You are on page 1of 2

Doctrine Thupi Hi

- Zam Khat Kham

“Doctrine” i cih bang ahi hiam? Dictionary ah a khiatna en lehang, “pawlpi khat, political party khat,
mi pawlkhatte in um-in len-a a hilh uh upnate ahi hi” ci-in kimu thei hi. Tua ahih manin “doctrine” i cih a
ki-um, a kilen, a kihilh, a kizui upna pawlkhat a gen nopna ahihna kitel pah hi. “Doctrine Thupi Hi” cih
thulun tawh i gen nop “doctrine” bel thu dang, upna leh kihilhna dang tuamtuamte hi lo-in “Christian
doctrine,” “Christian thu-upna leh kihilhna” a gen nuam i hi hi.

Doctrine leh Dogma

“Doctrine” cih kammal Latin kammal doctrina pana hong pai ahi hi. Greek kamin didaskalia,
didache kici a, biakna leh biakna khatpeuh in a dinpih upna paipite leh kihilhnate a kigenna ahi hi. A
kammal’ khiatna lian bel “kihilhna” (teaching) a cihna ahi hi. Hih doctrine cih kammal tawh kinai mahmah
kammal dang khat zong om-a, dogma kici hi. Latin kamin decretum kici a, Greek kamin dogma kici hi.
Biakna ahih kei leh pawlpi khat in a up leh a zuih dinga kipulaak thute a cihna hi a, a diakdiakin Roman
Catholic leh Lutheran pawlpite bangin doctrine sangin dogma cih kammal zang zaw uh hi. Hih kammal
tegel a kilamdanna Thuciam Thak sungah kitel mahmah hi. 1 & 2 Timohty leh Titus leh mun dangte a “thu
hilhna bulpite” (basic teachings) a kigenna ah Greek didaskalia kizanga, Sawltakte’ Tangthu 16:4 sunga i
muh bangin pawlpi’ up ding thu a kipulaakna ah bel dogma kizang hi. Gentehna-in 1 Timothy 1:3 sung
bangah “thuhilhna tuamdang” (other teaching; Gk. sterodidaskalein) cih kammal kizanga “thuhilhna
maan/cidam” (sound doctrine; Gk. ugiainouse didaskalia) cih genna-in zong kizang hi. Sawltakte’ Tangthu
16:4 sungah bel: “Jerusalem khuapi ah sawltakpite leh elder-te in zuih dinga a khun/khentat uh thute (Gk.
dogmata ta kekrimena ton hupo ton apostolon kai ton presbyteroi ton en Ierousalem) a theisak kawikawi uh
hi” na kici ngiat-a a up dinguh thute a kikhung, a kikhentat khin ahihna leh tua banga up ding zuih ding
ahihna kimu thei hi.
Ahih hangin, a lang khat ah, pawlpi tangthu en lehang, pawlpo pate’ lakah Origen, Jerusalem-a St.
Cyril, St. Jerome cihte-a kipan makai tampite in doctrine genna-in dogma peuh na zang thei zel uh hi.
Nisuahna Greek Pawlpi (Eastern/Greek Church) sungah Damascus pan-a St. John bang leuleu in upna maan
(“correct view” cihna) a genna-in orthodoxy cih kammal na zanga midangte in zong kizatpih tham uh hi.
Nitumna Latin Pawlpi (Western/Latin Church) sungah St. Thomas Aquinas in “upna pualaakna” (articles of
faith) cih kammal na zang zaw hi. Roman Catholic Council of Trent (1645-63) hun ciangciang “doctrine”
leh “dogma” cih kammalte a kibangin kizang khawm kawikawi hi. Ahih hangin tuhun ciangin pawlpi
tangthu kan church historian-te in dogma i cih pawlpi in up ding leh zuih dinga a pulaakna tungtawna hong
piang ahih manin Laisiangtho bulphuh-a kigual upna leh upna pulaakna doctrine tawh kibang lo hi, ci-in a
kilamdanna nakgen mahmah uh hi.

Bang Hangin Doctrine Thupi?

Doctrine thupi mahmah hi. Bang hang hiam cih leh doctrine i cihte Pasian, mihing, piansakna,
mawhna, hotkhiatna, pawlpi, mailam hun, cihte-a kipan upna bulpite Laisiangtho in a hong hilh banga a
kihilhna ahih manin nakpi-in thupi hi. Doctrine i cih pawlpi nuntakna guipi ahi hi. I kihilhna khial lehang i
upna leh i zuihna ah kikhial ahih manin pawlpi khat-in om-a upna pulaakna kician i neih nak leh tuate thei-
in um-a nuntakpih ding ahi hi.
Doctrine i cih upna thulaigilte ahih mahbangin Lasiangtho buppi a tomin kila-a kician taka kihilhna
ahi hi. Laisiangtho’ hilh loh peuhmah hilh lo-a, Laisiangtho’ hilhte lah nusiat nei lo-a i kihilh ding thupi
mahmah hi. Pawlpi khat hi-in, upna dinmun kician nei lo-a mai-a tuah peuh sang thei kawikawi cih pen
“thukhualna” hi lo-in dinmun mel neih lohna ahi hi. Bang tawh kibang hiam cih leh, a kammal a ngaih lua
khol kei ahi zongin, numei ginate in amau’ pasal tek nei-in, numei gina lote in amai-a a tuah pasal khatpeuh
a san kawkawi tawh kibang hi.
Pawlkhatte in “doctrine in hong khen” (doctrine divides) ci uh hi. Nak maan khia hi. Doctrine in thu
kihilhna man leh maan lo khen-a, zong, a mite zong hong khen mah hi. Upna maan lo panin upna maan
khenkhia den hi. Doctrine i cih tua ding mah-a kinei ahi hi. A leh lam panin en lehang, upna in hong khen
lo-in hong gawm zaw hi. Upna in hong gawmkhopteng pawlpi khat ah a om khawm i hi hi. Hih pen thusia hi
zenzen lo hi; ei’ lungsim kizawhna tek tawh lungkim taka i om ding ahi hi. Ahih hangin ei’ san zia tawh
kibang lo peuhmah gimneih galneih-a a dawi a kau bangin ngaihsun-a muhdah ding hi cihna hi kilkel lo hi.
Laisiangtho hilh siam Dr. Warren W. Wiersbe in, “a upna uh ka thukimpih het lohte bang kei sangin Pasian
in thupha a piak zawkna zong ka mu hi” a cih bangin doctrine i cih Laisiangtho hi lo ahih manin khial ngei
lo ding cihna om lo hi. Ahi zongin ei’ lungsim kizawhna tawh lungkim taka i let upnate tel mahmah-a, hoih
taka i hut i dal theih ding leh mite’ tungah i gen theih ding thupi hi. Tu-a i up i dihpih upna khial hi, ci-in
mu-in thei hi lehang maan zaw hi ci-a i up pen zuih pah ding i hih manin tu ciangciang i upna lah khel sawm
het lo a, maan pen hi, mah ci-a lungkim mahmah i hih manin i upna i nuntakpih ding thupi ding hi.

Doctrine leh Laisiangtho

I upna doctrine kici peuhmah Laisiangtho pan ahih ding leh Laisiangtho deihkaih mawkna pan leh
Laisiangtho sunga om lopi a um kha i hih loh ding thupi pen hi. Mi pawlkhatte in a lungsim sung vua a neih
kholh uh ngaihsutna “presuppositions” kicite tawh Laisiangtho khia thei mahmah uh hi. Laisiangtho i
khiatna ah Laisiangtho in a gen thute kankhia-a a a khiatna i zonna ahi exegesis tawh Laisiangtho khiatna i
kan ding ahi hi. Laisiangtho mun khatpeuh in a gen hiau loh thu khatpeuh thun tentan-a gensakna eisegesis
zat het loh ding ahi hi. Khialhna khempeuh’ a pianna hi mai hi. Laisiangtho in thu khatpeuh a gen ciangin a
mun dang khat beek tawh kitukalh ngei lo ahih manin mun khat bek “mittaw sialkhau let” lo-a a nung a ma,
a kiim a paam leh Laisiangtho buppi in a hong hilhna tawh saikaak-a a khiatna i kankhiat ding ahi hi.
Laisiangtho i cih Pasian’ humuap a Kammal hi a (2 Timothy 3:16, 17), a gelh mite mahmah in zong
Khasiangtho in a makaih leh a tawsawn bang vua a gelh uh ahih manin mite’ deihna banga hong pai hi lo-in
mite’ deihna banga khiat ding hi lo hi (2 Peter 1:21). Tua ahih manin Laisiangtho hong telsak ding zong
Khasiangtho bek mah hi a, mihingte’ pilna, mihingte’ ngaihsutna, mihingte’ upmawh, mihingte’ deihkaihna
peuh bulphuh lo a, Khasiangtho Pasian’ tungah i kingak ngiat ding kisam hi. Berea khua mite bangin thu-
ummite in Laisiangtho a sittel ding uh thupi mahmah hi (Sawltakte’ Tangthu 17:11). Hi thei hi leh a kigelh
cilna Hebrew, Aramaic leh Greek kampaute bang sin-a i theih ding kisam hi. Tuate i theih kei leh zong tuate
a theite’ gente i ngaih ding kisam hi.

Pawlpi Cidamna

Doctrine maan i cih pawlpi’ cidamna ahi hi. Pawlpi sungah pawlpi’ upna tawh kituak lo thuhilhna
khatpeuh hong om zenzen leh Laisiangtho’ hong hilh doctrine tungtawna i “tai” (rebuke) ngiat ding kisam hi
(Titus 1:9). Tua banga i hilh i tai theih nadingin hong kihilh thuhilhna maan len tinten-a, doctrine maan
(sound doctrine) i hilh theih ding kisam hi (Titus 1:9). Pawlpi siate peuhmah in tua bangin pel lo-in ahih
theih ding uh ahi hi. Tua hang mahin Laisiangtho sinna i thupisak hi. Paul in “kikhenna a piangsakte leh
hong kihilhsa thu kihilhna lang khat-a buaina a piangsakte ciamteh un” ci-in Rome khua-a thu-ummite na
hilh khol hi (Romans 16:17). Paul in Ephesus khua-a thu-ummite thuhilhna huih kici khempeuh in a hoisak
loh nadingin a picing thu-ummite in a nial dinguh thuhilhna maan lote a gen ahi hi (Ephesians 4:14). Paul in
Timothy’ tungah upna maan lo leh thu kihilhna maan lo panin pawlpi a sianthosak nadingin khauhtakin thu
na hilh hi (1 Timothy 1:3, 10). Siavuan siamte bangin pawlpi siate in zong pawlpi sunga thuhilhna maan lote
hemkhia-a, pawlpi a cidamsak dinguh ahi hi.

Doctrine Maan leh Nuntak Zia Maan

Doctrine maan in nuntak za maan piangsak hi. Paul in Titus’ tungah hih thu a genna ah pawlpi sunga
overseer kici tuhun-a i pastor-te leh deacon kici tuhun-a i upate’ thuhilhna (doctrine) leh a nuntak zia uh
(how they live) a ton khop denna na gen hi. Nak maan khia mahmah hi. Hehpihna hanga Zeisu Khazih a
upna uh tawh hotkhiatna a ngah thu-ummi maan taktakte Pasian’ deih bangin nungta nuam uh a, nungta uh
hi. Tua ahih manin “doctrine maan hilh in” ci-in Paul in Titus na sawl ngiat hi (Titus 2:1). A kuma ham
lamte in a kuma moi lamte a hilh nading nangawn uh na gen hi (Titus 2:3-4). Upna, thu kihilhna doctrine leh
nuntakna thu a gen ahi hi. Tua bang upna leh upna thu kihilhna peuhmah pasian-mina (godliness) a piangsak
lungdamna thu gospel thumaan thutak ahi hi (Titus 1:1). Vantung pan guahtui zu suka leitungah gah a gahna
tawh kamsangpa Isaiah in a genteh mahbangin thu upna maan leh upna kihilhna maan in thu-ummite’
nuntakna ah gah hoihte gahsak ding hi (Isaiah 55:10-11). A khaici a maan ding thupi mahmah hi. Doctrine
thupi hi.

You might also like