You are on page 1of 13

A (61) VANA. 1.

AlSAAN(i

1.TEI)IIM KilUA TANG

l. Tedim khua kisat Zia lell Khuapi kip a suahna.

h Tediim khuapi mun pen mualdung leilup hoih


tnahmah mun a hihmah bangin, taangaa ihpu ihpa te
in, khua nasat in na teeng zeel uh hi.A hi zongin
Pasian Cih kilhei nailo, Dawi Biakna Upna hun a
hihman in dawibiak khaa upna tawh kizui-in kidona
kisimna te om tawntung hi. Tua a hihman in a teeng
masasa gal leh sa hangin, na teengtul zolo uh aa,
khuakip na suah zolo uh hi. lhpu ihpa te genna ah,
Tediirn khua ah, "Thuktum sagih vei tawng hi, "
naci uh hi.
Tediim khuapi a kisat kip zawhna leh Tediim Cih
khua min a kipiakna thu ih gending hi. Kaalzaang khua
a teeng Pu Gui Gen tapa Pu Gui Mang in, galbeng
sabeng aa, a vak kawikawi na ah teen na ding a hoih
mahmah gamhoih khat a mu hi. A gamvak napan a
ciahciang in, 'Teen nading mun hoih mahmah khat
kamu hi, " ci-in, khuapihte tungah a gen aa, a khuapih
te zong tuamun endingin, a paipah uh hi. Tua mun a tun
oh teh bualpi geikhat ah a khawl uh leh tua bualtui
nizangh in sal aa, huil) in a mut ciangin tui te tee
diamdiam aah a onl a mu uh hi.
Gam kunn te inn a tun uh ciangin inn aa om te Na
gam etuh bangci a hiam? " ci-aa a dot uh
Ciangin, "Ka gamet uh a mun hoih mahrnah hi, a

tuite hang tedimdim hi, " aci uh hi. Tua bangaa, a


muhna uh tungtaxsn in, a nung ciangin tuamun pen a
tee dimdim na mun cihna in, "Tediim" ci-in a phuak
uh hi. Pu Gui Mang in, a miteng tawh Raalzaang
khuapan tuamun Tediim ah khuasat in a teeng uh hi.
Pu Gui Mang khangpan Pu Gui Lun khangdong
Tediim khua ah teenc in Hausa a seem uh hi. Pu Gui
Lun tapa Thang Go khang ciangin gal leh sa hatlua a
hih manin Tediim khua lawi in Lamzang khua ah a
teeng uh hi. Pu Thang Go tu Pu Pum Go khang
ciangin Pu leh Pa satsa Tediim khua ah khuaphut in
teengkik uh aa, Pu Pum Go a Sih ciangin a tapa Pu
MangSum in, Hausa a seem hi.
Man Lun te ( Khuang nung zo) in Tediimkhua
leh Phuaizaangkhua te sim uh aa, Phuaizaang khuate
in a lelh uh ciangin Tediim in Pawi (Falam Tashun) te
Cial in, a zo uhhi. Pawite in Tediim te tungah gal huut
man siah tampi ngen uh aa, piakzawh ngaplo uh a hih
man in Tediim khua leh Phuaizaang Guite-in, a khua
te uh nusia in, mundang ah a lalmang uh hi. "l 'ua
hunpan tawlkhat sung Tediim khua-khua mangthang
hongsuak leuleu hi.
La:nzang khua leh Tediim khua, Phuaizaang khua
Guite beh tengin saklam Malgam, India lam ah lalsan
mangkhin uh aa, Hatzaw beh inn (4) leh a dang inn (3) bek
a teeng lai uh hi. Pawigal laulau uh a hihman in a hung
zoding leh a kem zoding Mualbeem khua
A (6 1 ) VEINA, LAISAANG C

'Ukpipa Pu Khan Thuam tapa Pa Kam Hau ngen


dingin Pu Khoi Lam(Hatzaw) makaiin, a pai uh
hi, Pu Khan Thuamte pata in thakhat in saangpah
10 a hih man in Pu Khoi Lam in hih bangin la
aphuak hi.
(a) .Na ning zu ding thaitawh si/hpuan zawng
ing ee, na aisa ding kawitawh tukaw/ tuwi ing ec,
(b) Bangding mawhlung nongpaih hiam?
limbelh mang aw, eiin leh na tuai maimauh hen
nongci hiam aw,
Pu Khoi Lam in hih bang la a phuah
ciangin Pu Khan Thuam patate kikum kik uh aa,
Lamzaang te itna leh a muanna thu hehpihhuai sa
uh a hih manin a nget na bangin asang uh hi.
Galhang thahat a minthang a ngahuh ciangin Pu
Khoi lam in, a lung muanna hih bangin la phuak
leuleu hi.
(a) Dim tui vang khua dai dam vak ka Cih man
in tui zum phual ngo a kop in, tui bang läng ee,
(b) Tui zum phual ngo a kop in, lui hang la'ng
ee, dim tui vang khua lai ah tuu bang suan ing ec.
Pu Kam Hau Lamzaang khua ah Hausa seenl
ding a paieiang in, Pu Khan Thuam in, ki thuahpih
dingin Buansiing, Bawm khai, Phaal, Kawngte leh
Khupson beh Leng zuisak aa, Salap ah teeng in, inn
(33 ) a pha uhhi.
Pu Khan Thuam in, a tapa Pu Kam Hau kiangah,
siahtung siahphei ngahna ah Kam Hau in tuizawl hi
CIAPTEHNA
-4
ding aa, Za Pau in tuikuang hi ding hi, ci-in a
vaikhak JD, Kam J lau Lamzaang khuaah a
paiciang in Pu Khan "J'huajn in inntuan sakna leh
gamuk na za a pia hi, 'Jua ahihman in Pu Khan
Thuam in hih bangin la a phuah hi,
(a) Sak ciang khua kuam ka ngaih man in Von
Maang guabang tuansak ing.
(b) Von mang gua bang tuansak ing ee, lamtui
gam ah maangsak ing.
Pu Kam Hau in, Lamzaang khuaah Hausa a
sepkhit J.C. 1 806 kum pawlciangin Lamzaang pan
E
Jediim khuasat in a teenguh hi. Inn leh 10 zong
bawjmanlo in galte in, sim pahpah a hihman in
J :amzaang khua ah a teengkik uh hi. Tua ciangin Pu s Kam J lau
leh Pu Khoi Lam in Falam gam Ngalti khua i aa tceng Pu Mang
Gin (Hatlangh) zol uh aa, J.C. 1810 kumpawl in 'lédiimkhua ah a
teengkik uhhi.
Pu Kam Hau in, hih upa nihbek tawh kimuang
ngamjo aa, galvai savai, thu leh la vaihawm na aha
kikop pih dingin mipil misiam kisam sa a hih man in
llhua aa Pu I lauh Tuang tapa Pu Pau Vum
tsapding a vaihawm hi. A vaihawm mah bangin Pu
Kanj I lau Mualbeejn khuaah pai aa, Pu Pau Vum tual
aa laam kimlai samkhia in, "Kei ki muanglo ka hih
manin Tediim /chua ah hongteeng in Upa lian
mun kongpia ding hi. Innmun logamnadeih bang
kongpia ding hi, ci-in kun in thuciam a pia
hi. Tua bang a gen eiangin. Pu Pau Vutn tong
thukim in, Tediim ah zui aa, Pu Kant Ilau in zong
a thu ciambangin Upa lianbel in a koih hi.
Tediim khua a tenzawh in, khuadang
mipawlkhat te in, Tediimkhua hongsim uh aa ,
meitawh haltum uh hi. Pu Kam Hau pa Pu Rhan
Thuam zong khasia mahmah aa, hihbangin la a
phuak hi.
(a) Sun ni bang kasat lai-in ee. von
maang sau tum khual sak ing.
(b) Zang maang siahbang lutla'ng ee, ka
sau kangmei suaktah ee.
Tediim khua kangtum in gal a venkhit
eiangin khua a phutkik uh hi. Tuahun pan-in,
mipil siam leh galhang galdo siam hong
bucing ta a hih man in tuate bel dingin behdang
phungdangte khua tuamtuam mun tuamtuam pan
honglal hongteeng uh hi. Hih hun sung in, inn (2)
pan inn (7) bang a pha khuapen Ukpi khat a hih
pahpah na sung pan Tediim khua in khuapi lian
hongsuak aa inn (300) valbang hongpha
hi.Tediim khua in, a masa hun lai in kua mah
teengkip zolo a hih hangin Pu Khan Thuam in
Falam te tawh ki lemna kipawlna bawl a hih man
ina ma uksung Sukte gam leh Tediim gam sung
A

aa teeng mite in gal lau na pan suak ta aa, lung


nuam tak in a teeng uh hi.
sa khuate a ukna suaksak pahpah hi. Tediimkhua
leh a upate siamna tawh Kam Hau
in pumkhat suak in, gamlian a thahatbel gam
hengsuak aa gammite lungnuanl tak in a teeng thei ta
hiv kam Hau gatli in, a kip a kho gam lian hong
suak ta a hih man in, Pu Kam Hau a pai khialh loh na
ding in Pu Pau Vum in a ruai aa bangin thudam leh
late ngaihsut na a pia hiv
(a) Zua in lel ven von in nam tem tawi ing
ah kaih tam ka:alsak ngawn hi ee.
ib) Ciin leh taai aw ihdeih leibua nam ci 'ng ee.
singlayp: leh ihhawm tan ding lau ing ee.
Hih a tung aa bangin taanglai pute hunlai in
khuakhat leh khuakhat minam khat leh minam khat
kido kithat aa a om na in, tanglai dawibiak kha upna
hanz hi aa, Pasal te-in gal leh sa mat loh a phamawh
thu lianbel aa a na neih hanguh a hi hi.
Kam Hau gam in, gam kho suak aa Tediim khua a
in ih khuapi lian hongsuah ciangin galvai savai leh h
ki uk na lam ah sepna bawlnate a taangzai semsem
nading a nuai aa bangin beh tuamtuam om khawm
in thu
khoptheih nading in panmun 2 kigual uh lii. P
l. Pu Kam Hau (Sukte) Gam uk mang
2. Pu Pau Vum (Sukte) Thudot thuzeekpi k
3. Pu Nlang Vum (Hatlangh)Gallehsa vaihawm mang s
4. Pu Khoi Lam (Hatzaw) Thu leh la vaihawm mang n
Pu Kam Hau in, a mah a nawng kaisak galte a
bei nading hong kalsuan hi. A mah a koppih Upa te
h 'Vediilll saklam Meitei gamdong simto aa, a zawh
A

(6 1) VI)INA, LAISAAN(j

Pawlpih Upa te.


5. Pu Kim Thuam (Zilom) Upa vaihawm
6, Pu Tel Khat (Hatzaw) Upa vaihawm
7. Pu Pau Am (Samte) Upa vaihawm S. Pu Cin
Kim (Samte) Upa vaiha'Mn
Ukpipa Pu Kam Hau in, thusia thupha a
om ciangin a uksung mite limtak in uk in thu a
khen theih na ding in a pawlpih vaihawm Upate
tawh thukhun (Upadi) a bawl uh hi. Pu Kam Hau
tupa Pu Hau Cin Khup in, a pu zat Upadi te
zanghsuak in 1924 kum ciang in, laibusuaksak aa
tua zuihding thukhun pen Kam Hau Upadi kici
lii.
Ted iim khua khuapi lian khuapi nuam
hongsuah ciangin tua khuapi sung aa teng minarn
tuamtuam te in, nopna dahna Ton leh Han, Gal-
aih na te ah khat Jeh khat kisiim in, nungak
tangval te khat leh khat ki leengla in, a ki
kholhkhopna pan un ngeina ki gawmtuah na leh
kampau ki gawmtuah na hongom aa, tu laitak aa
ih zat "Tediim" pau zattaang ding in hong piang
khia hi.

2. Pu Pau Vum in Pu Kam llau Ngaihsut hoih a piak


tawntungna.
Kam Hau gam in taang zai in Tediim khua in
khuapilian khuapi nuam hongsuah ciangin tua
khuapi sung aa teeng mi kimkhat te in kipum khalna
lungsim neilo-in, "Nang tuabeh tua minam hiteh, "
ci-in ki dei
A

dan na lungsim taxsh pauthei uh hi. Tua a hih man in


tuabang mite ngaihsut na te hoih salo aa, gam mite
pumkhat suahna lungsim a paai theih na dingin, Pu
Pau Vum in hih bang in la tawh thu a hilh hi.
(a)Mi a pau in sipn te zo te au: ci ee, sim te
zote ka zua k/lanpih sa hi ee.
(b) Sim te 20 te ka zua khanpih sa hi ec',
zo te sungtui Icnchsa aa kei khang hin'g ee.
Hun khat ciangin kimkhat in Pu Kam [lau, Pu
Pau Vum te' gam aa ding a sep na sa, a phutna sa
phawk nawnlo uh a hih man in, zuneek anneek na
munte ah simmawhkam pauthei uh hi. Tua bang aa,
a pau mi te in a phawktheih na dingin, Pu Pau Vum
in hih bangin la na phuak hi.
(a) IVing neek sul aa taang gual
aw, nong hawm thawh sawn, do Cih ka
nawh kal aa kil bang khang aw ee.
(b) Do Cih ka nawh kal aa, kil bang
khang aw, ka liimbeel aas val ni heisiam lei
aw ee.
Pu Kam Hau leh a tate in thu leh la hoih tak
pha tak aa, ngaihsut nadingin, Pu Pau Vum in a hilh
den hi. Mi pawlkhat te in, na neihsa uh a duh man in,
"Pu aw. Pa aw, " ci-in hong ki it khembawl in
hongphat hongphat hong maivil pappap hangin,
haksatna gentheihna na thuak tak ciangin hongdonlo
A
in, hongnusia lelding hi, Cih phawk aa a kingaihsut
theih na dingin hih la tawh hilhna a nei hi.
KIKHOPPj

(a) Pupa khua suan pheilam aa nam


Cih sau suan, ciin thang awe suih lung na
muang kha ding

(b) Ciin thang aw suih lungna muang


kha ding hi ee, a pepet ciang hem lam hi kha
ding ht ee.
Mikang gam keek te in, khamtung gam
hongsim toto uh aa, Tediimkioua dong hongtung
in Tediim khuapi meitawh honghal uhhi. Tediim
khua mite in, khua tuamtuam ah gal tai-in Tediim
khua a nusia uh hi. Tua hun in Pu Kam Hau si
khin zo aa, Pi Ciin Ngul teek lua a hih man in gal
a tai zo kei hi. Pu Pau Vum in ni dang aa la tavsh
a hilh kholh mah bangin Pu Kam Hau inn sungah
a ki teektang sak a sungsuak hing a ci mite in Pu
Khua Cin khang ciangin Pi Ciin Ngul don nawnlo
in a taisan ta uh hi. Tua a hih ciangin Pü Khan
Lian tate leh a beh sung u leh nau te in Pi Ciin
Ngul luaitawh pua in gal a taipih uh hi. Tua a hih
ciangin Pu Pau Vum tapa Pu Khan Lian in a nuai
aa bangin la a phuak hi.
(a) Cial tamtung aa, ning leh cui ih
neeklai in, kei zot,g sungsuak hing ee, ci ciat hang
ee.
A
(b) T-)o ta lang ven ih sau kangmei suak ta
ee, a nun khum ah luai ta leng Cih omlo ee.
Mikang gal ki lau a hih man in Ukpi pa aa
kipan, mi passlkhat in a gam nusia in, mun
tuamtuam ah atai mang uh hi. A hih hangin Pu
Khan Lian leh Pu Tuang Khaw Ihang te unau in a
mun a gam len tinten in

You might also like