You are on page 1of 65

Latín II Bachillerato

“Aequam memento rebus in arduis servare mentem”

2022-2023
Profesora: Magdalena Pollicino Martínez
Alumno:
2
ANTOLOGÍA POÉTICA
T. MACCIVS PLAVTVS.MENAECHMI(31 vv.)

PROLOGVS

Apporto vobis Plautum, linguā non manu, 3

quaeso ut benignis accipiatis auribus.

Nunc argumentum accipite atque animadvertite. 5

[...]

Mercator quidam fuit Syracusis senex. 17

Ei sunt nati filii gemini duo,

ita formā simili pueri, ut mater sua

non internosse posset quae mammam dabat, 20

3
neque adeo mater ipsa quae illos pepererat.

[...]

Postquam iam pueri septuennes sunt, pater 24

oneravit navem magnam multis mercibus. 25

Imponit geminum alterum in navem pater,

Tarentum avexit secum ad mercatum simul;

illum reliquit alterum apud matrem domi.

Tarenti ludi forte erant, cum illuc venit;

mortales multi, ut ad ludos, convenerant. 30

4
Puer inter homines ibi aberravit a patre.

Epidamniensis quidam ibi mercator fuit,

is puerum tollit avehitque Epidamnum.

Pater eius autem postquam puerum perdidit,

animum despondit, eāque is aegritudine 35

paucis diebus post Tarenti emortuu ’st.

[...]

Epidamniensis ille, quem dudum dixeram, 57

adoptat illum puerum surrepticium 60

5
sibi filium, eique uxorem dotatam dedit,

eumque heredem fecit, cum ipse obiit diem.

[...]

Is illic habitat geminus surrepticius. 68

Nunc ille geminus, qui Syracusis habet,

hodie in Epidamnum veniet cum servo suo 70

hunc quaeritatum geminum germanum suum.

Haec urbs Epidamnus est, dum haec agitur fabula:

quando alia agetur, aliud fiet oppidum.

6
PHAEDRVS(38 vv.)

Liber I

IV. CANIS PER FLUVIUM CARNEM FERENS

Amittit merito proprium qui alienum appetit.

Canis, per fluvium carnem cum ferret, natans

lympharum in speculo vidit simulacrum suum;

aliamque praedam ab altero ferri putans

eripere voluit. Verum decepta aviditas

et quem tenebat ore dimisit cibum,

nec quem petebat adeo potuit tangere.

7
V. VACCA ET CAPELLA, OVIS ET LEO

Numquam est fidelis cum potente societas.

Testatur haec fabella propositum meum.

Vacca et capella et patiens ovis iniuriae

socii fuere cum leone in saltibus.

Hi cum cepissent cervum vasti corporis,

sic est locutus partibus factis leo:

'Ego primam tollo nominor quia rex leo;

secundam, quia sum fortis, tribuetis mihi;

tum, quia plus valeo, me sequetur tertia;

8
malo adficietur si quis quartam tetigerit'.

Sic totam praedam sola improbitas abstulit.

XIII. VULPES ET CORVUS

Cum de fenestrā corvus raptum caseum

comesse vellet, celsā residens arbore,

vulpes invidit, deinde sic coepit loqui:

'O qui tuarum, corve, pinnarum est nitor!

Quantum decoris corpore et vultu geris!

Si vocem haberes, nulla prior ales foret!'

At ille stultus, dum vult vocem ostendere,

9
lato ore emisit caseum; quem celeriter

dolosa vulpes avidis rapuit dentibus.

Tum demum ingemuit corvi deceptus stupor.

XXIV. RANA RUPTA ET BOS

Inops, potentem dum vult imitari, perit.

In prato quondam rana conspexit bovem,

et tacta invidiā tantae magnitudinis

rugosam inflavit pellem. Tum natos suos

interrogavit an bove esset latior.

Illi negarunt. Rursus intendit cutem

maiore nisu, et simili quaesivit modo,


10
quis maior esset. Illi dixerunt 'bovem'.

Novissime indignata, dum vult validius

inflare sese, rupto iacuit corpore.

C. VALERIVS CATVLLVS (37 vv.)

V. AD LESBIAM

Vivamus, mea Lesbia, atque amemus,

rumoresque senum severiorum

omnes unius aestimemus assis!

soles occidere et redire possunt:

nobis cum semel occidit brevis lux,

nox est perpetua una dormienda.

11
da mi basia mille, deinde centum,

dein mille altera, dein secunda centum,

deinde usque altera mille, deinde centum.

dein, cum milia multa fecerimus,

conturbabimus illa, ne sciamus,

aut ne quis malus invidere possit,

cum tantum sciat esse basiorum.

12
XIII. AD FABULLUM

Cenabis bene, mi Fabulle, apud me

paucis, si tibi di favent, diebus,

si tecum attuleris bonam atque magnam

cenam, non sine candidā puellā

et vino et sale et omnibus cachinnis.

haec si, inquam, attuleris, venuste noster,

cenabis bene; nam tui Catulli

plenus sacculus est aranearum.

sed contra accipies meros amores

13
seu quid suavius elegantiusve est:

nam unguentum dabo, quod meae puellae

donarunt Veneres Cupidinesque,

quod tu cum olfacies, deos rogabis,

totum ut te faciant, Fabulle, nasum.

LXXXV

Odi et amo. quare id faciam, fortasse requiris.

nescio, sed fieri sentio et excrucior.

14
LXXXVII. AD LESBIAM

Nulla potest mulier tantum se dicere amatam

vere, quantum a me Lesbia amata mea est.

nulla fides ullo fuit umquam foedere tanta,

quanta in amore tuo ex parte reperta meā est.

XCII. AD LESBIAM

Lesbia mi dicit semper male nec tacet umquam

de me: Lesbia me dispeream nisi amat.

Quo signo? quia sunt totidem mea: deprecor illam

assidue, verum dispeream nisi amo.

15
III. FLETUS PASSERIS LESBIAE

Lugete, o Veneres Cupidinesque

et quantum est hominum venustiorum:

passer mortuus est meae puellae,

passer, deliciae meae puellae,

quem plus illa oculis suis amabat.

Nam mellitus erat suamque norat

ipsam tam bene quam puella matrem

nec sese a gremio illius movebat,

16
sed circumsiliens modo huc modo illuc

ad solam dominam usque pipiabat.

Qui nunc it per iter tenebricosum

illuc unde negant redire quemquam.

At vobis male sit, malae tenebrae

Orci ,quae omnia bella devoratis;

tam bellum mihi passerem abstulistis.

O factum male¡, o miselle passer¡

tuā nunc operā meae puellae

17
flendo turgiduli rubent ocelli.

P. OVIDIVS NASO.(46vv.)

AMORES I.IX

Militat omnis amans, et habet sua castra Cupido;

Attice, crede mihi, militat omnis amans.

Quae bello est habilis, Veneri quoque convenit aetas.

Turpe senex miles, turpe senilis amor.

Quos petiere duces animos in milite forti, 5

hos petit in socio bella puella viro.

Pervigilant ambo; terrā requiescit uterque,

18
ille fores dominae servat, at ille ducis.

[...]

quis nisi vel miles vel amans et frigora noctis 15

et denso mixtas perferet imbre nives?

Mittitur infestos alter speculator in hostes;

in rivale oculos alter, ut hoste, tenet.

Ille graves urbes, hic durae limen amicae

obsidet; hic portas frangit, at ille fores. 20

[...]

19
ipse ego segnis eram discinctaque in otia natus; 41

mollierant animos lectus et umbra meos.

Inpulit ignavum formosae cura puellae

iussit et in castris aera merere suis.

Inde vides agilem nocturnaque bella gerentem. 45

Qui nolet fieri desidiosus, amet!

20
TRISTIA I.III

Cum subit illius tristissima noctis imago,

quae mihi supremum tempus in urbe fuit,

cum repeto noctem, quā tot mihi cara reliqui,

labitur ex oculis nunc quoque gutta meis.

Iam prope lux aderat, quā me discedere Caesar 5

finibus extremae iusserat Ausoniae.

Nec spatium nec mens fuerat satis apta parandi:

torpuerant longā pectora nostra morā.

Non mihi servorum, comitis non cura legendi,

21
non aptae profugo vestis opisve fuit. 10

Non aliter stupui, quam qui Iovis ignibus ictus

vivit et est vitae nescius ipse suae.

Ut tamen hanc animi nubem dolor ipse removit,

et tandem sensus convaluere mei,

alloquor extremum maestos abiturus amicos, 15

qui modo de multis unus et alter erat.

Uxor amans flentem flens acrius ipsa tenebat,

imbre per indignas usque cadente genas.

22
Nata procul Libycis aberat diuersa sub oris,

nec poterat fati certior esse mei. 20

Quocumque aspiceres, luctus gemitusque sonabant,

formaque non taciti funeris intus erat.

Femina virque meo, pueri quoque funere maerent,

inque domo lacrimas angulus omnis habet.

Si licet exemplis in parvis grandibus uti, 25

haec facies Troiae, cum caperetur, erat.

23
Q. HORATIVS FLACCVS(32 vv.)
Carm. II, X

Rectius vives, Licini, neque altum

semper urgendo neque, dum procellas

cautus horrescis, nimium premendo

litus iniquum.

Auream quisquis mediocritatem 5

diligit, tutus caret obsoleti

sordibus tecti, caret invidendā

sobrius aulā.

Saepius ventis agitatur ingens

pinus et celsae graviore casu 10

24
decidunt turres feriuntque summos

fulgura montis.

Sperat infestis, metuit secundis

alteram sortem bene praeparatum

pectus. Informis hiemes reducit 15

Iuppiter, idem

summovet. Non, si male nunc, et olim

sic erit: quondam citharā tacentem

suscitat Musam neque semper arcum

tendit Apollo. 20

25
Rebus angustis animosus atque

fortis appare; sapienter idem

contrahes vento nimium secundo

turgida vela.

Carm. I, XI

Tu ne quaesieris, scire nefas, quem mihi, quem tibi

finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios

temptaris numeros. Ut melius quidquid erit pati!

Seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam,

quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare 5

26
Tyrrhenum: sapias, vina liques et spatio brevi

spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida

aetas: carpe diem, quam minimum credula postero.

27
SEXTVS PROPERTIVS (24 vv.)

Liber II, 12

El dios Amor

Quicumque ille fuit, puerum qui pinxit Amorem,

nonne putas miras hunc habuisse manus?

Is primum vidit sine sensu vivere amantīs1,

et levibus curis magna perire bona.

Idem non frustra ventosas addidit alas, 5

fecit et humano corde volare deum:

scilicet alternā quoniam iactamur in undā,

nostraque non ullis permanet aura locis.

Et merito hamatis manus est armata sagittis,

1 amantīs = amantes

28
et pharetra ex umero Cnosia utroque iacet: 10

ante ferit quoniam, tuti quam cernimus hostem,

nec quisquam ex illo vulnere sanus abit.

In me tela manent, manet et puerilis imago:

sed certe pennas perdidit ille suas;

evolat heu nostro quoniam de pectore nusquam, 15

assiduusque meo sanguine bella gerit.

Quid tibi iucundum est siccis habitare medullis?

Si pudor est, alio traice tela tua!

Intactos isto satius2 temptare veneno:

non ego, sed tenuis vapulat umbra mea. 20

2 satius = satiusest
29
Quam3 si perdideris, quis erit qui talia cantet,

(haec mea Musa levis gloria magna tua est),

qui caput et digitos et lumina nigra puellae,

et canat ut soleant molliter ire pedes?

3 Quam: falso relativo (relativo coordinativo)


30
P. VERGILIVS MARO (33 vv.)

Aen. I, 1-7

Arma virumque cano, Troiae qui primus ab oris

Italiam, fato profugus, Laviniaque venit

litora, multum ille et terris iactatus et alto

vi superum, saevae memorem Iunonis ob iram;

multa quoque et bello passus, dum conderet urbem, 5

inferretque deos Latio, genus unde Latinum,

Albanique patres, atque altae moenia Romae.

31
Aen. II

fracti bello fatisque repulsi

ductores Danaum tot iam labentibus annis

instar montis equum divinā Palladis arte 15

aedificant, sectāque intexunt abiete costas;

votum pro reditu simulant; ea fama vagatur.

Huc delecta virum sortiti corpora furtim

includunt caeco lateri penitusque cavernas

ingentis uterumque armato milite complent. 20

32
nos abiisse rati et vento petiisse Mycenas. 25

Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu;

panduntur portae, iuvat ire et Dorica castra

desertosque videre locos litusque relictum:

hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achilles;

classibus hic locus, hic acie certare solebant. 30

Dividimus muros et moenia pandimus urbis.

Accingunt omnes operi pedibusque rotarum 235

subiciunt lapsus, et stuppea vincula collo

33
intendunt; scandit fatalis machina muros

feta armis. Pueri circum innuptaeque puellae

sacra canunt funemque manu contingere gaudent;

illa subit mediaeque minans inlabitur urbi. 240

O patria, o divum domus Ilium et incluta bello

moenia Dardanidum! quater ipso in limine portae

substitit atque utero sonitum quater arma dedere;

instamus tamen immemores caecique furore

et monstrum infelix sacratā sistimus arce. 245

34
Autor Obra Época Temática Género
Virgilio La Eneida Clásica Fundación legendaria de Roma Épica
Lucano La Farsalia Postclásica Guerra civil Pompeyo-César Épica
Ovidio Metamorfosis Clásica Sucesión de transformaciones míticas Épica
César Guerra de las Galias Clásica Conquista de las actuales Francia y Bélgica Historiografía
César Guerra civil Clásica Enfrentamiento Pompeyo-César Historiografía
Salustio Conjuración de Catilina Clásica Conspiración contra el cónsul Cicerón Historiografía
Tito Livio Décadas Clásica Historia de Roma desde su fundación Historiografía
Tácito Anales Postclásica Historia de Roma desde la muerte de Augusto Historiografía
Suetonio Vida de los Césares Postclásica Biografías de emperadores Historiografía
Catulo Carmina Catulli Clásica Pasión desesperada por Lesbia Lírica
Horacio Odas Clásica Cantos de banquete, amor y patria Lírica
Horacio Epodos Clásica Invectivas y elogios a la serenidad Lírica
Propercio Elegías Clásica Dolor de amor Lírica
Cicerón Catilinarias Clásica Discursos contra Catilina Oratoria
Séneca Las Troyanas Postclásica Lamento de las mujeres de los vencidos Teatro (tragedia)
Séneca Fedra Postclásica Pasión por Hipólito Teatro (tragedia)
Séneca Medea Postclásica Despecho e infanticidio Teatro (tragedia)
Plauto Aulularia Arcaica Olla enterrada de viejo avaro Teatro (comedia)
Plauto Miles gloriosus Arcaica Fanfarrón burlado Teatro (comedia)
Plauto Anfitrión Arcaica Júpiter suplanta al marido Teatro (comedia)
Terencio El torturador de sí Arcaica Ruptura padre-hijo con enredo amoroso Teatro (comedia)
mismo
Fedro Fábulas de Esopo Postclásica Anécdotas con moraleja Fábula

35
PRINCIPALES FENÓMENOS DE EVOLUCIÓN FONÉTICA
LATÍN - CASTELLANO

1. Terminología

- Monoptongar: fundir en una sola vocal los elementos de un diptongo.


- Diptongar: convertir una vocal en un diptongo.
- Cuando una I o una U se convierten en E y O respectivamente, se dice que se abren.
- Cuando una E o una O se convierten en I y U respectivamente, se dice que se
cierran.
- La sílaba que lleva el acento es tónica y la que no lo lleva átona.
- La sílaba inmediatamente anterior o posterior a la sílaba acentuada
se llama respectivamente pretónica (o protónica) y postónica.
- La transformación de una consonante en vocal se llama vocalización.
- Cuando dos elementos (vocales o consonantes) distintos se hacen
parecidos o iguales se habla de una asimilación parcial o total
respectivamente.
- Cuando dos elementos (vocales o consonantes) iguales se hacen
distintos se habla una disimilación parcial; si se llega a la eliminación
de uno de los dos sonidos iguales, estamos ante una disimilación total.
- El cambio de lugar de un sonido es una metátesis.
-La desaparición o adición de vocales o consonantes recibe nombres
diferentes según el lugar de la palabra en que se produzca esa
desaparición o adición:

Desaparición Adición
Al principio de Aféresis Prótesis
palabra
En sílaba interior Síncopa Epéntesis o
Anaptixis
Al final de palabra Apócope Paragoge

2. Clases de palabras desde el punto de vista de la evolución:

- Latinismos: Palabras que han pasado al castellano sin mediar


ningún cambio en la escritura (a priori, a posteriori, ipso facto,
honoris causa, mutatis mutandis, deficit, superavit, vice versa, per
capita, etc.).
- Cultismos: palabras que apenas han evolucionado (recuperare >
recuperar, citare > citar).
- Palabras patrimoniales: presentan una evolución completa (recuperare > recobrar).
- Semicultismos: palabras que no han evolucionado completamente,
presentando un aspecto más evolucionado que el cultismo, pero
menos que las palabras patrimoniales (saeculum > 'siglo' presenta
36
sonorización de la c, pero no continuó su evolución, que la hubiera
llevado a 'sejo').

NOTA.- Los principales fenómenos fonéticos que a continuación


exponemos afectan especialmente a las palabras patrimoniales.
Indicamos solo las evoluciones fonéticas más sencillas, dejando de
lado aquellas otras que se apartan de la norma general por intervenir en
ellas elementos más complejos.
3. Reglas de evolución fonética (I)
1) -m > Ø, pero en monosílabos suele pasar a –n: arietem > ariete, vigiliam > vigilia,
basilicam
> basílica, tunicam > túnica, tam > tan
2) -e > Ø tras r, s, l, n, d, c (θ): augurem > augur, vulnerare > vulnerar, trivialem > trivial
3) c + e/i > Çe/Çi (Ç = sonido ts) > θe/θi (θ = sonido z), escrito z
cuando queda en final de palabra: cenam > cena, antecedere
> anteceder, pacem > paz, audacem > audaz
4) i/u átonas o tónicas > i/e y u/o, respectivamente: angustum > angosto, impium >
impío,
amasti > amaste, bibere beber, cultum > culto, pilum > pelo, clamasti >
clamaste, pium
> pío, tribunum > tribuno
5) x > š (prepalatal fricativa sorda, con grafía x) > fricativa velar sorda
(con grafía x, pero desde 1815 la grafía es j): Alexandriam >
Alejandría, dixi > dije, Alexandrum> Alejandro, texere > tejer
6) s- + cons. > es- + consonante (prótesis): scabrosum > escabroso,
spinam > espina, stare > estare, Spartacum > Espartaco
7) ae > e/ie (cuando ae es tónico): aedificare > edificar, scaenam > escena, aedilem >
edil,
caelum > cielo
8) y > i: Aegyptum > Egipto, Clytaemnestram > Clitemnestra, synagogam >
sinagoga,
symposium > simposio
9) ph > f; th > t, ch > c/qu: trophaeum > trofeo, Aegisthum > Egisto, Acherontem >
Aqueronte,
characterem > carácter, scholasticum > escolástico, Aeschylum > Esquilo

10) Las oclusivas sordas (p / t / c / qu) intervocálicas o entre vocal y r,


l sonorizan (b-d-g-gu): aquilam > águila, capram > cabra,
saporem > sabor, vitam > vida, amicum > amigo, acetum >
acedo
11) Las consonantes geminadas latinas se simplifican, salvo la rr, que
se conserva, y la ll y nn, que pueden simplificarse o palatalizarse
37
en ll o ñ, respectivamente: abbatem > abad, tyrannum > tirano,
affinem > afín, annum > año, ballaenam > ballena, pallidum >
pálido, terrorem > terror
12) qu > qu (conserva la grafía, pero no el sonido), cu (conserva el
sonido, pero no la grafía), c (no conserva ni la grafía ni el sonido);
g, gu (sonorizaciones): aequanimem > ecuánime, squamam >
escama, quinquennalem > quinquenal, antiquam > antigua
13) Las vocales átonas interiores, pretónicas o postónicas, suelen
desaparecer (síncopa); en algunas ocasiones seconservan; si
hay dos vocales pretónicas, suele desaparecer la más cercana a
la tónica: amaricare > amargar, aequiparabilem > equiparable,
venabulum > venablo, vicinitatem > vecindad, brevitatem >
brevedad, veritatem > verdad, continere
> contener, recuperare > recuperar, inimicum > enemigo
14) La e breve tónica > ie (diptonga; a veces > i); la o breve tónica > ue (diptonga; a
veces e):
antepositum > antepuesto, sortem > suerte, ventum > viento,
frontem > frente, bene > bien, castellum > castiello > castillo
15) au > o, al + cons. > au + cons. > o + cons. (vocalización y monoptongación): aucam
> oca,
thesaurum > tesoro, alterum > otro, calcem > coz
16) Las oclusivas sonoras (b / d / g) intervocálicas o entre vocal
y r o l se mantienen o desaparecen: legere > leer, laudare
> loar, auditum > oído, caballum > caballo, audibam > oía
4. Reglas de evolución fonética (II)
17) h > h, Ø; Ø > h: honorem > honor, umorem > humor, ossum > hueso, harpam >
(h)arpa,
Hannibalem > Aníbal
18) f en inicial > h, aunque se suele mantener como f cuando va seguida de e y o
breves tónicas:
ficatum > hígado, festam > fiesta, fibram > hebra, fortem > fuerte, ferire > herir,
fontem
> fuente
19) La metátesis es el cambio de lugar de sonidos; puede ser de dos tipos:
a) Simple: cambia de lugar un sonido: inter > entre, semper > siempre, pro >
por,
crocodilum > cocodrilo

b) Recíproca: dos sonidos intercambian sus posiciones:


periculum > peligro, sibilare > silbar, capitulum > cabildo
20) oe > e: amoenum > ameno, foedum > feo, comoediam > comedia
21) ai > e: laicum > lego, basiare > besar, quadraginta > cuarenta
38
22) Consonantes más yod (la yod es la i o la e átonas situadas entre
consonante y vocal, tales como la i de gaudium o la e de
balneum); la yod actúa sobre la consonante anterior:
a) ti + vocal > ci / z: prudentiam > prudencia, rationem > razón, tristitiam >
tristeza,
acutiare > aguzar, aequationem > ecuación
b) ci, chi, ce, che, te + vocal > z: lanceam > lanza, calceare > calzar, plateam >
plaza,
bracchium > brazo

c) ni, ne + vocal > ñ: araneam > araña, seniorem > señor, canneam > caña,
scrutiniare
> escudriñar
d) li, le + vocal > j / ll: meliorem > mejor, taleare > tallar, humiliare
> humillar, milia > milla, paleam > paja
e) di, de + vocal > y / z: podium > poyo, radium > rayo, gaudium
> gozo, hordeolum > orzuelo; pero si van precedidas de las
vocales e, i, la y resultante desaparece: fastidium > hastío
f) ari + vocal > air (metátesis) + vocal > er + vocal: ferrarium >
herrero, calidarium > caldero, thesaurarium > tesorero,
solitarium > soltero
23) e/o > e/i y o/u, respectivamente: denarium > dinero, timere > temer,
dormientem > durmiente, carpentarium > carpintero, concludere
> concluir, petere > pedir, adducere
> aducir, complere > cumplir, concurrere > concurrir; cuando la
e final queda en hiato con la vocal tónica, pasa a y: regem > rey,
legem > ley
24) -ct- > it (vocalización)> ch(palatalización): noctem > noche, directum
> directo, lectum > lecho, tructam > trucha; pero si a la t le sigue
una i, esa t se asimila a la c: actionem > acción, factionem >
facción. A veces se simplifica el grupo -ct- en -t-: delictum > delito.
25) f en interior de palabra > v / b / h / f: profectum > provecho, trifolium
> trébol, profiliare > prohijar, infirmare > enfermar.
26) La v en inicial de palabra > v / b4: vallem > valle, ventum >
viento, vota > boda. Cuando la v está en interior de palabra,
puede mantenerse o desaparecer: avem > ave,
aestivum > estío

27) i (consonántica) en inicial de palabra + a > y: iam > ya, iacet >
yace, pero ante a átona desaparece: iactare > echar
i (consonántica) en inicial de palabra + o, u > j: iocum > juego, iudicare > juzgar

4
Ya desde el s. I d. C. se confunden el sonido de la v (la u consonantizada, fricativa) y de la b (pronunciada también
como fricativa en determinadas posiciones); este fenómeno se llama betacismo.

39
i (consonántica)en interior de palabra > y / Ø: maiorem > mayor, peiorem > peor
28) La g inicial + e, i > g (pronunciada velar fricativa sorda: j) / Ø (a
veces = h)/y: geminationem > geminación, gemmam > yema,
germanum > hermano, gibbam > giba.
29) La s inicial a veces > j: saponem > jabón, sucum > jugo
30) Las consonantes que se conservan en final de palabra son la l y
la s: mel > miel, minus > menos
31) La r final de palabra sufre metátesis y pasa a interior: semper > siempre, inter >
entre
32) En inicial de palabra la pl- y la cl- > se conservan o pasan a ll-:
plenum > pleno / lleno, clamare > clamar / llamar, clavem >
clave / llave; precedidos de consonante > ch: amplum >
ancho
33) En inicial de palabra la fl- > fl- / ll- / l-: flammam > llama, florem > flor, flaccidum >
lacio
34) En inicial de palabra la cr- > cr- / gr-: credere > creer, crinia > greña

5. Reglas de evolución fonética (III)


1) En interior el grupo latino -ns- > -ss- > -s-: ansam > asa, transponere > trasponer
2) En interior el grupo latino -ult- > -uit- > uch: multum > mucho, cultellum > cuchillo
3) En interior el grupo latino -gn- > ñ: ligna > leña, cognatum > cuñado
4) En interior los grupos latinos -mn-, -nn- > ñ: damnare > dañar,
annum > año, damnum > daño
5) En interior el grupo latino -mb- > -mm- > m: lambere > lamer, lumbum > lomo
6) En interior el grupo latino -ps- > -ss- > s: ipse > ese, ipsum > eso
7) En interior el grupo latino -pt- > -tt- > t: scriptum > escrito, aptare > atar, ruptum >
roto
8) En interior el grupo latino -rs- > -ss- > s: ursum > oso, tersum > tieso
9) En interior el grupo latino -nct- > nt: sanctum > santo, punctum > punto
10) En interior los grupos latinos -sce-, -sci- > ce / ci: cognoscit >
conoce, roscidum > rocío y rucio
11) En interior los grupos romances2 -c'l-, -g'l-, -t'l- > j: oviculam > oveja,
auriculam > oreja, lenticulam > lenteja, tegulam > teja, coagulum
> cuajo, vetulam > vieja; precedidos de consonante -c'l-, -g'l- >
ch: trunculare > tronchar, cingulum > cincho
12) En interior el grupo romance -m'l- > mbl / lm (metátesis): tremulare
> temblar, cumulum > colmo
13) En interior el grupo romance -m'n- > m’r (disimilación de nasales) >
mbr (con epéntesis de una b, que es la misma consonante m,
40
pero sin el rasgo de la nasalidad): hominem > hombre,
luminariam > lumbrera
14) En interior el grupo romance -m'r- > mbr (con la misma epéntesis vista
anteriormente):
humerum > hombro, rememorare > remembrar
15) En interior el grupo romance -n'r- > ndr (con la epéntesis de una d,
muy cercana en el punto de articulación a la n) / rn (metátesis):
ingenerare > engendrar, veneris > viernes
16) En interior el grupo romance -m't- > nd (la t sonoriza por estar en
contacto con la sonora m, o bien sonoriza antes de la síncopa de
la vocal por encontrarse entre vocales; y la m se acerca al punto
de articulación de la d asimilándose parcialmente): comitem >
conde
17) En interior los grupos romances -p'd-, -p't-, -b't-, -v't- > bd
(sonorización de las sordas antes de la síncopa de la vocal) > ud
(vocalización de la b final de sílaba ante consonante): debitam >
deuda, rapidum > raudo, civitatem > ciudad, capitalem > caudal

41
EJERCICIOS Y SOLUCIÓN
*addebitare (2, 11, 13, 51) > adeudar allegoriam (1, 11) > alegoría

*cineram (1, 4, 13, 49) > cendra allocutionem (1, 2, 11, 22) > alocución

*faminem (1, 13, 18, 47) > hambre altarium (1, 4, 15, 22) > otero

*ferruminem (1, 11, 13, 18, 47) > herrumbre amas (30) > amas

*ingenerum (1, 4, 13, 49) > engendro amavi (21, 26) > amé

*pronominem (1, 13, 47) > pronombre animalia (19, 22) > alimaña

*staminem (1, 6, 13, 47) > estambre annexum (1, 4, 5, 11) > anejo

acuculam (1, 10, 13, 45) > aguja annuculum (1, 4, 11/38, 13, 45) > añojo

acutum (1, 4, 10) > agudo annum (1, 4, 11) > año

adhaerere (2, 7, 17, 23) > adherir aperire (2, 10, 13) > abrir

adscriptum (1, 4, 41) > adscrito aperturam (1, 10) > abertura

Aeolum (1, 4, 7) > Eolo apiculam (1, 4, 10, 13, 45) > abeja

aerarium (1, 4, 7) > erario aprilem (1, 2, 10) > abril

Aesculapium (1, 4, 7) > Esculapio aquaeductum (1, 4, 7, 12) > acueducto

Aesopum (1, 4, 7) > Esopo aquam (1, 12) > agua

aetherem (1, 2, 7, 9) > éter aquilam (1, 12) > águila arietem (1) > ariete

athletam (1, 9) > atleta


affluentem (1, 11) > afluente

architectum (1, 4, 9) > arquitecto


affluere (2, 11, 23) > afluir

Artaxerxes (5) > Artajerjes


aggravare (2, 11) > agravar

asinum (1, 4, 13) > asno


aggregare (2, 11) > agregar

attributionem (1, 2, 11, 22) > atribución


alienum (1, 4, 22) > ajeno

auctorem (1, 2, 24) > autor


alium (1, 4, 22) > ajo

42
audies (15, 22) > oyes capitalem (1, 2, 13, 51) > caudal

audire (2, 15, 16) > oír caprarium (1, 4, 10, 21, 22) > cabrero

audivi (15, 16, 26, reducción) > oí captam (1, 41) > cata

aullam (1, 11, 15) > olla captare (2, 41) > catar

auriculam (13, 15, 45) > oreja cataractam (1, 24) > catarata

aurificem (1, 2, 3, 15) > orífice catenatum (1, 4, 10, 13, 19) > candado

aurum (1, 4, 15) > oro centum (1, 3, 4, 14) > ciento

ausare (2, 15) > osar centuriam (1) > centuria

autumnum (1, 4, 15, 38) > otoño cereum (1, 3, 4, 23) > cirio

bene (2, 14) > bien cervum (1, 4, 14) > ciervo

blasphemiam (1, 9) > blasfemia chartam (1, 9) > carta

bonitatem (1, 2, 10, 13) > bondad chordam (1, 9, 14) > cuerda

bonum (1, 4, 14) > bueno cinctum (1, 4, 43) > cinto

cabannam (1, 11/38) > cabaña cingulum (1, 4, 13, 45) > cincho

cadere (2, 16) > caer circare (2, 4) > cercar

caecare (2, 7, 10) > cegar circum (1, 4) > cerco

caecum (1, 4, 7, 10) > ciego cistam (1, 4) > cesta

caelum (1, 4, 7) > cielo civitatem (1, 3, 4, 10, 13, 51) > ciudad

caenum (1, 4, 7) > cieno clamare (2, 32) > llamar

calceare (2, 22) > calzar clausulam (1, 32) > cláusula

calicem (1, 2, 3) > cáliz clavem (1, 32) > llave

calidum (1, 4, 13) > caldo Cleopatram (1, 32) > Cleopatra

43
coeliacum (1, 3, 4, 20) > celiaco crinem (1, 2, 34) > crin

cohortem (1, 17, reducción) > corte cristam (1, 4, 34) > cresta

collarem (1, 2, 11) > collar crucem (1, 2, 3, 34) > cruz

collocare (2, 10, 11, 13) > colgar crucifixum (1, 3, 4, 5) > crucifijo

colluminare (2, 11, 13, 47) > columbrar crudelem (1, 2, 16) > cruel

comitatum (1, 4, 10, 13, 50) > condado crudelitatem (1, 2, 10, 13, 16, 34) > crueldad

comitem (1, 10, 13, 50) > conde cruptam (1, 34, 41) > gruta

comparare (2, 13) > comprar crustam (1, 4, 19) > costra

compensare (2) > compensar cultellum (1, 4, 11, 36) > cuchillo

completum (1, 4, 10, 23) > completo cum (1, 4) > con

concilium (1, 3, 4, 22) > concejo cumulatum (1, 4, 10, 13, 46) > colmado

conscientiam (1, 22, 44) > conciencia cumulum (1, 4, 13, 46) > colmo

constare (2, 35) > costar cuneam (1, 22) > cuña

consulem (1, 2) > cónsul cuneum (1, 4, 22) > cuño

contum (1, 4, 14) > cuento cuniculum (1, 4, 13, 45) > conejo

convalescere (2, 44) > convalecer cuppam (1, 4, 11) > copa

cornu (4, 14) > cuerno curiam (1) > curia

coxum (1, 4, 5) > cojo cursum (1, 4, 42) > coso

crassum (1, 4, 11, 34) > graso curtum (1, 4) > corto

credere (2, 16) > creer cyclicum (1, 3, 4, 8) > cíclico

cremationem (1, 2, 22) > cremación cyclopem (1, 3, 8) > cíclope

cretam (1, 10, 34) > greda cynicum (1, 3, 4, 8) > cínico

44
debitam (1, 10, 13, 51) > deuda fabam (1, 18) > haba

decem (1, 2, 3, 14) > diez fabulam (1, 13, 18) > habla

dentariam (1, 21, 22) > dentera fabulare (2, 13, 18) > hablar

deponere (2) > deponer facere (2, 3, 18) > hacer

deputatum (1, 4, 10, 23) > diputado facis (3, 4, 18, 30) > haces

desertum (1, 4, 14) > desierto faenum (1, 4, 7, 18) > heno

despectum (1, 4, 24) > despecho falconem (1, 2, 18) > halcón

desponsare (2, 35) > desposar fatum (1, 4, 10, 18) > hado

diabolum (1, 4, 13) > diablo febrem (1, 14) > fiebre

dictatum (1, 4, 10, 24) > dechado fel (14, 18, 30) > hiel

distare (2) > distar feminam (1, 13, 18, 47) > hembra

distinctum (1, 4, 43) > distinto feracem (1,2, 3) > feraz

divulgare (2, 26) > divulgar ferrarium (1, 4, 18, 22) > herrero

dixi (4, 5) > dije ferum (1, 4, 14) > fiero

dixisti (4, 5) > dijiste fidelem (1, 2, 16) > fiel

dominare (2) > dominar filium (1, 4, 18, 22) > hijo

dominicum (1, 4, 10, 13) > domingo fixum (1, 4, 5) > fijo

dominum (1, 4, 13, 14, 38) > dueño flammam (1, 11, 33) > llama

equam (1, 12, 14) > yegua florem (1, 2) > flor

erilem (1, 2, 17) > heril fluere (2, 23) > fluir

exercere (2, 5) > ejercer focum (1, 4, 10, 14) > fuego

extraneum (1, 4, 22) > extraño foederare (2, 20) > federar

45
foedum (1, 4, 16, 20) > feo gingivam (1, 4, 28, disimilación) > encía

foetere (2, 10, 18, 20) > heder granarium (1, 4, 21, 22) > granero

foetidum (1, 4, 20) > fétido graphicum (1, 4, 9) > gráfico

fontem (1, 14) > fuente graphium (1, 4, 9, 19) > garfio

fortia (14, 22) > fuerza gravare (2) > gravar

forum (1, 4, 14) > fuero grillum (1, 4, 11) > grillo

forum (1, 4, 14, 18) > fuero grunnire (2, 11/38) > gruñir

frigidum (1, 4, 13, 16) > frío gulam (1, 4) > gola

frontem (1, 14, 18) > frente gymnasium (1, 4, 8, 28) > gimnasio

fugacem (1, 2, 3) > fugaz Hamilcarem (1, 2, 17) > Amílcar

fumum (1, 4, 18) > humo harenam (1, 17) > arena

fungum (1, 4, 18) > hongo hederam (13, 14) > hiedra

furcam (1, 4, 18) > horca hominem (1, 13, 47) > hombre

furonem (1, 2, 18) > hurón hortum (1, 4, 14) > huerto

furtum (1, 4, 18) > hurto humerum (1, 4, 13, 48) > hombro

gallinam (1, 11) > gallina iacere (2, 3, 27) > yacer

gelu (4, 14, 28) > hielo inertem (1) > inerte

gemellum (1, 4, 11, 28) > gemelo infamem (1) > infame

gemitum (1, 4, 10, 28) > gemido infantem (1) > infante

generum (1, 4, 13, 28, 49) > yerno infero (14) > infiero

germanum (1, 4, 28) > hermano infidelem (1, 2, 16, 25) > infiel

gibbosum (1, 4, 11, 28) > giboso infirmitatem (1, 2, 4, 10, 25) > enfermedad

46
inflare (2) > inflar ligna (4, 37) > leña

ingenerare (2, 4, 13, 49) > engendrar lignum (1, 4, 37) > leño

insaniam (1) > insania limitare (2, 13, 50) > lindar

integrare (2, 4, 19) > entregar limitem (1, 10, 13, 50) > linde

inter (19, 31) > entre liquatum (1, 4, 10, 12) > licuado

iocum (1, 4, 10, 14, 27) > juego lucrum (1, 4, 10) > logro

ipsam (1, 40) > esa lumbum(1, 4, 39) > lomo

Italiam (1) > Italia lupum (1, 4, 10) > lobo

Iulium (1, 4, 27) > Julio luxum (1, 4, 5) > lujo

iunctum (1, 4, 27, 43) > junto Martem (1) > Marte

iurare (2, 27) > jurar maurum (1, 4, 15) > moro

iustum (1, 4, 27) > justo mel (14) > miel

iuventutem (1, 2, 10, 27) > juventud mensam (1, 35) > mesa

iuvenum (1, 4, 27) > joven mensem (1, 2, 35) > mes

lambere (2, 39) > lamer metum (1, 4, 10, 14) > miedo minus (4) > menos

laudare (2, 15, 16) > loar meum (1, 4, 23) > mío

legalem (1, 2, 16) > leal milium (1, 4, 22) > mijo

legere (2, 16) > leer mitto (4, 11) > meto

legionem (1, 2) > legión mollire (2, 11, 23) > mullir

legis (4, 16, 30) > lees monticulum (1, 4, 13, 45) > montejo

lictorem (1, 2) > lictor mulierem (1, 2, 22) > mujer

ligare (2, 16) > liar multum (1, 4, 36) > mucho

47
mustum (1, 4) > mosto pertinacem (1, 2, 3) > pertinaz

nascere (2, 44) > nacer Phoebum (1, 4, 9, 20) >Febo

nescium (1, 4, 44) > necio Phoeniciam (1, 9, 20) > Fenicia

nigrum (1, 4) > negro pilum (1, 4) > pelo

noctem (1, 24) > noche pinnam (1, 4, 11/38) > peña

nodum (1, 4, 23) > nudo piscatorem (1, 2, 4, 10) > pescador

nominare (2, 13, 47) > nombrar plagam (1, 32) > llaga

oboedientem (1, 20) > obediente planctum (1, 4, 32, 43) > llanto

operam (1, 10, 13) > obra plenum (1, 4, 32) > lleno

operare (2, 10, 13) > obrar plicare (2, 4, 10, 32) > plegar/llegar

operarium (1, 4, 10, 13, 21, 22) > obrero plorare (2, 32) > llorar

ordinare (2, 4) > ordenar plumbum (1, 4, 39) > plomo

orditum (1, 4, 10, 23) > urdido pluviam (1, 32) > lluvia

originem (1, 2, 4) > origen podium (1, 4, 22) > poyo

oviculam (1, 4, 13, 45) > oveja poenam (1, 20) > pena

pannum (1, 4, 11/38) > paño polire (2, 23) > pulir

paucum (1, 4, 15) > poco pollicarem (1, 2, 10, 11, 13, 23) > pulgar

pauperem (1, 2, 10, 15, 31) > pobre populatum (1, 4, 10, 13) > poblado

pausare (2, 15) > posar populum (1, 4, 10, 13, 14) < pueblo

peccatum (1, 4, 10, 11) > pecado porcum (1, 4, 14) > puerco

pedem (1, 2, 14, 16) > pie portum (1, 4, 14) > puerto

perdicem (1, 2, 3) > perdiz potionem (1, 2, 22) > poción

48
praegnare (2, 7, 37) > preñar quindecim (1, 4, asim., 11, 12, 13) > quince

praeiudicium (1, 3, 4, 7, 16, 27) > prejuicio Quintum (1, 4, 12) > Quinto

praeludium (1, 4, 7) > preludio Quirinalem (1, 2, 12) > Quirinal

praematurum (1, 4, 7) > prematuro radium (1, 4, 22) > rayo

praemonitorium (1, 4, 7) > premonitorio rapacem (1, 2, 3) > rapaz

praeoccupare (2, 7, 11) > preocupar rapidum (1, 4, 13, 51) > raudo

precem (1, 2, 3) > prez refectum (1, 4, 24, 25) > rehecho

prehendere (2, 17, reducción) > prender reformatorem (1, 2, 10, 25) > reformador

primariam (1, 21, 22) > primera refundere (2, 23, 25) > rehundir

primarium (1, 4, 21, 22) > primero relaxare (2, 5) > relajar

profectum (1, 4, 24, 25) > provecho resolubilem (1, 2, 13) > resoluble

profiliare (2, 22, 25) > prohijar respectum (1, 4, 24) > respeto

proximum (1, 4, 5) > prójimo resuscitare (2, 44) > resucitar

pugnum (1, 4, 37) > puño rotam (1, 10, 14) > rueda

pulchrum (1, 4, 9) > pulcro rumigare (2, 16) > rumiar

putare (2, 4, 10) > podar rupturam (1, 4, 41) > rotura

puteum (1, 4, 22) > pozo saecularem (1, 2, 7, 10, 13) > seglar

Pygmalionem (1, 2, 8) > Pigmalión saeptum (1, 4, 7, 41) > seto

pyram (1, 8) > pyra sagacem (1, 2, 3) > sagaz

quaestionem (1, 2, 7, 12) > cuestión sagittam (1, 4, 11, 16) > saeta

quattuordecim (1, 3, 4, disim., asim., 11, 12, 13) > saltum (1, 4, 15) > soto

catorce
sanctitatem (1, 2, 10, 43) > santidad

quem (1, 12, 14) > quien


49
sanctum (1, 4, 43) > santo servum (1, 4, 14) > siervo

sannam (1, 11) > saña sigillum (1, 4, 11, 16) > sello

saponem (1, 2, 10, 29) > jabón signa (4, 37) > seña

sationem (1, 4, 22) > sazón sinum (1, 4) > seno

scalam (1, 6) > escala siringam (1, 4, 29) > jeringa

schemam (1, 6, 9) > esquema socerum (1, 4, 10, 13, 14) > suegro

scholam (1, 6, 9, 14) > escuela solem (1, 2) > sol

scissionem (1, 2, 6, 11) > escisión solidare (2, 13) > soldar

scribam (1, 6) > escriba solidum (1, 4, 13, 14) > sueldo

scriptorium (1, 4, 6, 41) > escritorio somnum (1, 4, 14, 38) > sueño

sculptorem (1, 2, 6, 41) > escultor sorticulam (1, 13, 45) > sortija

scutum (1, 4, 6, 10) > escudo spatulam (1, 6, 10, 19) > espátula

Scytiam (1, 3, 6, 8) > Escitia spectaculum (1, 4, 6) > espectáculo

sellam (1, 11, 23) > silla speculum (1, 4, 6, 13, 45) > espejo

seminare (2, 13, 47) > sembrar spissum (1, 4, 6, 11) > espeso

semitarium (1, 4, 13, 50) > sendero spumam (1, 6) > espuma

semper (14, 31) > siempre squalum (1, 4, 6, 12) > escualo

seniorem (1, 2, 22) > señor stabilem (1, 2, 6, 13) > estable

septem (1, 14, 41) > siete stabulum (1, 4, 6, 13) > establo

sequacem (1, 2, 3, 12) > secuaz stannum (1, 4, 6, 11) > estaño

serram (1, 14) > sierra statum (1, 4, 6, 10) > estado

servam (1, 14) > sierva stellarem (1, 2, 6, 11) > estelar

50
stirpem (1, 6) > estirpe Theseum (1, 4, 9) > Teseo

stoicum (1, 4, 6) > estoico timere (2, 4, 23) > temer

stratum (1, 4, 6, 10) > estrado times (4, 30) > temes

strictum (1, 4, 6, 24) > estrecho timorem (1, 2, 4) > temor

stropham (1, 6, 9) > estrofa totum (1, 4, 10) > todo

studium (1, 4, 6) > estudio traditionem (1, 2, 16, 22) > traición

succidum (1, 4, 11, 16) > sucio traditorem (1, 2, 10, 16) > traidor

sucum (1, 4, 10, 29) > jugo transgressionem (1, 2, 11, 35) > trasgresión

super (4, 10, 19/31) > sobre translatum (1, 4, 10, 35) > traslado

suspectam (1, 4, 24) > sospecha transmissorem (1, 2, 11, 35) > trasmisor

tabulam (1, 13) > tabla tremulare (2, 13, 46, disimilación) > temblar

taedam (1, 7, 16) > tea trifolium (1, 4, 25) > trébol

tam (1) > tan trunculare (2, 4, 13, 45) > tronchar

tam magnum (1, 4, 11, 37) > tamaño turbidum (1, 4, 16) > turbio

taurum (1, 4, 15) > toro turpem (1, 4) > torpe

tectum (1, 4, 24) > techo ulmum (1, 4) > olmo

tegulam (1, 13, 45) > teja umeralem (1, 2, 17) > humeral

tenerum (1, 4, 14, 19/49) > tierno trans (35) > tras unciam (1, 4, 22) > onza

tepidum (1, 4, 10, 16, 23) > tibio undam (1, 4) > onda

terram (1, 14) > tierra ursum (1, 4, 42) > oso

tersum (1, 4, 14, 42) > tieso vaginam (1, 16) > vaina

theoriam (1, 9) > teoría vallem (1, 11) > valle

51
varicem (1, 2, 3) > variz viduam (1, 19) > viuda

velocem (1, 2, 3) > veloz vinciculum (1, 3, 4, 13, 45) > vencejo

venis (4, 14, 30) > vienes vindicare (2, 4, 10, asim., 13) > vengar

ventrem (1, 14) > vientre vineam (1, 22) > viña

ventum (1, 4, 14, 26) > viento viperam (1, 10, disimilación, 26) > víbora

veritatem (1, 2, 10, 13) virtutem (1, 2, 10) > virtud

verrucam (1, 10, 11, 26) > verruga vocationem (1, 2, 22, 26) > vocación

vetulam (1, 13, 14, 45) > vieja voracem (1, 2, 3) > voraz

vetulum (1, 4, 13, 14, 45) > viejo

52
GRAMÁTICA- TEORÍA

53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65

You might also like