ΕΙΣΑΓΩΓΗ

• Ένζυμα → βιολογικοί καταλύτες, κυρίως πρωτεΐνες αλλά όχι αποκλειστικά. Πχ

το RNA είναι ένζυμο

• Το ¼ των γονιδίων του ανθρώπινου γονιδιώματος κωδικοποιούν ένζυμα →

ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΣΤΗ ΖΩΗ

• Σημαντικά χαρακτηριστικά → καταλυτική ισχύς και εξειδίκευση

• Κατάλυση λαμβάνει χώρα σε μια συγκεκριμένη περιοχή που ονομάζεται

ενεργό κέντρο
ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΚΑΝΟΥΝ ΤΑ ΕΝΖΥΜΑ;

• Τα ένζυμα καταλύουν αντιδράσεις με το να σταθεροποιούν τις

μεταβατικές καταστάσεις, τις υψηλότερες ενεργειακά
στερεοδιατάξεις στις πορείες των αντιδράσεων
• Ένα ένζυμο, σταθεροποιώντας επιλεκτικά μία μεταβατική
κατάσταση, προσδιορίζει ποια από τις αντιδράσεις που
μπορούν να πραγματοποιηθούν λαμβάνει χώρα
ΕΝΖΥΜΑ ΩΣ ΙΣΧΥΡΟΙ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ
• Ένζυμα επιταχύνουν τις αντιδράσεις κατά 1,000,000 φορές ή
περισσότερο

• Αν δεν υπήρχαν τα ένζυμα, οι χημικές αντιδράσεις στον οργανισμό δεν

θα γίνονταν σε αντιληπτή ταχύτητα

• Ακόμα και η απλή αντίδραση ενυδάτωσης διοξειδίου του άνθρακα που

είδαμε στα ερυθρά αιμοσφαίρια, καταλύεται από το ένζυμο ανθρακική
ανυδράση. Το ένζυμο ενυδατώνει 106 μόρια CO2 ανά δευτερόλεπτο
ΕΝΖΥΜΑ ΩΣ ΙΣΧΥΡΟΙ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ
 ΕΝΖΥΜΑ ΩΣ ΙΣΧΥΡΟΙ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ

• Tα ένζυμα έχουν ψηλό βαθμό εξειδίκευσης τόσο στις αντιδράσεις που

καταλύουν όσο και στην επιλογή των αντιδρώντων

• Τα αντιδρώντα στις ενζυμικές αντιδράσεις ονομάζονται υποστρώματα

• Tα ένζυμα καταλύουν συνήθως μια μόνο χημική αντίδραση ή μια σειρά

από συγγενικές χημικές αντιδράσεις

• Π.χ. Πρωτεολυτικά ένζυμα → καταλύουν την υδρόλυση ενός

πεπτιδικού δεσμού, μια αντίδραση που ονομάζεται πρωτεόλυση
ΕΝΖΥΜΑ ΩΣ ΙΣΧΥΡΟΙ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ
• Π.χ. Πρωτεολυτικά ένζυμα in vivo → διάσπαση πεπτιδικού δεσμού

 Π.χ. Πρωτεολυτικά ένζυμα in vitro → διάσπαση εστερικού δεσμού

ΕΝΖΥΜΑ ΩΣ ΙΣΧΥΡΟΙ ΚΑΙ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ
• Τα πρωτεολυτικά ένζυμα διαφέρουν σημαντικά ως προς το βαθμό
εξειδίκευσης που έχουν ως προς το υπόστρωμα

• Παπαΐνη + θρυψίνη + θρομβίνη → πρωτεολυτικά ένζυμα

• Παπαΐνη → διασπά οποιοδήποτε πεπτιδικό δεσμό δίνοντας λίγη σημασία στις

πλευρικές αλυσίδες των αμινοξέων

• Θρυψίνη → Πολύ εξειδικευμένη → καταλύει τη διάσπαση πεπτιδικών δεσμών

στο καρβοξυ-τελικό άκρο των καταλοίπων λυσίνης και αργινίνης

• Θρομβίνη → ακόμα πιο εξειδικευμένη → καταλύει υδρόλυση δεσμών Arg-Gly

μόνο σε ειδικές αλληλουχίες αμινοξέων, όχι παντού
 Η ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΝΟΣ ΕΝΖΥΜΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ ΣΤΗΝ
ΑΚΡΙΒΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ
ΕΝΖΥΜΟΥ, Η ΟΠΟΙΑ ΜΕ ΤΗ ΣΕΙΡΑ ΤΗΣ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ ΣΤΗΝ
ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΝΖΥΜΟΥ
 ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΕΝΖΥΜΩΝ

• Απλές σφαιροπρωτείνες-κάποια ένζυμα αποτελούνται μόνο από

αμινοξέα
• Ολοένζυμα- τα περισσότερα ένζυμα αποτελούνται από ένα
πρωτεϊνικό τμήμα (αποένζυμο) και από ένα μη πρωτεϊνικό τμήμα
(συμπαράγοντας)
• Συμπαράγοντες-μπορεί να είναι μέταλλα ή μικρά οργανικά μόρια
που λέγονται συνένζυμα
• Τμήματα συνενζύμων είναι οι βιταμίνες
• Αν τα συνένζυμα είναι σφιχτά προσδεδεμένα στο αποένζυμο
λέγονται προσθετικές ομάδες
ΕΝΖΥΜΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
• Κάποια ένζυμα για να είναι ενεργά χρειάζονται βοηθούς που ονομάζονται
συμπαράγοντες

• Συμπαράγοντες → μικρά μόρια που εκτελούν αντιδράσεις που δεν μπορούν

να πραγματοποιηθούν από τα 20 αμινοξέα

• Ένζυμο χωρίς συμπαράγοντα → αποένζυμο

• Ένζυμο με συμπαράγοντα → ολοένζυμο

• ΑΡΑ:
Aποένζυμο + συμπαράγοντας = ολοένζυμο
ΣΥΜΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΣΥΜΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΜΙΚΡΑ ΟΡΓΑΝΙΚΑ ΜΟΡΙΑ

ΜΕΤΑΛΛΑ
- ΣΥΝΕΝΖΥΜΑ

Σφιχτά προσδεδεμένα = Χαλαρά

ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ προσδεδεμένα
 ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ..

• ΓΙΑΤΙ Η ΑΒΙΤΑΜΙΝΩΣΗ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ

ΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ;
• Τα περισσότερα ένζυμα είναι πρωτείνες
• Κάποια ένζυμα αποτελούνται από RNA-ριβοένζυμα-ανακάλυψη 1982
• Τα ένζυμα καταλύουν πολύ αποτελεσματικά διάφορες χημικές
αντιδράσεις, λόγω της ικανότητάς τους να προσδένουν εξειδικευμένα
μία τάξη μορίων
• Τα ένζυμα χρησιμοποιώντας ολόκληρο το απόθεμα των ενδομοριακών
τους δυνάμεων, φέρνουν μαζί τα υποστρώματα σε έναν άριστο
προσανατολισμό, που είναι η προετοιμασία για τον σχηματισμό και τη
διάσπαση χημικών δεσμών
ΣΥΜΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΕΝΖΥΜΩΝ
• Βασική λειτουργία έμβιων οργανισμών → μετατρέπουν μια μορφή ενέργειας
σε άλλη

• Π.χ. Στη φωτοσύνθεση έχουμε μετατροπή ηλιακής ενέργειας σε χημική

• Ένζυμα είναι ζωτικής σημασίας στο μετασχηματισμό ενέργειας στα βιολογικά

συστήματα
 Η ελεύθερη ενέργεια είναι μία χρήσιμη θερμοδυναμική
συνάρτηση για την κατανόηση των ενζύμων

• Τα ένζυμα αυξάνουν την ταχύτητα των χημικών αντιδράσεων, αλλά οι

ιδιότητες της αντίδρασης, το κατά πόσο μπορεί να λάβει χώρα και οι
συγκεντρώσεις αντιδρώντων και προϊόντων, όταν η αντίδραση βρίσκεται σε
ισορροπία, εξαρτώνται από τη διαφορά ενέργειας, μεταξύ των
αντιδρώντων και των προϊόντων
• Η ελεύθερη ενέργεια G, είναι μία θερμοδυναμική ιδιότητα, που είναι μία
μονάδα μέτρησης της ωφέλιμης ενέργειας, ή της ενέργειας που είναι ικανή
να εκτελέσει έργο
 Για να κατανοήσουμε πώς λειτουργούν τα ένζυμα, πρέπει να
μελετήσουμε μόνο 2 θερμοδυναμικές ιδιότητες της αντίδρασης:

1. Τη διαφορά της ελεύθερης ενέργειας ΔG μεταξύ των

αντιδρώντων και των προϊόντων (προσδιορίζει το κατά πόσο η
αντίδραση θα γίνει αυθόρμητα)
2. Την ενέργεια που απαιτείται για να αρχίσει η μετατροπή των
αντιδρώντων σε προϊόντα (προσδιορίζει την ταχύτητα της
αντίδρασης)
Τα ένζυμα επηρεάζουν μόνο τη δεύτερη
 Η μεταβολή της ελεύθερης ενέργειας δίνει πληροφορίες για
το αυθόρμητο μίας αντίδρασης αλλά όχι για την ταχύτητά
της
• Μία αντίδραση μπορεί να γίνει αυθόρμητα, μόνο εάν η ΔG είναι
αρνητική. Οι αντιδράσεις αυτές λέγονται εξώεργες
• Ένα σύστημα βρίσκεται σε ισορροπία και καμία καθαρή μεταβολή δεν
μπορεί να γίνει εάν το ΔG ισούται με το μηδέν
• Μία αντίδραση δεν μπορεί να γίνει αυθόρμητα εάν η ΔG είναι θετική.
Για να γίνει μία τέτοια αντίδραση απαιτείται επιπρόσθετη ελεύθερη
ενέργεια. Οι αντιδράσεις αυτές ονομάζονται ενδόεργες
• Η ΔG μίας αντίδρασης εξαρτάται μόνο από τη διαφορά της ελεύθερης των
προϊόντων (τελικό στάδιο) από την ελεύθερη ενέργεια των αντιδρώντων
(αρχικό στάδιο). Η ΔG μίας αντίδρασης είναι ανεξάρτητη από την πορεία-
τον μοριακό μηχανισμό-του μετασχηματισμού. Ο μηχανισμός μίας
αντίδρασης δεν επηρεάζεται από τη ΔG
• Η ΔG δεν δίνει πληροφορίες για την ταχύτητα μίας αντίδρασης. Η
ταχύτητα εξαρτάται από την ελεύθερη ενέργεια ενεργοποίησης ΔG‡, η
οποία σε μεγάλο βαθμό είναι ανεξάρτητη από τη ΔG της αντίδρασης
• Όπως για κάθε αντίδραση, έτσι και για μία ενζυμική αντίδραση, πρέπει
να μπορούμε να προσδιορίζουμε τη ΔG, για να ξέρουμε αν μία
αντίδραση είναι αυθόρμητη ή χρειάζεται εισαγωγή ελεύθερης
ενέργειας
• Για να προσδιορίσουμε αυτή τη σημαντική θερμοδυναμική
παράμετρο, πρέπει να λάβουμε υπόψιν τη φύση των αντιδρώντων και
των προϊόντων, καθώς επίσης και τις συγκεντρώσεις τους
• Ας πάρουμε την αντίδραση
Α+Β Γ+Δ
Η ΔG της αντίδρασης δίνεται από:
ΔG=ΔG0 + RTln

▪ ΔG0 Είναι η μεταβολή της πρότυπης ενέργειας

▪ R είναι η σταθερά των ιδανικών αερίων=8.315x10-3kjmol-1deg-1
▪ Τ είναι η απόλυτη θερμοκρασία
▪ [Α], [Β], [Γ], [Δ] οι μοριακές συγκεντρώσεις των αντιδρώντων
▪ Η ΔG0 είναι η μεταβολή της ελεύθερης ενέργειας για την αντίδραση αυτή
κάτω από πρότυπες συνθήκες, δηλ. όταν το καθένα από τα αντιδρώντα Α,
Β, Γ και Δ, έχει συγκέντρωση 1,0Μ
▪ Η ΔG μίας αντίδρασης εξαρτάται από τη φύση των αντιδρώντων (που
εκφράζεται στον όρο ΔG0 της εξίσωσης) και από τις συγκεντρώσεις των
αντιδρώντων (που εκφράζονται με τον λογαριθμικό όρο της εξίσωσης)
▪ Έχει υιοθετεί μία σύμβαση ώστε να απλοποιηθούν οι υπολογισμοί της
ελεύθερης ενέργειας στις βιοχημικές αντιδράσεις
▪ Ως πρότυπη κατάσταση ορίζεται εκείνη στην οποία το pH ισούται με 7
▪ ΔG0΄η μεταβολή της πρότυπης ελεύθερης ενέργειας σε pH 7
▪ Μονάδες ενέργειας kilojoule Kj και η χιλιοθερμίδα kilocalorie kcal
 Παράδειγμα : υπολογισμός ΔG και ΔG0΄
• Η ΔG μπορεί να είναι αρνητική ακόμη και όταν η ΔG0΄ είναι θετική:
αυτό εξαρτάται από τις συγκεντρώσεις προϊόντων και αντιδρώντων
• Το αν μία αντίδραση θα είναι αυθόρμητη ή όχι εξαρτάται από την ΔG
και όχι από ΔG0΄
• Η αρχή αυτή είναι της σύζευξης των αντιδράσεων για το σχηματισμό
μεταβολικών πορειών
 Τα ένζυμα μεταβάλλουν μόνο τη ταχύτητα και όχι την
ισορροπία της αντίδρασης

▪ Ένα ένζυμο δεν μπορεί να μεταβάλει τους νόμους της

θερμοδυναμικής και έτσι δεν μπορεί να μεταβάλλει την
ισορροπία μίας χημικής αντίδρασης
▪ Η τελική ποσότητα του προϊόντος είναι η ίδια, είτε παρουσία
ενζύμου, είτε απουσία ενζύμου
▪ Ο χρόνος που θα χρειαστεί η αντίδραση διαφέρει
▪ Παρουσία ενζύμου η αντίδραση θα φτάσει σε ισορροπία
ταχύτερα, αλλά το σημείο της ισορροπίας δεν θα μεταβληθεί
▪ Η θέση ισορροπίας είναι συνάρτηση μόνο της διαφοράς της
ελεύθερης ενέργειας μεταξύ των αντιδρώντων και των
προϊόντων
Α=ΕΕ χωρίς ένζυμο
Β=ΕΕ με την παρουσία ενζύμου
 Τα ένζυμα επιταχύνουν τις αντιδράσεις
διευκολύνοντας τον σχηματισμό της μεταβατικής
κατάστασης

• Μία χημική αντίδραση μετατροπής ενός υποστρώματος S σε

ένα προϊόν P, λαμβάνει χώρα μέσω μίας μεταβατικής
κατάστασης Χ‡, που έχει υψηλότερη ελεύθερη ενέργεια, από
ότι στο S ή στο P
S → Χ‡ → P
➢H μεταβατική κατάσταση είναι μία προσωρινή μοριακή δομή,
η οποία δεν είναι πλέον το υπόστρωμα, αλλά δεν είναι ακόμη
το προϊόν
❑Κατά την πορεία μίας αντίδρασης, η μεταβατική
κατάσταση έχει υψηλότερη ελεύθερη ενέργεια, από
ότι τα S και τα P
❑Η διαφορά της ελεύθερης ενέργειας μεταξύ της
μεταβατικής κατάστασης και του υποστρώματος,
λέγεται ελεύθερη ενέργεια ενεργοποίησης κατά
Gibbs, ή απλά ενέργεια ενεργοποίησης, που
συμβολίζεται με ΔG‡
ΔG‡=Gx‡-Gs
ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΕΝΖΥΜΩΝ
• Τα ένζυμα αυξάνουν την ταχύτητα των χημικών αντιδράσεων

• Το αν μια αντίδραση μπορεί να λάβει χώρα, και οι συγκεντρώσεις αντιδρώντων

και προϊόντων όταν η αντίδραση βρίσκεται σε ισορροπία, εξαρτάται από τη
διαφορά ενέργειας μεταξύ αντιδρώντων και προϊόντων

• Υπενθύμιση ελεύθερης ενέργειας Gibbs (ΔG)

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΕΝΖΥΜΩΝ
• Για να κατανοήσουμε πως λειτουργούν τα ένζυμα πρέπει να μελετήσουμε:

1. Διαφορά ελέυθερης ενέργειας (ΔG) μεταξύ προϊόντων και αντιδρώντων

2. Ενέργεια που απαιτείται για να αρχίσει η αντίδραση

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΕΝΖΥΜΩΝ

Σε αυθόρμητες αντιδράσεις η μεταβολή ελεύθερης ενέργειας ΔG είναι

αρνητική.
Δηλαδή:
• Αν ΔG˂0 τότε η αντίδραση γίνεται αυθόρμητα KAI EINAI ΕΞΩΕΡΓΗ
• Αν ΔG˃0 τότε η αντίδραση χρειάζεται εξωτερική ενέργεια για να λάβει
χώρα, δεν είναι αυθόρμητη KAI EINAI ΕΝΔΟΕΡΓΗ
• Αν ΔG=0 τότε η αντίδραση βρίσκεται σε ισορροπία KAI ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ
ΚΑΜΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ
 ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΕΝΖΥΜΩΝ
• Η ΔG μιας αντίδρασης εξαρτάται μόνο από τη διαφορά ελεύθερης ενέργειας
των προϊόντων από την ελέυθερη ενέργεια των αντιδρώντων. Δεν έχει σχέση αν
η αντίδραση συμβαίνει απευθείας από τα αντιδρώντα στα προϊόντα, ή αν έχει
ενδιάμεσα στάδια. Πάλι θα είναι ίδια η ΔG. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΕΙ ΑΝ Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΘΑ
ΓΙΝΕΙ ΑΥΘΟΡΜΗΤΑ Η ΟΧΙ. ΔΕΝ ΕΠΗΡΕΑΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΕΝΖΥΜΑ

• Η ΔG δεν δίνει πληροφορίες για την ταχύτητα μιας αντίδρασης. Η ταχύτητα μιας
αντίδρασης εξαρτάται από την ενέργεια ενεργοποίησης. ΕΠΗΡΕΑΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ
ΕΝΖΥΜΑ
 Τα ένζυμα επιταχύνουν τις αντιδράσεις διευκολύνοντας τον
σχηματισμό της μεταβατικής κατάστασης
• Μία χημική αντίδραση μετατροπής ενός υποστρώματος S σε
ένα προϊόν P, λαμβάνει χώρα μέσω μίας μεταβατικής
κατάστασης Χ‡, που έχει υψηλότερη ελεύθερη ενέργεια, από
ότι στο S ή στο P
S → Χ‡ → P
➢H μεταβατική κατάσταση είναι μία προσωρινή μοριακή δομή,
η οποία δεν είναι πλέον το υπόστρωμα, αλλά δεν είναι ακόμη
το προϊόν
❑Κατά την πορεία μίας αντίδρασης, η μεταβατική
κατάσταση έχει υψηλότερη ελεύθερη ενέργεια, από
ότι τα S και τα P
❑Η διαφορά της ελεύθερης ενέργειας μεταξύ της
μεταβατικής κατάστασης και του υποστρώματος,
λέγεται ελεύθερη ενέργεια ενεργοποίησης κατά
Gibbs, ή απλά ενέργεια ενεργοποίησης, που
συμβολίζεται με ΔG‡
ΔG‡=Gx‡-Gs
▪Η ενέργεια ενεργοποίησης (ΕΕ), ή ΔG‡, δεν
υπεσέρχεται στον τελικό υπολογισμό της ΔG της
αντίδρασης
▪Το φράγμα της ΕΕ, υποδηλώνει άμεσα πως τα ένζυμα
αυξάνουν την ταχύτητα της αντίδρασης, δίχως να
μεταβάλλουν τη ΔG της αντίδρασης
▪Τα ένζυμα λειτουργούν για να ελαττώνουν την ΕΕ, ή
με άλλα λόγια διευκολύνουν τον σχηματισμό της
μεταβατικής κατάστασης
 Linus Pauling, 1948
« Πιστεύω ότι τα ένζυμα, είναι μόρια που έχουν συμπληρωματική
δομή ως προς τα ενεργοποιημένα σύμπλοκα των αντιδράσεων
που καταλύουν, δηλαδή με τη μοριακή διαμόρφωση που είναι
ενδιάμεση μεταξύ των αντιδρώντων και των προϊόντων της
αντίδρασης, για αυτές τις καταλυόμενες αντιδράσεις. Έτσι, η έλξη
του ενζύμου για το ενεργοποιημένο σύμπλοκο θα μπορούσε να
οδηγήσει σε ελάττωση της ενέργειάς του και επομένως σε
ελάττωση της ενέργειας ενεργοποίησης και σε αύξηση της
ταχύτητας της αντίδρασης »
 Το κλειδί για το πώς λειτουργούν τα ένζυμα...
✓Τα ένζυμα επιταχύνουν τις αντιδράσεις με το να ελαττώνουν
την ΕΕ
✓Ο συνδυασμός ενζύμου-υποστρώματος δημιουργεί μία
καινούρια πορεία αντίδρασης, της οποίας η ενέργεια της
μεταβατικής κατάστασης, είναι χαμηλότερη από εκείνη της
αντίδρασης χωρίς ένζυμο
✓Χαμηλότερη ΕΕ, σημαίνει περισσότερα μόρια έχουν την
απαιτούμενη ενέργεια να φτάσουν στη μεταβατική κατάσταση
✓Η ελάττωση του φράγματος ενεργοποίησης, είναι ανάλογη με
το χαμήλωμα του πήχη του άλματος εις ύψος-περισσότεροι
αθλητές θα είναι ικανοί να περάσουν επάνω από το πήχη
✓Η ουσία της κατάλυσης είναι η σταθεροποίηση της μεταβατικής
κατάστασης
 Ο σχηματισμός του συμπλόκου ενζύμου-
υποστρώματος είναι το πρώτο βήμα στην ενζυμική
κατάλυση
❑Το μεγαλύτερο μέρος της καταλυτικής ισχύος των
ενζύμων πηγάζει από το ότι φέρνουν τα
υποστρώματά τους το ένα κοντά στο άλλο και σε
ευνοϊκό προσανατολισμό για να προάγουν τον
σχηματισμό μεταβατικών καταστάσεων
❑Τα ένζυμα φέρνουν σε επαφή υποστρώματα μέσα
σε σύμπλοκα ενζύμου-υποστρώματος (ES)
❑Τα υποστρώματα προσδένονται σε μία ειδική
περιοχή του ενζύμου που λέγεται ενεργό κέντρο
 Ποια είναι η ένδειξη της ύπαρξης ενζύμου-
υποστρώματος;
➢Σε σταθερή συγκέντρωση ενζύμου, η ταχύτητα της αντίδρασης
αυξάνεται μέχρι μία μέγιστη τιμή (σημείο κορεσμού)

Αντιθέτως, μη καταλυόμενες αντιδράσεις δεν παρουσιάζουν

αυτό το φαινόμενο του κορεσμού
Το γεγονός ότι μία αντίδραση που καταλύεται από ένα ένζυμο,
έχει μία μέγιστη ταχύτητα υποδηλώνει τον σχηματισμό ενός
ξεχωριστού συμπλόκου ES.
➢ Η κρυσταλλογραφία με ακτίνες Χ, παρέχει υψηλής πιστότητας εικόνες
υποστρωμάτων και ανάλογων υποστρωμάτων που είναι προσδεδεμένα
στο ενεργό κέντρο των ενζύμων
➢ Τα φασματοσκοπικά χαρακτηριστικά πολλών ενζύμων και
υποστρωμάτων, αλλάζουν με το σχηματισμό του συμπλόκου ES. Οι
αλλαγές αυτές είναι ιδιαίτερα έντονες εάν το ένζυμο περιέχει μία
έγχρωμη προσθετική ομάδα
 Ενεργό κέντρο

✓Είναι μία τρισδιάστατη εσοχή, ή σχισμή, που έχει σχηματιστεί

από ομάδες προερχόμενες από διαφορετικές περιοχές μίας
γραμμικής αλληλουχίας αμινοξέων. Τα κατάλοιπα είναι
μακριά το ένα από το άλλο στην αλληλουχία και ίσως
αλληλεπιδρούν πιο ισχυρά από ότι τα παρακείμενα κατάλοιπα
στην αλληλουχία των αμινοξέων, τα οποία μπορεί να είναι
στερεοχημικά περιορισμένα από το να αλληλεπιδρούν το ένα
με το άλλο
✓Καταλαμβάνει ένα σχετικά μικρό μέρος από τον συνολικό όγκο
ενός ενζύμου. Τα «επιπλέον» αμινοξέα χρησιμεύουν ως
πλαίσιο στήριξης (scaffold), για να δημιουργήσουν το
τρισδιάστατο ενεργό κέντρο
✓Σε πολλές πρωτεΐνες, τα αμινοξέα που απομένουν απαρτίζουν
ρυθμιστικές περιοχές αλληλεπίδρασης με άλλες πρωτεΐνες, ή
δίαυλους για να φέρνουν τα υποστρώματα στα ενεργά κέντρα
✓Τα ενεργά κέντρα είναι μοναδικά μικροπεριβάλλοντα, με ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά: αποκλεισμός Η2Ο, μπορεί να περιέχει πολικά
κατάλοιπα που αποκτούν ειδικές ιδιότητες
✓ Τα υποστρώματα προσδένονται στα ένζυμα με πολλαπλές ασθενείς
έλξεις
▪ Ηλεκτροστατικές
▪ Δεσμοί Η
▪ Van der Walls
▪ Υδροφοβικές αλληλεπιδράσεις
Το ενεργό κέντρο και το υπόστρωμα πρέπει να έχουν συμπληρωματικά
σχήματα
 Μοντέλα πρόσδεσης ενζύμου-υποστρώματος
1. Μοντέλο κλειδιού-κλειδαριάς: το ενεργό κέντρο έχει ένα σχήμα
συμπληρωματικό του σχήματος του υποστρώματος (1890, Emil Fischer)
• 2. Μοντέλο επαγόμενης προσαρμογής: το ενεργό κέντρο αλλάζει
σχήμα κατά την πρόσδεση του υποστρώματος (1958, Daniel E.
Koshland)
 H ενέργεια πρόσδεσης μεταξύ ενζύμου και
υποστρώματος είναι σημαντική για την κατάλυση
❑Τα ένζυμα ελαττώνουν την ενέργεια ενεργοποίησης, αλλά
από πού προέρχεται η ενέργεια για την ελάττωση της ΕΕ;
❑Ελεύθερη ενέργεια απελευθερώνεται από τον σχηματισμό
ενός μεγάλου αριθμού ασθενών αλληλεπιδράσεων μεταξύ
ενζύμου και υποστρώματός του. Η ελεύθερη ενέργεια που
απελευθερώνεται κατά την πρόσδεση ονομάζεται ενέργεια
πρόσδεσης
 Μοντέλο Michaelis-Menten περιγράφει τις
κινητικές ιδιότητες των ενζύμων
• Η μελέτη της ταχύτητας των αντιδράσεων που καταλύονται
από ένζυμα λέγεται ενζυμική κινητική
• Θεωρούμε μία απλή αντίδραση
Α→P
✓H ταχύτητα V είναι η ποσότητα του Α που εξαφανίζεται σε μία
καθορισμένη μονάδα χρόνου. Είναι ίση με την ταχύτητα
εμφάνισης του P, ή της ποσότητας του P που εμφανίζεται σε
μία καθορισμένη μονάδα χρόνου
V=-ΔΑ/Δt=ΔP/Δt
 Κινητική μελέτη των αντιδράσεων
• Η ταχύτητα της αντίδρασης σχετίζεται άμεσα με τη συγκέντρωση του A
με μία σταθερά αναλογικότητας, k, η οποία ονομάζεται σταθερά
ταχύτητας
V=k[A]
Αντιδράσεις που είναι ευθέως ανάλογες με τη συγκέντρωση του
αντιδρώντος ονομάζονται αντιδράσεις πρώτης τάξης. Σταθερές πρώτης
τάξης έχουν μονάδες του s-1
• Πολλές σημαντικές βιοχημικές αντιδράσεις
περιλαμβάνουν δύο αντιδρώντα
2Α→P ή Α+Β→ P
✓Ονομάζονται διμοριακές αντιδράσεις και οι
αντίστοιχες εξισώσεις ταχύτητας συχνά πέρνουν τη
μορφή
V=k[A]2 V=k[A][B]
Οι σταθερές ταχύτητας ονομάζονται σταθερές
δευτέρας τάξης και έχουν μονάδες M-1s-1
• Μερικές φορές οι αντιδράσεις δευτέρας τάξης, μπορούν να
εμφανιστούν ως αντιδράσεις πρώτης τάξης
Π.χ στην αντίδραση V=k[A][B] , εάν το Β υπάρχει σε περίσσεια
και το Α υπάρχει σε χαμηλές συγκεντρώσεις,η ταχύτητα της
αντίδρασης σε σχέση με το Α θα είναι πρώτης τάξης και δεν θα
εξαρτάται από τη συγκέντρωση του Β. Αυτές οι αντιδράσεις
ονομάζονται ψευδο-πρώτης τάξης
• Ο απλούστερος τρόπος να ερευνήσουμε την ταχύτητα της
αντίδρασης είναι να παρακολουθήσουμε την αύξηση του
προϊόντος σε συνάρτηση με τον χρόνο
• Η έκταση σχηματισμού του προϊόντος, προσδιορίζεται σε
συνάρτηση με το χρόνο, για μία σειρά συγκεντρώσεων
υποστρώματος
• Σε κάθε περίπτωση, η ποσότητα του προϊόντος που
σχηματίζεται αυξάνεται με τον χρόνο, αν και τελικά φθάνει
ένας χρόνος, όπου δεν υπάρχει καθαρή μεταβολή στη
συγκέντρωση του S ή του P
• V0 TAXYTHTA ΚΑΤΑΛΥΣΗΣ- ο αριθμός των moles του προϊόντος
που σχηματίζεται ανά δευτερόλεπτο, όταν η αντίδραση έχει
μόλις αρχίσει, σε t≈0
❖ Η ταχύτητα της κατάλυσης αυξάνεται γραμμικά, καθώς αυξάνεται η
συγκέντρωση του υποστρώματος και στη συνέχεια αρχίζει και
σταθεροποιείται, όπου και πλησιάζει μία μέγιστη τιμή σε υψηλότερες
συγκεντρώσεις υποστρώματος
ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΜΙCHAELIS-MENTEN KAI H KINHTIKH TΩΝ ΕΝΖΥΜΩΝ

• Η αντίδραση ενζύμου υποστρώματος γίνεται προς δυο κατευθύνσεις,

δεξιά και αριστερά, και κάθε βήμα έχει τη δική του κινητική σταθερά

 Όταν προσδιορίζαμε την ταχύτηταV0, χρησιμοποιήσαμε την αρχή της

αντίδρασης, επομένως η πορεία (Ε+ Ρ → ES) προς τα αριστερά πιο πάνω
μπορεί να μην υπολογιστεί, αφού η ταχύτητα της είναι αμελητέα.
• Ψάχνουμε μία σχέση που να συνδέει την ταχύτητα της κατάλυσης με τις
συγκεντρώσεις του υποστρώματος και του ενζύμου και με τις ταχύτητες
των επιμέρους βημάτων
• Το σημείο εκκίνησης είναι ότι η ταχύτητα κατάλυσης είναι ίση με το
γινόμενο της συγκέντρωσης του συμπλόκου [ES] επί την k2
• V0=k2[ES]
• Χρειάζεται να εκφράσουμε την [ES] με όρους γνωστών ποσοτήτων
• Οι ταχύτητες σχηματισμού και διάσπασης του ES, δίνονται από :
Ταχύτητα σχηματισμού του ES=k1[E][S]
Tαχύτητα διάσπασης του ES=(k-1+k2)[ES]
• Για να απλοποιηθούν τα πράγματα, οι George Briggs
και John Haldane πρότειναν το 1924 την παραδοχή
της σταθερής κατάστασης
• Οι συγκεντρώσεις του ES, παραμένουν σταθερές,
ακόμη και αν οι συγκεντρώσεις των αρχικών
ενώσεων και των προϊόντων αλλάζουν
• Αυτό συμβαίνει όταν οι ταχύτητες σχηματισμού και
διάσπασης του ES είναι ίσες
k1[E][S] =(k-1+k2)[ES]
[E][S]/[ES]= (k-1+k2)/k1=KM
 ΣΤΑΘΕΡΑ MICHAELIS

KM=(k-1+k2)/k1

✓Έχει μονάδες συγκέντρωσης και είναι ανεξάρτητη από τις

συγκεντρώσεις του ενζύμου και του υποστρώματος
Εξίσωση Michaelis-Menten

Vmax= ταχύτητα όταν το

ένζυμο είναι κορεσμένο με
υπόστρωμα
 Προσεγγίσεις για ψηλές και χαμηλές συγκεντρώσεις S
• Βλέποντας την πιο κάτω γραφική, σε πολύ χαμηλές
συγκεντρώσεις S, η ταχύτητα της αντίδρασης είναι
ευθέως ανάλογη προς την συγκέντρωση του
υποστρώματος
• Με άλλα λόγια η αντίδραση προχωρεί με κινητική
πρώτης τάξης
Το ίδιο συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε αν
δεχτούμε στην εξίσωση ΜΜ ότι S˂˂ KM
V=Vmax[S]/[S]+KM=Vmax[S]/KM
Κινητική μηδενικής τάξης προκύπτει όταν [S]˃˃KM
Συγκεκριμένα το S είναι 10 φορές μεγαλύτερο της KM
Αν στον παρονομαστή της εξίσωσης ΜΜ, θεωρούμε την KM αμελητέα, η
εξίσωση απλοποιείται
V=Vmax[S]/[S]+KM=Vmax[S]/[S]=Vmax
V=Vmax

Σε ψηλές συγκεντρώσεις S,
η ταχύτητα της ενζυμικής
αντίδρασης είναι σταθερή
και ανεξάρτητη από την
συγκέντρωση του S
• Όταν [S]=KM
V0=Vmax/2
Η KM είναι ίση με τη συγκέντρωση του
υποστρώματος, όπου η ταχύτητα της αντίδρασης
είναι ίση με το ήμισυ της μέγιστης τιμής της
➢Όσο πιο μεγάλη η τιμή της KM, τόσο μεγαλύτερη συγκέντρωση
υποστρώματος απαιτείται για να πετύχουμε τη μισή από τη
μέγιστη ταχύτητα, ή με άλλα λόγια τόσο μικρότερη είναι η
ικανότητα του υποστρώματος να αντιδράσει με το ένζυμο
ΜΟΝΤΕΛΟ ΜICHAELIS-MENTEN
Μέγιστη ταχύτητα

Σταθερά Michaelis (ΚM) = συγκέντρωση υποστρώματος που χρειάζεται

για να παράγεται ταχύτητα ίση με Vmax/2 . Η μονάδα μέτρησης της άρα
είναι ίδια με αυτή του υποστρώματος
 ΑΣΚΗΣΗ 1
• Για ένα ένζυμο που ακολουθεί κινητική Michaelis-Menten, να
υπολογιστεί η ταχύτητα V, που παρατηρείται όταν
Α. [S]=KM
Β. [S]=0.5KM
Γ. [S]=0.1KM
Δ. [S]=2KM
Ε. [S]=10KM
 ΑΣΚΗΣΗ 2
• Για ένα ένζυμο που ακολουθεί κινητική Michaelis-Menten, ποια είναι η
τιμή του Vmax αν η V0 είναι ίση με 1μmol minute-1 όταν [S]=10 KM;
ΠΩΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΥΜΕ ΤΟ VMAX KAI TO KM

Michaelis-Menten Lineweaver-Burk – Γράφημα διπλής

αντιστρόφου
ΠΩΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΥΜΕ ΤΙΣ ΤΙΜΕΣ VMAX KAI KM

• Δε μπορούμε να  Πριν εμφανιστούν οι

προσδιορίσουμε τη Vmax,
μόνο να την πλησιάσουμε
υπολογιστές, αλγεβρικός
χειρισμός της αρχικής
εξίσωσης, μπορεί να μας
δώσει μια ευθεία γραμμή
και να προσδιορίσουμε και
τις 2 τιμές
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ LINEWEAVER-BURK

• Υπολογίζουμε το KM είτε από

το σημείο τομής στον άξονα χ
είτε από την κλίση, αν
υπολογίσαμε ήδη το Vmax
• Υπολογίζουμε το Vmax
• από το σημείο τομής στον
άξονα ψ
• ΠΑΡΑ ΠΟΛΛΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΟΙ
ΜΟΝΑΔΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΜ
ΚΑΙ ΤΟΥ V0 ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΙΔΙΕΣ
ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ VMAX KAI KM

• Η τιμή ΚΜ είναι η συγκέντρωση του υποστρώματος όπου τα μισά ενεργά κέντρα του
ενζύμου έχουν καταληφθεί και επίσης σχετίζεται με τις κινητικές σταθερές της
αντίδρασης ενζύμου-υποστρώματος

 Η τιμή Vmax αποκαλύπτει πόσα μόρια υποστρώματος μετατρέπονται σε προϊόν ανά

μονάδα χρόνου από ένα μόριο ενζύμου, όταν το ένζυμο είναι πλήρως κορεσμένο με το
υπόστρωμα, κάτι που ονομάζεται ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ → Ισούται με την κινητική
σταθερά k2 πιο πάνω που ονομάζεται και kcat → Καταλυτική αποτελεσματικότητα
 Φυσική σημασία της KM
• Είδαμε ότι η KM είναι ίση με τη συγκέντρωση υποστρώματος
για την οποία V0=0.5Vmax (τα μισά ενεργά κέντρα είναι
κατειλημμένα)
Εξ ορισμού KM=(k-1+k2)/k1
Αν έχουμε πολύ μικρή k2 (k-1˃˃k2)
KM≈k-1/k1 (αυτή είναι η σταθερά διάστασης του ES)
• Υπό τις περιστάσεις αυτές, το σύμπλοκο ES διασπάται σε E και
S, πολύ πιο γρήγορα από ότι σχηματίζεται το προϊόν
• Όσο μεγαλύτερος ο λόγος k-1/k1, τόσο μεγαλύτερος είναι ο
βαθμός διάστασης του συμπλόκου ES
• Προκύπτει λοιπόν ότι η σταθερά KM δεν είναι τίποτα άλλο, παρά η
σταθερά διάστασης του συμπλόκου ES
Προσοχή! Η KM λέγεται και σταθερά διάστασης μόνο όταν το k2˂˂k-1
✓Η υψηλή τιμή της KM, δείχνει ασθενή σύνδεση
ενζύμου-υποστρώματος, άρα μεγαλύτερο βαθμό
διάστασης του συμπλόκου ES, ενώ χαμηλή τιμή KM
δείχνει ισχυρή σύνδεση
 Η Vmax αποκαλύπτει τον αριθμό μετατροπής ενός ενζύμου
• Η μέγιστη ταχύτητα, Vmax αποκαλύπτει τον αριθμό μετατροπής
ενός ενζύμου, ο οποίος είναι ο αριθμός των μορίων του
υποστρώματος που μετατρέπονται σε προϊόν ανά μονάδα
χρόνου από ένα μόριο ενζύμου, όταν το ένζυμο είναι πλήρως
κορεσμένο με υπόστρωμα

• H Vmax αποκαλύπτει τον αριθμό μετατροπής ενός ενζύμου εάν

είναι γνωστή η συγκέντρωση των ενεργών κέντρων [ET]
• Όμως η σταθερά k2, είναι εκείνη που ρυθμίζει την όλη ταχύτητα της
ενζυμικής αντίδρασης μια και η δημιουργία του συμπλόκου ES είναι
ταχύτατη, ενώ η εμφάνιση των προϊόντων προχωρεί αργά
• Με αυτή την έννοια η k2, μπορεί να θεωρηθεί ως η καταλυτική σταθερά
της αντίδρασης, οπότε είναι γνωστή ως kcat
ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΜΕ ΠΟΛΛΑΠΛΑ
ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΑ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ
Αντιδράσεις πολλαπλών υποστρωμάτων
Οι περισσότερες αντιδράσεις στα βιολογικά συστήματα, περιλαμβάνουν
συνήθως 2 υποστρώματα και 2 προϊόντα
Α+Β P+Q
Διαδοχική αντικατάσταση: όλα τα υποστρώματα πρέπει να
προσδεθούν στο ένζυμο πριν απελευθερωθεί ένα προϊόν
1. Διατεταγμένος διαδοχικός μηχανισμός-όταν τα
υποστρώματα προσδένονται και τα προϊόντα
απελευθερώνονται με καθορισμένη σειρά
2. Τυχαίος διαδοχικός μηχανισμός-τυχαία σειρά
Διπλή εκτόπιση (αντιδράσεις ping-pong): ένα ή περισσότερα
προϊόντα απελευθερώνονται πριν προσδεθούν όλα τα
υποστρώματα (το οποίο σημαίνει ότι το ένζυμο έχει τροποποιηθεί)
Τα αλλοστερικά ένζυμα δεν υπακούουν την
κινητική Michaelis-Menten
• Τα αλλοστερικά ένζυμα έχουν πολλαπλά ενεργά κέντρα και
πολλαπλές υπομονάδες
• Στα αλλοστερικά ένζυμα, η πρόσδεση του υποστρώματος σε
ένα ενεργό κέντρο, μπορεί να μεταβάλει τις ιδιότητες των
άλλων ενεργών κέντρων στο ίδιο μόριο
• Ένα πιθανό αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης αυτής μεταξύ
υπομονάδων, είναι ότι η πρόσδεση του υποστρώματος γίνεται
συνεργειακά, δηλαδή η πρόσδεση του υποστρώματος σε ένα
ενεργό κέντρο διευκολύνει την πρόσδεση στα άλλα ενεργά
κέντρα
ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΕ ΤΗ ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΟΞΥΓΟΝΟΥ ΣΤΗΝ
ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΝΗ
ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΕΝΖΥΜΩΝ

Local Admissions (EU)

Τα ένζυμα μπορεί να ανασταλούν από ειδικά μόρια
• Η δραστικότητα πολλών ενζύμων, μπορεί να
ανασταλεί από την πρόσδεση ειδικών μικρών μορίων
ή ιόντων
• Πολλά φάρμακα και τοξικοί παράγοντες, δρουν μέσω
της αναστολής των ενζύμων
• Η ενζυμική αναστολή μπορεί να είναι είτε
αντιστρεπτή ή μη αντιστρεπτή
• Προκειμένου να μελετήσουμε μία ενζυμική
αντίδραση, λάβαμε μέχρι τώρα υπόψιν 3 ουσίες-το
ένζυμο Ε, το υπόστρωμα S και το σύμπλοκο ενζύμου-
υποστρώματος ES.
• Ας δεχτούμε και μία 4η ουσία I ότι συμμετέχει στην
αντίδρασή μας, αλληλεπιδρώντας με το E, το S και το
ES, έτσι ώστε να δημιουργεί αντίστοιχα σύμπλοκα EI,
SI ή ESI
• Το I είναι τροποποιητής μίας ενζυμικής αντίδρασης
και μπορεί είτε να την παρεμποδίσει (παρεμποδιστής
ή αναστολέας) ή να την επιταχύνει (ενεργοποιητής)
ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΕΝΖΥΜΩΝ

ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ

ΜΗ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΟΙ ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΟΙ

Συναγωνιστικοί Μη
συναγωνιστικοί

Ασυναγώνιστοι
 Μη αντιστρεπτή αναστολή
• Διαχωρίζεται πολύ αργά από το ένζυμο-στόχο, διότι συνδέεται ισχυρά
με το ένζυμο, είτε ομοιοπολικά είτε μη ομοιοπολικά
• Σπουδαία φάρμακα
❖Η πενικιλλίνη, δρα τροποποιώντας ομοιοπολικά το ένζυμο
τρανσπεπτιδάση και έτσι σκοτώνει τα βακτήρια, εμποδίζοντας τη
σύνθεση του κυτταρικού τοιχώματος
 Αντιστρεπτή αναστολή
• Σε αντίθεση με την μη-αντιστρεπτή αναστολή, η αντιστρεπτή αναστολή,
χαρακτηρίζεται από έναν ταχύ διαχωρισμό του συμπλόκου ενζύμου-
αναστολέα (πχ με διαπίδυση)
✓Συναγωνιστική αντιστρεπτή αναστολή
✓Ασυναγώνιστη αντιστρεπτή αναστολή
✓Μη-συναγωνιστική αντιστρεπτή αναστολή
ΑΝΤΙΣΤΡΕΠΤΟΙ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ

➢ Αναστολέας μοιάζει με υπόστρωμα

➢ Άρα προσδένεται στο ενεργό κέντρο και
συναγωνίζεται το υπόστρωμα

➢ Αναστολέας προσδένεται μόνο στο σύμπλοκο

ενζύμου-υποστρώματος, και όχι σε ένζυμο χωρίς
υπόστρωμα

➢ Αναστολέας προσδένεται σε διαφορετική περιοχή

από το υπόστρωμα, και τα δυο μπορούν να
προσδεθούν ταυτόχρονα
Συναγωνιστική αναστολή

• Ένα ένζυμο μπορεί να προσδένει υπόστρωμα, σχηματίζοντας

το σύμπλοκο ενζύμου-υποστρώματος ES ή αναστολέα EI αλλά
όχι και τα δύο ESI
• Συναγωνιστικός αναστολέας συχνά μοιάζει με το υπόστρωμα
και προσδένεται στο ενεργό κέντρο του ενζύμου
• Το υπόστρωμα εμποδίζεται να προσδεθεί στο ίδιο ενεργό
κέντρο
• Η αναστολή μπορεί να ξεπεραστεί αυξάνοντας τη
συγκέντρωση του υποστρώματος
Ένας συναγωνιστικός αναστολέας, ελαττώνει την ταχύτητα της
κατάλυσης με το να ελαττώνει την αναλογία των μορίων του
ενζύμου που είναι προσδεδεμένα σε ένα υπόστρωμα
• Οι αντιστρεπτοί αναστολείς δεσμεύονται αμφίδρομα και μη
ομοιοπολικά με το ένζυμο, έτσι ώστε να αποκαθίσταται μία κατάσταση
ισορροπίας E+I EI
• Η σταθερά δημιουργίας του συμπλόκου EI είναι Ki=[E][I]/[EI]
 Κινητική συναγωνιστικού αναστολέα
• Ki=[E][I]/[EI]
✓Όσο μικρότερη η Ki τόσο ισχυρότερη η αναστολή
✓Η σφραγίδα γνησιότητας της συναγωνιστικής αναστολής,
είναι το γεγονός ότι είναι δυνατόν να υπερνικηθεί από
αρκετά υψηλή συγκέντρωση υποστρώματος
✓Το αποτέλεσμα ενός συναγωνιστικού αναστολέα είναι να
αυξήσει τη φαινομενική τιμή της KM , πράγμα που σημαίνει
χρειάζεται περισσότερο υπόστρωμα για να επιτευχθεί η ίδια
ταχύτητα της αντίδρασης
• Δεν αλλάζει η Vmax, αφού ο αναστολέας
εκτοπίζεται από μεγάλες συγκεντρώσεις
υποστρώματος
• Για να μετατρέψει όμως το E σε ES χρειάζεται
μεγαλύτερο ποσό υποστρώματος, όταν βέβαια είναι
παρών ο αναστολέας και έτσι η ΚM θα αυξηθεί
• Αυτή η νέα τιμή της KM λέγεται ΚΜapp
• ΚMapp=ΚM(1+[I]/Ki)
▪ Η μεθοτρεξάτη είναι ισχυρός
συναγωνιστικός αναστολέας του ενζύμου
αναγωγάση του διυδροφυλλικού, το
οποίο παίζει ρόλο στη βιοσύνθεση των
πουρινών και των πυριμιδινών
▪ Είναι δομικό ανάλογο του
διυδροφυλλικού
▪ Παρεμποδίζει τη βιοσύνθεση πουρινών
και πυριμιδινών
▪ Αντικαρκινικό φάρμακο
 Μη συναγωνιστική αναστολή

• Ο αναστολέας και το υπόστρωμα, μπορούν να προσδένονται

σχεδόν ταυτόχρονα σε ένα μόριο ενζύμου, σε διαφορετικές
θέσεις πρόσδεσης
• Σε αντίθεση με την ασυναγώνιστη αναστολή, ένας μη
συναγωνιστικός αναστολέας, μπορεί να προσδένεται στο
ελεύθερο ένζυμο ή στο σύμπλοκο ενζύμου-υποστρώματος
• Ένας μη συναγωνιστικός αναστολέας, ελαττώνει τη
συγκέντρωση του λειτουργικού ενζύμου και όχι την αναλογία
των μορίων του ενζύμου που είναι προσδεδεμένα στο
υπόστρωμα
• Το αποτέλεσμα-ελαττώνεται ο ρυθμός μετατροπής του
ενζύμου-πόσο δηλ. προϊόν σχηματίζεται
• Η μη συναγωνιστική αναστολή, όπως και η ασυναγώνιστη αναστολή,
δεν μπορεί να ξεπεραστεί με αύξηση της συγκέντρωσης του
υποστρώματος
 Κινητική μη συναγωνιστικής αναστολής
• Ο αναστολέας προσδένεται είτε στο Ε (ένζυμο) είτε στο ES
(σύμπλοκο ενζύμου-υποστρώματος)
• Το ESI δεν μπορεί να σχηματίσει προϊόν
• Η Vmax ελαττώνεται, αφού ελαττώνεται η τιμή του ολικού
ενζύμου
• Η ΚΜ δεν αλλάζει, αφού ο όρος ολικό ένζυμο δεν υπάρχει στην
τιμή ΚΜ
• Vmaxapp=Vmax/1+[I]/Ki
• Πιο απλά..όσα μόρια δεσμεύουν αναστολέα, θα είναι σαν να
μην υπάρχουν στο σύστημα, ενώ όσα μόρια δεν δεσμεύουν
αναστολέα θα συμπεριφέρονται κανονικά και θα έχουν την
ίδια αγχιστεία για το υπόστρωμά τους, σαν να μην υπάρχει
αναστολέας
• Στην ουσία, ο αναστολέας απλώς ελαττώνει τη συγκέντρωση του
λειτουργικού ενζύμου
• Το ένζυμο που απομένει συμπεριφέρεται ως ένα πιο αραιό διάλυμα του
ενζύμου
 Ασυναγώνιστη αναστολή

• Στην ασυναγώνιστη αναστολή, ο αναστολέας προσδένεται

μόνο στο σύμπλοκο ES
• Αυτό το σύμπλοκο ESI δεν δίνει προϊόν
• Η Vmax θα είναι μικρότερη παρουσία αναστολέα
• Όταν ο αναστολέας προσδένεται στο ΕS για να σχηματιστεί το
ESI, μειώνεται το ποσό του ενζύμου που είναι στην κατάλληλη
μορφή να δώσει προϊόντα, δηλ. το ES και ως εκ τούτου θα
ελαττωθεί η Vmax
• Αυτό θα ελαττώσει και το ρυθμό διαστάσεως του συμπλόκου
ES σε ελεύθερο ένζυμο και υπόστρωμα με αποτέλεσμα να
μειωθεί η ΚΜ
• Για να διατηρηθεί η ισορροπία μεταξύ Ε και ES, περισσότερο S
προσδένεται στο E
• Έτσι χρειάζεται μικρότερη συγκέντρωση S για να σχηματιστεί η μισή της
μέγιστης συγκέντρωσης του ES και ελαττώνεται η φαινομενική τιμή της
ΚΜ
ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ
Είδος αναστολέα Αποτέλεσμα

Συναγωνιστικός • Ψηλώνει την KM

• H Vmax μένει αμετάβλητη

Ασυναγώνιστος • Χαμηλώνει την KM και την Vmax

• Ο λόγος KM/Vmax παραμένει ίδιος

Μη συναγωνιστικός • Χαμηλώνει την Vmax

• Η KM μένει αμετάβλητη
 Διάγραμμα διπλού αντιστρόφου για τη συναγωνιστική
αναστολή
• Η Vmax δεν αλλάζει: η τεταγμένη (y) επί την αρχή είναι η ίδια
• Η ΚΜ είναι μεγαλύτερη: η τετμημένη επί την αρχή είναι
μικρότερη (κατά απόλυτη τιμή)
 Διάγραμμα διπλού αντιστρόφου για τη μη συναγωνιστική
αναστολή
• Η Vmax είναι μικρότερη: η τεταγμένη επί την αρχή είναι
μικρότερη
• Η ΚΜ είναι η ίδια: η τετμημένη επί την αρχή είναι η ίδια
 Διάγραμμα διπλού αντιστρόφου για την ασυναγώνιστη
αναστολή

 Χαρακτηριστικό ασυναγώνιστης
αναστολής → χαμηλώνει την ΚΜ και τη
Vmax ισοδύναμα → κλίση γραμμής μένει
ίδια
 Προσθέτοντας υπόστρωμα δεν
επηρεάζουμε την αναστολή
 Μη αντιστρεπτοί αναστολείς μπορούν να
χρησιμοποιηθούν για τη χαρτογράφηση του
ενεργού κέντρου
✓Οι μη αντιστρεπτοί αναστολείς οι οποίοι προσδένονται
ομοιοπολικά στο ένζυμο, δίνουν μία εναλλακτική και συχνά
συμπληρωματική προσέγγιση: οι αναστολείς τροποποιούν τις
λειτουργικές ομάδες, οι οποίες τότε μπορούν να
προσδιοριστούν
✓Οι μη αντιστρεπτοί αναστολείς διαιρούνται σε 3 κατηγορίες
1. Αντιδραστήρια με εξειδίκευση ομάδας
2. Αντιδραστήρια ανάλογα υποστρωμάτων (ιχνηθέτες
συγγένειας)
3. Αναστολείς αυτοκτονίας
 Αντιδραστήρια με εξειδίκευση ομάδας
• Αντιδρούν με ειδικές πλευρικές αλυσίδες των
αμινοξέων
• Πχ το DIPF
• Τροποποιεί 1 από τα 28 κατάλοιπα σερίνης του
πρωτεολυτικού ενζύμου χυμοθρυψίνη,
υποδηλώνοντας ότι ειδικά αυτό το κατάλοιπο της
σερίνης είναι ενεργό
• Το DIPF τροποποιεί και το ενεργό κέντρο της
ακετυλοχολινεστεράσης
Αντιδραστήρια με ανάλογα υποστρωμάτων
(ιχνηθέτες συγγένειας)
• Μόρια δομικώς παρόμοια με το υπόστρωμα του
ενζύμου, τα οποία προσδένονται ομοιοπολικά σε
κατάλοιπα του ενεργού κέντρου (ΕΚ)
• Πιο εξειδικευμένα για το ενεργό κέντρο από ότι τα
αντιδραστήρια με εξειδίκευση ομάδας
• Η TPCK είναι ένα ανάλογο υποστρώματος της
χυμοθρυψίνης
• Συνδέεται με το ΕΚ και στη συνέχεια αντιδρά μη
αντιστρεπτά με ένα κατάλοιπο ιστιδίνης στην
περιοχή αυτή, αναστέλλοντας το ένζυμο
 Αναστολείς αυτοκτονίας
• Οι πιο ειδικοί στην κατηγορία τους
• Το ένζυμο αρχικά επεξεργάζεται τον αναστολέα σαν να ήταν
υπόστρωμα
...μετατρέποντας τον σε ένα χημικά ενεργό ενδιάμεσο, το οποίο
συνδέεται ομοιοπολικά με το ένζυμο
 Αναστολείς αυτοκτονίας
• Αδρανείς, πρόδρομες ενώσεις οι οποίες όταν μπούνε στο
ενεργό κέντρο του ενζύμου, προσομοιάζουνε προς το
υπόστρωμα, μπαίνουν στο ΕΚ του ενζύμου, μετατρέπονται σε
δραστικές ενώσεις
• Μία αδρανή ένωση το ίδιο το ένζυμο την μετέτρεψε σε
δραστική και αυτοκτονεί
Το φάρμακο Deprenyl είναι
αναστολέας αυτοκτονίας της
οξειδάσης των μονοαμινών
(ΜΑΟ) και χρησιμοποιείται
στην Parkinson’s και στην
κατάθλιψη
Τα ανάλογα της μεταβατικής κατάστασης είναι
ισχυροί αναστολείς των ενζύμων
• Συντιθέμενες ενώσεις που μοιάζουν περισσότερο με μεταβατική
κατάσταση από ότι αυτό καθαυτό το υπόστρωμα, μπορούν να
παράγουν πολύ ισχυρούς και ειδικούς αναστολείς των ενζύμων
• Η αντίδραση καταλύεται από τη ρακεμάση της προλίνης
• Η μεταβατική κατάσταση χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ενός τριγωνικού
Cα με ένα αρνητικό φορτίο
• Το καρβανιόν μπορεί να πρωτονιωθεί είτε από τη μία πλευρά είτε από την
άλλη, για να δώσει το L- ή το D- ισομερές
• Ο αναστολέας έχει τριγωνικό Cα
• Προσδένεται 160 φορές πιο ισχυρά από την προλίνη
Χρήση αναλόγων της μεταβατικής κατάστασης
για την παραγωγή καταλυτικών αντισωμάτων

➢Εάν η αντίληψή μας για τη σπουδαιότητα της μεταβατικής

κατάστασης στην κατάλυση είναι σωστή, αντισώματα που
αναγνωρίζουν τις μεταβατικές καταστάσεις θα μπορούσαν
να δράσουν σαν καταλύτες
➢Η σιδηροχηλάση είναι ένα ένζυμο που καταλύει την
εισαγωγή του Fe2+ στον πορφυρινικό δακτύλιο
➢Ο μηχανισμός απαιτεί την κάμψη του δακτυλίου
➢Η Ν-μεθυλοπρωτοπορφυρίνη είναι ένας ισχυρός
αναστολέας της σιδηροχηλάσης και μοιάζει με την
μεταβατική κατάσταση, διότι η η αλκυλίωση του Ν αναγκάζει
την πορφυρίνη να καμφθεί
➢Η κάμψη αυξάνει την έκθεση των μονήρων ζευγών ηλεκτρονίων του
πυρρολικού αζώτου στον διαλύτη, η οποία διευκολύνει το μέταλλο στην
πρόσδεση
➢Η παραγωγή ενός καταλυτικού αντισώματος έγινε με χρησιμοποίηση της
N-αλκυλοπορφυρίνης ως αντιγόνου
➢Το αντίσωμα που παράγεται προφανώς παραμορφώνει μία επίπεδη
πορφυρίνη για να διευκολύνει την είσοδο ενός μετάλλου
➢Κατά μέσον όρο, ένα μόριο αντισώματος εισάγει μέταλλα σε 80 μόρια
πορφυρίνης κάθε ώρα, μία ταχύτητα μόνο 10 φορές μικρότερη από
εκείνη της σιδηροχηλάσης και 2.500 φορές φορές μεγαλύτερη από εκείνη
της μη καταλυόμενης αντίδρασης
• Τα καταλυτικά αντισώματα (abzymes)μπορούν να παραχθούν
με τη χρησιμοποίηση αναλόγων της μεταβατικής κατάστασης
ως αντιγόνων
• Μελέτες με ανάλογα της μεταβατικής κατάστασης παρέχουν
ισχυρές ενδείξεις ότι τα ένζυμα μπορούν να λειτουργούν με
την υιοθέτηση μίας στερεοδιάταξης στο ενεργό κέντρο, η
οποία είναι συμπληρωματική της δομής της μεταβατικής
κατάστασης
 Η ισχύς των αναλόγων της μεταβατικής
κατάστασης είναι τώρα εμφανής...

1. Είναι πηγές βαθιάς γνώσης των καταλυτικών μηχανισμών

2. Μπορούν να λειτουργήσουν ως ισχυροί και ειδικοί αναστολείς των
ενζύμων
3. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ανοσογόνα για την παργωγή ενός
ευρέος φάσματος νέων καταλυτών
 H πενικιλλίνη αναστέλλει μόνιμα ένα καθοριστικό
ένζυμο στη σύνθεση του βακτηριακού κυτταρικού
τοιχώματος
• Αναστολέας αυτοκτονίας-πενικιλλίνη
• Αποτελείται από ένα δακτύλιο θειαζολιδίνης που έχει
συντηχθεί με ένα δακτύλιο β- λακτάμης, στον οποίο είναι
προσκολλημένη μία μεταβλητή ομάδα πχ στην βενζοϋλο-
πενικιλλίνη, η R είναι μία βενζοϋλομάδα
• Αυτή η δομή μπορεί να υποστεί μία ποικιλία αναδιατάξεων
και συγκεκριμένα ο δακτύλιος της β-λακτάμης είναι πολύ
ασταθής
• Αυτή η αστάθεια είναι στενά συνδεδεμένη με την αντιβιοτική
δράση της πενικιλλίνης
 Πώς η πενικιλλίνη αναστέλλει την ανάπτυξη των
βακτηρίων;

• Staphylococcus aureus-βακτήριο-η πιο κοινή αιτία

σταφυλοκοκκιάσεων
• Πενικιλλίνη-δρα, διαταράσσοντας τη σύνθεση του κυτταρικού
τοιχώματος του βακτηρίου
• Το κυτταρικό τοίχωμα του S. αureus, αποτελείται από ένα
μακρομόριο , την πεπτιδογλυκάνη, η οποία απαρτίζεται από
ευθύγραμμες πολυσακχαριτικές αλυσίδες, συνδεδεμένες
μεταξύ τους μέσω μικρών πεπτιδίων (πενταγλυκίνες και
τετραπεπτίδια)
➢ Η τεράστια πεπτιδογλυκάνη σε
σχήμα σακούλας, προσδίδει
μηχανική στήριξη στα βακτήρια
και εμποδίζει τη λύση τους από
την υψηλή ενδοκυτταρική
ωσμωτική πίεση
➢ Η τρανσπεπτιδάση των
γλυκοπεπτιδίων καταλύει τον
σχηματισμό των διασυνδέσεων
που κάνουν σταθερή την
πεπτιδογλυκάνη
• Τα βακτηριακά κυτταρικά τοιχώματα είναι μοναδικά στο ότι
περιέχουν D-αμινοξέα, τα οποία σχηματίζουν διασυνδέσεις με
ένα μηχανισμό διαφορετικό από εκείνον που χρησιμοποιείται
για τη σύνθεση πρωτεϊνών
• Η πενικιλλίνη αναστέλλει την τρανσπεπτιδάση, που κάνει
διασυνδέσεις
• Κανονικά η τρανσπεπτιδάση σχηματίζει ένα ακυλοενδιάμεσο
με το προτελευταίο κατάλοιπο της D-αλανίνης του πεπτιδίου
D-Ala-D-Ala
• Αυτό το ενδιάμεσο αντιδρά με την αμινική ομάδα της ακραίας
γλυκίνης ενός άλλου πεπτιδίου, για να σχηματίσει την
διασύνδεση
• Η πενικιλλίνη μιμείται την ομάδα D-Ala-D-Ala του κανονικού
υποστρώματος και είναι ευπρόσδεκτη μέσα στο ενεργό κέντρο
του ενζύμου
• Προσδεδεμένη πενικιλλίνη-ομοιοπολικό δεσμό με σερίνη στο
ενεργό κέντρο του ενζύμου
• Το σύμπλοκο ενζύμου-πενικιλλίνης δεν αντιδρά περαιτέρω!
Έτσι, η τρανσπεπτιδάση αναστέλλεται μη αντιστρεπτά και
δεν μπορεί να λάβει χώρα η σύνθεση του κυτταρικού
τοιχώματος
• Ο δακτύλιος της β-λακτάμης της πενικιλλίνης είναι ιδιαίτερα
δραστικός
• Με την πρόσδεση στην τρανσπεπτιδάση, το κατάλοιπο της
σερίνης στο ενεργό κέντρο επιτίθεται στο καρβονυλικό άτομο
άνθρακα του δακτυλίου λακτάμης για να σχηματίσει το
παράγωγο πενικιλλίνης-σερίνης
• Η τρανσπεπτιδάση συμμετέχει
στη δική της απενεργοποίηση,
η πενικιλλίνη-αναστολέας αυτοκτονίας