Czy apteki mogą się reklamować?

O tym, czy farmaceuta może reklamować leki sprzedawane w swojej aptece stanowi art. 94a
ust. 1 Prawa farmaceutycznego1. Wedle przepisu ustawodawca wprowadził całkowity zakaz reklamy
aptek jak i ich działalności. Obecny kształt tego przepisu został wprowadzony tzw. ustawą
refundacyjną, która weszła w życie 1 stycznia 2012 roku. Wcześniej przepis ten zakazywał jedynie
reklamy działalności aptek skierowanej do publicznej wiadomości, która w sposób bezpośredni
odnosiła się do produktów (leków, wyrobów medycznych) refundowanych lub produktów o
identycznej nazwie jak produkt refundowany. Całkowity zakaz reklamy aptek i ich działalności
obejmuje również placówki obrotu pozaaptecznego i ich działalności odnoszącej się do produktów
leczniczych lub wyrobów medycznych. Co ważne, zakaz ten nie obejmuje jedynie tej części
działalności aptek, która dotyczy produktów leczniczych, ale odnosi się do całej działalności tych
placówek. Sam przepis art. 94a ust.1 nie wprowadza definicji legalnej reklamy aptek. Definicja ta na
przestrzeni lat została wykszatłcona przez orzecznictwo i doktrynę. Dominująca definicja odwołuje się
przede wszystkim do potocznego rozumienia reklamy, którą jest każde działanie mające na celu
zachęcenie potencjalnych klientów do zakupu konkretnych towarów lub do skorzystania z
określonych usług2. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 października 2007 roku (II CSK 289/07)
wskazał, że: "Powszechnie przyjmuje się, że reklamą są wszelkie formy przekazu, w tym także takie,
które nie zawierając w sobie elementów ocennych ani zachęcających do zakupu, mogą jednak zostać
przyjęte przez ich odbiorców jako zachęta do kupna". Z kolei Naczelny Sąd Administracyjny w
swoich wyroku z dnia 5 listopada 2020 roku, podkreśla, że „wyznacznikiem przekazu nie jest tylko
mniej lub bardziej wyraźna zachęta do kupna towaru, ale i faktyczne intencje podmiotu dokonującego
przekazu oraz odbiór przekazu przez jego adresatów” 3. Można zauważyć że elementem wspólnym
tych definicji jest uznanie reklamy za pewien przekaz , którego celem jest zachęcenie odbiorcy do
pewnego, określonego zachowania.. obecnie wiele sądów przyjmuje bardzo szeroką definicję reklamy
apteki lub działalności apteki, uznając każdą działalność apteki polegająca na informowaniu lub
zachęcaniu do określonego zachowania się nabywcy, która na celu ma zwiększenie je obrotów. Na
ważną kwestię zwrócił Naczelny Sąd Administracyjny w wyżej wspomnianym już wyroku (II GSK
1850/18), to znaczy na analizę wprowadzonego zakazu prowadzenia reklamy w odniesieniu do celu,
dla którego ten zakaz został ustanowiony, to jest ochrony zdrowia publicznego. Jak wskazuje NSA
ochrona zdrowia publicznego może doznać uszczerbku nie tylko poprzez brak dostatecznego dostępu
do leków ale także dzięki temu, gdy dostęp do leków jest ułatwiony. Do tego może doprowadzić
właśnie nadmierna reklama różnych leków jak i aptek, jako miejsc w których oferowane i
sprzedawane są leki. Leki jako że nie są zwykłym towarem rynkowym, są reglamentowane przez
państwo, dlatego też podmioty je sprzedające nie mogą cieszyć się w pełni swobodą gospodarczą.

1
Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 944 z późn. zm.).
2
W. L. Olszewski [w:] R. Dybka, Z. Ignatowicz, K. Miłowska, B. Nowak-Chrząszczyk, P. Sosin-Ziarkiewicz, Z.
Ulz, P. Zięcik, M. Żarnecka, W. L. Olszewski, Prawo farmaceutyczne. Komentarz, Warszawa 2016, art. 94(a).
3
Wyrok NSA z 5.11.2020 r., II GSK 1850/18, LEX nr 3090231

1
 Czy apteki mogą się reklamować?

Dalej jak wskazuje NSA, „od podmiotu prowadzącego aptekę, będącego profesjonalnym uczestnikiem
obrotu wymagana jest wiedza na temat zasad regulujących ten rodzaj działalności, a więc również
zakazu prowadzenia reklamy aptek. Zobligowany jest on do przestrzegania prawa i dochowania
dbałości, by z jednej strony zapewnić odbiorcom dostęp do informacji służących dokonaniu
świadomego wyboru korzystnych dla nich warunków nabywania leków niezbędnych do terapii, z
drugiej zaś - by nie naruszyć swym działaniem zakazu reklamy, ustanowionego jako bariera dla
zachęcania do nadmiernej konsumpcji leków w art. 94a ust. 1 Prawa farmaceutycznego”. Dlatego też,
podmiot realizując uprawnienia i obowiązku mu przysługujące, powinien działać tak, aby nie
ucierpiały wartości, dla których wprowadzono zakaz reklamy. Problematyczną kwestią jest też
uznanie, czy informacja przekazywana przez apteki jest już reklamą czy tylko informacją. Zgodnie z
treścią art. 94a u.p.f. zabroniona jest każda reklama aptek i ich działalności, jeżeli nie jest informacją o
ich lokalizacji i godzinach otwarcia. Niestety organy nadzoru farmaceutycznego podchodzą do tej
kwestii bardzo restrykcyjne, uznając każda informację za formę reklamy. Inaczej podchodzi do tego
jednak NSA w swoim wyroku z 20 stycznia 2015 roku, gdzie stwierdza, że „zabroniona jest każda
reklama aptek i ich działalności, jeżeli nie jest informacją o ich lokalizacji i godzinach otwarcia, jeżeli
nie może być równocześnie uznana za dopuszczalną na podstawie odrębnych przepisów, niezależnie
od sposobu w jaki zostaje ona skierowana do adresatów i bez znaczenia, czy są oni potencjalnymi czy
faktycznymi klientami, o ile wiąże się z zachęcaniem do nabywania oferowanych przez aptekę
produktów". Informowanie klienta wiąże się też z jego prawami wynikającymi z praw
konsumenckich. Uzyskanie przez konsumenta wiedzy o przedmiocie i warunkach transakcji daje
podstawy do oceny sytuacji rynkowej i swobodnego (oraz świadomego) podejmowania decyzji 4.
Zrównanie więc zakazu reklamy z zakazem informowania pozostawałaby w konflikcie z
konsumenckim prawem do informacji jak i wynikającymi z tego obowiązków przedsiębiorcy.
Kształtowanie własnej oferty, czy stosowanie normlanych praktyk handlowych, np. obniżanie cen
powinno znaleźć się poza obszarem zakazu reklamy. Wynika to ze swobody kształtowania swojej
oferty jak i obowiązku informowania klienta o warunkach sprzedaży jak to już zostało wspominane
wyżej. Tak jak wiele innych branż, tak samo apteki mają prawo do podwyższenia swojej atrakcyjności
poprzez nową aranżację wystroju lokalu, czy też wprowadzenie różnych udogodnień (dla seniorów,
dla niepełnosprawnych), wprowadzenie nowych metod płatności. Takie działania nie stanowią formy
przekazu, zachęty dlatego też nie powinny zostać uznane za reklamę. Zakaz reklamy nie powinien
odnosić się do podwyższania standardów świadczonych usług, czy też odróżnienia się od konkurencji.
Podsumowując zasadne wydaję się być wprowadzenie przez ustawodawcę zakazu reklamy
aptek, jako że apteka stanowi placówkę ochrony zdrowia. Warto by było w celu jasności stosowania
przepisów , wprowadzić definicję takowej reklamy, aby uniknąć złych interpretacji, a tym samym
nieprawidłowej działalności prowadzonej przez podmioty prowadzące apteki.

4
W. L. Olszewski [w:] R. Dybka, Z. Ignatowicz, K. Miłowska, B. Nowak-Chrząszczyk, P. Sosin-Ziarkiewicz, Z.
Ulz, P. Zięcik, M. Żarnecka, W. L. Olszewski, Prawo farmaceutyczne. Komentarz, Warszawa 2016, art. 94(a).

2
Czy apteki mogą się reklamować?

Agnieszka Rutkowska