Professional Documents
Culture Documents
· Τι είναι η περίληψη;
Είναι η συνοπτική και περιεκτική απόδοση, σε συνεχή λόγο, ενός κειμένου.
Είναι ένα νέο κείμενο, που, χωρίς να προδίδει το αρχικό, περιλαμβάνει τα
σημαντικότερα σημεία του, κατάλληλα συνδεδεμένα.
Παράδειγμα
Τόσο οι μαθητές όσο και οι εκπαιδευτικοί και των δύο πρώτων
βαθμίδων θεωρούν ότι το ισχύον σύστημα αξιολόγησης δεν αντανακλά την
πραγματική εικόνα του μαθητή. Η πλειοψηφία των δασκάλων και
καθηγητών που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσαν ότι το ισχύον σύστημα
αξιολόγησης και βαθμολογίας είναι αναξιόπιστο και «καλλιεργεί την
ψύχωση του καλού βαθμού», η οποία εντοπίζεται στους γονείς και
καλλιεργείται στους μαθητές από το σπίτι. Με αυτόν τον τρόπο το σύστημα
βαθμολόγησης ενισχύει τον ανταγωνισμό στο σχολείο μεταξύ των μαθητών
με αποτέλεσμα να ενισχύονται οι πιέσεις στους μαθητές. Μάλιστα, το
άγχος για τον καλό βαθμό δημιουργεί στους μαθητές και άλλου τύπου –
πλην της βαθμοθηρίας– ακραίες καταστάσεις.
Βήμα 1ο : Το θέμα.
Εντοπίζουμε τη θεματική περίοδο και με βάση αυτή σημειώνουμε το θέμα
της παραγράφου. Αν δεν υπάρχει θεματική περίοδος, τότε προσπαθούμε
να την εννοήσουμε / αποδώσουμε.
Βήμα 3ο : Ο πλαγιότιτλος.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω (θέμα + σημαντικές λεπτομέρειες)
δημιουργούμε έναν τίτλο που αποδίδει το συνολικό νόημα της παραγράφου
με λόγο :
· σύντομο (έως 10 λέξεις)
· λιτό (χωρίς προσδιορισμούς)
· πυκνό ( πολλά νοήματα με λίγες λέξεις)
· ελλειπτικό (απουσία όσων βασικών όρων μπορούν να
εννοηθούν, π.χ. του ρήματος).
Παράδειγμα
Το σχολείο εντατικοποιεί προετοιμάζοντας για την εντατικοποίηση που
περιμένει τους ανθρώπους στην αγορά εργασίας. Το σύστημα αυτό,
όμως, είναι καταδικασμένο να αποτύχει, γιατί προετοιμάζει τα παιδιά μόνο
σαν άτομα, τα οποία έχουν να εργαστούν στη ζωή τους, παραβλέποντας
το γεγονός ότι αυτό που ουσιαστικά έχουν να κάνουν είναι να ζήσουν.
Υπάρχουν μαθήματα που δεν σχετίζονται άμεσα με τη μεταφορά μιας
συγκεκριμένης γνώσης, δεν προετοιμάζουν για την αγορά
εργασίας, προετοιμάζουν, όμως, για τη ζωή. Αυτά τα μαθήματα, όμως, είναι
στο περιθώριο του σχολικού προγράμματος. Στα μάτια των παιδιών οι
γνώσεις του σχολείου έχουν μεγάλη απόσταση από την καθημερινή ζωή και
αυτό είναι αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος.
Γενικές Οδηγίες
Ειδικότερες Οδηγίες
Οδηγίες ΟΕΔΒ
(Από το Βιβλίο του Καθηγητή «Έκφραση- Έκθεση», τεύχος Β’, ΟΕΔΒ,
σελ. 245-246)
I Περιεχόμενο · μεθοδολογία
Θεωρητικό μέρος : Για να οδηγηθούν οι μαθητές στη γραπτή περίληψη
ενός κειμένου, προσέχουν ορισμένα βασικά σημεία, όπως:
4. Γενική θεώρηση .
Η προσπάθεια για αξιολόγηση της περίληψης με την αναλυτική
μέθοδο και την πρόσθεση των επιμέρους βαθμών δεν είναι αρκετή.
Χρειάζεται μια συνολική θεώρηση του γραπτού πριν την τελική
βαθμολογία. Άλλωστε περιεχόμενο, μορφή (έκφραση) και δομή ουσιαστικά
δεν διαχωρίζονται. Στη συνολική θεώρηση της περίληψης θα
συνεκτιμηθούν για την τελική βαθμολογία όλα τα κριτήρια από την
πρωτοτυπία στη συγκρότηση και το ύφος έως την εικόνα του γραπτού
(καθαρογραμμένο κείμενο, ευανάγνωστη γραφή).
Συμπληρωματικές διευκρινίσεις
1. Η έκταση της περίληψης εξαρτάται από το είδος, το μέγεθος και τη
δομή του δοθέντος κειμένου. Γι' αυτό καθορίζεται κάθε φορά η ποσότητα
της περίληψης σε λέξεις(π,χ. 90-120 λέξεις) ώστε να υπάρχει ένα πλαίσιο
μέσα στο οποίο θα κινηθεί το κείμενο της περίληψης. Αυτό δε σημαίνει την
αυστηρή καταμέτρηση των λέξεων από το βαθμολογητή αλλά την
αξιολόγηση της ικανότητας του μαθητή να πυκνώσει-περιορίσει το κείμενο
του σε συγκεκριμένα πλαίσια.(Ως υπέρβαση αυτών των ορίων θεωρείται η
γραφή μιας περίληψης με είκοσι (20) περίπου λέξεις
περισσότερες.).Ακόμα η περίληψη μπορεί να γραφεί ως μία ενιαία
παράγραφος ή να χωριστεί σε παραγράφους ανάλογα με το μέγεθος και το
είδος του κειμένου.
1ο Παράδειγμα Περίληψης
Πλαγιότιτλοι Παραγράφων :
Σημειώσεις Παραγράφων :
Περίληψη με πλαγιότιτλους
Η συγγραφέας υποστηρίζει ότι το παιδί απομακρύνεται από το
βιβλίο, παρόλο που σφυρηλατεί την ελευθερία , για λόγους κοινωνικούς κι
εκπαιδευτικούς.. Αρχικά αναφέρει πως η εκπαίδευση μέσα από το βιβλίο
θεωρείται καταπίεση και όχι πράξη ελευθερίας. Επιπλέον,
γεννιούνται αρνητικές επιδράσεις από τις συγκρούσεων ανάμεσα στο
μαθητή και στο δάσκαλο. Παρακάτω επισημαίνει ότι η καλλιέργεια από την
κοινωνία της σχέσης γνώση- επάγγελμα δημιουργεί άγχος κι απέχθεια για
το βιβλίο. Ωστόσο, η ανθρωπιστική στροφή θα σταματήσει την καταστροφή
του βιβλίου. Ολοκληρώνει τονίζοντας ότι οι υπεύθυνοι οφείλουν να πείσουν
ότι το βιβλίο είναι πηγή ελευθερίας και διατήρηση της πολιτισμικής
κληρονομιάς.
(97 λέξεις)
Περίληψη με σημειώσεις
Η συγγραφέας υποστηρίζει ότι το παιδί απομακρύνεται από το
βιβλίο, παρόλο που σφυρηλατεί την ελευθερία , για λόγους κοινωνικούς κι
εκπαιδευτικούς. Αρχικά αναφέρει πως ιδιαίτερα ο μαθητής δεν πείθεται για
την αξία που έχει (το βιβλίο) για τη μόρφωσή του και το θεωρεί μόνο μέσο
καταπίεσης. Επιπλέον, θεωρεί το δάσκαλο καταπιεστή της ελευθερίας του,
γίνεται αντιδραστικός και αναλώνεται σε άκαρπους ανταγωνισμούς.
Παρακάτω προσθέτει ότι η κοινωνία καλλιεργεί τη χρησιμοθηρική γνώση
για την επαγγελματική επιτυχία, αλλά η γνώση αυτή γεννά μόνον άγχος και
καταπίεση. Επίσης, η απουσία της πνευματικότητας και η αλλοτρίωση του
σύγχρονου ανθρώπου απαξιώνει το βιβλίο και η λύση βρίσκεται στον
ανθρωπισμό και στην ανάγκη για γνώση. Τέλος, τονίζει ότι όσοι
ευθύνονται για την αγωγή των νέων οφείλουν να τους δώσουν κίνητρα,
ώστε νικώντας την αμάθεια να κατακτήσουν την ελευθερία και να
διατηρήσουν την πολιτισμική τους κληρονομιά.
(138 λέξεις)
2ο Παράδειγμα Περίληψης
Σημειώσεις 6ης παρ. Ο διάλογος του νέου με τον εαυτό του τον
προετοιμάζει για μια ομαλή ένταξη στον κοινωνικό χώρο, όπου θα
συμβάλει με τη δράση του και θα επηρεάσει τις εξελίξεις του.
Σημειώσεις 7ης παρ. Η οικογένεια επιτρέπει το νέο ν’ αναλάβει
πρωτοβουλίες κι ευθύνες ,αλλά πρέπει να έχει εποπτικό ρόλο ,γιατί η
πλήρης αποκοπή τον ωριμάζει πρόωρα ,ενώ η μακροχρόνια εξάρτηση
καθυστερεί την ωρίμανσή του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ
216 λέξεις
3ο Παράδειγμα Περίληψης
(Κείμενο από το Σχολικό βιβλίο της Β’ Λυκείου, σελ. 253)
22 Ιουλίου 1948
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ
(Από το Βιβλίο του Καθηγητή «Έκφραση- Έκθεση», τεύχος Β’, ΟΕΔΒ)
4ο Παράδειγμα Περίληψης
(Κείμενο από το Σχολικό βιβλίο της Β’ Λυκείου, σελ. 249)
13 Οκτωβρίου 1955.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ
(Από το Βιβλίο του Καθηγητή «Έκφραση- Έκθεση», τεύχος Β’, ΟΕΔΒ)
5ο Παράδειγμα Περίληψης
Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ
Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σ' όλο τον κόσμο αλλά και στη
χώρα μας έξαρση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Πρόκειται για ένα
φαινόμενο που, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, παίρνει ανησυχητικές
διαστάσεις και εντείνεται ακόμη και στη φιλελεύθερη Ευρωπαϊκή Ένωση.
Προβάλλονται κατά κόρον οι ρατσιστικές αντιλήψεις περί ανωτερότητας
κάποιων και περί κατωτερότητας άλλων που έχουν διαφορετικά κοινωνικά
χαρακτηριστικά, είναι αλλόθρησκοι, αλλοεθνείς, μετανάστες, μειονοτικοί...
Γίνονται ευθέως διακρίσεις σε βάρος γενικά των «άλλων», των
διαφορετικών, των ξένων και εκφράζεται ποικιλοτρόπως ο φόβος γι' αυτούς.
Ιδεολογικό υπόστρωμα του ρατσισμού είναι οι στερεοτυπικές
αντιλήψεις-πεποιθήσεις που γεννούν προκαταλήψεις και διαμορφώνουν
αρνητική ψυχολογική τοποθέτηση απέναντι στους «άλλους», δηλαδή
διαμορφώνουν δυσμενείς τοποθετήσεις και επιβάλλουν διακρίσεις. Όλοι οι
«άλλοι» θεωρούνται αποδιοπομπαίοι τράγοι, είναι οι κακοί και οι υπεύθυνοι
για ό,τι κακό συμβαίνει σ' αυτό τον κόσμο.
Η έξαρση στις μέρες μας του ρατσισμού και της ξενοφοβίας στην
Ευρώπη οφείλεται στην παρουσία χιλιάδων προσφύγων, που κατά κύματα
μεταναστεύουν από την Ασία, την Αφρική και την Ανατολική Ευρώπη,
αναζητώντας καλύτερη μοίρα, αλλά και στην αύξηση της εγκληματικότητας
που σχετίζεται με το γεγονός αυτό. Και σε συνδυασμό με διάφορες κρίσεις
στις διεθνείς σχέσεις ξυπνούν τα εθνικιστικά συμπλέγματα και ενισχύονται
οι υστερικές ρατσιστικές κραυγές ακόμα και από κάποια μέσα ενημέρωσης
που με εμπρηστικά συνθήματα εξάπτουν τα πάθη και καλλιεργούν τον
εθνικό εγωισμό.
Η «αφύπνιση» του νεοφασισμού και του νεοναζισμού στην Ευρώπη,
με τη δημιουργία ακροδεξιών οργανώσεων και πολιτικών κομμάτων που
στρέφονται εναντίον της φιλελεύθερης αστικής Δημοκρατίας, κατατείνει
στη ρατσιστική έξαρση. Άλλωστε ο ναζισμός και ο φασισμός είναι
ιδεολογίες εμποτισμένες με αναχρονιστικές και ρατσιστικές αντιλήψεις που
προβάλλουν την καθαρότητα της φυλής και του πολιτισμού, καλλιεργούν το
μίσος και προτάσσουν την ξενοφοβική βία. Είναι έκδηλη η βιαιότητα και η
αγριότητα ομάδων νεοναζί στη Γερμανία (π.χ. σκίνχεντς), που πολλές φορές
στρέφονται αδιάκριτα εναντίον όλων των «άλλων», όλων των
διαφορετικών.
Όμως, κατ' αυτό τον τρόπο δημιουργούνται αντιπαλότητες και έριδες
μεταξύ των ανθρώπων και των λαών και πυροδοτούνται κοινωνικές
εντάσεις, που καθιστούν δύσκολη τη συμβίωση. Εντείνεται η επιθετικότητα,
η ρατσιστική βία, η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός, που εκτρέφουν την
τρομοκρατία και τη βαρβαρότητα. Άλλωστε, είναι νωπές οι μνήμες από τις
κτηνωδίες των ναζιστών στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Καταπατούνται τα
δικαιώματα των μειονοτήτων και αυξάνεται ο κοινωνικός αποκλεισμός.
Στην ουσία δυσλειτουργούν οι κοινωνικοί θεσμοί, υπονομεύεται η
δημοκρατία και ευνοείται ο ολοκληρωτισμός. Και οπωσδήποτε προ-
σβάλλεται βάναυσα η προσωπικότητα του ατόμου και ποδοπατούνται
κυνικά τα ατομικά, πολιτικά και αστικά δικαιώματα του.
Σίγουρα η μείωση του ρατσισμού προϋποθέτει προπαντός τον
εκδημοκρατισμό των σύγχρονων κοινωνιών και την ενίσχυση των
δημοκρατικών θεσμών. Μέσα στο πλαίσιο αυτό είναι ανάγκη να γίνει
προσπάθεια για την αφομοίωση των μειοψηφιών στο κοινωνικό σύνολο, για
την αποδοχή του «άλλου», του διαφορετικού, και τη δημιουργία σχέσεων
αλληλεγγύης. Κι αυτό καθιστά καθοριστικό το ρόλο της διαπαιδαγώγησης
για τη διαμόρφωση αντιρατσιστικής συμπεριφοράς, αφού ο ρατσισμός κάθε
άλλο παρά τιμά την ανθρώπινη ύπαρξη.
Στη ζωή των λαών έρχεται κάποια στιγμή όπου από έναν αστάθμητο
συνειρμό περιστάσεων, το κοινωνικό σύνολο καλείται να δώσει εξετάσεις
και ν' αποδείξει αν είναι ώριμο για τη Δημοκρατία. Δεν πρόκειται εδώ για
τις ξεκάθαρες εκείνες περιπτώσεις όπου δημοκρατικό και ολιγαρχικό
καθεστώς αναμετρώνται, μπαίνουν και τα δύο στην ψηφοδόχο και
περιμένουν το αποτέλεσμα της εκλογής. Μήτε για τις άλλο τόσο ξεκάθαρες,
δυναμικές έστω, αναμετρήσεις των οδοφραγμάτων. Εκεί, ο πολίτης ξέρει
καλά ανάμεσα σε τι έχει να διαλέξει. Πρόκειται για τις θολές, τις ύπουλες
καταστάσεις, όπου πίσω από τις λέξεις κρύβονται έννοιες φευγαλέες, όπου
άλλο ζητάς κι άλλο βρίσκεις, όπου διαλέγεις χωρίς να ξέρεις τι ακριβώς
διαλέγεις. Η εποχή μας, μέγας διδάσκαλος στις διφορούμενες έννοιες,
διαπρέπει και σε τέτοιες απατηλές προτάσεις εκλογής.
Πολλοί - δεν θα πούμε οι περισσότεροι - νομίζουν πως η Δημοκρατία
είναι ένα πολίτευμα. Δεν ξέρουν πως πρόκειται γι' απόληξη κι όχι γι'
αφετηρία. Δημοκρατία σημαίνει αναβαθμός πολιτισμού. Προϋποθέτει
πολλά πράγματα, όχι απλώς έναν ιδεολογικό προσανατολισμό ή μια
κατεύθυνση του γούστου. Γίνεσαι άξιος να υψωθείς ως τη δημοκρατική
ιδέα, όταν έχεις πριν διανύσει κάποια στάδια εσωτερικού εκπολιτισμού.
Μια Δημοκρατία στους Κάφρους είναι αδιανόητη, ενώ είναι νοητά εκεί όλα
τ' άλλα καθεστώτα, ολιγαρχικά, απολυταρχικά, ιδιαίτερα τ' αριστοκρατικά,
γιατί η αριστοκρατία είναι έννοια σχετική, εξαρτημένη στενά από τοπικούς
όρους και ήθη. Οι φύλαρχοι είναι μια αριστοκρατία. Η Δημοκρατία δεν
ξέρει φυλάρχους κι αυτό είναι βέβαια παρακινδυνευμένο, γιατί μπορεί να
κλονίσει την έννοια της φυσικής ιεραρχίας, όταν η πειθαρχία δεν είναι
εσωτερική, όταν δηλαδή τα άτομα δεν έχουν ακόμα αξιωθεί να φτάσουν -
στο επίπεδο πολιτισμού όπου ο πολίτης προσηλώνεται σε γενικές ιδέες όχι
παραμορφωμένες σε φόβητρα.
Κάθε φορά που εκδηλώνεται ή που υποβόσκει μια κρίση της
δημοκρατικής ιδέας, πρέπει να ψάχνουμε να βρούμε αν τα αίτια είναι
εξωτερικά ή εσωτερικά, μ' άλλα λόγια αν φταίνε οι ιστορικές συνθήκες ή
μήπως υπάρχει μια ανεπάρκεια οργανική μέσα στα άτομα-φορείς της ιδέας.
Βέβαια οι συνθήκες αυτές δεν είναι απόλυτες· ιδιαίτερα η δεύτερη. Δεν
φταίνε ποτέ όλοι για την κάμψη της δημοκρατικής αρετής. Επειδή όμως οι
λαοί σαν ιστορικές μονάδες χαρακτηρίζονται από την πλειοψηφία τους, ή -
στο πρακτικό επίπεδο - έστω και από τη σχετική πλειοψηφία, σε περίπτωση
τέτοια πρέπει ν' αναρωτιόμαστε μήπως υστερεί κάτι στην ίδια την
ωριμότητα των λαών αυτών. Μήπως δεν έχει συμπληρωθεί η διαδρομή που
θα τους έκανε άξιους της Δημοκρατίας.
Είναι πάντοτε επικίνδυνο να γενικεύει κανένας, αλλά και η
δειγματοληψία δεν μπορεί να καταργηθεί σα μέθοδος. Μου έχει τύχει
πάμπολλες φορές, σε συζήτηση όχι διαλογική αλλά σε κύκλο, ν' ακούσω
κάποιον να λέει, όταν οι διαπιστώσεις φαίνονται να φτάνουν σε αδιέξοδο:
«Μωρέ εμάς μας χρειάζεται δικτατορία!» — και δυο-τρεις άλλοι γύρω να
συμφωνούν, κουνώντας επιδοκιμαστικά τα κεφάλια τους. Τότε κάτι
μαραίνεται μέσα μου, με κυριεύει αθυμία. Όχι γιατί οι άνθρωποι αυτοί
βρίσκονται, κατά τη γνώμη μου, σε πλάνη. Αλλά γιατί βλέπω πόσο εύκολα
απεμπολούν τα άτομα τις ελευθερίες τους, τα ευγενέστερα δικαιώματα τους,
ό,τι με τόσους αγώνες έχει κατακτηθεί στο μάκρος της ιστορίας, με τόσο
αίμα. Απεμπολούν δηλαδή την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Και πόσο είναι
πρόθυμοι οι άνθρωποι να την ανταλλάξουν με μιαν αβασάνιστη,
κοντόθωρη, χαμηλή αμεριμνησία, που δεν τους εξασφαλίζει - όπως
νομίζουν - τα κεκτημένα, αλλά που τους δίνει την ψευδαίσθηση πως τα
εξασφαλίζει. Γιατί κανένας, κι ο πιο ανιστόρητος, δεν μπορεί να μην ξέρει
ότι τα τέτοια καθεστώτα, τ' αυταρχικά, τα πιεστικά, έχουν κακό τέλος, και
πως τη στιγμή της ανατροπής τους ο σπασμός κλονίζει συθέμελα,
συνεπαίρνει τα πάντα, παράνομα και νόμιμα μαζί, ένοχα και αθώα.
Για να γίνει ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας, πρέπει να πάψει
πρώτα να πιστεύει στο χωροφύλακα. Να βλέπει σ' αυτόν το σύμβολο της
εξουσίας κι όχι την ενσάρκωση της. Να μην τo κρίνει απαραίτητο στο κάθε
του βήμα, επιτηρητή και παιδαγωγό. Ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας
δίνει εξετάσεις καθημερινά, όχι μονάχα μπροστά στην κάλπη· δίνει
εξετάσεις στα πιο μικρά πράγματα της καθημερινής ζωής: σέβεται τη θέση
του στην «ουρά», προσέχει να μην ενοχλεί διπλανό του, πιστεύει πως έχει
πρώτα καθήκοντα κι έπειτα δικαιώματα. Η κοινωνική αγωγή είναι αναγκαία
προϋπόθεση της Δημοκρατίας. Όταν ακούω τους παραπάνω κυρίους να
λένε πως το χρειάζεται δικτατορία, χαμογελώ μέσα μου, παρ' όλη μου την
αθυμία, γιατί συλλογίζομαι πως δεν καταλαβαίνουν τι λένε πραγματικά: ότι
τους λείπει η αγωγή. Πώς μπορεί να νοηθεί Δημοκρατία δίχως το σεβασμό
του διπλανού σου;
Πριν από ένα τέταρτο του αιώνα, ο Αμερικανός Paul Ehlrich, από
τους πρωτοπόρους της παγκόσμιας κινητοποίησης για το περιβάλλον,
προειδοποιούσε ότι ο πλανήτης μας ήταν στα πρόθυρα «απίστευτα μεγάλης
πείνας». Ο πληθυσμός αριθμούσε τότε 3,5 δισεκατομμύρια, αριθμός
οριακός κατά τον Ehlrich. «Είναι πρακτικά αδύνατο να χορτάσουν έξι
δισεκατομμύρια άνθρωποι», έγραφε το 1976.
Υπολογίζεται ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει τα έξι
δισεκατομμύρια τον επόμενο χρόνο. Ωστόσο οι άνθρωποι σε γενικές
γραμμές τρέφονται καλύτερα παρά ποτέ. Σύμφωνα με τα στοιχεία των
Ηνωμένων Εθνών, πριν τριάντα περίπου χρόνια η παραγωγή τροφίμων στον
κόσμο αντιστοιχούσε σε 2.360 θερμίδες κατά κεφαλήν ημερησίως, ενώ
σήμερα αντιπροσωπεύει 2.740 θερμίδες. Οι ημερήσιες θερμίδες θα
συνεχίσουν να αυξάνονται ταχύτερα από τον πληθυσμό τουλάχιστον ως το
2010, σύμφωνα με τις αισιόδοξες προβλέψεις του Οργανισμού Ηνωμένων
Εθνών.
Η αλματώδης αύξηση του πληθυσμού το δεύτερο ήμισυ του αιώνα
μας, ώθησε στα ύψη τη συνολική ζήτηση τροφίμων. Παρ' όλα αυτά η
προσφορά αυξήθηκε ακόμα περισσότερο, ενώ η τιμή του σιταριού, «
σταθερά δολάρια, έπεσε κατά 61 τοις εκατό και η τιμή του καλαμπόκι κατά
58 τοις εκατό.
Η ικανότητα να παράγουμε ολοένα περισσότερη τροφή κάθε χρόνο
οφείλεται σε ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα στην ιστορία του
ανθρώπου: την ανακάλυψη της γεωργίας.Τα πρώτα εκατό χιλιάδες χρόνια
από την εμφάνιση του νεότερου ανθρώπου, οι πρόγονοι μας έτρωγαν
καρπούς που συνέλεγαν στη φύση και ζώα που κατάφερναν να σκοτώσουν.
Όμως γύρω στο 8000 π.Χ., ο νεολιθικός άνθρωπο; και σύμφωνα με
κάποιους ειδικούς πιο συγκεκριμένα η νεολιθική γυναίκα, άρχισε να
καλλιεργεί τη γη. Οι γυναίκες ανακάλυψαν ότι, αν σκόρπιζαν σπόρους στο
χώμα, μετά από μερικούς μήνες αυτοί φύτρωναν.
Η γεωργική επανάσταση επέφερε μια βασική αλλαγή: ο δείκτης
γεννητικότητας του ανθρώπου έφτασε και ξεπέρασε το · δείκτη
θνησιμότητας, και ο πληθυσμός του πλανήτη άρχισε να αυξάνεται σταθερά,
Η γεωργία έγινε η κυρίαρχη ανθρώπινη απασχόληση - ακόμα και σήμερα
απασχολεί σχεδόν πενήντα τοις εκατό του παγκόσμιου εργατικοί:
δυναμικού.
Η βιομηχανική επανάσταση επέτρεψε σε κάθε γεωργό να καλλιεργεί
περισσότερη γη. Αυτό όμως είχε ως ανεπιθύμητο αποτέλεσμα την όλο και
μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας και την επιδείνωση της ατμοσφαιρική
μόλυνσης. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας '60, η χημική γεωργία καθώς και
τα υβρίδια αύξησαν πολύ την παραγωγή ανά στρέμμα, αλλά και τα τοξικά
κατάλοιπα αυξήθηκαν κατακόρυφα.
Παρά τις καινοτομίες, και πολύ συχνά εξαιτίας τους, η υποβάθμιση
του εδάφους και η μόλυνση των υδάτων απειλούν τη γεωργική παραγωγή
σε πλανητική κλίμακα. 4 Ταυτόχρονα, η εφαρμογή νέων μεθόδων στη
γεωργία διατήρησε την παραγωγή τροφίμων σε αρκετά υψηλά επίπεδα,
ώστε να ανταποκρίνεται στην αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση. Η δύναμη
της καινοτομίας υπερκέρασε αυτό που ο Malthus είχε αποκαλέσει
«πληθυσμιακή πίεση». Σήμερα η Γη παράγει αρκετά τρόφιμα για όλους.
Και όμως, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι δεν μπορούν να
εξασφαλίσουν το ζωτικό ελάχιστο των 2.200 θερμίδων ημερησίως. Περίπου
είκοσι τοις εκατό του πληθυσμού στις υπό ανάπτυξη χώρες υποφέρει από
χρόνιο υποσιτισμό. Πριν τριάντα χρόνια το ποσοστό ήταν διπλάσιο. Με
άλλα λόγια προοδεύουμε. Γιατί όμως να μένει πεινασμένος έστω και ένας
άνθρωπος στον πλανήτη;
Το πρόβλημα δεν έγκειται τόσο στην παραγωγή όσο στη διανομή.
Σήμερα η διατροφή είναι ανεξάρτητη από την τοπική παραγωγή τροφίμων.
Μερικοί από τους καλύτερα τρεφόμενους λαούς στον κόσμο έχουν την τύχη
να ζουν σε χώρες όπως η Ιαπωνία όπου δεν χρειάζεται να παράγουν οι ίδιοι
την τροφή τους. Άλλοι λαοί πεινούν, αν και ζουν σε καταπράσινα εδάφη με
συχνές βροχοπτώσεις. Ο κύριος λόγος γι' αυτή τη διαφορά είναι η πολιτική.
Οι περισσότερες χώρες διαθέτουν την πολιτική βούληση να εξασφαλίσουν
στον λαό τους αξιοπρεπή διατροφή, άλλες όμως όχι.
(Από το περιοδικό National Geographic)
ISABELLE QUEVAL
«Καθημερινή», 13-4-2008
Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ
Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ
Η βία στον αθλητισμό δεν είναι φαινόμενο μόνο του καιρού μας,
αλλά υπήρχε σε κάθε εποχή και ιδιαίτερα σε στιγμές παρακμής του
αθλητικού πνεύματος. Παραδείγματα υπάρχουν στους αγώνες των Αρχαίων
Ελλήνων και κυρίως στους Ρωμαϊκούς χρόνους. Αλλά οι πράξεις βίας που
παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια, κυρίως στα γήπεδα ποδοσφαίρου, είναι
χωρίς προηγούμενο. Και, δυστυχώς, το πνεύμα αυτό έχει περάσει και σε
άλλα αθλήματα, με αποτέλεσμα να μην απειλείται μόνον η ποιότητα του
αθλητισμού, αλλά και το αθλητικό ιδεώδες.
Οι μορφές βίας που έχουν καταγραφεί έως τώρα στον αθλητισμό
είναι: η φραστική βία, η σωματική βία, οι εγκληματικές ενέργειες και η
ψυχολογική βία.Η φραστική βία (βρισιές, βλασφημίες, απειλές, προσβολές)
παρατηρείται μεταξύ συναθλητών και αντιπάλων, προπονητών και
αθλητών, παραγόντων, θεατών και αθλητών ή παραγόντων, προπονητών,
διαιτητών, δημοσιογράφων κ.ά. Η σωματική βία (συμπλοκές, βιαιοπραγίες,
σωματικές βλάβες, ρίψη αντικειμένων κ.λπ.) παρατηρείται μεταξύ
αθλουμένων (ακόμα και συναθλητών της ίδιας ομάδας), θεατών-οπαδών
προς αντιπάλους και μη, καθώς και μεταξύ παραγόντων, προπονητών,
κριτών και διαιτητών. Η σωματική βία έχει παρατηρηθεί επίσης από τους
γονείς προς τα παιδιά και από τους προπονητές προς τους νέους αθλητές,
για να συμμετάσχουν σε σκληρές προπονητικές διαδικασίες.Οι
εγκληματικές ενέργειες αναφέρονται σε ανθρώπινα θύματα και φθορά ξένης
περιουσίας. Τέτοια εγκλήματα έχουν συμβεί πολλά τα τελευταία χρόνια με
κορυφώσεις τους 39 νεκρούς και τους 300 τραυματίες του Χέιζελ και τις
καταστροφές των καταστημάτων, λεωφορείων, τρένων κ.λπ.
Τέλος υπάρχει η ψυχολογική βία, η οποία ασκείται με σκοπό να
επηρεαστεί η συμπεριφορά των ατόμων για την επιδίωξη της νίκης «πάση
θυσία». Τέτοιες μορφές βίας είναι: α) Οι ψυχολογικές πιέσεις των γονέων
και των προπονητών κυρίως προς τα νέα παιδιά για συμμετοχή και
μεγιστοποίηση της απόδοσης τους, β) Οι ψυχολογικές πιέσεις των
παραγόντων και οι εξαναγκασμοί για νίκη με κάθε τρόπο, και γ) Άλλες
πιέσεις που δημιουργούνται από την πολιτεία, τα μέσα ενημέρωσης και τους
φανατικούς οπαδούς.
Σε όλα τα παραπάνω πρέπει να προστεθούν ακόμα: το αντιαθλητικό
πνεύμα που καλλιεργείται σε πολλά αθλήματα, οι αντιαθλητικές δηλώσεις,
η αντιαθλητική συμπεριφορά και η εχθρική επιθετικότητα που
καλλιεργείται κατά την προετοιμασία των αθλητών-παικτών για
συγκεκριμένο αγώνα ή συγκεκριμένο αντίπαλο.
Τί σημαίνουν όλα αυτά; Ότι ο αθλητισμός γεννά τη βία; Όχι, βέβαια!
Ο αθλητισμός γεννήθηκε και αναπτύχθηκε για να υπηρετήσει τον άνθρωπο.
Ωστόσο μπορεί να καταλήξει σε βία αν δεν χρησιμοποιηθεί σωστά. Να
θυμηθούμε τα λόγια του Πλάτωνα, ο οποίος θεωρούσε τον αθλητισμό μέσο
αγωγής, αλλά προειδοποιούσε: «...αυτό το άγριο δεν μπορεί να προέρχεται
παρά από μια φύση ορμητική και φλογερή, που, αν καλλιεργηθεί όπως
πρέπει, θα γίνει ανδρεία, ενώ αν το παρατεντώνει περισσότερο από ό,τι
πρέπει, θα καταντήσει, φυσικά, σε σκληρότητα και βαναυσότητα».
Γιατί όμως; Μια εξήγηση είναι ότι στους αθλητικούς χώρους
δημιουργούνται κατάλληλες ευκαιρίες για αθλούμενους και θεατές να
συμπεριφερθούν βίαια, πράγμα που δε συναντά κανείς σε άλλες κοινωνικές
εκδηλώσεις. Βέβαια, ο αθλητισμός, από τη φύση του, χωρίζει τους
αθλούμενους σε νικητές και ηττημένους. Όλοι αγωνίζονται, είτε για να
νικήσουν είτε για ν' αποφύγουν την ήττα. Αγωνίζονται, όμως, χωρίς να
μάχονται. Με άλλα λόγια, ο αθλητισμός δεν διδάσκει τον βίαιο
ανταγωνισμό, αλλά την άμιλλα. Ο κάθε αθλούμενος και η κάθε ομάδα
προετοιμάζονται, έτσι ώστε να δείξουν τις δικές τους αρετές και αξίες.
Εκτός αυτού, στον αθλητισμό διδάσκουμε ότι οι αθλούμενοι δεν
αγωνίζονται εναντίον ενός ατόμου ή μιας ομάδας, αλλά για κάτι, για ένα
σκοπό, που σε καμιά περίπτωση δεν είναι η νίκη «πάση θυσία» και
προπαντός η νίκη με τη βία. Εξάλλου, τι νόημα έχει η νίκη που κερδήθηκε
με τη βία, με τον φόβο και τον τρόμο της εξέδρας;
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σ' όλο τον κόσμο αλλά και στη
χώρα μας έξαρση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Πρόκειται για ένα
φαινόμενο που, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, παίρνει ανησυχητικές
διαστάσεις και εντείνεται ακόμη και στη φιλελεύθερη Ευρωπαϊκή Ένωση.
Προβάλλονται κατά κόρον οι ρατσιστικές αντιλήψεις περί ανωτερότητας
κάποιων και περί κατωτερότητας άλλων που έχουν διαφορετικά κοινωνικά
χαρακτηριστικά, είναι αλλόθρησκοι, αλλοεθνείς, μετανάστες, μειονοτικοί...
Γίνονται ευθέως διακρίσεις σε βάρος γενικά των «άλλων», των
διαφορετικών, των ξένων και εκφράζεται ποικιλοτρόπως ο φόβος γι' αυτούς.
Ιδεολογικό υπόστρωμα του ρατσισμού είναι οι στερεοτυπικές
αντιλήψεις-πεποιθήσεις που γεννούν προκαταλήψεις και διαμορφώνουν
αρνητική ψυχολογική τοποθέτηση απέναντι στους «άλλους», δηλαδή
διαμορφώνουν δυσμενείς τοποθετήσεις και επιβάλλουν διακρίσεις. Όλοι οι
«άλλοι» θεωρούνται αποδιοπομπαίοι τράγοι, είναι οι κακοί και οι υπεύθυνοι
για ό,τι κακό συμβαίνει σ' αυτό τον κόσμο.
Η έξαρση στις μέρες μας του ρατσισμού και της ξενοφοβίας στην
Ευρώπη οφείλεται στην παρουσία χιλιάδων προσφύγων, που κατά κύματα
μεταναστεύουν από την Ασία, την Αφρική και την Ανατολική Ευρώπη,
αναζητώντας καλύτερη μοίρα, αλλά και στην αύξηση της εγκληματικότητας
που σχετίζεται με το γεγονός αυτό. Και σε συνδυασμό με διάφορες κρίσεις
στις διεθνείς σχέσεις ξυπνούν τα εθνικιστικά συμπλέγματα και ενισχύονται
οι υστερικές ρατσιστικές κραυγές ακόμα και από κάποια μέσα ενημέρωσης
που με εμπρηστικά συνθήματα εξάπτουν τα πάθη και καλλιεργούν τον
εθνικό εγωισμό.
Η «αφύπνιση» του νεοφασισμού και του νεοναζισμού στην Ευρώπη,
με τη δημιουργία ακροδεξιών οργανώσεων και πολιτικών κομμάτων που
στρέφονται εναντίον της φιλελεύθερης αστικής Δημοκρατίας, κατατείνει
στη ρατσιστική έξαρση. Άλλωστε ο ναζισμός και ο φασισμός είναι
ιδεολογίες εμποτισμένες με αναχρονιστικές και ρατσιστικές αντιλήψεις που
προβάλλουν την καθαρότητα της φυλής και του πολιτισμού, καλλιεργούν το
μίσος και προτάσσουν την ξενοφοβική βία. Είναι έκδηλη η βιαιότητα και η
αγριότητα ομάδων νεοναζί στη Γερμανία (π.χ. σκίνχεντς), που πολλές φορές
στρέφονται αδιάκριτα εναντίον όλων των «άλλων», όλων των
διαφορετικών.
Όμως, κατ' αυτό τον τρόπο δημιουργούνται αντιπαλότητες και έριδες
μεταξύ των ανθρώπων και των λαών και πυροδοτούνται κοινωνικές
εντάσεις, που καθιστούν δύσκολη τη συμβίωση. Εντείνεται η επιθετικότητα,
η ρατσιστική βία, η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός, που εκτρέφουν την
τρομοκρατία και τη βαρβαρότητα. Άλλωστε, είναι νωπές οι μνήμες από τις
κτηνωδίες των ναζιστών στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Καταπατούνται τα
δικαιώματα των μειονοτήτων και αυξάνεται ο κοινωνικός αποκλεισμός.
Στην ουσία δυσλειτουργούν οι κοινωνικοί θεσμοί, υπονομεύεται η
δημοκρατία και ευνοείται ο ολοκληρωτισμός. Και οπωσδήποτε προ-
σβάλλεται βάναυσα η προσωπικότητα του ατόμου και ποδοπατούνται
κυνικά τα ατομικά, πολιτικά και αστικά δικαιώματα του.
Σίγουρα η μείωση του ρατσισμού προϋποθέτει προπαντός τον
εκδημοκρατισμό των σύγχρονων κοινωνιών και την ενίσχυση των
δημοκρατικών θεσμών. Μέσα στο πλαίσιο αυτό είναι ανάγκη να γίνει
προσπάθεια για την αφομοίωση των μειοψηφιών στο κοινωνικό σύνολο, για
την αποδοχή του «άλλου», του διαφορετικού, και τη δημιουργία σχέσεων
αλληλεγγύης. Κι αυτό καθιστά καθοριστικό το ρόλο της διαπαιδαγώγησης
για τη διαμόρφωση αντιρατσιστικής συμπεριφοράς, αφού ο ρατσισμός κάθε
άλλο παρά τιμά την ανθρώπινη ύπαρξη.
Η κλωνοποίηση της Ντόλι φέρνει πολύ πιο κοντά τον χρόνο, όπου η
κλωνοποίηση στον άνθρωπο θα είναι εφικτή. Η φαντασία φαίνεται να
εξαργυρώνεται πολύ πιο φτηνά απ' ό,τι αναμενόταν. Η κλωνοποίηση στα
ανώτερα ζώα, στα θηλαστικά και πιθανόν σύντομα και στον άνθρωπο, αν
αυτό γίνει στόχος, θα αλλάξει πλήρως το σκηνικό της ζωής στον πλανήτη
μας. Τα πιο ενδιαφέροντα είδη, από οικονομικής πλευράς, θα υποβάλλονται
σε κλωνοποίηση για αύξηση της παραγωγικότητας τους και της αντοχής
τους. Πρόβατα, αγελάδες, καλαμπόκια, σιτάρια κ.ά. θα ξεφύγουν από τον
παγκόσμιο νόμο της φυσικής επιλογής και θα είναι στο έλεος των
εργαστηρίων της γενετικής. Ο ανταγωνισμός των ατόμων και των ειδών, για
να επιβιώνει το καταλληλότερο, θα έχει μειωθεί. Επικίνδυνα βέβαια
παιχνίδια με τη φύση, η οποία δεν ασχολείται με το καλό ή το κακό, αλλά
με το καλύτερο ή το χειρότερο, ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες.
Η κλωνοποίηση θα οδηγήσει στις μονοκαλλιέργειες και αυτές μπορεί
μεν να ανταποδώσουν το τίμημα προσωρινά, αλλά θα μοιάζουν πήλινοι
γίγαντες, ανίσχυροι στις πρώτες αναποδιές της φύσης, καθώς δεν θα είναι
τέκνα της φυσικής επιλογής και έτσι θα καταρρέουν εύκολα στις πρώτες
δυσκολίες. Ήδη υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις κλασικών υβριδίων
καλαμποκιού που συνιστούσαν μονοκαλλιέργεια, η οποία καταστράφηκε
από έναν μύκητα, καταστρέφοντας ταυτόχρονα και την οικονομία
ολόκληρης χώρας.
Ο άνθρωπος είχε πάντα την τάση να παρεμβαίνει στον άνθρωπο. Ο
Προκρούστης, ο Φρανκενστάιν και ο Μέγκελε εκφράζουν τέτοιες
ανομολόγητες επιθυμίες. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί είχαν
γίνει και με το πρόσχημα της ευγονικής, της γενετικής βελτίωσης, δηλαδή
του ανθρώπου μέσα από επιλεγμένους και κατευθυνόμενους γάμους, οι
οποίοι αντανακλούσαν μια ρατσιστική διάθεση. Και εδώ είναι το επικίνδυνο
σημείο. Γιατί μπορεί να υπάρξει νομική αναστολή τέτοιων επιθυμιών, αλλά
δεν θα είναι δύσκολο να συμβεί κλωνοποίηση και στον άνθρωπο με
απρόβλεπτες προεκτάσεις. Φλερτάρουμε δηλαδή ήδη με μια νέα ηθική και
ίσως προσεγγίζουμε με πολύ γοργούς ρυθμούς τη μεγαλύτερη ηθική κρίση
από τη γέννηση της ανθρωπότητας. Γιατί μια πιθανή μαζική παραγωγή
πανομοιότυπων γενετικά αντιγράφων, κλώνων δηλαδή, θα προκαλέσει
ακαριαία την κατάρρευση πολλών παραδοσιακών αξιών που οδήγησαν την
ανθρωπότητα στον πολιτισμό του σήμερα.
Βέβαια αυτή είναι η γκρίζα περιοχή. Γιατί ο στόχος των επιστημόνων
δεν είναι αυτός. Αλλά η ανάπτυξη κλωνοποιημένων ζώων για αύξηση της
παραγωγής, για τη μελέτη της γήρανσης και των γενετικών ασθενειών, για
την παραγωγή φαρμάκων κ.ά. Βέβαια μια πιθανή εφαρμογή στον άνθρωπο
θα μπορούσε να οδηγήσει και στην παραγωγή δικτατόρων και κακοποιών.
Γιατί και ο Αϊνστάιν δεν φανταζόταν ότι η εξίσωση του για την ισοδυναμία
μάζας και ενέργειας θα μετατρεπόταν, σε ελάχιστα χρόνια, σε ατομική
βόμβα. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι στη δεκαετία του 70 πολλά εργαστήρια
Μοριακής Γενετικής στην Αμερική είχαν βανδαλιστεί απ' αυτούς που είχαν
τον φόβο ότι τα πειράματα για το ανασυνδυασμένο DΝΑ είναι πολύ
επικίνδυνα, αν και είχαν ήδη θεσπιστεί κάποιοι κανόνες λειτουργίας των
σχετικών εργαστηρίων. Σήμερα δεν ασχολείται κανείς με αυτά τα
πειράματα. Το ίδιο ίσως συμβεί και με τους κανόνες για την κλωνοποίηση,
οι οποίοι έτσι κι αλλιώς πρέπει να θεσπιστούν.
Αλλά και σε πιο πρακτικό τόνο, η ύπαρξη και η ομορφιά της ζωής
βασίζεται στην ποικιλότητα. Και αυτό αφορά όλα τα είδη. Ακόμη και τον
άνθρωπο. Γιατί π.χ., αν όλες οι γυναίκες ήταν τύπου Κλόντια Σίφερ και οι
άνδρες τύπου Τομ Κρουζ θα ήταν πιο όμορφη η ζωή μας; Ασφαλώς όχι. Και
αν πάλι όλοι οι άνθρωποι ήταν της ευφυίας του Αϊνστάιν θα ήταν καλύτερος
ο κόσμος μας; Και πάλι όχι. Γιατί χρειάζονται όλοι. Και οι κακομούτσουνοι
και τα μοντέλα Και οι χειρώνακτες και οι επιτελείς.
Η ζωή είναι πολυσύνθετη, προϊόν αμέτρητων δοκιμών της φυσικής
επιλογής. Πώς είναι δυνατόν ένα ή έστω αμέτρητα εργαστήρια γενετικής να
την βελτιώσουν και να την αλλάξουν; «Η όγδοη μέρα της δημιουργίας» που
κάθε «μικρούλης θεός» ονειρεύεται δεν είναι παρά μια διαδικασία
μεταβατικότητας στο ταξίδι της προόδου που ο άνθρωπος είναι
«καταδικασμένος» να κάνει. Και είναι γνωστό ότι κάθε πρόοδος περνά και
τις παιδικές αρρώστιες. Αυτό θα συμβεί και με τους νεωτερισμούς της
κλωνοποίησης. Γιατί ο άνθρωπος δύσκολα θα παίξει την ύπαρξη του στα
ζάρια οποιασδήποτε οργουελιανής φαντασίας.
Άραγε, στην εποχή μας, δεν υπάρχουν ήρωες; Για ν' απαντήσουμε
στο ερώτημα αυτό πρέπει να εννοιολογήσουμε τον όρο ηρωισμός. Πρέπει
πρώτα-πρώτα να τονιστεί πως κάθε εποχή έχει τα δικά της κριτήρια για να
χαρακτηρίσει κάποιον ήρωα. Υπάρχουν, όμως, και κάποιες ιδιότητες που
συγκινούν πάντοτε. Η γενναιότητα, η αυτοθυσία, η τιμιότητα, η καλοσύνη,
η ανθρωπιά είναι μερικές από τις ιδιότητες αυτές. Αυτό δε σημαίνει πως
όποιος έχει τα χαρίσματα αυτά είναι ήρωας. Οι ήρωες δε γεννιούνται'
γίνονται. Όλοι οι άνθρωποι είναι "δυνάμει" ήρωες, αλλά για να φανεί ο
ηρωισμός τους χρειάζεται να βρεθούν σε δύσκολες ή κρίσιμες κοινωνικές,
πολιτικές, ή εθνικές καταστάσεις. Ούτε πάλι ο ηρωισμός είναι κάτι
που προγραμματίζεται. Βέβαια, οι λαοί, για να ζήσουν, χρειάζονται
ινδάλματα και γΓ αυτό, όταν δεν υπάρχουν ήρωες, είμαστε υποχρεωμένοι
να τους ανακαλύψουμε ή να τους κατασκευάσουμε.
Η εποχή μας προβάλλει τους "κατασκευασμένους" ήρωες αλλ' αυτό
δε σημαίνει πως δεν έχει ήρωες. Γιατί ηρωισμός είναι το να είναι κανείς
ήρωας κι όχι το να φαίνεται ήρωας. Κι ακόμη μεγαλύτερος ηρωισμός είναι
το να είναι κανείς ήρωας και να μην το δείχνει. Από την άποψη αυτή ήρωας
είναι ο απλός άνθρωπος, που μοχθεί για να βγάλει το ψωμί του, χωρίς να
καταφεύγει σε αθέμιτους τρόπους πλουτισμού. ' Ό,τι είναι το αίμα αυτών
που αγωνίστηκαν κι έπεσαν για ένα ιδανικό είναι και ο ιδρώτας αυτών που
μοχθούν καθημερινώς για τον επιούσιο. Είναι ο ηρωισμός της
καθημερινότητας, που γίνεται ακόμη πιο μεγάλος όταν ο άνθρωπος
ασυμβίβαστος συνεχίζει να είναι ήρωας, ακολουθώντας το δρόμο του
σκληρού μόχθου.
Με την έννοια που δώσαμε παραπάνω μπορούμε και στην εποχή μας
να βρούμε πάρα πολλούς ήρωες. Σε μια πόλη σαν την Αθήνα που την πνίγει
το νέφος, ηρωισμός είναι και το να ζεις ακόμη σ' αυτή. Σε μια εποχή
νεοπλουτική, όπου και το πνεύμα αγοράζεται, ηρωισμός για τον πνευματικό
άνθρωπο είναι ν' αγαπά τη μοναξιά και την πείνα του. Ήρωας είναι η μάνα
που σ' όλες τις αντίξοες συνθήκες ξέρει να τα φέρνει "βόλτα", ήρωας είναι ο
πατέρας, που κόβει τον καφέ και το τσιγάρο, επειδή τάχα "του το σύστησε ο
γιατρός", ενώ στην πραγματικότητα θέλησε ν' ανταποκριθεί στα έξοδα των
σπουδών του παιδιού του, ήρωας είναι και το παιδί που καθηλώνεται για
ένα και δύο και τρία χρόνια στην καρέκλα, σαν τον ανάπηρο στο αναπηρικό
καροτσάκι, για να μπορέσει να πετύχει σε μια ανώτατη σχολή. Κι ακόμη
στην εποχή του πλαστικού, των πλαστικών εγχειρήσεων και των πλαστικών
συνειδήσεων, ηρωισμός είναι το να θέλει κανείς να μείνει τίμιος και να
το μπορεί. Ήρωας είναι κι όποιος μπορεί ν' αντιστέκεται στους διάφορους
συρμούς ή στις εύκολες προκλήσεις του καιρού. Αυτός που μένει πιστός
στον εαυτό του και δεν τον ψευτίζει.
Κάποτε οι ήρωες πολεμούσαν για τους ανθρώπους. Οι ήρωες της
εποχής μας πολεμούν για να σώσουν την ανθρωπιά. Το να βοηθήσει κανείς
κάποιον που βρίσκεται σε κίνδυνο -την ώρα που οι πολλοί κάνουν πως δε
βλέπουν ή δεν ακούν-δεν είναι ότι σώζεις το συγκεκριμένο άνθρωπο αλλά
τον άνθρωπο που φέρεις μέσα σου. Το ότι ένας άνθρωπος μπορεί να
εγκαταλείψει την πατρίδα και την οικογένεια του, για να βοηθήσει, για
παράδειγμα, τους κατοίκους της Αφρικανικής ηπείρου που πεθαίνουν
καθημερινά από την πείνα και τις αρρώστιες, είναι στην πραγματικότητα
ηρωισμός, θα βρεθούν όμως οι πολλοί, που θα χαρακτηρίσουν μια τέτοια
στάση σαν τρέλα. Φαίνεται πως για να είναι ήρωας κανείς στον καιρό μας
πρέπει να είναι τρελός.
Αλλά δεν είναι πάντα εμφανής ο ήρωας. Στην εποχή μας ο ηρωισμός
ξεντύθηκε το ένδυμα της λαμπρότητας και φόρεσε το ένδυμα της
καθημερινότητας, τη φόρμα του εργάτη, την ποδιά της νοικοκυράς, τα
γυαλιά με τους χοντρούς φακούς του επιστήμονα, τη στολή του στρατιώτη
που κρατάει τ' όπλο κι ονειρεύεται την ειρήνη, τη "νιτσεράδα" του ναυτικού
μας που διασχίζει τον αγριεμένο ωκεανό, που επισκέπτεται χώρες μαγικές κι
εκείνος νοσταλγεί το ξερό νησί του. Ήρωες είναι αυτοί που αποφεύγουν τα
"στραβοπατήματα" που θα "ίσιωναν" τη ζωή τους, ήρωες είναι οι φτωχοί
που δεν κλέβουν, ήρωες είναι αυτοί που πονούν και δεν κλαίνε, ήρωες κι
αυτοί που κλαίνε, όταν βλέπουν τους άλλους και πονάνε ή πεινάνε. Όλοι
αυτοί είναι ήρωες αλλά μένουν αφανείς, γιατί δεν ανταποκρίνονται στα
πρότυπα ζωής που η διαφήμιση μας επιβάλλει.
Τα παραμύθια της γιαγιάς μιλούσαν για ιππότες, για γενναία
παλικάρια, αλλά και για ταπεινούς, απλούς, καλόκαρδους ανθρώπους, που
με το δικό τους τρόπο σκόρπιζαν γύρω τους το καλό. Όμως στη θύμηση των
παιδιών μένουν πάντα τα θαυμαστά κατορθώματα κι όχι οι ταπεινές, απλές,
ανθρώπινες πράξεις. Σήμερα ζούμε σε κάποιους ιδιότροπους καιρούς, που
δεν αναγνωρίζουν τον πραγματικό ηρωισμό. Για ν' ανορθωθεί ηθικά ο
κόσμος, θα χρειαστούν θυσίες μεγάλες. Αν, όμως, γίνουμε όλοι σε μικρό
βαθμό ήρωες, έτσι που να τολμάμε να λέμε ένα "παρών", τότε δε θα
χρειάζονται οι μεγάλοι ήρωες, που θυσιάζονται για να κάνουν αυτό που δεν
τολμούν να κάνουν οι άλλοι. Και τότε η ζωή μας θα κλείνει, όπως το
παραμύθι της γιαγιάς: εμείς θα ζήσουμε καλά και τα παιδιά μας καλύτερα.
Σ. ΚΑΡΓΑΚΟΣ
43. ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ
[...] Το θέμα των παιχνιδιών έχει περάσει στα χέρια των ψυχολόγων,
οι οποίοι συμβουλεύουν τους γονείς να συζητούν με τα παιδιά τους και να
μην πέφτουν στην παγίδα του τυφλού καταναλωτή. Οι ίδιοι οι ψυχολόγοι,
όμως, εκφράζουν την άποψη τους και ως προς το είδος του παιχνιδιού που
οι γονείς αγοράζουν στα παιδιά τους, πάντα υπό πίεση. Είναι γεγονός,
άλλωστε, ότι ο ενδεής στρατιώτης του μικρού, του μακρινού παρελθόντος
έχει μετεξελιχθεί σε πανίσχυρο, πάνοπλο άνδρα, ικανό να αντιμετωπίσει με
επιτυχία εισβολή από τον Άρη. Πριν από λίγα χρόνια, το μόνο που όφειλε
να γνωρίζει ο γονιός για τα παιχνίδια, ήταν τα... γιαπωνέζικα, άντε και λίγη
μηχανολογία για να τα συναρμολογήσει. Σήμερα, τα πράγματα κινούνται σε
διαφορετικές λεωφόρους, όχι τόσο της πληροφορικής, όπως συνηθίζουμε να
λέμε, αλλά της ηθικής φιλοσοφίας.
Καίρια ερωτήματα, όπως αν το παιχνίδι μπορεί να διαμορφώσει την
αίσθηση του σωστού ή του λάθους, τη μελλοντική στάση του
εκκολαπτόμενου πολίτη και τη στάση του έναντι του άλλου φύλου, αλλά
και ερωτήματα για την εκμετάλλευση των παιδιών-εργατών του Τρίτου
Κόσμου ή τη μόλυνση που παράγεται από τα πλαστικά παιχνίδια, τίθενται
στο τραπέζι πολύωρων τηλεοπτικών συζητήσεων, δυστυχώς άνευ
συμπερασμάτων.
Οι γονείς εκλαμβάνουν το παιχνίδι σαν τον παιδαγωγό, που οι ίδιοι
αδυνατούν να παίξουν στο βαθμό που θα επιθυμούσαν. Εν μέρει αυτό είναι
αποτέλεσμα του ότι σήμερα το παιδί μαθαίνει να αντιλαμβάνεται τον κόσμο
μέσω υπερσύγχρονων παιχνιδιών και δεν θα ήταν υπερβολή να γραφτεί ότι
τα παιχνίδια έχουν εξελιχθεί σε μηχανισμό ελέγχου του παιδιού!
Πόσο επομένως επηρεάζεται ο χαρακτήρας του παιδιού από το
παιχνίδι; Ένα σοβαρό ερώτημα που έχει να κάνει με την κλασική απορία:
γιατί στα αγόρια αγοράζουμε όπλα και στα κορίστια κούκλες; Είναι
δυνατόν μια κούκλα Μπάρμπι να συμβάλει ώστε η κόρη σας να γίνει μια
χαζοξανθιά; Είναι δυνατόν ο Αοίϊοη Μ&η να μετατρέψει το γιο σας σε
ψυχωτικό ενήλικα; Οι γνώμες των ψυχολόγων διίστανται. Ορισμένοι
απαντούν κατηγορηματικά «όχι». Τα παιχνίδια δεν είναι παρά κομμάτια από
πλαστικό. Η φαντασία του παιδιού είναι πολύ πιο σημαντική και έχει πολύ
μεγαλύτερη επιρροή από ένα παιχνίδι. Το παιδί δίνει τη δική του αξία στο
παιχνίδι ανάλογα με τη φαντασία του.
Όσο για τις αξίες, αυτές ανήκουν στη δικαιοδοσία των γονέων.
Υπάρχει όμως και η άλλη εκδοχή. Αυτή που θέλει το παιδί εγκλωβισμένο
στην κατασκευαστική αντίληψη του παιχνιδιού και του υποτιθέμενου ρόλου
που αναλαμβάνει να φέρει σε πέρας. Δεν είναι λίγα τα επιθετικά
περιστατικά που πολλές φορές αποτελούν την εξέλιξη (συνήθως
δυσάρεστη) αυτής της σχέσης, όταν μάλιστα πρωταρχικό ρόλο στη ζωή του
παιδιού παίζουν οι εικόνες της τηλεόρασης. Όπως είναι γνωστά τα
αποτελέσματα της υπερέντασης των παιδιών, εξαιτίας του διαφορετικού
είδους των παιχνιδιών που φτάνουν στα χέρια τους τις μέρες των εορτών.
Σήμερα, οι παιδοψυχολόγοι κυρίως, πιστεύουν ότι οι γονείς θα πρέπει
να ευαισθητοποιήσουν τα παιδιά. Οι αγορές των δώρων θα πρέπει να
λειτουργούν ως καλύτερη αφορμή για αναφορές στην επικινδυνότητα του
πλαστικού παιχνιδιού (τις τοξικές ουσίες Ρν(Γ), αλλά και στα εκατομμύρια
παιδιών που εργάζονται νυχθημερόν υπό τραγικές συνθήκες για να
κατασκευάσουν το παιχνίδι που αύριο θα συντροφεύει κάποια άλλα,
άγνωστα, εύπορα παιδιά. Και εδώ τίθεται πραγματικά ένα ζήτημα ηθικής.
Δημοσίευμα στην εφημ. Καθημερινή 13/12/98
Έχει ήδη λεχθεί πως οι σχέσεις γονέων και παιδιών κατά την περίοδο
της εφηβείας χαρακτηρίζονται από μια κατάσταση αμοιβαίας
δυσπροσαρμοστίας. Η ηλικία, αλλά και οι εποχικές αντιλήψεις, έχουν
μεγαλώσει το «χάσμα των γενεών». Ποια είναι τα αίτια που δημιουργούν
την κατάσταση αυτή; Ας δούμε πρώτα εκείνα που αφορούν στους γονείς και
ύστερα εκείνα που αφορούν στους εφήβους.
Οι γονείς πότε εννοούν να βλέπουν τους εφήβους, γιους ή κόρες
υψηλόκορμους πλέον, σαν μικρά παιδιά (ιδίως οι μητέρες) και πότε σαν ήδη
ώριμους. Επομένως φέρονται αντίστοιχα, δηλαδή συγκεχυμένα. Μερικοί
γονείς βλέπουν τα παιδιά τους αινιγματικά και γι' αυτό κρίνουν σοφό να μην
επεμβαίνουν καθόλου, μέχρι να περάσει η περίοδος αυτή.
Οι γονείς φέρονται έτσι, είτε γιατί δε διαθέτουν στη συμπεριφορά
τους ψυχολογική πλαστικότητα και ευκινησία και συγχρόνως θεωρούν πιο
βολικό να φέρονται πάντα με τον ίδιο τρόπο, είτε γιατί τα φερσίματα των
εφήβων τους πότε είναι φερσίματα παιδιών και πότε μεγάλων.
Οι έφηβοι από την πλευρά τους αλλάζουν συμπεριφορά απέναντι
στους γονείς. Το πνεύμα τους, ικανό πλέον για κριτική, διέλυσε τη μαγική
νεφέλη της γονεϊκής τελειότητας, που χρειαζόταν η παιδική ψυχολογία και,
τώρα, κριτικάρει τη συμπεριφορά των γονιών τους. Δείχνουν πως η εξουσία
των γονιών τους είναι δυσβάστακτη και ανεξήγητη, πως όσο και αν
δικαιολογήσουν οι γονείς τη συμπεριφορά τους ή την εκσυγχρονίσουν δεν
μπορούν να μη θεωρούνται περιοριστικοί. Κατηγορούν ακόμη τους γονείς
τους για την έλλειψη κατανοητικής δυνατότητας προς αυτούς, για
νοοτροπία ξεπερασμένη, συντηρητική, μικροαστική. Δε βλέπουν πλέον σ'
αυτούς, ιδίως στους πατέρες τους, παρά τους «συμβιβασμένους», με λύτρα
την επιβίωση της οικογένειας. Μάλιστα μερικοί ντρέπονται για τους γονείς
τους ή και διακόπτουν σχέσεις μαζί τους για τους λόγους αυτούς.
Βέβαια, πρέπει να τονιστεί πως δε βλέπουν όλοι οι έφηβοι έτσι τους
γονείς τους. Το περιβάλλον και οι συνθήκες ζωής της οικογένειας, η
μόρφωση γονέων και παιδιών, η εποχή, θα δώσουν αναμφισβήτητα τον
ειδικό τόνο και το χρωματισμό αυτών των αντιδράσεων.
Υπάρχει όμως ακόμη και μια τρίτη πηγή ακατανοησίας. Είναι ο
εξελισσόμενος, ο ρευστός χαρακτήρας της ίδιας της εφηβείας, που δίνει
στους εφήβους μια διαφορετική εικόνα για τον εαυτό τους, όχι μόνο από
αυτήν που έχουμε εμείς γι' αυτούς, αλλά και από εκείνη, που οι ίδιοι έχουν
προς τον εαυτό τους.
Στην περίοδο αυτή παρουσιάζεται η ικανότητα του ανθρώπου να
σκέπτεται και ν' αναλύει τον εαυτό του, ικανότητα που, όταν δεν καταπονεί
το άτομο, μπορεί να αποβεί πηγή μέγιστης δημιουργικότητας. Αυτή όμως η
ικανότητα αυξάνει το αίσθημα της διαφοράς που υπάρχει ανάμεσα στους
γονείς και στα παιδιά, ανάμεσα στους εφήβους και στο μη εφηβικό σύμπαν,
γενικότερα. Αισθάνονται ακόμη διαφορετικοί μ' ό,τι οι ίδιοι ήσαν μέχρι
χθες.
Κυρίως όμως διαφοροποιούνται και αξιολογικά από τους γονείς αλλά
και από τον κόσμο γενικά των ενηλίκων. Εδώ είναι οι συναισθηματικές
βάσεις του λεγόμενου «νεανικού πολιτισμού», σημαντικού φαινομένου της
εποχής μας. Η συλλογική αυτή διαφοροποίηση των δύο κόσμων επιδρά
αναπόφευκτα στις σχέσεις με τους γονείς, στην οικογενειακή ζωή, που
δέχεται πάντοτε τον απόηχο των επιτυχιών ή αποτυχιών που οι έφηβοι
δοκιμάζουν κατά την κοινωνικοποίηση τους.
Αλ. Κοσμόπουλου, Ψυχολογία και Οδηγητική της παιδικής και
νεανικής ηλικίας, Πάτρα 1980, σελ. 65
ΙΩΆΝΝΗΣ Ν. ΘΕΟΔΩΡΑΚΌΠΟΥΛΟΣ
ΚΏΣΤΑΣ Ε. ΤΣΙΡΟΠΟΥΛΟΣ
Ε.Π. ΠΑΠΑΝΟΎΤΣΟΣ
Ε.Π. ΠΑΠΑΝΟΎΤΣΟΣ