Χρησιμοποιούνται άλλα υποστρώματα, πλην της

γλυκόζης, στη γλυκόλυση;

▪ Στο γλυκολυτικό μονοπάτι που περιγράψαμε μπορούν να εισέλθουν και
άλλα σάκχαρα, με την προϋπόθεση ότι θα μετατραπούν από τα κατάλληλα
ένζυμα, σε ενδιάμεσα της γλυκόλυσης.

▪ Εκτός της γλυκόζης και άλλα σάκχαρα μπορούν να είναι υποστρώματα της
γλυκόλυσης

▪ Η φρουκτόζη που λαμβάνεται μέσω της διατροφής αποικοδομείται σχεδόν

αποκλειστικά στο ήπαρ με μία μη ρυθμιζόμενη διαδικασία η οποία
παρακάμπτει την αντίδραση της φωσφοφρουκτοκινάσης.

▪ Η μαννόζη διοχετεύεται στη γλυκόλυση με αρκετά συμβατικά μέσα

▪ H γαλακτόζη είναι πιο ενδιαφέρουσα – το μονοπάτι Leloir "μετατρέπει" τη

γαλακτόζη σε γλυκόζη – περίπου....
Ο καταβολισμός της φρουκτόζης στο ήπαρ δεν ρυθμίζεται και μπορεί να
είναι επιβλαβής

Η φρουκτόζη που λαμβάνεται με τη

δίαιτα αποικοδομείται αποκλειστικά
στο ήπαρ με μια μη-ρυθμιζόμενη
διαδικασία, η οποία παρακάμπτει
την αντίδραση της PFK.
Η αλδολάση B, που είναι μοναδική στο ήπαρ,
μετατρέπει την 1-φωσφορική φρουκτόζη σε
γλυκεραλδεΰδη, η οποία πρέπει να
φωσφορυλιωθεί από την κινάση των τριοζών για
να συνεχίσει τον καταβολισμό της στο γλυκολυτι-
κό μονοπάτι.
‘Όταν οι ενεργειακές ανάγκες είναι καλυμμένες το μεγαλύτερο μέρος του
πυροσταφυλικού που παράγεται από την φρουκτόζη μετατρέπονται απευθείας
σε ακέτυλο-CoA και έπειτα σε λιπαρά οξέα και τριγλυκερίδια με μια μη-
ρυθμιζόμενη διαδικασία, η οποία μπορεί να οδηγήσει στη συσσώρευση λίπους
στο ήπαρ.
Κατά συνέπεια, δίαιτες που είναι πλούσιες σε φρουκτόζη μπορούν να
προκαλέσουν τη νόσο του λιπώδους ήπατος και τελικά κίρρωση. Το ηπατικό
λίπος μπορεί επίσης να ελευθερωθεί στην κυκλοφορία και να οδηγήσει στη
συσσώρευση λίπους μέσα στα λιπώδη κύτταρα άλλων ιστών.
Η μαννόζη εισέρχεται στη γλυκόλυση σε δυο βήματα

Ένα άλλο απλό σάκχαρο που εισέρχεται

στη γλυκόλυση στο ίδιο σημείο όπως η
φρουκτόζη είναι η μαννόζη, η οποία
συναντάται σε πολλές γλυκοπρωτεΐνες,
γλυκολιπίδια και πολυσακχαρίτες.

Η μαννόζη επίσης φωσφορυλιώνεται

από την εξοκινάση με τη χρήση ΑΤΡ και η
6-φωσφορικη μαννόζη που παράγεται
απ’ αυτή την αντίδραση μετατρέπεται σε
6-φωσφορική φρουκτόζη από την
φωσφομαννοζοϊσομεράση.
Η γαλακτόζη εισέρχεται στη γλυκόλυση μέσω του μονοπατιού Leloir

Γλυκόζη

Γλυκόζη

Η αντίδραση της ουριδυλοτρανσφεράσης της 1-φωσφορικής

γαλακτόζης
 Μεταβολισμός της λακτόζης - Δυσανεξία

Μια πολύ κοινή μεταβολική διαταραχή, η δυσανεξία στη λακτόζη, οφείλεται στην
αδυναμία πέψης της λακτόζης εξαιτίας της απουσίας του ενζύμου λακτάση (lactase)
στο έντερο των ενηλίκων.
Παρατηρείται στις περισσότερες περιοχές του κόσμου (αξιοσημείωτες εξαιρέσεις είναι
μερικές περιοχές της Αφρικής και της βόρειας Ευρώπης). Τα συμπτώματα αυτής της
νόσου, που είναι η διάρροια και η γενική αδιαθεσία, μπορούν να μετριαστούν εξαι-
ρώντας το γάλα από τη δίαιτα.
Γαλακτοζαιμία
Στην κλασική γαλακτοζαιμία η απουσία της 1-Ρ γλυκοζο-ουριδυλο-τρανσφεράσης,
έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση της 1-Ρ γαλακτόζης. Τα κλινικά χαρακτηριστικά
της νόσου οφείλονται στην τοξικότητα του μεταβολίτη αυτού.
Συχνότητα: 1: 65.000
Κληρονομικότητα: Αυτοσωματική υπολειπόμενη.
Σπανιότερες μορφές γαλακτοζαιμίας οφείλονται σε έλλειψη της γαλακτοκινάσης.

Νεογνά με γαλακτοζαιμία παρουσιάζουν

διαταραγμένη διανοητική ανάπτυξη,
έμετο, ηπατομεγαλία, καταράκτη,
ελαττωμένη νεφρική λειτουργία.

Θετικό Clinitest σε παιδί με κλινικά συμπτώμα-

τα γαλακτοζαιμίας επιβάλλει την αφαίρεση της
γαλακτόζης και λακτόζης από τη διατροφή,
μέχρι την οριστική διάγνωση που βασίζεται στη
μέτρηση της ενζυμικής ενεργότητας της 1-Ρ
γλυκοζο-ουριδυλο-τρανσφεράσης στα
ερυθροκύτταρα.
Η γλυκερόλη μπορεί επίσης να εισέλθει στη γλυκόλυση
Η γλυκερόλη, η οποία παράγεται σε σημαντικά ποσά από την αποικοδόμηση
των τριγλυκεριδίων, μπορεί να μετατραπεί σε 3-φωσφορική γλυκερόλη με τη
δράση της κινάσης της γλυκερόλης.

Στη συνέχεια να οξειδωθεί σε φωσφορική διϋδροξυακετόνη με τη δράση της

αφυδρογονάσης της φωσφορικής γλυκερόλης που χρησιμοποιεί ως
συνένζυμο το NAD+.

Η κατ’ αυτόν τον τρόπο παραγόμενη φωσφορική διϋδροξυακετόνη εισέρχεται στο

γλυκολυτικό μονοπάτι ως υπόστρωμα της ισομεράσης των φωσφορικών τριοζών.
ΓΛΥΚΟΝΕΟΓΕΝΕΣΗ
• Η ικανότητα σύνθεσης γλυκόζης από κοινούς μεταβολίτες είναι πολύ
σημαντική για τους περισσότερους οργανισμούς.
• Ο ανθρώπινος μεταβολισμός, για παράδειγμα, καταναλώνει περίπου 160 ± 20
γραμμάρια γλυκόζης ανά ημέρα, περίπου το 75% αυτού στον εγκέφαλο.
• Τα σωματικά υγρά φέρουν μόνο περίπου 20 γραμμάρια περίπου ελεύθερης
γλυκόζης και οι αποθήκες γλυκογόνου κανονικά μπορούν να παρέχουν μόνο
περίπου 180 έως 200 γραμμάρια περίπου της ελεύθερης γλυκόζης.
• Συνεπώς, η ποσότητα αυτή επαρκεί μόνο για λίγο περισσότερο από μια
ημερήσια παροχή γλυκόζη.
• Εάν δεν λαμβάνεται γλυκόζη μέσω της διατροφής, ο οργανισμός πρέπει να
παράγει νέα γλυκόζη από μη υδατανθρακικούς πρόδρομους μεταβολίτες.
• Ο όρος για αυτή τη δραστηριότητα είναι η γλυκονεογένεση, η οποία σημαίνει
την παραγωγή (γένεση) νέας (νεο) γλυκόζης.
• Οι κύριες θέσεις γλυκονεογένεσης στους ζωικούς οργανισμούς είναι το ήπαρ
(90%) και τα νεφρά (10%).
• Η γλυκόζη που παράγεται απελευθερώνονται στο αίμα και στη συνέχεια απορ-
ροφάται από τον εγκέφαλο, την καρδιά, τους μυς, και τα ερυθρά αιμοσφαίρια
για να καλύψουν τις μεταβολικές τους ανάγκες.
 Τα υποστρώματα για τη γλυκονεογένεση

➢ Εκτός από το πυροσταφυλικό και το γαλακτικό, μπορούν να χρησιμοποι-

ηθούν και άλλοι πρόδρομοι μη υδατανθρακικοί μεταβολίτες ως υποστρώματα
για τη γλυκονεογένεση στα ζώα.

➢ Αυτοί περιλαμβάνουν τα περισσότερα από τα αμινοξέα, τη γλυκερόλη και

όλα τα ενδιάμεσα προϊόντα κύκλου του κιτρικού οξέος.

➢ Από την άλλη πλευρά, τα λιπαρά οξέα δεν αποτελούν υποστρώματα για τη
γλυκονεογένεση, επειδή τα περισσότερα λιπαρά οξέα παράγουν μόνο
ακετυλο-CοΑ κατά την αποικοδόμηση τους και τα ζώα δεν μπορούν να
πραγματοποιήσουν καθαρή σύνθεση σακχάρων από ακετυλο-CοΑ.

➢ Η λυσίνη και η λευκίνη είναι τα μόνα αμινοξέα που δεν είναι υποστρώματα για
τη γλυκονεογένεση γιατί κατά την αποικοδόμησή τους παράγουν μόνο
ακετυλο-CοΑ.

➢ Σημειώστε επίσης ότι το ακετυλο-CοΑ μπορεί να αποτελέσει υπόστρωμα για

τη γλυκονεογένεση στα φυτά όταν λειτουργεί ο γλυοξυλικός κύκλος.
Η γλυκονεογένεση δεν είναι απλώς η αντιστροφή της γλυκόλυσης

Κατά κάποιον τρόπο, η γλυκονεογένεση είναι η αντιστροφή ή η αντίθετη

διαδικασία της γλυκόλυσης.
• Η γλυκόζη συντίθεται, δεν καταβολίζεται,
• το ΑΤΡ καταναλώνεται, δεν παράγεται
• και το ΝΑDH οξειδώνεται σε NAD+ αντί να συμβαίνει το αντίστροφο.

Εντούτοις, η γλυκονεογένεση δεν μπορεί να είναι απλώς το αντίστροφο

της γλυκόλυσης, για δύο λόγους.

• Πρώτον, η γλυκόλυση είναι εξεργονική με ΔG0’ περίπου -74kJ/mol. Εάν η

γλυκονεογένεση ήταν απλώς η αντίστροφη διαδικασία, θα ήταν ισχυρά
ενδεργονική και δεν θα προχωρούσε αυθόρμητα.

• Δεύτερον, οι διαδικασίες της γλυκόλυσης και της γλυκονεογένεσης πρέπει να

ρυθμίζονται με αντίστροφο τρόπο έτσι ώστε όταν η γλυκόλυση είναι ενεργή, η
γλυκονεογένεση να αναστέλλεται και αντίστροφα.
Η γλυκονεογένεση επιστρα-
τεύει τέσσερις διαφορικές
αντιδράσεις, που καταλύ-
ονται από τέσσερα διαφο-
ρετικά ένζυμα, για τα τρία
βήματα της γλυκόλυσης που
είναι πολύ εξεργονικά (και
αυστηρά ρυθμιζόμενα).

Στην ουσία, επτά από τα δέκα

βήματα της γλυκόλυσης είναι
απλά αντιστραμμένα στη
γλυκονεογένεση.
Οι αποκλειστικές για τη γλυκονεογένεση αντιδράσεις

Η μετατροπή του πυροσταφυλικού σε ΡΕΡ που ξεκινά τη γλυκονεογένεση

επιτυγχάνεται με δύο αντιδράσεις:

Πυροσταφυλικό Όξινο ανθρακικό Οξαλοξικό

Καρβοξυλάση του πυροσταφυλικού

PEP καρβοξυκινάση

Οξαλοξικό PEP
 1. Καρβοξυλάση του πυροσταφυλικού – Ένα ένζυμο με
αλλοστερικές ιδιότητες, εξαρτώμενο από τη βιοτίνη.

Η καρβοξυλάση του πυροσταφυλικού είναι ένα

Λυσίνη
τετραμερές ένζυμο (με μοριακή μάζα περίπου
500 kD). Το κάθε μονομερές περιέχει μια βιοτίνη
ομοιοπολικά συνδεμένη στην ε-αμινομάδα ενός
καταλοίπου λυσίνης του ενεργού κέντρου.

Η αντίδραση λαμβάνει χώρα σε δυο ξεχωριστά Βιοτίνη

βήματα και περιλαμβάνει ΑΤΡ και όξινο
ανθρακικό ως υποστρώματα, ενώ χρησιμοποιεί
βιοτίνη ως συνένζυμο.

Μg+2, ακέτυλοCoA
Βιοτίνη-ένζυμο + ΑΤΡ + HCO3 - CO2~βιοτίνη-ένζυμο + ΑDP + Pi

Mn+2
CO2~βιοτίνη-ένζυμο + πυροσταφυλικό βιοτίνη-ένζυμο + οξαλοξικό
Μηχανισμός αντίδρασης της πυροσταφυλικής καρβοξυλάσης

• Το πρώτο στάδιο της αντίδρασης περιλαμβάνει την πυρηνόφιλη προσβολή του οξυγόνου
του όξινου ανθρακικού ιόντος στο γ-Ρ του ΑΤΡ για να σχηματιστεί το φωσφορικό
καρβονύλιο (μια ενεργοποιημένη μορφή CO2) και απελευθερώνεται ADP.
• Η αντίδραση του φωσφορικού καρβονυλίου με την βιοτίνη γίνεται αστραπιαία για να
σχηματιστεί Ν-καρβοξυβιοτίνη, απελευθερώνοντας ανόργανο φωσφορικό.
• Το τρίτο βήμα περιλαμβάνει την αφαίρεση ενός πρωτονίου από το C-3 του πυροσταφυ-
λικού, σχηματίζοντας ένα καρβανιόν που μπορεί να προσβάλει τον άνθρακα της Ν-
καρβοξυβιοτίνης προκειμένου να συντεθεί το οξαλοξικό.
 Η πυροσταφυλική καρβοξυλάση
καταλύει μια διαμερισματοποιημένη
είναι αντίδραση.

Το πυροσταφυλικό μετατρέπεται σε
οξαλοξικό στα μιτοχόνδρια.

Επειδή το οξαλοξικό δεν μπορεί να

διαπεράσει τη μιτοχονδριακή
μεμβράνη, πρέπει να αναχθεί σε
μηλικό, το οποίο στη συνέχεια
μεταφέρεται στο κυτοσόλιο και
οξειδώνεται ξανά σε οξαλοξιικό
προκειμένου να μπορεί να συνεχιστεί
η γλυκονεογένεση.
Η ενεργοποίηση της καρβοξυλάσης του πυροσταφυλικού από το ακετυλο-
CoA παρέχει μια σημαντική φυσιολογική ρύθμιση.

Το ακετυλο–CoA είναι το κύριο υπόστρωμα του κύκλου του τρικαρβοξυλικού

οξέος (TCA), και το οξαλοξικό (που παράγεται από την καρβοξυλάση του
πυροσταφυλικού) είναι ένα σημαντικό ενδιάμεσο τόσο του κύκλου του
τρικαρβοξυλικού οξέος όσο και του μονοπατιού της γλυκονεογένεσης.

• Εάν τα επίπεδα του ΑΤΡ και/ή του ακετυλο-CoA (ή άλλων ακυλο-CoA) είναι
χαμηλά, το πυροσταφυλικό κατευθύνεται κυρίως στον κύκλο του τρικαρ-
βοξυλικού οξέος, που καταλήγει στην παραγωγή ΑΤΡ.
• Εάν τα επίπεδα του ΑΤΡ και του ακετυλο-CoA είναι υψηλά, το πυροσταφυ-
λικό μετατρέπεται σε οξαλοξικό και καταναλώνεται στη γλυκονεογένεση.

Σαφώς, υψηλά επίπεδα ΑΤΡ και παραγώγων του CoA υποδηλώνουν ότι η
ενέργεια είναι άφθονη και ότι οι μεταβολίτες θα μετατραπούν σε γλυκόζη (και
ίσως ακόμη και γλυκογόνο). Εάν η ενεργειακή κατάσταση του κύτταρου είναι
χαμηλή (με όρους ΑΤΡ και παραγώγων του CoA), το πυροσταφυλικό
καταναλώνεται στον κύκλο του τρικαρβοξυλικού οξέος.
2. Καρβοξυλάση του φωσφο-ενολοπυροσταφυλικού

To οξαλοξικό μεταφέρεται
στο κυτταρόπλασμα και εκεί
μετατρέπεται σε φωσφο-
ενολοπυροσταφυλικό.
Η παραγωγή ενός μεταβολίτη υψηλής ενέργειας όπως το φωσφοενολο-
πυροσταφυλικό (PEP) απαιτεί ενέργεια.
Η ενεργειακή αυτή απαίτηση αντιμετωπίζεται με δύο τρόπους:

• Κατ’ αρχάς, το διοξείδιο του άνθρακα που προστίθεται στο πυροσταφυ-

λικό με την πυροσταφυλική καρβοξυλάση απομακρύνεται στην αντίδραση
της ΡΕΡ καρβοξυκινάσης. Η αποκαρβοξυλίωση είναι μια ευνοϊκή
διαδικασία και συμβάλλει στο σχηματισμό του φωσφορικού ενόλης
υψηλής ενέργειας στο PEP. (Αυτή η αποκαρβοξυλίωση οδηγεί μια
αντίδραση που διαφορετικά θα ήταν εξαιρετικά ενδόεργη).
Σημειώστε την εγγενή μεταβολική λογική σε αυτό το ζεύγος αντιδράσεων: Η
πυροσταφυλική καρβοξυλάση κατανάλωσε ένα ΑΤΡ για να οδηγήσει μια
καρβοξυλίωση έτσι ώστε η ΡΕΡ καρβοξυκινάση να μπορεί να χρησιμοποιήσει την
αποκαρβοξυλίωση για να διευκολύνει το σχηματισμό του ΡΕΡ.

• Δεύτερον, ένα άλλος φωσφορικός δεσμός υψηλής ενέργειας καταναλώνε-

ται από την καρβοξυκινάση. Τα θηλαστικά και διάφοροι άλλοι οργανισμοί
χρησιμοποιούν το GTP σε αυτή την αντίδραση, παρά το ΑΤΡ.
Η χρήση του GTP εδώ είναι ισοδύναμη με την κατανάλωση ενός ΑΤΡ, λόγω της
ενεργότητας του ενζύμου της κινάσης των διφωσφορικών νουκλεοσιδίων.
Μόλις σχηματιστεί το PEP, η φωσ-
φογλυκερική μουτάση, η φωσφο-
γλυκερική κινάση και η αφυδρογο-
νάση της 3-Ρ γλυκεραλδεΰδης,
καταλύουν τις αντιδράσεις που
οδηγούν στο σχηματισμό του 1,3
διφωφογλυκερικού

και η αλδολάση και η ισομεράση της

φωσφορικής τριόζης καταλύουν τις
αντιδράσεις που οδηγούν τελικά στο
σχηματισμό της 1,6-διφωσφορικής
φρουκτόζης.
3. Φωσφατάση της 1,6 διφωσφορικής φρουκτόζης

Φωσφατάση 1,6
διφωσφορικής
φρουκτόζης

1,6-διφωσφορική φρουκτόζη 6-Ρ φρουκτόζη

• Καταλύει την υδρόλυση της 1,6 διφωσφορικής φρουκτόζης σε 6-Ρ

φρουκτόζη.
• Όπως όλες οι υδρολύσεις φωσφορικών εστέρων, είναι μια θερμοδυναμικά
ευνοϊκή (εξόεργη) αντίδραση.
• Είναι ένα αλλοστερικό ένζυμο που ρυθμίζει τη γλυκονεογένεση.
• Η σχηματιζόμενη 6-φωσφορική φρουκτόζη μπορεί εύκολα να ισομεριστεί σε
6-φωσφορική γλυκόζη (κοινή αντίδραση γλυκόλυσης-γλυκονεογένεσης).
• Σε αρκετές περιπτώσεις η γλυκονεογένεση σταματά στο σημείο αυτό.
4. Φωσφατάση της 6 φωσφορικής γλυκόζης

6-φωσφορική γλυκόζη+ H2O → γλυκόζη + Pi

• Καταλύει την υδρόλυση της 6-Ρ γλυκόζης.

• Όπως όλες οι υδρολύσεις φωσφορικών εστέρων, είναι μια θερμο-

δυναμικά ευνοϊκή (εξόεργη) αντίδραση.

• Το ένζυμο αυτό υπάρχει μόνο στους ιστούς των οποίων το

μεταβολικό καθήκον είναι να διατηρούν την ομοιοστασία της γλυκόζης
στο αίμα – ιστοί που απελευθερώνουν γλυκόζη στο αίμα. Αυτοί οι
ιστοί είναι το ήπαρ και σε μικρότερη έκταση οι νεφροί.

• Η 6-φωσφορική γλυκόζη αποτελεί επίσης πρόδρομο μεταβολίτη για

τη σύνθεση του γλυκογόνου.
Η δημιουργία της γλυκόζης από την 6-φωσφορική γλυκόζη δεν λαμβάνει χώρα
στο κυτοσόλιο, αλλά στον αυλό του ενδοπλασματικού δικτύου.
Glucose-6-phosphate
G-6-P
transporter Glucose-6-phosphatase
T1

Cytosol
Glucose-6-P

ER lumen Glucose + Pi

ER membrane Glucose Pi transporter

T2 T3
transporter

Plasma membrane GLUT2

transporter

Ο μεταφορέας Τ1 μεταφέρει την 6-Ρ γλυκόζη μέσα στον αυλό του ΕΔ, όπου υδρολύεται,
ενώ οι μεταφορείς Τ2 και Τ3 μεταφέρουν γλυκόζη και Pi αντίστοιχα πίσω στο κυτοσόλιο.
Η ελεύθερη γλυκόζη εξέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος μέσω του μεταφορέα GLYT2.
Για να συντεθεί γλυκόζη από το πυροσταφυλικό
δαπανώνται 6 δεσμοί υψηλής ενέργειας.

Η στοιχειομετρία της γλυκονεογένεσης είναι:

2 πυροσταφυλικό + 4 ΑΤΡ + 2 GTP + 2NADH +6H2O → γλυκόζη
+4ADP +2GDP +6Pi +2NAD+ + 2Η+ ΔG= -9 Kcal/mole

Αντίθετα, η στοιχειομετρία της αντίδρασης για την αναστροφή της

γλυκόλυσης είναι:
2 πυροσταφυλικό + 2 ΑΤΡ + 2NADH +2H2O → γλυκόζη +2ADP
+2Pi +2NAD+ ΔG=+20 Kcal/mole

Οι τέσσερις φωσφορικοί δεσμοί υψηλής ενέργειας που

απαιτούνται επιπλέον χρειάζονται για να αναστρέψουν
μια ενεργειακά με ευνοϊκή πορεία (ΔG= +20 Kcal/mole)
σε ευνοϊκή (ΔG= -9 Kcal/mole).
Χ2
Κύκλοι που λειτουργούν στο κενό.
Μια ασυντόνιστη και μη ρυθμιζόμενη σειρά αντιδράσεων θα οδηγούσε
το μεταβολισμό σε «λειτουργία στο κενό», και κατά συνέπεια σε
άχρηστη σπατάλη ενέργειας.

Για παράδειγμα στο ηπατικό κύτταρο:

γλυκοκινάση
Γλυκόζη + ΑΤΡ 6-Ρ γλυκόζη + ADP
φωσφατάση
6-P γλυκόζη γλυκόζη + Pi

Αποτέλεσμα: ΑΤΡ ADP + Pi

Αν τα ένζυμα γλυκοκινάση και φωσφατάση της 6-Ρ γλυκόζης βρί-

σκονταν στο κυτταρόπλασμα το ένα δίπλα στο άλλο, τότε το ισοζύγιο
των δύο αντιδράσεων θα κατέληγε σε διάσπαση του ΑΤΡ χωρίς
κανένα ωφέλιμο αποτέλεσμα.
 Προς αιματική
Ρύθμιση της GLUT1 κυκλοφορία Ρύθμιση της
γλυκόλυσης γλυκονεογένεσης

Αντίρροπη ρύθμιση
Glucose
της γλυκόλυσης και
Glucose-6-phosphate Εξοκινάση Φωσφατάση-6-Ρ γλυκόζης
[6-Ρ γλυκόζη]
(έλεγχος σε επίπεδο
της γλυκονεογένεσης
Glucose-6-phosphate
υποστρώματος)
στο ήπαρ.

Fructose-6-phosphate
Κατορθώνεται με την
F-2,6ΒΡ ρύθμιση των ενζύμων
AΜP
F-2,6-BP
που καταλύουν τις μη
ΑΤΡ
Κιτρικό Φωσφοφρουκτοκινάση Φωσφατάση 1,6 διφωσφορικής
φρουκτόζης AMP αντιστρεπτές αντιδράσεις
της γλυκόλυσης και της
γλυκονεογένεσης, έτσι
Fructose-1,6-bisphosphate
ώστε να αποφεύγεται η
ταυτόχρονη λειτουργία
Phosphoenolpyruvate και των δύο δρόμων,
γεγονός που θα είχε ως
F-1,6-BP
ΡΕΚ καρβοξυκινάση
αποτέλεσμα την άσκοπη
Acetyl-CoA
ATP Κινάση πυροσταφυλικού
Oxaloacetate
κατανάλωση 4 δεσμών
υψηλής ενέργειας.
Alanine

Καρβοξυλάση Acetyl-CoA
πυροσταφυλικού

Pyruvate
 Γλυκογόνο n-1
Εναλλακτικές μεταβολικές πορείες της γλυκόζης
1-P γλυκόζη

6-P γλυκόζη Δρόμος των

φωσφορικών
γλυκόλυση ήπαρ
πεντοζών
Mύες,
εγκέφαλος

πυροσταφυλικό
Ριβόζη + NADPH

γαλακτικό CO2 + H2O Γλυκόζη

Έκκριση στο αίμα

και τροφοδοσία
των ιστών
 Δρόμος των φωσφορικών πεντοζών
• Ο δρόμος των φωσφορικών πεντοζών λειτουργεί
βασικά ως αναβολικό μονοπάτι του μεταβολισμού, το
οποίο χρησιμοποιεί τα έξι άτομα άνθρακα της γλυκόζης
για τη σύνθεση πεντοζών και αναγωγικής δύναμης.
• Παρόλα αυτά, το μεταβολικό αυτό μονοπάτι μπορεί
κάτω από ειδικές συνθήκες να οξειδώσει πλήρως την
γλυκόζη σε CO2 και νερό.
• Το ήπαρ, ο λιπώδης ιστός, οι όρχεις και οι γαλακτοφόροι
αδένες των θηλαστικών εμφανίζουν υψηλά επίπεδα των
ενζύμων του δρόμου των φωσφορικών πεντοζών. Στην
πράξη το 30% της γλυκόζης που μεταβολίζεται στο
ήπαρ, χρησιμοποιεί το δρόμο των φωσφορικών
πεντοζών.
 Δρόμος των φωσφορικών πεντοζών
• Οι αντιδράσεις που γίνονται στον δρόμο
των φωσφορικών πεντοζών διακρίνονται
σε δύο τμήματα:
• τις αντιδράσεις του οξειδωτικού μέρους με
σκοπό την παραγωγή πεντοζών και
αναγωγικής δύναμης (NADPH).
• και τις μη οξειδωτικές αντιδράσεις, με
σκοπό την ενδομετατροπή των σακχάρων.
 6-Ρ γλυκόζη

Αντιδράσεις ΔΡΟΜΟΣ ΤΩΝ

οξειδωτικού ΦΩΣΦΟΤΙΚΩΝ
μέρους 5-Ρ ριβουλόζη
ΠΕΝΤΟΖΩΝ

5-Ρ ριβόζη (C5) 5-Ρ ξυλουλόζη (C5)

GAP (C3) 7-Ρ σεδοεπτουλόζη (C7)

6-Ρ φρουκτόζη(C6) 4-Ρ ερυθρόζη (C5) 5-Ρ ξυλουλόζη (C5)

Μη οξειδωτικές
αντιδράσεις 6-Ρ φρουκτόζη(C ) 6 GAP (C3)
Αντιδράσεις οξειδωτικού μέρους
Βήμα 1

6-φωσφορική
-D- γλυκόζη

Αφυδρογονάση 6-P γλυκόζης

6-Φωσορική γλυκονολακτόνη

Ως το πρώτο βήμα μιας σημαντικής πορείας, η αντίδραση είναι πρακτικά μη

αντιστρεπτή και αυστηρά ρυθμιζόμενη.
Η αφυδρογονάση της-6-φωσφορικής γλυκόζης αναστέλλεται ισχυρά από το
προϊόν της, το συνένζυμο NADPH
Βήμα 2

Γλυκονολακτονάση

6-P-Γλυκονολακτόνη

6-Φωσφογλυκονικό

Η γλυκολακτόνη που παράγεται στο πρώτο βήμα είναι υδρολυτικά

ασταθής και γρήγορα υφίσταται μια αυθόρμητη υδρόλυση που ανοίγει
τον δακτύλιο, αν και το ένζυμο γλυκολακτονάση επιταχύνει αυτή την
αντίδραση.
Βήμα 3

Αφυδρογονάση του
6-φωσφογλυκονικού

6-φωσφογλυκονικό 3-κετο-6-P-γλυκονικό 5-P D-Ριβουλόζη

Πορείες που χρειάζονται NADPH:

Bιοσύνθεση λιπαρών οξέων, χοληστερόλης,
νευροδιαβιδαστών, νουκλεοτιδίων κ.λ.π.
NADH και NADPH
Ο ρόλος του NADPH και της γλουταθειόνης στην προστασία από
ελεύθερες ρίζες οξυγόνου.
Ιονίζουσες ακτινοβολίες, φάρμακα, διαρροή ενεργοποιημένου οξυγόνου
από τα μιτοχόνδρια κατά την οξειδωτική φωσφορυλίωση, ….

Ανιόν
υπεροξειδίου Η ανηγμένη γλουταθει-
όνη (GSH) προστατεύει
Υπεροξείδιο του το κύτταρο καταστρέ-
υδρογόνου
φοντας το υπεροξείδιο
του υδρογόνου και τις
ελεύθερες ρίζες
Ελεύθερη ρίζα υδροξυλίου.
υδροξυλίου

Η αναγέννηση της GSH

από την οξειδωμένη
μορφή της (GSSG) απαιτεί
το NADPH που παράγεται
από την αντίδραση της
αφυδρογονάσης της 6-
φωσφορικής γλυκόζης.
Ο ρόλος του NADPH στη ρύθμιση διαχωρισμού της 6-φωσφορικής
γλυκόζης μεταξύ γλυκόλυσης και πορείας των φωσφορικών πεντοζών.

• Όταν το NADPH σχηματίζει

ταχύτερα από ό, τι
χρησιμοποιείται για την
βιοσύνθεση, η αυξημένη
συγκέντρωσή του αναστέλλει
το πρώτο ένζυμο στην οδό
των φωσφορικών πεντοζών.
• Ως αποτέλεσμα, περισσότερη
6-φωσφορική γλυκόζη είναι
διαθέσιμη για τη γλυκόλυση.
Σύνοψη των
οξειδωτικών
αντιδράσεων Αναβολικά
μονοπάτια

6-Ρ-γλυκόζη 6-φωσφογλυκονικό 5-Ρ-ριβουλόζη

 Μη οξειδωτικές αντιδράσεις του δρόμου
των φωσφορικών πεντοζών
• Υπάρχουν τέσσερις τύποι μη οξειδωτικών αντιδράσεων στo
μονοπάτι των φωσφορικών πεντοζών.

• Αυτό το τμήμα του μονοπατιού ξεκινά με μια ισομερείωση και έναν

επιμερισμό και οδηγεί στον σχηματισμό είτε 5-φωσφορικής D-
ριβόζης, είτε 5-φωσφορικής D-ξυλουλόζης.

• Αυτά τα ενδιάμεσα μπορούν στη συνέχεια να μετατραπούν σε

γλυκολυτικά ενδιάμεσα ή και να κατευθυνθούν σε βιοσυνθετικές
διαδικασίες.
 Βήμα 4

5-P-Ριβουλόζη (κετόζη) Eνεδιόλη 5-P-Ριβόζη (αλδόζη)

Ισομεράση της φωσφοπεντόζης. Αυτό το ένζυμο αλληλομετατρέπει την 5-φωσφορική

ριβουλόζη και την 5-φωσφορική ριβόζη μέσω μιας ενδιάμεσης ενεδιόλης.

Η 5-φωσφορική ριβόζη που παράγεται σε αυτή την αντίδραση χρησιμοποιείται για

τη βιοσύνθεση συνενζύμων (συμπεριλαμβανομένων των NADH, NADPH, FAD, και
B12), νουκλεοτίδιων και νουκλεϊκών οξέων (DNA και RNA).
Βήμα 5

Phosphopentose
epimerase

Ribulose-5-P Enediolate Xylulose-5-P

Επιμεράση της φωσφοπεντόζης Αυτή η αντίδραση μετατρέπει την 5-φωσφορική

ριβουλόζη σε μια άλλη κετόζη, την 5-φωσφορική ξυλουλόζη. Αυτή η αντίδραση
προχωρά μέσω μιας ενδιάμεσης ενεδιόλης αλλά περιλαμβάνει και μια αναστροφή
στον C-3.

• Σε αυτό το σημείο, το μονοπάτι έχει δημιουργήσει μια δεξαμενή φωσφορικών

πεντοζών. Η τιμή ΔG°’ για καθεμία από τις δυο τελευταίες αντιδράσεις
(ισομερισμού και επιμερισμού) είναι μικρή, και οι τρεις 5-φωσφορικές πεντόζες
(ριβουλόζη-ριβόζη-ξυλουλόζη) συνυπάρχουν σε ισορροπία.
• Το μονοπάτι έχει επίσης αποδώσει δύο μόρια NADPH για κάθε 6-φωσφορική
γλυκόζη που μετατράπηκε σε 5-φωσφορική πεντόζη.
Τα επόμενα τρία βήματα αναδιατάσσουν τους σκελετούς των πέντε ατόμων
άνθρακα των πεντοζών για να σχηματίσουν μονάδες τριών, τεσσάρων,
πέντε, έξι και επτά ατόμων άνθρακα, που μπορούν στη συνέχεια να
χρησιμοποιηθούν για ποικίλους μεταβολικούς σκοπούς.

Γιατί πρέπει το κύτταρο να το κάνει αυτό;

Πολύ συχνά, η ανάγκη του κυττάρου για NADPH είναι σημαντικά μεγαλύτερη
από την ανάγκη για 5-φωσφορική ριβόζη.

Τα επόμενα τρία βήματα, επομένως, επιστρέφουν κάποιες από τις μονάδες

πέντε ατόμων άνθρακα στην 3-φωσφορική γλυκεραλδεΰδη και την 6-
φωσφορική φρουκτόζη, που μπορούν να εισέλθουν στο γλυκολυτικό
μονοπάτι.

Το προτέρημα αυτού είναι ότι το κύτταρο έχει καλύψει τις ανάγκες του σε
NADPH και σε 5-φωσφορική ριβόζη με ένα μόνο μονοπάτι, αλλά ταυτόχρονα
μπορεί να επιστρέψει τους πλεονάζοντες ανθρακικούς μεταβολίτες στη
γλυκόλυση.
Οι επόμενες μη οξειδωτικές αντιδράσεις του δρόμου των φω-
σφορικών πεντοζών καταλύονται από δύο ομάδες ενζύμων.

➢ Τις τρανσκετολάσες που μεταφέρουν μια

διανθρακική ομάδα (βήματα 6 και 8) και
➢ Την τρανσαλδολάση που μεταφέρει μια
τριανθρακική ομάδα (βήμα 7).

Πάντοτε δότης της μεταφερόμενης ομάδας

είναι μια κετόζη και δέκτης μια αλδόζη.
Αντιδράσεις τρανσκετολάσης
Step 6

Transketolase

Xylulose-5-P Ribose-5-P Glyceraldehyde-3-P Sedoheptulose-7-P

Step 8

Transketolase

Xylulose-5-P Erythrose-4-P Glyceraldehyde-3-P Fructose-6-P

 Μηχανισμός της
αντίδρασης
τρανσκετολάσης
➢ Το καρβανιόν της διφωσφορικής
θειαμίνης (ΤΡΡ) ασκεί
νουκλεόφιλη επίδραση στην
καρβονυλομάδα της κετόζης και
σχηματίζεται ημιαλδεϋδη, με
αποτέλεσμα τη διάσπαση της
ανθρακικής αλυσίδας και την
απελευθέρωση του προϊόντος της
αλδόζης.
➢ Η ενεργός δι-ανθρακική ομάδα
(γλυκολαλδεϋδη) παραμένει
ενωμένη στη ΤΡΡ και μεταφέρεται
στο υπόστρωμα της αλδόζης
δέκτη, οπότε και σχηματίζεται
ένας νέος δεσμός C-C.
➢ Το προϊόν της κετόζης
απελευθερώνεται και η ΤΡΡ
αναγεννάται.
Αντίδραση τρανσαλδολάσης

Step 7

Transaldolase

Sedoheptulose-7-P Glyceraldehyde-3-P Erythrose-4-P Fructose-6-P

Μηχανισμός της αντίδρασης τρανσαλδολάσης
➢ Η αντίδραση αρχίζει με
τον σχηματισμό μιας
βάσης Schiff μεταξύ της
αμινομάδας μιας λυσίνης
του ενζύμου και του
υποστρώματος της
κετόζης. Η πρωτονίωση
της βάσης Schiff οδηγεί
στην απελευθέρωση του
προϊόντος της αλδόζης.

➢ Η τρι-ανθρακική ομάδα που παραμένει

δεσμευμένη στο ένζυμο προστίθεται στο
υπόστρωμα της αλδόζης, οπότε και
σχηματίζεται ένας νέος δεσμός C-C.
➢ Η αντίδραση ολοκληρώνεται με την
απελευθέρωση του προϊόντος της κετόζης
λόγω της υδρόλυσης της βάσης του Schiff,
οπότε το ένζυμο αναγεννάται.
Κατά την μη οξειδωτική φάση του δρόμου
των φωσφορικών πεντοζών:
• Οι αντιδράσεις είναι αντιστρεπτές
• Δεν παράγεται, ούτε καταναλώνεται
ενέργεια και αναγωγική δύναμη
• Σκοπός των αντιδράσεων αυτών είναι:
1. η ενδομετατροπή των σακχάρων
2. η διασύνδεσή τους με ενδιάμεσα της
γλυκόλυσης.
 4. Ισομεράση
Σύνοψη των μη 5. Επιμεράση
οξειδωτικών 6. Τρανσκετολάση
7. Τρανσαλδολάση
αντιδράσεων 8. Τρανσκετολάση

Μια επιπρόσθετη
5-Ρ-Ριβόζη 7-Ρ-σεδοεπτουλόζη 4-Ρ-ερυθρόζη
5-Ρ ξυλουλόζη

5-Ρ-Ριβουλόζη

5-Ρ-ξυλουλόζη 3-Φωσφορική 6-Ρ-φρουκτόζη 3-Φωσφορική

γλυκεραλδεϋδη γλυκεραλδεϋδη

Ενδιάμεσα Γλυκόλυσης
3C5 2C6 + C3
Διάφοροι τρόποι μεταβολισμού της γλυκόζης
σύμφωνα με τις ανάγκες του κυττάρου.

Αυξημένες ανάγκες σε
πεντόζες

2C6 + C3 3C5
Ισόρροπες ανάγκες σε πεντόζες και
αναγωγική δύναμη.
Αυξημένες ανάγκες σε αναγωγική δύναμη
6C6 6C5 + 6CO2 + 12 NADPH
Ανάγκες σε
αναγωγική
δύναμη και
ενέργεια.
Η φωτοσύνθεση χρησιμεύει για την κάλυψη των ενεργειακών
αναγκών των φωτοαυτότροφων οργανισμών.
Διακρίνεται: στη φωτοχημική διαδικασία ή αντιδράσεις φωτός, όπου τα φωτόνια
δεσμεύονται από τα φωτοσυστήματα PS(I) και PS(II) και παράγεται ΑΤΡ, NADPH
και οξυγόνο και
στη μη φωτοχημική διαδικασία ή αντιδράσεις σκότους, όπου συντίθενται
υδατάνθρακες.
Πως χρησιμοποιείται το CO2 για τη σύνθεση οργανικών
μορίων;

O κύκλος του Calvin

Καθήλωση CO2

Καρβοξυλάση της 1,5 διφωσφορικής ριβουλόζης ή rubisco

Σχηματισμός
της
φωσφορικής
εξόζης
Αναπαραγωγή της
5-Ρ ριβουλόζης από
εξόζες και τριόζες.
Καθαρός σχηματισμός ενός μορίου 3-Ρ γλυκερυναλδεΰδης
από τρία μόρια CO2
Σημασία του κύκλου των φωσφορικών πεντοζών
➢ Τα κύτταρα εκτός από τον καταβολισμό της γλυκόζης
που έχει ως σκοπό την παραγωγή ενέργειας στη μορφή
του ΑΤΡ, διαθέτουν και άλλους δρόμους μεταβολισμού
των σακχάρων. Ένας από αυτούς, ο κύκλος των φωσ-
φορικών πεντοζών, είναι εξαιρετικά σημαντικός τόσο
στα ζωϊκά, όσο και στα φυτικά κύτταρα.

➢ Ο μεταβολικός αυτός δρόμος έχει ως πρωταρχικό

μέλημα τη σύνθεση αναγωγικής δύναμης στη μορφή
του NADPH. Η λειτουργική διάκριση μεταξύ του NADH
και του NADPH είναι ότι το πρώτο οξειδώνεται στην
αναπνευστική αλυσίδα για την παραγωγή ΑΤΡ, ενώ το
NADPH χρησιμοποιείται ως δότης υδρογόνου και ηλεκ-
τρονίων στις αναγωγικές βιοσυνθετικές αντιδράσεις.
➢ Μια άλλη σημαντική λειτουργία του είναι η
μετατροπή των εξοζών σε πεντόζες, κύρια στη
μορφή της 5-Ρ ριβόζης. Το σάκχαρο αυτό ή
παράγωγά του είναι συστατικά των ATP, CoA,
NAD, FAD, RNA και DNA.
➢ Ο δρόμος των φωσφορικών πεντοζών καταλύει
επίσης την ενδομετατροπή των σακχάρων με 3,
4, 5, 6 και 7 άτομα άνθρακα, έτσι ώστε να
μπορούν να συνδέονται με τις αντιδράσεις της
γλυκόλυσης.
➢ Επιπλέον, προμηθεύει το φυτικό κύτταρο με την
5-Ρ ριβουλόζη, ουσία απαραίτητη για τη
δεύσμευση του CO2 κατά τη φωτοσύνθεση.
 Η οξείδωση 3 mol γλυκόζης μέσω του δρόμου των
φωσφορικών πεντοζών, έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία:

Α. 2 mol πεντόζης, 4 mol NADPH, και 8 mol CO2.

Β. 3 mol πεντόζης, 4 mol NADPH, και 3 mol CO2.
Γ. 3 mol πεντόζης, 6 mol NADPH, και 3 mol CO2 .
Δ. 4 mol πεντόζης, 3 mol NADPH, και 3 mol CO2.
Ε. 4 mol πεντόζης, 6 mol NADPH, και 6 mol CO2.

Σωστή απάντηση το Γ
 Η τρανσκετολάση:
Α. Μεταφέρει μία διανθρακική ομάδα σ' έναν αλδεϋδικό
δέκτη.
Β. Μεταφέρει μία τριανθρακική ομάδα σ' έναν δέκτη.
Γ. Μετατρέπει την 5-Ρ-ριβόζη σε 5-Ρ-ριβουλόζη.
Δ. Παίρνει μέρος στην μη αντιστρεπτή φάση του
μεταβολισμού των φωσφορικών πεντοζών.

Απάντηση
Α. ΣΩΣΤΟ. Η τρανσκετολάση μεταφέρει την ενεργό γλυκολαλδεϋδη της 5-Ρ-
ξυλουλόζης, της 7-Ρ-σεδοεπτουλόζης ή της 6-Ρ-φρουκτόζης σε μιά φωσφο-
αλδόζη.
Β. Η τριανθρακική ομάδα μιας κετόζης μεταφέρεται σε μία αλδόζη με την δράση
της τρανσανδολάσης.
Γ. Η μετατροπή της 5-Ρ-ριβόζης σε 5-Ρ-ριβουλόζη καταλύεται από την
φωσφοπεντόζο-ισομεράση.
Δ. Η τρανσκετολάση παίρνει μέρος στην αντιστρεπτή φάση του δρόμου των
φωσφορικών πεντοζών.