

Θερμοδυναμικά πιο
ευνοϊκή η υδρόλυση ενός
θειεστέρα σε σχέση με έναν
εστέρα οξυγόνου (π.χ. στα
λιπαρά οξέα)

Τα ηλεκτρόνια του διπλού

δεσμού C=O δημιουργούν
λιγότερο σταθερές δομές
συντονισμού στο δεσμό C-S
σε σύγκριση με τον C-O
Βιταμίνες
Σημαντικός αριθμός ενεργοποιημένων φορέων προέρχονται από βιταμίνες
Βιταμίνες
Δεν λειτουργούν όλες οι βιταμίνες ως συνένζυμα