Matematik Ting 2

KURIKULUM STANDARD SEKOLAH MENENGAH
MATEMATIK
TINGKATAN 2
Penulis
Bahariah binti Hj. Baharam
Baharizah binti Hj. Baharam
Nurul Jannah binti Ahmad
Nurazreen binti Mohd Tahir
Mohd Nazri bin Mohd Hanafiah
Editor
Mohan a/l Nanu
Muhammad Nur Syafiq bin Jamaluddin
Nafisah binti Yeop Mohamad Kassim
Pereka Bentuk
Mohamad Zairul bin Mohamad Kassim
Wan Nora Ashikin binti Abd Razak
Ilustrator
Ahmad Fitri bin Tajudin
2017
Bab 1 Pola dan Jujukan Bab 1 Pola dan Jujukan
BAB 1
BAB 1
KEMENTERIAN
PENDIDIKAN
MALAYSIA
Pendahuluan v
Bab 5 Bulatan 74
Simbol dan Rumus vii
NO. SIRI BUKU: 0062 PENGHARGAAN
5.1 Sifat Bulatan 76
KPM2017 ISBN 978-967-2031-05-5 5.2 Sifat Simetri Perentas 81
Penerbitan buku teks ini melibatkan kerjasama Bab 1 Pola dan Jujukan 1
Cetakan Pertama 2017 5.3 Lilitan dan Luas Bulatan 86
banyak pihak. Sekalung penghargaan dan
© Kementerian Pendidikan Malaysia terima kasih ditujukan kepada semua pihak
yang terlibat:
1.1 Pola 2
Hak Cipta Terpelihara. Mana-mana bahan dalam 1.2 Jujukan 7
buku ini tidak dibenarkan diterbitkan semula, • Jawatankuasa Penambahbaikan Pruf
Muka Surat, Bahagian Buku Teks, 1.3 Pola dan Jujukan 10
disimpan dalam cara yang boleh dipergunakan Bab 6 Bentuk Geometri
lagi, ataupun dipindahkan dalam sebarang bentuk Kementerian Pendidikan Malaysia.
Tiga Dimensi 98
atau cara, baik dengan cara elektronik, mekanik,
penggambaran semula mahupun dengan cara • Jawatankuasa Penyemakan Pembetulan
perakaman tanpa kebenaran terlebih dahulu Pruf Muka Surat, Bahagian Buku Teks, Bab 2 Pemfaktoran dan Pecahan 6.1 Sifat Geometri Bentuk Tiga
daripada Ketua Pengarah Pelajaran Malaysia, Kementerian Pendidikan Malaysia. Algebra 18 Dimensi 100
Kementerian Pendidikan Malaysia. Perundingan
• Jawatankuasa Penyemakan Naskhah 6.2 Bentangan Bentuk Tiga Dimensi 102
tertakluk kepada perkiraan royalti atau honorarium.
Sedia Kamera, Bahagian Buku Teks, 2.1 Kembangan 21
Kementerian Pendidikan Malaysia. 6.3 Luas Permukaan Bentuk Tiga
2.2 Pemfaktoran 27
Diterbitkan untuk Kementerian Pendidikan Dimensi 104
Malaysia oleh: • Pegawai-pegawai Bahagian Buku Teks 2.3 Ungkapan Algebra dan Hukum
dan Bahagian Pembangunan Kurikulum,
6.4 Isi Padu Bentuk Tiga Dimensi 110
RIMBUNAN ILMU SDN. BHD. Operasi Asas Aritmetik 34
No. 92-G, 92-1 & 92-2, Blok 2, Wisma Salleh Kementerian Pendidikan Malaysia.
Saidin, Jalan Dwi Tasik, Dataran Dwi Tasik,
• Ahli panel penilaian dan
Bandar Sri Permaisuri, 56000 Kuala Lumpur
peningkatan mutu. Bab 7 Koordinat 120
Tel: 03-91722888 Faks: 03-91734888 Bab 3 Rumus Algebra 42
Emel: rimbunanilmu@gmail.com • Bahagian Editorial dan Bahagian
Produksi, terutamanya pereka bentuk 7.1 Jarak dalam Sistem Koordinat
3.1 Rumus Algebra 44
Reka Letak dan Atur Huruf: dan ilustrator. Cartes 122
RIMBUNAN ILMU SDN. BHD. (676602-W) • Semua pihak yang terlibat secara 7.2 Titik Tengah dalam Sistem
Muka taip teks: Times langsung atau tidak langsung dalam Koordinat Cartes 132
Saiz taip teks: 11 poin menjayakan penerbitan buku ini. Bab 4 Poligon 54
7.3 Sistem Koordinat Cartes 140
Dicetak oleh: 4.1 Poligon Sekata 56
BHS BOOK PRINTING SDN. BHD. (95134-K)
4.2 Sudut Pedalaman dan Sudut
Lot 4, Lorong CJ/1B, Kawasan Perindustrian
Cheras, 43200 Cheras, Peluaran Poligon 62
Selangor Darul Ehsan,
Malaysia
ii iii
BAB 1
BAB 1
Buku teks Matematik Tingkatan 2 ini ditulis berdasarkan Kurikulum Standard Sekolah Menengah
(KSSM). Buku ini terdiri daripada 13 bab yang disusun dan dirancang secara sistematik berdasarkan
Bab 8 Graf Fungsi 144 Bab 12 Sukatan Kecenderungan Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran (DSKP) Matematik Tingkatan 2.
Memusat 244
Pada permulaan bab, murid akan diperkenalkan kepada aktiviti kreatif untuk merangsang
8.1 Fungsi 146
pemikiran murid. Di samping itu juga, objektif pembelajaran dan rangkai kata turut disertakan
8.2 Graf Fungsi 151 12.1 Sukatan Kecenderungan untuk memberikan gambaran ringkas tentang kandungan bab.
Memusat 246
Buku ini mengandungi ciri-ciri istimewa berikut:
Bab 9 Laju dan Pecutan 168 Bab 13 Kebarangkalian Mudah 276

ANDA AKAN MEMPELAJARI
Mengandungi standard pembelajaran yang akan
9.1 Laju 170 13.1 Kebarangkalian Eksperimen 278 dipelajari dalam setiap bab.
9.2 Pecutan 179 13.2 Kebarangkalian Teori yang
Melibatkan Kesudahan Sama RANGKAI KATA Daftar kata yang terkandung dalam setiap bab.
Boleh Jadi 280
Bab 10 Kecerunan Garis Lurus 188 13.3 Kebarangkalian Peristiwa

Sejarah ilmuan terdahulu atau asal usul perkataan
Pelengkap 287
dalam mata pelajaran Matematik.
10.1 Kecerunan 190 13.4 Kebarangkalian Mudah 290
MASLAHAT BAB INI Bidang pekerjaan yang berkaitan dengan bab ini
Jawapan 294
atau kegunaan ilmu bab ini.
Glosari 308
Bab 11 Transformasi Isometri 206 Rujukan 311 Aktiviti induksi yang merangsang perbincangan dan
AKTIVITI KREATIF
Indeks 312 pemahaman dalam kalangan murid.
11.1 Transformasi 208
11.2 Translasi 212 Membantu murid memahami konsep asas matematik
11.3 Pantulan 218 melalui aktiviti individu atau berkumpulan.
11.4 Putaran 223
11.5 Translasi, Pantulan dan Putaran Mengimbas kembali kemahiran dan pengetahuan
sebagai Isometri 230 yang pernah dipelajari.
11.6 Simetri Putaran 234
Mendedahkan murid kepada pengetahuan tambahan
INGAT ! yang perlu diketahui serta fakta penting dalam bab ini.
Menarik perhatian murid kepada fakta tambahan

PERHATIAN yang perlu diketahui, kesilapan yang dilakukan
murid dan mengelakkan kecuaian murid.
iv v
BAB 1
BAB 1
SIMBOL
Mengutarakan soalan untuk merangsang pemikiran punca kuasa dua ∠ sudut
kreatif dan kritis. T sebutan ke-n
=
punca kuasa tiga
⩾
hasil tambah keseluruhan
≠
sama dengan ∑
⩽
Soalan di akhir subtopik untuk menguji kefahaman tidak sama dengan lebih besar daripada atau sama dengan
murid. segi tiga kurang daripada atau sama dengan
n (A) bilangan unsur peristiwa
π
n bilangan sebutan
Quick Response Code ialah data seperti URL dalam pi
QR CODE bentuk pola yang dapat diterjemahkan menggunakan
aplikasi dalam peranti mudah alih pintar. RUMUS
Hasil tambah sudut pedalaman Jarak dua titik (x2 – x1)2 + (y2 – y1)2
QR Code yang boleh diimbas dengan menggunakan poligon (n – 2) × 180° x1 + x2 y1 + y2
aplikasi imbasan QR Code pada telefon pintar. Teorem Pythagoras: Titik tengah � , �
2 2
Jarak
c2 a2 + b2 Laju
c Masa
a b2 c2 – a2
Jumlah jarak
Mendedahkan murid kepada pengetahuan tambahan a2 c2 – b2 Laju purata
Masa
yang perlu diketahui. b
Luas bulatan πj 2
Lilitan 2πj Jarak mencancang
Kecerunan, m
Jarak mengufuk
Memberikan pengetahuan am yang dapat y2 – y1
πj 2
TAHUKAH ANDA ? memperkaya bahan teks yang berkaitan.
Luas sektor
=
θ m
x2 – x1
360°
Panjang lengkok θ pintasan-y
= m –
Latihan sumatif untuk pengukuhan dan pengayaan 2πj 360° pintasan-x
MENJANA KECEMERLANGAN
di akhir setiap bab. Luas permukaan silinder 2πj 2 + 2πjt
Luas permukaan kon πj 2 + πjs
Jumlah nilai data
Min
Bilangan data
Soalan Kemahiran Berfikir Aras Tinggi (KBAT) Luas permukaan sfera 4πj 2 Kebarangkalian Bilangan kesudahan bagi peristiwa A
untuk menguji kemahiran murid. Isi padu prisma luas keratan rentas × tinggi suatu peristiwa, A = Jumlah bilangan kesudahan bagi ruang sampel, S
Isi padu silinder πj 2t
Isi padu kon 1 πj 2t
n (A)
Rangkuman seluruh bab secara ringkas yang telah P(A) =
INTI PATI BAB n (S )
Isi padu sfera 4 πj 3

dipelajari. 3
Peristiwa pelengkap, P(A' ) = 1 – P(A)
3
Melihat kembali standard pembelajaran yang telah
REFLEKSI DIRI Muat turun aplikasi percuma imbasan QR Code daripada Google Play, App Store
dipelajari sama ada tercapai atau tidak.
atau layaran lain ke peranti mudah alih pintar anda. Imbas QR Code atau layari
laman sesawang http://rimbunanilmu.my/mat_t2/msvii untuk memuat turun fail
video, GeoGebra, hamparan elektronik dan soalan latihan tambahan. Kemudian
Aktiviti luar bilik darjah untuk meningkatkan simpan fail yang dimuat turun untuk kegunaan luar talian.
kefahaman dan kreativiti murid di akhir bab. Nota: Murid boleh muat turun perisian GeoGebra yang percuma untuk membuka
fail yang berkenaan. http://www.geogebra.org/
vi vii
BAB 1
BAB 1
Bunga matahari ialah bunga yang unik
dari segi pola biji benihnya. Biji benihnya
ANDA AKAN MEMPELAJARI tersusun secara spiral dan mengikut arah Nombor Fibonacci bermula daripada persoalan
tertentu. Jumlah biji benih pada spiral seorang ahli matematik berbangsa Itali, iaitu
itu boleh dibentuk melalui suatu nombor Leonardo of Pisa atau Fibonacci dalam bukunya
1.1 Pola yang dikenali sebagai Nombor Fibonacci. ‘Liber Abaci’ tentang populasi arnab. Persoalan
Biji benih ini biasanya terdiri daripada dua yang dikemukakan adalah jika seekor arnab
1.2 Jujukan jenis spiral. Misalnya, 21 spiral mengikut betina dan arnab jantan ditempatkan di dalam
arah jam dan 34 spiral lawan arah jam. sebuah ruang, berapakah pasangan arnab dapat
1.3 Pola dan Jujukan Nombor 21 dan 34 adalah di antara nombor dihasilkan dalam setahun? Jika setiap pasangan
dalam jujukan Fibonacci. arnab akan menghasilkan satu pasangan yang
baharu pada setiap bulan, maka penghasilan
populasi arnab ini menghasilkan jujukan seperti
yang berikut 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, … . Nombor ini
dikenali sebagai Nombor Fibonacci. Nombor
Fibonacci ini disusun dengan menambah
nombor sebelumnya. Contohnya, pasangan
arnab tadi ialah 1 + 1, maka populasi arnab
telah bertambah menjadi 2. Seterusnya, hasil
RANGKAI KATA tambah dua nombor sebelumnya 1 dan 2, maka
populasi arnab telah bertambah menjadi 3,
begitu juga yang seterusnya.
• Pola nombor • Number pattern
• Nombor ganjil • Odd number
• Nombor genap • Even number Untuk maklumat lanjut:
• Nombor Fibonacci • Fibonacci Number
• Segi Tiga Pascal • Pascal's Triangle
• Jujukan • Sequence
• Ungkapan algebra • Algebraic expression http://rimbunanilmu.my/mat_t2/ms001
• Sebutan • Term
MASLAHAT BAB INI
Konsep pola dan jujukan boleh diaplikasi

dalam seni bina, rekaan fesyen, sains,
ilmu falak, kimia, fizik dan teknologi.
Konsep pola dan jujukan boleh diaplikasi
dalam seni bina, rekaan fesyen, sains,
viii ilmu falak, kimia, fizik dan teknologi. 1 1
AKTIVITI KREATIF
BAB 1
BAB 1
Tujuan: Mengenal corak Tujuan: Mengenal pola
Bahan: Kentang, bawang, batang sawi, kertas lukisan dan cat air Bahan: Pensel warna, pembaris, pensel dan kertas grid
Langkah: Langkah:
1. Sediakan sehelai kertas lukisan. 1. Murid membentuk kumpulan.
2. Dengan pengawasan guru, murid dikehendaki memotong kentang, bawang dan batang 2. Buka fail MS003 untuk memperoleh kertas grid yang telah disediakan.
sawi seperti gambar yang di bawah. 3. Setiap kumpulan dikehendaki melukis corak seperti yang di QR CODE
bawah dan warnakannya.
4. Kemudian, lukiskan pula corak yang keempat, kelima dan Imbas QR Code atau
keenam. Seterusnya, warnakannya. layari http://rimbunanilmu.
my/mat_t2/ms003 untuk
memperoleh kertas grid.

3. Gunakan bahan-bahan tersebut untuk mengecap pada kertas lukisan.
4. Selepas itu, keringkan cetakan.
5. Lengkapkan jadual di bawah.
Nombor corak 1 2 3 4 5 6 7 8
Bilangan segi empat 1 4 7
6. Bentangkan hasil dapatan anda.

5. Nyatakan corak yang diperoleh.
Perbincangan:
Daripada aktiviti di atas, murid dapat mengenal pelbagai jenis corak dari alam semula jadi. Corak (i) Nyatakan susunan corak yang dapat diperhatikan.
ini disusun sehingga menghasilkan suatu susunan yang lebih menarik. (ii) Hitung bilangan segi empat sama untuk corak yang ketujuh dan kelapan.
Daripada aktiviti di atas, bilangan segi empat sama yang dibentuk ialah 1, 4, 7, ... iaitu menambah 3
1.1 Pola kepada nombor sebelumnya. Penambahan 3 ini dikenali sebagai pola.
1.1.1 Mengenal pola nombor Pola ialah aturan atau corak tertentu dalam senarai nombor atau objek.
Mengenal dan
memerihalkan pola
pelbagai set nombor dan
Tujuan: Mengenal corak objek dalam kehidupan CONTOH 1
Bahan: Kain batik sebenar, dan seterusnya
membuat rumusan Lukis corak seterusnya bagi gambar rajah di bawah dan nyatakan polanya.
Langkah:
tentang pola. (a) (b)
1. Perhatikan rajah di sebelah yang
menunjukkan corak pakaian tradisional
masyarakat di Malaysia. Penyelesaian:
Perbincangan: (a) (b)
(i) Apakah corak yang dapat dilihat?
(ii) Bagaimanakah susunan corak tersebut?
Pola: Menambah dua titik kepada Pola: Menambah satu segi tiga kepada
corak sebelumnya. corak sebelumnya.
Daripada aktiviti di atas, dapat diketahui bahawa corak yang dilihat berbentuk poligon dan berulang.
2 3
Segi Tiga Pascal

CONTOH 2
BAB 1
BAB 1
Gambar rajah di bawah menunjukkan sebuah Segi Tiga Pascal. Berpandukan segi tiga tersebut,
Nyatakan pola bagi set nombor berikut. baris seterusnya diperoleh dengan menambah nombor-nombor pada baris sebelumnya.
(a) −10, −4, 2, 8, ... (b) 17, 7, −3, −13, ... 1
(c) 2, 6, 18, 54, ... (d) 81, 27, 9, 3, ... 1 1
3
(e) 1, , 2, 5 , ... (f) −2.3, −2.6, −2.9, −3.2, ... 1 2+ 1
+
2 2 1+ 3+ 3+ 1
Penyelesaian: 1 +4 + 6 + 4 + 1
(a) −10, −4, 2, 8, ... (b) 17, 7, −3, −13, ...

Segi Tiga Pascal di atas bermula dengan nombor 1. Manakala
+6 +6 +6 −10 −10 −10 baris kedua ialah 1, 1. Semua baris Segi Tiga Pascal akan bermula
Pola: Menolak 10 daripada dan diakhiri dengan nombor 1. Nombor lain diperoleh dengan
Pola: Menambah 6 kepada
nombor sebelumnya. menjumlahkan dua nombor pada baris sebelumnya.
nombor sebelumnya.
(c) 2, 6, 18, 54, ... (d) 81, 27, 9, 3, ... Nombor 2 dalam baris ketiga diperoleh dengan menjumlahkan nombor 1
dan nombor 1 pada baris sebelumnya. Seterusnya nombor 3 pada baris
×3 ×3 ×3 ÷3 ÷3 ÷3 keempat diperoleh dengan menjumlahkan nombor 1 dan nombor 2 Segi Tiga Yang Hui
Pola: Mendarab nombor Pola: Membahagi nombor pada baris sebelumnya. Nombor 6 di baris kelima diperoleh dengan Masyarakat Cina mengenal
sebelumnya dengan 3. sebelumnya dengan 3. menjumlahkan nombor 3 dan nombor 3 pada baris sebelumnya. Segi Tiga Pascal dengan
nama Segi Tiga Yang Hui
Cuba anda lengkapkan baris yang seterusnya.
(e) 1, 3 , 2, 5 , ...
(f) −2.3, −2.6, −2.9, −3.2, ... Daripada segi tiga di atas pelbagai urutan nombor dengan pola
dan digambarkan dengan
2 2 menggunakan angka joran
tertentu boleh didapati, antaranya: yang dilukiskan dengan
−0.3 −0.3 −0.3 sistem angka tongkat.
1 1 1 Kaedah 1 Kaedah 2
+ + + Pola: Menolak 0.3 daripada 1 1
2 2 2
1 nombor sebelumnya. 1 1 1 1
Pola: Menambah kepada
2
1 2 1 1 2 1
nombor sebelumnya. 1×1 1
1 3 3 1 1 3 3 1 11 × 11 121
111 × 111 12321
Nombor genap dan nombor ganjil Nombor genap: nombor 1 4 6 4 1 1 4 6 4 1 1111 × 1111 1234321
yang boleh dibahagi 11111 × 11111 123454321
tepat dengan 2 seperti Urutan: 1, 2, 3, 4, ... Urutan: 1, 3, 6, ...
Tentukan nilai dua sebutan
CONTOH 3 2, 4, 6, 8, ... Pola: Menambah 1 Pola: Menambah 2, 3, 4, ... yang berikutnya.
Nombor ganjil: nombor Pola bagi suatu urutan nombor merupakan corak
Diberi urutan nombor 7, 12, 17, 22, 27, ..., 67. Kenal pasti dan yang tidak boleh dibahagi yang mempunyai urutan yang tertib.
nyatakan pola bagi urutan nombor tepat dengan 2 seperti
1, 3, 5, 7, ...
(i) ganjil (ii) genap CONTOH 4 Nyatakan dua sebutan
nombor berikutnya.
Penyelesaian: Lengkapkan Segi Tiga Pascal di bawah. Penyelesaian: (i) 3, 8, 15, 24, 35, ...
1 1 (ii) 7, 5, 8, 4, 9, 3, ...
7, 12, 17, 22, 27, 32, 37, 42, 47, 52, 57, 62, 67 (iii) 2, 4, 5, 10, 12, 24, 27, ...
1 1 1 1
(iv) 1, 4, 9, 18, 35, ...
(i) Nombor ganjil: 7, 17, 27, 37, 47, 57 dan 67 (ii) Nombor genap: 12, 22, 32, 42, 52 dan 62 1 2 1 1 2 1
1 3 3 1 1 3 3 1
+10 +10 +10 +10
Nombor ganjil diperoleh dengan menambah Nombor genap diperoleh dengan 1 4 6 4 1
10 kepada nombor sebelumnya. menambah 10 kepada nombor 1 5 10 10 5 1
sebelumnya. 1 6 15 20 15 6 1
4 5
Nombor Fibonacci 2. Nyatakan pola bagi urutan berikut.

BAB 1
BAB 1
Nombor Fibonacci merupakan suatu corak nombor yang berurutan. (a) 5, 12, 19, 26, ... (b) −1, −4 , −7, −10, ...
Bagaimanakah anda akan (c) − 4 , 0, 4, 8, ... (d) 144, 72, 36, 18, ...
0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, ... membentuk segi empat 1 1 1
Fibonacci seterusnya? (e) , , 0 , − , ... (f) 11.2, −33.6, 100.8, −302.4, ...
0+1 1+1 1+2 2+3 3+5 2 4 4
3 2
Urutan ini bermula dengan 0, 1, 1 dan sebutan seterusnya diperoleh 11 3. Bagi urutan nombor 28, 37, 46, 55, ... , 145, kenal pasti dan nyatakan pola nombor bagi nombor
dengan menambah dua sebutan sebelumnya. 8
(i) ganjil (ii) genap
Misalnya, 5
4. Lengkapkan urutan Nombor Fibonacci berikut.
0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, ...
1, , 2, , , , , ...
0+1 1+1 1+2 2+3 3+5
5. Lengkapkan rajah di bawah.
CONTOH 5 QR CODE 16
8 8
Lengkapkan urutan nombor di bawah. Imbas QR Code atau
layari http://rimbunanilmu. 4 4 4 4
(a) 0, 1, 1, , , , 8, 13, , ... melihat salah satu urutan 8
Fibonacci.
(b) 1, 3, , , 11, ...
Penyelesaian:
2 3 5 1.2 Jujukan
(a) 0, 1, 1, , , , 8, 13, 21 , ...
1.2.1 Jujukan
(b) 1, 3, 4 , 7 , 11, ...
Menerangkan maksud jujukan.
Pola merupakan suatu corak tertentu dalam sesuatu nombor atau objek. Suatu pola dalam senarai Tujuan: Mengenal pasti pola dalam urutan nombor dan corak
nombor ditentukan dengan menambah, menolak, mendarab atau membahagi nombor sebelumnya
Bahan: Lembaran kerja
manakala suatu pola dalam objek ditentukan dengan memerhati susunan objek sebelumnya.
Langkah:
1. Buka fail MS007 yang telah disediakan. QR CODE
JOM CUBA 1.1 2. Lengkapkan jadual berikut dengan melukis corak seterusnya.
Imbas QR Code atau
layari http://rimbunanilmu.
1. Lakar corak seterusnya bagi gambar di bawah.
(a) mendapatkan lembaran
kerja.
(b) Perbincangan:
(i) Nyatakan pola yang anda dapati daripada aktiviti 1, 2 dan 3.
(ii) Senaraikan urutan nombor dalam aktiviti 1, 2 dan 3.
6 7
Daripada aktiviti sebelumnya, susunan corak seterusnya boleh ditentukan dengan mengikut corak
CONTOH 8
BAB 1
BAB 1
sebelumnya. Suatu susunan nombor atau objek yang mengikut pola ini disebut sebagai jujukan.
Nombor segi tiga ialah
Lengkapkan jujukan berikut berdasarkan pola yang diberikan. nombor yang dibentuk
Jujukan ialah suatu set nombor atau objek yang disusun mengikut suatu pola. (a) Menolak 4 daripada nombor sebelumnya. dengan pola titik segi tiga.
1, 3, 6, 10, 15, 21, 28, 36, ...
96, , , , , , ...
1
1.2.2 Pola suatu jujukan (b) Mendarab nombor sebelumnya dengan 3.
7, , , , , , ... 3
6 Mengenal pasti dan
CONTOH
memerihalkan pola suatu
jujukan, dan seterusnya (c) Mengurangkan 8 daripada nombor sebelumnya.
Tentukan sama ada urutan nombor berikut suatu jujukan atau bukan.
melengkapkan dan
(a) –10, –6, –2, 2, 6, ... (b) 4, 5, –7, 10, –14, ... melanjutkan jujukan 21.3, , , , , , ... 6
tersebut.
Penyelesaian:
(d) Membahagi nombor sebelumnya dengan 5.
(a) –10, –6, –2, 2, 6, ... (b) 4, 5, –7, 10, –14, ...
400, , , , , , ...
+4 +4 +4 +4 +1 –12 +17 –24
10
Pola: Menambah 4 Pola: Tiada Penyelesaian:
Maka, urutan nombor ini Maka, urutan nombor ini
ialah jujukan. bukan jujukan. (a) 92, 88, 84, 80, 76, ...
(b) 21, 63, 189, 567, 1 701, ...
(c) 13.3, 5.3, −2.7, −10.7, −18.7, ...
Ahli astronomi (d) 80, 16, 3.2, 0.64, 0.128, ... 15
Jujukan nombor menggunakan pola untuk
meramal laluan komet.
JOM CUBA 1.2
CONTOH 7
1. Tentukan sama ada urutan nombor berikut ialah suatu jujukan atau bukan.
Lengkapkan jujukan nombor berikut. (a) 3, 18, 33, 48, ... (b) 100, 116, 132, 148, ...
(c) 1.0, − 1 .7, − 2 .4, 3.1, ... (d) −15, 30, 60, −120, ...
(a) 7, 13, , 25, , , ... (b) 88, , 64, 52, , , ...
(e) 1 , 1 1 , 2 1 , 3 1 , ... (f) − 0 .32, −0 .16, − 0 .8, −0 .4, ...
4 2 2 3
(c) , 0.3, , 0.027, 0.0081, , ... (d) , , 1 , 4 , , ... 2. Lengkapkan jujukan nombor di bawah.
3 6
Penyelesaian:
(a) 34, 28, , 16, , , ... (b) , , 32, 16, , 4, ...
76 , 64, 52, 40 , 28 , ...
(a) 7, 13, 19 , 25, 31 , ... (b) 88,
(c) 0.07, , 1.12 , , 17.92, ... (d) 1 1 , 1, , , , ...
+6 +6 +6 +6 −12 −12 −12 −12 −12
10
1 (e) 0.2, 2.4, 28.8, , , ... (f) , −80, −16, , , ...

(c) , 0.3, 0.09 , 0.027, 0.0081, 0.00243 , ... (d) −
1 ,
0 , 1 , 4 , 1 , ...
3 3 6
×0.3 ×0.3 ×0.3 ×0.3 ×0.3
+
1
+
1
+
1
+
1 (g) , 2 , 7 , , , ... (h) −8.1, , − 4 .1, −2.1, , ...
3 3 3 3 3 12
8 9
3. Lengkapkan jujukan nombor berikut berdasarkan pola yang dinyatakan. 1.3.2 Sebutan bagi suatu jujukan
BAB 1
BAB 1
(a) Menambah 7 kepada nombor sebelumnya.
Sebutan sesuatu jujukan dikenali sebagai sebutan ke-n dan ditulis
Menentukan sebutan
42, , , , , , ... sebagai Tn iaitu T ialah sebutan manakala n ialah kedudukan sebutan. tertentu bagi suatu jujukan.
(b) Membahagi nombor sebelumnya dengan 2. Tn = sebutan ke-n

Misalnya,
96, , , , , , ... 4, 8, 12, 16, ...
Daripada jujukan di atas,

1.3 Pola dan Jujukan T1 = 4,
T2 = 8,
1.3.1 Pola suatu jujukan menggunakan nombor, Membuat generalisasi T3 = 12,
perkataan dan ungkapan algebra tentang pola suatu
Permaisuri lebah bertelur
jujukan menggunakan T4 = 16, ...
di dalam sarangnya.
nombor, perkataan dan
CONTOH 9 Sarang lebah mempunyai
ungkapan algebra. 10
CONTOH pola yang tersendiri, iaitu
Nyatakan pola bagi jujukan nombor 1, 9, 17, 25, 33, ... menggunakan berbentuk heksagon.
Nyatakan sebutan kelima bagi jujukan nombor berikut.
nombor, perkataan dan ungkapan algebra.
2, 10, 18, ...
Penyelesaian:
Penyelesaian:
(i) Nombor Seorang juruhias dalaman 22 + (2 + 2 + 1) = 32
ingin menyusun jubin Langkah 1: Tentukan pola jujukan nombor tersebut. 32 + (3 + 3 + 1) = 42
1, 9, 17, 25, 33, ... pada dinding seperti corak 2, 10, 18, ... 42 + (4 + 4 + 1) = 52
+8 +8 +8 +8 di bawah. 52 + (5 + 5 + 1) = 62
+8 +8
(i) Nyatakan dua sebutan
Maka, pola ialah +8. Pola nombor: Menambah 8 kepada nombor sebelumnya. seterusnya.
(ii) Perkataan Langkah 2: Senaraikan semua sebutan hingga sebutan kelima (ii) Nyatakan sebutan ke-n.
Apakah corak seterusnya? seperti di bawah.
1, 9, 17, 25, 33, ...
+8 +8 +8 +8
T1 = 2 T4 = 26
T2 = 10 T5 = 34 Apakah pola untuk jujukan
Maka, pola bagi jujukan di atas adalah menambah 8 kepada T3 = 18 berikut?
nombor sebelumnya. (i) 1, 4, 9, 18, 35
Ungkapan Algebra Maka, sebutan kelima ialah 34. (ii) 23, 45, 89, 177
(iii) Ungkapan Algebra ialah ungkapan yang (iii) 5, 7, 12, 19, 31
menggabungkan (iv) 0, 4, 2, 6, 4, 8
1, 9, 17, 25, 33, ... CONTOH 11
nombor, pemboleh ubah (v) 4, 7, 15, 29, 59, 117
+8 +8 +8 +8 atau simbol matematik
lain dengan operasi. Diberi jujukan nombor 65, 60, 55, 50, ... . Tentukan nombor 40
ialah sebutan yang keberapa dalam jujukan itu.
1 = 1 + 8 (0) Contoh:
9 = 1 + 8 (1) 2ab + 3c, 5a + 2b − 3c Penyelesaian:
17 = 1 + 8 (2) 1(1) 3(2) 5(5) A C E
25 = 1 + 8 (3) Langkah 1: Langkah 2:
33 = 1 + 8 (4) 65, 60, 55, 50, ... T1 = 65 T4 = 50
2(1) 4(3) 6(8) B D
T2 = 60 T5 = 45
Maka, pola bagi jujukan nombor tersebut boleh ditulis sebagai 1 + 8n dengan keadaan –5 –5 –5 Nyatakan pasangan
T3 = 55 T6 = 40 nombor yang sesuai dalam
n = 0, 1, 2, 3, 4, ... . Pola: Menolak 5 daripada
kedudukan A, B, C, D, E.
nombor sebelumnya. Maka, 40 ialah sebutan ke-6.
10 11
1.3.3 Penyelesaian masalah 4. Jadual di bawah menunjukkan jadual perjalanan lima buah bas dari Kuala Lumpur ke Pulau Pinang.
BAB 1
BAB 1
Bas Masa bertolak
Menyelesaikan masalah
CONTOH 12 yang melibatkan jujukan.
A 8:00 pagi
B 8:30 pagi
Spesifikasi C 9:00 pagi
D
• Saiz bekas: Sederhana
• Makanan kering dan pelet boleh digunakan E
• Pemasa disediakan untuk mengatur jadual pemberian
Berdasarkan jadual di atas, jawab soalan yang berikut.
makanan
• Menggunakan sistem terbaharu untuk mengelakkan (a) Hitung selang masa bertolak antara dua buah bas.
makanan daripada menjadi lembap atau tersumbat (b) Pada pukul berapakah bas E akan bertolak?
di dalam bekas penyimpanan (c) Pada pukul berapakah bas E akan sampai di Pulau Pinang jika perjalanan mengambil
• Boleh dikendalikan secara automatik atau manual masa selama 5 jam?
Mesin Pemberi Makanan Ikan Automatik • Paparan skrin digital
Gambar di atas ialah mesin pemberi makanan ikan secara automatik dan spesifikasinya. Eng Wei MENJANA KECEMERLANGAN
menetapkan pemberian makanan ikannya 4 kali sehari. Pemberian makanan yang pertama pada
pukul 7:35 pagi. Pada pukul berapakah ikan itu diberi makanan untuk kali yang ketiga?
1. Padankan istilah berikut dengan pernyataan yang betul.
Memahami Merancang strategi Melaksanakan strategi Membuat Nombor yang tidak boleh dibahagi
masalah kesimpulan Segi Tiga Pascal tepat dengan 2.
Waktu 1 hari = 24 jam Pola: 6 jam Maka, ikan diberi
T1 = 7:35 pagi makanan kali Urutan ini bermula dengan 0, 1, 1
memberikan 24
1 kali = ketiga pada pukul dan sebutan seterusnya diperoleh
makanan 4 Nombor ganjil
T2 = 7:35 pagi + 6 jam dengan menambah dua sebutan
kepada ikan = 6 jam 7:35 petang.
= 1:35 petang sebelumnya.
pada kali ketiga.
T3 = 1:35 petang + 6 jam Nombor Fibonacci Nombor yang boleh dibahagi tepat
= 7:35 petang
dengan 2.
Nombor genap Aturan geometri pada pekali
binomial dalam sebuah segi tiga.
JOM CUBA 1.3
1. Tentukan pola jujukan nombor menggunakan perkataan. 2. Nyatakan pola bagi jujukan nombor yang diberikan.
(a) 4, 12, 36, 108, 324, ... (b) 256, 128, 64, 32, 16, ... (a) 7, 13, 19, 25, ... (b) 54, 50, 46, 42, ...
(c) –13, –39, –117, –351, ... (d) 1 296, 216, 36, 6, ...
2. Tentukan pola jujukan nombor di bawah menggunakan ungkapan algebra.
(a) 2, 4, 8, 16, ... (b) 5, 8, 11, 14, ... 3. Lengkapkan jadual di bawah.
(c) 3, 6, 9, 12, ... (d) 3, 1, –1, –3, ...
Jujukan Nombor Perkataan Ungkapan Algebra
3. Hitung sebutan ketujuh dan kesebelas bagi jujukan nombor di bawah. (a) 2, 4, 6, 8, ...
(a) –3, 5, 13, ... (b) 4, 5 1 , 7, ... (c) –3.7, –4.3, –4.9, ... (b) 100, 50, 25, 12.5, ...
2
12 13
4. Lengkapkan urutan nombor berikut. 9. Nina menyusun butang baju seperti di bawah.
BAB 1
BAB 1
(a) 1, 3, 5, , 9, , ...
(b) , , −20, −10, −5, ...
(c) 268, , , 169, 136, , ...

(a) Nyatakan pola bagi bilangan butang baju.
(d) 1 , , 1 , , 1 , ... (b) Nyatakan urutan bilangan butang baju.
2 3 6
(c) Lukiskan susunan butang baju untuk sebutan keempat.
5. Empat sebutan pertama bagi suatu jujukan ialah 9, x, –5 , – 1 2, ... (d) Hitung nilai T6.
(a) Hitung nilai x.
(b) Nyatakan pola jujukan itu menggunakan 10. Encik Hamid ingin melakukan penanaman semula pokok kelapa sawit. Jarak bagi setiap pokok
(i) nombor kelapa sawit ialah 9 m dan jarak tanaman tersebut berbentuk segi tiga sama sisi. Encik Hamid telah
(ii) perkataan melakar satu peta tanamannya seperti rajah di bawah.
(iii) ungkapan algebra
6. Lengkapkan Nombor Fibonacci di bawah.

9m
0, 1, 1, , , , ...
7. Gambar rajah di bawah menunjukkan lima aras pertama untuk Segi Tiga Pascal. Lengkapkan
Segi Tiga Pascal tersebut. Nyatakan bagaimana Segi Tiga Pascal itu dibentuk.
Jika Encik Hamid menanam 18 batang pokok kelapa sawit, berapakah luas tanah beliau?
1
11. Raiyan telah pergi ke klinik untuk berjumpa dengan doktor kerana demam selesema yang
1 1 berlanjutan melebihi tiga hari. Doktor telah memberikan tiga jenis ubat, iaitu ubat demam,
antibiotik dan ubat selesema. Bantu Raiyan untuk membuat jadual pemakanan ubat jika dia
1 1 bermula makan ubat pada pukul 8:30 pagi.
Ubat 1 2 3
1 1
Demam
1 1
Antibiotik
Selesema
Ubat demam = 2 biji 3 kali sehari

8. Empat sebutan pertama bagi suatu jujukan ialah 11, x, –5 , –13, ... Antibiotik = 1 biji 2 kali sehari
(a) Hitung nilai x. Ubat selesema = 1 biji 1 kali sehari
(b) Nyatakan sebutan ke-10, T10.

14 15
REFLEKSI DIRI
INTI PATI BAB
BAB 1
BAB 1
Pola Jujukan Pada akhir bab ini, saya dapat:
1. Mengenal dan memerihalkan pola pelbagai set nombor dan objek dalam
kehidupan sebenar.
Pola ialah suatu aturan atau corak tertentu dalam
Jujukan ialah suatu susunan
senarai nombor atau objek. 2. Menerangkan maksud jujukan.
nombor atau objek yang
mengikut pola tertentu.
Pola bagi pelbagai set nombor 3. Mengenal pasti dan memerihalkan pola suatu jujukan.
(i) Nombor genap dan nombor ganjil
4, 9, 14, 19, ...
4. Melengkapkan dan melanjutkan jujukan.
+5 +5 +5
nombor genap: 4, 14, 24, ...
Pola dan Jujukan 5. Membuat generalisasi tentang pola suatu jujukan menggunakan nombor,
+10 +10
perkataan dan ungkapan algebra.
nombor ganjil: 9, 19, 29, ...
+10 +10
6. Menentukan sebutan tertentu bagi suatu jujukan.
(ii) Segi Tiga Pascal
1 Pola sesuatu jujukan merupakan corak yang
1 1 mempunyai urutan yang tertib. 7. Menyelesaikan masalah yang melibatkan jujukan.
1 2 1
1 3 3 1
1 4 6 4 1
(iii) Nombor Fibonacci

Pola Suatu Jujukan
0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, ...
Tajuk: Blok futuristik
Bahan: Cawan kertas, botol mineral, gam, pembaris dan gunting
Setiap kumpulan dikehendaki menyediakan satu blok bangunan yang bercirikan masa
Nombor Ungkapan Algebra Sebutan bagi Suatu Jujukan
hadapan (futuristik) menggunakan cawan kertas dan botol mineral.
3, 6, 9, 12, 15, ... 3, 6, 9, 12, 15, ...
Warnakan hasil binaan dan namakan blok tersebut.
+3 +3 +3 +3 ditulis sebagai 3n‚
Pola: Penambahan 3 n = 1, 2, 3, ... − 9 , −11, −13, −15, −17, ... Bentangkan hasil binaan setiap kumpulan.
T1 T2 T3 T4 T5
Perkataan Sebutan pertama, T1 = −9

Sebutan kedua, T2 = −11
4, 7, 10, 13, 16, ... Sebutan ketiga, T3 = −13
Jujukan bermula dengan nombor 4 dan Sebutan keempat, T4 = −15
menambah 3 kepada nombor sebelumnya. Sebutan kelima, T5 = −17
16 17
Bab 2 Pemfaktoran dan Pecahan Algebra Bab 2 Pemfaktoran dan Pecahan Algebra
BAB 2
BAB 2
U mumnya algebra merupakan cabang
matematik yang digunakan bagi menerangkan
ANDA AKAN MEMPELAJARI perhubungan antara beberapa kuantiti unit, Menurut buku berjudul ‘al-Jabr w'al-Muqabala’
contohnya jarak dengan laju, berat dengan yang ditulis oleh seorang ahli matematik
tinggi dan lain-lain. Melalui perhubungan berbangsa Arab, Muhammad Ibn Musa al-
2.1 Kembangan ini, murid boleh mempelajari kemahiran Khwarizmi, perkataan algebra berasal daripada
menyelesaikan masalah dalam pelbagai ‘al-Jabr’. Beliau juga digelar sebagai ‘Bapa
2.2 Pemfaktoran situasi. Algebra’ atas sumbangan beliau dalam bidang
algebra.
2.3 Ungkapan Algebra dan Hukum Operasi
Asas Aritmetik
Untuk maklumat lanjut:
http://rimbunanilmu.my/mat_t2/ms019
RANGKAI KATA
• Kembangan • Expansion
• Ungkapan algebra • Algebraic expression
• Faktor • Factor
• Faktor Sepunya Terbesar • Highest Common
(FSTB) Factor (HCF)
• Pecahan algebra • Algebraic fraction
• Kuasa dua sempurna • Perfect square MASLAHAT BAB INI
• Pendaraban silang • Cross multiplication
• Pengangka • Numerator Algebra banyak digunakan dalam perbandingan
• Penyebut harga, proses jual beli, ukuran, perubahan nilai
• Denominator
dan sebagainya.
• Sebutan terendah • Lowest term
Algebra juga digunakan dalam bidang seperti
• Gandaan Sepunya • Lowest Common
bidang kimia, fizik, forensik dan lain-lain.
Terkecil (GSTK) Multiple (LCM)
18 19
AKTIVITI KREATIF 2.1 Kembangan

Tujuan: Mengira luas menggunakan kaedah jubin algebra 2.1.1 Kembangan ungkapan algebra Menerangkan maksud
Bahan: Kertas berwarna hijau dan biru kembangan dua
Kembangan ungkapan algebra bermaksud hasil pendaraban satu atau ungkapan algebra.
Langkah:
BAB 2
BAB 2
1. Potong kertas berwarna biru menjadi segi empat sama berukuran 6 cm panjang dan dua ungkapan dalam kurungan.
6 cm lebar.
2. Potong kertas berwarna hijau mengikut ukuran saiz 6 cm panjang dan 2 cm lebar.
3. Hitung luas kertas biru dan kertas hijau dengan kaedah 1 dan kaedah 2. Ungkapan algebra
ialah ungkapan yang
menggabungkan nombor,
Kaedah 1: Luas kertas biru + luas kertas hijau
6 cm 2 cm
2.1.2 Kembangan dua ungkapan algebra pemboleh ubah atau simbol
matematik lain dengan
operasi. Misalnya, 2a + 5.
6 cm + 6 cm Tujuan: Menentukan luas segi empat ABEF

Bahan: Lembaran kerja Melaksanakan kembangan
Langkah: dua ungkapan algebra.
1. Hitung luas ABEF dengan menggunakan dua kaedah di bawah.
5x cm
Kaedah 2: Panjang × (lebar biru + lebar hijau) A B C
Panjang EF boleh
(6 cm + 2 cm) diperoleh dengan menulis
Jubin algebra adalah 3 cm
ungkapan berikut.
manipulatif matematik
EF = (5x − 3) cm
yang membolehkan murid F D
E
untuk lebih memahami 3 cm
cara pemikiran algebra
6 cm
dan konsep algebra. Kaedah 1 : Kaedah 2:
Luas ABEF Luas ABEF
= Luas ACDF – Luas BCDE = panjang × lebar
= – = EF × AF
4. Adakah terdapat persamaan jawapan pada kedua-dua kaedah? Bincangkan.
= cm2 = ×
5. Berdasarkan rajah di bawah, hitung luas segi empat ABCD.
= cm2
Perbincangan:
A x cm 3 cm B Adakah jawapan bagi kaedah 2 sama seperti kaedah 1? Terangkan.
QR CODE
Imbas QR Code atau Apabila melakukan kembangan ungkapan algebra, setiap sebutan dalam tanda kurungan mesti
my/mat_t2/ms020 untuk didarabkan dengan sebutan di luar kurungan.
x cm menonton video jenis-jenis
jubin algebra. CONTOH 1
(+) × (+) +
Kembangkan setiap ungkapan berikut.
(+) × (–) –
(a) 6(3 + 4w) (b) 3r (r – 2s)
D C (–) × (+) –
2y
(c) −5b(a + 3) (d) − (9y – 3z + 6x) (–) × (–) +
3
20 21
Penyelesaian:
Kaedah 2
Asingkan segi empat sama kepada dua bahagian seperti berikut. a b
(a) 6(3 + 4w) (b) 3r(r – 2s)
= (6 × 3) + (6 × 4w) Luas segi empat RSTU = Luas A dan B + Luas C dan D
= (3r × r) + �3r × (−2s)�
BAB 2
BAB 2
= 18 + 24w = 3r 2 − 6rs = ( )(a + b) + ( )(a + b) a A B
2y = + + +
(c) −5b (a + 3) (d) − (9y – 3z + 6x)
3 = + +
= (−5b × a) + (−5b × 3) 1
2y 3 2y 2y 2 a b
= −5ab − 15b =�−1 × 9y� + �−1 × (– 3z)� + �−1 × 6x�
3 3 3
= −6y + 2yz – 4xy
2 b C D
Perbincangan:
Adakah jawapan bagi kedua-dua kaedah terdapat persamaan?

Tujuan: Melaksanakan kembangan dua ungkapan algebra Apabila melakukan kembangan dua ungkapan algebra dalam dua tanda kurungan, setiap sebutan
Bahan: Lembaran kerja dalam tanda kurungan pertama mesti didarabkan dengan setiap sebutan dalam tanda kurungan
Langkah: kedua. Misalnya,
1. Aktiviti berikut dijalankan secara berpasangan.
2. Murid pertama menghitung luas segi empat sama RSTU dengan menggunakan kaedah 1.
(a + 2)(a + 1)
3. Murid kedua menghitung luas segi empat sama RSTU dengan menggunakan kaedah 2.
a b (a + b)(a + b) = (a + b) 2
R = a(a + 1) + 2(a + 1)
S (a – b)(a – b) = (a – b) 2
= a 2 + a + 2a + 2 (a + b)(a – b) = (a × a) + �a ×(–b)� + (b × a) + �b × (–b)�
Sebutan serupa = a 2 – ab + ba – b 2
a boleh diselesaikan = a2 – b2
A B = a 2 + 3a + 2
PERHATIAN
b C D
CONTOH 2 (a + b)(a – b) = a 2 – b 2
U T (a + b)(a + b)≠a 2 + b 2
(a – b)(a – b) ≠ a 2 – b 2
Luas segi empat sama RSTU boleh dihitung dengan Kembangkan setiap ungkapan berikut.
a b (a) (y + 1)(y – 3) (b) (4 + 3r)(2 + r)
Kaedah 1
aa b (c) (3r + 4s)(r – 2s) (d) (3p + 2) 2
a b b
Kaedah alternatif
+ Penyelesaian: (i) Pendaraban silang
a A B b b C D b D
a a a +2 2a
A B (×) (×) (+)
(a) (y + 1)(y – 3) (b) (4 + 3r)(2 + r) a +1 a
a2 +2 3a
= y(y – 3) + 1(y – 3) = 8 + 4r + 6r + 3r 2
Maka, a + 3a + 2
2
Luas segi empat sama RSTU = Luas A + Luas B + Luas C + Luas D = y 2 – 3y + y – 3 = 8 + 10r + 3r 2
(ii) Bentuk lazim
= ( × ) + ( × ) + ( × ) + ( × ) = y 2 – 2y – 3 = 3r 2 + 10r + 8
a +2
× a +1
= + + + a +2
(+) a 2 + 2a
= + + a 2 + 3a + 2
22 23
(c) (3r + 4s)(r – 2s)

CONTOH 3
= 3r( r – 2s) + 4s(r – 2s)
Hubungan antara pendaraban
= (3r × r) + �3r × (– 2s)� + (4s × r) + �4s × (–2s)� ungkapan Binomial secara Permudah. B = Brackets
= 3r 2 – 6rs + 4sr – 8s 2 berulang dengan Segi Tiga (a) (3w – 2)(4w – 1) – 10w (b) (r – 3t) 2 + 4rt
Sebutan serupa O = Order
Pascal.
BAB 2
BAB 2
boleh diselesaikan (c) (x + y)(x – y) + x(x – 2y) D = Division
= 3r 2 – 2rs – 8s 2 1 (a + b) 0
M = Multiplication
Sebutan serupa 1a + 1b (a + b) 1 Penyelesaian:
A = Addition
(d) (3p + 2) 2 sr = rs 1a 2 + 2 ab + 1b 2 (a + b) 2
S = Subtraction
= (3p + 2)(3p + 2) 1 a 3 + 3 a 2 b + 3ab 2 + 1b 3 (a + b) 3 (a) (3w – 2)(4w – 1) – 10w = 3w (4w – 1) – 2 (4w – 1) – 10w
1a 4 + 4 a 3 b + 6 a 2 b 2 + 4 ab 3 + 1b 4 (a + b) 4 Untuk maklumat lanjut:
= 9p 2 + 6p + 6p + 4 = 12w 2 – 3w – 8w + 2 – 10w
Sebutan serupa Nyatakan dua sebutan Imbas QR Code di bawah
seterusnya. = 12w 2 – 3w – 8w – 10w + 2 atau layari
boleh diselesaikan
= 9p 2 + 12p + 4 = 12w 2 – 21w + 2 http://rimbunanilmu.my/
mat_t2/ms025
QR CODE
(b) (r – 3t) 2 + 4rt = (r – 3t)(r – 3t) + 4rt
Imbas QR Code atau layari = r 2 – 3rt – 3rt + 9t 2 + 4rt
Sebutan algebra disusun http://rimbunanilmu.my/mat_
daripada kuasa tertinggi t2/ms024a untuk menonton = r 2 + 9t 2 – 3rt – 3rt + 4rt
kepada kuasa terendah. video kaedah pendaraban = r 2 + 9t 2 – 2rt
silang.
2.1.3 Gabungan operasi termasuk kembangan (c) (x + y)(x – y) + x(x – 2y) = x 2 – xy + xy – y 2 + x 2 – 2xy Hukum Kalis Agihan
Penyelesaian gabungan operasi bagi ungkapan algebra = x 2 + x 2 – y 2 – xy + xy – 2xy digunakan apabila
melakukan kembangan.
mahupun sebutan algebra mestilah mematuhi hukum 'BODMAS'. = 2x 2 – y 2 – 2xy a × (b + c) = a × b + a × c
a × (b − c) = a × b − a × c
Tujuan: Menulis hubungan algebra berdasarkan jubin algebra Mempermudah ungkapan 2.1.4 Penyelesaian masalah
Bahan: Perisian geometri dinamik algebra yang melibatkan
Langkah: gabungan operasi termasuk
kembangan. CONTOH 4 Menyelesaikan masalah
yang melibatkan kembangan
dua ungkapan algebra.
Puan Maria mempunyai sebidang permaidani yang panjangnya
QR CODE
(3r − 2) meter dan lebarnya ialah (r + 1) meter. Hitung luas
Imbas QR Code atau permaidani Puan Maria. (3r – 2) m
my/mat_t2/ms024b untuk Penyelesaian:
membina poligon.
Luas = panjang × lebar
1. Buka fail MS024B untuk memperoleh paparan yang menunjukkan = (3r – 2)(r + 1)
= 3r 2 + 3r – 2r – 2 (r + 1) m
heksagon sekata berwarna kuning serta bentuk lain yang
berwarna merah, biru dan hijau. = 3r 2 + r – 2
2. Pilih gabungan bentuk berwarna merah, biru atau hijau untuk
dimasukkan ke dalam heksagon sekata berwarna kuning tersebut. Maka, luas permaidani ialah (3r 2 + r – 2) meter persegi.
3. Tuliskan hubungan algebra yang diperoleh.
4. Pilih gabungan bentuk yang lain untuk dimasukkan ke dalam trapezium hijau. CONTOH 5
Perbincangan:
Bandingkan hasil dapatan anda dengan kumpulan lain. Ramesh menerima wang saku sebanyak RM50 untuk (y – 8) hari. Setiap hari dia membelanjakan
sebanyak RM(x − 3) untuk secawan kopi dan RM(x + 4) untuk mi rebus. Hitung baki wang Ramesh.
24 25
Penyelesaian: 5. Hitung luas rajah berikut dengan menggunakan ungkapan algebra.

(a) (b)
Memahami Merancang strategi Melaksanakan strategi Membuat
masalah Menghitung baki kesimpulan y–1
BAB 2
BAB 2
Kenal pasti perbelanjaan dengan
Tentukan jumlah
jumlah harga proses kembangan.
perbelanjaan dalam
2p – 3 3y – 2
kopi dan mi masa (y − 8) hari dengan
Wang saku − Jumlah Baki wang saku.
rebus. kaedah kembangan.
perbelanjaan RM(58 − 2xy − y + 16x)
(x − 3) + (x + 4) Hari × Harga (c) (d) w+3
= 2x + 1
= 50 − (2xy + y − 16x − 8) �
= (y − 8)(2x + 1) = 50 − 2xy − y + 16x + 8 2x – 3
= 2xy + y − 16x − 8 = 58 −2xy − y + 16x 2w
5x + 2 �
JOM CUBA 2.1 4w – 2
1. Berdasarkan jubin algebra berikut, tulis luas kawasan berlorek dalam bentuk pendaraban dua 6. Hadila berumur 2 tahun lebih muda daripada Kai Yee. Umur bapa Kai Yee ialah kuasa dua umur
ungkapan algebra. Hadila. Jika Kai Yee berumur p tahun, hitung jumlah umur mereka bertiga. Ungkapkan jawapan
(a) a 1 1 (b) 4x anda dalam bentuk ungkapan algebra.
7. Sebuah permukaan meja berbentuk segi empat tepat mempunyai panjang (5x − 2) meter dan
a lebar (x + 2) meter. Encik Phillip ingin meletakkan cermin kaca di atas meja tersebut. Lebar
4x meja yang tidak ditutupi dengan cermin ialah (x − 3) meter. Ungkapkan luas permukaan meja
yang tidak ditutupi dengan cermin kaca tersebut.
1 3 3
8. Hitungkan panjang LM dalam sebutan y.

2. Kembangkan ungkapan algebra berikut. K
(a) 3(x + 2) (b) 4(8x − 3) (c) 2(a + 5)
r 7y – 3
(d) p(6p − 8) (e) − (2s − 8) (f) −2(pr − 2pq) 4y – 1
8
(g) 3(5bc − 6) (h) 7(2ef + 3e) (i) 8g(2 + gh)
M L
3. Kembangkan ungkapan algebra berikut.
(a) (a + 1)(a + 2) (b) (x − 5)(x + 4) (c) (2 + m)(5 − m) 2.2 Pemfaktoran
(d) (3p − 2)(4p − 1) (e) (3r − 2)(4r − 1) (f) (2r + s)(4r − 3s) 2.2.1 Konsep faktor dan pemfaktoran Menghubungkaitkan
1 1 Pemfaktoran ialah proses mengenal pasti faktor sebutan dan ungkapan pendaraban ungkapan
(g) (2d − b)(3d − b) (h) (r − 3s) 2 (i) (4e − 3) 2 algebra dengan konsep
2 2 algebra dan apabila didarabkan akan menghasilkan ungkapan asal. faktor dan pemfaktoran,
4. Permudah ungkapan berikut. Pemfaktoran merupakan proses songsangan kepada kembangan. dan seterusnya
menyenaraikan faktor
(a) (5b + 3) + 4(3b − a) (b) 3(4m − 5mn) − 2(8m + mn) Misalnya, faktor bagi 3p bagi hasil darab ungkapan
(c) (h − j)2 − 2h(3h − 3j) (d) (x + y)(x − y) + 2x(x + 2y) algebra tersebut.
1 × 3p 3×p

Maka, faktor bagi 3p ialah 1, 3, p dan 3p.
26 27
Faktor, Faktor Sepunya dan Faktor Sepunya CONTOH 7

Terbesar (FSTB) bagi hasil darab ungkapan algebra
Pemfaktoran ialah 1. Tentukan Faktor Sepunya Terbesar (FSTB) bagi setiap sebutan 4 8x , 12x 2
songsangan kepada (a) 6h , 4gh (b) 9c 2 d , 3d 2 e , 6def x 2x , 3x 2
Faktor sepunya ialah faktor bagi sebutan algebra yang membahagi kembangan.
BAB 2
BAB 2
dengan tepat dua atau lebih sebutan lain. Faktor Sepunya Terbesar 2 , 3x
2. Faktorkan setiap ungkapan berikut.
(FSTB) ialah faktor yang terbesar antara semua faktor sepunya. Kembangan FSTB = 4x
(a) 3x + 15 (b) 7m + 21m 2
FSTB boleh ditentukan
Perhatikan ungkapan, a(a + b) = a 2 + ab Penyelesaian: dengan kaedah
4x + 2 = 2(2x + 1) pembahagian berulang.
1. (a) 2 6h , 4gh (b) 3 9c 2 d , 3d 2 e , 6def
2 ialah faktor sepunya bagi 4x dan 2. Pemfaktoran
h 3h , 2gh FSTB = 2h d 3c 2 d , d 2 e , 2def Semak jawapan anda
3 , 2g dengan kaedah kembangan.
CONTOH 6 3c 2 , de , 2ef
FSTB = 3d
Senaraikan semua faktor sepunya bagi setiap sebutan berikut. 4x (2 + 3x)
Penyelesaian: = 8x + 12x 2
(a) 6h, 4gh (b) 9c 2 d, 3d 2 e, 6def
2. (a) 3 3x + 15 (b) 7 7m + 21m 2
Penyelesaian: x+5 FSTB = 3
m m + 3m 2
Maka, 3(x + 5)
(a) 6h = 1 × 6h (b) 9c 2 d, 3d 2 e dan 6def 1 + 3m
2 × 3h 9c 2 d = 1 × 3 × 3 × c × c × d
3d 2 e = 1 × 3 × d × d × e FSTB = 7m
3 × 2h Nombor kuasa dua sempurna.
Maka, 7m(1 + 3m)
6def = 1 × 2 × 3 × d × e × f 1, 4, 9, 16, 25, 36, 49, 64,
h ×6 81, 100, 121, 144, ...
4gh = 1 × 4gh
4 × gh Faktor sepunya bagi 9c 2 d, 3d 2 e dan 6 d ef Menggunakan beza antara dua sebutan kuasa dua sempurna
ialah 1, 3, d dan 3d. 3d ialah faktor sepunya
2 × 2gh
kerana boleh membahagi semua sebutan di x 2 – y 2 ialah sebutan beza kuasa dua. x 2 – y 2 boleh difaktorkan
2g × 2h atas dengan tepat. dengan beza kuasa dua sempurna. Kaedah ini hanya boleh
g × 4h digunakan jika kedua-dua sebutan algebra tersebut ialah kuasa
h × 4g Semak semula dengan
PERHATIAN dua sempurna. kaedah kembangan
Maka, faktor sepunya bagi 6h dan '1' ialah faktor bagi Perhatikan, (x + 2)(x −2)
4gh ialah 1, 2, h dan 2h. semua sebutan algebra. x –4=x –2
2 2 2 = x(x − 2) + 2(x − 2)
= x 2 − 2x + 2x − 4
= (x + 2)(x – 2)
= x2 − 4
2.2.2 Pemfaktoran ungkapan algebra
Menggunakan FSTB
Memfaktorkan ungkapan
algebra dengan CONTOH 8
Ungkapan algebra boleh difaktorkan dengan mencari Faktor
pelbagai kaedah. Nombor Beza kuasa
Sepunya Terbesar (FSTB). Faktorkan setiap ungkapan berikut. ganjil dua
Misalnya, (a) b 2 – 1 (b) 9m 2 – 100
8x 1 12 − 02
4x ialah FSTB (c) 3y 2 – 147 (d) 5k 2 – 80 3 22 − 12
12x 2 Faktor bagi 16 Penyelesaian: 5 32 − 22
16 ÷ 1 = 16 16 ÷ 8 = 2 7 42 − 32
Maka, ungkapan algebra bagi 8x + 12x 2 boleh ditulis sebagai hasil 16 ÷ 2 = 8 16 ÷ 16 = 1 (a) b 2 – 1 (b) 9m 2 – 100 9 52 − 42
darab dua faktor seperti, 16 ÷ 4 = 4 = b 2 – 12 = (3m) 2 – 10 2
11 62 − 52
Maka, faktor bagi 16 ialah 1,
= (b + 1)(b – 1) = (3m + 10)(3m − 10)
4x(2 + 3x) 13 72 − 62
2, 4, 8 dan 16.
Ini dinamakan pemfaktoran.
28 29
(d) 5k 2 – 80 FSTB 5 dan 80 CONTOH 9

(c) 3y 2 – 147
FSTB 3 dan 147 ialah 5
= 3(y 2 – 49) = 5(k 2 – 16)
ialah 3 Faktorkan setiap ungkapan berikut.
= 3(y 2 – 72) = 5(k 2 − 42)
(a) x 2 − 6x + 9 (b) m 2 − 2m − 8
= 3(y + 7)(y – 7) = 5(k + 4)(k − 4)
BAB 2
BAB 2
Penyelesaian:
Identiti Pemfaktoran (a) x 2 − 6x + 9 (b) m 2 − 2m − 8
Suatu ungkapan algebra seperti x 2 + 2xy + y 2 boleh difaktorkan Pendaraban
(a) (x + y)2
sebagai (x + y)(x + y). faktor 9:
= (x + y)(x + y) Pendaraban
(−1) × (−9)
= x 2 + 2xy + y 2 −3 + (−3) = −6 faktor 8:
(−3) × (−3)
1 × (−8)
−2 × 4 2 + (− 4) = −2
Menggunakan pendaraban silang (b) (x – y) 2
= (x – y)(x – y) 2 × (−4)
x −3 −3x
= x 2 – 2xy + y 2 m 2 2m
Bagi ungkapan algebra berbentuk ax2 + bx + c dengan a≠0 dan a, (×) (×) (+)
b, c ialah suatu integer boleh difaktorkan dengan kaedah pendaraban (×) (×) (+)
(c) x 2 – y 2 x −3 −3x
silang. = (x + y)(x − y) m −4 −4m
x2 +9 −6x
m −8 −2m
2
Perhatikan contoh di bawah berserta penerangannya untuk pemfaktoran

ungkapan algebra x 2 + 6x + 8. QR CODE Maka, x2 – 6x + 9 = (x – 3)(x – 3). Maka, m2 − 2m − 8 = (m + 2)(m − 4).
Imbas QR Code atau layari
Langkah 1: Bandingkan pekali CONTOH 10
http://rimbunanilmu.my/ QR CODE
1x 2 + 6x + 8 mat_t2/ms030 di bawah
untuk menonton video Faktorkan ungkapan berikut. Pendaraban faktor 6: Imbas QR Code atau
tentang kaedah pemfaktoran 2m2 + 7m + 6 1×6 layari http://rimbunanilmu.
a x2 + b x + c menggunakan jubin algebra. 2×3 my/mat_t2/ms031 untuk
Penyelesaian:
menonton video tentang
Maka, a = 1, b = 6 dan c = 8 Cubaan pertama: Cubaan kedua: pemfaktoran menggunakan
kaedah pendaraban silang.
2m 1 1m 2m 3 3m
Langkah 2: Faktor bagi 8 ialah 1, 2, 4 dan 8. 2 dan 4 dipilih kerana
(×) (×) (+) (×) (×) (+)
menepati c , iaitu 2 × 4 = 8.
m 6 12m m 2 4m
Langkah 3: 2 dan 4 dipilih kerana menepati b , iaitu 2 + 4 = 6. 2m 2

+6 13m 2m 2
+6 7m
Hasil
Tambah Hasil Darab Semak jawapan dengan
Langkah 4: Lakukan darab silang seperti di bawah. Maka, 2m2 + 7m + 6 = (2m + 3)(m + 2).
b c kaedah kembangan
x +2 2x 1 + 8 =9 1× 8 =8
−1 + (−8) = −9 −1 × (−8) = 8
CONTOH 11 Penyelesaian bagi
(×) (×) (+) 2 ++4 =46 = 6 2 ××4 =48 = 8
−2 + (−4) = −6 −2 × (−4) = 8 −2y 2 − 9y + 5 boleh juga
Faktorkan ungkapan berikut.
x +4 4x ditulis (−2y + 1 )(y + 5).
(a) –2y2 – 9y + 5 (b) –3x2 – 8x – 5 Bincangkan.
x2 +8 6x
Penyelesaian:
Pemfaktoran dan pembahagian (a) 2y −1 +y
(b) 3x 5 −5x
c b x+4
x + 2 x2 + 6x + 8 (×) (×) (+) (×) (×) (+)
Langkah 5: Faktor x + 6x + 8 ialah (x + 2)(x + 4).
2 (−) x2 + 2x −y −5 −10y −x −1 −3x
4x + 8
(−) 4x + 8 −2y 2
+5 −9y −3x 2
−5 −8x
0 Maka, –2y2 – 9y + 5 = (2y – 1)(–y – 5). Maka, –3x2 – 8x – 5 = (3x + 5)(–x – 1).
30 31
Menggunakan faktor sepunya dalam empat sebutan algebra

ab + ac + bd + cd = (ab + ac) + (bd + cd) Pemfaktoran boleh JOM CUBA 2.2
dilakukan seperti berikut.
= a(b + c) + d(b + c) Hukum Kalis Agihan
2x2 + 7x + 3 1. Senaraikan faktor sepunya dan FSTB bagi setiap sebutan berikut.
= (b + c)(a + d) = 2x2 + 6x + x + 3 (a) 8y, 12y (b) 2b, 3b (c) 3w, 5w2
BAB 2
BAB 2
= 2x(x + 3) + (x + 3)
CONTOH 12 = 2x(x + 3) + 1(x + 3) (d) 10m2, 15mk (e) 5bc, 2c2, 3cd (f) 4a 2 b, 8b 2 c, 6bcd
= (2x + 1)(x + 3)
Faktorkan setiap ungkapan berikut.
(a) pq + qr + ps + rs (b) 2px + 6qy – 4py – 3qx 2. Faktorkan ungkapan algebra berikut.
Penyelesaian: Gabungkan sebutan (a) 5e + 10 (b) 2ab − 8a2 (c) 3abc + 6a 2 b
(a) pq + qr + ps + rs yang ada faktor (d) 4x – 12x2 (e) ef + f 2 + fg (f) 2x2 – 4xy + 6wx
(b) 2px – 4py – 3qx + 6qy
sepunya di dalam
= (pq + qr) + (ps + rs) satu kurungan = (2px – 4py) – (3qx – 6qy)
= q(p + r) + s(p + r) = 2p(x – 2y) – 3q(x – 2y)
Faktor sepunya 3. Faktorkan ungkapan algebra berikut.
= (q + s)(p + r) = (x – 2y)(2p – 3q)
(a) b 2 – 81 (b) a2 – b 2 (c) x 2 – 1
2.2.3 Penyelesaian masalah (d) 16y 2 – 49 (e) (m + 3)2 – 16 (f) 4(x – 1)2 – 9
Menyelesaikan masalah yang
CONTOH 13 melibatkan pemfaktoran.
4. Faktorkan ungkapan algebra berikut.
Luas sebuah padang bola sepak berbentuk segi empat tepat ialah (4x2 + 16x) meter persegi. Padang (a) x2 + 9x + 14 (b) x2 + 7x – 18 (c) x2 – 5x – 24
itu telah ditenggelami air seperti dalam rajah di bawah. Jika lebar padang itu ialah 4x meter dan dua
(d) m2 + 11m – 26 (e) y 2 – 2y – 15 (f) k 2 – 8k + 16
kawasan yang ditenggelami air ialah segi tiga bersudut tegak yang sama saiz, berapakah luas kawasan
yang tidak ditenggelami air? (g) 2m2 – 11m – 6 (h) 9f 2 – 12f + 4 (i) 2m2 + 4m – 16
kawasan yang (j) 2x2 – 5x – 7 (k) 12y2 + 8y – 15 (l) 5p 2 + 6p – 8
ditenggelami air (m) –5m2 – 6m + 8 (n) –3p2 + 8p − 4 (o) – 6 x 2 – x + 15
Penyelesaian: 4x
5. Faktorkan ungkapan algebra berikut.
Memahami masalah Merancang strategi
(a) pq – qr – pw + rw (b) x2 + xy + 6x + 6y
Kenal pasti panjang Tentukan tapak Luas dua segi tiga bersudut tegak
padang segi tiga bersudut 1 (c) 3ab – 9ad + bc – 3cd (d) ah + aj – bh – bj
luas tegak Luas = 2 × � × tapak × tinggi� (e) jm – jn + ym – yn (f) 9xy – 3xz + 12py – 4pz
Panjang = 2
lebar Tapak segi tiga
bersudut tegak 1 6.
4x + 16x
2
=2×� × 2x × (x + 4)�
= = 4x ÷ 2 2
4x 2m
1 = 2x (y + 2) m
= 2x 2 + 8x
4x(x + 4)
= 1
4x 3m
Melaksanakan strategi
= (x + 4) Luas kawasan yang tidak ditenggelami air (2y − 1) m
= Luas padang – luas dua segi tiga bersudut Lantai di sebuah bilik berbentuk segi empat tepat dan sebidang permaidani berukuran 3 meter
Membuat kesimpulan tegak
panjang dan 2 meter lebar dibentangkan di dalam sebuah bilik.
= 4x2 +16x – (2x2 + 8x)
Luas kawasan yang tidak ditenggelami air (a) Hitung luas lantai yang tidak ditutupi permaidani.
= 4x2 – 2x2 + 16x – 8x
= (2x2 + 8x) m2 (b) Felisa ingin menutupi keseluruhan lantai bilik dengan permaidani yang sama saiz.
= 2x2 + 8x
Nyatakan berapa bidang permaidani yang perlu dibeli sekiranya nilai y = 2.
32 33
2.3 Ungkapan Algebra dan Hukum Operasi Asas Aritmetik Menambah atau menolak pecahan algebra yang penyebutnya tidak sama
Anda telah mempelajari kembangan, pemfaktoran dan penyelesaian masalah. Cuba selesaikan Salah satu daripada penyebutnya ialah gandaan bagi penyebut yang lain
gabungan operasi berikut yang melibatkan kembangan dan pemfaktoran.
CONTOH 16
BAB 2
BAB 2
2.3.1 Penambahan dan penolakan Permudah setiap ungkapan berikut.
3 1 4 2r
ungkapan algebra (a) −
4y 2y
(b) –
rs s
Melaksanakan penambahan
dan penolakan ungkapan
CONTOH 14 algebra yang melibatkan
Penyelesaian:
1 ×2 – 1 = 2–1
kembangan dan pemfaktoran. 4 2r × r
Permudah. 3
1 ×2 3–2 (b) – 2 ×2 4 4
(a) – = rs s ×r
(a) 2x2 – 2(4x + 5) (b) 4w (w – 2) – 5 4y 2y × 2 4y 1
Samakan =
4
1 penyebutnya 4 − 2r 2
Penyelesaian: = =
4y rs
(a) 2x2 – 2(4x + 5) = 2x2 – 8x – 10 (b) 4w (w – 2) – 5 = 4w2 – 8w – 5
= 2(x2 − 4x − 5) Penyebut pecahan tersebut tidak mempunyai faktor sepunya
= (2w – 5)(2w + 1)
= 2(x – 5)(x + 1)
CONTOH 17
Permudah setiap ungkapan berikut.
Menambah atau menolak pecahan algebra dengan penyebut yang sama 3 – 1 =3 ×3 –1 ×4
5x 3x 4 3 4 ×3 3 ×4
(a) − 2a b
3 2 (b) +
3 2c = 9 – 4
CONTOH 15 Penyelesaian:
12 12
5
=
Permudah setiap yang berikut. Sebelum menyelesaikan 5x × 2 3x × 3 2a b
12
(a) − (b) +
4a 3a y 3y x+2 x−5 pecahan, langkah pertama 3 ×2 2 ×3 3 2c
(a) + (b) − (c) − ialah menyamakan
5 5 2x 2x 5w 5w
penyebut. = 10x – 9x 2a × 2c b ×3
6 = +
Penyelesaian: (a)
3
+
2
=
5
x 3 × 2c 2c × 3
7 7 7 =
6 4ac + 3b
4a 3a y 3y 3y 8y 11y =
(a) + x+2 x−5 (b) + = 6c
5 (b) − (c) − 5 5 5
5 2x 2x 5w 5w
(c) 7x x Penyebut pecahan mempunyai faktor sepunya
7a −
y − 3y x + 2 − (x − 5) 5 10
= = =
5 2x 5w ×2 x
= 7x − CONTOH 18 Gandaan Sepunya
1 2y x+2−x+5 5 ×2 10 Terkecil (GSTK)
y −y =− =
−x = x 2x 5w = 14x − x Permudah setiap ungkapan berikut.
1 10 10
y 7 1 4 m 5m
Tanda negatif tidak boleh = 13x (a) + (b) –
berada di bahagian
=– x 5w =
10 4p 6p 4r 14rs
penyebut 4 x
(d) − Penyelesaian:
(−) × (−) = + xy2 y
1 4 1 ×3 4 ×2 m 5m m × 7s
– 5m
×2
= 42 −
x × xy (a) + = + (b) – =
xy y × xy 4p 6p 4p × 3 6p × 2 4r 14rs 4r × 7s 14rs × 2
4
= 2 − x y2
2
3 8 7ms – 10m
xy xy
= + 2p 4p , 6p
2r 4r , 14rs =
12p 12p 28rs
4 − x2y 2 ,3 2 , 7s
= 11
xy2 = GSTK = 2p × 2 × 3 GSTK = 2r × 2 × 7s
12p = 12p = 28rs
34 35
2.3.2 Pendaraban dan pembahagian ungkapan 2.3.3 Gabungan operasi ungkapan algebra
algebra
Melaksanakan pendaraban CONTOH 20 Melaksanakan gabungan
Untuk mendarab dan membahagi ungkapan algebra, anda perlu dan pembahagian operasi ungkapan
memfaktorkan ungkapan tersebut, kemudian memansuhkannya ungkapan algebra yang Selesaikan gabungan operasi berikut. algebra yang melibatkan
BAB 2
BAB 2
sekiranya terdapat faktor sepunya pada pengangka dan penyebutnya. melibatkan kembangan 2 a 9k 2 – 12k + 4 kembangan dan pemfaktoran.
dan pemfaktoran. (a) (15a + 25b) + (b) (3k + 2)(3k – 2)
Misalnya, 5b b
2p + 4 12m – 18m2 n a–b (a – b)2 PERHATIAN
(2p + 4) ÷ (p 2 − 4) boleh ditulis sebagai . (c) × (d) ÷
p2 – 4 4n2 – 16n m 3a + b 6a + 2b Pemfaktoran dua, tiga dan
empat sebutan:
2p + 4 2(p + 2) 1m 1 Penyelesaian:
= 2 Faktorkan pengangka Dua sebutan
p2 – 4 p – 22 1 mn = n
2
(15a + 25b) + a 9k – 12k + 4
2
1 1 (a) (b) a 2 − b 2 = (a + b)(a − b)
2(p + 2) 2s 2 2(s)(s) 5b b (3k + 2)(3k – 2)
= Permudah ungkapan atau = 1 Contoh:
8sp 8(s)(p) 2 1
(p + 2)(p – 2) sebutan yang sama jika ada 1 =1 × 5(3a + 5b) + a (3k – 2)(3k – 2) x 2 − 16 = (x + 4)(x − 4)
1 5b b =
s (3k + 2)(3k – 2) 1
2 =
4p
2(3a + 5b) a
= = + 3k – 2 Tiga sebutan
p–2 b b =
6a + 10b a 3k + 2 Faktor dalam dua kurungan
Proses ini memerlukan kemahiran pemfaktoran yang telah anda pelajari. = + ( )( )
b b
Contoh:
CONTOH 19 a 2 + 2ab + b 2 = (a + b) 2 = 7a + 10b x 2 − 4x − 21
a 2 − 2ab + b 2 = (a − b) 2 b = (x − 7)(x + 3)
Permudah. a 2 − b 2 = (a + b)(a − b) a–b (a – b)2
12m – 18m2 n (d) ÷ Empat sebutan
a2 – 1 b2 (h + k) 6k – 3h
2 (c) × 3a + b 6a + 2b
(a) × (b) × 2 4n2 – 16n m
2ab 1+a 2k – h h – k2 1 a–b 6xy + 2y + 9x +3
3 6m(2 – 3m) n1 = × 6a + 2b Contoh:
5a 2ab a2 – b (a – b)2 a+1=1+a = 2 × 3a + b (a – b)2
(c) ÷ (d) ÷ 4n(n – 4) m1 1 (6xy + 2y) + (9x + 3)
a − b = −(b − a) 1
a + 2b 3a + 6b 10a – 5b 8a – 4b
(p − q) 2 = (q − p)2 3(2 – 3m) (a 1– b) 2(3a + b) = 2y(3x + 1) + 3(3x + 1)
= = ×
2(n – 4) 1 (3a + b) (a – b)(a – b) = (2y + 3)(3x + 1)
Penyelesaian: 1
2
a2 – 1 b2 (h + k) 6k – 3h
2
Faktorkan =
(a) × (b) × 2 2 a–b
2ab (1 + a) 2k – h h –k
1 1
1 1
Salingan
1 JOM CUBA 2.3
1 1
(h + k)(h + k) 3(2k – h) x ÷ x x
(a + 1)(a – 1) b(b) adalah x ÷ 1
= × = × 1 x1 1. Permudah setiap yang berikut.
2ab 1 (1 + a)1 2k – h 1 (h + k)(h – k) =1 × dan tukarkan
1 x 1 operasi ÷ (a) 4(b − 1)2 − 9 (b) (m + 3)2 − 16 (c) (p − 5)2 − 49
b(a – 1) Permudah ungkapan 3(h + k) =1
= = Permudah ungkapan kepada × (d) 7x(x − 1) − 3 (e) (2c − 1)2 + 2(4 + c)
2a yang sama h–k yang sama
2. Permudah setiap yang berikut.
5a 2ab a2 – b2 (a – b)2 3y 3y 3m + 2n m – 5n 4r – 3s 3r – 4s
(c) ÷ (d) ÷ (a) + (b) – (c) –
a + 2b 3a + 6b 10a – 5b 8a – 4b 5 5 m – 2n m – 2n 2r + 3s 2r + 3s
1 3. Permudah setiap yang berikut.
5a 1 3(a + 2b) (a + b)(a – b) 1 4(2a – b) 1 3 5
= × = × ÷
4 4 5 2 2s 3 3z
(a + 2b) 1 2ab 5(2a – b) 1 1 (a – b)(a – b) (a) p – 2 (b) – 4s (c) –
1 41 p 3 9 x + y 4(x + y)
15 Permudah ungkapan 4(a + b) Permudah ungkapan 3
= = ×
= 41 5 4. Permudah setiap yang berikut.
2b yang sama 5(a – b) yang sama
3 3u 5v 1 2 2 4
= (a) + (b) – (c) +
5 4 3 6s 5t r – 2 3s
36 37
5. Permudah setiap yang berikut. n+2 n 5x y–1 rs 2–r

m n 3 4 (d) + (e) + (f) +
(a) + (b) + n (c) + 3 m2 mp 8yz 12xz 4y 18yz
9 12 3mn 6m2 d 2 g 5dg
4. Nenek mempunyai sekeping coklat berukuran (k 2 – 16) cm panjang dan dia ingin membahagikannya
6. Permudah. kepada cucunya seramai (k – 4) orang. Berapakah ukuran panjang coklat yang akan diterima
x2 – x 6a + 15 m+n 2k – 1 c2 – 9
BAB 2
BAB 2
(a) (b) (c) (d) (e) oleh setiap cucunya?
xy 12 m2 – n2 4k 2 – 1 2c + 6
7. Permudah. 5. Gurdip dan Jumrang ialah pekerja sambilan di sebuah kedai runcit. Gurdip mendapat bayaran
2 3 h y gaji RM3 per jam lebih murah daripada dua kali gaji Jumrang. Katakan gaji Jumrang ialah
(a) × (b) ×
a–3 3+a k–2 h+3 RM x per jam, hitung jumlah gaji bagi (x + 2) jam gaji Gurdip dan (2x + 3) jam gaji Jumrang.
3m 2mn 2r s–4 Tulis dalam bentuk ungkapan algebra.
(c) × (d) ×
(m – n) (n – 2m) s–2 r+5
6. Luas sebidang tanah untuk membuat parkir kereta di sebuah pasar raya ialah 25(x 2 – 8x + 16)
8. Permudah. meter persegi.
m 2(x + 2) 2r 2 5r – 5s (i) Jika luas seunit tapak parkir kereta ialah (x – 4) 2 meter persegi, berapa buahkah kereta
(a) × (b) ×
x + 2 m2(x – a) rs – s 2r – 4r 2
2
yang dapat diparkirkan di tempat tersebut?
x x 2 + 5x + 6 e + 2f 4 f 2 – 10ef (ii) 4 unit tapak parkir telah ditempah oleh pemilik pasar raya tersebut. Berapakah unit tapak
(c) × (d) × parkir yang tinggal?
x+2 5x 2 5e – 2f 3e 2 – 9ef
9. Permudah. 7. Khairul ingin menampal dindingnya dengan kertas hiasan dinding. Dindingnya berukuran
5a 3b 4 8a
(a) ÷ (b) ÷ (x + 5) meter panjang dan (3x − 2) meter lebar.
2a + 3 a + b n–3 3n –9 (i) Berapakah luas kawasan dinding yang akan ditampal dengan kertas hiasan dinding
6y2 18xy f–1 fg – g sekiranya ukuran pintu ialah (x – 1) meter panjang dan x meter lebar?
(c) ÷ (d) eg + 2e ÷ g + 2
x + xy x + y
2 (ii) Sekiranya harga kertas hiasan dinding tersebut ialah RM8x per meter persegi,
berapakah jumlah wang yang perlu dibayar oleh Khairul?
10. Selesaikan gabungan operasi berikut.
x2 + x xy – y 2 4p 2 – 1 pq + q
(a) × x+y (b) × 8. Swee Lee sepatutnya dapat menyiapkan (28 + 16x) bilangan soalan matematik dalam masa 4 jam.
x2 – y2 p –1
2 4p – 2
pq – pr q 2 – r2 (i) Berapakah bilangan soalan yang dapat disiapkan dalam masa 30 minit?
st + tu s 2 – u2
(c) ÷ 2 (d) ÷ 2 (ii) Sekiranya Swee Lee hanya dapat menyiapkan (14 + 8x) bilangan soalan tersebut, berapa
r2 – 1 r +r 4t – 1 4t + 4t + 1
2
lamakah masa yang diambilnya?
MENJANA KECEMERLANGAN 9. Azimah membuat seloyang kuih lapis berbentuk segi empat tepat berukuran (3x + 2) cm panjang
dan (x + 2) cm lebar. Dia memotong kuih lapis tersebut kepada 6 bahagian panjang dan
3 bahagian lebar. Hitung luas sepotong kuih lapis tersebut dalam bentuk ungkapan algebra.
1. Kembangkan setiap ungkapan berikut.
1 10. Encik Hanapi ingin mendirikan sebuah banglo satu tingkat di sebidang tanah berukuran x meter
(a) 2 (6a + 12b) (b) (n + 2)(n – 5) (c) (a + 2b) 2
lebar dan y meter panjang. Dia perlu menyediakan 2 meter rizab jalan untuk jirannya.
1 2 (i) Berapakah luas tanah Encik Hanapi yang asal?
(d) (4x – y) 2 (e) �2v – ��3v + � (f) (h – k) 2 – 4h(2k – 3h)
3w 3w (ii) Berapakah perbezaan luas tanah yang asal dengan
luas tanah selepas ditolak rizab jalan? Rumah
2. Faktorkan setiap ungkapan berikut. jiran
(iii) Sekiranya harga tanah ialah RM18 per meter persegi,
(a) 12m – 18m2 (b) y 2 – 81 (c) 4ab – 8a 2 b
berapakah harga keseluruhan tanah Encik Hanapi?
(d) x – 16y
2 2
(e) (s – 3)2 – 1 (f) x 2 + 4x + 3 x
(g) x 2 + 2x – 15 (h) x2 + 6x + 8 (i) 6cd – 2ce – 3bd + be
3. Permudah setiap ungkapan berikut. 2
a+2 a–b 3e 5d 4 3 y
(a) + (b) – (c) –
4v 2v 5ab 4c f 2g 5fg
38 39
INTI PATI BAB REFLEKSI DIRI
Pada akhir bab ini, saya dapat:

BAB 2
BAB 2
Pemfaktoran dan Pecahan Algebra
1. Menerangkan maksud kembangan dua ungkapan algebra.
2. Melaksanakan kembangan dua ungkapan algebra.
3. Mempermudah ungkapan algebra yang melibatkan gabungan operasi

Kembangan Pemfaktoran termasuk kembangan.
Pendaraban suatu ungkapan dengan suatu Proses menulis suatu ungkapan algebra
sebutan lain atau ungkapan algebra yang lain. sebagai hasil darab dua atau lebih sebutan 4. Menyelesaikan masalah yang melibatkan kembangan dua ungkapan algebra.
atau ungkapan algebra.
• a(x + y) = ax + ay Pemfaktoran ialah songsangan kepada 5. Menghubungkaitkan pendaraban ungkapan algebra dengan konsep faktor
• (a + b)(x + y) = ax + ay + bx + by dan pemfaktoran, dan seterusnya menyenaraikan faktor bagi hasil darab
kembangan.
ungkapan algebra tersebut.
• b(c + d) = bc + bd
• 2a – a 2 = a(2 – a)
• (b + c)(d + e) = bd + be + cd + ce 6. Memfaktorkan ungkapan algebra dengan pelbagai kaedah.
• a 2 + 4a + 3 = (a + 1)(a + 3)
• (b + c) 2 = b 2 + 2bc + c 2
• a 2 – 7a + 10 = (a – 5)(a – 2)
• (b − c) 2 = b 2 − 2bc + c 2 7. Menyelesaikan masalah yang melibatkan pemfaktoran.
• a 2 – 36 = (a 2 – 6 2 ) = (a – 6)(a + 6)
• (b + c)(b − c) = b 2 − c 2
• ab + ac + bd + cd = (b + c)(a + d) 8. Melaksanakan penambahan dan penolakan ungkapan algebra yang
• a 2 − 2ab + b 2 = (a − b) 2 melibatkan kembangan dan pemfaktoran.
9. Melaksanakan pendaraban dan pembahagian ungkapan algebra yang
melibatkan kembangan dan pemfaktoran.
10. Melaksanakan gabungan operasi ungkapan algebra yang melibatkan

melibatkan kembangan dan pemfaktoran.
Penambahan dan Penolakan
Sebelum menambah atau menolak dua
pecahan algebra, semak penyebutnya dahulu. Pendaraban dan Pembahagian
Jika penyebutnya tidak sama, anda perlulah Laksanakan pemfaktoran kepada ungkapan
samakannya. jika perlu, sebelum pembahagian atau Tajuk: Berapakah sukatan sebaldi air ini?
a b a+b pendaraban dilakukan. Bahan: Sebaldi air (dilabel z), beberapa botol mineral kecil (dilabel x), beberapa botol
• + = mineral besar (dilabel y) dan corong
4 4 4
1 1
1 1 b+a m + n (m + n)2 m + n (x + y)(x − y)
• + = ÷ 2 = x – y × (m + n)(m + n) Setiap kumpulan diberi beberapa botol mineral yang kosong (berbeza saiz) dan corong. Murid
a b ab x–y x –y 2
1 1 diminta menuangkan air tersebut ke dalam botol kosong. Tulis hubungan algebra tentang
1 1 ×b – 1 ×2
• 1 – = 2a x+y
=m+n sukatan air tersebut. Bentangkan hasil jawapan setiap kumpulan. Adakah sukatan setiap
2a ab ×b ab × 2
kumpulan sama? Dapatkah anda menentukan isi padu air?
b–2
=
2ab
z x x x y y y
40 41
Bab 3 Rumus Algebra Bab 3 Rumus Algebra
S
BAB 3
BAB 3
ebuah kedai borong menjual pakaian
dengan harga RMy. Pada musim perayaan,
ANDA AKAN MEMPELAJARI kedai borong tersebut memberikan diskaun Al-Khwarizmi memperkenalkan nombor negatif
kepada jumlah pembelian pakaian seperti dan perpuluhan. Beliau juga mengasaskan satu
yang berikut. pengaturcaraan matematik menggunakan satu
3.1 Rumus Algebra
set arahan untuk menyelesaikan suatu pengiraan
yang kompleks.
Sebagai seorang pengatur cara komputer,

anda diminta untuk membangunkan http://rimbunanilmu.my/mat_t2/ms043
satu atur cara yang mengandungi rumus
pengiraan harga jualan pakaian tersebut.
RANGKAI KATA
• Rumus algebra • Algebraic formula

• Pemboleh ubah • Variable
• Pekali • Coefficient
• Perkara rumus • Subject of formula
MASLAHAT BAB INI
Rumus algebra diaplikasi oleh jurutera, ahli

statistik, ahli matematik dan ahli astronomi
dalam melaksanakan urusan kerjaya mereka.
42 43
AKTIVITI KREATIF
Bangsa
Jenis tarian Tarian Sumazau ialah tarian
Tujuan: Mengenal rumus Melayu Cina India tradisi suku kaum Kadazan
Bahan: Kalendar persekolahan Sumazau a 2c 2a Dusun di Sabah. Tarian
Sumazau dipersembahkan
Langkah: Kuda Kepang 2b b 5b
pada Tadau Kaamatan
1. Murid melakukan aktiviti ini secara berpasangan. Singa 2c 3a c yang disambut pada setiap
2. Hitung jumlah wang yang dapat disimpan daripada situasi berikut (anggap pengiraan bulan Mei.
Abjad a, b dan c dikenali sebagai pemboleh ubah.
BAB 3
BAB 3
bermula dari 1 hari bulan hingga hari terakhir setiap bulan).
2. Terbitkan rumus untuk setiap perkara rumus yang berikut.
(a) s, bilangan penari berbangsa Cina.
Situasi 1 (b) d, bilangan penari tarian Kuda Kepang.
Badrul seorang murid tingkatan 2 yang suka menabung. Dia menerima wang saku sebanyak (c) w, bilangan penari India dan Melayu.
RM5 dan berbelanja sebanyak RM4.50 secara tetap pada setiap hari persekolahan. http://www.jkkn.gov.my/
Perbincangan:
Berapakah jumlah wang simpanan Badrul pada bulan Januari? (i) Perbezaan rumus di antara kumpulan di dalam kelas anda.
pemetaanbudaya/
(ii) Kesimpulan daripada aktiviti di atas.

Situasi 2
Sedthu mengumpul wang sebanyak RM15 setiap bulan. Jika dia menerima wang saku
Rumus yang diterbitkan s = 2c + b + 3a, d = 8b, w = 3a + 7b + 3c.
sebanyak RM10 sehari, hitung perbelanjaan Sedthu dalam sehari pada bulan April. Daripada aktiviti di atas, rumus dibentuk dengan menghubungkan
beberapa pemboleh ubah.
3. Nyatakan kaedah menghitung wang simpanan. Dalam aktiviti di sebelah, s,
d dan w ialah perkara rumus
CONTOH 1 dan boleh ditulis di sebelah
Daripada dua situasi di atas, anda perlu menulis persamaan yang menghubungkan nilai wang saku, kiri atau kanan.
nilai wang belanja dan bilangan hari dengan operasi tambah dan darab untuk mendapatkan nilai Suzi menjual dua jenis kek pada harga yang berlainan. Kek coklat
wang simpanan. Wang saku, wang belanja dan bilangan hari ialah pemboleh ubah. Anda boleh dijual pada harga RM3 sepotong manakala kek keju dijual pada harga
menentukan jumlah wang simpanan dengan mengubah nilai pemboleh ubah tersebut. dua kali ganda harga kek coklat. Sempena pembukaan cawangan
baru, dia memberikan diskaun 10% untuk semua harga kek. Terbitkan
rumus pengiraan harga jualan kek, jika m potong kek coklat dan n
3.1 Rumus Algebra potong kek keju berjaya dijual. Pemboleh ubah dalam
sesuatu rumus boleh
Ungkapan algebra ialah gabungan dua atau lebih sebutan algebra menggunakan operasi tambah, tolak, Penyelesaian: diwakili dengan huruf a
hingga z (dalam contoh 1, m
darab atau bahagi. Rumus algebra ialah ungkapan algebra yang ditulis dalam bentuk persamaan. Harga kek keju = 2 kali ganda kek coklat dan n mewakili pemboleh
= 2 × RM3 ubah). z dalam rumus di
= RM6 sebelah dikenali sebagai
3.1.1 Membentuk rumus Harga jualan, z = �(bilangan kek coklat × harga) + perkara rumus.
(bilangan kek keju × harga)� × diskaun

Membentuk rumus = �(m × RM3) + (n × RM6)� × (100% − 10%)
berdasarkan suatu situasi.
Tujuan: Membentuk rumus algebra = (RM3m + RM6n) × 90%
Bahan: Lembaran kerja = (3m + 6n) × 0.9
dengan, z = harga jualan Adakah persamaan ini
Langkah: digelar rumus?
1. Murid melakukan aktiviti ini secara berkumpulan. m = bilangan kek coklat
(i) a × (b + c) = (a × b) + (a × c)
n = bilangan kek keju
Sebuah kelab kebudayaan akan membuat persembahan pada malam kebudayaan peringkat p q b
(ii) a + a =
sekolah. Jadual di sebelah menunjukkan bilangan penari mengikut jenis tarian dan bangsa a
Rumus algebra; z = 0.9 (3m + 6n)
yang diwakili oleh satu abjad seperti dalam jadual berikut. Bincangkan.
= 2.7m + 5.4n
44 45
3.1.2 Menukar perkara rumus CONTOH 3

Pemboleh ubah boleh diungkapkan menjadi perkara rumus suatu Ungkapkan p sebagai perkara rumus. (�a 2 )2 = a2
rumus algebra. Begitu juga perkara rumus boleh menjadi pemboleh Menukar perkara rumus bagi
suatu persamaan algebra. �a 2 = a
ubah rumus algebra tersebut. (a) q = p (b) s = p2
p 1
(c) w = (d) t=
3 p2
PERHATIAN
Penyelesaian:
BAB 3
BAB 3
b b Pekali bagi perkara
1
�x = x 2
rumus mesti bernilai 1. (a) p= q Kedua-dua belah (b) p2 = s 1
persamaan
(�x )2 = (x 2 ) 2
a ( p )2 = (q)2 p2 = s 1
dikuasaduakan ×2
Perimeter, P bagi sebuah segi tiga sama kaki boleh diungkapkan p = q2 p = s = x2
dalam sebutan a dan b sebagai P = a + 2b =x
1×p =p
Perkara rumus bagi persamaan di atas boleh ditukar seperti berikut. −1 × p = −p
p 1
(i) a = P – 2b (ii) b = P − a 0×p =0
(c)
3
=w (d) t =
p2 PERHATIAN
2
1 p Salingan
×p = p 2 1
3 3 � � = w2 t × p2 = × p2 1 1
CONTOH 2 3 1 p2 = a, x =
1 p 1 x a
− ×p=− tp2 = 1
Ungkapkan m sebagai perkara rumus. 3 3 p Kuasa dua
= w2 1
3 p2 = (�x )2 = a 2 , x = a 2
(a) q = m + p (b) b = 2s – m p t
m–n × 3 = w2 × 3 Punca kuasa dua
(c) a = 5 (d) t = 1
3 1 1
2m –3 p= √x 2 = √a, x = ±√a
p = 3w 2 t
Perkara rumus sebaik-
Penyelesaian: baiknya ditulis di sebelah
kiri persamaan.
(a) m + p = q (b) 2s – m = b
m+p– p =q– p 2s –2s – m = b – 2s 3.1.3 Menentukan nilai pemboleh ubah
Maka, m = q – p – m = b – 2s
1 1 Nilai bagi satu perkara rumus boleh diperoleh apabila semua nilai Menentukan nilai suatu
m diungkapkan dalam × (– m) = (b – 2s) pemboleh ubah diberikan. Sebaliknya, nilai suatu pemboleh ubah pemboleh ubah apabila
–1 –1 nilai pemboleh ubah
sebutan p dan q m diungkapkan dalam boleh diperoleh apabila nilai perkara rumus dan pemboleh ubah
sebutan b dan s
m = –b + 2s lain diberikan. lain diberikan.
Maka, m = 2s – b
5 Anda telah belajar CONTOH 4
(c) a = 2m (d) m–n menyelesaikan persamaan
=t Diberi w = 7t – 5u, hitung nilai berikut
–3 linear dengan tiga kaedah
5 berikut. (a) nilai w apabila t = 3 dan u = –2
a × 2m = × 2m m–n 1 (a) Kaedah cuba jaya
2m 1 × –3 = t × (–3) (b) nilai t apabila w = 15 dan u = 4
1 1 –3 (b) Aplikasi konsep −a + a = 0
2am = 5 m – n = – 3t kesamaan −a − a = −2a
(c) Kaedah pematahbalikan
Penyelesaian:
1 −a × a = − a 2
2am m – n + n = – 3t + n
= 5 (a) Gantikan t = 3 dan u = –2 ke dalam rumus. (−a) × (−a) = a 2
2a 2a m= – 3t + n −a ÷ a = −1
1 w = 7(3) − 5(−2)
5 m diungkapkan Maka, m = n – 3t (−a) ÷ (−a) = 1
Maka, m = m diungkapkan dalam = 21 + 10
2a dalam sebutan a sebutan n dan t = 31
46 47
(b) Gantikan w = 15 dan u = 4 ke dalam rumus. Penyelesaian:

7t – 5u = w
Rumus Algebra Memahami masalah Merancang strategi
7t – 5(4) = 15
7t = 15 + 20 Bilangan ayam goreng yang boleh Menentukan harga sebungkus roti
Pemboleh ubah
dibeli oleh Azman dengan wang (a) Wakilkan harga roti dan ayam dengan huruf x.
t = 35
Pemboleh ubah ialah kuantiti yang
7 nilainya belum dikenal pasti atau sebanyak RM12.
boleh berubah.
t =5 Harga roti = RM x
Harga ayam = RM2 x
BAB 3
BAB 3
Pemalar
Pemalar ialah kuantiti yang nilainya
(b) Jumlah harga roti + Jumlah harga ayam + RM1 = Jumlah belanja
CONTOH 5 tetap.
2(RMx) + RM2x + RM1 = RM5
Rumus Algebra 2x + 2x + 1 = 5
1
Diberi m = (p – q)2, hitung nilai q jika diberi m = 16 dan p = 3. Rumus algebra ialah persamaan
4x + 1 = 5
4 yang menghubungkan beberapa
Penyelesaian: pemboleh ubah.
x =5−1
4
1 Perkara Rumus =1
m ×4 = (p – q)2 × 4 Perkara rumus ialah pemboleh
4 Maka, harga sebungkus roti ialah RM1 dan harga seketul ayam ialah RM2.
ubah bersandar yang diungkapkan
4m = (p – q)2 dalam sebutan pemboleh ubah tak
Kedua-dua belah persamaan bersandar bagi suatu rumus. Perkara Membuat kesimpulan Melaksanakan strategi
�4m = √(p – q)2 dipuncakuasaduakan
rumus sentiasa mempunyai pekali 1.
Penentuan perkara rumus melibatkan Azman dapat membeli 5 ketul (a) Wakilkan bilangan ayam goreng dengan huruf y.
p – q = �4m (a) satu daripada operasi asas
matematik. ayam goreng. (b) Jumlah harga roti + Jumlah harga ayam = RM12
(b) kuasa atau punca kuasa.
– q = �4m – p (c) gabungan operasi asas dan (RM1 × 2) + (RM2 × y) = RM12
1 1 Kedua-dua belah persamaan kuasa atau punca kuasa. 2 + 2y = 12
(– q) × = �√4m – p� ×
–1 –1 1 12 – 2
didarab y = 2
q = − √4m + p –1
=5
q = p – √4m Kaedah alternatif
Gantikan m = 16 dan p = 3
q = 3 – √4(16) Gantikan m = 16 dan p = 3 JOM CUBA 3.1
16 = 1 (3 − q ) 2
q=3–8 4
1. Ungkapkan huruf dalam kurungan sebagai perkara rumus.
64 = (3 − q ) 2
q = –5 (a) z = m − qp [ m ] (b) v = u + 2 [ u ]
7w
√64 = (3 − q ) (c) 3y = x [ x ] (d) 3a = 4 [ b ]
8=3−q 5+b
q=3−8 3 5
(e) 5q = u − 5 [ u ] (f ) 2w = −4 + v [ v ]
q = −5
25w 2
(g) 2a = √3b + 5 [ b] (h) (−5t) 2 = 36 [ w]
3.1.4 Penyelesaian masalah
Menyelesaikan masalah (i) (−3m)2 = 4p − 8 [ m ] (j) √(9r 2 ) = 4s − 7 [ r ]
CONTOH 6 yang melibatkan rumus.
2. Harga sehelai kemeja ialah RM35, manakala harga sehelai seluar ialah RM45. Diskaun sebanyak
Harga seketul ayam goreng di kantin sekolah ialah dua kali ganda harga sebungkus roti. Dengan 15% diberikan pada harga sehelai kemeja, manakala diskaun sebanyak 10% diberikan pada
wang sebanyak RM5, Azman membeli dua bungkus roti dan seketul ayam. Baki perbelanjaan harga sehelai seluar. Tulis rumus jualan, z, jika Syamsul ingin membeli x helai kemeja dan y
tersebut ialah RM1 dan disimpan. Jika Azman membawa RM12, berapa ketulkah ayam goreng helai seluar.
yang dapat dibeli dengan jumlah bilangan roti yang sama?
48 49
3. Selesaikan yang berikut. (b) Bayaran sewa sebuah gelanggang sepak takraw ialah RM5 bagi satu jam yang pertama.
(a) Diberi c = 4d + 8, hitung (b) Diberi 4 p = 18 − 5q, hitung Bayaran bagi setiap jam yang berikutnya ialah RM3. Tulis rumus yang menghubungkan
(i) nilai c apabila d = 2 (i) nilai p apabila q = 2 jumlah bayaran, p dan jam yang disewa, h.
(ii) nilai d apabila c = 10 (ii) nilai q apabila p = 2
(c) Pecutan, a ialah perbezaan antara laju akhir, v2 dan laju awal, v1 yang dibahagikan dengan
(c) Diberi 1 m = 2 n + 8, hitung (d) Diberi √4m = n − 5 , hitung
2
masa, t. Tulis hubungan antara a, v2, v1 dan t.
3 3 2
(i) nilai m apabila n = −15 (i) nilai n apabila m = 4 2. Ungkapkan huruf dalam kurungan sebagai perkara rumus.
(ii) nilai n apabila m = 30 (ii) nilai m apabila n = 2
BAB 3
BAB 3
(a) m = – 3 q + p [q] (b) x = – p – w [w]
1 3 3
(e) Diberi 3u = 4r + s, hitung (f) Diberi 3 p = 2 q − 4 r , hitung (c) 2e = 4g + 3h [g] (d) 4 m – 6p = 4 q [q]
5 3
(i) nilai u apabila r = 5 dan s = −2 (i) nilai p apabila q = 3 dan r = 8 3
(e) w = 3v 2 [v] (f) 2m = 4 n2 [n]
1
(ii) nilai r apabila u = 3 dan s = 3 (ii) nilai q apabila r = −12 dan p = 10 (v + 1) 2 5
(g) 3w = [v] (h) 5 f = [k]
(iii) nilai s apabila u = 2 dan r = 1 (iii) nilai r apabila p = −15 dan q = −15 2 4 k−7
2
1 3 1 3. Hitung nilai yang berikut.
(g) Diberi √3a = 9b − 4 c, hitung (h) Diberi 1 2 s = 5 t 2 + 3 u 2 , hitung

1 x+y c − d 2 , hitung nilai
(i) nilai a apabila b = 1 dan c = 2 (i) nilai s apabila t = −5 dan u = 3 (a) Diberi w = , hitung nilai (b) Diberi 6b =
9
3 1+x
(ii) nilai b apabila c = 3 dan a = 12 (ii) nilai t apabila u = −6 dan s = 28 (i) b, jika c = 20 dan d = 2
(i) w, jika x = 2 dan y = − 8
(iii) nilai c apabila a = 3 dan b = 3 (iii) nilai u apabila s = 4 dan t = 5 (ii) x, jika w = 20 dan y = 5 (ii) c, jika b = 1 dan d = 2
6 6 9
(iii) y, jika w = 5 dan x = 6
(iii) d, jika b = 1 dan c = 90
4. Tulis rumus algebra berdasarkan situasi berikut. 2
(a) Jumlah harga, RMz yang perlu dibayar oleh seorang pembeli yang membeli x buah buku
kerja dan y kotak set geometri. Setiap buku kerja dan set geometri masing-masing berharga (q + 1) 3t – 4u 2
(c) Diberi −2p = , hitung nilai (d) Diberi 4s 2 = � � , hitung nilai
RM5.90 dan RM3.60. (r + q) 5
(i) p, jika q = 3 dan r = 3q (i) s, jika t = s − 1 dan u = 2 s
(b) Dalam suatu jamuan kelas, seorang guru membeli p karton minuman tin untuk diagihkan
(ii) q, jika p = 3 dan r = 2q (ii) t, jika s = − 5u dan u = 3
kepada q orang murid. Daripada sejumlah minuman tin tersebut, tujuh tin dikeluarkan untuk
dibahagi kepada guru mata pelajaran. Jika satu karton mengandungi 24 tin minuman, (iii) r, jika p = − 1 dan q = 2p (iii) u, jika s = 1 t dan t = 2 − u
3 3
hitung bilangan tin minuman yang diterima oleh setiap murid, b dalam sebutan p dan q.
4. Seorang pengurus cawangan kedai makanan segera dibayar gaji 3 kali ganda berbanding dengan
(c) Kasut A dijual dengan harga RM35 sepasang, manakala kasut B berharga RM76 sepasang.
gaji pekerja sambilan, RM x sehari. Masa bekerja untuk pekerja sambilan ialah separuh dari
Kedai Kasut Cantik menawarkan diskaun sebanyak 15% untuk pembelian dua pasang
masa bekerja pengurus itu, y dalam tempoh sebulan. Jika mereka bekerja 26 hari dalam sebulan,
kasut. Kasut A dan kasut B boleh dicampur bilangannya. Mei Ling membeli m pasang
tulis rumus perbezaan gaji, RMz antara kedua-dua pekerja tersebut dalam sebutan x dan y.
kasut A dan n pasang kasut B. Hitung harga yang perlu dibayar, P dalam sebutan m dan n.
(d) Sebuah kereta mampu bergerak sejauh 10 km dengan isian petrol sebanyak 1 liter. 5. Julia mengambil 40 saat untuk berjalan sejauh 50 meter. Bantu Julia menulis rumus mengira
Ungkapkan kos petrol, RMx yang perlu diisi untuk perjalanan sejauh s km jika satu liter tempoh perjalanan, t dalam minit, dari rumahnya ke sekolah yang berjarak s kilometer.
petrol berharga RMt.
6. Luas trapezium di bawah ialah 36 cm2. Jika x + y = 11 cm, hitung nilai x dan y.
x cm
1. Tulis rumus algebra daripada situasi berikut. 4 cm

(a) A mewakili luas, manakala x mewakili panjang sisi sebuah segi empat sama. Tulis rumus
yang menghubungkan A dengan x. 2y cm
50 51
INTI PATI BAB
Tajuk: Papan mengira

Rumus Algebra Bahan: Kad manila, kotak terpakai, kertas warna, gam dan gunting
Langkah:
1. Buat satu papan mengira untuk mengira harga yang perlu dibayar oleh murid bagi
BAB 3
BAB 3
pembelian tiga barang.
Rumus algebra menggabungkan Perkara rumus diwakili oleh abjad. 2. Contoh barang yang hendak dibeli ialah pen, air mineral dan buku tulis.
ungkapan algebra dengan operasi tambah,
tolak, darab atau bahagi dalam bentuk Perkara rumus boleh berubah bergantung 3. Harga pen, air mineral dan buku tulis ditentukan oleh murid mengikut harga semasa.
persamaan. kepada nilai pemboleh ubah yang ingin
diperoleh.
1. y = 3x – 5
w = – 6 – 8t
6 – 7v
2. w =
v Barang
1 –6–w
3. A = th t =
2 8
4. L = πj 2
Bilangan
Suatu nilai pemboleh ubah dalam rumus algebra
a b c
boleh diperoleh apabila diberi suatu nilai pemboleh
ubah yang lain.
Contoh: Penyelesaian masalah melibatkan
2v penukaran perkara rumus, gabungan Harga a × RM b × RM c × RM
Diberi Q = , hitung nilai u, operasi asas aritmetik, kuasa dan
–v + u
jika v = 2, Q = 4 punca kuasa.
Maka, u = 3 Jumlah
(i) (ii) (iii)
REFLEKSI DIRI
+ +
Jumlah keseluruhan
Pada akhir bab ini, saya dapat: (i) (ii) (iii)
1. Membentuk rumus berdasarkan suatu situasi. Contoh papan mengira
2. Menukar perkara rumus bagi suatu persamaan algebra.

3. Menentukan nilai suatu pemboleh ubah apabila nilai pemboleh ubah
lain diberikan.
4. Menyelesaikan masalah yang melibatkan rumus.
52 53
Bab 4 Poligon Bab 4 Poligon
Dalam kehidupan seharian, terdapat

gabungan bentuk poligon di sekeliling
kita terutamanya dalam reka bentuk Poligon berasal daripada perkataan ‘polygon’
ANDA AKAN MEMPELAJARI yang bererti ‘poly’, banyak dan ‘gon’ yang
bangunan. Gabungan bentuk poligon dapat
BAB 4
BAB 4
BAB
BAB
menghasilkan suatu seni yang menarik dan bermaksud sudut. Poligon dinamakan mengikut
4.1 Poligon Sekata pelbagai. jumlah sisinya. Untuk poligon yang lebih besar,
4 ahli matematik menulis mengikut bilangan sisi, 4
Pola geometri ini dapat dilihat pada
4.2 Sudut Pedalaman dan Sudut Peluaran contohnya 17-gon.
Masjid Terapung Tanjung Bungah, Pulau
Poligon
Pinang yang memiliki keunikan gabungan
seni bina tempatan dan Asia Barat.
RANGKAI KATA
• Poligon • Polygon
MASLAHAT BAB INI
• Poligon sekata • Regular polygon
• Poligon tak sekata • Irregular polygon Poligon diaplikasikan dalam mencipta logo,
• Paksi simetri • Axis of symmetry membuat mural pada dinding sekolah dan
• Sisi • Side membuat simetri pada lukisan.
• Sudut pedalaman • Interior angle Dalam bidang teknologi, ilmu poligon
• Sudut peluaran • Exterior angle d ig una ka n dalam seni bina bangunan,
bumbung, corak dalaman, rekaan pakaian
• Sudut penggenap • Supplementary angle
dan banyak lagi.
• Origami • Origamy
Kerjaya yang terlibat dalam bidang ini
ialah juruukur, juruteknik, jurutera, arkitek,
pereka grafik dan banyak lagi.
54 55
BAB 4
AKTIVITI KREATIF Langkah:

Q R
1. Ukur panjang sisi dan sudut pedalaman semua poligon.
Tujuan: Menghasilkan pentagon menggunakan lipatan 2. Lengkapkan jadual di bawah.
kertas (origami) Segi tiga ABC Segi empat DEFG Pentagon HIJKL
Bahan: Kertas berbentuk segi empat sama dan gunting P S
Panjang sisi Ukuran sudut Panjang sisi Ukuran sudut Panjang sisi Ukuran sudut
Langkah: AB ∠CAB DE ∠GDE HI ∠HIJ
1. Lipat kertas segi empat sama kepada dua bahagian seperti Rajah A BC ∠ABC EF ∠DEF IJ ∠IJK
Rajah A. T
2. Labelkan setiap bucu segi empat tepat dengan PQRS. Q R CA ∠BCA FG ∠EFG JK ∠JKL
3. Lipat bucu P rapat ke sisi QR. Pastikan bucu ditemukan dengan GD ∠FGD KL ∠KLH
tepat sebelum anda menekan kertas untuk membentuk garisan P U S LH ∠LHI
BAB 4
BAB 4
lipatan seperti Rajah B. Buka lipatan. Rajah B
Kesimpulan: Kesimpulan: Kesimpulan:
4. Lipat bucu Q ke sisi PS seperti Rajah C. Buka lipatan. Q T
R
Terdapat kesan lipatan berbentuk X dan tandakan titik tengah. Perbincangan:
5. Bawa bucu S ke titik tengah tadi, kemudian lipat. Bincangkan hasil dapatan anda.
6. Ambil bucu yang menyentuh titik tengah tadi dan bawa ke P U S
sisi paling kanan dan lipatkan. Rajah C
Poligon sekata ialah poligon yang semua sisinya sama panjang dan Menentukan jenis poligon
7. Ambil bucu P, rapatkan ke sisi tengah TU QR CODE semua sudut pedalamannya sama saiz. Poligon sekata mempunyai Sesuatu poligon boleh mempunyai
menjadi bentuk seperti Rajah D. sudut pedalaman yang kongruen. Poligon tak sekata pula ialah
tiga atau lebih sisi.
Imbas QR Code atau layari Poligon Sekata
8. Lipatkan ke belakang. http://rimbunanilmu.my/mat_ poligon yang tidak semua sisinya sama panjang. Semua sisi sama panjang. Semua
sudut pedalaman sama saiz.
9. Akhir sekali, gunting bahagian atas lipatan seperti t2/ms056 untuk melihat video
Rajah D. tutorial origami berbentuk
pentagon. 3 sisi 4 sisi 5 sisi
10. Buka lipatan kertas, nyatakan bentuk origami CONTOH 1 Segi tiga Segi empat Pentagon
Rajah D
yang terhasil.
Antara rajah berikut, yang manakah merupakan sebuah poligon 6 sisi 7 sisi 8 sisi
Heksagon Heptagon Oktagon
sekata atau poligon tak sekata?
4.1 Poligon Sekata Poligon Tak Sekata
(a) (b) (c) Tidak semua sisi sama panjang.
4.1.1 Sifat geometri poligon sekata

3 sisi 4 sisi 5 sisi
Segi tiga Sisi empat Pentagon
Poligon sekata ialah poligon yang semua sisinya sama panjang Menghuraikan sifat geometri
poligon sekata menggunakan
dan semua sudut pedalamannya sama saiz.
pelbagai perwakilan. 6 sisi 7 sisi 8 sisi
(d) (e) (f) Heksagon Heptagon Oktagon
Mengenal poligon sekata Poligon Cengkung

Mempunyai sekurang-
Origami berasal daripada kurangnya satu sudut
lebih daripada 180°.
perkataan Jepun yang
bermaksud Poligon Cembung
Penyelesaian: Tiada sudut pedalaman
Tujuan: Meneroka sifat geometri poligon sekata ‘ori’ = seni, ‘gami’ = kertas lebih daripada 180°.
(a) Poligon tak sekata (b) Poligon tak sekata
Poligon Kompleks
Bahan: Pembaris dan jangka sudut (c) Poligon sekata (d) Poligon sekata Mempunyai garisan
B J yang bersilang dalam
E F (e) Poligon tak sekata (f) Poligon tak sekata poligon itu.
I K Poligon ialah bentuk Bukan poligon

tertutup pada satu satah
yang dibatasi tiga atau Bulatan Bentuk yang Bentuk Objek
lebih garis lurus sebagai mempunyai tak tiga
A C D G H L sisi-sisinya. garisan tertutup dimensi
melengkung
56 57
Menentukan paksi simetri 4.1.2 Membina Poligon Sekata

Poligon sekata boleh dibina dengan menggunakan pelbagai kaedah.
Terokai aktiviti di bawah. Membina poligon sekata
menggunakan pelbagai
Tujuan: Menghuraikan paksi simetri poligon sekata kaedah dan menerangkan
QR CODE
Bahan: Perisian geometri dinamik, pencetak, gunting dan kertas A4 rasional langkah-langkah
Langkah: Tujuan: Menghasilkan poligon sekata pembinaan.
Imbas QR Code atau Bahan: Perisian geometri dinamik, pencetak, kertas dan gunting
1. Buka fail MS058A untuk memperoleh lembaran kerja yang layari http://rimbunanilmu.
my/mat_t2/ms058a untuk Langkah:
telah disediakan. Cetak fail tersebut. QR CODE
mendapatkan lembaran 1. Buka fail MS059A untuk eksplorasi poligon sekata.
2. Bahagikan kelas kepada dua kumpulan.
kerja. 2. Klik arahan polygon dan pilih regular polygon. Imbas QR Code atau layari
3. Kumpulan pertama dikehendaki menggunting bentuk poligon 3. Klik sebarang titik pada satah Cartes. http://rimbunanilmu.my/mat_
BAB 4
BAB 4
sekata, manakala kumpulan kedua menggunting bentuk 4. Klik sebarang titik kedua. t2/ms059a untuk eksplorasi
poligon tak sekata. 5. Pada tetingkap regular polygon, di ruangan vertices masukkan rangsangan minda.
4. Dengan cara melipat poligon tersebut, tentukan paksi simetri bilangan bucu yang hendak dibina. Contohnya, pentagon ada
bagi semua poligon sekata dan poligon tak sekata itu. lima bucu.
5. Lengkapkan jadual di bawah. 6. Ulang langkah yang sama untuk heksagon sekata, heptagon
Bilangan Sisi Bilangan Paksi Simetri sekata, oktagon sekata dan nonagon sekata.
7. Cetak dan tampal hasil kerja anda dalam buku.
Poligon sekata
Perbincangan:
Bincangkan hasil dapatan anda.
Q R Q R
Tujuan: Menghasilkan oktagon sekata menggunakan origami
Bahan: Pencetak, kertas warna berbentuk segi empat sama dan gunting
Langkah: P S P Rajah B S
1. Buka fail MS059B untuk menyaksikan tutorial menghasilkan Rajah A
origami berbentuk oktagon. Q R Q R
Poligon tak sekata 2. Lipat kertas kepada dua bahagian seperti Rajah A. Buka lipatan.
3. Bawa bucu Q ke bucu S dan lipat seperti Rajah B. Buka lipatan
seperti Rajah C dengan kedudukan T berada di tengah-tengah sisi PS. P T S P
Rajah D
S
4. Bawa sisi PS dengan T berada di atas garisan pepenjuru PR seperti Rajah C
Rajah D dan lipat.
5. Guntingkan garisan putus-putus warna hitam. Oktagon
6. Buka lipatan, maka terhasillah oktagon.
Perbincangan:
QR CODE Perbincangan: QR CODE
(i) Apakah kaitan antara bilangan sisi poligon sekata dengan
bilangan paksi simetri? Bincangkan hasil dapatan anda.
Imbas QR Code atau layari Imbas QR Code atau
(ii) Buat kesimpulan hasil dapatan kumpulan pertama dan http://rimbunanilmu.my/ layari http://rimbunanilmu.
kumpulan kedua. mat_t2/ms058b untuk my/mat_t2/ms059b untuk
mendapatkan nama menyaksikan tutorial
poligon pelbagai sisi. menghasilkan origami
Bilangan paksi simetri bagi sebuah poligon sekata adalah sama berbentuk oktagon.
dengan bilangan sisi poligon tersebut.
Tujuan: Membina poligon sekata menggunakan alat geometri
Bagi poligon tak sekata bilangan paksi simetri harus diterokai dengan
Bahan: Pensel, pembaris, kertas A4 dan jangka lukis
kaedah lipatan.
58 59
Aktiviti 1: JOM CUBA 4.1

Bina segi tiga sama sisi dengan panjang sisi 5 cm.
1. Tentukan sama ada setiap poligon berikut merupakan poligon sekata atau poligon tak sekata.
C
(a) (b) (c)
60° 120°
A 5 cm B A B A B A B
(a) Bina tembereng garis (b) Bina lengkok dengan (c) Bina lengkok dengan (d) Lukiskan garisan dari (d) (e) (f)
AB dengan panjang jejari 5 cm dari titik A. jejari 5 cm dari titik A ke C dan B ke C.
5 cm. B supaya bersilang Terhasillah segi tiga
dengan lengkok sama sisi.
pertama tadi. Titik
BAB 4
BAB 4
persilangan dilabel C. (g) (h) (i)
Aktiviti 2:
Bina segi empat sama bersisi 4 cm.
D
D C
2. Surih rajah berikut. Tentukan bilangan paksi simetri pada setiap rajah jika ada.
(a) (b) (c) (d)
A 4 cm B A B A B A B
(a) Bina tembereng garis (b) Bina satu garis serenjang (c) Bina satu lengkok (d) Bina dua lengkok
AB dengan panjang dengan AB yang melalui berjarak 4 cm dari A berjarak 4 cm dari 3. Lengkapkan jadual berikut dengan ciri-ciri poligon.
4 cm. titik A. supaya bersilang dengan B dan D supaya
garis serenjang itu. Titik kedua-dua lengkok Bilangan paksi
persilangan dilabel D. itu bersilang. Titik Poligon sekata Nama poligon Bilangan sisi Bilangan bucu
simetri
persilangan dilabel C.
Aktiviti 3:
Bina sebuah heksagon sekata bersisi 3.5 cm.
B B C B C
A A A D A D
E F E
4 cm F
(a) Bina sebuah bulatan (b) Bina satu lengkok (c) Bina lengkok berjarak (d) Lukiskan garisan AB,
berjejari 3.5 cm. berjejari 3.5 cm dari 3.5 cm dari B dan BC, CD, DE, EF dan
Tandakan satu titik A dan tandakannya tandakannya sebagai FA untuk membentuk
pada lilitan dan label sebagai B. C dan ulang langkah sebuah heksagon sekata.
sebagai A. tersebut sehingga F.
QR CODE
Perbincangan:
Bincangkan hasil dapatan anda. Imbas QR Code atau layari 4. Bina poligon sekata berikut dengan pembaris dan jangka lukis.
http://rimbunanilmu.my/mat_
t2/ms060 untuk menghasilkan
(a) Segi tiga sama sisi dengan panjang sisi 3.4 cm.
Daripada kesemua aktiviti yang telah Poligon sekata juga boleh poligon sekata menggunakan (b) Segi empat sama bersisi 3.6 cm.
dijalankan, kaedah yang paling jitu dalam dibina dengan kaedah alat geometri. (c) Heksagon sekata bersisi 4 cm.
membahagi sama sudut
membina poligon sekata adalah dengan di pusat bulatan mengikut (d) Heptagon sekata bersisi 4.2 cm.
menggunakan perisian geometri dinamik. bilangan sisi. (e) Oktagon sekata bersisi 4.5 cm.
60 61
5. Lukis poligon sekata yang berikut dengan membahagi sudut pada pusat secara sama saiz.
3. Sambungkan bucu setiap poligon untuk membentuk segi tiga dalam poligon seperti contoh
(a) Pentagon sekata (b) Heksagon sekata
di bawah.
1
1 3 2
1
1
2 2 3
4
4. Lengkapkan jadual di bawah.
Hasil tambah sudut
Poligon Bilangan sisi (n) Bilangan segi tiga
pedalaman
4.2 Sudut Pedalaman dan Sudut Peluaran
Segi tiga 3 1 1 × 180° = 180°
Poligon
BAB 4
BAB 4
Sudut peluaran + Sudut Segi empat 4 2 2 × 180° = 360°
pedalaman = 180°.
Pentagon
x Sudut Peluaran
Heksagon
a 115°
180° Heptagon
y Sudut
b c Pedalaman Oktagon
z 65° Nonagon
Dekagon
Sudut peluaran ialah
Sudut pedalaman ialah Perbincangan:
sudut yang terbentuk
sudut yang terbentuk oleh (i) Apakah hubungan antara bilangan sisi, n dengan bilangan segi tiga?
apabila satu sisi poligon (ii) Apakah hubungan antara bilangan sisi segi tiga dengan hasil tambah sudut pedalaman?
dua sisi bersebelahan di dipanjangkan. Penggenap Hasil tambah sudut
dalam sesuatu poligon. kepada sudut pedalaman. pedalaman satu segi tiga 5. Hasil tambah sudut pedalaman suatu poligon
ialah 180°. = Bilangan segi tiga × 180° Pentagon boleh dibahagi
a kepada 3 segi tiga. Cuba
a + b + c = 180° = × 180° anda nyatakan jumlah sudut
Sudut a, b dan c ialah Sudut x, y dan z ialah b c pedalaman pentagon.
sudut pedalaman. sudut peluaran.
Dalam sebutan n
4.2.1 Hasil tambah sudut pedalaman Hasil tambah sudut pedalaman suatu poligon = (n – 2) × 180°.
Menerbitkan rumus hasil
Terdapat perkaitan antara bilangan sisi sebuah poligon dengan hasil tambah sudut pedalaman
tambah sudut pedalamannya. Perhatikan aktiviti di bawah. suatu poligon.
CONTOH 2 Bilangan
Nama Poligon
sisi
QR CODE Nyatakan bilangan segi tiga yang terbentuk bagi setiap poligon
12 dodekagon
yang berikut.
13 tridekagon
Tujuan: Meneroka bilangan setiap segi tiga di dalam poligon Imbas QR Code atau (a) Poligon 13 sisi (b) Poligon 18 sisi
Bahan: Kertas dan protraktor layari http://rimbunanilmu. 14 tetradekagon
my/mat_t2/ms062 untuk Penyelesaian: 15 pentadekagon
Langkah: mendapatkan lembaran
16 heksadekagon
1. Buka fail MS062 untuk mendapatkan maklumat tentang kerja bentuk-bentuk poligon. (a) Bilangan segi tiga = 13 − 2
= 11 17 heptadekagon
bentuk-bentuk poligon.
18 oktadekagon
2. Cetak segi tiga, segi empat, pentagon, heksagon, heptagon,
oktagon dan nonagon. (b) Bilangan segi tiga = 18 − 2 19 enneadekagon
= 16 20 ikosagon
62 63
CONTOH 3
CONTOH 4
Hitung nilai x bagi poligon berikut.
(a) Hitung nilai x bagi setiap rajah (b) Dalam rajah di bawah, ABCDE ialah sebuah
(a) (b) 60° berikut.
100° pentagon sekata. BCF dan EDF ialah garis lurus.
130°
x x Hitung nilai x. A
130°
60° x E B
120°
Penyelesaian: 160° D C
(a) Hasil tambah sudut pedalaman (b) Hasil tambah sudut pedalaman x
= (n − 2) × 180° = (n − 2) × 180°
Penyelesaian: F
BAB 4
BAB 4
= (5 − 2) × 180° = (4 − 2) × 180° 360°
= 540° = 360° (a) Hasil tambah sudut peluaran = 360° (b) ∠ FCD = Sudut peluaran 360°
5
x + 160° + 120° = 360° poligon sekata = n
Maka, x + 100° + 130° + 60° + 90° = 540° Maka, x + 130° + 60° + 90° = 360° = 72°
x + 280° = 360° Sudut pedalaman
x + 380° = 540° x + 280° = 360° x = 180° − 72° − 72°
x = 360° − 280° = 180° − sudut peluaran
x = 540° − 380° x = 360° − 280° x = 80° = 36°
x = 160° x = 80°
4.2.3 Nilai sudut pedalaman, sudut peluaran
4.2.2 Hasil tambah sudut peluaran poligon dan bilangan sisi suatu poligon
Menentukan nilai sudut
Membuat dan CONTOH 5 pedalaman, sudut
mengesahkan konjektur peluaran dan bilangan
Tujuan: Meneroka hasil tambah sudut peluaran tentang hasil tambah Hitung nilai sudut pedalaman bagi sebuah heksagon sekata. sisi suatu poligon.
sudut peluaran poligon.
Bahan: Perisian geometri dinamik Penyelesaian:
Bilangan sisi heksagon sekata, n = 6
Hasil tambah sudut peluaran
Poligon n
QR CODE
Konjektur Kesahan (Ya / Tidak)
Hasil tambah sudut pedalaman = (n − 2) × 180°

Sudut pedalaman poligon
Imbas QR Code atau = (6 − 2) × 180°
sekata
layari http://rimbunanilmu. = 4 × 180° (n − 2) × 180°
my/mat_t2/ms064 untuk = 720° =
mendapatkan lembaran n
Langkah: kerja di sebelah. Hasil tambah sudut pedalaman
Maka, sudut pedalaman =
1. Buka fail MS064 untuk memperoleh lembaran kerja yang telah Bilangan sisi

disediakan. Cetak fail tersebut. 720°
=
2. Buat konjektur bagi setiap poligon di ruang yang disediakan 6
dalam lembaran bercetak. = 120°
3. Buka fail hasil tambah sudut peluaran.ggb.
4. Teroka setiap poligon yang disediakan. CONTOH 6
5. Seret penggelongsor dilate untuk mengubah saiz sisi poligon Konjektur ialah proposisi atau 30° 30° + b
teorem yang kelihatan benar. Hitung nilai b bagi rajah di sebelah.
yang dipaparkan.
Keputusan konjektur tidak
6. Sahkan hasil tambah sudut peluaran poligon. dibuktikan secara formal. Penyelesaian:
60°
Perbincangan: Konjektur membolehkan
360° = (30° + b + b + 50° + 45° + 15° + 60° + 30°)
15
kita membuat spekulasi
°
Bincangkan hasil tambah sudut peluaran poligon. daripada suatu situasi 360° = 230° + 2b
matematik. Contohnya, jika 2b = 360° − 230° b
kita menambah dua nombor 2b = 130° 45°
Hasil tambah sudut peluaran sebuah poligon ialah 360°.
positif, maka hasilnya 50°
b = 65°
sentiasa lebih besar daripada
64 nombor tersebut. 65
CONTOH 7 PERHATIAN JOM CUBA 4.2

POLIGON SEKATA
Hitung nilai sudut peluaran bagi sebuah oktagon sekata. 1. Nyatakan bilangan segi tiga yang terhasil dalam poligon berikut dan hitung jumlah sudut
3 4 5 6
Penyelesaian: segi segi pentagon heksagon
pedalamannya.
tiga empat
Bilangan sisi sebuah oktagon sekata, n = 8 Jumlah sudut pedalaman Poligon Bilangan segi tiga dalam poligon Jumlah sudut pedalaman
Hasil tambah sudut peluaran = 360° (n − 2) × 180°
360° bilangan segi tiga
Pentagon
Maka, sudut peluaran =
8 4 × 180° = 540°
= 45° Sudut pedalaman Heksagon
jumlah sudut pedalaman
CONTOH 8 bilangan sisi Heptagon
atau
BAB 4
BAB 4
180° − sudut peluaran
Hitung bilangan sisi sebuah poligon sekata berikut apabila diberi Sudut peluaran Oktagon
nilai sudut pedalaman. 360°
bilangan sisi
(a) 108° (b) 144° Nonagon
atau
180° − sudut pedalaman
Penyelesaian:
(a) Sudut peluaran = 180° − 108° (b) Sudut peluaran = 180° − 144°
2. Namakan semua sudut pedalaman dan sudut peluaran bagi setiap poligon yang berikut.
= 72° = 36°
360° 360°
Bilangan sisi, n = Bilangan sisi, n = (a) h g (b) i h
sudut peluaran sudut peluaran e
f d c
360° 360° e
n= n = 36° a g
72° j b
b c a
n =5 n = 10 f
d
4.2.4 Penyelesaian masalah Sudut pedalaman: Sudut pedalaman:

CONTOH 9 yang melibatkan poligon. Sudut peluaran: Sudut peluaran:
Gambar rajah di sebelah ialah heksagon sekata yang Q
dibesarkan daripada corak pada sebiji bola sepak.
P R
(a) Hitung sudut y. 3. Hitung nilai x bagi setiap rajah berikut.
x z
(b) Hitung perbezaan antara y dengan (x + z).
U y
S
(a) (b)
80° 75°
Penyelesaian:
T x 85°
Memahami masalah Merancang strategi Melaksanakan strategi
130° 100°
Menghitung sudut y menggunakan rumus (6 − 2) × 180° (b) Perbezaan antara y
(a) y = x
(n − 2) × 180° 6 dengan (x + z)
n y = 120° = 120° − (30° + 30°) x
= 60° (c) (d) 50°
Sudut x berada dalam segi tiga sama kaki. 180° − 120° x
(b) x = 70° 76°
∠UPQ = ∠TSR = y 2 Membuat kesimpulan 50°
180° − ∠UPQ x = 30° (a) y = 120°
2 112° 60°
z = 30°(sudut selang seli) (b) y − (x + z) = 60°
66 67
4. Bagi setiap rajah di bawah, hitung nilai p, q dan r. 2. Hitung nilai p, q, dan r dalam rajah yang berikut.
(a) (b) r (a) (b) r (c) 105° p
100°
p q p 140°
60° 45° q q
r p r 75°
q 112° 40°
45° 80° p 85°
r 135°
q
3. Hitung nilai x bagi poligon berikut.
5. Hitung nilai a + b + c. (a) (b) (c) 60°
x 85°
(a) c (b) x
a x 100°
120°
BAB 4
BAB 4
60° b 110° 130°
c 80° 2x
80° b
a 4. Hitung bilangan sisi bagi setiap poligon sekata berikut.
c (a) 45° (b)
(c) (d) c 36°
a
98° b
b
85° b a 65°
6. Tentukan bilangan sisi bagi poligon yang mempunyai hasil tambah sudut pedalaman (c) (d)
140° 140° 150° 150°
(a) 900° (b) 1 080° (c) 1 260°
7. Zaidi mempunyai sebuah kebun sayur berbentuk poligon sekata. Garis putus-putus dalam rajah
di bawah merupakan paksi simetri kebun beliau.
(a) Apakah bentuk sebenar kebun sayur Zaidi? 5. (a) Hitung nilai bagi x + y dalam (b) Rajah menunjukkan logo berbentuk
(b) Hitung nilai y. rajah di bawah. pentagon sekata. FED ialah garis lurus.
y Hitung nilai x + y.
65°
B
x
150° A C
y
8. Rajah menunjukkan dua buah kolam renang di sebuah pusat sukan berbentuk oktagon dan
pentagon sekata. Apakah nilai sudut x? y x
x
F E D
(c) Dalam rajah di bawah, HIJKL ialah sebuah pentagon. KJM ialah garis lurus. Hitung nilai
a + b + c + d.
H
MENJANA KECEMERLANGAN b
L a c I
1. Bina poligon berikut dengan jangka lukis dan pembaris.

d 65°
(a) Segi tiga sama sisi ABC dengan sisi 4 cm.
(b) Segi empat sama PQRS dengan sisi 3 cm. K J M
68 69
6. Azreen ingin melukis logo bagi Kelab Pembimbing Rakan Sebaya di sekolahnya. Dia 12. Bahar ingin membina sebuah poligon yang mempunyai jumlah sudut pedalaman 300°.
memilih bentuk heksagon sekata berjejari 4 cm. Bantu Azreen melukis logonya dengan Bolehkah Bahar membina poligon tersebut? Jelaskan jawapan anda.
menggunakan pembaris, protraktor dan jangka lukis.
13. Rajah di bawah menunjukkan sebahagian daripada corak yang terhasil melalui cantuman jubin.
7. Hasil tambah semua sudut pedalaman sebuah poligon sekata ialah 2 700°. Nyatakan bilangan
Terdapat dua jenis jubin, iaitu jubin A dan jubin B yang merupakan poligon sekata. Hitung
sisi poligon itu.
bilangan sisi jubin A.
8. Dalam rajah di bawah, hitung nilai p + q.

Jubin A
60° p
98°
Jubin
BAB 4
BAB 4
q B
92°
70° 80°
Jubin A Jubin A
9. Berdasarkan rajah di bawah, ABCDEFGH ialah sebuah oktagon sekata dan EFKLM ialah
sebuah pentagon sekata. Hitung ∠CBM. Jubin
B
A B
Jubin A
H L C
67°
K M 14. Devaa adalah seorang pelajar jurusan reka grafik di sebuah universiti tempatan. Bantu Devaa
G D menghitung nilai x untuk membina bingkai gambar bercirikan gabungan poligon yang terdiri
daripada sebuah pentagon sekata dan dua buah rombus.
F E
10. Sudut peluaran sebuah poligon sekata ialah 2ℎ, manakala sudut pedalaman poligon yang sama x
ialah 7ℎ.
(a) Hitung nilai ℎ.
(b) Hitung sudut pedalaman dan sudut peluarannya.
(c) Hitung bilangan sisi poligon dan namakan poligon tersebut. 15. Hitung nilai x.
11. Rajah di bawah ialah 4 buah pentagon sekata dan sebuah segi empat sama. Hitung nilai x.
70 71
REFLEKSI DIRI
INTI PATI BAB
Bilangan paksi simetri poligon Pada akhir bab ini, saya dapat:
sekata dengan n sisi ialah n
paksi simetri. 1. Menghuraikan sifat geometri poligon sekata menggunakan pelbagai
perwakilan.
2. Membina poligon sekata menggunakan pelbagai kaedah dan menerangkan
rasional langkah-langkah pembinaan.
Poligon Sekata Poligon Tak Sekata 3. Menerbitkan rumus hasil tambah sudut pedalaman suatu poligon.
BAB 4
BAB 4
4. Membuat dan mengesahkan konjektur tentang hasil tambah sudut
peluaran poligon.
5. Menentukan nilai sudut pedalaman, sudut peluaran dan bilangan sisi
suatu poligon.
• Sudut Pedalaman Sudut peluaran sebuah poligon ialah
(n − 2) × 180°
= penggenap kepada sudut pedalaman 6. Menyelesaikan masalah yang melibatkan poligon.
n Hasil tambah sudut
poligon itu.
pedalaman
• Sudut Peluaran = (n − 2) × 180°
360° Sudut Peluaran + Sudut Pedalaman
= = 180°
n
Hasil tambah sudut peluaran Sebagai seorang peniaga kedai makanan, reka cipta sebuah logo perniagaan anda
= 360° menggunakan gabungan bentuk dua atau tiga poligon. Anda boleh menggunakan perisian
geometri dinamik, alat geometri atau origami dalam menghasilkan logo anda.
Hasil tambah sudut peluaran
= 360° Bentangkan rasional pemilihan logo perniagaan anda itu di dalam kelas.
Poligon sekata ialah poligon yang semua Poligon tak sekata ialah poligon yang
sisinya sama panjang dan semua sudut tidak semua sisinya sama panjang.
pedalamannya sama saiz.
Sudut Sudut
Peluaran Pedalaman
= 360° =
(3 − 2) × 180°
3 3
= 360° =
(4 − 2) × 180°
4 4
360° (5 − 2) × 180°
= =
5 5
Contoh logo
72 73
Bab 5 Bulatan Bab 5 Bulatan
P ergerakan jarum jam akan menghasilkan

bulatan pada pusingan lengkap 360°. Dalam
bahasa Yunani, pergerakan jarum jam Bulatan ditakrifkan sebagai lingkaran bagi titik
ANDA AKAN MEMPELAJARI
disebut 'kirkos' yang bermaksud berpusing yang bergerak dari satu titik tetap pada jarak
dan melengkok. yang sama. Titik tetap itu dikenali sebagai
5.1 Sifat Bulatan pusat bulatan dan jarak yang sentiasa sama ini
disebut sebagai jejari. Bulatan juga merupakan
5.2
BAB 5
BAB 5
Sifat Simetri Perentas satu lengkung tertutup yang dinamakan lilitan
bulatan atau perimeter bulatan. Ahli matematik
5.3 Lilitan dan Luas Bulatan bernama Euclid ialah orang pertama yang
mengkaji bulatan. Beliau juga dikenali sebagai
‘Bapa Geometri’ kerana kajiannya.

RANGKAI KATA
• Bulatan • Circle
• Lilitan • Circumference http://rimbunanilmu.my/mat_t2/ms075
• Jejari • Radius
• Pusat • Centre
• Diameter • Diameter
• Perentas • Chord
• Tembereng • Segment
• Sektor • Sector
• Sektor minor • Minor sector
• Sektor major • Major sector
• Tembereng minor • Minor segment
• Tembereng major • Major segment MASLAHAT BAB INI
• Simetri • Symmetry Bab ini boleh diaplikasikan dalam seni bina,
ilmu falak, reka bentuk dan astronomi.
74 75
AKTIVITI KREATIF
Tujuan: Mengenal bulatan
Bahan: Kertas warna, gam, gunting, tali dan penebuk
Langkah: Pusat
1. Murid membentuk kumpulan. Jejari Satu titik tetap yang
Garis lurus dari pusat Lilitan
2. Setiap kumpulan dikehendaki menyediakan seberapa banyak berjarak sama dari
bulatan ke sebarang Perimeter
bulatan dalam pelbagai saiz. Contohnya seperti rajah di sebelah. semua titik pada
titik pada lilitan sebuah bulatan.
lilitan bulatan.
3. Bulatan yang dibina akan digunakan untuk menghias kelas.
bulatan.
4. Tulis rumus matematik yang telah dipelajari sebelum ini seperti rumus luas segi
empat, luas segi tiga, isi padu kubus, isi padu kuboid, teorem Pythagoras dan
sebagainya dalam bulatan.
Tembereng Tembereng
Minor Major
BAB 5
BAB 5
5.1 Sifat Bulatan Bahagian Tembereng
Diameter
bulatan Rantau yang dibatasi
5.1.1 Mengenal bahagian bulatan Garis lurus yang
oleh satu lengkok dan
menyentuh lilitan
satu perentas.
dan melalui pusat
Mengenal bahagian bulatan.
bulatan dan menerangkan
Tujuan: Mengenal bahagian bulatan sifat bulatan.
Bahan: Perisian geometri dinamik Sektor
Langkah: Sektor Major
1. Buka fail MS076 yang telah disediakan. Minor
2. Perimeter sebuah bulatan dinamakan . Sektor

Perentas Rantau yang dibatasi
3. Seret titik A yang berada di tengah bulatan ke semua arah.
Garis lurus yang Lengkok oleh satu lengkok dan
(i) Titik A dinamakan bulatan. menyambung dua jejari.
Lengkok Major
4. Seret titik B mengelilingi bulatan. sebarang dua titik Minor
(i) Garisan dari pusat bulatan ke sebarang titik pada perimeter bulatan dinamakan . pada lilitan. Lengkok
5. Seret titik C mengelilingi bulatan, kemudian seret titik C' mengelilingi bulatan. Lengkok adalah
sebahagian daripada Diameter ialah perentas
(i) Garisan CC ' yang melalui pusat dan menyentuh lilitan dinamakan . yang paling panjang bagi
lilitan.
6. Seret titik E dan titik D mengelilingi bulatan. sesuatu bulatan.
(i) Garisan yang menyambung dua titik pada lilitan bulatan QR CODE
dinamakan .
Imbas QR Code atau
(ii) Rantau yang dibatasi itu dinamakan . layari http://rimbunanilmu.
CONTOH 1
Bulatan ialah lingkaran
7. Seret titik C dan D. my/mat_t2/ms076 di bagi satu titik yang
bawah untuk mengenal Dalam rajah, O ialah pusat bulatan. d e bergerak sama jarak dari
(i) Apakah dua garisan yang terhasil? Garisan AC dan . bahagian bulatan. Kenal pasti bahagian bulatan berikut. satu titik tetap.
(ii) Rantau yang dibatasi oleh dua jejari ini dinamakan .
Penyelesaian:
a b
Perbincangan: a, Perentas O c
b, Diameter
Bina satu kesimpulan tentang penerokaan anda. Mengapakah bola, glob
c, Jejari d, Lilitan dan guli tidak dikenali
e, Sektor f
Daripada aktiviti di atas, beberapa bahagian bulatan telah dikenal pasti seperti rajah di sebelah. f, Lengkok sebagai bulatan?
76 77
5.1.2 Membina bulatan

4. Sambungkan titik P ke titik A Langkah 2
yang telah ditanda pada lilitan.
Membina suatu bulatan
P
5. Maka, garisan PA ialah
dan bahagian bulatan
berdasarkan syarat yang perentas.
Tujuan: Membina suatu bulatan dan bahagian bulatan O
3 cm
diberi.
berdasarkan syarat yang diberikan
Bahan: Jangka lukis, protraktor, pembaris dan pensel
Langkah: A
(d) Bina sektor bulatan 1. Lukis sebuah bulatan Langkah 1
Syarat Langkah Penyelesaian bersudut 60° pada berpusat O dengan panjang
pusat bulatan yang jejari OA ialah 2 cm.
(a) Bina bulatan apabila 1. Tandakan satu titik O. A 2 cm
berjejari 2 cm. 2. Dengan menggunakan
diberi jejari 3 cm 2. Ukur jangka lukis berjarak protraktor, tandakan satu titik O
dan berpusat O. 3 cm pada pembaris. pada sudut 60° dari jejari OA.
3 cm
3. Letakkan hujung tajam 3. Lukis jejari OB dengan
BAB 5
BAB 5
O Langkah 2
jangka lukis pada titik O dan menyambung pusat O dari titik
lukis sebuah bulatan berjejari itu dengan garis lurus.
3 cm. Maka, AOB ialah sektor
bulatan.
(b) Bina diameter yang 1. Sambungkan titik O dan O
Langkah 1
melalui titik Q Q dengan garis lurus
dalam bulatan yang menggunakan pembaris. Langkah 3
berpusat di titik O. 2. Lanjutkan garis itu sehingga B
O
menyentuh lilitan. Maka,
garis lurus yang melalui Q Q 60°
dan pusat yang menyentuh A
O
lilitan ialah diameter.
Langkah 2
diameter
Perbincangan:
O
Daripada aktiviti di atas, apakah bahagian bulatan yang telah dibina?
C
Q
Daripada aktiviti di atas, murid dapat

(c) Bina dua perentas 1. Buka jangka lukis pada (a) membina suatu bulatan apabila diberi panjang jejari atau B
Langkah 1
dengan panjang 3 cm pembaris dan ukur selebar diameter. A
P Skala Tapak Pusat Skala
dari titik P pada 3 cm. (b) membina diameter melalui satu titik yang tertentu dalam luar dalam
bulatan. 2. Letakkan hujung tajam suatu bulatan. Untuk mengukur sudut
O
jangka lukis pada titik P. (c) membina perentas melalui satu titik yang tertentu dan diberi ABC, letakkan pusat
panjang perentas. protraktor di atas bucu
3. Lukis lengkok yang sudut tersebut. Pastikan
memotong lilitan dan (d) membina sektor bulatan apabila diberi sudut sektor dan garisan yang tertera nilai 0
labelkan titik A. A panjang jejari suatu bulatan. terletak di atas garisan AB.
Baca sudut menggunakan
skala luar. Maka, sudut
ABC ialah 120°.
78 79
JOM CUBA 5.1 5.2 Sifat Simetri Perentas

1. Namakan 5.2.1 Ciri-ciri bulatan Menentusahkan dan
menerangkan bahawa
(i) titik O. C (i) diameter ialah paksi

(ii) garis AOC. simetri bulatan;
Tujuan: Menentusahkan (ii) jejari yang
(iii) sektor AOB. (i) sifat diameter sebuah bulatan. berserenjang
O
(iv) garis OA. (ii) hubungan jejari yang berserenjang dengan perentas. dengan perentas
membahagi dua
(v) lengkok AB. Bahan: Perisian geometri dinamik sama perentas itu
D
Langkah: dan sebaliknya;
(vi) garis BC.
1. Buka fail MS081 untuk memperoleh fail yang telah disediakan. (iii) pembahagi dua
A
(vii) kawasan berlorek BCD. B 2. Klik kotak Aktiviti. sama serenjang dua
perentas bertemu di
3. Seret titik Q ke titik P,T, U, B1,V dan Z. pusat bulatan;
2. Bina bulatan yang berjejari (i) Namakan diameter bulatan tersebut. Garisan . (iv) perentas yang
BAB 5
BAB 5
(ii) Perhatikan nilai sudut yang terdapat di pusat bulatan sama panjang
(a) 3 cm (b) 4.5 cm menghasilkan
apabila diameter QQ' digerakkan. Adakah pergerakan ini lengkok yang sama
(c) 2.5 cm (d) 6 cm menghasilkan nilai sudut yang sama? Adakah bentuk panjang; dan
terhasil juga sama? (v) perentas yang sama
3. Bina diameter yang melalui titik Q bagi setiap bulatan berpusat di O. (iii) Jika anda melipat bulatan tersebut pada garisan QQ', panjang adalah
sama jarak dari
(a) (b) adakah bentuk itu dapat bertindih dengan tepat?
pusat bulatan dan
Q (iv) Diameter pada suatu bulatan dikenali sebagai . sebaliknya.
4. Klik semula kotak Aktiviti untuk aktiviti seterusnya.
O O 5. Seret penggelongsor Gerakkan Saya sehingga selesai.
Q (i) Jejari yang membahagi dua sama perentas adalah
Bulatan mempunyai
dengan perentas tersebut. bilangan paksi simetri yang
4. Bina perentas sebuah bulatan dengan jejari dan panjang perentas seperti berikut. (ii) Jejari yang berserenjang dengan perentas tidak terhingga kerana
perentas tersebut. sebarang garis lurus
Jejari Panjang Perentas yang melalui pusatnya
(iii) Perentas yang sama panjang menghasilkan lengkok yang merupakan paksi simetri
(a) 3 cm 4 cm . bagi bulatan tersebut.
(b) 4.5 cm 6.7 cm QR CODE

Imbas QR Code atau
5. Dengan menggunakan protraktor, bina sektor AOB dengan O ialah pusat bulatan. Jejari dan ∠ AOB layari http://rimbunanilmu.
adalah seperti berikut. Perbincangan: my/mat_t2/ms081 untuk
Nyatakan kesimpulan bagi semua aktiviti penerokaan di atas. sifat simetri perentas 1.
Jejari ∠ AOB
(a) 3 cm 70° Diameter sebuah bulatan Jejari yang berserenjang

merupakan suatu paksi simetri dengan perentas membahagi
(b) 3.6 cm 120° bulatan tersebut. dua sama perentas itu.
O
Diameter ialah perentas
yang melalui pusat bulatan.
80 81
CONTOH 2
A
Tujuan: Menentusahkan M
(i) sifat pembahagi dua sama serenjang dua perentas. O
(ii) sifat-sifat perentas yang sama panjang dalam suatu bulatan.
P K Q
O A B
Bahan: Perisian geometri dinamik
Dua jejari dan perentas
Langkah:
N membentuk segi tiga
1. Buka fail MS082 untuk memperoleh fail yang telah disediakan. sama kaki.
2. Seret titik A supaya AB = CD. B
3. Klik kotak pada jarak garis berserenjang dari pusat bulatan. Rajah di atas menunjukkan sebuah bulatan dengan pusat O dan
4. Ulang langkah 1 dan 2 jika ingin mendapat nilai jarak yang lain. garis MN ialah perentas.
(a) Namakan paksi simetri bagi rajah ini. Teorem Pythagoras
(b) Diberi OK = 3 cm dan NK = 4 cm, hitung panjang ON. A
(c) Namakan sudut yang sama saiz dengan ∠ONK.
BAB 5
BAB 5
a c
Penyelesaian:
(a) AOB dan POQ (b) K 3 cm O
B b C
Perbincangan: 4 cm AB 2 + BC 2 = AC 2
(i) Di manakah garisan OP dan OQ bertemu? atau
(ii) Adakah panjang lengkok AGB dan CID sama? a + b2 = c2
2
N
(iii) Jika panjang AB = CD, jarak OP = jarak . ON 2 = 42+ 32
(iv) Adakah jarak OP dan OQ sama?
ON = �(16 + 9)
P
ON = �25 ON = OM
QR CODE ON = 5 O
Pembahagi dua sama serenjang dua perentas bertemu di pusat bulatan.
Imbas QR Code atau
Maka, panjang ON ialah 5 cm.
M Q
O layari http://rimbunanilmu. (c) ∠OMK
my/mat_t2/ms082 untuk O ialah pusat bulatan.
sifat simetri perentas 2. Apakah hubungan antara
CONTOH 3 OP, OQ dan OM?
Perentas yang sama panjang menghasilkan lengkok yang sama panjang. Rajah di sebelah menunjukkan sebuah bulatan dengan perentas MN yang
berserenjang dengan jejari OP.
O
(a) Adakah panjang MS sama dengan panjang SN? Jelaskan.
(b) Jika jejari bulatan ialah 10 cm dan OS = 8 cm, hitung panjang perentas MN. O
Penyelesaian: 10 cm 8 cm
(a) Ya, MS = SN (b) MS = �10 2 − 8 2 M S N

Dua perentas yang sama panjang adalah sama jarak dari pusat
Jejari OP yang berserenjang P
bulatan dan sebaliknya. Berapakah bilangan paksi MS = �100 − 64
simetri untuk separuh dengan perentas membahagi
bulatan? dua sama perentas. MS = �36
O
MS = SN = 6
Maka, MN = 12 cm.
82 83
CONTOH 4 5.2.3 Penyelesaian masalah

M
Rajah di sebelah menunjukkan dua perentas yang sama panjang RS dan CONTOH 5 Menyelesaikan masalah
TU. POQ ialah garis lurus yang melalui pusat bulatan O. yang melibatkan sifat
R P S Seorang tukang besi diminta membina sebuah kerangka tingkap
Diberi OP = 5 cm dan RS = 24 cm. simetri perentas.
berbentuk bulatan seperti rajah di bawah. Tingkap berbentuk bulatan
(a) Hitung panjang PR. O itu berdiameter 50 cm. Tiga batang besi, PR, US dan QT yang
(b) Adakah lengkok minor RMS dan TNU sama panjang? Jelaskan. T U tidak sama panjang digunakan untuk menyokong tingkap tersebut.
Q
(c) Hitung jejari bulatan itu. Hitung panjang PR.
U
Penyelesaian: N P
Q O T
(a) Jejari yang berserenjang dengan perentas, membahagi perentas 48 cm
itu kepada dua bahagian yang sama panjang, R 31 cm
Panjang PR = 24 ÷ 2 = 12 cm
S
(b) Ya, perentas yang sama panjang menghasilkan lengkok yang
Penyelesaian:
BAB 5
BAB 5
sama panjang.
(c) OR = �PR 2 + OP 2 Perentas RS dan TU sama panjang Memahami masalah Merancang strategi Melaksanakan strategi
= �12 + 5 2 2
Sudut pada lilitan dalam Diameter tingkap = 50 cm diameter OT = �252 − 242
jejari =
= �144 + 25 OR, OS, OT dan OU ialah sebuah semi bulatan ialah 2
QT = 31 cm = �625 − 576
jejari bulatan 90°. 50
= �169 US = 48 cm = = �49
2
= 13 cm Hitung panjang PR. = 7 cm
= 25 cm
5.2.2 Pusat dan jejari bulatan OT = �OU 2 − UT 2 OQ = 31 − 7
= 24 cm
OQ = QT − OT
Menentukan pusat dan PQ = �252 − 242
PQ = �OP 2 − OQ 2
panjang jejari bagi suatu
Tujuan: Menentukan pusat dan jejari bulatan bulatan melalui pembinaan PR = PQ × 2 = �625 − 576
Bahan: Jangka lukis, pembaris, pensel, bahan yang berbentuk bulat geometri. = �49
Langkah:
Membuat kesimpulan = 7 cm
1. Surih bentuk bulat pada sehelai kertas.
2. Bina dua perentas, PQ dan PR dari titik P bulatan itu. Maka, PR ialah 14 cm. PR = 7 + 7
3. Bina garisan pembahagi dua sama serenjang bagi perentas = 14 cm
P Q
PQ dan PR.
4. Titik persilangan dua garisan pembahagi dua sama serenjang
M
ditandakan dengan O.
O JOM CUBA 5.2 N
5. Lukis satu garisan dari O ke lilitan bulatan dan namakannya K L
sebagai OT. 1. Dalam rajah di sebelah, O ialah pusat bulatan. MNOP dan KNL ialah N
O
P
R T garis lurus. Diberi bahawa MN = 8 cm dan NP = 18 cm. Hitung O

Perbincangan: panjang KL.
(i) Bincangkan ciri titik O. P
(ii) Bincangkan ciri garisan OT. 2. Rajah di sebelah menunjukkan sebuah bulatan yang berpusat O. M
JKL dan KOM ialah garis lurus. Diberi bahawa JK = KL = 15 cm O
J
Pembahagi dua sama serenjang bagi sebarang perentas akan sentiasa bersilang di pusat bulatan. dan jejari bulatan 25 cm. Hitung panjang, dalam cm, garis KOM.
K
L
84 85
5.3 Lilitan dan Luas Bulatan Lilitan sebuah bulatan ialah π didarab dengan diameter seperti rumus di bawah.
5.3.1 Hubungan lilitan bulatan dengan diameter lilitan = π × diameter

= πd
Lilitan bulatan ialah ukuran sekeliling bagi satu bulatan. Rajah di
bawah menunjukkan sebuah meja bulat yang perlu dipasang skirting Menentukan hubungan Rumus lilitan juga boleh diterbitkan menggunakan jejari seperti
untuk majlis perkahwinan. Berapakah panjang kain skirting yang antara lilitan dengan
diameter bulatan, dan
diperlukan? lilitan = π × 2 × jejari
seterusnya mentakrifkan
serta menerbitkan = 2πj
Ukuran untuk skirting itu dapat
rumus lilitan bulatan.
dihitung dengan rumus yang
melibatkan π (pi). 5.3.2 Rumus luas bulatan
π dibaca sebagai “pai”.
Menerbitkan rumus
luas bulatan.
Tujuan: Menerbitkan rumus luas bulatan
BAB 5
BAB 5
Tujuan: Menentukan hubungan antara lilitan bulatan dengan diameter
Langkah:
Bahan: Jam randik, baldi, tayar basikal, pita pengukur, pensel atau sebarang bahan yang
1. Buka fail MS087 untuk memperoleh fail yang telah disediakan.
boleh digunakan untuk diganti dengan bahan berbentuk bulat yang berada di
2. Seret jejari sehingga nilai 3, dan seret n sehingga mencapai nilai 6.
sekeliling anda
Perhatikan perubahan yang berlaku.
Langkah:
3. Ulangi langkah 2 dengan mengubah nilai jejari dan bilangan n yang lain.
1. Dengan menggunakan pita ukur, ukur lilitan bagi permukaan jam randik, baldi dan tayar
Perhatikan perubahan yang berlaku.
basikal.
2. Ukur diameter bagi ketiga-tiga bahan tersebut.
3. Salin dan lengkapkan jadual di bawah.
Lilitan
Bahan Lilitan (cm) Diameter (cm)
Diameter
1. Jam randik
2. Baldi Perbincangan:
3. Tayar basikal (i) Semakin sektor bulatan itu dibahagikan semakin jelas bentuk segi empat
tepat yang dihasilkan.
(ii) Tinggi segi empat tepat = bulatan.
QR CODE
(iii) Tapak segi empat tepat = lilitan bulatan.
Imbas QR Code atau
Daripada aktiviti di atas, didapati bahawa my/mat_t2/ms087 untuk
Perbincangan: luas bulatan = luas segi empat tepat menerbitkan luas bulatan.
(i) Bincangkan perkaitan antara diameter dengan lilitan. = tapak × tinggi
(ii) Apakah nilai nisbah lilitan kepada diameter? 1
= × lilitan bulatan × tinggi
2
Daripada aktiviti di atas didapati nilai nisbah lilitan kepada 1
INGAT ! = × 2πj × j
2
diameter, iaitu π suatu bulatan ialah 3.142 atau 22 .
7 Diameter = 2 × Jejari = πj 2
Lilitan
=π
Diameter Maka, luas bulatan = πj 2
86 87
5.3.3 Lilitan, luas bulatan, panjang lengkok dan CONTOH 9

luas sektor 22
Menentukan lilitan, luas Diberi luas bulatan ialah 616 cm2. Hitung jejari dan diameter. (Guna π = )
7
Menentukan lilitan bulatan bulatan, panjang lengkok,
luas sektor dan ukuran
Penyelesaian:
lain yang berkaitan. Luas = πj 2 Diameter = 2 × 14
CONTOH 6
πj 2 = 616 = 28 cm
Hitung lilitan sebuah bulatan jika 22
7 × j = 616
2
22
(a) diameter, d = 14 cm. (Guna π = ) (b) jejari, j = 21.3 cm. (Guna π = 3.142) O
7 1 22 1 (a) Hitung luas bagi suku
7 7
Penyelesaian: × × j 2 = 616 × bulatan jika jejarinya
7 1 22 1 22
ialah 7 cm.
(a) Lilitan = πd (b) Lilitan = 2πj 7
22 j 2 = 616 ×
= × 14 = 2 × 3.142 × 21.3 22
7
= 133.85 cm j 2 = 196
= 44 cm O
BAB 5
BAB 5
j = �196 (b) Hitung luas bagi semi
bulatan jika jejarinya
CONTOH 7 j = 14 cm ialah 7 cm.
(a) Diberi lilitan sebuah bulatan ialah 88 cm. Hitung diameter, dalam cm, bulatan tersebut.
22
(Guna π = ) CONTOH 10
7
(b) Diberi lilitan sebuah bulatan ialah 36.8 cm. Hitung jejari bulatan, dalam cm dan bundarkan 22 O
Diberi lilitan bulatan ialah 66 cm. Hitung luas bulatan. (Guna π = )
kepada dua tempat perpuluhan. (Guna π = 3.142) 7
Penyelesaian:
Penyelesaian: (c) Hitung luas bagi tiga
Lilitan = 66 cm Luas = πj 2 suku bulatan jika
(a) Lilitan = πd (b) Lilitan = 2πj 2πj = 66 22 jejarinya ialah 7 cm.
= × 10.52
22 2πj = 36.8 22 7
88 = ×d 2× × j = 66
7 2 × 3.142 × j = 36.8 7 = 346.5 cm2
7 7
d = 88 × 36.8 j = 66 ×
22 j = 44
6.284 j = 10.5 cm
d = 28 cm
j = 5.86 cm
Menentukan luas bulatan CONTOH 11

Diberi luas bulatan ialah 75.46 cm2. Hitung lilitan bulatan.
CONTOH 8 22
(Guna π = )
7
Hitung luas bulatan yang mempunyai INGAT ! Penyelesaian:
4 cm
(a) diameter 10 cm. (b) jejari 7 cm. Lilitan = 2πj

diameter Luas = πj 2 O 8 cm
jejari, j = 22
22 2 =2× × 4.9 4 cm
(Guna π = ) πj = 75.46
2
7
7 22 = 30.8 cm
diameter, d = 2j × j 2 = 75.46
Penyelesaian: 7 7
j = 75.46 ×
2
Rajah menunjukkan dua
22
(a) Luas = πj 2 (b) Luas = πj 2 j 2 = 24.01 bulatan dalam satu bulatan
22 10 2 22 yang lebih besar. Hitung
= ×� � = × 72 j = �24.01 luas bulatan kawasan
7 2 7
berlorek.
= 78.57 cm2 = 154 cm2 j = 4.9 cm
88 89
Menentukan panjang lengkok suatu bulatan CONTOH 14

Lengkok bulatan merupakan sebahagian daripada lilitan bulatan. Lengkok bulatan berkadaran Diberi panjang lengkok suatu bulatan ialah 11 cm dan sudut pada pusat bulatan ialah 45°. Hitung
dengan sudut pada pusat bulatan. panjang, dalam cm, jejari bulatan itu.
A
Panjang lengkok Sudut pada pusat B
Penyelesaian:
Lilitan bulatan 360° 
 Panjang lengkok
Maka, Panjang lengkok 
O 360° = 2πj
R
2πj 360°
360° 2πj = Panjang lengkok × P
 B 14 cm
A D
360° 14 cm 14 cm C Q
Simbol  dibaca “theta”, 2 × 22 × j = 11 ×
CONTOH 12 ialah huruf Yunani yang 7 45°
digunakan untuk mewakili
sudut. 360° 7 1 S
Rajah di bawah menunjukkan sebuah bulatan dengan jejari 14 cm dan j = 11 × × ×
45° 22 2 ARC, APB, BSD dan CQD
berpusat di O. Hitung panjang lengkok minor PQ yang mencangkum merupakan lengkok suatu
BAB 5
BAB 5
60° pada pusat. Tulis jawapan dalam dua tempat perpuluhan. 27 720
j= bulatan dan AB, AC, BD
1 980 dan CD ialah diameter
Penyelesaian: Q
bulatan. Hitung kawasan
Panjang lengkok j = 14 cm berlorek.
=  P Sudut tirus
60°
2πj 360°  0° <  < 90°
O
 × 2πj Sudut cakah Menentukan luas sektor bulatan
Panjang lengkok = 
360° 90° <  < 180°
Luas sektor bulatan merupakan rantau yang dibatasi oleh satu lengkok dan dua jejari. Luas sektor
22 bulatan adalah berkadaran dengan luas bulatan.
Panjang lengkok = 60° × 2 ×
Sudut refleks
× 14
360° 7  180° <  < 360° A
Luas sektor bulatan = Sudut pada pusat
= 14.67 cm Sudut tegak 90° Luas bulatan 360°

O
Maka,
CONTOH 13 B
Luas sektor AOB 
Rajah di bawah menunjukkan sebuah bulatan dengan jejari 21 cm dan =
πj 2 360°
berpusat di O. ∠ ROS ialah 72°. Hitung panjang lengkok major RS.
Penyelesaian: CONTOH 15
Sudut pada pusat = 360° − 72°
= 288° Rajah di bawah menunjukkan sebuah bulatan dengan pusat O dan jejari 21 mm. Hitung luas sektor
O 1 Radian Panjang
r lengkok minor MON.
Panjang lengkok  72°
= r Penyelesaian:
2πj 360° R S M
Luas sektor
 Sudut boleh diukur = 
Panjang lengkok = × 2πj menggunakan radian. πj 2 360° 100° O
360°
1 radian (1 rad) ialah 100° 22
22 ukuran sudut di pusat
Luas sektor MON = × × 212 21 mm
Panjang lengkok = 288° × 2 × 7 × 21 360° 7
bulatan apabila panjang
360° lengkok sama dengan = 385 mm2 N
= 105.6 cm jejari.
90 91
CONTOH 16 JOM CUBA 5.3

Diberi luas sektor QOP ialah 18.48 cm dan jejari 12 cm. Hitung nilai .
2
1. Hitung lilitan bulatan yang mempunyai
anulus
Penyelesaian: (a) jejari 7 cm. (b) jejari 56 cm.
Q 6 cm (c) diameter 9.2 cm. (d) diameter 98 mm.
P
Luas sektor  8 cm O 22
= 12 cm Berikan jawapan dalam dua tempat perpuluhan. (Guna π = )
πj 2 360°  7
 O
18.48 2. Diberi lilitan bulatan 24.5 cm. Hitung
360° = 22 Hitung luas rantau yang
× 122 (a) diameter (b) jejari
7 berlorek. Cuba anda
tentukan satu rumus untuk Berikan jawapan dalam dua tempat perpuluhan. (Guna π = 3.142)
18.48
= × 360° menghitung luas anulus.
22
× 12 × 12 3. Hitung luas bulatan yang mempunyai jejari berikut.
7
 = 14.7° (a) 21 m (b) 56 mm
2
(c) 7 cm (d) 1 cm
BAB 5
BAB 5
5
22
Berikan jawapan dalam dua tempat perpuluhan. (Guna π = )
CONTOH 17 Menyelesaikan masalah 7
yang melibatkan bulatan.
4. Luas bagi sebuah bulatan ialah 38.5 cm2. Hitung
Majlis Bandaraya Melaka Bersejarah bercadang membina sebuah
taman rekreasi yang berbentuk segi empat tepat dengan panjangnya (a) jejari (b) lilitan bagi bulatan
63 m dan lebarnya 58 m. Setiap penjuru taman tersebut yang 22
Berikan jawapan dalam dua tempat perpuluhan. (Guna π = )
berbentuk sukuan bulatan berjejari 7 m akan ditanam dengan pokok 7
58 m
bunga dan di tengah-tengah taman akan dibina sebuah kolam ikan
yang berbentuk bulat dengan diameter 28 m. Kawasan yang lain 5. Hitung luas bulatan, jika lilitan bulatan ialah 15.4 cm.
22
akan ditanam dengan rumput karpet. Hitung luas kawasan yang Berikan jawapan dalam dua tempat perpuluhan. (Guna π = )
63 m 7
22
ditanam dengan rumput karpet. (Guna π = 7 )
6. Rajah di bawah menunjukkan sebuah bulatan berpusat O. Diberi OF = 6.5 cm dan EG = 5 cm.
Penyelesaian: Hitung luas, dalam cm2, kawasan berlorek. Berikan jawapan dalam dua tempat perpuluhan.
(Guna π = 3.142)
Jejari sukuan bulatan = 7 m Luas taman rekreasi = panjang × lebar F
Taman berbentuk segi empat tepat. 1 O
Luas tanaman bunga = 4 × πj 2
Panjang = 63 m 4
E
Lebar = 58 m Luas kolam ikan = πj 2
Kawasan yang ditanam dengan rumput karpet
Diameter kolam ikan = 28 m G
= luas taman rekreasi − luas tanaman bunga − luas kolam ikan
Hitung luas kawasan yang 7. Hitung jejari apabila panjang lengkok dan sudut pada pusat bulatan diberi. Nyatakan jawapan
ditanam dengan rumput karpet. Melaksanakan strategi dalam dua tempat perpuluhan.
(i) Luas taman rekreasi = 58 × 63 (iii) Luas kolam ikan
Membuat kesimpulan = 3 654 m 2
= πj 2 Panjang lengkok(cm) Sudut pada pusat
Maka, kawasan yang ditanam 1 22 (a) 11 45°
(ii) Luas tanaman bunga = 4 × × πj 2 = × 142
dengan rumput karpet ialah 4 7 (b) 4.3 35°
3 654 m2 − 154 m2 − 616 m2 22 = 616 m2 (c) 30.8 120°
= × 72
= 2 884 m2 7 (d) 110 200°
= 154 m2
92 93
8. Diberi jejari dan luas sektor bulatan berikut, hitung sudut pada pusat bulatan. 2. Rajah di sebelah menunjukkan sebuah dewan makan yang
berukuran 10 m panjang dan 8 m lebar yang dihamparkan dengan
Jejari Luas sektor sembilan bidang permaidani berbentuk bulatan. Diameter satu
permaidani itu berukuran 200 cm. Hitung luas, dalam meter 10 m
(a) 14 cm 18.48 cm2 persegi, kawasan lantai dewan yang tidak diliputi permaidani.
(b) 21 m 27.72 m2
(c) 8.4 cm 15.4 cm2 8m
9. Rajah di bawah menunjukkan pelan bagi sebuah taman. ABCD ialah sebuah segi empat tepat. 3. Rajah di sebelah menunjukkan sebuah segi tiga bersudut tegak P
APB dan DQC ialah semi bulatan yang masing-masing berpusat di X dan Y. Diberi AB = 7 cm PRT. R ialah pusat bagi sukuan itu. Diberi RS = 14 cm, ST = 10 cm
dan AC = 25 cm. Hitung perimeter, dalam cm, taman itu. dan PQ = 4 cm. Hitung perimeter, dalam cm, kawasan berlorek.
22 Q
(Guna π = )
A D 7
BAB 5
BAB 5
P X Y Q
R S T
B C
4. Rajah di sebelah menunjukkan sebidang tanah berbentuk segi J K L
10. Rajah di bawah menunjukkan sukuan OPQ berpusat O. ORST ialah sebuah segi empat sama. empat tepat JLNP yang dimiliki oleh Encik Rashid. Encik Rashid
Diberi OP = 10 cm dan OR = 7 cm. Hitung luas, dalam cm2, kawasan yang berlorek. Berikan telah membahagikan tanahnya kepada tiga bahagian. K ialah titik
jawapan dalam π. tengah bagi JL dan M ialah titik tengah bagi LN. Encik Rashid 16 cm M
bercadang untuk menanam sayur di kawasan berbentuk segi tiga
P KLM dan semi bulatan. Hitung luas kawasan yang tidak ditanam
R P O N
dengan sayur. (Guna π = 3.142)
20 cm
S 5. Kevin ingin membina satu papan panahan yang berbentuk

O A
bulatan. Papan panahan tersebut terdiri daripada dua bulatan
yang berpusat di O dan tiga sektor yang berlorek seperti rajah di
sebelah. Diameter BOD dan AOC adalah berserenjang antara
T satu sama lain. Diberi OE = ED = 10 cm. Hitung luas, dalam B D
O E
cm2, kawasan berlorek.
Q 22
(Guna π = )
7 C
1. Rajah di bawah menunjukkan sebuah bulatan berpusat O. PQR dan STU ialah garis lurus. 6. Di sebuah muzium terdapat tingkap berbentuk bulat yang dihiasi
Diberi PQR = STU = 6 cm, hitung panjang yang berikut. dengan gelung bulatan yang sama saiz seperti rajah di sebelah.
R
(a) PQ Q
Jejari tingkap tersebut ialah 45 cm. Hitung luas kawasan yang
(b) ST P 5 cm tidak dilitupi hiasan tersebut. (Guna π = 3.142)
(c) OT O
S
T
U
94 95
REFLEKSI DIRI
INTI PATI BAB
Bulatan 1. Mengenal bahagian bulatan yang betul.

2. Membina satu bulatan dan bahagian bulatan berdasarkan syarat yang
diberikan.
Bahagian Bulatan
3. Menentusahkan dan menerangkan bahawa:
Lilitan Lengkok Minor Tembereng Minor (a) Diameter ialah paksi simetri bulatan.
s Sektor
enta
Per Minor (b) Jejari yang berserenjang dengan perentas membahagi dua sama
Diameter perentas itu dan sebaliknya.
O
BAB 5
BAB 5
O O
Tembereng (c) Pembahagi dua sama serenjang dua perentas bertemu di pusat bulatan.
Jejari Sektor Major
Lengkok Major
Major (d) Perentas yang sama panjang menghasilkan lengkok yang sama panjang.
(e) Perentas yang sama panjang adalah sama jarak dari pusat bulatan
A
dan sebaliknya.
E
Jejari yang berserenjang dengan perentas membahagi dua sama perentas O 4. Menentukan pusat dan panjang jejari bagi suatu bulatan melalui
itu dan begitu juga sebaliknya. Maka, AE = BE. B
pembinaan geometri.
5. Menyelesaikan masalah yang melibatkan sifat simetri perentas.
A
Dua perentas yang sama panjang adalah sama jarak dari pusat bulatan B
E
dan begitu juga sebaliknya. O 6. Menentukan hubungan antara lilitan dengan diameter bulatan, dan
seterusnya mentakrifkan π dan menerbitkan rumus lilitan bulatan.
C F D
7. Menerbitkan rumus bulatan.
B
Perentas yang sama panjang menghasilkan lengkok yang sama panjang A 8. Menentukan lilitan, luas bulatan, panjang lengkok, luas sektor dan
dan begitu juga sebaliknya. O ukuran lain yang berkaitan.
C
Lengkok AB = Lengkok CD. D
9. Menyelesaikan masalah yang melibatkan bulatan.
Tajuk: Permainan papan nombor

Rumus Bulatan
Anda dikehendaki membina satu papan nombor seperti rajah di sebelah.
Papan nombor itu terdiri daripada empat bulatan yang mempunyai berlainan 12
5 20 1
18
Panjang lengkok  jejari seperti 5 cm, 15 cm, 20 cm dan 25 cm yang dibina pada pusat bulatan 9
Lilitan bulatan = πd 4
= yang sama. Bulatan tersebut hendaklah dibahagikan kepada 20 sektor. Setiap 14 13

= 2πj 2πj 360° sektor hendaklah dilabelkan dengan markah. Papan nombor ini boleh dibina 11 6
menggunakan kad manila, kertas atau polistirena. Anak panah boleh dibina 8 10
16
Luas sektor  menggunakan kayu kecil yang dilekat dengan pita pelekat. Permainan ini 15
Luas bulatan = πj 2 = boleh dimulakan dengan membaling anak panah ke arah papan tersebut
7
19 3 17
2
πj 2
360°
untuk mendapat markah.
96 97
Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi Bab 6 Bentuk Geometri Tiga Dimensi
M enara Tun Mustapha yang berbentuk

silinder merupakan satu daripada mercu
ANDA AKAN MEMPELAJARI tanda kebanggaan rakyat Sabah. Bolehkah
anda meneka luas permukaan dan isi padu Perkataan geometri berasal daripada dua
menara tersebut? perkataan Yunani, iaitu ‘geo’ yang bermaksud
6.1 Sifat Geometri Bentuk Tiga Dimensi Silinder merupakan satu daripada bumi dan ‘metria’ yang bermaksud ukuran.
bentuk geometri tiga dimensi yang wujud Kajian geometri direvolusi oleh Euclid yang
6.2 Bentangan Bentuk Tiga Dimensi di sekeliling kita. Perhatikan sekeliling anda mendapat gelaran sebagai ‘Bapa Geometri’.
dan nyatakan bentuk geometri tiga dimensi Buku beliau yang bertajuk ‘Elements’
6.3 Luas Permukaan Bentuk Tiga Dimensi yang boleh anda dapati. Bandingkan bentuk merupakan rujukan utama dalam pengajian
geometri yang diperoleh rakan anda. matematik, terutama dalam bidang geometri
BAB 6
BAB 6
6.4 Isi Padu Bentuk Tiga Dimensi pada pertengahan kurun ke-20.
RANGKAI KATA
• Bentuk dua • Two dimensional

dimensi shape
• Bentuk tiga • Three dimensional
dimensi shape MASLAHAT BAB INI
• Sifat geometri • Geometrical
characteristics Pengetahuan dan kemahiran dalam bab
ini dapat membantu arkitek dan jurutera
• Bentangan • Net
untuk mereka bentuk dan melukis pelan
• Luas permukaan • Surface area sesebuah bangunan.
• Isi padu • Volume
Pereka dalaman juga mengaplikasikan
• Rumus • Formula ilmu pengetahuan dalam bab ini untuk
• Keratan rentas • Cross section menghasilkan landskap dan kerja-kerja
rekaan hiasan dalaman yang menarik
serta sesuai dengan keluasan ruang yang
diperuntukkan.
98 99
Jadual di bawah menerangkan bentuk geometri tiga dimensi dan sifat-sifat geometri.
AKTIVITI KREATIF
Tujuan: Mengklasifikasikan bentuk tiga dimensi Bentuk Geometri Sifat Geometri
Bahan: Prisma • Mempunyai dua tapak rata
Kongruen bermaksud
berbentuk poligon yang perihal yang mempunyai
tapak kongruen dan selari. saiz dan bentuk yang sama.
• Permukaan rata dengan
muka lainnya berbentuk
segi empat. Piramid dan prisma
Langkah: tapak • Mempunyai keratan rentas dinamakan mengikut

1. Namakan bentuk geometri bagi setiap objek di atas. yang seragam. bentuk tapak.
2. Bandingkan dan nyatakan perbezaan objek di atas dari segi Piramid puncak • Mempunyai satu tapak rata
(i) sifat permukaan berbentuk poligon.
(ii) bentuk tapak • Muka lainnya berbentuk
3. Bincangkan pendapat anda dengan kawan. segi tiga yang bertemu di Tetrahedron Prisma
puncak. heksagon
Setiap objek yang ditunjukkan di atas mempunyai bentuk geometri tiga dimensi dengan sifat
geometri yang tersendiri. Bentuk geometri dua dimensi seperti segi tiga, segi empat tepat dan Silinder • Dua tapak rata berbentuk
BAB 6
BAB 6
poligon mempunyai panjang dan lebar. Selain itu bentuk geometri dua dimensi mempunyai bulatan yang kongruen dan
permukaan yang rata. Bentuk tiga dimensi pula mempunyai panjang, lebar dan kedalaman. selari.
Bentuk ini mempunyai permukaan sama ada rata atau melengkung. Namun berbeza dengan • Satu permukaan sisi
bulatan kerana ia melibatkan jejari bulatan. Kita akan membincangkan sifat geometri bagi melengkung yang
tapak Prisma segi tiga
sesebuah bentuk geometri tiga dimensi dengan lebih lanjut dalam topik ini. mencantumkan dua tapak.
Kon • Satu tapak rata berbentuk
6.1 Sifat Geometri Bentuk Tiga Dimensi puncak
bulatan. Bentuk geometri serong
• Mempunyai satu puncak
6.1.1 Bentuk tiga dimensi • Satu permukaan
melengkung
Membandingkan,
membezakan dan tapak menyambungkan tapak
mengklasifikasikan bentuk dengan puncak.
tiga dimensi termasuk prisma,
Tujuan: Meneroka konsep bentuk dua dimensi dan tiga dimensi piramid, silinder, kon dan Sfera • Semua titik pada permukaan
Bahan: Perisian geometri dinamik sfera, dan seterusnya sfera mempunyai satu titik
Langkah: menghuraikan sifat geometri tetap berjarak sama dari
1. Buka fail MS100 yang telah disediakan. prisma, piramid, silinder, pusat sfera.
kon dan sfera.
2. Seret penggelongsor Buka sehingga titik Tutup. Perhatikan • Mempunyai satu permukaan
pusat Adakah kubus dan kuboid
perbezaan rajah dua dimensi dan tiga dimensi tersebut. melengkung. merupakan sebuah prisma?
sfera
3. Ulang langkah 2 sehingga penggelongsor berada pada pola = 11. QR CODE
Perbincangan: Imbas QR Code atau
JOM CUBA 6.1
Bincangkan perbezaan bentuk apabila rajah dua dimensi menjadi
tiga dimensi. my/mat_t2/ms100 untuk
meneroka bentangan
1. Nyatakan sifat geometri bagi objek tiga dimensi berikut.
bentuk tiga dimensi. (a) (b) (c) (d)
Daripada aktiviti di atas, dapat disimpulkan bahawa bentuk tiga
dimensi terbina daripada cantuman bentuk dua dimensi.
100 101
2. Nyatakan bentuk tiga dimensi yang mempunyai sifat geometri seperti berikut.
(a) Mempunyai satu puncak dengan satu permukaan melengkung. Perbincangan:
(b) Mempunyai satu puncak dengan tapaknya berbentuk poligon. (i) Adakah bentangan bentuk tiga dimensi boleh dipelbagaikan?
Apakah bentuk bentangan
(c) Semua titik di permukaannya mempunyai jarak yang sama dari pusat objek. (ii) Lakarkan pelbagai bentangan kubus. sebuah sfera?
Daripada aktiviti di sebelah dapat disimpulkan bahawa susunan

6.2 Bentangan Bentuk Tiga Dimensi bentangan bentuk tiga dimensi boleh dipelbagaikan. Jadual di bawah
menunjukkan bentuk geometri tiga dimensi dan bentangannya.
6.2.1 Bentangan
Bentuk Geometri Bentangan
Bentangan suatu bentuk tiga dimensi diperoleh dengan membuka dan
Menganalisis pelbagai Silinder
membentangkan setiap permukaan objek tiga dimensi menjadi dua dimensi. Berapakah bentuk
bentangan termasuk
piramid, prisma, silinder bentangan yang berbeza
dan kon, dan seterusnya t t bagi sebuah kubus?
melukis bentangan dan
Tujuan: Menganalisis bentangan kon, silinder, prisma dan membina model.
piramid
Bahan: Perisian geometri dinamik, gunting dan pita pelekat Kon
tinggi
Langkah: QR CODE sendeng, s s
BAB 6
BAB 6
Imbas QR Code atau
my/mat_t2/ms102a di Apakah bentuk bentangan
bawah untuk menganalisis Piramid segi prisma yang berikut?
bentangan bentuk tiga empat tinggi
dimensi.
sendeng, s s
Bentangan Kon Bentangan Silinder t
Prisma segi tiga
QR CODE Kon dihasilkan

Bentangan Prisma Bentangan Piramid dengan putaran
Imbas QR Code atau sebuah segi tiga
1. Buka fail MS102A yang telah disediakan. layari http://rimbunanilmu. bersudut tepat.
2. Seret penggelongsor bagi setiap bentangan dan perhatikan my/mat_t2/ms102b di
semua bentangan tersebut. bawah untuk memuat
3. Buka fail MS102B dan mencetaknya. turun fail bentangan.pdf. CONTOH 1
4. Gunting bentangan itu.
5. Lipat bentangan itu di sepanjang garis putus-putus. Lakarkan bentangan bagi bentuk geometri tiga dimensi berikut.
6. Gunakan pita pelekat untuk menetapkan bentuk tiga dimensi. (a) (b) (c)
Contohnya:
Sebuah kubus dapat Penyelesaian:

memuatkan enam buah
piramid dengan tapak segi
empat yang bersaiz sama.
(a) (b) (c)
Langkah 4 Langkah 5 Langkah 6
102 103
JOM CUBA 6.2 Piramid

1. Dengan menggunakan kertas grid 1 cm persegi, lukis bentangan dan bina model setiap bentuk × luas segi empat sama +
tiga dimensi berikut.
2 cm
(a) 2 cm (b) (c) (d) × luas segi tiga
5 cm
10 cm
4 cm 4 cm Prisma
8 cm
4 cm
6 cm × luas segi tiga +
7 cm 5 cm 6 cm
6 cm
t × luas segi empat
2. Nyatakan bentuk tiga dimensi yang boleh dibina daripada bentangan berikut.
Bina model sebenar. Silinder
(a) (b) (c) (d) × luas bulatan +
7 cm
cm
8
× luas segi empat tepat
7 cm
Kon
6 cm
BAB 6
BAB 6
5 cm × luas bulatan +
5 cm s
7 cm
5 cm
× luas permukaan melengkung
6.3 Luas Permukaan Bentuk Tiga Dimensi

Perbincangan:
6.3.1 Luas permukaan kubus, kuboid, piramid, Rumus luas permukaan setiap bentuk objek tiga dimensi di atas.
prisma, silinder dan kon
Menerbitkan rumus luas Luas permukaan bentuk geometri tiga dimensi dapat dihitung dengan menjumlahkan luas semua
permukaan kubus, kuboid, permukaan bentuk geometri tiga dimensi tersebut.
piramid, prisma, silinder
dan kon, dan seterusnya
Tujuan: Menentukan luas permukaan bentuk geometri tiga dimensi menentukan luas permukaan Luas permukaan sebuah silinder tertutup dihitung daripada bentangan silinder
Bahan: Lembaran kerja bentuk tersebut.
Langkah:
Isi petak kosong dengan bilangan muka setiap bentuk geometri tiga dimensi berikut. j
j
Bentuk Bentangan Luas Permukaan Kubus juga dikenali sebagai
Kubus t t heksahedron kerana kubus
mempunyai enam permukaan.
× luas segi empat sama

2πj
j
Kuboid Daripada bentangan silinder, panjang segi empat ialah lilitan bulatan dan lebar segi empat ialah
tinggi silinder.
× luas segi empat tepat +
Luas permukaan silinder = (2 × luas bulatan) + luas segi empat
× luas segi empat sama = (2 × πj 2 ) + (2πj × t) Luas bulatan = πj 2
= 2πj 2 + 2πjt Lilitan bulatan = 2πj
104 105
Luas permukaan sebuah kon tertutup dihitung daripada bentangan kon CONTOH 2
2πj Hitung luas permukaan bentuk geometri berikut. Perisian Autocad boleh
tinggi sendeng digunakan untuk mencari
kon,s
Apakah beza dua (a) (b) luas permukaan sesuatu
bentangan berikut? 4 cm bentuk geometri.
s
s s
j j
7 cm 4 cm
4 cm
j j
Potong permukaan melengkung kepada 88 sektor yang sama saiz, 4 cm 4 cm
kemudian susun seperti dalam rajah di bawah.
44 sektor 4 cm
B (c) 5 cm (d) Bentuk dua dimensi ialah
A 6 cm bentuk yang mempunyai
dua ukuran asas, iaitu
s panjang dan lebar yang
7 cm akan membentuk luas
8 cm 8 cm 6 cm permukaan. Bentuk dua
D C
44 sektor dimensi tidak mempunyai
isi padu.
Rajah berbentuk segi empat ABCD terhasil. Hasil tambah
BAB 6
BAB 6
Penyelesaian: Bentuk tiga dimensi
panjang AB dan CD ialah lilitan tapak kon,
Potong permukaan mempunyai tiga ukuran
AB + CD = Lilitan tapak melengkung kepada 88 (a) Luas permukaan kubus asas, iaitu panjang, lebar
= 2πj sektor yang sama saiz: = 6 × luas segi empat sama dan tinggi. Bentuk tiga
dimensi mempunyai isi padu.
= 6 × (4 cm × 4 cm)
Maka, panjang AB = Panjang CD
= 6 × 16 cm2
1
= × 2πj = 96 cm2
2
= πj
s
(b) Luas permukaan kuboid
Luas permukaan melengkung = Luas segi empat ABCD = (4 × luas segi empat tepat) + (2 × luas segi empat sama) Terdapat dua jenis
= panjang × lebar 44 sektor
= (4 × 4 cm × 7 cm) + (2 × 4 cm × 4 cm) pepejal, polihedron dan
= AB × BC Semakin kecil bahagian bukan polihedron. Sebuah
= πj × s permukaan melengkung
= (4 × 28 cm2) + (2 × 16 cm2) polihedron ialah pepejal
= πjs dipotong, susunan = 144 cm2 dengan permukaan rata
potongan bahagian dan setiap muka ialah
semakin menyerupai poligon. Pepejal bukan
Luas bulatan, tapak = πj 2 bentuk segi empat dan polihedron ialah pepejal
(c) Luas permukaan piramid
Luas permukaan kon = Luas tapak + Luas permukaan melengkung ukuran dimensinya dengan permukaan
= πj 2 + πjs semakin tepat. = (4 × luas segi tiga) + (luas segi empat sama) melengkung seperti sfera,
1 silinder dan kon.

= 4 � × 8 cm × 5 cm� + (8 cm × 8 cm)
2
= 80 cm2 + 64 cm2
Luas segi empat
= panjang × lebar = 144 cm2
106 107
(d) Luas permukaan prisma 5

CONTOH
= (3 × luas tapak segi empat) + (2 × luas segi tiga)
Bagaimanakah cara Rajah menunjukkan sebuah sfera. Hitung luas permukaan sfera Sfera Kubus
a
= �(1 × 6 cm × 7 cm) + (2 × 5 cm × 7 cm)� +
tersebut. Diberi jejari = 14 cm. (Guna π = 22 )
d a
menghitung luas permukaan πd 3
prisma-prisma berikut? 7 v=
6 a
1 Penyelesaian:
2� × 4 cm × 6 cm� v = a3
2 Silinder Segi empat
Luas permukaan = 4πj 2
= 42 cm2 + 70 cm2 + 24 cm2 prisma
22 d
b a
= 136 cm2 =4× × 142 j = 14 cm
7 v=
πd 2 t
t 4 t
= 2 464 cm2
CONTOH 3 v = abt
22 Bolehkah rumus di atas
Hitung luas permukaan silinder di sebelah. Diberi jejari bulatan ialah 7 cm. (Guna π = ) digunakan untuk menghitung
7 6.3.3 Penyelesaian masalah isi padu?
Penyelesaian:
Luas permukaan silinder = 2πj 2 + 2πjt CONTOH 6
22 22 9 cm Menyelesaikan masalah
= �2 × × 72� + �2 × × 7 × 9� Rajah menunjukkan sebuah bongkah, gabungan piramid dan kubus.
7 7 yang melibatkan luas
BAB 6
BAB 6
Tinggi bongkah adalah 11 cm. Hitung luas permukaan gabungan permukaan bentuk tiga
= 308 cm2 + 396 cm2 bentuk geometri tiga dimensi tersebut. Nyatakan jawapan dalam dimensi.
= 704 cm2 7 cm
unit m2.
CONTOH 4
Rajah menunjukkan sebuah kon tegak. Diberi jejari bulatan ialah 3 cm. Hitung luas permukaan 1 m = 100 cm
22 1 m2 = 1 m × 1 m
kon. (Guna π = ) = 100 cm × 100 cm
7 = 10 000 cm2
Penyelesaian: Penyelesaian: 5 cm
5 cm
Luas permukaan kon = πj + πjs
2
4 cm Memahami masalah
22 22 Melaksanakan strategi
=� × 32� + � × 3 × 5� Menghitung luas permukaan bentuk
7 7 Bentuk yang terlibat ialah kubus dan piramid.
gabungan geometri tiga dimensi. Jumlah luas permukaan
= 28.29 cm2 + 47.14 cm2
= 75.43 cm2 = 5 × (luas segi empat) + 4 × (luas segi tiga)
Merancang strategi
1
(i) Menentukan bentuk yang terlibat. = 5(5 × 5) + 4 � 2 × 5 × 6.5�
6.3.2 Luas permukaan sfera
(ii) Menentukan rumus luas permukaan bagi = 125 + 65
Luas permukaan sebuah sfera yang berjejari j boleh ditentukan setiap bentuk yang terlibat. s
Menentukan luas = 190 cm2
dengan menggunakan rumus berikut. permukaan sfera dengan
menggunakan rumus. Membuat kesimpulan
Luas permukaan sfera = 4πj 2
j 1 m2 = 10 000 cm2 s = tinggi sendeng piramid
tinggi
∴ 190 cm 2 × 1 m2 = 0.019 m2
2
s = �6 2 + 2.5 2
Bentuk sfera wujud dalam 10 000 cm tegak
= 6.5 cm
alam sekitar seperti buih piramid
dan titisan air. Bolehkah Luas permukaan bentuk gabungan tersebut = 6 cm
anda fikirkan contoh yang ialah 0.019 m2. 2.5 cm
lain?
108 109
Isi padu prisma

JOM CUBA 6.3 Perhatikan bentuk kuboid di bawah.
Kuboid ialah sejenis prisma.
1. Hitung luas permukaan objek bentuk geometri tiga dimensi berikut. Isi padu kuboid = panjang × lebar × tinggi
(a) (b) (c) = luas tapak × tinggi
Kuboid tersebut dipotong kepada dua bahagian yang sama saiz melalui pepenjurunya. Dua buah
12 cm prisma segi tiga terhasil. Hubungan antara isi padu kuboid dengan isi padu prisma segi tiga ialah
14 cm 4 cm 1
Isi padu prisma segi tiga = × isi padu kuboid
2
6 cm 1
5 cm 6 cm 3 cm = × luas tapak × tinggi luas segi tiga
2
2. Hitung luas permukaan objek berikut. = 1 × panjang × lebar × tinggi
2
(a) (b) (c)
Maka, Isi padu prisma = luas keratan rentas × tinggi
20 cm Isi padu silinder
260 mm 45 cm
30 cm
BAB 6
BAB 6
72 mm 83 cm
3. Hitung luas permukaan gabungan bentuk geometri tiga dimensi berikut.

(a) (b) (c) Rajah di atas menunjukkan sekeping syiling berbentuk sebuah bulatan. Jika 10 keping syiling
Diameter hemisfera
= 10 cm disusun menegak akan menghasilkan sebuah silinder.
j = 5 cm Maka, isi padu silinder = luas tapak × tinggi
12 cm 15 cm
= πj 2 × t
12 cm
Isi padu silinder = πj2t
Isi padu piramid

10 cm
Perhatikan sebuah kubus yang mempunyai panjang (p), lebar (l) dan tinggi (t). Enam buah piramid
yang sama saiz boleh dimuatkan ke dalam kubus dengan luas tapak piramid sama seperti luas tapak
6.4 Isi Padu Bentuk Tiga Dimensi kubus dan ketinggian piramid adalah separuh daripada ketinggian kubus.
6.4.1 Menerbitkan rumus Luas tapak piramid = p × l

t
Tinggi piramid =
Isi padu prisma dan silinder Menerbitkan rumus isi padu 2 Bolehkah aktiviti yang sama
t dijalankan menggunakan
prisma dan silinder, dan maka, tinggi kubus, t = 2 × tinggi piramid
Isi padu suatu bentuk geometri tiga dimensi ialah ukuran ruang yang seterusnya membentuk piramid bertapak segi
Isi padu kubus
memenuhi bentuk geometri tiga dimensi tersebut. Bentuk ini diukur rumus piramid dan kon. Isi padu piramid = empat sama dan kuboid?
dalam unit padu seperti milimeter padu (mm3), sentimeter padu 6
p
(cm3) atau meter padu (m3). Perhatikan bentuk geometri tiga dimensi p×l×t l
=
di bawah. Apakah hubungan antara keratan rentas dengan tapak? 6
Maka,
p × l × (21× tinggi piramid)
= Isi padu piramid
Keratan rentas 63
Keratan rentas p × l × tinggi piramid 1
Tapak = = × luas tapak × tinggi
3 3
Tapak Luas tapak piramid × tinggi piramid
=
3
110 111
Isi padu kon CONTOH 8

22 Isi padu objek tiga dimensi
Hitung isi padu silinder tegak di sebelah. (Guna π = )
7 berbentuk serong.
Tujuan: Menerbitkan rumus isi padu kon Penyelesaian:
Bahan: Kad manila, gunting, gam dan sagu halus 7 cm t
Isi padu silinder = Luas keratan rentas × Tinggi
Langkah: 
1. Bina sebuah kon terbuka dan silinder terbuka dengan ukuran tinggi tegak dan luas tapak = πj 2 t
j
yang sama seperti dalam rajah di bawah. 22
= ( × 3.5 cm × 3.5 cm) × 12 cm 12 cm
7 t
143° 3 cm = 462 cm3 
4 cm
m
5c
4 cm t = tinggi kon
4 cm
CONTOH 9 B = luas tapak
3 cm 22
Hitung isi padu kon tegak di sebelah. (Guna π = ) I = 1 Bt
7 3
Penyelesaian: I = 1 πj 2 t
2. Masukkan sagu halus ke dalam kon sehingga penuh. 3
1
3. Tuang sagu dari kon ke dalam silinder. Isi padu kon = 3 × Luas tapak × Tinggi
4. Ulang langkah 2 dan 3 sehingga sagu penuh di dalam silinder. Berapakah bilangan 1 12 cm
BAB 6
BAB 6
kon yang diperlukan? = 3 πj 2 t
t t
Perbincangan: 1 22
= 3 × ( × 7 cm × 7 cm) × 12 cm 7 cm
(i) Bandingkan perbezaan keputusan yang anda peroleh dengan keputusan kawan anda. 7
(ii) Bincangkan hubungan antara isi padu kon dengan silinder. = 616 cm3 Isi padu = 1 Bt
3
Daripada aktiviti di atas, didapati anda memerlukan 3 kon sagu halus untuk memenuhkan silinder. CONTOH 10
Oleh itu, 3 × isi padu kon = 1 × isi padu silinder V
Hitung isi padu piramid tegak di sebelah.
1
Isi padu kon = × isi padu silinder
3 Penyelesaian:
1 3 cm
Maka, Isi padu kon = 1 πj2t Isi padu piramid = 3 × Luas tapak × Tinggi
3 B
1
= 3 × (4 cm × 4 cm) × 3 cm
6.4.2 Menghitung isi padu A
C
= 16 cm3
4 cm
CONTOH 7 Menentukan isi padu
D
prisma, silinder, kon,
Hitung isi padu prisma tegak di sebelah. piramid dan sfera dengan
menggunakan rumus.
Isi padu sfera
5 cm
Penyelesaian:
12 cm Sfera ialah satu bentuk geometri tiga dimensi yang mempunyai satu titik tetap yang dikenali sebagai
Isi padu prisma = Luas keratan rentas × Tinggi
8 cm pusat sfera. Semua titik pada permukaannya mempunyai jarak yang sama dari pusat sfera. Isi padu
= Luas segi tiga × Tinggi
sfera yang mempunyai jejari, j ialah
1
= ( 2 × 8 cm × 3 cm) × 12 cm Unit SI bagi:
= 144 cm3 (i) Luas ialah cm2 4 3
Menggunakan teorem (sentimeter persegi) Isi padu sfera = πj
5 3 Pythagoras: 3 j
Tinggi segi tiga = �52 − 42 (ii) Isi padu ialah cm3
4 = 3 cm (sentimeter padu)
112 113
CONTOH 11 Penyelesaian:
22 Sistem suria terdiri daripada Memahami masalah Melaksanakan strategi
Hitung isi padu sfera berjejari 7 cm. (Guna π = )
7 matahari dan beberapa
Menghitung isi padu air yang diperlukan Isi padu silinder = πj 2 t
Penyelesaian: planet yang berbentuk sfera.
Ini termasuk planet Bumi. untuk membuat 10 000 bekas aiskrim 22
4 = × 2.5 cm × 2.5 cm × 6 cm
Isi padu sfera = 3 πj 3 Perhatikan kedudukan Bumi dalam liter yang terhampir. 7
dalam sistem suria.
4 22 = 117.86 cm3
= 3 × × 7 cm × 7 cm × 7 cm
7 7 cm
Merancang strategi
1
= 1 437.33 cm3 (i) Menentukan isi padu satu bekas. Isi padu kon = 3 × πj 2 t
(ii) Menentukan jumlah isi padu 10 000 bekas. 1 22
=3 × × 2.5 cm × 2.5 cm × 4 cm
7
CONTOH 12 Jejari setiap planet, Membuat kesimpulan = 26.19 cm3
Merkuri = 2 423 km
Hitung isi padu hemisfera berjejari 5 cm. Berikan jawapan dalam Venus = 6 059 km 1 liter = 1 000 cm3
22 Bumi = 6 378 km Maka, isi padu bekas = 117.86 cm3 + 26.19 cm3
dua tempat perpuluhan. (Guna π = ) Pluto = 1 180 km 1 440 500 cm3 = 144.05 cm3
7 1 440 500 cm3 = × 1 liter
Penyelesaian: Marikh = 3 394 km 1 000 cm3
1 Jumlah isi padu 10 000 bekas
Isi padu hemisfera = × Isi padu sfera = 1 440.5 liter = 10 000 × 144.05 cm3
2
BAB 6
BAB 6
Maka, 1 440.5 liter ais krim diperlukan. = 1 440 505 cm3
1 4 3
= × πj Bola besi yang digunakan
2 3
5 cm dalam pertandingan lontar
=
2 3
πj
peluru mempunyai jejari JOM CUBA 6.4
3 4.9 cm. Ketumpatan logam
yang digunakan untuk
membuat bola besi adalah
1. Hitung isi padu bentuk berikut.
2 22
=3 × × 5 cm × 5 cm × 5 cm 7.8 g/cm3. Hitung jisim bola (a) (b) (c)
7 besi tersebut.
5 cm
= 261.90 cm3 4 cm
13 cm
6.4.3 Penyelesaian masalah 10 cm 4 cm
12 cm
CONTOH 13 Menyelesaikan masalah
yang melibatkan isi padu 8 cm
Salim seorang pengusaha aiskrim secara kecil-kecilan. Dia menjual bentuk tiga dimensi.
aiskrimnya di dalam bekas seperti rajah di bawah. Jika dia menetapkan
sasaran untuk menjual 10 000 bekas sebulan, berapa liter aiskrim yang 2. Hitung isi padu kawasan berlorek.
diperlukan dalam tempoh sebulan? Bundarkan jawapan kepada liter Kementerian Kesihatan (a) (b) 2 cm (c)
22 Malaysia menganjurkan
yang terhampir. (Guna π = ) pemakanan secara sihat dalam
7 kalangan rakyat Malaysia 5 cm 5 cm
dengan pengambilan kalori
4 cm
yang betul mengikut umur
15 cm
dan keperluan harian individu. 12 cm 5 cm
3 cm
Nilai kalori makanan yang 8 cm
diperlukan oleh remaja lelaki
6 cm
berumur 13 – 15 tahun ialah 10 cm
2 200 kalori sehari manakala 7 cm
remaja perempuan berumur
5 cm 13 – 15 tahun memerlukan
1 800 kalori makanan sehari.
114 115
3. Ali menuang air ke dalam sebuah bekas berbentuk silinder yang berjejari 7 cm dan tingginya 4. Perhatikan rajah di bawah. Diameter hemisfera tersebut ialah 22 cm, hitung
15 cm sehingga penuh. Setelah itu, sebuah pepejal berbentuk kon dimasukkan sepenuhnya ke (a) isi padu gabungan bentuk geometri tiga dimensi di bawah.
dalam silinder itu seperti rajah. Selepas seketika, pepejal kon tersebut dikeluarkan dari silinder. (b) jumlah bilangan guli dengan isi padu 343 mm3 yang boleh dimasukkan ke dalam bekas
Hitung isi padu baki air yang tertinggal di dalam silinder itu. tersebut.
4 cm
13 cm
7 cm
14 cm
4. Sebuah blok logam piramid dengan tapak segi empat sama bersaiz 15 cm dan tinggi 10 cm 5. Seorang pelukis ingin membuat lukisan penuh pada permukaan sebuah tembikar hiasan yang
dileburkan untuk menghasilkan beberapa biji bebola sfera yang berjejari 5 mm. Berapakah berbentuk silinder. Tembikar berbentuk silinder tersebut mempunyai ketinggian 10 cm dan
jumlah blok piramid yang diperlukan untuk menghasilkan 2 850 bebola sfera tersebut? jejari 3.5 cm. Jika satu tiub warna dapat menghasilkan lukisan seluas 100 cm2, berapakah
bilangan tiub warna yang diperlukan untuk membuat lukisan penuh pada 10 buah tembikar
yang sama jenis?
BAB 6
BAB 6
MENJANA KECEMERLANGAN 1 14 cm
6. Rajah di sebelah menunjukkan gabungan silinder dan kon. 2 kg
gula dapat menghasilkan 1 liter air gula untuk dibuat manisan
1. Nyatakan bentuk asal bentangan berikut. mengikut bentuk tersebut. Jika tinggi silinder ialah dua kali jejari
(a) (b) (c) silinder, berapakah jumlah manisan yang dapat dihasilkan dengan
100 kg gula?
20 cm
7. Sebuah silinder terbuka di bahagian atas dengan ketinggian dua kali jejari tapaknya, diisikan
2. Sebuah botol air berbentuk silinder dengan ketinggian 20 cm dan diameter 5.5 cm diisi air air sehingga tiga perempat penuh. Sebanyak 539 ml air diperlukan lagi untuk memenuhkan
22
hingga penuh. Vincent ingin memindahkan air di dalam botol itu ke dalam sebuah bekas silinder tersebut. Hitung luas, dalam unit cm2, permukaan silinder. (Guna π = )
7
berbentuk kubus. Nyatakan panjang minimum sisi kubus tersebut.
8. Rajah di bawah menunjukkan satu bongkah kon dan satu bongkah piramid. Isi padu piramid
3. Diberi isi padu gabungan bentuk geometri tiga dimensi berikut, hitung nilai t.
(a) (b) (c) ialah tiga kali ganda isi padu kon. Luas tapak piramid ialah dua kali ganda luas tapak kon.
t Hitung jumlah tinggi kon dan tinggi piramid, jika tinggi kon ialah 18 cm.
4.5 cm
(Guna π = 22 )
t 7
2t
t
42 mm luas keratan rentas

14 cm prisma = 325 cm2
piramid
Isi padu = 122 000 mm3 Isi padu = 1 540 cm3 Isi padu = 6 825 cm3 kon
116 117
REFLEKSI DIRI
INTI PATI BAB

Bentuk geometri Bentangan Luas permukaan Isi padu
Prisma 1. Membandingkan, membezakan dan mengklasifasikan bentuk tiga

dimensi termasuk prisma, piramid, silinder, kon dan sfera, dan seterusnya
menghuraikan sifat geometri prisma, piramid, silinder, kon dan sfera.
(2 × luas segi tiga) +
Luas keratan rentas × 2. Menganalisis pelbagai bentangan termasuk piramid, prisma, silinder dan
(3 × luas segi empat)
tinggi kon, dan seterusnya melukis bentangan dan membina model.
3. Menerbitkan rumus luas permukaan kubus, kuboid, piramid, prisma, silinder

dan kon, dan seterusnya menentukan luas permukaan bentuk tersebut.
Piramid
4. Menentukan luas permukaan sfera dengan rumus.
Luas tapak +
(4 × luas segi tiga) 5. Menyelesaikan masalah yang melibatkan luas permukaan bentuk tiga dimensi.
1
BAB 6
BAB 6
3 × luas tapak × tinggi 6. Menerbitkan rumus isi padu prisma dan silinder, dan seterusnya membentuk
= (panjang × lebar) +
rumus piramid dan kon.
4 ( 1 × tapak × tinggi)
2
7. Menentukan isi padu prisma, silinder, kon, piramid dan sfera dengan rumus.
Silinder
8. Menyelesaikan masalah yang melibatkan isi padu bentuk tiga dimensi.
t 2πj 2 + 2πjt πj 2 t
j
Cipta sebuah robot yang terdiri daripada bentuk kubus, kuboid, prisma, piramid, silinder,
kon dan sfera. Murid perlu menghasilkan bentuk itu sendiri. Anda boleh menggabungkan
Kon
bentuk-bentuk geometri tiga dimensi tersebut.
t s 1
πj 2 + πjs πj 2 t
3
Sfera
4πj 2 4
πj 3 Robot contoh
j 3
118 119
Bab 7 Koordinat Bab 7 Koordinat
Sistem koordinat ialah satu kaedah untuk

menentukan kedudukan suatu titik atau objek
ANDA AKAN MEMPELAJARI dalam satu dimensi, dua dimensi atau tiga Sistem koordinat Cartes telah diperkenal
dimensi. oleh René Descartes dari Perancis atau lebih
Kedudukan dalam satu dimensi ditentukan dikenali sebagai Castesius. Ahli matematik
7.1 Jarak dalam Sistem Koordinat Cartes ini telah mencipta satah koordinat yang
oleh satu titik di atas garisan atau suatu
nombor. Kedudukan dalam dua dimensi terdiri daripada dua garisan berserenjang
7.2 Titik Tengah dalam Sistem digelar ‘paksi’. Koordinat adalah pasangan
ditentukan oleh sistem koordinat di atas satah
Koordinat Cartes nombor yang menunjukkan kedudukan satu
atau dua nombor. Kedudukan dalam tiga
dimensi ditentukan oleh tiga nombor. titik dan garis.
7.3 Sistem Koordinat Cartes
BAB 7
BAB 7
RANGKAI KATA
• Titik tengah • Midpoint MASLAHAT BAB INI

• Jarak • Distance
Sistem koordinat ini banyak menyumbang
• Kedudukan • Position kepada kerjaya yang berkaitan dengan
• Koordinat • Coordinate arkeologi dan geografi.
• Paksi-x • x-axis
Seorang ahli arkeologi melakukan pencarian
• Paksi-y • y-axis dan penggalian melalui sistem koordinat
• Hipotenus • Hypotenuse daripada pemetaan secara digital.
• Asalan • Origin Pakar astronomi menggunakan sistem
• Plot • Plot koordinat ini untuk mereka dapat menentukan
• Satah Cartes • Cartesan plane kedudukan bintang-bintang.
• Skala • Scale Lokasi kedudukan ditentukan daripada sistem
koordinat yang membantu ahli geografi
mengenal pasti kawasan dan kedudukan
muka bumi.
120 121
AKTIVITI KREATIF Jumlah jarak perjalanan =

Destinasi Perwakilan Jarak Jarak
QR CODE jarak mengufuk +
Tujuan: Mengenal pasti kedudukan suatu titik Azri segi tiga mengufuk mencancang
jarak mencancang
Bahan: Lembaran kerja Imbas QR Code atau
Langkah: layari http://rimbunanilmu.
Dari sekolah 3 km 4 km 3 km 4 km + 3 km = 7 km
1. Buka fail MS122A yang disediakan dan cetak lembaran kerja. my/mat_t2/ms122a untuk ke rumah 4 km
mendapatkan lembaran
2. Dengan menggabungkan jarak mengufuk dan mencancang, kerja di sebelah.
Dari rumah
tentukan kedudukan bagi bandar Batu Pahat, Kluang dan ke padang
Segamat. futsal
Dari masjid
ke kedai
Dari sekolah
Koordinat merupakan pasangan nombor yang dapat menentukan kedudukan suatu titik pada satah ke masjid
Cartes. Koordinat suatu titik ditentukan berdasarkan jarak dari paksi-x, jarak dari paksi-y dan Dari sekolah
asalan. Daripada aktiviti di atas, dapatkah anda menentukan jarak di antara dua tempat? ke kedai
Perbincangan:
(i) Daripada perwakilan segi tiga bersudut tegak, dapatkah anda kenal pasti jarak paling
hampir yang dilalui oleh Azri ke destinasi yang tertentu?
7.1 Jarak dalam Sistem Koordinat Cartes (ii) Apakah cara yang paling mudah untuk mengira jarak yang terpendek?
(iii) Apakah yang anda fahami tentang jarak pada satah Cartes?
7.1.1 Jarak dua titik pada satah Cartes
?
BAB 7
BAB 7
Untuk menentukan jarak di antara dua titik pada satah Cartes, kaedah TAHUKAH ANDA
Menerangkan maksud Satah Cartes mempunyai
jarak di antara dua titik
perwakilan segi tiga bersudut tegak digunakan. Kaedah ini dapat
dua paksi seperti dalam
pada satah Cartes. mengenal pasti jarak mengufuk dan jarak mencancang bagi dua titik rajah yang berikut. Garis
Tujuan: Kenal pasti jarak di antara dua titik pada satah Cartes pada satah Cartes. Jarak ini dapat ditentukan daripada skala pada mengufuk ialah paksi - x dan
Bahan: Lembaran kerja paksi-x dan paksi-y. garis mencancang ialah
Langkah: QR CODE paksi - y . Kedua-dua paksi
tersebut akan bersilang
y Rajah menunjukkan pelan Perjalanan terus dari A ke B tanpa melalui C ialah jarak yang terpendek. antara satu sama lain secara
kedudukan tempat yang Imbas QR Code atau
Padang serenjang. Titik persilangan
Futsal Masjid sering dilalui oleh Azri. layari http://rimbunanilmu. y tersebut ialah asalan yang
my/mat_t2/ms122b untuk merupakan permulaan
mendapatkan lembaran B nombor pada kedua-dua
x kerja di sebelah. 7
paksi - x dan paksi - y . Nilai
Jarak mencancang
Kedai 6 nombor akan semakin besar
Rumah
5 apabila ke kanan dan ke
Sekolah atas, manakala nilai nombor
4 akan semakin mengecil
1 km 3 apabila ke kiri dan ke bawah.
A y
1 km 2 (a, b)
C b
1 Jarak mengufuk
1. Buka fail MS122B yang telah disediakan dan cetak lembaran kerja. O
x x
1 2 3 4 5 a
2. Secara berpasangan, kenal pasti pergerakan Azri. Asalan (0, 0)
3. Pergerakan Azri hendaklah dilukis dalam bentuk perwakilan segi tiga bersudut tegak.
Kaedah teorem Pythagoras digunakan untuk menghitung jarak AB, iaitu
4. Hitung jarak mengufuk dan mencancang berdasarkan 1 kotak grid diwakili 1 km dan
dilabelkan seperti rajah yang diberikan. AB 2 = AC 2 + CB 2
Koordinat (x, y). Nilai x
5. Jumlahkan jarak perjalanan dan lengkapkan jadual.
AB = �AC 2 + CB 2 ditulis dahulu diikuti nilai y.
122 123
CONTOH 1 7.1.2 Rumus jarak di antara dua titik pada satah
Tentukan jarak di antara dua titik pada satah Cartes berikut.

(a) (b)
TAHUKAH ANDA ? Menerbitkan rumus jarak
di antara dua titik pada
y y Tujuan: Menentukan jarak di antara dua titik yang mempunyai
Apakah itu skala? Skala satah Cartes.
perlu ditentukan dalam koordinat-x atau koordinat-y yang sama
5 10 sistem koordinat Cartes. Bahan: Lembaran kerja
A 4 8 Pada paksi-x, unit yang Langkah:
3 6 boleh ditulis ialah 1, 2,
P Q 3, −1, −2, −3, ... . Pada
1. Bersama-sama rakan anda, kenal pasti kedudukan koordinat pada satah Cartes.
2 4
paksi-y boleh juga ditulis 1, 2. Lengkapkan jadual di bawah dengan menentukan koordinat-x atau koordinat-y yang sama.
1 2 2, 3, ... dan nilai di bawah Contoh:
x x asalan ialah −1, −2, −3, ... .
−2 −1 O 1 2 3 4 −15 −10 −5 O 5 10 15 Dengan ini, setiap kotak Koordinat Koordinat yang sama Jarak
−1 −2 diwakili suatu unit. Selain A (2 , 1) B (2 , 4) koordinat-x 4 − 1 = 3 unit
−4 itu, skala juga boleh ditulis
B −2 dalam jujukan seperti 2, 4, C (–1, 3) D (7 , 3)
−3 −6
6, 8, ... atau 5, 10, 15, ... E (6 , 5) F (6 , –5)
pada kedua-dua paksi.
Keadaan ini berdasarkan G (–7, 2) H (1 , 2)
kesesuaian dalam keadaan
(c) y (d) y yang tertentu. Perbincangan:
Bagaimanakah anda dapat menerbitkan suatu rumus mudah bagi menentukan jarak di antara
5 10 dua titik yang mempunyai
4 8
F y
(i) koordinat-x yang sama?
BAB 7
BAB 7
3 6 6 (ii) koordinat-y yang sama?
4
2 4 2
1 2 x
G −6 −4 −2 O
−2
2 4 6 Jarak dapat ditentukan sekiranya,
x x −4 (i) dua titik mempunyai koordinat-y yang sama.
−20 −10 O 10 20 30 40 −8 −4 O 4 8 12 16
−1 −2 −6
y
−2 −4
D E Skala pada paksi - x ialah 2 unit. Cuba anda perhatikan segi
−3 −6 Skala pada paksi - y ialah 2 unit. tiga pada satah Cartes di
A B bawah.
(x1, y1) (x2, y1) y
A
5
Penyelesaian: x 4
O 3
(a) Skala pada paksi-x dan paksi-y y Jarak AB = (x2 − x1) unit 2
B C
(b) Skala pada paksi-x ialah 1
ialah 1 unit. Sukuan II Sukuan I O 1 2 3 4 5
x
5 unit dan paksi-y ialah 2 unit. (−x, y) (x, y) (ii) dua titik mempunyai koordinat-x yang sama.
Jarak AB = 6 × 1 Tapak segi tiga BC selari
Jarak PQ = 6 × 5 x y
= 6 unit O
C (x1, y2) dengan paksi- x . Keadaan
= 30 unit Sukuan III Sukuan IV ini menjadikan koordinat
(−x, −y) (x, −y)
bagi y masing-masing
(c) Skala pada paksi-x ialah 10 unit adalah sama. Ini dinamakan
(d) Skala pada paksi-x ialah Jika (x, y) ialah (3, 4) di
dan paksi-y ialah 1 unit. paksi- y sepunya. Begitu
4 unit dan paksi-y ialah 2 unit. sukuan I. Nyatakan nilai
Jarak DE = 4 × 10 juga sebaliknya.
Jarak FG = 4 × 2 titik tersebut di sukuan II, D (x1, y1)
= 40 unit III dan IV. Apakah jenis x
= 8 unit O
transformasi yang dilalui
oleh titik tersebut? Jarak CD = (y2 − y1) unit
124 125
CONTOH 2 QR CODE 2. Gerakkan koordinat A dan B pada satah Cartes berpandukan jadual.
Hitung jarak di antara pasangan titik berikut. 3. Kenal pasti jarak mengufuk dan jarak mencancang bagi garisan AB.
Imbas QR Code atau
(a) (2, –3) dan (4, –3) 4. Bandingkan paparan jawapan yang diberikan dengan jawapan anda menggunakan
(b) (0, 1) dan (0, –2) my/mat_t2/ms126a untuk rumus jarak di antara dua titik.
permainan Sasaran 5. Lengkapkan jadual di bawah dengan membuktikan jawapan dengan memilih Hint.
Penyelesaian: Kapal Selam.
Titik Perbezaan Jarak Jarak AB
(a) Jarak di antara titik itu ialah
= 4 – 2 Jarak mengufuk = x2 − x1 Mengufuk Mencancang AB = �(x − x )2 + (y − y )2
A B y2 – y1
= 2 unit x2 – x1 2 1 2 1

(b) Jarak di antara titik itu ialah (a) (1, 5) (1, 7) 1–1=0 7– 5=2
= 1 – (–2) Jarak mencancang = y2 − y1
(b) (4, 1) (1, 1)
= 3 unit
(c) (8, 2) (0, −4)
CONTOH 3
A (1, y) (d) (6, 7) (2, 4)
Rajah menunjukkan jarak di antara dua titik A dan B. Lengkapkan
koordinat A dan B. Perbincangan:
Penyelesaian: (i) Apakah yang anda fahami tentang jarak AB?
5 unit (ii) Apakah perkaitan rumus teorem Pythagoras?
y – 3 = 5 unit x – 1 = 4 unit
BAB 7
BAB 7
y =5+3 x =4+1
= 8 unit = 5 unit Jarak AB merupakan jarak hipotenus. Rumus teorem Pythagoras digunakan untuk menentukan
Maka, koordinat A ialah (1, 8). Maka, koordinat B ialah (5, 3). jarak di antara dua titik pada satah Cartes.
C (1, 3) 4 unit B (x, 3)
7.1.3 Jarak di antara dua titik pada satah Jarak di antara dua titik pada satah Cartes = �(x2 − x1)2 + (y2 − y1)2
Jika garis lurus yang menyambungkan dua titik pada satah Cartes
tidak selari dengan paksi-x atau paksi-y, maka jarak di antara dua Menentukan jarak di antara
dua titik pada satah Cartes. CONTOH 4
titik itu dapat ditentukan dengan menggunakan teorem Pythagoras.
Hitung jarak di antara titik A dengan titik B pada satah Cartes
dalam rajah di bawah.
Tujuan: Mengenal pasti jarak di antara dua titik c
QR CODE y a
Langkah: Imbas QR Code atau 8
A b
1. Buka fail MS126B yang telah disediakan. layari http://rimbunanilmu. 7
my/mat_t2/ms126b untuk 6 c = �a 2 + b 2
mengenal pasti jarak di 5
antara dua titik. Apakah rumus ini?
4 Teorem yang menyatakan
3 bahawa bagi sebarang
2 segi tiga bersudut 90° dan
1 B kuasa dua hipotenusnya
x adalah bersamaan dengan
−1 O 1 2 3 4 5 6 7 8 jumlah kuasa dua sisi
−1
yang lain.
−2
−3
126 127
Penyelesaian: 7.1.4 Penyelesaian masalah

Kaedah 1 A
Berdasarkan rajah di sebelah, lukis sebuah segi tiga bersudut tegak ACB. CONTOH 6 Menyelesaikan masalah
yang melibatkan jarak di
AC = 6 unit, BC = 4 unit Hitung perimeter bagi sebuah segi tiga sama kaki jika bucu-bucu antara dua titik dalam sistem.
Dengan menggunakan teorem Pythagoras, AB bagi segi tiga tersebut ialah A (1, 1), B (3, 4) dan C (5, 1).
6 unit y
AB = BC + AC
2 2 2 Penyelesaian:
8
AB 2 = 4 2 + 6 2 7
Memahami masalah
6
AB 2 = 16 + 36
B ABC adalah segi tiga sama kaki dengan bucu-bucu A (1, 1), 5
C 4 unit B (3, 4)
AB = �52 B (3, 4) dan C (5, 1). 4
= 7.21 unit 3
2
y Merancang strategi C (5, 1)
1
x1 , y1 A (1, 1)
Kaedah 2 • Lukis segi tiga dan tentukan titik-titik tersebut pada x
A (1,7) −3 −2 −1 O 1 2 3 4 5 6 7
satah Cartes. −1
Jarak = �(x2 − x1 )2 + ( y2 − y1 )2 −2
• Perimeter Δ ABC = AB + BC + AC
• Tentukan jarak AC dan AB. −3
Jarak AB = �(5 − 1)2 + (1 − 7)2
= �42 + (−6)2 Melaksanakan strategi Membuat kesimpulan
y2 − y1
= �16 + 36 Maka, perimeter segi tiga ABC ialah
BAB 7
BAB 7
Jarak AB = �32 + 22
= �52 x2 , y2 3.6 + 3.6 + 4 = 11.2 unit.
B (5, 1) = �9 + 4
= 7.21 unit
x2 − x1 = �13
Maka, jarak AB ialah 7.21 unit. x
O = 3.6 unit
Jarak di antara dua titik
CONTOH 5 AB = BC
= �(x2 − x1)2 + (y2 − y1)2
Hitung jarak di antara titik P dengan titik Q. Jarak merupakan ukuran
(a)
P (b) y
CONTOH 7 ruang di antara dua titik.
P Diberi bahawa jarak AB = 10 unit. Hitung nilai v. y
(–2, 6)
6 B (6, 9)
3 cm
5 Penyelesaian:
it
Q 4 un
5 cm 3 Memahami masalah Melaksanakan strategi 10
2
1
Q Menghitung nilai v. AB = �(6 − v) 2 + (9 − 3) 2
(4, 1)
x 10 = �(6 − v) 2 + 6 2 C
Penyelesaian: −2 −1O 1 2 3 4 A (v, 3)
(a) PQ 2 = 52 + 32 Merancang strategi 10 = �(6 − v) 2 + 36
(b) PQ 2 = �[4 – (–2)]2 + (1 – 6) 2 x
= 25 + 9 Jarak AB = 10 10 2 = ��(6 − v) 2 + 36 �
2
O
= �6 2 + (–5) 2
PQ = �34 Rumus jarak 10 − 36 = (6 − v) 2
2
= �36 + 25
= 5.83 cm �64 = 6 − v
= �61 Membuat kesimpulan
= �(x2 − x1 ) + ( y2 − y1 )
2 2
8 = 6 − v
Maka, jarak PQ ialah 5.83 cm. = 7.81 cm v =6−8 Maka, nilai v ialah –2.
Maka, jarak PQ ialah 7.81 cm. v = –2
128 129
4. Diberi jarak mengufuk 4 unit dan jarak mencancang 3 unit bagi dua titik A dan B, hitung nilai
JOM CUBA 7.1 a dan b.
(a) y (b) y
1. Tentukan jarak di antara dua titik pada satah Cartes di bawah.
y
E A B (−1, b) B (5, b)
6
5 A (a, 1)
C (b) D x
4 (a) O
3 x
O A (a, 0)
(c) 2
B y
1 (c) (d) y
x A (a, 4)
−6 −4 −2 O 2 4 6 8 10 12
−1
B (2, b)
−2
F B (0, b)
−3
G (d) H x x
−4 O O
−5 A (a, –1)
2. Hitung jarak AB. B 5. Rajah menunjukkan titik K, L, M, N, P dan Q y

(a) A (b) pada satah Cartes. K
8
Hitung jarak di antara titik yang berikut. L
2 cm
7
(a) KM
BAB 7
BAB 7
6
B 1 200 cm (b) ML
5
4 cm (c) PN M
4
(d) KQ
3
2
A 600 cm N
1
x
−4 −3 −2 −1−1O 1 2 3 4 5 6
(c) (d) y
y −2
A 4 Q
−3
4 B 3 P −4
3 2
2 1
A 1 x
−5 −4 −3 −2 −1 O 1 2 3 4 5
x −1 6. Tentukan jarak KL jika K (2, 2) dan L berada pada paksi-x dengan jarak 7 unit ke kanan dari
− 4 −2 O 2 4 6 8 10 12
−1 −2 paksi-y.
−3
B
7. Tentukan jarak AB jika masing-masing berada pada paksi-y dengan jarak 5 unit ke atas dan 2 unit
ke bawah dari paksi-x.
3. Nyatakan jarak di antara pasangan titik berikut.
(a) (1, 3) dan (1, 7) 8. Hitung jarak di antara KL jika L berada pada asalan dan K berada 3 unit ke kiri dari paksi-y
(b) (0, −9) dan (0, 9) dan 5 unit ke atas dari paksi-x.
(c) (5, −2) dan (−2, −2)
(d) (7, 4) dan (8, 4)
130 131
9. Tentukan nilai a dan b berdasarkan maklumat dalam rajah di bawah.

y
Tujuan: Mengenal pasti titik tengah suatu garisan
Bahan: Kertas grid, jangka lukis dan pembaris (x2, y2)
3 unit Langkah:
b 1. Murid A akan membina satah Cartes pada kertas grid.
Titik
2. Murid B akan memilih dua titik koordinat dan membina suatu tengah
(x1, y1)
5 unit
garisan yang menyambungkan titik tersebut.
3. Murid C akan membina pembahagi dua sama serenjang pada
(5, 2) garisan tersebut.
Perbincangan: QR CODE
x
O a Apakah yang anda fahami daripada pembinaan pembahagi dua
Imbas QR Code atau
sama serenjang bagi garisan tersebut? layari http://rimbunanilmu.
10. Diberi jarak mencancang dari titik V yang terletak di utara titik W ialah 4 unit. Tentukan
koordinat W jika koordinat V ialah my/mat_t2/ms133 untuk
Titik tengah ialah titik yang membahagi dua sama suatu melihat video animasi
(a) (4, –3) (b) (2, −5) tentang bagaimana
tembereng garis. menentukan titik tengah
(c) (5, –2) (d) (0, – 4 )
daripada perisian
geometri dinamik.
11. Berdasarkan rajah di bawah, hitung perimeter ABCD.
CONTOH 8
y
Tentukan titik tengah bagi garis lurus AB.
BAB 7
BAB 7
8
B (a) (b) A D B C
7 A M P Q B
6
5
4 Penyelesaian:
A C
3 (a) Titik tengah bagi garis lurus AB (b) Titik tengah bagi garis lurus AB ialah D.
2 ialah P.
1 D A D B
4 unit 4 unit
x
A M P Q B
−4 −3 −2 −1 O 1 2 3 4 5 6
−1
12. Segi tiga ABC mempunyai bucu A (–2, –1), B (–2, 5) dan C (1, –1). Hitung perimeter bagi segi CONTOH 9 Nyatakan koordinat pusat
tiga itu. bulatan bagi rajah di
P ialah titik tengah bagi garis lurus AB. y bawah. Apakah hubungan
Tentukan koordinat P. antara pusat bulatan
8 dengan titik tengah?
7 A y
7.2 Titik Tengah dalam Sistem Koordinat Cartes 6 8

5
6
4
7.2.1 Titik tengah di antara dua titik 3
4
2
2
Anda telah mempelajari cara menentukan jejari bagi suatu diameter Menerangkan maksud titik 1 C B x
−2 O
bulatan. Adakah anda fahami konsep titik tengah? Berbincang tengah di antara dua titik x
−8 −6 −4 2 4
−2
dengan rakan anda tentang konsep ini. pada satah Cartes. O 1 2 3 4 5 6
132 133
Penyelesaian:
Langkah 1: Tentukan titik tengah bagi garis lurus AC dan BC. Titik Titik tengah bagi jarak: Titik tengah
x1 + x2 y1 + y2
Langkah 2: Lukis pembahagi dua sama serenjang bagi AC dan BC. � ‚ �
Langkah 3: Persilangan di antara pembahagi dua sama serenjang AC dan pembahagi dua sama A B Mengufuk Mencancang 2 2
serenjang BC merupakan titik tengah bagi garis AB.
Langkah 4: Maka, titik P ialah (3, 4). (4 , 5) (2 , 1)
y
(–1, 5) (3 , 1)
7 A
Titik tengah
6 (1 , 3) (7 , 1)
(3, 4)
5
4 P
3 (3 , 4) (–5, −1)
2
C B
1 (1 , 2) (–5, 2)
x
−6 −5 −4 −3 −2 −1 O 1 2 3 4 5 6
−1
−2 Perbincangan:
−3 (i) Adakah titik tengah bagi garis lurus AB terhasil daripada
−4
persilangan titik tengah bagi jarak mengufuk dan jarak QR CODE
−5
−6 mencancang? Imbas QR Code atau
(ii) Bina suatu kesimpulan untuk menentukan rumus titik tengah layari http://rimbunanilmu.
7.2.2 Rumus titik tengah berdasarkan aktiviti ini. my/mat_t2/ms135 untuk
BAB 7
BAB 7
kerja.
Menerbitkan rumus titik Titik tengah bagi suatu garis yang condong dapat ditentukan
tengah di antara dua titik dengan mengenal pasti jarak mengufuk dan jarak mencancang yang
Tujuan: Menerbit rumus titik tengah pada satah Cartes. masing-masing dibahagikan kepada dua.
Bahan: Perisian geometri dinamik x1 + x2 y1 + y2
Langkah: Titik tengah = � , �
QR CODE 2 2
1. Buka fail MS134 yang telah disediakan.
2. Kenal pasti titik A dan B. Imbas QR Code atau
7.2.3 Koordinat titik tengah di antara dua titik
Kedudukan titik tengah dapat ditunjukkan dengan pembinaan Menentukan koordinat titik
mengenal pasti titik tengah.
pembahagi dua sama serenjang. Persilangan di antara pembahagi tengah di antara dua titik
dua sama serenjang dengan tembereng garis dapat menentukan pada satah Cartes.
koordinat titik tengah pada satah Cartes.
5
B(6, 4)
4 6+2 4+0
M=� , �
3. Ubah kedudukan titik A dan titik B dalam jadual yang diberikan.
3 M 2 2
2 (4, 2)
4. Kenal pasti jarak mengufuk dan jarak mencancang. M = (4 , 2)
1 A(2, 0)
5. Buka fail MS135 dan lengkapkan jadual yang diberikan. x
−2 −1 O 1 2 3 4 5 6
6. Hitung titik tengah M dengan suatu pengiraan yang melibatkan jarak mengufuk dan jarak −1
−2
mencancang.
134 135
Hitung koordinat titik tengah bagi garis lurus AB dengan A(2, 5) dan B(2, 1). CONTOH 12 y Menyelesaikan masalah yang
melibatkan titik tengah dalam
Penyelesaian: Rajah menunjukkan garis PAQ pada suatu satah sistem koordinat Cartes.
y P
Cartes. A ialah titik tengah bagi garis lurus PQ.
A (2, 5) ialah (x1 , y1) dan B (2, 1) ialah (x2 , y2)
7 Tentukan koordinat P.
x1+ x2 y1+ y2 6 Penyelesaian:
Titik tengah AB = � , � A
2 2 5
A (2, 5) 2
4 Memahami masalah
2+2 5+1
=� 2 , 2 � 3 Diketahui jarak AP = AQ.
Q
x
2 Katakan P = (x, y). O
2
4 6 1 B (2, 1)
=� , �
2 2 x Merancang strategi Melaksanakan strategi Membuat kesimpulan
−3 −2 −1 O 1 2 3 4 5 6
= (2 , 3) −1 Jarak AP = AQ, maka Hitung kedudukan mengufuk dan Maka koordinat P
P (x , y) mencancang bermula dengan titik A ialah (−2, 4).
Maka, titik tengah AB ialah (2, 3). yang masing-masing 2 unit.
2 unit
Titik tengah, A (0, 2)
A (0 , 2) x+ 2 = 0 , y+ 0 = 2
CONTOH 11 P(x , y)
2 unit 2 2
Q(2 , 0)
2 unit
BAB 7
BAB 7
Hitung koordinat titik tengah bagi garis lurus MN. x+2=0 , y =4
Q (2 , 0) x = −2
y 2 unit
7 M
CONTOH 13
N Titik P ialah titik tengah bagi garis lurus KL. Diberi koordinat K ialah (–3, 12) dan koordinat
1 P ialah (2, 9). Hitung koordinat L.
x
O 4 10
Penyelesaian:
Penyelesaian: Titik tengah ialah titik yang K (–3, 12) ialah (x1 , y1) dan L (x2 , y2)
M (10, 7) ialah (x1 , y1) dan N (4, 1) ialah (x2 , y2) membahagi dua sama
suatu tembereng. −3 + x2 12 + y2
y Titik tengah, P = � , �
x+x y1+ y2 2 2
Titik tengah MN = � 1 2 , � K(4, 5)
2 2 −3 + x2 12 + y2
(2, 9) = � , �
10 + 4 , 7 + 1 2 2
=� � x
2 2 O
12 + y2
−3 + x2
=2, =9 Menara KLCC setinggi 88
14 , 8 2 2
=� � tingkat. Jarak yang paling
2 2 L −3 + x2 = 4 , 12 + y2 = 18 sesuai untuk membina
Jika asalan merupakan titik skybridge adalah pada
= (7, 4) tengah bagi garis lurus KL. x2 = 7 , y2 = 6 tingkat ke - 4 2 dan 43.
Dapatkah anda tentukan Mengapa?
Maka, titik tengah MN ialah (7, 4). koordinat L? Maka, koordinat L ialah (7, 6).
136 137
5. Rujuk rajah di bawah. A ialah titik tengah bagi garis lurus PQ dan B ialah titik tengah bagi garis
JOM CUBA 7.2 lurus RQ. Tentukan koordinat P dan R.
1. Dalam setiap rajah yang berikut, tentukan titik tengah bagi garis lurus PQ. y
P
(a) (b) B 2.5 m C 2.5 m Q
P A B C Q D P A
2m 3 A
5m
5m
Q
2. Berdasarkan rajah di bawah, nyatakan koordinat titik tengah bagi garis lurus x
O 4
(a) AB y
–2 B
(b) CD A B
8
(c) AD 7 R
6
5
4
6. Titik tengah bagi segi empat tepat dalam rajah di bawah adalah di asalan. Tentukan
3
2
(a) nilai a dan b. y
D C
1 (b) jarak bagi garis lurus BC. A (–3, a) B
x (c) koordinat B.
−1 O 1 2 3 4 5 6
−1
BAB 7
BAB 7
x
O
3. Tentukan koordinat titik tengah bagi garis lurus y

(a) PQ W D C (b, – 4)
8
(b) RS 7 P
(c) TU 6
R
Q
(d) WV 5
7. Titik asalan ialah titik tengah bagi tinggi segi empat selari. Hitung
4
(a) nilai m dan n.
3
2
T S (b) titik tengah bagi garis lurus PQ.
1 (c) titik tengah bagi garis lurus SR.
x y
−4 −3 −2 −1 O 1 2 3 4 5 6
−1 P (– 4, n)
Q
V −2 U
−3
4. Tentukan titik tengah bagi pasangan titik berikut. x

O
(a) P (–1, 7) dan Q (–1, 1).
(b) R (3, –6) dan S (3, 2).
(c) A (3, 1) dan B (5, 1).
S R (m, – 6)
(d) C (5, 0) dan D (1, 0).
138 139
8. Diberi garis lurus AB = BD dengan D (–1, 3) dan B (1, 1). Hitung koordinat bagi titik A.
JOM CUBA 7.3
y
1. Rajah di sebelah merupakan sebuah segi tiga sama kaki dengan
9. Garisan yang menyambungkan titik (–8, 3) dan (s, 3) mempunyai titik tengah (0, u). Hitung tinggi segi tiga ialah 4 unit. Hitung A
nilai s dan u. (a) koordinat C.
(b) koordinat A.
10. Garis AB selari dengan paksi-x dengan titik A (3, a) dan titik tengah bagi garis lurus AB ialah (5, 1). (c) koordinat titik tengah bagi garis lurus AB. C B (2, 1)
Hitung x
(d) jarak AC. O
(a) nilai a.
(b) koordinat B. 2. Rajah di sebelah merupakan sebuah segi empat tepat. y
Jarak KL ialah 8 unit dan jarak KN ialah 12 unit. Hitung
7.3 Sistem Koordinat Cartes (a) jarak LN.
K L (2, 10)
(b) koordinat titik tengah bagi garis lurus NM.

7.3.1 Menyelesaikan masalah koordinat T
Menyelesaikan masalah (c) koordinat T.
yang melibatkan sistem x
O
koordinat Cartes.
CONTOH 14 y N M
Rajah menunjukkan sebuah segi empat selari. A B (11, 6)

3. Jika garis PQ selari dengan paksi-y dan mempunyai titik tengah, M(4, 0) dengan jarak bagi garis
Diberi jarak di antara titik A dengan B ialah 5 lurus MP ialah 3 unit, hitung
unit. Hitung (a) koordinat P. (b) koordinat Q. (c) jarak PQ.
BAB 7
BAB 7
(a) koordinat A.
(b) titik tengah garis lurus AC. D 4. Jarak AB = KL, iaitu 8 unit dan masing-masing selari dengan paksi-x. Jika titik tengah bagi garis
2 lurus AB ialah (0, 3) dan jarak titik tengah bagi garis lurus AB ke titik tengah bagi garis lurus KL
C
Penyelesaian: ialah 2 unit ke bawah, hitung
x
(a) O 1 (a) koordinat K dan L.
Memahami masalah (b) (b) koordinat titik tengah bagi garis lurus KL.
Memahami masalah
Tentukan titik A apabila AB selari 5. Diberi P (4, 0) dan Q berada di paksi-y dengan 6 unit ke atas dari paksi-x, hitung
dengan DC. Garis lurus AC selari dengan paksi-y. Titik
(a) titik tengah bagi garis lurus PQ.
A dan titik C mempunyai koordinat-x yang
(b) jarak di antara titik P dengan titik tengah bagi garis lurus PQ.
sama, iaitu 6.
Merancang strategi
Merancang strategi
Garis lurus AB selari dengan paksi-x.
Koordinat-y bagi titik A ialah 6. x1 + x2 y1 + y2 MENJANA KECEMERLANGAN
Rumus titik tengah = � , �.
2 2
1. Antara titik yang berikut, yang manakah mewakili y
Melaksanakan strategi Melaksanakan strategi D
(a) (–3, 2) 8 B
Jarak AB = 5 unit. A (6 , 6) C (6 , 2) (b) (0, 5) 7

E
x1 , y1 x2 , y2 6 C
Koordinat-x = 11 − 5 (c) (4, –2) 5 A
=6 6+6 , 6+2 (d) (6, 8) 4
� � = (6, 4)
2 2 3
K 2 I F
Membuat kesimpulan 1
Membuat kesimpulan
Maka, koordinat A ialah (6, 6). x
Maka, titik tengah garis lurus AC ialah (6, 4). −3 −2 −1 O 1 2 3 4 5 6
−1
J −2
H G
140 141
2. Jika titik K berada pada paksi-x dan 4 unit ke kiri pada paksi-y. Tentukan koordinat L yang REFLEKSI DIRI
berada 5 unit ke atas dari titik K.
3. Jika titik P, Q dan R masing-masing bergerak 2 unit ke selatan dan 1 unit ke timur, nyatakan Pada akhir bab ini, saya dapat:
kedudukan baharu titik-titik itu. Hitung jarak bagi kedudukan baharu PQ dan RQ.
1. Menerangkan maksud jarak di antara dua titik pada satah Cartes.
y
4 P 2. Menerbitkan rumus jarak di antara dua titik pada satah Cartes.
R 2 3. Menentukan jarak di antara dua titik pada satah Cartes.
x 4. Menyelesaikan masalah yang melibatkan jarak di antara dua titik dalam sistem
−4 O 2 5
koordinat Cartes.
−2
Q
5. Menerangkan maksud titik tengah di antara dua titik pada satah Cartes.
4. ABCD ialah sebuah segi empat sama sisi dengan A berada di (0, 0) dan B (–5, 0). Hitung
6. Menerbitkan rumus titik tengah di antara dua titik pada satah Cartes.
perimeter bagi segi empat itu.
7. Menentukan koordinat titik tengah di antara dua titik pada satah Cartes.
5. Jika KLM merupakan sebuah segi tiga bersudut tegak dengan K (1, 0) dan L (5, 0) merupakan
tapak dan ML ialah tinggi bagi segi tiga tersebut. Jarak M ke L ialah 5 unit, hitung luas segi 8. Menyelesaikan masalah yang melibatkan titik tengah dalam sistem koordinat
tiga tersebut. Cartes.
BAB 7
BAB 7
9. Menyelesaikan masalah yang melibatkan sistem koordinat Cartes.
6. Titik tengah bagi pepenjuru sebuah segi empat sama berjarak 2 unit daripada bucu segi empat
itu. Hitung luas segi empat sama itu.
INTI PATI BAB

Hasilkan pelan kedudukan kelas anda di atas kertas grid dengan skala 1 cm kepada 2 meter
pada paksi mengufuk dan paksi mencancang. Jika perlu, anda boleh mengubah skala mengikut
Koordinat kesesuaian. Anda boleh menentukan kedudukan koordinat tempat rakan anda masing-masing.
Tampal pelan ini di hadapan kelas anda sebagai rujukan.
Paksi−x Paksi−y Asalan Satah Cartes
Paksi yang mengufuk Paksi yang mencancang Titik persilangan paksi Suatu satah Cartes
dan berserenjang dan berserenjang mengufuk dan paksi terdiri daripada
dengan paksi-y dalam dengan paksi-x dalam mencancang. Koordinat satu garis nombor
sistem koordinat Cartes. sistem koordinat Cartes. asalan ialah (0, 0). mengufuk (horizontal)
dan satu garis nombor
mencancang (vertikal)
Jarak di antara dua titik y
yang bersilang pada
Ukuran jauh atau ruang di
paksi mencancang
sudut tegak.
antara dua titik.
Titik Tengah
Titik yang membahagi dua
Paksi sepunya �(x2 − x1)2 + (y2 − y1)2 sama suatu tembereng.
(y2 − y1) dan (x2 − x1) x
asalan O
paksi mengufuk x1 + x2 y1 + y2
� , �
2 2
142 143
Bab 8 Graf Fungsi Bab 8 Graf Fungsi
Indeks Jisim Badan (IJB) ialah satu

ukuran anggaran lemak di dalam badan René Descartes (1596-1650), menyatakan
ANDA AKAN MEMPELAJARI berdasarkan berat dan tinggi seseorang. bahawa fungsi ialah hubungan matematik
Ukuran IJB yang tinggi ialah tanda antara dua pemboleh ubah. Perkataan ‘fungsi’
kandungan lemak yang banyak. Hitungkan telah diperkenal oleh Gottfried Wilhelm
8.1 Fungsi IJB anda. Leibniz (1646-1716) dalam bukunya. Idea
konsep fungsi ini disambung oleh Leonhard
8.2 Graf Fungsi
Euler (1707-1783) dan beliau memperkenal
tatatanda fungsi, iaitu y = f (x).

BAB 8
BAB 8
RANGKAI KATA
• Graf fungsi • Graph of function

• Fungsi • Function MASLAHAT BAB INI
• Pemboleh ubah • Variable
Fungsi banyak diaplikasikan dalam bidang
• Hubungan • Relation
ekonomi, teknologi, sains, kejuruteraan,
• Persamaan linear • Linear equation
perbankan dan matematik. Kerjaya yang
• Jadual nilai • Table of value memerlukan pengetahuan tentang fungsi,
• Fungsi linear • Linear function antaranya ialah jurutera, ahli ekonomi,
• Fungsi bukan linear • Non-linear function juruaudit, pensyarah dan pegawai bank.
• Skala • Scale Melalui fungsi indeks pasaran saham, kita
• Fungsi salingan • Reciprocal function dapat meramalkan masa yang sesuai untuk
• Fungsi kubik • Cubic function membeli atau menjual sesuatu saham.
• Fungsi kuadratik • Quadratic function
144 145
AKTIVITI KREATIF
Input Output Input x3 Output
Tujuan: Mengenal hubungan antara dua kuantiti 64 64 4 2 23 8
Bahan: Lembaran kerja 27 27 3 3 33 27
Langkah:
0 5
1. Gambar di bawah menunjukkan iklan tiket taman tema air mengikut kategori. Berdasarkan 1 7
iklan tersebut, lengkapkan jadual di bawah. 8
10
1
125
Kategori Jadual A Jadual B
Keluarga Perbincangan:
Dewasa Kanak-kanak Warga emas/OKU
1 Jika input itu ialah domain manakala output itu julat, tentukan julat untuk
2 1 1
set A = {64, 27, 0, , } dan set B = {2, 3, 5, 7, 10}.
3 8 125
Jumlah
Daripada aktiviti di atas, fungsi merupakan hubungan setiap input mempunyai hanya satu output.
2. Kategori Bilangan Harga Jumlah (RM) Mengenal pasti fungsi

Dewasa 2 2 × 30 60 Terdapat dua jenis hubungan yang menghasilkan fungsi
Kanak-kanak
(a) Hubungan satu kepada satu (b) Hubungan banyak kepada satu
Warga emas/OKU
Tabiat
Jumlah makanan
unit
Jarak • • km Arnab • haiwan
3. Daripada jadual di atas, apakah kaitan antara jumlah bayaran tiket bagi setiap keluarga Isi padu • • ml Lembu • • Herbivor
dengan kategori ahli keluarganya?
BAB 8
BAB 8
Harga • • RM Kuda •
Daripada jadual di atas, dapat diketahui bahawa jumlah harga tiket bergantung kepada bilangan dan
kategori ahli keluarga. Terdapat dua jenis hubungan yang bukan fungsi
(a) Hubungan satu kepada banyak (b) Hubungan banyak kepada banyak
8.1 Fungsi Kenderaan yang
Subjek kegemaran dinaiki ke sekolah
8.1.1 Definisi fungsi • Sains Fairuz •
Rania • • Matematik Ijah • • Kereta
Menerangkan maksud Jannah • • Bahasa Afiq • • Motosikal
fungsi. Inggeris Ravi • • Bas
Tujuan: Mengenal fungsi Siah Meng •
Bahan: Lembaran kerja dan kalkulator
Langkah:
1. Gunakan simbol (punca kuasa tiga) dalam kalkulator anda untuk mengenal pasti Hubungan ialah padanan unsur dari set A kepada set B. Hubungan dapat diwakili dengan
nombor output bagi beberapa nombor input dan lengkapkan jadual A. menggunakan
2. Gunakan simbol x 3 (kuasa tiga) dalam kalkulator anda untuk mengenal pasti nombor output (a) rajah anak panah
bagi beberapa nombor input dan lengkapkan jadual B. (b) graf
(c) pasangan tertib
146 147
(c) Hubungan satu kepada banyak

CONTOH 1
Hubungan satu kepada banyak ialah hubungan yang mana objek dalam domain mempunyai
(a) Rajah anak panah lebih dari satu imej. Q
Set A f : tambah 1 Set B (i) (ii)
P Q 8
0• •1 x memetakan ke f (x) f : faktor 7
1• •2 x f (x) •3 6
2• •3 •4 5
3• •4 3•
6• •5 •6 4
5• •6 4•
5• •4 3
•8
4• •3 2
(b) Graf 1
Set B
Hubungan di atas ialah O P
(iii) Pasangan tertib, R = {(3, 3), (3, 6), (4, 4), (4, 8)} 1 2 3 4 5
6 fungsi ‘tolak 1’, ditulis
f : x → x – 1 atau
5 dengan tatatanda berikut:
4 (d) Hubungan banyak kepada banyak
3 Hubungan banyak kepada banyak ialah hubungan yang mana sekurang-kurangnya satu objek
2 f (x) = x – 1
1
mempunyai lebih dari satu imej dan lebih dari satu objek mempunyai imej yang sama.
O Set A (i) (ii)
P Q Q
1 2 3 4 5 f : dibahagi
8
(c) Pasangan tertib 24 • •4 6
P = {(0, 1), (1, 2), (2, 3), (3, 4), (5, 6)} 18 • •6 4
16 • •8 2
CONTOH 2 O 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
P
(a) Fungsi satu kepada satu (iii) Pasangan tertib, S = {(24, 4), (24, 6), (24, 8), (18, 6), (16, 4), (16, 8)}
Fungsi satu kepada satu ialah hubungan yang mana objek dalam domain mempunyai hanya
satu imej.
BAB 8
BAB 8
(i) (ii)
P Q Q Berikan justifikasi berdasarkan pemerhatian hubungan yang diwakili
f : darab 2 Graf garis lurus diperoleh
1• •2 8 oleh graf dalam contoh di atas.
apabila semua pasangan
2• •4 6 tertib bagi persamaan
3• •6 4 linear diplot dan
4• •8 2 disambungkan.
O P
1 2 3 4
(iii) Pasangan tertib, A ={(1, 2), (2, 4), (3, 6), (4, 8)} 8.1.2 Perwakilan fungsi
Rajah di bawah menunjukkan fungsi, f yang memetakan x kepada
Mengenal pasti fungsi
(b) Fungsi banyak kepada satu yang ditulis sebagai f (x) = .
dan memberi justifikasi
Fungsi banyak kepada satu ialah hubungan yang lebih dari satu objek dihubungkan dengan imej P Q berdasarkan perwakilan
yang sama. f fungsi dalam bentuk
•1 pasangan tertib, jadual,
(i) (ii)
P Q Q 9•
•3 graf dan persamaan.
f : gandaan 16 •
5 •4
6• 25 •
4 •5
9• •3 36 •
3 •6
21 • 2
Domain Kodomain
1
O P Set P = {9, 16, 25, 36} ialah domain dan unsur-unsurnya dinamakan objek. Set Q = {1, 3, 4, 5,
3 6 9 12 15 18 21
6} ialah kodomain. Unsur-unsur dalam set Q yang dihubungkan kepada objek dalam set P
(iii) Pasangan tertib, B = {(6, 3), (9, 3), (21, 3)} dinamakan imej. Julat bagi fungsi itu ialah {3, 4, 5, 6}.
148 149
5. Diberi set S = {10, 12, 18, 20} dan set R = {2, 4, 10, 12}. Hubungan dari set S kepada set R
CONTOH 3
ialah tolak 8. Wakilkan fungsi tersebut menggunakan
Diberi set P = {1, 2, 3} dan set Q = {4, 5, 6}. Fungsi, f yang memetakan set P kepada set Q ialah (a) pasangan tertib (b) jadual (c) graf (d) persamaan
menambah 3. Wakilkan hubungan di atas menggunakan
1 ⩽ x ⩽ 5.
(a) pasangan tertib (b) jadual (c) graf (d) persamaan 6. Rajah berikut menunjukkan fungsi f (x) = 3x dalam domain x f (x)
1• •3
Penyelesaian: 2• •6
Tentukan nilai a dan b.
(a) {(1, 4), (2, 5), (3, 6)} (b) 3• •a
P 1 2 3
4• • 12
y Q 4 5 6 5• •b
6 7. Nyatakan domain dan julat hubungan berikut.
(c) (d)
5 4=1+3 (a) (b) y
•0
4 5=2+3 –5 • 5
3 •8 4
6=3+3 2•
2 • 15 3
4• 2
1 y = x + 3 atau f(x) = x + 3 • 16
x 1
O 1 2 3 x
–5 – 4 –3 –2 –1O 1 2 3 4 5
Fungsi yang memetakan x kepada y boleh ditulis menggunakan tatatanda fungsi iaitu f(x). –1
–2
Maka, fungsi ini boleh ditulis sebagai f(x) = x + 3. –3
–4
–5
8.1
8.2 Graf Fungsi
1. Rajah di sebelah menunjukkan hubungan antara set P dan set Q. P Q
Kita telah mempelajari bahawa perwakilan
Nyatakan 3• •9
fungsi boleh dibuat dalam bentuk graf. Graf
(a) jenis hubungan. 6• • 18
fungsi ialah perwakilan fungsi pada satah
(b) julat hubungan itu. 9• • 20
Cartes. Dengan melukis graf, kita dapat
BAB 8
BAB 8
menjelaskan hubungan antara pemboleh
2. Rajah di sebelah menunjukkan satu fungsi. x p(x) ubah dalam fungsi tersebut. Graf ini juga
akan membantu kita mengenal pasti beberapa
Nyatakan nilai b. 0• •0
3• •9
maklumat bagi menyelesaikan masalah.
5• • 15
b• • 21 Gambar menunjukkan seorang pemain bola sepak menyepak bola,
menyebabkan bola itu melambung dan menurun. Lambungan bola
3. Tentukan sama ada set pasangan tertib berikut ialah fungsi. itu membentuk suatu lengkung. Bintang bola sepak
(a) P = {(1, 2), (2, 3), (3, 4), (4, 5)} Malaysia dari Pulau
Katakan lengkung itu mewakili fungsi s = 25t – 2.5t 2, dengan t ialah Pinang, Mohd Faiz Subri
(b) Q = {(1, 3), (0, 3), (2, 1), (4, 2)} masa dalam saat dan s ialah tinggi dalam meter. Hubungan antara s mendapat penghargaan
(c) R = {(1, 6), (2, 5), (1, 9), (4, 3)} dengan t dapat dilukis dalam bentuk graf. Beberapa maklumat boleh Anugerah Puskas (FIFA)
diperoleh daripada graf itu seperti ketinggian maksimum bola, masa untuk gol terbaik 2016.
4. Tentukan sama ada hubungan dalam graf berikut ialah fungsi atau bukan fungsi.
bola itu sampai ke tanah semula dan jarak dari tempat tendangan.
(a) (b)
y
y
30 8.2.1 Membina jadual nilai
25 20
20 16 Daripada fungsi yang diberikan, suatu jadual nilai dapat dibina Membina jadual nilai bagi
15 12 untuk menentukan pasangan tertib (x, y) yang sepadan sebelum fungsi linear dan bukan
10 8
graf dilukiskan. linear, dan seterusnya
5 4 melukis graf menggunakan
x x
O 1 2 3 O 1 2 3 4 5 skala yang diberikan.
150 151
CONTOH 4 CONTOH 5
(a) Bina satu jadual nilai bagi fungsi y = 5 – x, bagi (a) Lengkapkan jadual nilai di bawah bagi fungsi y = 2x + 4.
nilai x = –2, –1, 0, 1.
(b) Bina satu jadual nilai bagi fungsi y = 2x2 – 1, bagi x –2 –1 0 1 2 3
nilai x = –1 hingga 2. Menggunakan kalkulator y 0 6 10
untuk menghitung nilai
Penyelesaian: bagi jadual nilai. (b) Dengan menggunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan 2 cm kepada 2 unit pada
Untuk = 2 2 – 1 paksi-y, lukis graf bagi fungsi itu untuk nilai x dari –2 hingga 3.
(a) Apabila x = –2 Apabila x = –1 Apabila x = 0 Apabila x = 1 Tekan
y = 5– x y = 5– x y = 5– x y = 5– x 2 ALPHA ) ^ 2 - 1 Penyelesaian:
bentuk –2 ⩽ ⩽ 3.
y = 5 – (–2) y = 5 – (–1) y=5–0 y=5–1 Set nilai ini boleh ditulis dalam
Bagi (a) y = 2x + 4
y=5+2 y=5+1 y=5 y=4 = –1,
Apabila x = –1 Apabila x = 0 Apabila x = 2
y=7 y=6 tekan CALC -1 =
y = 2 (–1) + 4 y = 2 (0) + 4 y = 2 (2) + 4
Maka, jadual nilai bagi fungsi y = 5 – x ialah jawapan = 1
= –2 + 4 =0+4 =4+4
x –2 –1 0 1 = 0,
=2 =4 =8
tekan CALC 0 =
y 7 6 5 4 Maka,
jawapan = –1 Graf ini disebut juga
sebagai graf fungsi
= 1, x –2 –1 0 1 2 3 linear, kuasa tertinggi
(b) Apabila x = –1 Apabila x = 0 Apabila x = 1 Apabila x = 2
tekan CALC 1 = y 0 2 4 6 8 10 bagi pemboleh ubah x
y = 2x 2 – 1 y = 2x 2 – 1 y = 2x 2 – 1 y = 2x 2 – 1 ialah 1.
jawapan = 1
y = 2(–1)2 – 1 y = 2(0)2 – 1 y = 2(1)2 – 1 y = 2(2)2 – 1
= 2,
(b) Lukis paksi mengikut skala yang diberikan.
y=2–1 y=0–1 y=2–1 y=8–1
tekan CALC 2 = skala paksi-x : 2 cm kepada 1 unit
y=1 y = –1 y=1 y=7 Persamaan garis lurus
jawapan = 7
Maka, jadual nilai bagi fungsi y = 2x 2 – 1 ialah skala paksi-y : 2 cm kepada 2 unit y = mx + c, dengan m
BAB 8
BAB 8
ialah kecerunan dan c ialah
x –1 0 1 2 Plotkan titik mengikut pasangan tertib daripada jadual nilai pintasan-y merupakan set
di atas, iaitu (–2, 0), (–1, 2), (0, 4), (1, 6), (2, 8) dan (3, 10). fungsi linear.
y 1 –1 1 7
Sambungkan titik.
Melukis graf y
• Koordinat (0,0) Melukis graf garis
Seterusnya, pasangan tertib (x, y) tadi boleh diplotkan pada satah 10 (3, 10)
disebut juga y = 2x + 4 lurus mestilah dengan
Cartes mengikut skala yang diberikan. Kemudian, titik-titik ini sebagai asalan dan menggunakan pembaris.
disambungkan untuk membentuk graf. Bagi memudahkan graf ditandakan dengan O. 8
Skala paksi - : (2, 8)
fungsi dibina, kita boleh mengikuti langkah-langkah ini. • Paksi - juga
disebut sebagai paksi 2 cm kepada 2 unit
mengufuk. 6 (1, 6) Pasangan tertib
Langkah-langkah melukis graf:
• Paksi - juga Apakah jenis graf fungsi
1. Bina jadual nilai bagi fungsi yang diberikan. disebut sebagai paksi 4 (0, 4) di bawah? Nyatakan fungsi
mencancang. tersebut.
2. Lukis setiap paksi dengan skala yang diberikan atau dengan skala y
2
(–1, 2)
yang sesuai. paksi mencancang
(–2, 0)
x
3. Plotkan titik (x, y) bagi pasangan tertib daripada jadual nilai. –2 –1 O 1 2 3
paksi mengufuk
4. Sambung titik-titik itu dengan garis lurus atau lengkung yang licin. O
x Skala paksi- : 2 cm kepada 1 unit
152 153
CONTOH 6 CONTOH 7
(a) Lengkapkan jadual nilai di bawah bagi fungsi y = x2 – 2x – 3. (a) Lengkapkan jadual nilai di bawah bagi fungsi y = 12 – x3.
x –2 –1 0 1 2 3 4 x –3 –2 –1 0 1 2 3
y 5 –3 0 5 Bagi fungsi kuadratik y 39 13 12 –15
f (x) = ax 2 + bx + c,
paksi-y, lukis graf bagi fungsi itu untuk –3 ⩽ x ⩽ 3.

(b) Dengan menggunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan kuasa tertinggi bagi (b) Dengan menggunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan 2 cm kepada 5 unit pada
dan a ≠ 0.
pemboleh ubah x ialah 2,
–2 ⩽ x ⩽ 4.
2 cm kepada 1 unit pada paksi-y, lukis graf bagi fungsi itu untuk
Penyelesaian:
Penyelesaian: Bagi fungsi kubik ax3 + c,
(a) y = 12 – x3 kuasa tertinggi bagi
dan a ≠ 0.
(a) y = x 2 – 2x – 3 pemboleh ubah x ialah 3,
Apabila x = –2 Apabila x = 1 Apabila x = 2
Apabila x = –1 Apabila x = 1 Apabila x = 2 y = 12 – (–2)3 y = 12 – (1)3 y = 12 – (2)3
y = (–1) – 2(–1) – 3
2
y = 1 – 2(1) – 3
2
y = 22 – 2(2) – 3 = 12 + 8 = 12 – 1 = 12 – 8
=1+2–3 =1–2–3 =4–4–3 = 20 = 11 =4
=0 = –4 = –3 Apakah jenis graf fungsi
Maka, di bawah? Nyatakan fungsi
Maka, • Mata pensel yang tajam
tersebut.
dapat membantu murid x –3 –2 –1 0 1 2 3
x –2 –1 0 1 2 3 4 melukis garis atau
lengkung dengan licin. y 39 20 13 12 11 4 –15
y 5 0 –3 – 4 –3 0 5 • Murid dibenarkan
menggunakan pembaris (b) Lukis paksi mengikut skala yang diberikan. Plotkan titik mengikut
(b) Lukis paksi mengikut skala yang diberikan. Plotkan titik mengikut fleksibel untuk melukis jadual nilai di atas dan sambungkan titik tersebut.
jadual nilai di atas dan sambungkan titik tersebut. garis lengkung. y
skala paksi-x :
skala paksi-x : 2 cm kepada 1 unit (–3, 39) 40
2 cm kepada 1 unit
BAB 8
BAB 8
skala paksi-y : 2 cm kepada 1 unit y = 12 – x3
y
skala paksi-y : 35
(–2, 5) (4, 5) Bentuk graf ini dipanggil 2 cm kepada 5 unit

5 bentuk parabola. 30
y = x – 2x – 3
2
4 25
3 (–2, 20) 20
Skala paksi-y :
Pasangan tertib
Free resources from www.mathsphere.co.uk
Apakah jenis graf fungsi

2 cm kepada 1 unit
2 di bawah? Nyatakan fungsi 15
tersebut. (0, 12)
(–1, 13)
(1, 11)
1 10
Skala paksi-y :
(–1, 0) (3, 0) 2 cm kepada 5 unit
x 5
–2 –1 O 1 2 3 4 (2, 4)
–1 x
Skala paksi-x : –3 –2 –1 O 1 2 3
–2 2 cm kepada 1 unit –5
Skala paksi-x : 2 cm kepada 1 unit
Titik
–3 (0, –3) (2, –3) Pasangan tertib –10 persilangan
merupakan
penyelesaian
–4 –15 bagi dua
(1, – 4) (3, –15) fungsi tersebut
154 155

CONTOH 8 CONTOH 9
24
(a) Lengkapkan jadual nilai di bawah bagi fungsi y = x . (a) Lengkapkan jadual nilai di bawah bagi fungsi y = x –2
x –4 –3 –2 –1 1 2 3 4 x –4 –3 –2 –1 – 0.5 0.5 1 2 3 4
y –6 –12 –24 12 8 y 0.06 0.25 4 1 0.25 0.11 0.06
paksi-y, lukis graf bagi fungsi itu untuk – 4 ⩽ x ⩽ 4.

(b) Dengan menggunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan 2 cm kepada 5 unit pada
paksi-y, lukis graf bagi fungsi itu untuk – 4 ⩽ x ⩽ 4.
(b) Dengan menggunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan 2 cm kepada 0.5 unit pada
Penyelesaian:
Penyelesaian:
24 a
(a) y = x Fungsi salingan y = (a) y = x –2
x y = ax n dengan n = –1, –2
tidak tertakrif jika x = 0.
Apabila x = –3 Apabila x = 1 Apabila x = 4 Apabila x = –3 Apabila x = –1 Apabila x = 0.5 merupakan fungsi salingan.
Fungsi salingan juga boleh
24 24 24 ditulis sebagai y = ax –1. y = (–3)–2 y = (–1)–2 y = (0.5)–2
y= y= y=
–3 1 4 Bentuk graf ini dipanggil = 0.11 =1 =4
= –8 = 24 =6 bentuk hiperbola. Maka,
Maka, x –4 –3 –2 –1 – 0.5 0.5 1 2 3 4
x – 4 –3 –2 –1 1 2 3 4 y 0.06 0.11 0.25 1 4 4 1 0.25 0.11 0.06
y – 6 – 8 –12 –24 24 12 8 6 (b) Lukis paksi mengikut skala yang diberikan. Plotkan titik mengikut jadual nilai di atas dan
(b) Lukis paksi mengikut skala yang diberikan. Plotkan titik mengikut jadual nilai di atas dan sambungkan titik tersebut.
sambungkan titik tersebut. skala paksi-x : 2 cm kepada 1 unit
skala paksi-x : 2 cm kepada 1 unit skala paksi-y : 2 cm kepada 0.5 unit
y
skala paksi-y : 2 cm kepada 5 unit
BAB 8
BAB 8
y
(–0.5, 4) 4 (0.5, 4) Pasangan tertib
25 (1, 24) y = x –2
3.5
Apakah jenis graf fungsi
20 y = 24
x di bawah? Nyatakan fungsi
tersebut. 3
15 Skala paksi-y :
Skala paksi-y : 2 cm kepada 0.5 unit
(2, 12)
2 cm kepada 5 unit 2.5
10
(3, 8)
(4, 6) Pasangan
5 tertib 2
x
–4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4 O
1.5
(– 4, – 6) –5 Skala paksi-x : 2 cm kepada 1 unit
(–3, –8) Skala paksi-x : 2 cm kepada 1 unit (–1, 1) 1 (1, 1)
–10
(–2, –12)
–15 0.5
(3, 0.11)
(–3, 0.11) (–2, 0.25) (2, 0.25)

–20 (– 4, 0.06) (4, 0.06)
x
–4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4
(–1, –24)
–25
Bentuk graf ini juga adalah berbentuk hiperbola.
156 157
8.2.2 Tafsiran graf fungsi CONTOH 12 Tinggi (meter)

Daripada graf fungsi yang telah dibina, kita boleh membuat
Mentafsir graf fungsi. Graf fungsi di sebelah menunjukkan pergerakan sebiji bola yang
tafsiran dan ramalan terhadap situasi yang berlaku atau 5
dijatuhkan dari ketinggian 4 meter. Berdasarkan graf, tentukan
akan berlaku mengikut hubungan yang diperoleh daripada 4
y (a) jarak bola itu dari tanah pada minit pertama.
pemboleh ubah.
6
(b) masa bola menyentuh tanah. 3
10 Penyelesaian: 2
CONTOH 5
Daripada graf: 1
Rajah di sebelah menunjukkan graf fungsi y = 2 x + 2. 4
y = 2x + 2
Berdasarkan graf, tentukan (a) Apabila x = 1, y = 2 O
Masa (minit)
3 1 2 3 4
(a) nilai y apabila x = 2. Maka, jarak bola dari tanah pada minit pertama ialah
2 2 meter.
(b) nilai x apabila y = 4.
1 (b) Apabila bola menyentuh tanah, tingginya ialah sifar.
Penyelesaian: Apabila y = 0, x = 2
y x
Daripada graf: –2 –1 O 1 2 3
Maka, bola menyentuh tanah pada minit ke-2.
–1
(a) Apabila x = 2, maka y = 6 y=6 6 y = 2x + 2
(b) Apabila y = 4, maka x = 1 5 CONTOH 13

y=4 4 Dalam ekspo keusahawanan yang lepas, Anis telah menjual Keuntungan (RM)
Pada y = 4, lukis satu Pada x = 2, lukis satu nasi goreng di gerai Persatuan Pengguna. Graf di sebelah
3 25
garis mengufuk ke kanan garis mencancang ke atas menunjukkan bilangan bungkus nasi goreng yang dijual
sehingga bertemu dengan 2 sehingga bertemu dengan
garis fungsi y = 2 x + 2. dengan keuntungan yang diperoleh Anis. 20
garis fungsi y = 2 x + 2.
Kemudian, buat satu garis 1 Kemudian, buat satu garis Berdasarkan graf:
mencancang ke bawah 15
x mengufuk ke kiri sehingga (a) Berapakah keuntungan yang diperoleh Anis sekiranya
sehingga bertemu dengan –1 O bertemu dengan paksi-y.
BAB 8
BAB 8
–2 1 2 3
paksi-x. Baca nilai x. dia berjaya menjual 20 bungkus nasi goreng? 10
–1 x=2 Baca nilai y.
(b) Jika Anis mendapat keuntungan sebanyak RM20,
x=1 5
berapa bungkuskah nasi goreng yang telah dijualnya?
(c) Berapakah keuntungan Anis jika 26 bungkus nasi
CONTOH 11 gorengnya terjual?
O 10 20 30 40 50 60
Bilangan bungkus nasi goreng (unit)
Rajah berikut menunjukkan graf bagi fungsi y = x 2 – 2. Berdasarkan graf, tentukan (d) Nyatakan satu inferens yang sesuai bagi graf jualan itu.
(a) nilai y, apabila x = 2. (e) Berdasarkan trend graf tersebut, ramalkan keuntungan Keuntungan (RM)
Buat garis mengufuk Anis jika 60 bungkus nasi gorengnya berjaya dijual.
(b) nilai-nilai x, apabila y = 7. y
y = 7, sehingga 30
Penyelesaian: menyentuh kedua-dua Penyelesaian:
12
bahagian pada graf 25
Daripada graf: 10 y = x 2 – 2. (a) Keuntungan = RM10
Kemudian, buat (b) Bilangan nasi goreng = 40 bungkus 20
(a) Apabila x = 2, maka y = 2 8 garis mencancang
(b) Apabila y = 7, maka x = 3 dan –3 y=7 ke bawah menuju (c) Keuntungan = RM13 15
6 paksi-x. (d) Jumlah keuntungan Anis meningkat jika bilangan 13
4 bungkus nasi goreng yang dijual bertambah. 10
y=2 2 (e) RM30 5

x
–6 –4 –2 O 2 4 6 O 10 20 30 40 50 60
–2 26
x = –3 x=3
Bilangan bungkus nasi goreng (unit)
158 159
8.2.3 Penyelesaian masalah Membuat kesimpulan

14 (a) Jumlah wang yang disimpan pada hari ke-20 oleh
CONTOH Menyelesaikan (i) Johan = RM80 (ii) Erika = RM60
masalah yang
Setiap hari, Johan dan Erika menerima wang belanja daripada bapa (b) Simpanan Johan dan Erika mempunyai jumlah yang sama pada hari ke-10.
melibatkan graf fungsi.
mereka. Mereka akan menyimpan sebahagian daripada wang belanja (c) Perbezaan simpanan mereka sebanyak RM30 adalah pada hari ke-25.
itu di dalam tabung. Graf di bawah menunjukkan jumlah wang (RM)
(d) Johan akan mendapat hadiah daripada bapanya kerana pada hari ke-30 tabung Johan
yang disimpan mengikut bilangan hari. Wang (RM) mempunyai RM120 manakala tabung Erika cuma mempunyai RM80 sahaja.
Berdasarkan graf:
(a) Berapakah jumlah wang yang disimpan pada 120 Tinggi (cm)
hari ke-20 di dalam tabung Johan CONTOH 15 7
100
(i) Johan (ii) Erika y = 6 + x – x2
Dalam permainan animasi, kartun Jibam melompat dari 6
(b) Bilakah wang Johan dan Erika mempunyai 80
sebuah blok batu. Pada masa yang sama, sebiji batu akan
jumlah simpanan yang sama? Erika dibaling ke arahnya untuk menjatuhkan Jibam. Graf fungsi 5
y = 2x
(c) Bilakah simpanan Johan dan Erika mempunyai 60
y = 6 + x – x2 mewakili pergerakan Jibam dan graf fungsi
perbezaan sebanyak RM30? y = 2x mewakili pergerakan batu tersebut. y mewakili jarak 4
40 dalam meter dan x ialah masa dalam saat.
(d) Bapa mereka berjanji akan memberikan 3
hadiah kepada seorang daripada mereka yang Berdasarkan graf:
20
mempunyai wang paling banyak selepas (a) Apakah ketinggian maksimum lompatan Jibam? 2
sebulan. Siapakah yang akan mendapat hadiah (b) Pada saat keberapakah batu itu tepat mengenai Jibam?
itu? Berikan justifikasi anda. O 5 10 15 20 25 30 1
Bilangan hari
(c) Pada saat keberapakah Jibam menyentuh permukaan
Penyelesaian: tanah?
O Masa (s)
Penyelesaian: 1 2 3 4
Memahami masalah
BAB 8
BAB 8
(a) Mengenal pasti nilai wang yang disimpan pada hari ke-20.
Memahami masalah
(b) Mengenal pasti bilangan hari bagi jumlah simpanan yang sama bagi Johan dan Erika. • Fungsi y = 6 + x – x2 mewakili lompatan Jibam. Fungsi y = 2x mewakili balingan batu.
(c) Menghitung perbezaan simpanan mereka sebanyak RM30. • Mengenal pasti nilai ketinggian maksimum lompatan Jibam, masa batu mengenai Jibam
(d) Mengenal pasti siapakah yang akan mendapat hadiah berdasarkan simpanan paling dan masa Jibam sampai ke tanah.
banyak dalam masa sebulan dengan memberikan justifikasinya.
Merancang strategi
Merancang strategi (a) Baca nilai ketinggian maksimum daripada graf y = 6 + x – x2.
(a) Baca nilai y apabila x = 20 bagi graf Johan dan Erika. (b) Baca nilai x bagi titik persilangan dua graf tersebut.
(c) Baca nilai x jika y = 0.
(b) Baca nilai x bagi titik persilangan dua garis tersebut.
(c) Hitung perbezaan nilai sebanyak RM30 di antara dua garis tersebut. Melaksanakan strategi
(d) Baca nilai y apabila bilangan hari ialah 30. Daripada graf:
(a) Titik maksimum ialah (0.5, 6.25), maka ketinggian maksimum ialah 6.25.
Melaksanakan strategi (b) Nilai x ialah titik persilangan dua graf tersebut. Titik persilangan ialah (2, 4).
(a) Daripada graf, pada hari ke-20 Maka, batu itu mengenai Jibam pada saat ke-2.
(i) Simpanan Johan = RM80 (ii) Simpanan Erika = RM60 (c) y = 0, x = 3. Maka, Jibam akan menyentuh tanah pada saat ke-3.
(b) Nilai x bagi titik persilangan graf Johan dan Erika. Titik persilangan ialah (10, 40). Membuat kesimpulan
Maka pada hari ke-10 jumlah simpanan Johan dan Erika adalah sama, iaitu RM40. Maka:
(c) Pada hari ke-25, RM100 – RM70 = RM30. (a) Ketinggian maksimum lompatan Jibam ialah 6.25 meter.
(d) Apabila x = 30, graf Erika, y = RM80; graf Johan, y = RM120. Maka, simpanan Johan (b) Batu yang dibaling itu mengenai Jibam pada saat ke-2.
lebih banyak. (c) Jibam akan menyentuh tanah pada saat ke-3.
160 161
Jarak, J (km)
8.2 4 . Graf menunjukkan penggunaan petrol P liter yang
50
digunakan oleh sebuah teksi bagi jarak J km.
1. Salin dan lengkapkan jadual nilai berikut bagi fungsi yang diberikan. Berdasarkan graf:
40
(a) y = 3x + 2 (b) y = 2x2 (a) Tentukan jarak teksi itu akan bergerak jika
x 0 1 2 3 4 x 0 1 2 3 4 tangkinya diisi sebanyak 30
(i) 30 liter petrol. (ii) 42 liter petrol.
y 5 14 y 8 18
(b) Hitung kos petrol bagi pergerakan teksi 20
(c) y = x3 + 2 sejauh 36 km jika 1 liter petrol bernilai
x –2 –1 0 1 2 3 RM2.30. 10
y –6 2
O 10 20 30 40 50 60
Petrol, P (liter)
(a) Lengkapkan jadual nilai di bawah bagi fungsi tersebut untuk –2 ⩽ x ⩽ 3.

5. Diberi satu fungsi y = 5x2 – 9x – 5.
(a) y = 2x – 2 untuk –3 ⩽ x ⩽ 3
2. Bina jadual nilai bagi setiap fungsi yang berikut dengan menggunakan nilai x yang diberikan.
(b) y = 2x2 + x – 5 untuk –1 ⩽ x ⩽ 3 x

(c) y = 3x3 – 6 untuk –2 ⩽ x ⩽ 4
–2 –1 0 1 2 3
y 33 –5 –9
3. Salin dan lengkapkan jadual-jadual nilai di bawah mengikut fungsi yang diberikan, seterusnya (b) Dengan menggunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan skala 2 cm kepada 5 unit
lukis graf dengan skala yang dinyatakan. pada paksi-y, plotkan semua titik pada graf itu.
(a) y = 5 + x (c) Seterusnya, lukis graf fungsi itu.
x –3 –2 –1 0 1 2 3 4 (d) Daripada graf, tentukan nilai x apabila y = 0.
y 2 4 5 8 9
pada paksi-y, lukis graf fungsi y = 5 + x untuk –3 ⩽ x ⩽ 4.

Dengan menggunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan 2 cm kepada 1 unit MENJANA KECEMERLANGAN
BAB 8
BAB 8
(b) y = 4 – x 2 1. Tentukan sama ada setiap hubungan berikut ialah suatu fungsi atau bukan fungsi.
x (a) {(0, 0), (1, 4), (2, 8), (3, 12)}
–3 –2 –1 0 1 2 3
(b) {(25, 5), (25, –5), (9, 3), (9, –3)}
y 0 3 0 –5
pada paksi-y, lukis graf fungsi y = 4 – x 2 untuk –3 ⩽ x ⩽ 3.

Dengan menggunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan 2 cm kepada 1 unit 2. Wakilkan hubungan set yang diberikan dalam bentuk pasangan tertib, jadual, graf dan persamaan.
(a) Set integer, B = {1, 2, 3, 4, 5}
(c) y = 8 – x 3 Set gandaan dengan 11, A = {11, 22, 33, 44, 55}
(b) Set integer, I = {1, 2, 3, 4, 5}
x –3 –2 –1 0 1 2 3
Set kuasa dua sempurna, S = {1, 4, 9, 16, 25}
y 35 9 8 –19
pada paksi-y, lukis graf fungsi y = 8 – x 3 untuk –3 ⩽ x ⩽ 3.

Dengan menggunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan 2 cm kepada 10 unit 3. Luas permukaan sebiji bola, L berbentuk sfera ialah hasil darab 4π dengan kuasa dua jejarinya, j.
(a) Nyatakan
(i) pemboleh ubah bersandar.
(d) y = (ii) pemboleh ubah tak bersandar.
x –4 –3 –2 –1 – 0.5 0.5 1 2 3 4 (b) Tulis hubungan antara L dengan j.
y –1 –1.33 –4 –8 4 1.33 4. Diberi T = {1, 2, 3, 4} dan U = {1, 8, 27, 64}. Hubungan set T kepada set U ialah kuasa tiga.
pada paksi-y, lukis graf fungsi y = untuk – 4 ⩽ x ⩽ 4.

Dengan menggunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan 2 cm kepada 2 unit Wakilkan fungsi berikut menggunakan
(a) pasangan tertib (b) jadual (c) graf (d) persamaan
162 163
5. Bapa Amirah memberikan wang belanja kepadanya sebanyak RM100. 8. Nizam memukul bola golf yang diberikan kepadanya. Tinggi (m)
(a) Jika dia berbelanja sebanyak RM2 setiap hari, hitung baki wang selepas Ketinggian bola itu, y meter dari permukaan tanah selepas
20
(i) 2 hari (ii) 5 hari (iii) 10 hari x saat ialah . Graf di sebelah menunjukkan
pergerakan bola golf itu setelah dipukul. y = 8x – x2
(b) Diberi RMy mewakili baki wang Amirah selepas x hari. Lengkapkan jadual 15
nilai di bawah. Berdasarkan graf:
(a) Berapakah ketinggian bola itu pada saat ke-3?
x 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 (b) Pada saat keberapakah bola itu berada di ketinggian 10 m.
10
y 70 60 40 20 10 (c) Pada saat keberapakah bola itu akan jatuh ke tanah?
(c) Lukis graf bagi fungsi y = 100 – 2x untuk 5 ⩽ x ⩽ 50. Gunakan skala 2 cm kepada 10 unit
5
(d) Apakah ketinggian maksimum yang dicapai oleh bola itu?
pada paksi-x dan 2 cm kepada 10 unit pada paksi-y. (e) Apakah trend bagi pergerakan bola golf itu?
O 1 2 3 4 5 6 7 8
(d) Daripada graf: Masa (s)
(i) Bilakah semua wang simpanan Amirah habis dibelanjakan?
9. Zarul ingin menyewa basikal untuk bersiar-siar di taman Masa ( jam)
(ii) Bilakah wang simpanan Amirah berbaki sebanyak RM44?
rekreasi. Terdapat dua buah kedai yang menawarkan 6
6. Wilson ingin membina sangkar arnabnya yang berbentuk segi empat tepat dengan lebar p meter perkhidmatan menyewa basikal di situ, iaitu Syarikat A
dan panjang 3p meter. Jika A mewakili luas sangkar arnab itu, maka hubungan A dengan panjang dan Syarikat B. Graf menunjukkan kadar bayaran dan masa 5
penggunaan basikal yang ditetapkan oleh kedua-dua buah
(a) Lengkapkan jadual nilai di bawah bagi fungsi A untuk 0 ⩽ p ⩽ 6.
dan lebar sisinya diwakili oleh A = 3p2. Syarikat B
syarikat itu. 4
Berdasarkan graf:
3
p 0 1 2 3 4 5 6 (a) Berapakah bayaran yang dikenakan oleh Syarikat A bagi
Syarikat A
A 27 75 108 3 jam penggunaan basikal itu? 2
(b) Lukis graf bagi fungsi A untuk 0 ⩽ p ⩽ 6. Gunakan skala 2 cm kepada 1 unit pada paksi-x
(b) Jika Zarul ingin menyewa basikal untuk 1 jam sahaja,
syarikat basikal yang manakah menawarkan harga yang 1
dan 2 cm kepada 10 unit pada paksi-y.
lebih murah? Jelaskan jawapan anda.
BAB 8
BAB 8
(c) Daripada graf, tentukan:
(c) Zarul mempunyai RM7 sahaja. Basikal syarikat yang O 2 4 6 8 10
Bayaran (RM)
(i) Luas kawasan sangkar arnab itu apabila lebarnya ialah 5.2 m. manakah harus dipilih oleh Zarul? Jelaskan.
(ii) Luas kawasan sangkar arnab sekiranya Wilson mempunyai dawai pagar sepanjang 40 m. (d) Untuk tempoh berapa jamkah bayaran sewa basikal bagi 2 buah syarikat itu adalah sama?
7. Raj ialah pengerusi Kelab Komputer. Dia ingin menempah (e) Jika Zarul menyewa basikal selama 6 jam daripada Syarikat B, berapakah bayaran yang perlu
Kos (RM)
kemeja-T untuk ahli kelab daripada Puan Aini, guru koperasi dibayar oleh Zarul?
sekolah. Puan Aini telah menyediakan satu graf bagi 400
menunjukkan kos dalam RM, dengan bilangan kemeja-T. 10. Syarikat Maju dan Syarikat Berjaya ialah dua syarikat Bayaran (RM)
300 telekomunikasi yang menawarkan pakej pelan
(a) Lengkapkan jadual di bawah berdasarkan graf. 5
prabayar telefon bimbit. Graf menunjukkan kadar
Bilangan kemeja-T bayaran dan masa perbualan yang ditawarkan oleh 4 Syarikat Maju
10 30 50 70 200
Kos (RM) kedua-dua syarikat itu.
100 Berdasarkan graf: 3
(b) Setelah Raj mengamati graf tersebut, dia terkejut apabila (a) Berapakah kadar bayaran bagi 20 minit perbualan bagi Syarikat Berjaya
mendapati 0 helai kemeja-T kosnya RM50. Jika anda 2
O 10 20 30 40 50 60 70 80 (i) Syarikat Maju (ii) Syarikat Berjaya
ialah Puan Aini, apakah penjelasan anda?
Bilangan kemeja-T (helai) (b) Jika Erin menggunakan telefon lebih daripada 1
(c) Berapakah jumlah kos yang perlu dibayar oleh Raj 30 minit untuk berbual sebulan, syarikat yang
untuk 68 helai kemeja-T? manakah menawarkan kadar bayaran yang lebih O 5 10 15 20 25 30
(d) Jika Raj cuma mempunyai bajet sebanyak RM410, nyatakan jumlah kemeja-T yang dapat murah? Jelaskan. Masa (minit)
ditempah olehnya. (c) Umai hanya mahu membelanjakan RM4 sahaja untuk perkhidmatan itu. Syarikat manakah
yang harus dipilih oleh Umai? Jelaskan.
164 165
REFLEKSI DIRI
INTI PATI BAB

Fungsi
Fungsi ialah hubungan yang mana setiap objek dalam domain 1. Menerangkan maksud fungsi.
hanya mempunyai satu imej dalam kodomain.
2. Mengenal pasti fungsi dan memberikan justifikasi berdasarkan perwakilan
fungsi dalam bentuk pasangan tertib, jadual, graf dan persamaan.
3. Membina jadual nilai bagi fungsi linear dan bukan linear, dan seterusnya
melukis graf dengan skala yang diberikan.
Fungsi satu ke satu
Fungsi banyak ke satu 4. Mentafsir graf fungsi.
Perwakilan Fungsi
Anda dikehendaki membuat satu tugasan, iaitu
menghasilkan kad ucapan dengan menggunakan
corak fungsi yang diberikan. Lengkapkan jadual
nilai di bawah. Lukis lapan graf fungsi di bawah
Pasangan tertib Jadual Graf Persamaan
pada sekeping kertas graf yang sama dengan skala
2 cm kepada 1 unit pada paksi-x dan 2 cm kepada
2 unit pada paksi-y. Labelkan setiap graf yang
BAB 8
BAB 8
dilukis dengan fungsinya. Warnakan setiap rantau
Graf Fungsi dengan warna-warna yang digemari. Selepas itu,
gunting kertas graf itu mengikut ukuran yang anda
pilih dan pastikan corak yang telah diwarnakan
Perwakilan fungsi dengan graf garis lurus memenuhi kawasan. Lekatkan graf ini pada kad
atau lengkungan pada satah Cartes. manila dan hias mengikut kreativiti anda untuk
Contoh corak daripada beberapa graf fungsi
menjadikannya sebagai sekeping kad ucapan.
Jadual nilai ialah jadual yang menunjukkan nilai x

Bilangan Fungsi (y)
pemboleh ubah bersandar dan pemboleh ubah tak –3 –2 –1 0 1 2 3
bersandar dan dibina sebelum graf dilukis. 1 y=x
2 y = –x + 9
3 y = 2x + 8
Langkah-langkah melukis graf.
4 y = –2x + 4
1. Bina jadual nilai bagi julat yang dipilih.
5 y = x2 – 3
2. Lukis paksi dengan skala yang diberikan.
6 y = –x 2 + 13
3. Plotkan titik daripada jadual nilai.
7 y = –x 3 + 5
4. Sambung titik itu untuk membentuk graf.
8 y = 2x –2
166 167
Bab 9 Laju dan Pecutan Bab 9 Laju dan Pecutan
Perhatikan beberapa aktiviti dalam kehidupan

harian kita. Kesemua aktiviti ini melibatkan
ANDA AKAN MEMPELAJARI laju. Perubahan laju juga berlaku apabila Galileo Galilei ialah saintis pertama yang
wujud aktiviti pergerakan. mengukur kelajuan sebagai jarak per masa.
Azizulhasni Awang ialah seorang pelumba
9.1 Laju
basikal trek profesional negara. Beliau telah Untuk maklumat lanjut:
melakukan pecutan pada pusingan akhir dan
9.2 Pecutan
telah menjuarai Kejohanan Berbasikal Trek
Dunia di Hong Kong bagi acara keirin lelaki
pada 13 April 2017.
RANGKAI KATA
BAB 9
BAB 9
• Laju • Speed
• Jarak • Distance
• Masa • Time
• Unit • Unit
• Pecutan • Acceleration
• Nyahpecutan • Deceleration
• Laju purata • Average speed MASLAHAT BAB INI
• Laju seragam • Uniform speed
Ilmu dalam bab ini boleh diaplikasikan
• Laju tak seragam • Non-uniform speed
dalam bidang kerjaya seperti kejuruteraan
• Pegun • Stationary automotif, angkasawan, bidang kajian fizik,
sukan, astronomi dan sebagainya.
168 169
AKTIVITI KREATIF Perbincangan:

Tujuan: Memperkenal laju dan pecutan (i) Senaraikan nama pemenang tempat pertama, kedua dan ketiga bagi kumpulan anda.
Bahan: Tiga set kereta kawalan jauh, jam randik, trek perlumbaan dan wisel (ii) Apakah kesimpulan yang dapat dibuat oleh kumpulan berdasarkan keputusan yang diperoleh?
Langkah:
1. Pilih tiga orang murid. Murid yang mendapat tempat pertama telah menamatkan larian dalam masa yang paling singkat
2. Setiap seorang diberi satu set kereta kawalan jauh yang sama. manakala murid yang terakhir menamatkan larian dengan merekodkan masa yang paling lama.
3. Gerakkan kereta kawalan jauh masing-masing dengan alat kawalan
di atas trek yang disediakan apabila wisel dibunyikan. Ketiga-tiga orang murid itu berlari dalam jarak yang sama, maka laju larian murid ialah hasil bahagi
jarak dengan masa larian mereka.
4. Catatkan masa dan nama pemenang bagi aktiviti ini.
5. Apakah hubungan antara masa, laju dan pecutan dengan Jarak
Laju =
kemenangan kereta kawalan jauh tersebut? Bincangkan. Masa
Jika saya berjalan 10
9.1 Laju kilometer dalam tempoh
satu jam, maka laju saya
9.1.1 Laju sebagai suatu kadar CONTOH 1 ialah 10 km/jam. Jika
sesuatu zarah bergerak
Cuba anda perhatikan di belakang sebuah lori atau bas persiaran, Aida berjalan ke kedai yang jaraknya 100 meter selama 5 minit. 1 meter dalam tempoh
terdapat simbol had laju bagi setiap kenderaan tersebut. Apakah Menerangkan maksud satu saat, maka laju zarah
Hitung lajunya.
laju sebagai suatu kadar tersebut ialah 1 m/s.
maksud simbol tersebut? Apakah akibat yang akan berlaku sekiranya Kedai Runcit
yang melibatkan jarak Penyelesaian:
pemandu tidak mematuhi arahan simbol itu? dan masa.
Jarak 100 m
Laju = 5 min
Masa m/min boleh disebut
sebagai “meter per minit”.
100 m
=
5 min
= 20 m/min
Maka, Aida berjalan sejauh 20 m setiap minit.

BAB 9
BAB 9
Tujuan: Menerangkan maksud laju sebagai satu kadar yang melibatkan jarak dan masa
Bahan: Jam randik dan kad manila (lembaran keputusan larian 100 m) J J : Jarak
L : Laju
Langkah: CONTOH 2 L M M : Masa
1. Murid dibahagikan kepada empat kumpulan. Khairul Hafiz dan Badrul Hisyam ialah pelari pecut muda negara. J
2. Pilih tiga orang murid sebagai pelari daripada setiap kumpulan. Semasa latihan acara 100 meter, Khairul Hafiz menamatkan L=
M
3. Murid-murid ini akan berlari sejauh 50 m di atas trek yang telah disediakan. larian dalam masa 10.18 saat manakala Badrul Hisyam
4. Masa larian murid-murid tersebut direkodkan. menamatkan larian dalam masa 10.25 saat. Hitung laju larian M=
J
Khairul Hafiz dan Badrul Hisyam. L
5. Keputusan tersebut direkodkan dalam jadual keputusan di atas kad manila yang diberikan.
Seterusnya, hitung nilai jarak dibahagi dengan masa bagi setiap pelari. Penyelesaian: J=LxM
Jarak (m) Laju larian Jarak Laju larian Jarak

Nama Pelari Jarak (m) Masa (s) = =
Masa (s) Khairul Hafiz Masa Badrul Hisyam Masa
50 100 m 100 m
= =
50 10.18 s 10.25 s
50
= 9.82 m/s = 9.76 m/s
6. Paparkan jadual keputusan kumpulan anda.
170 171
9.1.2 Laju seragam dan laju tak seragam Kelajuan pada 4 jam berikutnya =
190 km
4j
Perhatikan rajah pergerakan guli di bawah. Sebiji guli A dan sebiji
Memerihalkan perbezaan = 47.5 km/j km/j boleh juga ditulis
guli B digolekkan di atas meja. Pergerakan guli tersebut digambarkan antara laju seragam
seperti yang berikut. dengan laju tak seragam. Maka, kelajuan treler tersebut adalah tak seragam. sebagai km atau kmj-1.
j
Guli A Guli B
CONTOH 4
1s 1s 1s 1s 1s 1s 1s 1s
0 2 cm 4 cm 6 cm 8 cm 0 2 cm 3 cm 5 cm 8 cm 40 m 70 m 60 m S Masa (s) 0 1 2 3 4
Q
Bandingkan jarak yang dilalui oleh guli A dan guli B dalam masa 4 saat. Guli yang 2s 3.5 s 3s Jarak (m) 0 10 20 30 40
manakah mempunyai laju seragam dan guli yang manakah mempunyai laju tak
seragam? Jelaskan idea anda. P
Masa (s) 0 1 2 3 4
R Jarak (m) 0 3 7 16 30
Graf Jarak-Masa bagi Guli A Graf Jarak-Masa bagi Guli B
Jarak (cm) Jarak (cm) Lukis graf jarak-masa.
Encik Mahesh memukul bola golf dari tiang P ke tiang S melalui Daripada graf tersebut
8 8
tiang Q dan tiang R. Adakah kelajuan bola golf itu mempunyai buat kesimpulan tentang
6 6 laju seragam dan laju tak
laju yang seragam? Jelaskan jawapan anda. seragam.
4 4 Penyelesaian:
2 2 40 m 70 m
Kelajuan bola dari P ke Q = Kelajuan bola dari Q ke R =
2s 3.5 s
O Masa (saat) O Masa (saat)
1 2 3 4 1 2 3 4 = 20 m/s = 20 m/s
60 m
Guli A Guli B Kelajuan bola dari R ke S =
3s
Guli A bergerak dengan perubahan Guli B bergerak dengan perubahan jarak
jarak yang sama. Maka, guli A bergerak yang berbeza. Maka, guli B bergerak = 20 m/s
BAB 9
BAB 9
dengan laju seragam. dengan laju tak seragam. Maka, kelajuan bola golf itu adalah seragam.
9.1.3 Laju purata

Oleh itu, laju seragam ialah laju Oleh itu, laju tak seragam ialah laju
yang mempunyai perubahan jarak yang mempunyai perubahan jarak Pertimbangkan perjalanan Perkhidmatan Kereta Api Elektrik (ETS) dari Melaksanakan pengiraan
yang sama dalam selang masa yang tidak sama dalam selang masa Kuala Lumpur ke Butterworth. Kereta api itu akan bergerak dengan laju yang melibatkan laju
yang sama. yang sama. dan laju purata termasuk
tak seragam. Dalam situasi sedemikian, laju purata digunakan untuk
penukaran unit.
memberikan suatu gambaran tentang laju kereta api itu.
CONTOH 3
Farid memandu sebuah treler sejauh 170 kilometer dalam masa 2 jam yang pertama dan
190 kilometer dalam 4 jam berikutnya. Adakah Farid memandu trelernya dengan laju
seragam? Jelaskan jawapan anda. Jumlah jarak
Laju purata =
Jumlah masa
Penyelesaian:
170 km
Kelajuan pada 2 jam yang pertama =
2j
= 85 km/j
172 173
CONTOH 5 CONTOH 7
Had Laju Kebangsaan di Jalan Persekutuan ialah 90 km/j. Nyatakan had kelajuan ini dalam unit
Rumah Amir Bandar A (a) m/s (b) km/min
9:00 pagi Restoran Piza 12:15 tengah hari Penyelesaian:
90 km 90 km
(a) 90 km/j = (b) 90 km/j =
1j 1j
90 × 1 000 m 90 km
= =
1 × 3 600 s 1 × 60 min

10 km 25 km 90 000 m
= 90 km
3 600 s = 1 km = 1 000 m
60 min
1 m = 100 cm
= 25 m/s
= 1.5 km/min
Amir mula berbasikal dari rumahnya ke bandar A pada pukul 9:00 pagi. Dalam perjalanan, dia
singgah di restoran piza untuk berehat dan makan sebelum dia menyambung perjalanannya ×1 000 ×100
semula ke bandar A. Dia sampai di bandar A pada pukul 12:15 tengah hari. Hitung laju CONTOH 8 km m cm
purata, dalam km/j, perjalanan itu.
Tukarkan 120 m/s kepada km/min. ÷1 000 ÷100
Penyelesaian:
Penyelesaian:
Jumlah jarak = 10 km + 25 km GRAF JARAK-MASA 1 jam = 60 minit
120 m
Kecerunan garisan 120 m/s = 1 minit = 60 saat
= 35 km graf jarak-masa = laju 1s
Jumlah masa = 12:15 – 9:00 120 ÷ 1 000 km ×60 ×60
60 =
= 3 j 15 min 50 1 ÷ 60 min
jam minit saat
35 km Jarak (m) 40 0.12 km
Laju purata = 3 j 15 min 30 Perubahan y =
3.25 j 15 20 0.017 min ÷60 ÷60
Perubahan x
= 3j+ j 10
60 = 7.06 km/min
= 10.77 km/j = 3 j + 0.25 j O 1 2 3 4 5 6
Masa (s)
= 3.25 j CONTOH 9
BAB 9
BAB 9
Perubahan y
Kecerunan = Perubahan x
Karmila telah memenangi pingat emas dalam acara triatlon wanita. Beliau memulakan acara
20 m
=
2s dengan berlari sejauh 10 kilometer, diikuti dengan acara renang sejauh 1 500 meter dan
Laju = 10 m/s diakhiri dengan 40 kilometer acara berbasikal. Dengan masa selama 1 jam 56 minit untuk
CONTOH 6 keseluruhan pertandingan itu, hitung laju purata dalam km/j bagi seluruh acara itu.
Sebuah bas bertolak dari bandar Puchong pada jam 0825 dan tiba di Perai pada jam 1345. Jika Penyelesaian:
Jumlah jarak
jumlah jarak yang dilaluinya ialah 354 kilometer, hitung laju purata bas itu dalam km/j. Laju purata =
Jumlah masa Luas di bawah graf
Penyelesaian: laju - masa bersamaan
10 km + 1 500 m + 40 km dengan jarak.
= 1 500
Jarak = 354 km Jumlah jarak 1 j 56 min m
Laju purata = 1 000 120
Masa = 1345 – 0825 Jumlah masa = 1.5 km
10 km + 1.5 km + 40 km 100
= 5 jam 20 min 20 =
Laju (km/j)
80
354 km 5j+ j 1.93 j 1 j + 56 min
= 60 60
5.33 j 51.5 km 56
= 5 j + 0.33 j =1j+ j
40
= 60 20
= 5.33 j
1.93 j = 1 j + 0.93 j O
= 66.42 km/j 9:00 a.m. 10:00 a.m. 11:00 a.m.
= 26.68 km/j = 1.93 j Masa
174 175
CONTOH 10 Melaksanakan strategi

Jarak 40.38 km
Siti mengikuti rombongan sekolah ke Kuala Lumpur. Bas Jarak (km) (a) Laju motosikal Khairul Idham Pawi = =
sekolah yang dinaiki mereka bertolak dari sekolah Masa 8
47 min + min Penukaran unit:
(O) pada pukul 7:00 pagi. Dalam perjalanan, mereka 60
C saat kepada minit
203 40.38 km
berhenti di kawasan rehat Ulu Bernam (B) untuk Waktu rehat =
menikmati sarapan pagi dan berehat. Selepas itu, mereka 47.13 min
meneruskan perjalanan sehingga Kuala Lumpur (C). 40.38 km
B = Penukaran unit:
Graf menunjukkan pergerakan bas dari sekolah ke Kuala 88
47.13 jam minit kepada jam
Lumpur. Hitung laju purata, dalam km/j, perjalanan itu. 60
Penyelesaian: Masa (j) 40.38 km
O 2 3 5 =
Jumlah jarak 0.79 jam
Laju purata = = 51.11 km/j
Jumlah masa
203 km Jarak
= (b) Masa motosikal pemenang tempat kedua =
5j Laju
40.38 km
= 40.6 km/j =
0.85 km/min 0.5 x 60 = 30 saat tukar unit
daripada minit kepada saat
9.1.4 Penyelesaian masalah = 47.5 min
= 47 min 30 s
CONTOH 11 yang melibatkan laju. Beza masa antara Khairul Idham Pawi
dengan pemenang tempat kedua
= 47 min 30 s – 47 min 8 s
Khairul Idham Pawi telah mengharumkan nama negara dalam = 22 s
Kejuaraan Motosikal Dunia (MotoGP) di Grand Prix Jerman
apabila menjuarai kategori Moto3. Beliau mengambil masa
selama 47 minit 8 saat untuk menghabiskan perlumbaan yang Membuat kesimpulan
berjarak 40.38 kilometer. Hitung laju (a) Laju motosikal Khairul Idham Pawi ialah 51.11 km/j.
BAB 9
BAB 9
(a) dalam km/j, motosikal yang ditunggang oleh Khairul Idham Pawi. (b) Beza masa antara pemenang tempat kedua dengan Khairul Idham Pawi ialah 22 saat.
(b) jika kelajuan pemenang tempat kedua ialah 0.85 km/min,
hitung beza masa antaranya dengan Khairul Idham Pawi.
Penyelesaian: CONTOH 12
Encik Tan memandu kereta dengan purata laju 103 km/j dari Kuala Lumpur ke Skudai. Perjalanan
Memahami masalah 3
• Jarak perlumbaan = 40.38 km itu mengambil masa 3 jam 7 minit. Encik Tan mengambil masa jam lebih lama dalam perjalanan
4
• Masa perlumbaan = 47 minit 8 saat pulang dari Skudai ke Kuala Lumpur. Hitung laju purata dalam km/j perjalanan pulang Encik Tan.
• Hitung laju motosikal Khairul Idham Pawi dan beza masa antaranya dengan pemenang Penyelesaian:
tempat kedua.
Merancang strategi Memahami masalah

Jarak • Purata laju = 103 km/j
(a) Masa = • Tempoh perjalanan pergi = 3 jam 7 minit
Laju 3
(b) Beza masa = Masa pemenang tempat kedua – masa Khairul Idham Pawi • Tempoh perjalanan pulang = jam lebih lama daripada masa pergi
4
• Hitung laju purata perjalanan pulang Encik Tan.
176 177
3. Atlet paralimpik Malaysia, Mohamad Ridzuan Mohamad Puzi mencatat masa terpantas dalam
Merancang strategi
acara 100 meter di Sukan Paralimpik 2016 di Rio de Janeiro, Brazil, iaitu 12.07 saat. Hitung
• Jarak = Laju × Masa laju, dalam m/s, lariannya.
Jumlah jarak
• Laju purata = 4. Jarak dari Tanjung Malim ke Muar ialah 272 km. Sebuah bas bertolak dari Tanjung Malim
Jumlah masa
pada jam 0830. Purata laju bas itu ialah 80 km/j. Pukul berapakah, dalam sistem 24 jam, bas
itu tiba di Muar?
5. Tukarkan unit laju di bawah dengan unit yang dinyatakan.
Jarak dari Kuala Lumpur ke Skudai Laju purata semasa Encik Tan pulang (a) 50 km/j kepada m/min (b) 0.8 m/s kepada km/j (c) 110 km/j kepada km/min
= 103 km/j × 3 + 7 j =
321.36 km 3
60 j = 45 minit 6. Umar memandu teksinya dari Ipoh ke Kuala Lumpur melalui lebuh raya. Dia singgah di Tapah
Tukar unit daripada 3 j + 7 + 45 j 4
untuk mengambil barang sebelum meneruskan perjalanannya ke Kuala Lumpur. Dia memandu
minit kepada jam 60
Tukar unit daripada dari Ipoh ke Tapah dengan purata laju 100 km/j dengan jarak 60 km. Diberi laju purata teksinya
= 103 km/j × 3.12 j
minit kepada jam dari Ipoh ke Kuala Lumpur ialah 110 km/j dengan jarak 220 km. Hitung laju purata teksi Umar
= 321.36 km 321.36 km
= dari Tapah ke Kuala Lumpur.
3 j + 0.87 j
321.36 km 7. Larian seekor harimau bintang boleh mencecah kelajuan 25.9 m/s, terutama apabila mengejar
=
3.87 j mangsanya. Nyatakan kelajuan itu dalam unit km/j.
= 83.04 km/j
9.2 Pecutan
Membuat kesimpulan 9.2.1 Pecutan dan nyahpecutan
Laju purata perjalanan pulang Encik Tan ialah 83.04 km/j
Pelari pecut akan bermula dari garisan
Menerangkan maksud
permulaan dan berlepas dari blok permulaan
pecutan dan nyahpecutan
9.1 sebaik sahaja bunyi tembakan pistol sebagai suatu kadar
kedengaran. Laju larian semakin bertambah yang melibatkan laju
apabila mereka mula memecut ketika dan masa.
1. Padankan masa yang betul bagi jarak dan laju yang diberikan.
menuju ke garisan penamat. Peningkatan
Laju = 44.1 km/j Laju = 120 km/j Laju = 125 m/s laju terhadap masa dinamakan pecutan. Selepas melepasi garisan penamat, kelajuan berkurang kerana
BAB 9
BAB 9
Jarak = 150 km Jarak = 90 km Jarak = 500 m pelari memperlahankan larian. Pengurangan laju terhadap masa dinamakan nyahpecutan.
Laju enjin kenderaan

biasanya dinyatakan
4 saat 3 jam 24 minit 45 minit Tujuan: Menerangkan dalam putaran
maksud pecutan dan per minit (ppm).
nyahpecutan Masa Bacaan laju awal Bacaan laju akhir
2. Berdasarkan gambar rajah berikut, hitung jarak yang dilalui bagi setiap situasi yang diberikan. Bahan: Lembaran kerja 1 20 minit
QR CODE
(a) (b) Langkah: 2 5 saat
Imbas QR Code atau

1. Buka fail MS179 yang telah 3 20 saat
1 disediakan.
Laju = 80 km/j, Masa = 1 jam Laju = 343 km/min, Masa = 4.5 minit 4 30 minit my/mat_t2/ms179 untuk
2 2. Lengkapkan jadual yang mendapatkan lembaran
5 8 saat
(c) (d) diberikan berpandukan gambar kerja di sebelah.

meter kereta yang dilampirkan.
Masa Laju awal Laju akhir Pecutan =
1
2
3. Nyatakan sama ada ia adalah 3

4
Laju = 3 m/min, Masa = 5.5 minit Laju = 250 km/j, Masa = 2 jam 40 minit pecutan atau nyahpecutan. 5
178 179
Perubahan laju boleh dikenal pasti dengan menghitung perbezaan di antara laju akhir dan laju awal,
sesuatu objek yang bergerak dalam gerakan linear mengikut arah tertentu. Daripada aktiviti di sebelah, Selepas brek ditekan, kelajuan motosikal itu semakin perlahan dengan PERHATIAN
peningkatan kelajuan terhadap masa ialah pecutan dan pengurangan kelajuan terhadap masa ialah kadar seragam sehingga berhenti dalam masa 4 saat. Berapakah Pecutan = –5 m/s2
nyahpecutan. Maka, pecutan dan nyahpecutan ialah kadar yang melibatkan laju dan masa. atau
pecutan motosikal itu?
Nyahpecutan = 5 m/s2
Penyelesaian: (Nyahpecutan ditulis tanpa
CONTOH 13 (0 – 20)m/s tanda negatif)
Pecutan =
4s
Sebuah kereta lumba memecut daripada keadaan pegun dan mencapai kelajuan 120 km/j dalam –20 m/s
masa 6 saat. Hitungkan pecutannya. =
4s
Penyelesaian: = –5 m/s2 Apabila objek jatuh
PERHATIAN dari kedudukan tinggi,
Perubahan laju = 120 km/j – 0 km/j pecutannya bernilai
Keadaan pegun ialah Maka, nyahpecutan motosikal itu ialah 5 m/s2. 9.81 ms–2. Hal ini
= 120 km/j keadaan objek yang disebabkan oleh
120 km = 120 km tidak bergerak. Oleh itu, berlakunya tarikan graviti.
60 x 1 min kelajuan objek ialah sifar.
1j 60 × 60 s
= 0.033 km/s 120 km 120 km
= Unit ukuran Unit laju Unit masa Unit pecutan
1j 3 600 s
0.033 km/s pecutan yang km/j jam km/j atau kmj-2 atau km/j per jam
2
Pecutan =
6s biasa digunakan m/s saat m/s2 atau ms-2 atau m/s per saat
= 0.0056 km/s per saat atau km/s2
CONTOH 14 9.2.2 Penukaran unit

Kawasan perumahan
CONTOH 15 Melaksanakan pengiraan
yang melibatkan pecutan
Motosikal Pecutan seragam bermaksud Tukarkan 420 m/min per min kepada unit km/min per minit. termasuk penukaran unit.
kelajuan berubah dengan
BAB 9
BAB 9
jumlah yang sama pada Penyelesaian:
setiap saat.
420 m/min 420 m
Masa (s) Laju (m/s) = ÷ min
min min
0 0
Sebuah motosikal bergerak daripada keadaan pegun dan memecut 420 × 1 m
1 4 = ÷ min
secara seragam sehingga mencapai kelajuan 20 m/s dalam 2 8 min
masa 5 saat. Berapakah pecutan motosikal itu? 3 12 1
420 × km
4 16 1 000
Penyelesaian: = ÷ min
5 20 min
(20 – 0)m/s 420
Pecutan = km
5s 1 000
= ÷ min
20 m/s min
=
5s Jika sesuatu objek bergerak 0.42 km 1
= ×
= 4 m/s2 dengan laju seragam, min min
pecutan ialah sifar.
= 0.42 km/min2
180 181

3 CONTOH 18 Menyelesaikan masalah
Rani berbasikal selama jam dari rumahnya ke Festival Kebudayaan yang diadakan di bandar
4 yang melibatkan pecutan.
dengan perubahan laju 18 km/j. Perjalanan ke Festival Kebudayaan mengambil masa kurang Lisnah memecut keretanya 4 km/j per saat semasa memotong sebuah
40% berbanding dengan masa balik dengan perubahan laju yang sama. Hitungkan beza pecutan kereta. Jika dia mula memandu dengan kelajuan 100 km/j, hitung kelajuannya selepas 5 saat.
antara pergi dengan balik. Penyelesaian:
Penyelesaian:
18 km/j Memahami masalah Merancang strategi
Pecutan semasa pergi =
3 • Pecutan = 4 km/j per saat
j Pecutan ialah peningkatan kelajuan terhadap masa.
4 • Mula memandu pada 100 km/j
= 24 km/j2 • Masa = 5 saat
Unit km/jam2 boleh ditulis • Hitung kelajuannya selepas 5 saat
3
= 40 × j
sebagai kmj-2.
Masa berkurang
100 4 Melaksanakan strategi
= 0.3 jam 3 jam
4
4 km/j Laju selepas 5 saat – 100 km/j
Masa diambil semasa pulang = 0.75 j – 0.3 j s = 5s
Laju selepas 5 saat = 20 km/j + 100 km/j
= 0.45 j 4 km/j = 120 km/j

s × 5 s = Laju selepas 5 saat – 100 km/j
18 km/j
Pecutan semasa pulang =
0.45 j 20 km/j = Laju selepas 5 saat – 100 km/j
= 40 km/j 2
Membuat kesimpulan
Beza pecutan = 40 km/j2 – 24 km/j2 Laju selepas 5 saat ialah 120 km/j.
= 16 km/j2
CONTOH 19
CONTOH 17 Sebuah motosikal yang sedang bergerak pada kelajuan 40 km/j memperlahankan kelajuannya
sebanyak 20% daripada kelajuan awalnya, dalam masa 40 saat. Hitung pecutannya.
Samy memandu dengan kelajuan 70 km/j. Dia menambah kelajuan keretanya kepada 100 km/j
BAB 9
BAB 9
Penyelesaian:
dalam masa 30 minit. Hitung pecutan dalam
(a) km/j per jam (b) km/j per saat Memahami masalah Merancang strategi
• Mula bergerak pada 40 km/j
Penyelesaian: Pengurangan laju terhadap masa ialah nyahpecutan.
• Pengurangan kelajuan 20%,
(a) Perubahan laju = 100 km/j – 70 km/j (b) Masa = 30 minit 30 x 1 min selepas 40 saat
= 30 × 60 s • Hitung pecutannya
= 30 km/j
= 1 800 s
30 km/j
Pecutan = Pengurangan kelajuan: (32 – 40) km/j
30 min 30 km/j Pecutan =
Pecutan = 100% – 20% = 80% 40 s
1 800 s
30 km/j Laju selepas 40 s = 80 × 40 km/j
= 100 = – 0.2 km/j per saat
1 = 0.0167 km/j per saat
1
2 j 30 minit = jam
2
= 32 km/j
Nyahpecutan = 0.2 km/j per saat
= 60 km/j per jam
Membuat kesimpulan
Pecutan motosikal ialah – 0.2 km/j per saat, iaitu motosikal mengalami pengurangan kelajuan.
182 183
3. Vinot mengayuh basikal ke rumah ibu saudaranya dengan kelajuan 8 m/s. Dalam masa 4 saat,
CONTOH 20 Laju (m/s) dia meningkatkan kelajuan basikal kepada 10 m/s. Hitung pecutannya ketika itu dalam ms-2.
Gambar rajah di sebelah menunjukkan graf laju-masa bagi
v 4. Berdasarkan suatu uji kaji, laju sebuah objek berkurang daripada 145 cm/s kepada 75 cm/s
pergerakan sebuah lori mainan dalam tempoh 27 saat.
dalam masa 8 saat. Hitung nyahpecutannya.
Nyahpecutan bagi lori mainan itu ialah 0.741 m/s2.
(a) Hitung laju, v, dalam m/saat.
(b) Hitung jarak pergerakan lori mainan itu selepas 2.2 saat. Masa (saat) MENJANA KECEMERLANGAN
O 27
Penyelesaian:
1. Kategorikan objek di dalam kotak di bawah sama ada mempunyai laju seragam atau laju tak seragam.
• Pecutan = – 0.741 m/s2 lif jam ombak kipas angin bas mini
Jarak = Laju × Masa
• Tempoh = 27 saat
• Hitung laju, v. Perubahan laju = Pecutan × Masa
• Hitung jarak selepas 2.2 saat. 2. Wafi menyertai pertandingan berkayak
di Sungai Lembing. Dia memulakan
Melaksanakan strategi pertandingan dari stesen A seterusnya 55 km/j
ke tiga stesen lain, iaitu di B, C dan
(a) – 0.741 m/s2 = 0 – v (b) Jarak = Laju × Masa B 43 km/j
27 s berakhir di stesen D. 5 min D
= 20 m/s × 2.2s
– 0.741 m/s2 × 27 s = 0 – v Berdasarkan maklumat yang diberikan, 6 min 35 km/j
= 44 m
hitung pecutan kayak dari A
4 min
v = 20 m/s C
(a) stesen A ke stesen B. 40 km/j
Membuat kesimpulan (b) stesen B ke stesen C.
(a) Laju pergerakan lori mainan ialah 20 m/s. (c) stesen C ke stesen D.
(b) Jarak pergerakan lori mainan ialah 44 m.
3. Setiap pagi Shu Mei berbasikal ke sekolah dari rumahnya melalui sebuah pejabat pos. Jarak
dari rumahnya ke pejabat pos ialah 4 km manakala jarak dari pejabat pos ke sekolahnya
9.2 ialah 5 km. Jika purata laju basikalnya ialah 18 km/j, hitung
(a) masa dalam minit, keseluruhan perjalanan Shu Mei ke sekolah.
BAB 9
BAB 9
1. Tuliskan betul atau salah pada pernyataan di bawah. (b) jika Shu Mei mula menunggang basikalnya pada pukul 6:40 pagi, pada pukul berapakah
Situasi Pecutan Betul/Salah dia akan sampai ke sekolah?
(a) Laju sebiji bola yang bergolek di atas lantai berkurang daripada 12 cm/s 4. Syahmi memandu kereta sejauh 354 km dari Kuala Lumpur ke Terengganu untuk pulang ke
–2.5 cms-2
kepada 2 cm/s dalam masa 4 saat. kampung halamannya. Jadual di bawah menunjukkan catatan perjalanannya.
(b) Sebuah treler memecut daripada 90.5 km/j kepada 123 km/j
3 – 43.3 kmj-2
dalam masa jam. Jarak (km) Masa 21 Oktober 2017 / Sabtu
4
354 7:00 a.m. Memulakan perjalanan
(c) Sebiji kelapa jatuh dari atas pokok dengan kelajuan 7 m/s dalam masa
9.86 ms-2
0.71 saat. Berhenti di kawasan Rehat dan Rawat
(d) Puan Mages memperlahankan keretanya daripada 80 km/j 9:30 a.m. (R&R) Temerloh untuk bersarapan setelah
40 km/j2 memandu 185 km
kepada 60 km/j dalam masa 0.5 jam.
10:05 a.m. Sambung perjalanan ke Terengganu
2. Hitung pecutan bagi situasi di bawah. A
1:45 p.m. Tiba di kampung
(a) Sebuah kereta memecut daripada 60 km/j kepada 110 km/j dalam masa 30 minit.
(b) Laju sebuah bot berkurang daripada 70 km/j kepada 40 km/j dalam masa 5 minit. Masa (min)
O 150 B 405
184 185
(a) Nyatakan nilai A dan nilai B. REFLEKSI DIRI

(b) Lengkapkan graf itu untuk keseluruhan perjalanan Syahmi.
(c) Hitung laju purata, dalam km/j, bagi keseluruhan perjalanan itu.
5. Rajah di bawah menunjukkan graf laju-masa bagi pergerakan dua biji guli dari arah yang
bertentangan. Graf PQR mewakili pergerakan guli hijau dan graf PST mewakili pergerakan
guli ungu. Kedua-dua guli itu melalui laluan yang sama. 1. Menerangkan maksud laju sebagai suatu kadar yang melibatkan jarak
dan masa.
Laju (m/min)
2. Memerihalkan perbezaan antara laju seragam dengan laju tak seragam.
1 Q
3. Melaksanakan pengiraan yang melibatkan laju dan laju purata termasuk
pertukaran unit.
0.5 S
4. Menyelesaikan masalah yang melibatkan laju.
P R T Masa (min) 5. Menerangkan maksud pecutan dan nyahpecutan sebagai satu kadar yang
O 2.6 3 5.2 melibatkan laju dan masa.
(a) Hitung pecutan guli hijau dalam masa 2.6 minit yang pertama.
(b) Pada minit keberapakah guli ungu akan berhenti bergerak? 6. Melaksanakan pengiraan yang melibatkan pecutan termasuk pertukaran unit.
(c) Berapakah laju maksimum guli hijau?
7. Menyelesaikan masalah yang melibatkan pecutan.
(d) Nyatakan masa dalam saat kedua-dua guli itu berlanggar.
6. Jarak di antara Tanjung Malim dengan Sungai Petani ialah x km. Sebuah kereta bergerak dari
Tanjung Malim ke Sungai Petani dengan laju purata 90 km/j. Dalam perjalanan pulang dari
Sungai Petani ke Tanjung Malim dengan laju purata 105 km/j, masa yang diambilnya berkurang
sebanyak 30 minit. Hitung nilai x.
Had laju adalah salah satu daripada peraturan jalan raya. Had laju maksimum ditentukan
INTI PATI BAB mengikut kawasan-kawasan tertentu. Pematuhan had laju ini sangat penting bagi menjamin
keselamatan pengguna jalan raya.
BAB 9
BAB 9
Laju dan Pecutan Anda dikehendaki membuat satu laporan tentang had laju
di kawasan-kawasan berikut.
(a) Sekolah
(b) Hospital / klinik
Laju Pecutan (c) Lebuh raya
(d) Kawasan berbukit
Sekiranya, pecutan dalam arah Lampirkan gambar papan tanda had laju di kawasan-kawasan
Jarak pergerakan yang tetap, pecutan yang berkaitan untuk menyokong laporan anda.
Laju =
Masa itu adalah kadar perubahan laju
terhadap masa.
Jumlah jarak
Laju purata =
Jumlah masa
186 187
Bab 10 Kecerunan Garis Lurus Bab 10 Kecerunan Garis Lurus
Edwin Bidwell Wilson (1879-1964) merupakan

ahli matematik yang mengaplikasikan
konsep garis lurus kepada kecerunan. Beliau
merupakan pakar analisis vektor yang pernah
K ecerunan adalah darjah kecuraman. menerbitkan bukunya yang terkenal bertajuk
Kecerunan biasanya dihubungkan dengan ‘Vector Analysis’ pada tahun 1901. Kecerunan
ANDA AKAN MEMPELAJARI ketinggian suatu gunung atau bukit. diaplikasikan dalam pengiraan vektor untuk
Gunung tertinggi di Malaysia adalah menjelaskan perubahan arah.
Gunung Kinabalu yang terletak di Sabah
10.1 Kecerunan dengan ketinggian 4 095 meter dari Untuk maklumat lanjut:
aras laut. Kebanyakan pendaki gunung
mengambil masa selama dua hari untuk
sampai ke puncak. Terdapat perhentian
untuk bermalam di Laban Rata, 3 273 meter
dari aras laut. Dari Laban Rata, kecerunan http://rimbunanilmu.my/mat_t2/ms189
gunung semakin bertambah.
RANGKAI KATA
• Kecuraman • Steepness MASLAHAT BAB INI

• Garis lurus • Straight line
Pendekatan ilmu kecerunan ini akan membuka
• Pintasan • Intercept
bidang kerjaya dalam matematik dan ahli fizik.
• Kecondongan • Inclination Rumus yang digunakan dapat memberikan
BAB 10
BAB 10
• Nisbah • Ratio pengiraan yang tepat kepada permasalahan
• Jarak mencancang • Vertical distance dalam reka bentuk produk.
• Jarak mengufuk • Horizontal distance Selain itu, seorang jurutera binaan terutama
• Kecerunan • Gradient yang terlibat dalam ukur tanah menggunakan
pendekatan pengiraan kecerunan untuk
menentukan kestabilan atau ketinggian
sesebuah kawasan.
188 189
AKTIVITI KREATIF
Tujuan: Memahami konsep kecerunan
Bahan: Kad manila berukuran 20 cm × 9 cm, lima hingga enam biji
pemadam dan sebiji guli
Langkah:
1. Bentuk kumpulan, 3 atau 4 orang dalam satu kumpulan.
2. Lipat kad manila yang berukuran 9 cm seperti gambar rajah di sebelah. Perbincangan:
3. Susun 3 biji pemadam secara bertindih dan 1 biji pemadam lagi (i) Adakah nilai sudut bagi D dan A mempengaruhi nilai kecerunan?
diletakkan di bawah hujung kiri dan kanan kad manila tersebut. (ii) Bina suatu perkaitan antara kecuraman garis dengan arah kecondongan.
4. Letak guli pada hujung kad manila yang paling tinggi dan biarkan guli tersebut bergerak di (iii) Adakah nilai kecerunan yang negatif menunjukkan kecuraman yang rendah?
sepanjang laluan.
Kecuraman suatu garis lurus dapat dilihat dari nilai kecerunan, semakin besar nilai mutlak
5. Tambah ketinggian kad manila dengan menambahkan 1 atau 2 biji lagi pemadam.
kecerunan, semakin curam garis lurus tersebut. Tanda positif atau negatif pada nilai kecerunan
6. Perhatikan pergerakan guli yang melalui kad manila tersebut. menunjukkan arah kecondongan garis lurus.
7. Anda bersama-sama rakan boleh meneroka keadaan pergerakan guli apabila ketinggian
kedua-dua hujung kad manila berada pada aras ketinggian yang sekata. CONTOH 1
M
Aktiviti di atas menunjukkan pergerakan guli yang berlainan kelajuannya. Kelajuan guli bergantung Perhatikan rajah di sebelah. Bandingkan arah kecondongan K
pada ketinggian tapak peluncur guli. Apabila ketinggian peluncur itu ditambah dengan pemadam, dan kecuraman antara garisan MN dengan KL. Buat
guli tersebut semakin laju. kesimpulan daripada kedua-dua rajah tersebut. 30˚ 45˚
N P S L
Penyelesaian: Tangga Eskalator
10.1 Kecerunan
Garisan KL mempunyai kecondongan yang lebih tinggi berbanding dengan garisan MN. Semakin besar
10.1.1 Kecuraman dan arah kecondongan nilai sudut, semakin tinggi nilai kecerunan. Maka, garisan KL lebih curam berbanding dengan garisan
Memerihalkan MN.
Perhatikan gambar di bawah. Kawasan manakah yang dikatakan kecuraman dan Kecerunan ialah nisbah jarak mencancang kepada jarak mengufuk
arah kecondongan
curam? Mengapa? C D
Rajah di sebelah menunjukkan kanak-kanak sedang menuruni
berdasarkan situasi
E harian, dan seterusnya papan gelongsor di taman permainan. Panjang garis lurus yang A
B menerangkan menyambungkan titik A dan titik B adalah setinggi 2 m. Panjang
maksud kecerunan garis lurus yang menyambungkan titik C dan titik B ialah 3 m. CB 2m
F sebagai nisbah jarak
A
mencancang kepada
ialah jarak mengufuk dan AB ialah jarak mencancang. C B A
jarak mengufuk. 3m
BAB 10
BAB 10
CONTOH 2
Rajah menunjukkan kawasan berbukit yang dilalui oleh Farid dan
Afif semasa berbasikal. Ketika mereka mendaki di laluan C, mereka berasa sangat sukar untuk Daripada setiap rajah di bawah, nyatakan jarak mencancang dan
meneruskan kayuhan. Apabila mereka menuruni bukit di laluan E, keadaan basikal sangat laju. jarak mengufuk di antara titik P dengan titik R.
Mengapakah situasi ini berlaku?
(a)
P Penyelesaian:
QR CODE
2Jarak
m mencancang, PQ = 2 m
Tujuan: Mengenal pasti kecuraman dan arah kecondongan Imbas QR Code atau Jarak mengufuk, QR = 4 m
layari http://rimbunanilmu. Q R
Bahan: Perisian geometri dinamik my/mat_t2/ms190 untuk
4m
Pemandu lori berat akan
Langkah: menonton video animasi (b) Penyelesaian:
R R menekan pedal minyak
kecerunan. ketika menaiki bukit yang
1. Buka fail MS190 untuk menonton video animasi kecerunan. Jarak mencancang,
4 unit curam. Ia juga akan
2. Gerakkan butang bulat j dan n ke kiri dan ke kanan. RS = 4 unit memecut dari bawah
P P
3. Perhatikan kedudukan nilai sudut dan nilai kecerunan yang S S sebelum pendakian.
Jarak mengufuk, 5 unit Mengapa?
dipaparkan. PS = 5 unit
190 191
y
3. Perhatikan perubahan yang berlaku pada setiap garis lurus tersebut.
4. Nyatakan nilai kecerunan bagi kedua-dua titik.
5. Nyatakan juga kedudukan garis lurus tersebut sama ada melalui asalan atau tidak, selari
Perubahan y = Jarak mencancang
dengan paksi-x atau selari dengan paksi-y.
Perubahan x = Jarak mengufuk
m mewakili kecerunan
x garis lurus.
O
Jarak mencancang
Kecerunan, m =
Jarak mengufuk
CONTOH 3
Daripada rajah di bawah, tentukan kecerunan garis lurus bagi PQ dan BC. Perihalkan kecuraman
garis PQ dan BC. Koordinat Kedudukan Garis
Nilai Kecerunan
(a) P Penyelesaian: A B Lurus
Jarak mencancang ialah 4 unit. Jarak mengufuk ialah 3 unit. (3,1) (3, 9)
Jarak mencancang 4 (3, −3) (−2, 2)
=
Jarak mengufuk 3 Garisan yang mempunyai (−1, 5) (7, 5)
Q kecerunan tinggi
Maka, kecerunan PQ ialah 4 . mempunyai sudut yang (4, 4) (0, 0)
3
lebih besar.
(b) Penyelesaian: y (0, 6) (−2, 0)
B (0, 2) (3, 0)
Jarak mencancang ialah 2 unit.
Jarak mengufuk ialah 3 unit. (x1, y1) (x2, y2)
C
Jarak mencancang 2 Perbincangan:
= 60˚
Jarak mengufuk 3 (i) Kenal pasti garis lurus yang memotong paksi-x, dan paksi-y.
30˚
Maka, kecerunan BC ialah 2 . O
x
(ii) Buktikan dengan menggunakan rumus:
3
y −y pintasan-y
10.1.2 Rumus kecerunan garis lurus pada m = x2 − x1 dan m = −
pintasan-x
BAB 10
BAB 10
2 1
satah Cartes bahawa nilai kecerunan yang anda peroleh sama seperti yang dipaparkan.
Menerbitkan rumus
Dalam sistem koordinat Cartesan, kecerunan garis lurus yang
kecerunan suatu garis
melalui dua titik A (x1, y1) dan B (x2, y2) dapat dikira menggunakan lurus pada satah Cartes. Titik persilangan antara garis lurus dengan paksi-x dinamakan pintasan-x, manakala titik persilangan
nisbah jarak mencancang kepada jarak mengufuk.
antara garis lurus dengan paksi-y dinamakan pintasan-y.
QR CODE y y
Imbas QR Code atau y2 B (x2, y2)
Tujuan: Mengenal pasti garis lurus yang berada pada satah Cartes layari http://rimbunanilmu.
(0, y)
Pintasan-y
Bahan: Lembaran kerja my/mat_t2/ms192 untuk y2− y1
menonton video animasi
pintasan-y
Langkah: Kecerunan, m = Kecerunan, m = –
aktiviti. y1
A (x1, y1) x2− x1 pintasan-x
1. Buka fail MS192 untuk menonton video aktiviti.
2. Ubah nilai titik koordinat yang sepadan dalam jadual pada (x, 0)
O x1 x2 x O x
ruangan koordinat yang diberikan. Pintasan-x
192 193
CONTOH 4 CONTOH 7
y
Tentukan kecerunan bagi pasangan koordinat berikut. Hitung kecerunan garis lurus AB dan PQ berdasarkan rajah
(a) A (3, 1) dan B (6, 7) (b) P (4, −1) dan Q (3, 5) di sebelah. 3 P
2
Penyelesaian: Penyelesaian: Penyelesaian: B
1
x1 y1 x2 y2 x1 y1 x2 y2 pintasan-y A Q
x
(b) P (4, −1) dan Q ( 3, 5) Kecerunan, m = − –3 –2 –1O
(a) A (3, 1) dan B (6, 7) pintasan-x 1 2 3
y2 − y1 y2 − y1
Kecerunan = x − x Kecerunan = x − x 2 3
2 1 (i) Kecerunan AB = − (ii) Kecerunan PQ = −
2 1 (–3) 3
7−1 5 − (−1) 2
= =
= = −1
6−3 3− 4 3
=
6 6 Maka, kecerunan AB ialah 2 . Maka, kecerunan PQ ialah −1.
= 3
3 −1
=2 = –6
10.1.3 Kecerunan garis lurus
y Membuat generalisasi
CONTOH 5
tentang kecerunan
Tentukan kecerunan bagi garis lurus berikut. 3
Tujuan: Mengenal pasti bentuk kecondongan garis lurus garis lurus.
(a) y (b) y
x
Bahan: Kertas graf dan kad dengan titik koordinat
–4 O
8 4 P (1, 1) R (−2,−2) W (− 4, 1) T (− 4, 3)
Koordinat pada pintasan-y Q (3, 5) S (−2, 8) V (−7, 8) U (6, 3)
ialah (0, 3).
Langkah:
Koordinat pada pintasan-x 1. Murid A dikehendaki membina graf dengan skala 1 cm kepada 1 unit pada paksi-x
x ialah (– 4, 0).
−5 O O
x dan paksi-y.
3
2. Murid B akan memadankan nilai titik pada kad dengan memplotkan titik koordinat
Penyelesaian: Penyelesaian: pada satah Cartes.
Pintasan-y = 8 Pintasan-y = 4 3. Murid C akan melukis garis lurus dan menentukan kecerunan pada setiap pasangan
Satu garis lurus yang
Pintasan-x = –5 Pintasan-x = 3 titik koordinat yang diberikan.
diwakili y = mx + c, m
8 4
BAB 10
BAB 10
Kecerunan = – Kecerunan = – merupakan kecerunan 4. Murid D akan melengkapkan jadual di bawah. Rakan-rakan lain akan berbincang
(–5) 3 manakala c ialah dan membuat semakan.
8 pintasan-y. Nyatakan
= kecerunan dan pintasan-y Garis Arah kecondongan Nilai kecerunan
5 Kecerunan
garis lurus di bawah dan Lurus kanan atau kiri positif atau negatif
hubungan antara dua
CONTOH 6 garis lurus tersebut. PQ
RS
Tentukan kecerunan apabila diberi pasangan koordinat.
+3
WV
+1
(a) L (4, 0) dan M (0, 8) (b) G (−3, 0) dan K (0, 9)

2x
y
2x
TU
y=
y=
Penyelesaian:
3 Perbincangan:
(a) Pintasan-y = 8 (b) Pintasan-y = 9 2 (i) Hubungan antara nilai kecerunan dengan arah kecondongan.
Pintasan-x = 4 Pintasan-x = −3 1 (ii) Susun kecerunan garis lurus mengikut nilai kecerunan yang tinggi kepada nilai
8 9 x kecerunan yang rendah.
Kecerunan = – = –2 Kecerunan = – =3 –3 –2 –1O 1 2 3
4 (–3)
194 195
y y
CONTOH 9
B Hubungan kecerunan dan
Kenal pasti garis lurus dalam rajah di sebelah yang mempunyai y
garis lurus. H
B nilai kecerunan terbesar dan terkecil serta nyatakan alasannya. LN
m=4
m=2
Penyelesaian: J
x x
A A Garis lurus MN merupakan garis lurus yang mempunyai kecerunan
paling besar kerana menghampiri keadaan mencancang. x
O
Semakin garis lurus AB menghampiri keadaan mencancang, semakin besar nilai kecerunan dan Garis lurus OJ merupakan garis lurus yang mempunyai kecerunan I K
sebaliknya. Maka, semakin besar nilai mutlak kecerunan, semakin curam garis lurus. M
paling kecil kerana menghampiri keadaan mengufuk.
Koordinat-y bagi mana-mana titik dalam suatu Koordinat-x bagi mana-mana dua titik dalam
garis lurus yang selari dengan paksi-x adalah satu garis lurus yang selari dengan paksi-y
sama. Oleh itu, kecerunannya ialah sifar. adalah sama. Ini akan memberikan kecerunan 10.1.4 Menentukan kecerunan
yang tidak tertakrif.
y y Menentukan kecerunan
suatu garis lurus.
y2 (x1 y2) Tujuan: Mengenal pasti kecerunan
Bahan: Tangga, tali, pita pengukur
(x1 y1) (x2 y1)
y1 Langkah:
Kecerunan = 0 y1 (x1 y1) Kecerunan tidak tertakrif (∞) 1. Secara berkumpulan, tentukan kecerunan tangga
x
x1
x yang terdapat di sekolah anda.
O x1 x2 O
2. Pilih mana-mana dua tangga yang sesuai.
3. Pilih dua titik yang sesuai seperti gambar rajah.
CONTOH 8 4. Gunakan tali untuk mendapatkan jarak mencancang
dan mengufuk. Pastikan sudut pada persilangan
Kenal pasti garis lurus yang mempunyai nilai kecerunan sama tali itu ialah 90°.
ada positif, negatif, sifar atau tidak tertakrif dalam rajah di bawah. Lihat graf di bawah. 5. Ulang langkah 3 dan 4 untuk tangga kedua.
Berikan justifikasi. Pada tahun keberapakah
kadar inflasi menunjukkan Perbincangan:
y kecerunan negatif? (i) Nyatakan jarak mencancang dan jarak mengufuk tangga itu.
Bincangkan.
JK A B (ii) Hitung kecerunan kedua-dua tangga itu.
BAB 10
BAB 10
G P Kadar Inflasi (%) di Malaysia
(iii) Apakah hubungan antara nilai kecerunan dengan nisbah ‘jarak mencancang kepada
E
H L (2010-2014)
I N Q jarak mengufuk’ bagi kedua-dua tangga itu?
x
(iv) Nisbah ‘jarak mengufuk kepada jarak mencancang’ tidak digunakan untuk menentukan
F
M kecerunan. Bincangkan.
KOD QR
Penyelesaian: Nisbah ‘jarak mencancang kepada jarak mengufuk’ digunakan Imbas QR Code atau
Kecerunan garis lurus EF ialah negatif kerana condong ke kiri 2010 2011 2012 2013 2014 untuk menentukan kecerunan suatu garis lurus. Semakin besar nilai layari http://rimbunanilmu.
kecerunan, semakin curam garis lurus tersebut. my/mat_t2/ms197 untuk
Kecerunan garis lurus GH ialah negatif kerana condong ke kiri Sumber: World Bank melihat aktiviti pembuktian
Kecerunan garis lurus IJ ialah positif kerana condong ke kanan https://www.imoney.my/articles/ kecerunan.
Kecerunan garis lurus KL ialah negatif kerana condong ke kiri realiti-tentang-inflasi
Kecerunan garis lurus MN ialah positif kerana condong ke kanan
Kecerunan garis lurus AB ialah sifar kerana garisnya mengufuk
Kecerunan garis lurus PQ ialah tidak tertakrif kerana garisnya mencancang
196 197
hutan
CONTOH 10 (b)
Setiap hari Jamali akan mengambil air di sungai yang Memahami masalah Merancang strategi Melaksanakan Membuat
berdekatan dengan rumahnya dan ke hutan untuk mencari rumah Jamali strategi kesimpulan
Tentukan kedudukan
cendawan busut. Hitung kecerunan yang dilalui olehnya dari pintasan-y. Menggunakan rumus: Masukkan nilai dan Pintasan-y = –2
50 m
(a) rumah ke hutan. y
Maka koordinat
20 m
Q (6, 0)
Pintasan-y = – m × (pintasan-x) hitung,
(b) tepi sungai ke rumahnya. x 1 2 bagi pintasan-y
O Pintasan-x = 6 pintasan-y = – 3 × 6
tepi sungai 1 ialah (0, –2).
1
Penyelesaian: m= = –2
40 m 10 m 3
pintasan-y
(a)
Hutan (b)
Rumah

20 m CONTOH 12 y
50 - 20 m
Tepi sungai Hitung nilai v dalam rajah di sebelah.
Rumah 40 m x
10 m O v
Penyelesaian:
Jarak mencancang Jarak mencancang m=4
Kecerunan =
Kecerunan =
Jarak mengufuk Jarak mengufuk
−8
20 1
= 30 = 3 = =
10 40 2
Maka, kecerunan dari rumah Jamali ke Maka, kecerunan dari tepi sungai ke rumah Memahami masalah Merancang strategi Melaksanakan Membuat
strategi kesimpulan
hutan ialah 3. ialah 1 .
2 Pintasan-x
Tentukan kedudukan v. Menggunakan rumus: Maka, v ialah 2.
10.1.5 Penyelesaian masalah (pintasan-y) −8
= −� �
v = pintasan-x Pintasan-x = – 4
m
=2
CONTOH 11 Menyelesaikan masalah
yang melibatkan
kecerunan garis lurus.
(a) Tentukan pintasan-x dalam suatu garis lurus yang melalui titik
CONTOH 13
P (0, −4) dengan kecerunan −2.
1 Diberi A (–9, 2), B (–7, 2), C (– 4, 3), D (– 6, –1) ialah bucu sebuah sisi empat. Tentukan jenis sisi
(b) Tentukan koordinat bagi pintasan pada paksi-y yang melalui titik Q (6, 0) dan kecerunan .
3 empat tersebut.
BAB 10
BAB 10
Penyelesaian:
Penyelesaian:
(a)
Memahami masalah
Memahami masalah Merancang strategi Melaksanakan Membuat
strategi kesimpulan Menentukan jenis sisi empat.
Tentukan pintasan-x.
y Menggunakan rumus: Masukkan nilai Maka pintasan-x Merancang strategi
(pintasan-y) dan hitung, 2 ialah –2 dengan
pintasan-x = – –4 • Menentukan kecerunan garis lurus AD, BC, AB dan DC dengan menggunakan rumus
x m koordinat (–2, 0).
O pintasan-x = – –2 y −y
pintasan-x pintasan-y = – 4 1 m = x2 − x1 .
m = −2 = –2 2 1
P (0, −4)
• Melukis sisi empat.
198 199
4. Nyatakan jarak mencancang dan jarak mengufuk bagi pasangan titik yang diberikan.
Kecerunan garis AD Kecerunan garis DC (a) (3, 0) dan (−2, 6) (b) (1, 1) dan (6, 5) (c) (3, 1) dan (1, 5)
• Melukis graf.
y −y y −y
y m1 = x2 − x1 m3 = x2 − x1 (f) (3, 6) dan (6, −3)
2 1 2 1 (d) (0, 0) dan (4, 4) (e) (1, −2) dan (2, 4)
C (– 4, 3)
3 –1 – (–2) 3 – (–1)
B (–7, 2) = = 5. Nyatakan nilai pintasan-x dan nilai pintasan-y bagi garis lurus AB.
2 – 6 – (– 9) – 4 – (– 6)
y y y
1 1 (a) (b) (c) y (d)
= =2 B
x 3 A
–10 –9 –8 –7 – 6 –5 – 4 –3 –2 –1O 1 A B
–1 x 3
D (– 6, –1) Kecerunan garis BC Kecerunan garis AB 4
O
x
–2 y −y y −y −6 3 −1 O
A (–9, –2)
–3 m2 = x2 − x1 m4 = x2 − x1
2 1 2 1
x x –2
–4
3–2 2 – (–2) O 8B −7 −5 O
B
= = A
A
– 4 – (– 7) – 7 – (– 9)
1 =2 6. Kenal pasti garis lurus yang mempunyai kecerunan terbesar dalam setiap rajah di bawah.
=
3 (a) y (b) y
A F
Membuat kesimpulan
• m1 = m2, maka garis lurus AD selari dengan garis lurus BC. D
D
• m3 = m4, maka garis lurus AB selari dengan garis lurus DC. F
C
• Dengan itu segi empat ABCD ialah segi empat selari. E
A
E x x
OB
O
B
10.1 C
1. Tentukan jarak mencancang dan jarak mengufuk bagi titik P dan titik Q yang berikut. 7. Berdasarkan rajah berikut, nyatakan kecerunan y
P P sama ada positif atau negatif.

(a) (b) (c) 8
(a) LM N
P 16 m (b) MN 6
4m 12 m
6m Q (c) NO L O
Q 2m 4
3m
Q (d) OQ
BAB 10
BAB 10
2
M Q
2. Tentukan jarak mencancang dan jarak mengufuk bagi garis lurus AB, CD dan PQ pada
satah Cartes berikut. y x
O 2 4 6 8 10
C
B
(a) Q 8. Hitung kecerunan garis lurus dalam setiap rajah yang berikut.
(b) (a) (b) (c)
2 unit
A (c)
x 7 unit
O
100 cm 12 cm
D P Q
3. Hitung jarak mencancang dan jarak mengufuk, dalam meter, di antara

hujung tangga P dengan hujung tangga Q dalam rajah di sebelah jika lebar 50 cm
setiap anak tangga 12 cm. P
3 cm
200 201
9. Hitung kecerunan suatu garis lurus yang melalui setiap pasangan titik berikut. 4. Lengkapkan tempat kosong bagi jadual pintasan-x, pintasan-y dan kecerunan.
(a) A (3, 6) (b) (c) C (−6, 5) (d)
B (8, 4) Pintasan-x Pintasan-y Kecerunan
(a) 4 2
O O O O (b) −2 4 2
(c) −4 −3
D (7, −4)
(d) −1 4 4
10. Hitung kecerunan garis lurus yang melalui setiap pasangan titik yang berikut. (e) −1 2
(a) A (4, 5) dan B (3, 2) (b) E (−1, −2) dan F (0, 7) (f) 5 1
(c) C (6, 6) dan D (3,1) (d) G (2, 4) dan H (6, 1)
5. Diberi kecerunan garis lurus yang melalui M (1, k) dan N (−2, 3) ialah −2, hitung nilai k.
11. Hitung kecerunan garis lurus yang melalui setiap pintasan berikut.
(a) Pintasan-x = 4, pintasan-y = 1 (b) Pintasan-x = 9, pintasan-y = 10
6. Kecerunan suatu garis lurus PQ ialah −1 dengan titik P (2, −1) dan jarak mengufuk titik Q ialah
(c) Pintasan-x = −3, pintasan-y = 8 (d) Pintasan-x = −5, pintasan-y = −5
3 unit ke kiri dari paksi-y. Nyatakan koordinat Q.
7. Jika kecerunan suatu garisan ialah 2 dengan pintasan-y ialah −18. Tentukan pintasan-x bagi
1. Tentukan koordinat dan lukis garis lurus pada satah Cartes y
garis lurus tersebut.
daripada pasangan titik yang diberikan. Tentukan sama ada 5
kecerunan garis lurus tersebut merupakan nilai positif atau 4
3 y
nilai negatif. 8. Hitung kecerunan garis lurus MN, jika jarak mengufuk titik P dari
2 M
(a) (−1, 0) dan (−2, 5) (b) (0, 1) dan (3, 5) 1 paksi-y ialah 6 unit. P x
(c) (1, −3) dan (2, 4) (d) (7, −2) dan (2, 2) x O
–2 –1O
–1 1 2 3 4 5 6 7
(e) (0, 1) dan (5, 3) (f) (0, 3) dan (5, 0)
–2 −8
(g) (0, 0) dan (6, 5) –3 N
y 4
9. Jika titik A dan titik B terletak pada garis lurus yang sama dengan kecerunan dan koordinat
Q (2, 8) 3
2. Tentukan kecerunan bagi titik PQ dalam rajah di sebelah. A ialah (0, 8). Tentukan koordinat B jika B ialah pintasan-x.
BAB 10
BAB 10
x
P (−5,−3) O 10.
R
3. Hitung kecerunan semua garis lurus dalam rajah di bawah. Bandingkan dan tentukan garisan
yang mana antara berikut mempunyai kecerunan paling curam.
y
8 21 m 15 m
(a) (e)
6 Rajah di atas merupakan bumbung sebuah rumah teres. Jika ketinggian bumbung ialah 5 m,
(c)
4 hitung
(b) (d)
(a) kecerunan bumbung.
2
(b) ukuran panjang permukaan sendeng bumbung.
x
O 2 4 6 8 10
202 203
11. Gambar rajah di sebelah menunjukkan graf Laju (ms–1)

REFLEKSI DIRI
laju-masa bagi pergerakan sebuah motosikal
v C
dalam masa 60 saat.
(a) Nyatakan laju motosikal dalam keadaan Pada akhir bab ini, saya dapat:
seragam.
(b) Hitung nilai v jika motosikal tersebut 20 B
1. Memerihalkan kecuraman dan arah kecondongan berdasarkan situasi harian,
memecut pada 0.88 m/s2 dengan t = 15. dan seterusnya menerangkan maksud kecerunan sebagai nisbah jarak
Masa, t (saat) mencancang kepada jarak mengufuk.
O 15 40 60
2. Menerbitkan rumus kecerunan suatu garis lurus pada satah Cartes.
12. Luas permukaan keratan rentas bagi dinding batu

berbentuk segi tiga bersudut tegak ialah 12 m2 dan 3. Membuat generalisasi tentang kecerunan garis lurus.
ketinggian 6 meter. Hitung luas dan kecerunan
permukaan condong bagi dinding batu tersebut. 4. Menentukan kecerunan suatu garis lurus.
5. Menyelesaikan masalah yang melibatkan kecerunan garis lurus.

2m
INTI PATI BAB
Garis Lurus Murid dikehendaki mencari maklumat gunung di Malaysia. Maklumat tersebut tentang
(i) ketinggian dari aras laut.
(ii) jarak mengufuk.
Kecerunan, m
Anda boleh mengira kecerunan setiap gunung dan menyusun nilai kecerunan daripada nilai
yang paling tinggi kepada nilai yang paling rendah. Bandingkan maklumat anda bersama-
sama dengan rakan yang lain. Anda juga boleh mencuba projek ini dengan gunung-gunung
jarak mencancang y2–y1 pintasan-y yang terdapat di Asia Tenggara.
m= m= m=−
BAB 10
BAB 10
jarak mengufuk x2–x1 pintasan-x
y y
(x2, y2)
8 pintasan-y
P
6
jarak
mencancang 4
Q Gunung Tahan, Pahang Gunung Korbu, Perak Gunung Mulu, Sarawak
jarak mengufuk 2 pintasan-x
(x1, y1)
x x
O 2 4 6 8 O
204 205
Bab 11 Transformasi Isometri Bab 11 Transformasi Isometri
Ahli matematik Felix Klein (1849-1925)

berpendapat bahawa isometri adalah keseimbangan
yang dihasilkan oleh pergerakan sesuatu bentuk
Masjid Tuanku Mizan Zainal Abidin yang sama atau pergerakan oleh sesuatu kumpulan
dibina pada 5 April 2004. Masjid ini bentuk yang sama. Isometri dalam sesuatu corak
ANDA AKAN MEMPELAJARI berdekatan dengan tepian tasik Putrajaya adalah pergerakan dengan rupa bentuk yang sama.
yang indah dan jernih airnya. Keadaan Terdapat empat jenis isometri iaitu translasi, putaran,
gambar di bawah menunjukkan suatu pantulan dan putaran geluncur.
11.1 Transformasi
transformasi berlaku di tasik tersebut.
11.2 Translasi Bagaimanakah fenomena ini berlaku?
11.3 Pantulan
11.4 Putaran
11.5 Translasi, Pantulan dan Putaran http://rimbunanilmu.my/mat_t2/ms207

Sebagai Isometri
11.6 Simetri Putaran
RANGKAI KATA
• Objek • Object
• Imej • Image
• Ikut arah jam • Clockwise
• Lawan arah jam • Anticlockwise MASLAHAT BAB INI
• Isometri • Isometry
• Kekongruenan • Congruency Ilmu dalam bidang transformasi ini dapat
• Orientasi • Orientation diaplikasikan, antaranya dalam industri
• Paksi • Axis pembuatan dan rekaan fesyen. Reka bentuk
BAB 11
BAB 11
• Pusat putaran • Centre of rotation kenderaan seperti motosikal, kereta dan
• Pantulan • Reflection kapal terbang memerlukan rekaan objek
• Penjelmaan • Transformation yang simetri. Pereka fesyen pula akan
menghasilkan corak-corak yang berlainan
• Translasi • Translation
dalam setiap rekaan mereka.
• Simetri • Symmetry
• Vektor • Vector
• Putaran • Rotation
• Simetri putaran • Rotational symmetry
• Peringkat simetri • Order of rotational
putaran symmetry
206 207
AKTIVITI KREATIF 3. Ulangi langkah 2 dengan tekapan kedua

Tujuan: Mengenal pasti ciri-ciri transformasi dalam keadaan berpusing seperti Rajah C.
Bahan: Petikan cerita 4. Pancarkan lampu suluh ke tapak tangan
dan perhatikan bayangan yang terhasil
Setiap hari sebelum ke sekolah, Akmal akan menyikat rambutnya di di papan tulis. Gerakkan lampu suluh ke Rajah C
hadapan cermin dan memastikannya dalam keadaan kemas. Sambil hadapan dan ke belakang untuk melihat
menikmati sarapan pagi, dia akan duduk di bawah kipas siling yang saiz bayangan tangan.
berpusing untuk mengelakkannya berpeluh semasa sarapan. Selesai Perbincangan:
bersarapan, Akmal berjalan dari rumahnya ke perhentian bas untuk
Berdasarkan aktiviti di atas, apakah kesimpulan daripada orientasi
ke sekolah.
pergerakan yang sesuai mengikut pemahaman anda, jika
Langkah: (i) kedudukan tangan sebelah-menyebelah. Adakah bayang-bayang
(ii) bentuk tangan serupa tetapi kedudukan satu ke atas dan merupakan imej?
1. Secara berkumpulan, bincangkan situasi:
satu lagi ke bawah.
(i) Akmal di hadapan cermin. (iii) kedudukan bentuk tangan yang melambai.
(ii) Kipas siling yang berpusing. (iv) saiz bayangan tangan.
(iii) Akmal berjalan dari rumahnya ke perhentian bas.
2. Adakah situasi tersebut mengubah rupa bentuk Akmal dan bilah Sebelum transformasi berlaku, bentuk rajah asal dinamakan objek. Selepas C'
kipas? Daripada situasi tersebut, apakah yang anda fahami tentang transformasi, bentuk itu dinamakan imej. Transformasi merupakan D'
pengertian transformasi dalam kehidupan harian Akmal? padanan suatu titik pada suatu satah. Apabila objek bergerak dalam suatu
transformasi, setiap titik objek itu mengikut corak pergerakan yang sama. C A' B'
Transformasi merupakan proses mengubah kedudukan, orientasi atau saiz imej suatu objek melalui D
translasi, pantulan dan putaran. Imej yang dihasilkan oleh transformasi isometri adalah kongruen. Transformasi merupakan suatu pergerakan dengan orientasi dan padanan
yang tertentu tanpa mengubah rupa bentuk.
B
Rajah di sebelah merupakan pergerakan objek ABCD ke imej A'B'C'D' A
11.1 Transformasi dengan pergerakan tiga unit ke kanan dan tiga unit ke atas.
11.1.1 Transformasi dalam bentuk, saiz, Memerihalkan perubahan

CONTOH 1
bentuk, saiz, kedudukan
kedudukan dan orientasi suatu objek dan orientasi suatu
objek yang melalui
Antara berikut, yang manakah menunjukkan transformasi dan mengapa?
Transformasi melibatkan pemindahan titik pada suatu satah.
transformasi, dan (a) (b)
seterusnya menerangkan
idea padanan satu- A B M
dengan-satu antara titik-
Tujuan: Mengenal pasti transformasi melalui kedudukan saiz titik dalam transformasi. N
dan rupa bentuk
BAB 11
BAB 11
Bahan: Kad manila, cat air dan lampu suluh (c) (d)
Langkah: P Q
L K
1. Celupkan kedua-dua belah tapak tangan anda ke dalam cat air.
Kemudian, tekapkannya pada kad manila dalam keadaan sebelah- Rajah A
menyebelah seperti Rajah A.
Penyelesaian:
2. Dalam keadaan tangan kiri berwarna, tekapkan tangan kiri
sebanyak dua kali dalam keadaan sebelah-menyebelah dan ke (a) Transformasi kerana tidak mengubah rupa bentuk.
bawah sedikit seperti Rajah B. (b) Transfromasi kerana hanya berubah kedudukan dan tidak berubah bentuk.
(c) Bukan transformasi kerana berubah rupa bentuk.
Rajah B
(d) Bukan transformasi kerana berubah rupa bentuk.
208 209
Alat biasa yang digunakan untuk menentukan kekongruenan ialah pembaris, protraktor, jangka
CONTOH 2 lukis dan kertas surih. Anda boleh menggunakan alatan ini untuk meneroka sifat kekongruenan.
Rajah di sebelah menunjukkan ABCDEF ialah objek, manakala PQRSTU A B P Q Perhatikan duit syiling 20 sen dan 10 sen. Dapatkah anda membezakannya dari segi rupa bentuk
ialah imej. Nyatakan imej bagi duit syiling itu? Jika semua duit syiling berbentuk bulat maka duit itu adalah serupa. Adakah
(a) titik C (b) garisan AB (c) ∠ BCD U T anda setuju dengan pernyataan ini? Semua duit syiling 10 sen adalah kongruen manakala duit
C D syiling 20 sen dan 10 sen adalah serupa tetapi bukan kongruen.
Penyelesaian:
(a) Imej bagi titik C ialah T kerana bentuk yang sama, tetapi kedudukan F E S R CONTOH 3
yang berlainan. Orientasi ialah hala
Antara dua pasangan rajah di bawah, yang manakah kongruen? sesuatu. Contohnya,
(b) Imej bagi garisan AB ialah RS kerana imej itu mempunyai ukuran yang sama panjang. Nyatakan sebabnya. arah jam, lawan arah jam,
(c) Imej bagi ∠ BCD ialah ∠ STU kerana ∠ BCD mempunyai saiz yang sama dengan ∠ STU. (a) (b) sebelah kiri dan sebelah
kanan.
11.1.2 Kekongruenan
Penyelesaian:
Menerangkan idea
kekongruenan (a) Tidak kongruen kerana saiz yang tidak sama.
Tujuan: Mengenal pasti kekongruenan dalam transformasi. Kongruen ialah perihal sama
(b) Kongruen kerana saiz sama walaupun kedudukan dan orientasi bentuk dan sama saiz.
Bahan: Kertas berwarna biru dan berwarna merah, tidak sama.
pembaris, protraktor dan gunting
Langkah: 11.1
Imbas QR Code atau
layari http://rimbunanilmu. 1. Antara rajah berikut, yang manakah menunjukkan bukan suatu transformasi?
my/mat_t2/ms210
untuk melihat video (a) (b) (c) (d)
kekongruenan.
Q
1. Dalam kumpulan kecil 4 hingga 5 orang, murid dikehendaki
B
membentuk dua segi tiga. 2. K' ialah imej kepada K di bawah suatu transformasi. V
2. Murid A dan B akan membentuk segi tiga menggunakan kertas Kenal pasti H U
K K'
berwarna biru berukuran sisi 5 cm, 8 cm dan 11 cm. D S
(a) bucu imej N (b) imej panjang BH (c) imej ∠SDB R
3. Murid C dan D akan membentuk segi tiga menggunakan
T
kertas berwarna merah dengan ukuran yang sama.
N
4. Murid E akan mencantumkan kedua-dua segi tiga untuk
menghasilkan cantuman yang serupa. 3. Kenal pasti pasangan yang kongruen dan nyatakan sebabnya.
5. Murid akan mengukur sudut pada setiap bucu segi tiga masing-
BAB 11
BAB 11
(a) (b) (c) (d)
masing menggunakan protraktor.
Perhatikan objek di atas.
Perbincangan:
Adakah kedua-dua objek
(i) Berikan sifat yang diperoleh daripada kedua-dua bentuk segi tersebut kongruen? Jika
tiga tersebut. berat kedua-dua objek 4. Gambar rajah di bawah merupakan dua segi tiga yang kongruen. Lengkapkan jadual di bawah
(ii) Jika kongruen merupakan kesamaan bentuk dan saiz, adakah tersebut adalah sama, dengan padanan garis dan sudut yang serupa.
adakah jumlah bagi
segi tiga tersebut memenuhi pengertian kongruen? syiling yang tersimpan di
Q R C
Segi tiga Sisi Sisi Sudut Sudut
dalam tabung tersebut
mempunyai nilai yang PQR QP ∠PQR
Dua objek adalah kongruen jika kedua-duanya mempunyai bentuk
sama? Adakah itu yang AB
dan saiz yang sama, tanpa mengambil kira orientasi pergerakannya. CBA ∠CAB
dikatakan kongruen?
P A B
210 211
11.2 Translasi 11.2.2 Perwakilan translasi dalam bentuk

vektor translasi
11.2.1 Translasi Mengenal translasi. Memerihalkan translasi
Vektor translasi merupakan pergerakan yang mempunyai arah dan menggunakan pelbagai
magnitud. Vektor ini juga diwakili dengan anak panah. Penentuan perwakilan termasuk dalam
translasi berdasarkan nilai dan arah suatu vektor. bentuk vektor translasi.
Tujuan: Mengenal pasti ciri-ciri translasi

Imbas QR Code atau
Tujuan: Meneroka translasi daripada vektor translasi
melihat video animasi Bahan: Perisian geometri dinamik
y
translasi.
P
→
x
O
OP dikenali sebagai
suatu vektor.
2. Anda boleh meneroka sebarang koordinat bagi A, B dan C. Langkah:
3. Perhatikan imej berwarna biru yang terhasil setelah titik itu diubah. 1. Buka fail MS213 untuk menonton video demonstrasi
4. Pergerakan imej bergantung pada ketetapan anak panah E yang diberikan. Anda juga boleh translasi vektor. Ikuti cara-cara menentukan imej daripada
menggerakkan penggelongsor biru untuk melihat pergerakan imej. vektor yang diberikan.
Perbincangan: 2. Diberi Vektor 1 dan Vektor 2. Tentukan imej koordinat bagi
Imbas QR Code atau
A, B, C, D dan E. layari http://rimbunanilmu.
(i) Apakah kesimpulan yang boleh dibuat daripada aktiviti penerokaan di atas?
3. Anda boleh memilih mana-mana vektor untuk menentukan my/mat_t2/ms213 untuk
(ii) Bagaimanakah sifat imej berubah apabila nilai koordinat pada titik objek berubah? imej bagi titik-titik tersebut. melihat video demonstrasi
4. Lengkapkan jadual di bawah. translasi vektor.
Translasi merupakan pemindahan semua titik pada suatu satah Jumlah Unit Jumlah Unit Bentuk
Koordinat Pergerakan Pergerakan Vektor Koordinat
mengikut arah yang sama dan melalui jarak yang sama. Objek Kanan/Kiri Atas/Bawah a Imej
a b � �
b
Di bawah suatu translasi, objek dan imej mempunyai bentuk, saiz dan orientasi yang sama. A( ) A' ( )
B( ) B' ( )
C( ) C' ( )
CONTOH 4 D( ) D' ( )
BAB 11
BAB 11
E( ) E' ( )
Kenal pasti rajah yang menunjukkan translasi. Berikan justifikasi.
Koordinat (x, y). Nilai
(a) (b) Perbincangan: x ditulis dahulu diikuti
(i) Adakah arah pergerakan objek sama dengan arah pergerakan nilai y.
anak panah?
(ii) Bagaimanakah penulisan pergerakan unit bagi vektor
Penyelesaian:
translasi Pergerakan dapat dibuat?
(a) Translasi kerana bentuk, saiz dan orientasi sama. kanan / kiri
Pergerakan
(b) Bukan translasi kerana orientasi tidak sama. atas / bawah
212 213
Translasi boleh dihuraikan dengan menyatakan arah dan jarak pergerakan serta vektor, iaitu: 7
CONTOH
(a) Arah pergerakan : ke kanan, ke kiri, ke atas, ke bawah.
Jarak pergerakan : bilangan unit. Tentukan translasi bagi rajah berikut.
(b) Vektor translasi : a (a) Q' (b)
(c)
b
P R
Bentuk vektor translasi
a
CONTOH 5 ditulis sebagai .
b Q P' R'
a mewakili pergerakan
Tentukan kedudukan titik P dalam rajah yang selari dengan paksi-x. Penyelesaian:
yang diberikan bagi huraian translasi a bernilai positif jika objek
dan lukis vektor translasi tersebut. bergerak ke kanan dan (a) (b) (c)
P bernilai negatif jika objek
Q' –4
(a) Titik P bergerak 2 unit ke kiri dan 3 –3 −3 −4 R 0
bergerak ke kiri. P
unit ke bawah. 4 4 −3 −3
−3
(b) Titik P bergerak 5 unit ke kanan dan b mewakili pergerakan –3 Q R'
5 unit ke bawah. yang selari dengan paksi-y. P'
(c) Titik P bergerak 6 unit ke bawah. b bernilai positif jika objek
bergerak ke atas dan
(d) Titik P bergerak 3 unit ke kanan. bernilai negatif jika objek
11.2.3 Imej dan objek dalam suatu translasi
Penyelesaian: bergerak ke bawah.
Oleh itu, translasi bagi imej Menentukan imej dan
(a) P (b) yang dihasilkan oleh objek objek bagi suatu translasi.
P pada rajah di bawah ialah Tujuan: Mengenal pasti imej suatu objek dalam suatu translasi
3
. Bahan: Lembaran kerja
–2 y
P' Langkah: Translasi Imej
+3 5
1. Perhatikan rajah di sebelah, 3 4
A
P' –2 kenal pasti imej bagi objek L 2 3
bagi translasi yang diberikan. 2 L
(c) P (d) Objek 2
2. Lengkapkan jadual berikut. −1 C B
1
P P' 6
x
Imej –1 −4 −3 −2 −1O D 1 2 3 4 5
2 −1
–3 E
−2
P'
–2
–5
Perbincangan:
6 (i) Bandingkan ukuran panjang sisi dan nilai sudut bagi objek serta imej.
CONTOH
(ii) Kesimpulan tentang ciri-ciri translasi.
BAB 11
BAB 11
Tentukan vektor translasi OP berdasarkan rajah di bawah.
(a) (b) (c) O a
P P Imej bagi suatu objek dalam suatu translasi akan sentiasa sama dari segi bentuk, saiz dan orientasi.
b
b b
a a P CONTOH 8
O O
Lukis imej bagi objek A dalam rajah dengan translasi berikut. A
Penyelesaian:
(a) −2 (b) 3
(a) 3 (b) –3
(c) 3 –4 –1
3 3 –3
214 215
Penyelesaian: Menentukan vektor translasi jika diberi kedudukan imej dan objek
(a) (b)
A A CONTOH 11
A' Diberi P' (3, 6) ialah imej kepada P (2, 9). Tentukan translasi tersebut.
Penyelesaian:
A'
x' − x
Vektor translasi = Diberi objek (x, y) dan
Menentukan koordinat imej apabila koordinat y' − y
imej (x', y'). Vektor
objek diberikan = 3 − 2 translasi ialah x' − x
a Kaedah alternatif 6−9 y' − y
Untuk menentukan imej di bawah translasi � �
b , P '(x + a, y + b) a x a+x
b + y = b+y = −31
koordinat objek P(x, y) akan dipetakan
+b a x a−x
P'(x + a, y + b) = P'(x' y' ) b − y = b−y
P(x, y) +a Berlaku pertukaran
bentuk vektor kepada 11.2.4 Penyelesaian masalah
CONTOH 9 pasangan tertib.
CONTOH 12
Tentukan koordinat bagi imej titik Q (3, 1) di bawah translasi −52 . x (x, y) Menyelesaikan masalah
y yang melibatkan translasi.
Penyelesaian: Agnes menggerakkan buah damnya dari A ke B dan kemudian ke
C. Nyatakan pergerakannya dalam bentuk vektor translasi buah dam
Kaedah 1: Melukis satah Cartes Kaedah 2: Mengira bertanda
y (a) A ke B. Anda boleh cuba melontar
i. Q (3, 1) Q' (3 + (−5), 1 + 2) (b) B ke C. A peluru dengan dua gaya
4 = (−2, 3) yang berlainan. Adakah
Q' gaya mempengaruhi arah
ii. 3 −5 −2 B lontaran? Bincangkan
2
Q 1 + 2 = 3 perkaitannya dengan
x C konsep translasi.
−4 −2 O 2 4 Maka, imej titik Q (3, 1) ialah (−2, 3).
−2
Penyelesaian:
Pergerakan translasi
Menentukan koordinat objek apabila koordinat imej diberikan sentiasa bermula dengan
ke kiri atau ke kanan,
a –a R '(x', y' ) kemudian baru ke atas
Untuk menentukan objek di bawah translasi � �,
b Pergerakan translasi ke (a) 4 unit ke kiri, 2 unit ke
atau ke bawah.
koordinat objek R'(x', y' ) akan dipetakan –b
kiri atau ke kanan, ke atas bawah.
atau ke bawah.
R(x' – a, y' – b) = R, (x y) (b) 3 unit ke kanan, 2 unit ke
BAB 11
BAB 11
Kaedah alternatif
R(x' – a, y' – b) bawah.
(a) x + 3 = –6
y –2 1 Objek Translasi Imej
CONTOH 10
x –6 3 Membuat kesimpulan Melaksanakan strategi 2
Tentukan koordinat bagi objek titik A jika koordinat imejnya, y = 1 – –2 A (–3, 4)
–3
3 adalah seperti yang berikut. =
–9 (a) Maka, vektor translasi a
A' di bawah translasi −2 3 Menggunakan b –4
–4 B (7, 9)
(a) (−6, 1) (b) (9, 0) A ke B ialah –2 . –4 –5
(b) x + 3 = 9 (a) –2
y 2 0 (b) Maka, vektor translasi –3
Penyelesaian: P'(–5, 2)
x 9 – 3 3 3 2
(b) –2
y = 0 –2 B ke C ialah –2 .
(a) Koordinat A = [−6 – 3 , 1 − (−2)] (b) Koordinat A = [9 − 3 , 0 − (−2)] 0
= 6 5
Q'(4, 1)
= (−9 , 3) = (6, 2) 2
216 217
11.2
QR CODE
1. Antara pasangan bentuk berikut, yang manakah menunjukkan keadaan translasi? Tujuan: Mengenal pasti ciri-ciri pantulan
Imbas QR Code atau
Bahan: Perisian geometri dinamik layari http://rimbunanilmu.
(a) (b) (c) (d) my/mat_t2/ms219 untuk
melihat video demonstrasi
ciri-ciri pantulan.
2. Tentukan koordinat imej bagi objek (5, −3) di bawah translasi

(a) 2 (b) 4 (c) −3 (d) −2
2 6 −1 −5 Langkah:
3. Tentukan koordinat objek bagi imej (−1, −4) di bawah translasi
2. Perhatikan perubahan paksi pantulan apabila titik G dan titik H berubah.
(a) 1 (b) −3 (c) −8 (d) 7 3. Perhatikan perubahan yang berlaku pada imej.
4 5 0 2
Perbincangan:
(i) Apakah yang anda fahami tentang paksi pantulan?
4. Nyatakan vektor translasi bagi pasangan titik berikut.
(ii) Apakah yang akan terjadi kepada imej berwarna kuning apabila paksi garisan GH digerakkan?
(a) A (1, 2), A' (3, 6) (b) B (5, 7), B' (−1, −1)
(iii) Apakah sifat-sifat simetri yang anda fahami daripada aktiviti tersebut?
(c) C (4, 4), C' (8, 0) (d) D (6, 4), D' (3, −3)
Di bawah suatu pantulan,
5. Objek L (1, 4) dipetakan kepada kedudukan L'(3, −5) di bawah suatu translasi. Tentukan (i) objek dan imej berada pada sebelah yang bertentangan dengan paksi pantulan.
kedudukan imej atau objek dengan translasi yang sama bagi titik di bawah. (ii) objek dan imejnya mempunyai jarak serenjang yang sama dari paksi pantulan.
(a) A (3, 1) (b) S' (4, −2) (iii) bentuk dan saiz imej adalah sama dengan objek, tetapi orientasinya songsang.
(c) J' (5, − 6) (d) D (−7, −8) (iv) imej bagi suatu titik yang ada pada paksi pantulan ialah titik itu sendiri.
Simetri ialah suatu padanan dari segi saiz dan bentuk di antara satu
bahagian atau sisi suatu arah objek. Garis simetri ialah garisan yang
6. Dengan menggunakan orientasi yang sama dengan rajah di sebelah, membahagikan suatu bentuk kepada dua bahagian yang kongruen. Semua titik yang terletak
tentukan koordinat imej bagi titik berikut. A Garis ini ialah pembahagi dua sama serenjang bagi garis yang pada paksi pantulan tidak
menyambungkan objek dan imej. Garis simetri ialah paksi pantulan berubah kedudukannya
(a) (−1, − 4) (b) (5, −5)
semasa mengalami
bagi imej dan objek. suatu transformasi.
A'
Sifat imej bagi pantulan ialah
(a) sama bentuk dan sama saiz dengan objek.
BAB 11
BAB 11
(b) imej mempunyai orientasi berbeza, bersongsang sisi dan membentuk imej cermin antara satu
11.3 Pantulan sama lain.
CONTOH 13
11.3.1 Pantulan Mengenal pantulan.
Antara corak yang berikut, yang manakah menunjukkan orientasi pantulan?
Apabila Preveena melihat cermin sambil menyikat rambutnya, dia akan dapat melihat rupa parasnya (a) (b) (c)
pada cermin tersebut. Imej Preveena dalam cermin ialah hasil pantulan. Pantulan ialah transformasi
yang berlaku apabila semua titik pada satah dibalikkan dalam satah yang sama pada suatu garis.
Garis tersebut dinamakan paksi pantulan. Penyelesaian:
(a) Ya (b) Tidak (c) Ya
218 219
Langkah 3: Tentukan jarak bucu masing-masing dari L

CONTOH 14 A B
paksi pantulan dan tandakan jarak yang sama
Lengkapkan lukisan di bawah. Objek Transformasi Imej dari paksi di atas garisan yang sama. Lakukan
Pantulan pada
perkara yang sama pada semua bucu.
Penyelesaian: (3, 4)
paksi-x
Pantulan pada
(–3, –5) C
paksi-x
M
Pantulan pada
(3, 4)
paksi-y
Pantulan pada
(–3, –5)
paksi-y
17 y
CONTOH Menyelesaikan masalah
yang melibatkan pantulan.
4
11.3.2 Penerangan tentang pantulan Dalam rajah di sebelah, M' P 3
ialah imej bagi M di bawah 2
M
CONTOH 15 Memerihalkan pantulan
suatu pantulan. Tentukan 1 y
menggunakan koordinat P' di bawah paksi x 5

B (1, 4)
Dalam rajah berikut, segi tiga M' ialah imej kepada segi tiga M pelbagai perwakilan. O
−4 −3 −2 −1 1 2 3 4 5 6 4
pantulan yang sama. −1 3
di bawah suatu pantulan. Huraikan pantulan tersebut. M'
2
−2 C (3, 2)
(a) y (b) y (–2, 1) A 1
−3 O
x
–5 −4 −3 −2 −1 1 2 3 4 5
4 4 Penyelesaian: −4 (–2, –1) A' −1
−2 C' (3, –2)
3 3 −3
M −4
2 2 –5
B' (1, –4)
1 1 Pantulan titik (x, y) pada

Memahami masalah Merancang strategi paksi-x ialah titik (x, –y)
x x
O 1 2 3 4 5 6
−4 −3 −2 −1 O 1 2 3 4 5 6
−4 −3 −2 −1
−1 −1 M' ialah imej bagi M. Tentukan pasangan bucu bagi imej dan objek.
−2 −2 Tentukan paksi pantulan.
M' M M' Lukis garis serenjang bagi kedua-dua pasangan bucu.
−3 −3
Bina atau tentukan pembahagi dua bagi garis serenjang tersebut.
−4 −4
Penyelesaian: Membuat kesimpulan Melaksanakan strategi
(a) Objek M dipantulkan pada paksi-x. (b) Objek M dipantulkan pada paksi-y. Dengan paksi pantulan y = 1, Paksi pantulan ditentukan pada y = 1.
Koordinat P' ialah (–3, –1).
Gunakan paksi tersebut untuk
11.3.3 Imej bagi suatu objek mendapatkan P'.
BAB 11
BAB 11
CONTOH 16 Menentukan imej dan y
objek bagi suatu pantulan. y
Lukis imej bagi segi tiga ABC di bawah pantulan pada 4 5

P (–1, 3) 4 (1, 3)
garis LM. L 3
M (–5, 2) A'3 A
(5, 2)
A B B' B
2 2
Penyelesaian: 1
1 x
O
–5 −4 −3 −2 −1 1 2 3 4 5
Langkah 1: Pilih mana-mana bucu dan bina garis serenjang O
x C'(–4, –1)
−1 C(4, –1)
Paksi pantulan −4 −3 −2 −1 1 2 3 4 5 6 −2
dari bucu tersebut ke garisan LM dan panjangkan P'
−1 M' −3
melebihi paksi pantulan tersebut. y =1 −2 −4
(–3, –1) –5
Langkah 2: Selarikan garisan tersebut kepada semua bucu C −3
M Pantulan titik (x, y) pada
−4
yang lain. paksi-y ialah titik (–x, y)
220 221
y
11.3 6. Merujuk kepada satah Cartes di sebelah, huraikan 8
pantulan yang memetakan poligon A kepada poligon K
6
1. Antara berikut, yang manakah menunjukkan pantulan? (a) K b) L (c) M (d) N A L
4
(a) (b) (c) (d) 2
M
x
−8 − 6 − 4 −2 O 2 4 6 8
−2
2. Lengkapkan lukisan di bawah. N
−4
(a) (b)
7. Kenal pasti paksi pantulan dan huraikan suatu perwakilan pantulan bagi pasangan titik di bawah.
(a) A (3, 1) dan A' (−3, 1) (b) B (−4, 2) dan B' (−4, −2)
(c) C (5, 6) dan C' (−5, 6) (d) D (2, 2) dan D' (4, 2)
8. Jika L (4, 1) dipetakan kepada L' (4, 5) di bawah satu pantulan, tentukan
(a) koordinat imej bagi (−3, −1) di bawah paksi pantulan yang sama.
(b) koordinat objek bagi (7, 2) di bawah pantulan yang sama.
3. Bina imej bagi objek di bawah pantulan garisan PQ.
(a) Q (b) P
11.4 Putaran
11.4.1 Putaran
Dapatkah anda mengenal pasti pergerakan objek yang berputar
di sekeliling anda seperti jarum jam, kipas siling dan pergerakan Mengenal putaran.
tayar? Jarum jam melakukan putaran penuh setiap dua belas
P Q jam. Namun begitu, putaran tayar bergantung pada arah pergerakan sama ada ke depan atau ke
belakang. Semua pergerakan tersebut mempunyai pusat putarannya.
4. A'B'C'D' ialah imej bagi objek ABCD di bawah suatu y
paksi pantulan. Tentukan koordinat imej bagi titik objek B' 8 B
S P
P, Q, R dan S menggunakan paksi pantulan yang sama. 6
C' 4 A' A C Tujuan: Mengenal putaran QR CODE
2 Bahan: Perisian geometri dinamik
D' T D
Langkah: Imbas QR Code atau
x
−8 −6 −4 −2 O 2 4 6 8 layari http://rimbunanilmu.
−2 1. Buka fail MS223 untuk menonton my/mat_t2/ms223 untuk
Q
BAB 11
BAB 11
R −4 video animasi putaran. melihat video animasi
putaran.
2. Seret butang hijau dan perhatikan
5. Lukis paksi pantulan bagi gambar rajah berikut. animasi putaran.
(a) (b) 3. Laraskan butang tersebut untuk
M A melihat objek yang diputarkan.
Perbincangan:
(i) Dapatkah anda mengenal pasti imej segi tiga yang bergerak apabila sudut putaran
M' dilaraskan? Apakah kesimpulan yang boleh anda buat terhadap imej segi tiga itu?
A' (ii) Apakah sifat imej dalam aktiviti di atas?
222 223
Sifat imej bagi putaran:

CONTOH 19 y
(a) Imej yang dihasilkan mempunyai bentuk, saiz dan orientasi yang sama dengan objek.
6
(b) Pusat putaran ialah satu titik pegun. Tentukan imej bagi ∆PQR apabila M 5 B C
C'
(c) Jarak semua titik imej ke pusat putaran adalah sama dengan jarak objek ke pusat putaran. diputarkan 90° lawan arah jam pada titik M. 4
3 A (1, 1)
2 B (1, 5)
P C (4, 5)
B' A'1 A
x
O
–5 −4 −3 −2 −1 1 2 3 4 5
−1
11.4.2 Putaran dalam pelbagai perwakilan
A' (–1, 1)
B' (–5, 1) −2
R Q C' (–5, 4) −3
Penyelesaian: −4
Apabila kita memerihalkan suatu putaran, kita perlu y
Memerihalkan putaran C
menyatakan pusat, sudut dan arah putaran yang memetakan menggunakan Kaedah 1 (Menggunakan kertas surih) 5
4 A (0, 1)
objek kepada imej. pelbagai perwakilan. Langkah 1: Lukiskan garisan pada titik M 3
B (4, 1)
A' (0, –1) C (2, 5)
2
ke titik P. B' (–4, –1)
C' (–2, –5) 1
A B
x
M O
–5 −4 −3 −2 −1 1 2
A' 3 4 5
B' −1
−2
−3
−4
Imej yang dihasilkan P C' –5
y
melalui putaran 180° ikut
5
arah jam adalah sama R Q B 4 C
A (0, 1)
dengan putaran 180° B (–1, 4) 3
lawan arah jam. C (3, 4)
D (2, 1)
2
B'
ikut arah jam
Langkah 2: Tentukan sudut 90° lawan A
1
A'
D
x
arah jam. A' (1, 0)
−1
O
–5 −4 −3 −2 −1 1 2 3 4 5
A 180° B' (4, 1) −2

D'
M C' (4, –3) −3
Ikut arah jam Lawan arah jam D' (1, –2) −4
C'
A' 90° –5
lawan arah jam Putaran 90°

(x, y) → (–y, x)
P
lawan arah
CONTOH 18 jam pada
lawan arah
R Q jam asalan
Perihalkan putaran bagi rajah di bawah.
(x, y) → (–x, –y)
y Putaran 180°
(a) A B (b) pada asalan
Langkah 3: Lukis semula bentuk segi tiga
4 Putaran 270°
(x, y) → (y, –x)
D
PQR di atas kertas surih. lawan arah
C 3 A'
M jam pada
2 asalan
A 90° kertas
1 surih
D' A' S
x P
T –1 O 1 2 3 4 5 6
–1
BAB 11
BAB 11
R Q
C' B' Objek Transformasi Imej
Penyelesaian: Putaran 90°
ikut arah jam
(a) Putaran 90° ikut arah jam pada titik T. (5, 2)
Langkah 4: Tekan dengan mata pensel pada titik
Q'
(b) Putaran 90° lawan arah jam pada titik S. pada titik M, putarkan kertas (0, 0)
surih 90° lawan arah jam. M Putaran 90°
lawan arah
11.4.3 Menentukan imej dan objek bagi putaran 90°
P' R' (–3, 4)
jam pada titik
(2, 1)
Kita boleh menggunakan kertas surih, protraktor dan jangka lukis P kertas Putaran 180°
Menentukan imej dan surih
untuk menentukan imej atau objek di bawah suatu putaran. objek bagi suatu putaran. (– 4, 7) pada titik
R Q (–1, 3)
224 225
Kaedah 2 (Menggunakan protraktor) 20

CONTOH Q'
Langkah 1: Bina garisan MP.
Tentukan objek bagi titik Q' apabila diputarkan M
180° ikut arah jam pada titik M.
M
Jika B ialah pusat putaran,
Objek Transformasi Imej Penyelesaian: maka kedudukan imej B
Putaran 90° Q' tidak akan berubah.
ikut arah jam
Langkah 1: Lukis garisan yang menyambungkan
P (–3, 1) titik M dan Q' serta panjangkannya A
pada titik M
(–2, 3) dengan jarak yang sama dengan MQ' di
Putaran 90° arah yang bertentangan.
R Q lawan arah C B
(3, 2) C'
jam pada titik
Langkah 2: Dengan menggunakan protraktor, lukis satu garisan MP (1, 3 ) Q'
Langkah 2: Tandakan titik Q pada garisan yang
berukuran 90° lawan arah jam dengan jarak yang sama Putaran 180°
dipanjangkan dengan MQ = MQ'.
pada titik (2, 1) M
dengan MP'. A'
(–3, 4)
Q
M P'
P Tahukah anda sekiranya objek dan imej suatu putaran diberi, pusat, Menyelesaikan masalah
sudut dan arah putaran dapat ditentukan dengan menggunakan yang melibatkan putaran.
kaedah pembinaan geometri.
R Q
Menentukan pusat, sudut dan arah putaran
Langkah 3: Ulangi langkah 2 dengan garisan MR dan MQ. Jika soalan menggunakan
grid segi empat sama,
CONTOH 21
Q' maka putaran 90°, 180° B
dan 270° tidak perlu
menggunakan protraktor.
A'B'C' ialah imej bagi ABC di bawah suatu putaran. A A'
M
R' Tentukan pusat, sudut dan arah putaran itu.
P'
Objek
C C' B'
Imej
P
Penyelesaian:
R Q Langkah 1: Sambungkan titik A ke A'. Bina pembahagi dua B

sama serenjang bagi tembereng garis AA'. A A'
BAB 11
BAB 11
Langkah 4: Sambungkan semua titik P', R' dan Q' menjadi sebuah segi tiga yang sama dengan PRQ.
C C' B'
Q'
M
R'
P' Langkah 2: Ulangi langkah 1 bagi garis BB' atau CC'. B
A A'
P
C C' B'
R Q
226 227
Langkah 3: Titik persilangan dua garisan pembahagi dua

serenjang itu ialah pusat putaran. Tandakan pusat
B
11.4
A'
putaran itu sebagai D. A
1. Perihalkan putaran di bawah yang berpusat di P jika A ialah objek dan B ialah imej.
C' B' (a) y (b) y
C
5
B P
4 4
D A
3 3
Langkah 4: Ukur sudut CDC' menggunakan protraktor. B 2 2
A' A B
A 1 1
P x x
Maka, imej di bawah putaran 90° ikut arah jam –6 –5 –4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4 –2 –1 O 1 2 3 4 5 6 7
–1 –1
pada pusat D. C C' B'
90°
(c) y
(d) y
D
5 5 P
Menentukan koordinat imej apabila koordinat objek diberikan 4 4
3 3
CONTOH 22 B A
2 2
B A
Tentukan koordinat imej bagi titik A (−3, 2) di bawah suatu putaran 90° ikut arah jam pada asalan O. 1 1
P
x x
Penyelesaian: –2 –1 O 1 2 3 4 5 6 7 –2 –1 O 1 2 3 4 5 6 7
–1 –1
Langkah 1: Langkah 2:
Sambung garis OA. Putar garis OA pada asalan O menggunakan protraktor ikut
2. Perihalkan putaran yang memetakan objek kepada imejnya.
y arah jam dengan sudut 90°. y
Daripada rajah, koordinat bagi (a) (b)
4 imej A' ialah (2, 3). 4
A' Q R
3 3 P
A A
2 2 P
1 1 Q' R'
x x
–3 –2 –1 O 1 2 –3 –2 –1 O 1 2
–1 –1
(c) (d) y
Menentukan koordinat objek apabila koordinat imej diberi

4
BAB 11
BAB 11
CONTOH 23 T
M' M S 2
S'
y
Sekiranya K' (−2, −3) ialah imej bagi K di bawah putaran 90° ikut x
arah jam pada titik L (1, 0), tentukan koordinat K. –4 –2 O 2 4
1
L –2
Penyelesaian: x
–2 –1 O 1 2 3 4
–1
Langkah 1: Terbalikkan arah putaran untuk mencari koordinat 3. Lukis imej bagi R di bawah satu putaran.
objek, iaitu titik K. –2
Putaran 90° lawan arah jam pada pusat O. Putaran 180° pada pusat O.
Langkah 2: Dengan menggunakan protraktor, putar garis K'L K' –3 K
R O R O
pada titik L, 90° lawan arah jam. –4
Daripada rajah, koordinat bagi titik K ialah (4,−3).
228 229
4. Tentukan koordinat objek bagi titik berikut di bawah putaran y 11.5.2 Hubungan isometri dan kekongruenan
yang diberikan.
6 Perhatikan objek yang berwarna ungu. Bolehkah anda nyatakan Menerangkan hubungan
5
S' imej yang kongruen di bawah suatu transformasi pantulan? antara isometri
Putaran dengan kekongruenan.
Titik Koordinat 4 Dapatkah anda tentukan paksi pantulan bagi transformasi
Pusat Sudut Arah P' 3 isometri ini?
P (−2, 1) 90° ikut arah jam 2
Q (0, 0) 90° lawan arah jam 1 Dua rajah adalah
Q'
R (0, −1) 90° lawan arah jam x kongruen jika bentuk dan
–4 –3 –2 –1 O 1 2 saiz adalah sama.
S (0, 4) 90° ikut arah jam –1
B L
–2
R'
A C K M
11.5 Translasi, Pantulan dan Putaran sebagai Isometri ABC dan KLM adalah
kongruen di bawah suatu
11.5.1 Hubungan translasi, pantulan dan translasi.
putaran dengan isometri
Menyiasat hubungan
Anda telah mempelajari antara kesan translasi, Tujuan: Mengenal pasti perkaitan antara isometri dengan kekongruenan
pantulan dan putaran Bahan: Kertas surih dan pembaris
Paksi transformasi bagi translasi, terhadap jarak di antara
pantulan
pantulan dan putaran bagi dua titik pada objek dan y
suatu objek. Masing-masing imej, dan seterusnya
menerangkan isometri. 5
mempunyai sifat tertentu.
Objek 4
Imej 1
Perhatikan rajah di sebelah, dapatkah anda mengenali A
3
transformasi bagi Imej 1, Imej 2 dan Imej 3? Apakah yang Q
Imej 3 2
boleh anda kaitkan dengan jarak di antara objek dengan
Pusat 1
putaran
Imej 2
imej? Jika objek dipetakan kepada suatu imej yang sentiasa
x
kongruen, maka itu merupakan suatu isometri. Isometri −5 −4 −3 −2 −1 O 1 2 3 4 5
−1
ialah suatu transformasi yang mengekalkan jarak di antara
−2
sebarang dua titik pada objek asal. Transformasi isometri C B
−3
akan mengekalkan bentuk dan saiz asal objek.
−4
CONTOH 24
Langkah:
Antara rajah A, B dan C, yang manakah merupakan imej isometri bagi objek yang berlorek di 1. Perhatikan gambar rajah di atas. Q ialah objek kepada suatu imej.
BAB 11
BAB 11
bawah suatu isometri? 2. Bersama-sama dengan rakan, kenal pasti imej yang kongruen.
3. Kenal pasti juga isometri yang memungkinkan kekongruenan pada imej tersebut.
Penyelesaian: Perbincangan:
Objek A
Rajah A ialah imej isometri kerana bentuk dan saiznya sama. (i) Jika imej A dan C bukan kongruen, adakah imej itu boleh dikatakan suatu isometri?
Rajah B bukan imej isometri kerana saiznya tidak sama. (ii) Apakah perkaitan antara isometri dengan kekongruenan?
Rajah C bukan isometri kerana bentuk dan saiznya tidak sama.
B
C
Di bawah suatu isometri, objek dan imej adalah sama bentuk dan sama saiz. Oleh itu,
objek dan imej adalah kongruen. Isometri ialah transformasi yang imejnya kongruen
Anda dapat mengenal pasti translasi, pantulan dan putaran ialah isometri. dengan objek.
230 231
CONTOH 25 11.5
Objek A, B, C dan D adalah kongruen. Nyatakan isometri y
1. Tentukan sama ada setiap transformasi yang berikut ialah isometri atau bukan.
yang memetakan
8 (a) (b)
(a) objek A kepada objek B. 7
(b) objek A kepada objek C. A
6
(c) objek A kepada objek D. 5
B
4
Penyelesaian: 3
C (c) (d)
2
(a) Putaran D
1
(b) Translasi x
–4 –3 –2 –1O 1 2 3 4 5 6
(c) Pantulan

Apabila menamakan poligon yang kongruen, tertib huruf mesti 2. Tentukan sama ada transformasi berikut merupakan suatu isometri.
berdasarkan bucu atau sudut yang sepadan. Menyelesaikan masalah (a) Suatu pantulan diikuti suatu pantulan.
Q yang melibatkan isometri
A B P dan kekongruenan. (b) Suatu translasi.
(c) Suatu putaran secara berturut-turut.
D C R S
3. Dalam rajah di sebelah, A, B dan C ialah imej bagi objek P.
Sisi empat ABCD dan sisi empat SRQP adalah kongruen. Imbas QR Code atau Nyatakan jenis transformasinya. A
layari http://rimbunanilmu. P
CONTOH 26 menonton video animasi
kongruen. B
D C S C
Dalam rajah di sebelah, ABCD ialah
imej bagi PQCS di bawah suatu 50°
isometri. Diberi DCS ialah garis lurus,
hitung ∠PQC.
A B Q P 4. Rajah di sebelah menunjukkan beberapa bentuk. Nyatakan bentuk
Penyelesaian: yang kongruen. K
L
ABCD ialah imej bagi PQCS. Tentukan N M
BAB 11
BAB 11
C S
DCS ialah garis lurus. 180°– 50°
∠QCS =
2
∠PQC sebahagian daripada 130°
sudut segi empat PQCS. = 5. Dalam rajah di sebelah, ∆ ABC ialah imej bagi ∆ BCD, di bawah suatu
2 B
Q = 65° transformasi isometri. Hitung nilai x. 15°
P
Membuat kesimpulan Melaksanakan strategi

C 35°
Oleh itu, ∠PQC ialah 115°. ∠PQC = 360° – 90° – 90° – 65° x
= 115° A D
232 233
11.6 Simetri Putaran CONTOH 27

11.6.1 Simetri putaran Kenal pasti objek berikut, yang manakah mempunyai simetri putaran?
(a) (b) (c)
Suatu bentuk mempunyai simetri putaran jika bentuk tersebut tidak
Menerangkan
berubah selepas putaran walaupun kurang daripada satu putaran. simetri putaran.
QR CODE Penyelesaian:
Tujuan: Mengenal pasti simetri putaran
(a) Tidak (b) Ya (c) Tidak
Bahan: Perisian geometri dinamik Imbas QR Code atau
menonton video animasi 11.6.2 Peringkat simetri putaran bagi objek
simetri putaran.
Bilangan imej yang boleh dihasilkan dalam suatu pusat putaran yang
Menentukan peringkat
sama dan menjadi seperti objek asal adalah dinamakan peringkat simetri putaran bagi
simetri putaran. Peringkat simetri putaran sama dengan bilangan suatu objek.
paksi simetri suatu objek.
Tujuan: Kenal pasti peringkat simetri putaran

Bahan: Perisian geometri dinamik QR CODE
Langkah: Imbas QR Code atau
menonton video tentang
1. Buka fail MS234 yang telah disediakan. aktiviti ini.
2. Gerakkan butang hijau putaran lawan arah jam dengan sudut
120°, 240° dan 360°. Perhatikan perubahan yang berlaku pada Simbol kitar semula
segi tiga berwarna hijau. Gerakkan semula butang tersebut merupakan contoh suatu
kepada kedudukan asal. simetri putaran.
3. Gerakkan butang hijau putaran arah jam dengan sudut 120°, 240°
dan 360°. Perhatikan perubahan yang berlaku pada segi tiga berwarna merah muda.
Perbincangan: 1. Buka fail MS235 yang telah disediakan.
(i) Dapatkah anda kenal pasti simetri putaran bagi poligon tersebut? 2. Terdapat dua bentuk geometri.
BAB 11
BAB 11
(ii) Jika D ialah pusat putaran, apakah yang anda fahami tentang simetri putaran? 3. Gerakkan butang sudut untuk mendapatkan bentuk asal.
4. Hitung bilangan pergerakan putaran untuk mendapatkan bentuk asal objek.
Perbincangan:
A C
(i) Adakah bilangan peringkat simetri putaran sama dengan bilangan paksi simetri?
Simetri merupakan padanan tepat dari segi saiz dan bentuk (ii) Dapatkah anda tentukan bilangan peringkat simetri putaran?
antara satu bahagian atau sisi suatu arah atau objek. Bagi
simetri putaran, bentuk atau imej yang diputarkan kurang
daripada 360° pada satu titik tetap, bentuknya masih Peringkat simetri putaran ialah bilangan kali sesuatu bentuk menepati dirinya sendiri dalam
C B B A kelihatan sama. satu putaran lengkap. Bilangan paksi simetri adalah sama dengan peringkat simetri putaran.
234 235
y
CONTOH 28
A 4. Objek tersebut terletak pada satah Cartes. Nyatakan koordinat bagi
Tentukan peringkat simetri putaran apabila kedudukan A berada di 8 P
P di bawah simetri putaran peringkat ketiga.
kedudukan D dalam rajah di sebelah. 6
E B
Penyelesaian: 4
Dengan menggunakan kertas surih, lukis dan tentukan pergerakan 2

D C
peringkat putaran A kepada D. x
C O 2 4 6 8
A → B → C → D B D
Peringkat Peringkat Peringkat
pertama kedua ketiga
1. Rajah di sebelah menunjukkan bentuk poligon Q E
A E
A dipetakan kepada poligon A' di bawah suatu
P R J
pantulan. Kenal pasti padanan titik S I F
A A'
(a) imej bagi titik P.
11.6 (b) objek bagi titik G.
U T H G
1. Antara objek berikut, yang manakah mempunyai simetri putaran?

2. Antara rajah berikut, yang manakah translasi dan nyatakan sebabnya.
(a) (b) (c) (d)
(a) (b) (c)
2. Tentukan peringkat simetri putaran bagi objek berikut.

(a) (b) (c) (d)
3. Lukis imej bagi objek A di bawah translasi yang diberikan.
(a) −7 (b) 6
4 3
BAB 11
BAB 11
A A
3. Objek simetri berikut diputarkan pada suatu titik. Nyatakan peringkat
simetri putaran jika A
(i) kedudukan A berada di kedudukan C. (c) 4 (d) −5

F B
–5 A –2 A
(ii) kedudukan B berada di kedudukan D.
(iii) kedudukan C berada di kedudukan B.
E C
236 237
4. Jika titik K (−2, −2) ialah objek, kenal pasti imej di bawah vektor translasi berikut. (c) (d)
(a) 0 (b) 3 (c) −5 (d) −3 (e) −2 (f) 4
2 –1 4 4 0 –3
5. Lukis imej P' bagi objek P di bawah pantulan pada garis MN.
(a) M (b) (c) (d) M
P
M
P P y
M N P
9. (i) Pada rajah di sebelah, lukis imej bagi M di bawah
N 6
N N pantulan pada paksi-x.
(ii) Nyatakan koordinat imej bagi titik W di bawah 4
6. Tentukan koordinat imej atau objek bagi titik berikut, di bawah paksi pantulan yang diberikan. M
pantulan yang sama.
2
y
P
x
8 –4 –2 O 2 4 6
W
6 –2
4 Titik Paksi pantulan pada Koordinat –4
C 2 D C Paksi-y C' ( )
x D Paksi-x D' ( )
–10 –8 –6 –4 –2 O 2 4 6 8
–2 E' Garisan PQ E ( )
E' 10. Diberi P' ialah imej bagi P di bawah suatu putaran. Huraikan putaran itu selengkapnya.
F'–4 F' Garisan PQ F ( ) y
(a) (b) y
–6
8 8
–8 7 7
Q 6 6
5 5
4 4
7. Tentukan koordinat imej atau objek bagi titik berikut di bawah suatu putaran yang diberikan. 3 3
P P
y 2 2
P' P'
6 1 1
Putaran x x
4 K
Titik Koordinat –4 –3 –2 –1O 1 2 3 4 5 6 –4 –3 –2 –1O 1 2 3 4 5 6
Pusat Sudut Arah
2
M' L K (0, 0) 90° ikut arah jam K' ( )
x y
(c) (d) y
–8 –6 –4 –2 O 2 4 6 L (0, 2) 180° ikut arah jam L' ( )
–2 7 7
M' (0, 0) 90° lawan arah jam M ( ) 6 6
BAB 11
BAB 11
–4
N' N' (–3, −4) 180° ikut arah jam N( ) 5 5
4 4
3 3
8. Yang manakah mempunyai simetri putaran? P
2 2 P'
1 1
(a) (b) x
P
x
–4 –3 –2 –1O 1 2 3 4 5 6 –4 –3 –2 –1O 1 2 3 4 5 6
–1 –1
P'
–2 –2
–3 –3
238 239
11. Dalam rajah di sebelah, ABCD ialah sebuah segi empat sama. Nyatakan A 14. Rajah di sebelah menunjukkan objek R dan S. y
imej bagi segi tiga OAB di bawah putaran yang berikut.
(a) Lukis imej R di bawah 5
(i) Putaran 90° ikut arah jam pada titik O. 4
(i) putaran 90° lawan arah jam pada titik
(ii) Putaran 180° pada titik O. R 3 S
D
O
B asalan diikuti translasi −3 . 2
(iii) Putaran 270° lawan arah jam pada titik O. 0
(ii) pantulan pada garis lurus x = 1. 1
(b) Lukis imej S di bawah pantulan pada paksi-x x
–6 –5 –4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4 5 6
C diikuti dengan translasi −4 dan putaran –1
y 1 –2
12. Rajah menunjukkan segi tiga ABC yang mengalami tiga 180° pada titik (0, –1).
A A' –3
kali transformasi, iaitu P → Q → R → S. 5 Seterusnya, nyatakan nama rajah poligon tersebut.
(a) Huraikan transformasi tersebut. 4
3 P Q
(b) Sekiranya titik K''' ialah imej bagi titik K, nyatakan 15. Rajah di sebelah menunjukkan segi empat A dan segi empat B yang
2
koordinat objek K tersebut di bawah transformasi B C C'
A''
B' dilukis pada grid segi empat sama.
1
yang sama. C''' A'''
x
–1 O 1 2S3 4 5 6 7 8 Segi empat A ialah imej bagi segi empat B di bawah suatu A
–1
B''' R transformasi. Huraikan selengkapnya lima transformasi yang
–2 C'' B''
K''' mungkin. B
13. Rajah menunjukkan sebuah peta perairan laut Kejora.
y Q
4
3
y
2 16. Berdasarkan rajah di sebelah
1 (a) putarkan objek P sebanyak 180° pada titik (1, 1). 4
Labelkan imej putaran sebagai Q. 3
x
–3 –2 –1 O 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 2
–1 A
(b) lakukan translasi −2 terhadap Q dan labelkannya P
–2 1
–2 sebagai R.
x
–3 (c) huraikan transformasi lain yang memetakan objek –4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4 5 6
–1
–4 P kepada imej R. –2
–5 –3
–6
P
Titik A ialah kedudukan kapal tentera Makdis. Bantu tentera Makdis untuk mengesan lanun 17. Merujuk rajah di bawah, Fauzah dan Zainun masing-masing berkedudukan Tenggara dan Barat
mengikut turutan transformasi berikut. Daya. Jika mereka bercadang untuk berjumpa di suatu kawasan yang terletak di Timur Laut,
nyatakan peringkat simetri putaran yang perlu dilalui oleh mereka berdua.
BAB 11
BAB 11
A (1, –1)
UTARA
BARAT LAUT
Putaran 90° lawan arah jam Pantulan pada Translasi −1 Pantulan
pada titik asalan garis PQ 3
pada BARAT TIMUR LAUT
paksi-x
Lokasi lanun
BARAT DAYA TIMUR
Pantulan pada Translasi 4 Putaran 90° lawan arah jam

y = –1 0 pada pusat putaran (5, 1) TENGGARA
SELATAN
240 241
REFLEKSI DIRI
INTI PATI BAB
Transformasi Isometri
1. Mengenal translasi, pantulan dan putaran.
Pemindahan titik pada suatu satah
2. Menentukan imej dan objek suatu translasi, pantulan dan putaran.
Translasi Pantulan Putaran

Pemindahan semua Transformasi yang membalikkan Proses transformasi yang 3. Menyelesaikan masalah yang melibatkan translasi, putaran dan pantulan.
titik pada satu satah titik-titik pada satu satah terhadap berlaku apabila setiap 4. Menyiasat hubungan antara kesan translasi, pantulan dan putaran terhadap
mengikut arah dan satu garis yang dikenali sebagai paksi titik berputar pada suatu jarak di antara dua titik pada objek dengan imej, dan seterusnya menerangkan
magnitud suatu vektor. pantulan. Sifat pantulan ialah titik tetap melalui sudut isometri.
Sifat translasi ialah (i) objek dan imej berada pada tertentu dan mengikut
5. Menerangkan hubungan antara isometri dengan kekongruenan.
(i) imej tidak berubah. sebelah yang bertentangan arah yang tertentu. Sifat
(ii) imej berada pada dengan paksi pantulan. putaran ialah
vektor tertentu dari (ii) objek dan imejnya mempunyai (i) berputar pada pusat 6. Menyelesaikan masalah yang melibatkan isometri dan kekongruenan.
objek. jarak serenjang yang sama dari putaran tertentu.
paksi pantulan. (ii) mempunyai sudut 7. Menerangkan simetri putaran.
(iii) bentuk dan saiz imej adalah putaran.
sama dengan objek, tetapi (iii) imej mengekalkan
orientasinya songsang. rupa bentuk asal 8. Menentukan peringkat simetri putaran bagi suatu objek.
(iv) imej bagi suatu titik yang ada tetapi kedudukan
pada paksi pantulan ialah titik berubah.
itu sendiri.
y
A
A Anda diminta untuk mereka bentuk suatu logo kelas anda yang melambangkan ciri-ciri
P 4 kerjasama, perpaduan, bertoleransi, menghormati dan keazaman yang kuat. Ciri-ciri ini
3 hendaklah diterjemahkan dalam bentuk transformasi isometri dengan mempelbagaikan
P' 2
A corak yang bersifat kesederhanaan. Setelah itu, anda perlu memberikan makna yang
A' 1
B x mendalam kepada logo tersebut bagi setiap butiran yang anda pilih.
O 1 2 3 4
BAB 11
BAB 11
Isometri
Transformasi yang menunjukkan objek asal dan imejnya bersifat kongruen. Dalam
isometri, jarak di antara dua titik pada objek asal sama dengan jarak di antara dua titik
yang sama pada imejnya. Pantulan, putaran dan translasi merupakan isometri.
Kekongruenan
Perihal sama bentuk dan sama saiz.
Simetri Putaran
Bentuk atau imej yang diputarkan kurang daripada 360° pada satu titik
tetap, bentuknya masih kelihatan sama.
242 243
Bab 12 Sukatan Kecenderungan Memusat Bab 12 Sukatan Kecenderungan Memusat
John Graunt ialah seorang ahli statistik yang

Statistik ialah satu bidang matematik
terkenal. Beliau menggunakan pendekatan
ilmu statistik dalam membuat beberapa
yang menggunakan data. Hal ini demikian
kesimpulan dan ramalan tentang populasi dan
ANDA AKAN MEMPELAJARI kerana, statistik melibatkan pengumpulan,
kadar kematian dalam kajian awalnya.
penyusunan, penghuraian dan penganalisisan
data serta membuat kesimpulan daripada Untuk maklumat lanjut:
12.1 Sukatan Kecenderungan Memusat hasil analisis data.
Salah satu contoh penerapan ilmu
statistik ialah pasaran saham. Dalam
pasaran saham, statistik diaplikasikan
dalam pelbagai cara dengan menggunakan http://rimbunanilmu.my/mat_t2/ms245
perwakilan data. Dengan cara ini, mereka
dapat mengkaji pelbagai informasi dan
membuat pelbagai inferens daripada set
data keuntungan, perkembangan ekonomi,
perniagaan, inf lasi, kewangan negara dan
lain-lain lagi.
RANGKAI KATA
MASLAHAT BAB INI
• Sukatan • Measure
kecenderungan of central Sukatan kecenderungan memusat ini
memusat tendency selalunya digunakan dalam bidang-bidang
yang berkaitan dengan data.
• Mod • Mode
Bidang kerjaya yang mengaplikasikan ilmu
• Median • Median
ini ialah ekonomi, statistik, perniagaan,
• Min • Mean perusahaan, pendidikan dan sebagainya.
• Nilai ekstrem • Extreme value
• Data • Data
• Jadual • Table
BAB 12
BAB 12
• Perwakilan data • Data representation
• Carta pai • Pie chart
• Carta palang • Bar chart
• Plot titik • Dot plot
• Plot batang dan daun • Stem and leaf plot
• Jadual kekerapan • Frequency table
244 245
AKTIVITI KREATIF 12.1.1 Mod, min dan median bagi suatu set
data tak terkumpul
Tujuan: Mengenal pasti maklumat daripada perwakilan data Menentukan mod, min
Mod dan median bagi suatu
Bahan: Buku tulis dan kalkulator Kekerapan ialah
Tajuk: Lembaran kerja 12.1
Tajuk: Lembaran kerja 12.1
Tujuan: Menentukan nilai mod.
set data tak terkumpul.
Langkah: bilangan kali sesuatu 1. Teliti lirik lagu Negaraku. Gundalkan huruf vokal dan hitung kekerapannya.
1. Teliti lirik lagu Negaraku. Gundalkan huruf vokal dan hitung kekerapannya.
1. Buat bancian bilangan adik-beradik bagi setiap murid di dalam item muncul dalam Tajuk: Lembaran kerja 12.1
kelas anda. suatu data. Tujuan: Menentukan mod Tajuk: Lembaran kerja 12.1
1. Teliti lirik lagu Negaraku. Gundalkan huruf vokal dan hitung kekerapannya.
Negaraku
2. Organisasikan data itu dengan membina jadual kekerapan Bahan: Lembaran kerja
Negaraku
Tanah tumpahnya darahku,
Tanah Gundalkan
1. Teliti lirik lagu Negaraku. tumpahnyahuruf
Rakyat hidup
darahku,
vokal dan hitung kekerapannya.
QR CODE
Rakyat hidup
bersatu dan maju,
seperti di bawah. Langkah:
bersatu dan maju,
Rahmat bahagia
Negaraku
Rahmat bahagia
Tuhantumpahnya
Tanah kurniakan, darahku,
Imbas QR Code atau
Bilangan adik-beradik Gundalan Kekerapan 1. Buka fail MS247 yang telah Tuhan kurniakan,
Raja kita
Rakyat hidup
Raja kita Negaraku
selamatdan
bersatu bertakhta
maju,
selamat bertakhta
Tanah tumpahnya darahku,
1 Jadual kekerapan disediakan. Rakyat hidup

Rahmat bahagia
bersatu dan maju,
Tuhan kurniakan,
ialah satu jadual yang 2. Teliti lirik lagu Negaraku yang Raja kita
2 Rahmat bahagia
selamat bertakhta
kerja berikut.
menyenaraikan setiap Tuhan kurniakan,
3 item data dan kekerapan

dilampirkan. Huruf
Raja kita
selamat bertakhta
Huruf Gundalan Kekerapan
vokal Gundalan Kekerapan
4 bagi item tersebut. 3. Lengkapkan jadual. vokal

a
a
5 Perbincangan: e
e
Huruf
vokal
Gundalan Kekerapan
i
6 Huruf vokal apakah yang mempunyai a

i
o
Huruf
vokal
Gundalan Kekerapan
o
7 kekerapan yang paling tinggi? e
u
u
a
i
e
3. Senaraikan maklumat yang diperoleh daripada jadual Perwakilan Data o yang mempunyai kekerapan yang tertinggi =
Huruf vokal
i
Huruf vokal yang mempunyai kekerapan yang tertinggi =
• Carta Pai u
kekerapan di atas. o
• Carta Palang u
(i) Kekerapan bilangan adik-beradik yang paling tinggi.

• Graf garis
(ii) Kekerapan bilangan adik-beradik yang paling rendah. • Plot titik Daripada aktiviti di atas, huruf vokal yang paling kerap berulang dalam lirik lagu Negaraku
• Plot batang dan daun digelar mod.
Mod bagi suatu set data ialah nilai yang paling tinggi kekerapannya.
12.1 Sukatan Kecenderungan Memusat
Sukatan kecenderungan memusat ialah satu sukatan yang dapat menunjukkan kedudukan sesuatu Kadang-kadang terdapat dua mod dalam satu set data apabila kekerapan tertingginya sama. Set
kumpulan data dan memperihalkan maklumat keseluruhan data itu dengan satu nilai sahaja. data dikatakan tiada mod apabila nilai kekerapan satu set data adalah sama.
Sebagai contoh, pencapaian Mohd Azizulhasni Awang atau CONTOH 1

dikenali sebagai 'pocket rocketman', pelumba basikal trek
profesional Malaysia. Kejayaan terkini yang diraih oleh beliau Nyatakan mod bagi setiap set data berikut.
adalah dalam acara keirin Kejohanan Trek Berbasikal Dunia (a) 4, 5, 2, 3, 4, 4, 5 (b) M, N, L, M, L, P, L, L, P
2017 di Hong Kong sebagai juara. (c) Kopi, Teh, Kopi, Kopi, Susu, Teh, Susu, Teh (d) 2, 4, 6, 8, 10
Melalui pencapaian cemerlangnya itu, bolehkah kita Penyelesaian:
meramalkan bahawa beliau akan memperbaiki atau (a) 4 , 5, 2, 3, 4 , 4 , 5 4 mempunyai kekerapan tertinggi, iaitu 3
mengekalkan rekod pencapaiannya dalam Sukan Olimpik
Mod = 4
akan datang? Jangkaan ini boleh dibuat berdasarkan data-data
BAB 12
BAB 12
pencapaian Mohd Azizulhasni melalui justifikasi yang tertentu. (b) M, N, L , M, L , P, L , L , P L mempunyai kekerapan tertinggi, iaitu 4
Daripada justifikasi ini, analisis dan tafsiran boleh dilakukan. Mod = L
Kopi dan teh mempunyai
Proses ini sesuai menggunakan sukatan kecenderungan (c) Kopi , Teh , Kopi , Kopi , Susu, Teh , Susu, Teh kekerapan tertinggi, iaitu 3
memusat. Tiga jenis sukatan kecenderungan memusat ini Sumber: http://www.astroawani. Mod = Kopi dan Teh
com/berita-sukan/fakta-
ialah min, median dan mod. tentang-jaguh-pelumba-negara- (d) 2, 4, 6, 8, 10 Tiada nombor yang berulang
azizulhasni-awang-139401
Tiada mod
246 247
Median CONTOH 2
QR CODE
Data di bawah ialah wang saku bagi lima orang murid ke sekolah setiap hari. Tentukan median.
Imbas QR Code atau

Tujuan: Meneroka median bagi suatu set data
my/mat_t2/ms248 untuk RM5 RM8 RM3 RM7 RM5
Bahan: Lembaran kerja Tajuk: Lembaran kerja 12.2
Tujuan: Meneroka median bagi suatu set data. mendapatkan lembaran Penyelesaian:
Langkah: 1. Tuliskan nombor yang terdapat pada kad-kad yang anda susun (seperti langkah 4) di ruang yang
disediakan dan catatkan nombor yang berada di tengah-tengah.
kerja berikut.
3
5 5 7 8 Susun data mengikut tertib menaik
1. Buka fail MS248 yang telah
disediakan. (a) Bilangan kad = *(genap / ganjil)
3 5 5 7 8 Tandakan data di tengah-tengah

*gariskan jawapan yang betul
2. Terdapat gambar kad seperti

(b) Bulat dan catatkan nombor yang berada di tengah-tengah.

Rajah A. Gunting semua kad itu 2. Tuliskan nombor yang terdapat pada kad-kad yang anda susun (seperti langkah 5) setelah kad
yang anda keluarkan di ruang yang disediakan. Catatkan dua nombor yang berada di tengah-
tengah dan cari purata nombor tersebut.
Median = 5
satu persatu.
3. Susun kad nombor itu mengikut (a) Bilangan kad = *(genap / ganjil)
3
1 3
*gariskan jawapan yang betul
tertib menaik. (b) 2 kad yang bernombor apakah yang berada di tengah-tengah? CONTOH
4. Kenal pasti kad yang berada di 2
Data di bawah menunjukkan jumlah bilangan gol pasukan Seladang dalam 10 permainan. Tentukan
tengah-tengah. Catat nombor
+
2
Purata 2 nombor tersebut =
2
median.
tersebut pada lembaran kerja = 3
yang disediakan. 1
1 5 1 1 4 2 5 1 4 4
5. Kemudian, keluarkan 3 kad secara 3 1 2 1
Penyelesaian:
rawak. 4
6. Susun semula kad yang tinggal mengikut 2 3 1 2 1 1 1 1 2 4 4 4 5 5 Susun data mengikut tertib menaik
tertib menaik. 1 1 1 1 2 4 4 4 5 5 Tandakan data di tengah-tengah
7. Kenal pasti dua nombor yang berada di 1 4 2
tengah-tengah. Hitung purata dua nombor Cuba anda ulangi aktiviti
Rajah A 2+4 6
tersebut. Catatkannya pada lembaran kerja. ini dengan menyusun = =3 Hitungkan purata dua nombor itu
kad itu secara tertib 2 2
Perbincangan:
menurun. Adakah anda
Dapatkah anda membezakan cara untuk menentukan nilai yang mendapat keputusan Median = 3
berada di tengah bagi set data ganjil dan set data genap? yang sama?
Satu kaedah lain untuk menentukan median adalah dengan cara penghapusan data kiri dan kanan
secara berpasangan (menaik atau menurun).
Dalam aktiviti di atas, anda telah menentukan median bagi data dengan bilangan ganjil dan genap.
Perhatikan langkah ke-3. Bilangan semua kad yang anda susun ialah 9 keping (ganjil) dan
dalam langkah ke-6, bilangan kad yang disusun adalah sebanyak 6 keping (genap). Maka,
CONTOH 4
Median bagi set data dengan bilangan data yang ganjil ialah nilai yang berada di tengah-tengah,
Tentukan median bagi setiap set data berikut.
manakala median bagi set data dengan bilangan data yang genap ialah nilai purata bagi dua
nombor di tengah-tengah data yang telah disusun mengikut tertib menaik atau menurun. (a) 4, 7, 2, 3, 4, 9, 6, 2, 1 (b) 28, 27, 21, 23, 24, 21, 25, 24
Penyelesaian:
BAB 12
BAB 12
Median (a) Susun data mengikut tertib menaik. (b) Susun data mengikut tertib menaik.
1, 2, 2, 3, 4 , 4, 6, 7, 9 21, 21, 23, 24, 24, 25, 27, 28
Bilangan Data disusun mengikut Bilangan
Genap data data Ganjil Nilai di tengah-tengah Dua nilai di tengah-tengah
tertib menaik atau
menurun
Purata dua nilai data di Nilai data di 24 + 24
Median = 4 Median = = 24
tengah-tengah tengah-tengah 2
248 249
Menentukan median bagi bilangan data yang genap atau ganjil dalam jadual Penyelesaian:
kekerapan dan perwakilan data Jumlah kekerapan = 12
n n
Jumlah Jumlah Median = Purata data ke- dan +1
Genap kekerapan (n) Median kekerapan (n) Ganjil 2 2
12 12 + 1
= Purata data ke- dan
2 2
n n +1 n+1 = Purata data ke-(6 dan 7)
Purata data pada kedudukan ke- dan Data pada kedudukan ke-
2 2 2
Data ke-6 + data ke-7
=
2
n ialah jumlah kekerapan.
Masa (minit) 10 20 30 40 Data ke-6 + data ke-7
Maka, median =
2
CONTOH 5 Kekerapan 2 4 5 1
20 + 30
Kedudukan =
1. Jadual menunjukkan masa yang diambil oleh 11 kumpulan murid untuk membina model roket 1 - 2 3 - 6 7 - 11 12 2
data = 25
dalam satu aktiviti Sains.
Masa (minit) 10 20 30 40 Data ke-3 hingga ke-6 ialah 20 Data ke-7 hingga ke-11 ialah 30
Kekerapan 1 6 3 1
CONTOH 6
Tentukan median bagi jadual kekerapan ini.
Penyelesaian: Hitung median bagi situasi di sebelah.
n+1 1. Plot titik menunjukkan jumlah bilangan kehadiran murid ke
Jumlah kekerapan = 11 Median = data ke- perpustakaan dalam enam hari.
2
1 2 3 4 5 6
11 + 1 Penyelesaian:
= data ke-
2 Jumlah kekerapan, n
Jumlah kekerapan = 13 ganjil
12
= data ke- 13 + 1
2
Median = data ke- 2
= data ke-6
= data ke-7
Masa (minit) 10 20 30 40
=3
Kekerapan 1 6 3 1
Kedudukan data 1 2-7 8 - 10 11 6
2. Carta palang menunjukkan bilangan kupon makanan yang telah
5
Kekerapan
dijual oleh guru kelas Tingkatan 2S sempena Hari Kokurikulum. 4
Data pertama ialah 10 Data ke-2 hingga ke-7 ialah 20
3
2
Data ke-6 ialah 20, maka median = 20. Penyelesaian: 1
Jumlah kekerapan, n
Jumlah kekerapan = 16 genap 1 2 3 4 5
2. Jadual menunjukkan masa yang diambil untuk menjawab teka silang kata oleh 12 kumpulan Bilangan kupon makanan
BAB 12
BAB 12
murid dalam aktiviti Persatuan Bahasa Melayu. 16 16 + 1 yang dijual
Median = Purata data ke- dan
2 2
Masa (minit) 10 20 30 40 = Purata data (ke-8 dan 9)
Kekerapan 2 4 5 1 Data ke-8 + data ke-9
=
2
3+3
Tentukan median bagi jadual kekerapan ini. =
2
=3
250 251
Min Saya perlu CONTOH 9

Hari ini kita telah menghitung purata wang
Jadual menunjukkan masa penggunaan Internet bagi murid Tingkatan 2 Iman dalam sehari.
berjaya mengumpulkan jogaton itu untuk membuat Kutipan jogaton
wang jogaton laporan kepada Cikgu Penggunaan Internet (jam) 1 2 3 4 5

Amri. Bagaimanakah Bilangan murid 2 6 11 7 9
setiap kelas.
nilai purata ini dapat
saya tentukan? Hitung min bagi data yang diberikan dalam jadual kekerapan di atas.
RM373.50
RM424.00
RM363.00
RM485.15
RM355.10
Penyelesaian:
Penggunaan Internet
Haikal Christina Penggunaan Bilangan
1 2 3 4 5 ×
Internet (jam) murid
Tingkatan Bilangan murid Hasil tambah (data × kekerapan)
Dalam situasi di atas, kita dapat menghitung satu nilai purata wang jogaton yang telah dipungut. 1 2 1×2=2 Min =
Jumlah kekerapan
Nilai purata boleh juga disebut sebagai min.
2 6 2 × 6 = 12 120 jam
=
Min bagi suatu set data ialah nilai yang diperoleh apabila jumlah nilai data dibahagikan dengan 35
3 11 3 × 11 = 33
bilangan data. = 3.43 jam
Jumlah nilai data 4 7 4 × 7 = 28
Min =
Bilangan data 5 9 5 × 9 = 45 Maka, min ialah 3.43 jam.
CONTOH 7 Jumlah 35 120
Hitung purata wang jogaton yang telah dipungut oleh Haikal Set data di bawah disebut
daripada setiap tingkatan. sebagai data tak terkumpul. Jumlah kekerapan Hasil tambah (data × kekerapan)
2, 3, 1, 1, 2, 2, 4, 4
Penyelesaian:
Data ini juga boleh disusun
RM373.50 + RM424.00 + RM363.00 + RM485.15 + RM355.10 dalam jadual kekerapan Min bagi data dalam jadual kekerapan boleh diperoleh dengan mengira jumlah hasil darab data
Min =
5 seperti berikut. dengan kekerapan yang sepadan, kemudian dibahagi dengan jumlah kekerapan.
RM2 000.75
= Nombor 1 2 3 4
5
Kekerapan 2 3 1 2 Hasil tambah (data × kekerapan)
= RM400.15 Min =
Jumlah kekerapan
CONTOH 8
Kewujudan nilai ekstrem
Plot titik menunjukkan keputusan kaji selidik berkenaan
dengan pengambilan bilangan tin air berkarbonat yang diambil Nilai ekstrem ialah nilai yang terlalu kecil atau terlalu besar dalam suatu set data, iaitu nilainya
oleh 26 orang murid dalam sehari. terlalu jauh daripada nilai data-data yang lain dalam setnya.
Hitung min bilangan tin air berkarbonat yang diambil oleh CONTOH 10
mereka dalam sehari. 0 1 2 3 4 5 6
Masa, dalam minit, yang diambil oleh 7 orang murid untuk menyiapkan model poligon tiga dimensi
BAB 12
BAB 12
Penyelesaian:
menggunakan blok permainan yang dibekalkan ialah
Min bilangan tin (4 × 0) + (3 × 1) + (2 × 2) + (5 × 3) + (7 × 4) + (2 × 5) + (3 × 6) 5, 6, 7, 7, 8, 9, 20
=
air berkarbonat 4+3+2+5+7+2+3 Antara data tersebut, yang mana satu merupakan nilai ekstrem? Jelaskan.
78
=
26 Penyelesaian:
=3 20 ialah nilai ekstrem kerana nilainya jauh lebih besar daripada data-data yang lain.
Maka, bilangan tin air berkarbonat yang diambil oleh mereka dalam sehari ialah 3 tin.
252 253
CONTOH 11 Murid Amin Ben Chia Don Eva

Kenal pasti nilai ekstrem dalam set data di bawah. Jelaskan jawapan anda. Skor 3 4 4 6 8
–5, 0, 1, 3, 3, 5, 6 1. Salin dan lengkapkan jadual yang berikut untuk menentukan min, median dan mod bagi
Penyelesaian: skor lima orang murid itu.
–5 ialah nilai ekstrem kerana nilainya jauh lebih kecil daripada data-data yang lain. Murid
Skor Min Median Mod
Kesan nilai ekstrem Amin Ben Chia Don Eva
Baris 1 n 3 4 4 6 8
CONTOH 12
Baris 2 n+1
1. Set data di bawah ialah data wang saku yang dibawa oleh lima orang murid ke sekolah. Baris 3 n ×2
RM3, RM4, RM4, RM6, RM8 Jadual 1
2. Salin dan lengkapkan jadual di bawah.
Hitung mod, median dan min bagi data tersebut.
Murid
2. Anda dikehendaki menggantikan RM8 dengan RM32, kemudian hitung nilai mod, median dan Skor Min Median Mod
min yang baharu. Amin Ben Chia Don Eva
Penyelesaian: Skor asal 3 4 4 6 8

Penambahan
RM3, RM4, RM4, RM6, RM8 RM3, RM4, RM4, RM6, RM32 Nilai ekstrem +1 +2 +3 +4 +5
skor
1. Mod = RM4 2. Mod = RM4 Skor baru 4
Jadual 2
Median = RM4 Median = RM4 Perbincangan:
RM3 + RM4 + RM4 + RM6 + RM8 RM3 + RM4 + RM4 + RM6 + RM32 (i) Bandingkan jawapan yang diperoleh antara baris 1, baris 2, dan baris 3 dalam Jadual 1.
Min = Min = Apakah kesimpulan yang boleh anda buat mengenai min, median dan mod apabila data itu
5 5
RM25 RM49 diubah secara seragam?
= =
5 5 (ii) Bandingkan pula nilai min, median dan mod bagi skor asal dan skor baharu dalam Jadual 2.
= RM5 = RM9.80 Apakah kesimpulan yang boleh anda buat mengenai min, median dan mod apabila setiap data
Hasil daripada pengiraan menunjukkan bahawa, apabila suatu nilai ekstrem wujud dalam set data, itu diubah secara tidak seragam?
maka data tersebut akan mempengaruhi nilai min. Seperti contoh di atas, nilai min didapati berubah
Daripada aktiviti tersebut, apabila data diubah secara seragam seperti dalam Jadual 1 iaitu setiap data
dengan peningkatan sebanyak RM4.80 manakala nilai median dan mod tidak berubah dengan
asal ditambah dengan 1 (baris 2) atau didarab dengan 2 (baris 3), kita mendapati nilai min, median
adanya nilai ekstrem.
dan mod juga akan ditambah 1 atau didarab dengan 2.
12.1.2 Kesan perubahan suatu set data terhadap Hal ini bermakna perubahan data secara seragam akan menyebabkan perubahan min, median,
nilai mod, min dan median dan mod secara seragam juga.
Membuat kesimpulan
Data ditukar secara seragam tentang kesan Namun, apabila data itu diubah secara tidak seragam, maka nilai min, median dan mod juga akan
perubahan suatu set berubah secara tidak seragam.
Jalankan aktiviti yang diberikan untuk mengenal pasti kesan
data terhadap nilai mod,
terhadap mod, median, dan min apabila setiap data ditukar secara min dan median.
seragam atau tidak seragam. CONTOH 13
BAB 12
BAB 12
Kanang membeli 5 jenis alat tulis di koperasi sekolah yang masing-masingnya berharga
Tujuan: Menyiasat kesan perubahan terhadap min, median dan mod jika setiap data ditukar RM1, RM2, RM3, RM3 dan RM6.
secara seragam (a) Hitung min, median dan mod bagi set data tersebut.
Bahan: Lembaran kerja (b) Hitung min, median dan mod yang baharu jika setiap harga alat tulis itu
Langkah: Lima orang murid A, B, C, D dan E, diberikan soalan Kuiz Matematik dengan (i) ditambah RM2 (ii) didarab 3
skor minimum 20. Jadual di sebelah menunjukkan keputusan mereka.
254 255
Penyelesaian:
(a) RM1, RM2, RM3, RM3, RM6 Tujuan: Mengorganisasikan data mengikut kumpulan atau kelas
RM1 + RM2 + RM3 + RM3 + RM6 Bahan: Lembaran kerja, penimbang
Min = Median = RM3 Mod = RM3
5 Langkah:
RM15
=
5 1. Setiap murid di dalam kelas dikehendaki menimbang berat masing-masing dan catatkan
= RM3 berat itu pada papan putih.
Berat (kg) Gundal Kekerapan
2. Organisasikan data berat, dalam kg, yang didapati itu
(b) (i) Data baharu apabila nilai asal ditambah RM2 ialah RM3, RM4, RM5, RM5 dan RM8. 30 - 39
dalam jadual di sebelah mengikut selang kelas berikut.
RM3 + RM4 + RM5 + RM5 + RM8 40 - 49
Min = Median = RM5 Mod = RM5 30 - 39, 40 - 49, 50 - 59, 60 - 69, 70 - 79
5 50 - 59
RM25 4. Gundal dan lengkapkan jadual kekerapan di sebelah.
= 60 - 69
5 Nilai median asal juga Nilai mod asal juga Perbincangan:
= RM5 Nilai min asal juga ditambah RM2 ditambah RM2 ditambah RM2 70 - 79
Apakah perbezaan antara jadual kekerapan data
terkumpul dengan jadual kekerapan data tak terkumpul yang telah anda pelajari sebelum ini?
(ii) Data baharu apabila nilai asal didarab 3 ialah RM3, RM6, RM9, RM9 dan RM18.
RM3 + RM6 + RM9 + RM9 + RM18 Daripada aktiviti rangsangan minda di atas, kita mendapati bahawa bagi jadual kekerapan data
Min = Median = RM9 Mod = RM9
5 terkumpul, data diklasifikasikan dalam kelas tertentu dengan selang yang seragam.
RM45
= Nilai median asal Nilai mod asal
5 Kelas ini dapat mengkategorikan data itu kepada beberapa kumpulan yang sesuai seperti gred
= RM9 Nilai min asal juga didarab 3 juga didarab 3 juga didarab 3
keputusan, lulus atau gagal, tahap pencapaian dan sebagainya. Maklumat-maklumat ini akan
Berdasarkan contoh tersebut, apabila data diubah secara seragam, nilai min, median dan mod yang membantu kita membuat rumusan.
baharu juga berubah secara seragam. Situasi ini sangat penting apabila kita ingin mengorganisasikan set data yang besar.
CONTOH 14 CONTOH 15 Markah Matematik

Tingkatan 2 Zuhal
Skor Raju dalam kuiz bahasa Jepun ialah 3, 6 dan 6. Set data menunjukkan markah Markah Gundalan Kekerapan 85 58 75 41 53
(a) Hitung min, median dan mod bagi set data itu. ujian Matematik bagi 30 orang
0 - 19 12 61 63 45 72
(b) Tambahkan data pertama dengan 1, tambahkan data kedua dengan 2 dan tambahkan data murid Tingkatan 2 Zuhal
ketiga dengan 3. Seterusnya, hitung nilai min, median dan mod yang baharu. dalam Peperiksaan Pertengahan 20 - 39 37 55 29 42 95
Tahun. Organisasikan data 40 - 59 31 22 18 25 19
Penyelesaian:
tersebut dalam jadual kekerapan 60 - 79
3+6+6 mengikut kelas yang diberi. 47 38 50 78 58
(a) Min = , Median = 6, Mod = 6 (b) Data baharu ialah (3 + 1), (6 + 2), (6 + 3) iaitu 80 - 99
3 90 57 63 49 88
15 4, 8 dan 9.
= Penyelesaian:
3 4+8+9 Markah Gundalan Kekerapan
= 5 Min =
3
, Median = 8, Tiada mod
0 - 19 3
INGAT !
Berdasarkan contoh tersebut, apabila data 21 Gundalan
= 20 - 39 6
diubah secara tidak seragam, nilai min, 3
40 - 59 11 =5
=7
median dan mod yang baharu juga berubah
BAB 12
BAB 12
secara tidak seragam. 60 - 79 6
80 - 99 4
12.1.3 Mengorganisasikan data bagi jadual Cara gundalan bagi kelas:
kekerapan data terkumpul Data dalam kelas 80 - 99
Contohnya, markah 85
Mengumpul data, ialah 85, 88, 90 dan 95
terletak dalam kelas 80 - 99.
Jadual kekerapan bagi data terkumpul membina dan mentafsir
Dalam contoh di atas, markah itu telah diklasifikasikan kepada lima Maka, gundalkan pada ruang
jadual kekerapan bagi 80 - 99.
data terkumpul. bahagian yang mempunyai selang kelas yang sama.
256 257
1. Lengkapkan jadual taburan kekerapan di bawah.

CONTOH 16
Masa bangun pagi (a.m.) Wang saku (RM) Gundalan Kekerapan
Silvia menemu ramah 20 orang kawan-kawannya tentang masa
mereka bangun daripada tidur pada waktu pagi semasa cuti 6:00 6:35 1 - 10 2
sekolah yang lepas. Dapatan daripada temu ramah itu adalah 5:01 6:42 11 - 20
seperti di sebelah. 6:22 5:40 21 - 30
Organisasikan data masa (a.m.) itu dalam jadual kekerapan 5:30 7:23 31 - 40
mengikut kelas berikut. 6:03 6:15 41 - 50
Masa (a.m.) Gundalan Kekerapan 6:40 5:41 51 - 60
5:00 - 5:29 5:20 6:45
5:30 - 5:59 6:50 5:35 2. Daripada jadual taburan kekerapan itu, nyatakan kelas yang mempunyai kekerapan tertinggi.
6:00 - 6:29 6:40 6:05 Penyelesaian:
6:30 - 6:59 6:50 6:35 1.
Wang saku (RM) Gundalan Kekerapan
7:00 - 7:29
1 - 10 2
11 - 20 7
Daripada jadual kekerapan tersebut: Kelas mod 21 - 30 8 Kekerapan tertinggi
(a) Nyatakan bilangan murid yang bangun pada pukul 6:00 a.m. - 6:29 a.m. 31 - 40 5
(b) Perihalkan tentang jumlah kekerapan tertinggi dan terendah, masa murid bangun daripada tidur.
41 - 50 6
Penyelesaian: 51 - 60 2
(a) 5 orang murid Masa (a.m.) Gundalan Kekerapan
(b) Daripada jadual kekerapan itu didapati, murid paling 5:00 - 5:29 2 2. Kelas yang mempunyai kekerapan tertinggi ialah kelas 21 - 30.
ramai bangun pada pukul 6:30 a.m. - 6:59 a.m. iaitu 5:30 - 5:59 4 Setelah data itu diorganisasikan, kita akan mengetahui kelas mod daripada nilai kekerapan yang
8 orang. Hanya seorang sahaja murid yang bangun
6:00 - 6:29 5 paling tinggi. Dalam contoh di atas, kekerapan tertinggi ialah 8 dan kelasnya ialah 21 - 30. Maka,
pada pukul 7:00 a.m. - 7:29 a.m..
6:30 - 6:59 8 kelas 21 - 30 dikenali sebagai kelas mod.
7:00 - 7:29 1 CONTOH 18
Jadual kekerapan di bawah menunjukkan markah bagi ujian kecerdasan bagi 30 orang murid. Kenal
12.1.4 Kelas mod dan min bagi suatu set pasti kelas mod.
data terkumpul Markah 40 - 44 45 - 49 50 - 54 55 - 59 60 - 64 65 - 69
Menentukan kelas mod Kekerapan 7 4 1 4 9 5
CONTOH 17 dan min bagi suatu set
data terkumpul. Penyelesaian: Kelas mod
Hasil kajian tentang wang saku mingguan, dalam RM, yang dibawa
oleh 30 orang murid SMK Tasek Damai ditunjukkan dalam jadual di bawah. Markah 40 - 44 45 - 49 50 - 54 55 - 59 60 - 64 65 - 69
BAB 12
BAB 12
Kekerapan 7 4 1 4 9 5
15 21 18 22 35 40 55 40 45 50
25 32 45 15 10 20 35 45 15 25
Kekerapan tertinggi
25 15 60 30 45 50 30 10 12 30
Kekerapan tertinggi = 9
Kelas mod = 60 - 64
258 259
Min bagi suatu set data terkumpul Penyelesaian:

Untuk mendapatkan min bagi suatu set data terkumpul, titik tengah bagi setiap selang kelas perlu 1. Hitung titik tengah bagi setiap kelas.
ditentukan terlebih dahulu.
Tinggi pokok (cm) Titik tengah Kekerapan
CONTOH 19 5+9
5-9 =7 4
Jadual kekerapan di bawah merekodkan bilangan surat khabar yang dijual oleh kedai yang 2
berlainan dalam satu minggu. Hitung titik tengah bagi setiap kelas. 10 + 14
10 - 14 = 12 5
2
Bilangan Bilangan kedai 15 + 19
surat khabar (kekerapan) 15 - 19 = 17 4
2
70 - 74 4 20 + 24
20 - 24 = 22 8
75 - 79 10 2
Had Had
80 - 84 8 bawah atas 25 + 29
25 - 29 = 27 7
85 - 89 2 2
30 + 34
30 - 34 = 32 2
Penyelesaian: 2
Bilangan Bilangan kedai
Titik tengah 2. Darabkan setiap titik tengah itu dengan kekerapan.
surat khabar (kekerapan) Titik Had bawah + had atas
tengah 2
70 + 74
70 - 74 = 72 4 Tinggi Titik tengah, Kekerapan, Kekerapan ×
2
75 + 79 pokok (cm) x f titik tengah, f x
75 - 79 = 77 10 5+9
2 5-9 =7 4 4 × 7 = 28 Min bagi data terkumpul
80 + 84 2 boleh juga ditulis dalam
80 - 84 = 82 8 10 + 14 bentuk simbol.
2 10 - 14 = 12 5 5 × 12 = 60
85 + 89 2 ∑ dibaca sebagai fx mewakili
85 - 89 = 87 2 15 + 19
“sigma”. ∑ ialah kekerapan darab
2 15 - 19 = 17 4 4 × 17 = 68 tatatanda bagi titik tengah.
2 hasil tambah.
Daripada titik tengah yang diperoleh, hitung min dengan rumus berikut.
20 + 24
20 - 24 = 22 8 8 × 22 = 176 ∑ fx
Hasil tambah (kekerapan × titik tengah) 2 x=
Min = 25 + 29 ∑f
Jumlah kekerapan 25 - 29 = 27 7 7 × 27 = 189
2
30 + 34 Tatatanda bagi min, f mewakili
CONTOH 20 30 - 34 = 32 2 2 × 32 = 64 disebut “x bar ”. kekerapan.
2
Jadual di bawah merekodkan tinggi 30 batang anak pokok yang dicerap oleh Umeswary dalam satu ∑ f = 30 ∑ f x = 585
eksperimen sains. Hitung min bagi tinggi anak pokok itu.
Tinggi pokok (cm) Kekerapan 3. Hitung min ketinggian bagi anak pokok.
BAB 12
BAB 12
5-9 4 hasil tambah (kekerapan × titik tengah)
Min =
10 - 14 5 jumlah kekerapan
∑ fx
15 - 19 4 =
∑f
20 - 24 8 585
=
25 - 29 7 30
30 - 34 2 = 19.5
260 261
Pengeluaran kelapa sawit

12.1.5 Pemilihan sukatan kecenderungan
memusat yang paling sesuai 3. Graf garis menunjukkan pengeluaran kelapa sawit 80
Pengeluaran (ribu tan)

Memilih dan bagi sesebuah kilang dalam tempoh 5 bulan. 70
Kita boleh memilih dan memberikan justifikasi kepada mana-mana menjustifikasikan sukatan
Penyelesaian:
60
sukatan kecenderungan memusat untuk memerihalkan taburan kecenderungan memusat 50
yang sesuai untuk Min kerana tiada nilai ekstrem dalam set data. 40
sesuatu set data yang diberikan mengikut kesesuaian data tersebut.
memerihal taburan suatu 30
set data, termasuk set 20
Jenis data adalah sangat penting apabila kita ingin membuat pemilihan
data yang mempunyai 10
sukatan kecenderungan memusat yang sesuai. Justifikasi pemilihan nilai ekstrem.
juga harus jelas agar tepat dan dapat mewakili keseluruhan data. O Jan Feb Mac Apr Mei
4. Jadual menunjukkan masa bagi murid Tingkatan 2 Melor melayari Internet.
Bilangan jam
Min dipilih sebagai sukatan kecenderungan memusat kerana melibatkan keseluruhan 1 2 3 4 5 6 7
penggunaan Internet
data. Apabila terdapat nilai ekstrem, min tidak dapat memberikan tafsiran tepat tentang Bilangan murid 2 5 5 7 6 4 3
data kerana nilai ekstrem itu mempengaruhi min.
Bilangan jam penggunaan Internet bagi murid Tingkatan 2 Melor
Penyelesaian:
Median ialah sukatan kecenderungan memusat yang lebih sesuai digunakan apabila
Min kerana tiada nilai ekstrem dalam set data.
terdapat nilai ekstrem. Nilai ekstrem tidak mempengaruhi median.
5. Plot titik menunjukkan masa bagi 10 orang pemandu yang Masa pemanduan dari Ipoh ke Melaka
Mod paling sesuai digunakan apabila data yang digunakan ialah data kategori. membuat perjalanan dari Ipoh ke Melaka dengan menaiki
Contohnya, item kegemaran atau item popular. kereta.
Penyelesaian: 2 3 4 5 6 7 8 9
masa (jam)
Median kerana terdapat nilai ekstrem dalam set data.
Langsat
CONTOH 21 10%
6. Carta pai menunjukkan buah-buahan yang menjadi Duku
Tentukan jenis sukatan kecenderungan memusat yang Berat guli 21%
kegemaran murid di Tingkatan 2 Gemilang. Durian
sesuai bagi situasi berikut. Batang Daun 24% Pisang
1. Plot batang dan daun menunjukkan berat guli dalam 10 Penyelesaian: 16%
5 0 6 8 Rambutan
balang plastik. 6 1 1 4 7 Mod kerana data ini ialah data kategori dan ingin 29%
Penyelesaian: 7 2 6 9 menentukan item kegemaran. Buah-buahan kegemaran murid
Tingkatan 2 Gemilang
Min kerana tiada nilai ekstrem dalam set data. Kekunci: 5 | 0 bermaksud 50 g
Masa mengulang kaji pelajaran
7. Carta palang menunjukkan masa bagi beberapa orang 14
2. Piktograf menunjukkan perisa aiskrim yang digemari Perisa aiskrim kegemaran
murid mengulang kaji pelajaran dalam sehari.
murid Tadika Idaman. 12
Perisa Kekerapan Penyelesaian:
Penyelesaian: Coklat 10
Kekerapan
BAB 12
BAB 12
Median kerana terdapat nilai ekstrem dalam set data.
Mod kerana data ini ialah data kategori dan ingin Pandan 8
menentukan item kegemaran. Keladi 6
Strawberi 4
mewakili 5 murid 2
1 2 3 4 5
Bilangan jam ulang kaji
262 263
Komisen yang diperoleh sekumpulan

12.1.6 Mod, min dan median daripada CONTOH 23 pekerja restoran dalam seminggu
perwakilan data
Menentukan mod, min Carta palang menunjukkan komisen yang diperoleh 10
Penggunaan sukatan kecenderungan memusat dalam statistik atau dan median daripada sekumpulan pekerja di sebuah restoran dalam seminggu. 8
Kekerapan
kegiatan harian. perwakilan data. (a) Hitung min, median dan mod komisen yang diterima 6
oleh pekerja itu dalam seminggu. 4
CONTOH 22 (b) Hitung pecahan pekerja yang menerima komisen 2
Pulau peranginan yang kurang atau sama dengan RM32.
Tentukan mod bagi setiap perwakilan data berikut. 30 31 32 33 34 35
Pulau Langkawi Penyelesaian: Komisen (RM)
(a) Carta palang menunjukkan bilangan pelancong ke pulau 4(30) + 5(31) + 9(32) + 7(33) + 4(34) + 1(35)
peranginan. Pulau Pangkor (a) Min =
4+5+9+7+4+1
Penyelesaian: Pulau Perhentian 965 (b) Pecahan bilangan pekerja yang
=
Pulau Redang
30 menerima komisen kurang atau
Mod ialah Pulau Perhentian dan Pulau Langkawi. sama dengan RM 32
= RM32.17
2 4 6 8 10
30 dan 30 + 1 4+5+9
Bilangan pelancong (ribu) Median = Purata data ke- =
2 2 30
Buah-buahan kegemaran murid = Purata data ke- (15 dan 16) 3
(b) Piktograf menunjukkan jenis buah-buahan yang Tingkatan 2 Bestari
=
Data ke-15 + data ke-16 5
digemari oleh murid Tingkatan 2 Bestari. =
Pisang 2
Penyelesaian: = 32 + 32
2
Tembikai
Tiada mod. = RM32
Durian Mod = RM32
Mangga CONTOH 24
Jadual menunjukkan bilangan kesalahan ejaan murid di Tingkatan 2 Amanah yang dilakukan ketika
mewakili 3 murid
menulis karangan Bahasa Melayu.
(c) Carta pai menunjukkan pengangkutan yang
digunakan oleh murid ke sekolah. Bilangan kesalahan ejaan 0 1 2 3 4 5
Bilangan murid 4 8 x 6 5 4
Penyelesaian: Berjalan Kereta
kaki
Mod ialah bas. 110º (a) Jika min bilangan kesalahan ejaan murid itu ialah 2.4, hitung nilai bagi x.
140º (b) Jika median bagi taburan kekerapan itu ialah 3, hitung nilai yang maksimum bagi x.
20º
Bas Motosikal (c) Jika mod bagi kesilapan ejaan yang dilakukan oleh murid ialah 2, tentukan nilai minimum yang
mungkin bagi x.
Pengangkutan murid ke sekolah Penyelesaian:
4(0) + 8(1) + x(2) + 6(3) + 5(4) + 4(5)
(d) Jadual menunjukkan peratus keuntungan jualan (a) Min = = 2.4
Item Keuntungan (%) 4+8+x+6+5+4
BAB 12
BAB 12
barangan atas talian dalam satu kajian tahunan. Buku 87 2x + 66
= 2.4
Penyelesaian: Perisian komputer 54 x + 27
Tiket wayang 72
2x + 66 = 2.4(x + 27)
Mod ialah aksesori wanita.
Aksesori wanita 130 2x + 66 = 2.4x + 64.8
Pakej pelancongan 78 2.4x – 2x = 66 – 64.8
Keuntungan jualan 0.4x = 1.2
x =3
264 265
(b) 0, 0, 0, 0 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 1 2,...,2 3 3, 3, 3, 3, 3 4, 4, 4, 4, 4 5, 5, 5, 5 26
CONTOH
4 8 x 5 5 4
Cikgu Johan membentuk tiga pasukan bola keranjang. Jadual di bawah menunjukkan jumlah
Nilai terbesar bagi x jika
mediannya di sini jaringan yang dibuat oleh pasukan-pasukan tersebut dalam lima pertandingan yang telah dijalankan.
4+8+x=5+5+4
12 + x = 14 Pertandingan
x =2 Pasukan
Maka, nilai terbesar bagi x = 2 1 2 3 4 5
Kijang 65 95 32 96 88
Maka, nilai yang maksimum bagi x ialah 2.
Harimau 50 90 65 87 87
(c) Nilai minimum yang mungkin bagi x ialah 9. Seladang 90 85 46 44 80
12.1.7 Sukatan kecenderungan memusat dalam (a) Anda ingin menyertai salah satu daripada pasukan tersebut.
membuat ramalan, membentuk hujah dan (i) Dengan mengambil kira min, pasukan manakah yang akan anda sertai?
membuat kesimpulan Mengaplikasikan Jelaskan jawapan anda dengan menunjukkan jalan kerja.
kefahaman tentang
sukatan kecenderungan
(ii) Jika anda mengambil kira pula median dalam membuat keputusan, pasukan manakah yang
Dalam membuat perbandingan atau pemilihan sukatan kecenderungan memusat untuk anda pilih? Jelaskan.
memusat yang paling sesuai, kepentingan julat juga harus diambil membuat ramalan,
perhatian. membentuk hujah
(b) Jika Cikgu Johan diminta untuk mengemukakan laporan pencapaian pasukan Harimau kepada
yang meyakinkan dan pengetua sekolah, sukatan kecenderungan memusat yang manakah sepatutnya yang dipilih oleh
membuat kesimpulan. Cikgu Johan? Jelaskan.
CONTOH 25
Penyelesaian:
Cikgu Rahman ingin memilih seorang wakil sekolah ke pertandingan boling peringkat zon.
Ramesh dan Khairil adalah antara pemain yang telah disenaraipendekkan dalam pemilihan ini. (a) (i) Min Kijang = 65 + 95 + 32 + 96 + 88
5
Dalam lima latihan yang terakhir sebelum pemilihan wakil sekolah dijalankan, skor balingan yang = 75.2
telah diperoleh Ramesh ialah 116, 118, 200, 207 dan 209. Skor balingan yang diperoleh Khairil
ialah 240, 240, 75, 220 dan 75. Pemain yang manakah akan dipilih sebagai wakil sekolah? 50 + 90 + 65 + 87 + 87
Min Harimau =
Penyelesaian: 5
= 75.8
Skor min 116 + 118 + 200 + 207 + 209 Skor min = 240 + 240 + 75 + 220 + 75
=
Ramesh 5 Khairil 5
90 + 85 + 46 + 44 + 80
Min Seladang =
= 850 = 850 5
5 5 = 69
= 170 = 170
Pasukan Harimau dipilih kerana nilai min bagi pasukan Harimau adalah yang paling tinggi,
Kedua-dua orang pemain mempunyai min yang sama. Oleh itu, min tidak boleh digunakan dalam
iaitu 75.8.
keputusan pemilihan wakil sekolah.
Julat skor balingan Ramesh = 209 – 116 Julat skor balingan Khairil = 240 – 75 (ii) Set data pasukan Kijang ialah 32, 65, 88 , 95, 96. Maka, median = 88
BAB 12
BAB 12
= 93 = 165 Set data pasukan Harimau ialah 50, 65, 87 , 87, 90. Maka, median = 87
Kita mendapati bahawa julat skor balingan Ramesh lebih rendah Set data pasukan Seladang ialah 44, 46, 80 , 85, 90. Maka, median = 80
berbanding dengan Khairil sebab ada di antara skor Khairil sangat
rendah (nilai ekstrem) menyebabkan julatnya menjadi besar. Oleh Pasukan Kijang dipilih kerana nilai mediannya paling tinggi, iaitu 88.
Julat ialah beza antara nilai
itu, pemilihan Ramesh sebagai wakil sekolah adalah lebih tepat. yang terkecil dengan nilai (b) Min. Hal ini demikian kerana min menggunakan keseluruhan set data dalam jadual tersebut.
yang terbesar Oleh sebab itu, min sangat sesuai digunakan kerana tiada nilai ekstrem dalam set data itu.
266 267
27 3. Nyatakan mod bagi perwakilan data di bawah.

CONTOH
(a)
Isi padu minyak di dalam botol (b) Markah ujian kecerdasan
Januari Februari
Batang Daun
140 140 2 6 6 7 8
120 120 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 3 1 1 2 2 2 3 6 7 7 7
100 100 Isi padu (liter) 4 0 2 5

Kekerapan
Kekerapan
80 80 Kekunci: 2 | 6 bermaksud 26 km
60 60
40 40 Upah murid menjual penanda buku
(c) (d) Warna kegemaran ahli
20 20 Kumpulan Helang
10
Makanan Makanan
Bihun Mi Nasi Nasi Laksa Bihun Mi Nasi Nasi Laksa 8
Kekerapan
Goreng Goreng Goreng Lemak Goreng Goreng Goreng Lemak Hijau Merah
6 100° 75°
Carta palang di atas menunjukkan pilihan makanan di kantin sekolah pada bulan Januari dan 4
65° 120°
Februari untuk kajian bagi 400 orang murid. 2 Biru Kuning
(a) Sukatan kecenderungan memusat yang manakah sesuai bagi situasi di atas? Jelaskan.
1 2 3 4
Nasi lemak ialah hidangan yang paling digemari oleh murid. Upah (RM)
(b) Adakah anda bersetuju dengan pernyataan di atas? Jelaskan.

4. Tentukan median bagi set data berikut.
(c) Anda merupakan ahli jawatankuasa kantin dalam Persatuan Pengguna. Anda diminta untuk
mencadangkan makanan yang perlu dikurangkan penjualannya. Berikan alasan anda. (a) 7, 5, 7, 8, 3, 12 (b) 37, 38, 27, 28, 48, 47, 58, 68
(c) 3, 200, 4, 10, 50, 7, 90, 3, 50, 11, 3
Penyelesaian:
(a) Daripada graf di atas didapati min dan median tidak sesuai digunakan kerana data yang diberikan 5. Jadual menunjukkan bilangan penumpang feri di jeti Pulau Pangkor pada bulan Januari.
ialah data kategori. Maka, mod adalah lebih sesuai. Hitung median.
(b) Bersetuju kerana nasi lemak ialah mod bagi bulan Januari dan Februari.
Bilangan penumpang 10 20 30 40
(c) Bihun goreng perlu dikurangkan kerana mempunyai kekerapan yang terendah dalam bulan
Kekerapan 5 8 7 10
Januari dan Februari.
6. Hitung median bagi perwakilan data berikut.

12.1 (a) Plot titik menunjukkan bilangan murid yang
3 4 5 6 7 8
mengunjungi pusat akses dalam masa seminggu. Bilangan murid yang mengunjungi
1. Nyatakan mod bagi setiap set data berikut.
pusat akses dalam masa seminggu
(a) 3, 0, 1, 1, 4, 3, 2, 2, 1 (b) RM10, RM8, RM7, RM7, RM8, RM9
(c) 64, 60, 63, 60, 60, 67 (b) Carta palang menunjukkan saiz buah mandarin yang Jualan buah mandarin
dijual di sebuah kedai semasa Tahun Baru Cina.
BAB 12
BAB 12
2. Jadual menunjukkan saiz baju 145 orang peserta larian Jom Sihat. 75
60
Kekerapan
Saiz SS S M L XL XXL
45
Kekerapan 20 17 15 37 31 25
30
Nyatakan mod bagi saiz baju itu. 15
S M L XL
Saiz buah mandarin
268 269
7. Hitung min bagi setiap set data yang berikut. 12. Jadual menunjukkan skor markah ujian ejaan Bahasa Inggeris bagi sekumpulan murid
(a) 9, 5, 2, 3, 11, 12 (b) 3.5, 2.4, 1.7, 3.2, 4.5 Tingkatan 1.
Skor 5 6 7 8 9 10
8. (a) Diberi nilai min bagi 4, 7, x, 9, 8 ialah 6. Hitung nilai x. Bilangan murid 4 16 12 7 6 5
(b) Diberi nilai min bagi 7 cm, 15 cm, 12 cm, 5 cm, h cm dan 13 cm ialah 10 cm.
Hitung nilai h. (a) Hitung min, median dan mod.
(b) Sukatan kecenderungan memusat yang manakah sesuai digunakan? Jelaskan.
9. Jadual menunjukkan bilangan hari ketidakhadiran 40 orang murid pada bulan Januari.
Bilangan ketidakhadiran 0 1 2 3 4 5 8 13. Tentukan sukatan kecenderungan memusat yang sesuai Jualan tiket konsert
Kekerapan 24 3 4 5 2 1 1 digunakan dalam situasi berikut. Berikan justifikasi bagi 6

jawapan anda. 5
Kekerapan
Hitung min ketidakhadiran pada bulan Januari. Bundarkan jawapan anda kepada nombor bulat (a) Carta palang menunjukkan bilangan tiket konsert yang dijual 4
terhampir. oleh Kelab Teater sekolah mengikut harganya. 3
2
1
10. Lengkapkan jadual kekerapan berikut.
1 2 3 4 5
(a) (b) Harga tiket (RM)
18 28 18 24 47 34 23 23
18 23 30 24 47 48 54 42 (b) Plot batang dan daun menunjukkan Isi padu larutan kimia
26 35 22 13 42 65 43 15 isi padu larutan kimia, dalam ml, Batang Daun
16 33 19 32 31 32 48 58 bagi 19 botol yang berbeza.
2 0 1 3 5 6
6 16 34 27 35 39 42 31
3 6 7 1 1 0 1 1 2 3 5
4 1 1 1
Data menunjukkan umur bagi Data menunjukkan bilangan bola 13 7
20 orang pelawat Muzium Negara. ping pong di dalam 20 bakul. Kekunci: 2 | 0 bermaksud 20 ml
Umur (tahun) Gundalan Kekerapan Bilangan bola 14. Sukatan kecenderungan memusat yang manakah yang sesuai digunakan untuk menerangkan
Gundalan Kekerapan
6 - 10 / 1 ping pong situasi berikut?
11 - 15 10 - 19 / 1 (a) Bilangan murid bagi setiap persatuan dan kelab uniform di sekolah.
16 - 20 (b) Rancangan televisyen kegemaran murid di dalam kelas anda.
(c) Bilangan haiwan peliharaan yang dimiliki oleh murid Tingkatan 2 Amanah.
21 - 25
26 - 30
31 - 35 MENJANA KECEMERLANGAN
1. Jadual menunjukkan bilangan anak bagi 40 buah keluarga dalam satu program motivasi.
11. 2, 2, 3, 5, 7, 10, 11, 16, 17, 40
BAB 12
BAB 12
Bilangan anak 0 1 2 3 4 5
(a) Hitung min, median dan mod.
(b) Sukatan kecenderungan memusat yang manakah sesuai digunakan? Jelaskan.
Kenal pasti mod.
2. Min bagi tujuh nombor ialah 10. Lima daripada nombor itu ialah 6, 5, 14, 10 dan 11. Dua lagi
nombor masing-masing diwakili dengan k. Hitung
(a) jumlah tujuh nombor tersebut. (b) nilai bagi k.
270 271
3. Hitung min bagi setiap perwakilan data berikut. 9. Carta palang menunjukkan bilangan pesanan ringkas Bilangan pesanan ringkas
(a) (b)
Markah ujian Matematik Bungkusan mi yang dijual yang dihantar oleh 30 orang murid dalam satu minggu. 9
(a) Hitung 8
Batang Daun (i) min (ii) mod (iii) median 7
Kekerapan
7 2 3 6
pesanan ringkas yang dihantar oleh murid. 5
8 1 1 4 5 (b) Hitung dalam bentuk pecahan, murid yang 4
6 7 8 9 10
9 2 6
Bilangan bungkusan (paket)
menghantar kurang daripada 33 pesanan ringkas 3
dalam seminggu. 2
Kekunci: 7 | 2 bermaksud 72 markah 1
30 31 32 33 34 35
4. Jadual menunjukkan markah ujian kelayakan peserta kuiz Sejarah yang diperoleh sekumpulan Bilangan pesanan ringkas
murid. Hitung median.
10. Masa bagi 40 orang murid menyelesaikan teka silang kata direkodkan.
Markah 5 10 15 20 25 30
Masa (minit) 2 4 6 8 10
Bilangan murid x 2 y 6 14
5. Diberi nombor 2, 4, 6, 6, 8 dan 12. (a) Tunjukkan bahawa x + y = 18.

(a) Kenal pasti min, median dan mod bagi set data tersebut. (b) Jika y = 6, hitung min bagi data tersebut.
(b) Hitung min, median dan mod yang baharu jika setiap nombor itu (c) Kenal pasti: (i) median (ii) mod
(i) ditambah 2. (ii) didarab 2. masa bagi murid-murid itu menyelesaikan teka silang kata tersebut.
(iii) ditolak 2. (iv) dibahagi 2.
11. Malek, Rani dan Yip telah dipilih ke pusingan akhir pertandingan lompat jauh. Mereka telah
6. Diberi min bagi empat nombor ialah 14. Jika dua nombor ditambah dalam set data nombor membuat lompatan masing-masing sebanyak tiga kali dan jarak lompatan mereka direkodkan,
tersebut, iaitu x dan x + 2, min baharunya ialah 15. Hitung nilai x. dalam meter.
Lompatan
7. Min bagi empat nombor ialah 71. Dua daripada nombor itu ialah 56 dan 48. Nilai bagi dua Peserta
1 2 3
nombor lagi ialah x bagi setiap satu.
(a) Hitung Malek 3.2 4.5 6.1
(i) jumlah keempat-empat nombor itu. (ii) nilai x. Ravi 6.3 3.4 5.2
(b) Jika setiap empat nombor itu ditolak dengan 5, hitung nilai min baharu. Yip 4.5 6.7 4.9
8. Plot batang dan daun mewakili jarak larian sekumpulan peserta acara larian amal. Daripada data di atas, sukatan kecenderungan memusat yang manakah anda pilih untuk
menentukan pemenang pingat emas, perak dan gangsa? Jelaskan.
Jarak larian peserta
Batang Daun
12. Joshua telah mendapat markah 74, 95, 98, 84 dan 74 dalam beberapa kali ujian Sejarah yang
2 3 4 6 9
didudukinya.
3 0 1 2 2 2 4 4 5 8
BAB 12
BAB 12
(a) Bagaimanakah Joshua ingin meyakinkan ibu bapanya bahawa dia sudah berusaha
4 2 2 bersungguh-sungguh untuk mencapai keputusan yang terbaik dalam ujian Sejarah?
Kekunci: 2 | 3 bermaksud 23 km Sukatan kecenderungan memusat yang manakah yang harus digunakan oleh Joshua
(a) Kenal pasti untuk tujuan ini? Berikan alasan.
(i) min (ii) mod (iii) median (b) Cikgu Shamsudin ialah guru Sejarah Joshua. Dia memujuk Joshua supaya berusaha lebih kuat
jarak yang dilalui oleh semua peserta. lagi kerana markah subjek Sejarahnya masih belum konsisten. Markah manakah yang dirujuk
oleh cikgu Shamsudin semasa menyatakan kerisauannya terhadap pencapaian Joshua?
(b) Berapa peratuskah peserta yang melalui jarak yang lebih dan sama dengan 32 km?
272 273
REFLEKSI DIRI
INTI PATI BAB
Sukatan Kecenderungan Memusat

1. Menentukan nilai mod, min dan median bagi suatu set data tak terkumpul.
2. Membuat kesimpulan tentang kesan perubahan suatu set data terhadap nilai
Nilai purata yang mewakili suatu set data mod, min dan median.
3. Mengumpul data, membina dan mentafsir jadual kekerapan bagi data

terkumpul.
Mod Median 4. Menentukan kelas mod dan min bagi suatu set data terkumpul.
Nilai atau data yang Nilai atau data yang berada
paling kerap berulang di tengah-tengah setelah 5. Memilih dan menjustifikasi sukatan kecenderungan memusat yang
dalam set data. data disusun mengikut tertib sesuai untuk memerihalkan taburan suatu set data, termasuk set data yang
menaik atau menurun. mempunyai nilai ekstrem.
Kelas Mod 6. Menentukan nilai mod, min dan median daripada perwakilan data.
Kelas yang mempunyai
kekerapan tertinggi. 7. Mengaplikasikan kefahaman tentang sukatan kecenderungan memusat
untuk membuat ramalan, membentuk hujah yang meyakinkan dan membuat
kesimpulan.
Min
Jumlah nilai data
Min =
Bilangan data Anda dikehendaki mendapatkan maklumat dan menulis laporan tentang ketinggian dan
Hasil tambah (kekerapan × titik tengah) berat badan murid dalam tiga buah kelas tingkatan 2 yang berbeza. Dapatkan data tentang
Min = jantina, ketinggian dan berat melalui kaedah soal selidik.
Jumlah kekerapan
∑ fx
x= Kemudian, organisasikan data anda
∑f
dengan menggunakan jadual kekerapan
yang sesuai. Anda boleh menggunakan
Pemilihan sukatan kecenderungan memusat perisian komputer atau secara manual
dalam penulisan laporan ini.
Bagi data setiap kelas, analisis data

Min Median Mod tersebut dengan menggunakan sukatan
BAB 12
BAB 12
Dipilih mewakili Dipilih mewakili data Dipilih mewakili data kecenderungan memusat, iaitu mod,
data apabila apabila wujud nilai apabila menentukan min dan median. Nyatakan sukatan
melibatkan ekstrem. item dengan kekerapan kecenderungan memusat yang anda pilih
keseluruhan data paling tinggi. bagi mewakili data tersebut. Seterusnya, hitung IJB bagi setiap murid dan berikan cadangan
sekiranya tidak berkaitan dengan gaya hidup sihat.
wujud nilai ekstrem.
274 275
Bab 13 Kebarangkalian Mudah Bab 13 Kebarangkalian Mudah
Richard Carl Jeffrey seorang ahli falsafah

yang inovatif pada abad ke-20. Beliau
juga merupakan salah seorang ahli jabatan
falsafah di Universiti Princeton antara tahun
Pasukan merah jambu menentang 1974-1999. Beliau banyak menyumbang
pasukan biru dalam satu perlawanan bola idea dalam bidang logik dan statistik. Buku
ANDA AKAN MEMPELAJARI jaring. Berdasarkan rekod, pasukan merah ‘The Logic of Decision’ hasil penulisan
jambu melakukan 12 jaringan daripada 18 beliau, menceritakan teori baru berkaitan
percubaan. Pasukan biru melakukan 18 dengan membuat keputusan dalam keadaan
13.1 Kebarangkalian Eksperimen jaringan daripada 30 percubaan. Apakah ketidakpastian dan kepercayaan kepada
nisbah bilangan jaringan kepada bilangan kemungkinan. Hasil penulisan beliau
13.2 Kebarangkalian Teori yang Melibatkan percubaan untuk pasukan merah jambu digunakan secara meluas dalam bidang
Kesudahan Sama Boleh Jadi dan pasukan biru? Pada pendapat anda, logik termasuk ‘Formal Logic: Its Space
pasukan manakah yang akan memenangi and Limits’ dan ‘Computability and Logic’.
13.3 Kebarangkalian Peristiwa Pelengkap perlawanan tersebut? Beliau juga menghasilkan buku ‘Probability
and the Art of Judgement’ dan ‘Subjective
13.4 Kebarangkalian Mudah
Probability: The Real Thing’.
RANGKAI KATA
• Kebarangkalian • Probability MASLAHAT BAB INI

• Ruang sampel • Sample space
Ahli ekonomi menggunakan ilmu
• Peristiwa • Event kebarangkalian dalam meramalkan kenaikan
• Peristiwa pelengkap • Complement of atau penurunan nilai saham, bergantung
an event pada keadaan ekonomi semasa dan faktor
• Kebarangkalian teori • Theoretical probability politik sesebuah negara.
• Kebarangkalian • Experimental Ahli meteorologi menggunakan ilmu
eksperimen probability kebarangkalian dalam meramal perubahan
• Gambar rajah pokok • Tree diagram cuaca dan angin untuk keesokan harinya
dan hari-hari mendatang.
Ahli perniagaan juga menggunakan ilmu
kebarangkalian dalam mengkaji statistik
BAB 13
BAB 13
keuntungan perniagaan mereka dan
meramalkan keuntungan yang bakal dan
yang ingin diperoleh.
276 277
AKTIVITI KREATIF Kebarangkalian eksperimen ditafsirkan sebagai kebarangkalian yang diperoleh daripada suatu
eksperimen. Nisbah ‘kekerapan muncul angka terhadap bilangan lambungan’ yang diperoleh
Tujuan: Mengenal kebarangkalian daripada aktiviti tersebut ialah kebarangkalian eksperimen bagi peristiwa mendapat ‘angka’.
Bahan: Carta ramalan cuaca dalam tempoh seminggu, guli biru dan merah Bolehkah anda nyatakan kebarangkalian eksperimen bagi peristiwa mendapat ‘gambar’?
Langkah: Secara umumnya,
1. Pertimbangkan situasi berikut:
(a) Cuaca esok diramalkan hujan. Kekerapan berlakunya peristiwa
Kebarangkalian eskperimen bagi suatu peristiwa =
(b) Pilih seorang murid perempuan daripada pasukan Pandu Puteri untuk permainan bola jaring. Bilangan cubaan
(c) Kemungkinan sebiji guli berwarna hitam diambil dari kotak yang mengandungi 3 biji
guli biru dan 7 biji guli merah.
2. Bincangkan kemungkinan setiap situasi di atas berlaku dan nilai yang sesuai untuk mewakili 13.1.2 Kebarangkalian eksperimen
setiap kemungkinan. suatu peristiwa
Membuat kesimpulan
Situasi di atas menunjukkan peristiwa yang mungkin berlaku, pasti berlaku dan mustahil berlaku.
tentang kebarangkalian
Ukuran kemungkinan suatu peristiwa berlaku ditentukan oleh nilai antara 0 dengan 1 dikenali eksperimen suatu
sebagai kebarangkalian. Tujuan: Membuat kesimpulan kebarangkalian eksperimen peristiwa apabila
suatu peristiwa bilangan cubaan
Kebarangkalian ialah ukuran kemungkinan berlakunya sesuatu peristiwa, cukup besar.
dinyatakan sama ada dalam bentuk pecahan atau peratusan.
Langkah:
13.1 Kebarangkalian Eksperimen
2. Klik butang Eksperimen Baru.
Imbas QR Code atau
Dalam Aktiviti Kreatif, anda telah didedahkan dengan konsep kebarangkalian. Sekarang, mari kita 3. Klik butang Mula. Perhatikan pergerakan penanda selari layari http://rimbunanilmu.
lihat perkaitan antara kekerapan berlakunya suatu peristiwa dengan bilangan cubaan yang dilakukan. dengan bacaan pada graf. my/mat_t2/ms279 untuk
4. Ulangi langkah 2 dan 3 sebanyak 4 kali. melihat simulasi bagi
13.1.1 Eksperimen kebarangkalian Perbincangan: lambungan syiling.
(i) Bincangkan perbezaan graf yang terbentuk pada kelima-lima

Melaksanakan eksperimen.
eksperimen (ii) Apakah kesimpulan yang boleh dibuat tentang kebarangkalian
Tujuan: Melaksana eksperimen kebarangkalian mudah kebarangkalian mudah,
Bahan: Sekeping duit syiling eksperimen apabila cubaan cukup besar?
dan seterusnya
Langkah: menentukan nisbah
kekerapan berlakunya suatu peristiwa
1. Lambung duit syiling sebanyak 25 kali. bilangan cubaan
Fail menunjukkan simulasi kebarangkalian mendapat ‘gambar’ daripada eksperimen melambung
2. Catat kesudahan sama ada memperoleh ‘angka’ atau ‘gambar’. sebagai kebarangkalian duit syiling. Sebanyak 1 200 percubaan melambung duit syiling dilakukan. Daripada graf yang
eksperimen bagi ditunjukkan, kebarangkalian eksperimen mendapat ‘gambar’ daripada 1 200 percubaan menuju
3. Ulangi langkah satu sebanyak 50 kali. suatu peristiwa. kepada satu nilai, iaitu 0.5.
4. Ulangi langkah satu sebanyak 100 kali.
5. Tulis kesudahan yang diperoleh bagi eksperimen melambung duit syiling dalam jadual. Diperhatikan, kelima-lima graf menunjukkan bentuk yang hampir sama. Kesimpulan yang dapat
dibuat ialah kebarangkalian eksperimen menuju kepada satu nilai tertentu jika eksperimen diulangi
Bilangan lambungan kekerapan muncul dengan bilangan cubaan yang cukup besar.
Nisbah
Kekerapan bilangan lambungan
25 50 100
muncul 25 50 100
13.1
Angka
BAB 13
BAB 13
Gambar 1. Lakukan eksperimen dengan melambung sebiji dadu adil. Tulis nisbah bilangan memperoleh
nombor genap kepada 16 percubaan.
Perbincangan:
Bincangkan perkaitan antara nisbah yang diperoleh dengan kebarangkalian eksperimen.
278 279
13.2 Kebarangkalian Teori yang Melibatkan Kesudahan Sama

Boleh Jadi
Tujuan: Menulis kesudahan menggunakan gambar rajah pokok
13.2.1 Ruang sampel bagi suatu eksperimen Bahan: Dua kotak kosong berlabel A dan B, 4 keping kad berlabel 2, 3, 5 dan 7
Langkah:
Sebelum memulakan perlawanan bola sepak, pengadil biasanya
Menentukan ruang 1. Bentuk satu kumpulan yang terdiri daripada 5 orang ahli.
akan melambung duit syiling untuk menentukan pasukan yang akan sampel dan peristiwa
memulakan perlawanan. Mengapakah pengadil menggunakan duit bagi suatu eksperimen.
2. Masukkan kad berlabel 2 ke dalam kotak A.
syiling, bukan dadu atau benda maujud lain? Apakah ruang sampel 3. Masukkan kad berlabel 3, 5 dan 7 ke dalam kotak B.
bagi kesudahan yang mungkin bagi lambungan duit syiling? 4. Seorang murid mengambil sekeping kad dari kotak A dan sekeping kad dari kotak B.
5. Catat pasangan nombor yang diperoleh dalam jadual di bawah.
Duit syiling hanya Ahli 1 Ahli 2 Ahli 3 Ahli 4 Ahli 5

mempunyai dua Kotak A
Tujuan: Menulis kesudahan yang mungkin bagi lambungan dadu
permukaan, iaitu ‘angka’
Bahan: Dadu adil dan ‘gambar’. Apakah Kotak B
Langkah: ruang sampel bagi satu
lambungan duit syiling?
1. Lakukan lambungan sebiji dadu adil dan rekodkan nombor 6. Masukkan semula kedua-dua kad ke dalam kotak asal.
yang muncul pada dadu. 7. Ulangi langkah 4 hingga 6 sehingga semua ahli kumpulan mempunyai pasangan nombor.
2. Lengkapkan jadual di bawah. Lengkapkan jadual.
Nombor dadu 8. Senaraikan kesudahan yang mungkin menggunakan tatatanda set, { }.
yang muncul
Perbincangan:
3. Ulangi beberapa kali langkah 1 sehingga anda pasti bahawa
semua nombor pada dadu adil itu telah diperoleh. (Nombor Tatatanda set, { } Bincangkan persamaan dan perbezaan bagi kesudahan pasangan nombor yang diperoleh
dadu adil yang telah direkodkan tidak perlu dicatat lagi.) Set A = {nombor ganjil setiap ahli kumpulan.
kurang daripada 10}
4. Senaraikan semua nombor yang muncul setelah dadu adil
dilambung dengan menggunakan tatatanda set, { }. A = {1, 3, 5, 7, 9}
Gambar rajah pokok dapat membantu anda menerangkan perbezaan tersebut.
5. Nyatakan perkaitan senarai dalam langkah 4 dengan
ruang sampel.
Perbincangan: 3 (2, 3)
Bincangkan kesudahan yang mungkin bagi lambungan sebiji
2 5 (2, 5)
dadu adil.
Gambar rajah pokok
7 (2, 7) boleh digunakan untuk
menunjukkan aliran
Apabila sebiji dadu adil dilambung, nombor yang tertera boleh jadi 1. Eksperimen ialah Kotak A Kotak B Pasangan nombor yang diperoleh proses serta untuk
1, 2, 3, 4, 5 atau 6. Walaupun nombor yang sama tertera berulang prosedur yang menyusun atur dan
kali, namun masih dalam julat 1 hingga 6. Maka, senarai kesudahan dilakukan untuk mengira kebarangkalian
memerhati kesudahan Apabila anda mengambil kad secara rawak, anda mungkin mendapat sesuatu peristiwa
bagi lambungan dadu adil ialah nombor 1, 2, 3, 4, 5 dan 6. Ruang
yang mungkin. pasangan seperti yang tertera pada gambar rajah pokok di atas. Ruang berlaku.
sampel bagi lambungan dadu adil ialah, S = {1, 2, 3, 4, 5, 6}. 2. Kesudahan ialah sampel bagi kesudahan aktiviti di atas ialah, S = {(2,3), (2,5), (2,7)}.
keputusan yang
mungkin bagi sesuatu
eksperimen.
BAB 13
BAB 13
3. Ruang sampel ialah
semua kesudahan yang Ruang sampel ialah set semua kesudahan yang mungkin bagi suatu eksperimen.
mungkin bagi sesuatu
eksperimen.
280 281
Peristiwa bagi suatu eksperimen CONTOH 2

Satu nombor dipilih secara rawak daripada nombor perdana 20 hingga 40. Senaraikan kesudahan
yang mungkin dan tulis unsur dalam ruang sampel bagi eksperimen ini. Nyatakan bilangan unsur
Tujuan: Mengenal peristiwa dalam ruang sampel.
Bahan: Dua bola merah, dua bola kuning dan sebuah kotak
Penyelesaian:
Langkah:
1. Bentuk satu kumpulan yang terdiri daripada 4 orang ahli. Nombor perdana yang berada di antara 20 hingga 40 ialah 23, 29, 31, 37.
2. Tandakan setiap bola dengan simbol M1 dan M2 untuk bola merah manakala K1 dan K2 Ruang sampel, S = {23, 29, 31, 37}. Bilangan unsur di dalam ruang sampel, n(S) = 4.
untuk bola kuning.
3. Masukkan semua bola ke dalam kotak. CONTOH 3
4. Seorang ahli kumpulan mengambil dua biji bola dari kotak tersebut satu persatu. Sebuah koperasi sekolah menjual pensel jenama P manakala pemadam yang dijual berwarna merah,
5. Catat label bola yang diambil dalam jadual di bawah. hijau, biru dan kuning. Palin ingin membeli sebatang pensel dan satu pemadam dari koperasi tersebut.
6. Masukkan semula kedua-dua bola ke dalam kotak. Dengan bantuan gambar rajah pokok, senaraikan kesudahan yang mungkin dan tulis unsur dalam
7. Ulangi langkah 4 hingga 6 bagi setiap ahli kumpulan. Lengkapkan jadual di bawah. ruang sampel pasangan barang yang boleh dibeli oleh Palin. Nyatakan bilangan pasangan tersebut.
Ahli 1 Ahli 2 Ahli 3 Ahli 4 Penyelesaian:

Bola pertama Langkah 1: Lukiskan gambar rajah pokok.
Bola kedua M (P, M)
Kesudahan
Perbincangan:
H (P, H)
Senaraikan kesudahan yang memenuhi syarat berikut.
(i) Warna kedua-dua bola adalah sama.
(ii) Sekurang-kurangnya satu bola berwarna merah. B (P, B)
P
Perbincangan dalam aktiviti di atas mengkehendaki anda menyenaraikan kesudahan yang
menepati dua syarat. Syarat pertama ialah kedua-dua bola mempunyai warna yang sama. Syarat
kedua ialah salah satu pasangan bola tersebut berwarna merah. Senarai kesudahan aktiviti di K (P, K)
atas yang memenuhi syarat tersebut digelar peristiwa. Kesudahan
Peristiwa ialah set kesudahan yang memenuhi syarat tertentu bagi Langkah 2: Senaraikan unsur dalam ruang sampel, S = {(P,M), (P,H), (P,B), (P,K)}.
suatu ruang sampel dan merupakan subset bagi ruang sampel. Maka, bilangan unsur dalam ruang sampel, n(S) = 4
Set A = {1, 3, 5, 7, 9}
CONTOH 4
1 Set B = {2, 4, 6, 8}
CONTOH
Bilangan unsur: Sekeping kad telah dipilih secara rawak dari sebuah kotak yang mengandungi kad bernombor 1
Satu huruf dipilih secara rawak daripada perkataan SEMPURNA. Set A, n(A)= 5 hingga 9. Tentukan sama ada peristiwa berikut mungkin berlaku atau tidak mungkin berlaku.
Senaraikan kesudahan yang mungkin dan tulis unsur dalam ruang sampel Set B, n(B) = 4 (i) Nombor lebih besar daripada 5. (ii) Nombor dengan dua digit.
bagi eksperimen ini. Nyatakan bilangan unsur dalam ruang sampel.
(iii) Faktor bagi 15.
Penyelesaian:
Penyelesaian:
BAB 13
BAB 13
Perkataan SEMPURNA terdiri daripada lapan huruf yang berlainan. Maka, kesudahan yang
Ruang sampel, S = {1, 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , 8 , 9}
mungkin ialah S, E, M, P, U, R, N, A. Ruang sampel, S = {S, E, M, P, U, R, N, A}. Bilangan unsur
dalam ruang sampel, n(S) = 8. (i) Mungkin berlaku (ii) Tidak mungkin berlaku
(iii) Mungkin berlaku
282 283
Daripada senarai kesudahan;

CONTOH 5
(i) Kejadian mendapat nombor 4 hanya sekali. Kebarangkalian mendapat nombor 4 daripada satu
Dalam satu acara sukaneka, peserta perlu mengambil sekeping kad secara rawak dari balang yang
mengandungi kad bertulis huruf K, A, S, U, T. Senaraikan unsur dalam ruang sampel bagi peristiwa memilih lambungan ialah sekali daripada 6, iaitu 1 .
6
(a) huruf konsonan. (b) huruf vokal. (ii) Kejadian mendapat nombor ganjil ialah tiga kali, iaitu nombor 1, 3 dan 5. Kebarangkalian
Penyelesaian: mendapat nombor ganjil bagi satu lambungan ialah 3 kali daripada 6, iaitu 3 = 1 .
6 2
Ruang sampel, S = {K, A, S, U, T} Daripada dua situasi di atas, bilangan kesudahan lambungan dadu adil diwakili oleh n(S) dan
(a) Huruf konsonan = {K, S, T} (b) Huruf vokal = {A, U} bilangan kejadian suatu peristiwa diwakili oleh n(A). Kebarangkalian suatu peristiwa diwakili
oleh P(A).
CONTOH 6 n(A)
Maka, kebarangkalian suatu peristiwa A diwakili oleh P(A) =
Balang A mengandungi kad berlabel huruf I. Balang B mengandungi kad berlabel huruf I, K, A dan n(S)
N. Sekeping kad dari balang A dan sekeping kad dari balang B diambil secara rawak.
(a) Senaraikan unsur dalam ruang sampel. Jadual di sebelah menunjukkan hasil tambah dua biji dadu Dadu 1
adil secara teori.
(b) Senaraikan unsur dalam ruang sampel yang memperoleh + 1 2 3 4 5 6
(i) pasangan huruf yang sama, X. Sekeping duit syiling Daripada jadual, hasil tambah dua biji dadu adil yang 1 2 3 4 5 6 7
(ii) sekurang-kurangnya satu huruf konsonan, Y. dilambung dua kali berturut- bernilai 5 muncul sebanyak 4 kali. Maka, kebarangkalian 2 3 4 5 6 7 8
turut. Gambar rajah pokok memperoleh hasil tambah dua biji dadu yang bernilai 5
Dadu 2
Penyelesaian: di bawah menunjukkan 3 4 5 6 7 8 9
kesudahan yang mungkin. daripada jadual ialah 4 = 1 . Kebarangkalian ini digelar 4 5 6 7 8 9 10
Langkah 1: Lukis gambar rajah pokok. 36 9
1. Nyatakan unsur dalam kebarangkalian teori. 5 6 7 8 9 10 11
ruang sampel bagi kedua-
dua lambungan tersebut. 6 7 8 9 10 11 12
I (I, I) Apabila eksperimen melambung dua biji dadu adil dilakukan
2. Apakah kebarangkalian
mendapat ‘gambar’ sebanyak tiga puluh enam percubaan, hasil tambah dua biji dadu adil yang bernilai 5 muncul sebanyak
K (I, K)
dalam kedua-dua
I 12 kali. Kebarangkalian memperoleh hasil tambah dua biji dadu adil yang bernilai 5 daripada
lambungan?
A (I, A)
( ) eksperimen tersebut ialah 12 = 1 . Kebarangkalian ini digelar kebarangkalian eskperimen.
36 3
N (I, N) ( )
Jika eksperimen melambung dua biji dadu adil dilakukan dengan bilangan percubaan yang
cukup besar, kebarangkalian eksperimen di atas, � 1 � menghampiri kebarangkalian teori, � 1 �
Balang A Balang B Kesudahan ( )
( ) seperti rajah di bawah. 3 9

Langkah 2: Senaraikan unsur dalam ruang sampel. Lambungan
Lambungan
pertama
kedua
(a) S = {(I, I), (I, K), (I, A), (I, N)}
(b) (i) Peristiwa X = {(I, I)} (ii) Peristiwa Y = {(I, K), (I, N)}
Imbas QR Code atau
13.2.2 Kebarangkalian suatu peristiwa my/mat_t2/ms285
untuk menganalisis
Lambungan sebiji dadu adil mempunyai enam kesudahan yang kebarangkalian teori
Membina model
mungkin, iaitu nombor 1, 2, 3, 4, 5 dan 6. Diandaikan semua kebarangkalian suatu dan kebarangkalian
nombor mendapat kebarangkalian sama rata bagi satu lambungan, peristiwa, dan seterusnya eksperimen.
pertimbangkan peristiwa berikut. membuat perkaitan antara
BAB 13
BAB 13
kebarangkalian teori
(i) Kebarangkalian mendapat nombor 4. dengan kebarangkalian
(ii) Kebarangkalian mendapat nombor ganjil daripada satu eksperimen.
lambungan dadu adil.
284 285
13.2.3 Menentukan kebarangkalian 2. Jabatan Meteorologi meramalkan bahawa hujan akan turun di negeri pantai timur sekali
bagi setiap tiga hari dari bulan November hingga Disember. Hitung kebarangkalian hujan
Kebarangkalian bagi suatu peristiwa A berlaku, boleh ditentukan
Menentukan turun dari bulan November hingga Disember.
dengan, n(A) kebarangkalian
P(A) = suatu peristiwa. 3. Sebuah pasar raya mengadakan cabutan bertuah sempena ulang tahun ke-10 selama
n(S)
seminggu. Pasar raya tersebut mengenakan syarat bahawa setiap pembelian bernilai RM50
CONTOH 7 layak menghantar satu penyertaan. Pasar raya tersebut merekodkan pemberian kupon
penyertaan secara purata sebanyak 30 keping sehari selama seminggu. Danial, seorang
Sebiji epal diambil dari sebuah kotak yang mengandungi 25 biji epal hijau dan 35 biji epal merah. peniaga gerai makanan, berbelanja sebanyak RM450 sepanjang tempoh pertandingan.
Hitung kebarangkalian epal berwarna hijau diambil. Hitung kebarangkalian Danial memenangi cabutan bertuah tersebut.
Penyelesaian:
Bilangan epal hijau = 25 biji 13.3 Kebarangkalian Peristiwa Pelengkap
Jumlah epal dalam kotak = 60 biji Kebarangkalian boleh
ditulis dalam bentuk
13.3.1 Memerihalkan peristiwa pelengkap
Anggap A ialah peristiwa mendapat epal hijau.
pecahan, peratus atau
Kebarangkalian mendapat epal hijau, nombor perpuluhan. Memerihalkan peristiwa
pelengkap dalam perkataan
bilangan epal hijau
P(epal hijau) = Tujuan: Mengenal peristiwa pelengkap dan dengan menggunakan
jumlah epal tatatanda set.
Bahan: Sembilan kad bernombor gandaan 3, papan magnet
n(A) dan bar magnet
P(A) =
n(S) 0 0.5 1 Langkah:
tidak mungkin pasti
= 25 akan berlaku
akan 1. Susun sembilan nombor gandaan 3 yang pertama pada papan magnet.
60 berlaku berlaku
(antara 0 3 6 9 12 15 18 21 24 27
5 dengan 1)
= 2. Senaraikan unsur A. A ialah peristiwa memilih nombor genap.
12
CONTOH 8 A={ , , , }
Pramjit mendapat wang saku sebanyak RM5 pada setiap hari Selasa, Rabu dan Khamis. Hitung
3. Senaraikan unsur A'. A' ialah peristiwa memilih bukan nombor genap.
kebarangkalian dia mendapat wang sebanyak RM5 dalam empat minggu.
Penyelesaian: A' = { , , , , }
Anggap A ialah peristiwa mendapat wang saku. 4. (i) Hitung kebarangkalian memilih nombor genap, P(A).
Jumlah hari Selasa, Rabu dan Khamis dalam 4 minggu, n(A) = 12 hari (ii) Hitung kebarangkalian memilih bukan nombor genap, P(A').
Jumlah hari dalam 4 minggu, n(S) = 28 hari Perbincangan:
n(A) (i) Bincangkan hubungan P(A) dan P(A').
Kebarangkalian mendapat wang saku sebanyak RM5 dalam 4 minggu, P(A) =
n(S) (ii) Bincangkan hubungan antara ruang sampel, S dengan set semesta, ξ.
12
=
28 Daripada aktiviti di atas, set semesta, ξ terdiri daripada
3 ξ •3 • 15
= sembilan nombor pertama gandaan 3. A ialah subset bagi set A
7 •6
semesta. A' ialah pelengkap bagi set A. Hubungan antara set •9
13.2 A dengan set semesta ditunjukkan dalam gambar rajah Venn • 12
• 24
BAB 13
BAB 13
• 21
di sebelah. Peristiwa pelengkap bagi peristiwa A dalam suatu
1. Sebuah kedai basikal mempunyai stok sebanyak 35 buah basikal. Jika kedai tersebut menjual • 18
ruang sampel S, adalah terdiri daripada semua kesudahan yang • 27
15 buah basikal pada bulan Januari. Hitung kebarangkalian menjual sebuah basikal pada bukan kesudahan A.
bulan tersebut.
286 287
Dalam kebarangkalian, ruang sampel, S ialah set semesta. Jika set A mewakili peristiwa A, maka Kaedah 1: Kaedah 2:
set A' ialah peristiwa pelengkap bagi peristiwa A. Kebarangkalian peristiwa pelengkap, Peristiwa A' = {1, 4, 6, 8, 9, 10, 12, 14, 15, 16, 18, 20}
4 P(A') = 1 – P(A)
Kebarangkalian memilih nombor genap, P(A) = . n(A')
9
5 Jika P(A) = 0, peristiwa A 8 P(A') =
Kebarangkalian memilih bukan nombor genap, P(A') = . pasti tidak berlaku
=1– n(S)
9 20
4 5 Jika P(A) = 1, peristiwa A 12 12
P(A) + P(A') = + = =
9 9 pasti berlaku 20 20
12
9 Maka, P(A') = 3
= 20 =
9 3 5
1. Untuk peristiwa =
=1 5
mendapat ‘angka’
Oleh itu, P(A’) = 1 − P(A), 0 ⩽ P(A) ⩽ 1.

Didapati P(A) + P(A') = 1. apabila duit syiling ξ
CONTOH 11 A
• 90
dilambung, peristiwa • 93 B • 92
pelengkapnya adalah Gambar rajah Venn di sebelah menunjukkan unsur dalam set • 94 • 91 • 94
CONTOH 9 mendapat ‘gambar’.
semesta. Hitung kebarangkalian memilih peristiwa pelengkap A'. • 97
2. Untuk peristiwa memilih • 95 • 96
Seorang pekerja di kedai bunga menyusun 15 jambak bunga hari dalam seminggu, Penyelesaian: • 98
mengikut bilangan kuntuman bunga dalam kiraan ganjil 1 hingga jika {Isnin, Khamis}
dipilih, pelengkapnya Bilangan unsur peristiwa pelengkap, n(A')
30 mengikut tertib menaik. A ialah peristiwa menjual jambak bunga
ialah {Ahad, Selasa, n(A') = 5 Kebarangkalian peristiwa pelengkap, P(A') =
yang mempunyai bilangan kuntuman bunga dengan nilai kuasa dua Rabu, Jumaat, Sabtu}. n(S)
sempurna. Perihalkan peristiwa pelengkap, A' dalam Bilangan unsur set semesta = 10
3. A' A 5
(i) perkataan. =
10
(ii) tatatanda set. 1
=
4. Set A = {2, 4} 2
Penyelesaian: Set A' = {1, 3, 5, 6} 13.3
Ruang sampel, S = {1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29} 2 1
P(A) = = 1. Sebuah bekas mengandungi 5 biji pau kacang, 8 biji pau sambal dan 4 biji pau coklat. Sebiji pau
6 3
Peristiwa A = {9, 25} 4 2 diambil secara rawak dari bekas tersebut. Jika A ialah peristiwa mendapat pau coklat, perihalkan
P(A') = =
(i) A' = peristiwa memilih nombor bukan kuasa dua sempurna. 6 3 peristiwa pelengkap bagi A dalam
(ii) A' = {1, 3, 5, 7, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 27, 29} (a) perkataan. (b) tatatanda set.
13.3.2 Kebarangkalian peristiwa pelengkap 2. Sebuah bekas mengandungi sejumlah pen biru dan pen merah. Kebarangkalian memilih satu
batang pen biru dari bekas tersebut ialah 3 . Hitung kebarangkalian memilih sebatang pen
CONTOH 10 merah dari bekas yang sama. 5
Menentukan
kebarangkalian
Satu nombor dipilih secara rawak daripada set integer daripada peristiwa pelengkap.
3. Sebuah kedai cenderamata menjual 25 biji cawan kaca, 30 keping bingkai gambar dan 15
1 hingga 20. A ialah peristiwa memilih nombor perdana. Hitung rantai kunci dalam masa dua minggu. Hitung kebarangkalian cenderamata yang terjual selain
kebarangkalian peristiwa pelengkap bagi peristiwa A. cawan kaca.
Penyelesaian: 4. Ali mempunyai wang sebanyak RM73. Sebuah kedai menjual kasut memberi Ali pilihan dengan
menawarkan tiga pasang kasut yang berharga kurang RM50 sepasang, empat pasang kasut yang
Ruang sampel, S = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20}
berharga antara RM50 hingga RM70 sepasang dan lima pasang kasut yang berharga lebih RM70
Peristiwa A = {2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19}
sepasang. Jika B ialah peristiwa Ali membeli sepasang kasut, perihalkan peristiwa pelengkap
n(A) bagi B dalam
Kebarangkalian peristiwa A , P(A) = PERHATIAN
n(S) (a) perkataan. (b) tatatanda set.
BAB 13
BAB 13
P(A) + P(A') = 1
8
= P(A) = 1 – P(A') 5. Sebanyak 10% biji oren daripada tiga kotak oren didapati telah busuk. C ialah peristiwa
20
P(A') = 1 – P(A) memperoleh oren yang tidak busuk. Jika sebuah kotak oren mengandungi 30 biji oren, hitung
=2 kebarangkalian mengambil satu biji oren yang tidak busuk secara rawak.
5
288 289
13.4 Kebarangkalian Mudah 13.4

13.4.1 Penyelesaian masalah 1. Dalam satu pertandingan teka silang kata, seorang peserta telah menghantar 15 borang
Menyelesaikan masalah 3
penyertaan. Kebarangkalian untuk peserta tersebut menang ialah 25 . Berapakah jumlah
CONTOH 12 yang melibatkan
kebarangkalian borang penyertaan dalam pertandingan itu?
Seorang usahawan kemeja mampu menghasilkan 80 helai kemeja suatu peristiwa.
2. Satu set huruf yang dapat membentuk perkataan MENJUSTIFIKASI diletak di dalam satu
dalam masa sebulan. Dia berjaya menjual 15 helai kemeja dalam
kotak. Satu huruf diambil daripada set tersebut secara rawak. Hitung
masa seminggu. Keuntungan menjual 15 helai kemeja tersebut ialah
(a) kebarangkalian huruf vokal diambil daripada set tersebut.
RM135. Hitung
(b) kebarangkalian peristiwa pelengkap memilih huruf vokal.
(a) kebarangkalian kemeja terjual dalam masa sebulan.
(b) keuntungan yang diperoleh dalam masa dua bulan. 3. Sebuah bekas mengandungi 35 biji guli berwarna merah dan beberapa biji guli berwarna biru.
(c) kebarangkalian baju yang tidak terjual dalam masa sebulan. Sebiji guli diambil secara rawak dari bekas tersebut. Kebarangkalian seorang kanak-kanak
Jadual di bawah
7
Penyelesaian: mengambil guli berwarna merah ialah . Hitung
menunjukkan penggunaan 15
komputer riba dan tablet (a) kebarangkalian memilih guli berwarna biru.
Memahami masalah mengikut jantina di
(a) Kebarangkalian kemeja terjual dalam masa tersebut. sebuah kolej. (b) bilangan guli berwarna biru.
(b) Keuntungan yang diperoleh dalam masa dua bulan. Komputer (c) kebarangkalian memilih guli biru jika 8 biji guli merah ditambah.
Jantina Tablet Jumlah
riba
(c) Kebarangkalian jumlah baju yang tidak terjual dalam masa sebulan. Lelaki 19 71 90
Merancang strategi Perempuan 84 4 88

Jumlah 103 75 178
Ruang sampel, S = Bilangan kemeja yang dihasilkan,
n(S) = 80 • Apakah kebarangkalian 1. Sebuah kotak mengandungi satu set huruf kad yang dapat membentuk perkataan
seorang pelajar yang
Peristiwa A = Jumlah baju yang terjual dalam masa sebulan PEMBELAJARAN. Satu kad diambil dari kotak itu secara rawak.
dipilih ialah pengguna
n(A) = 60 komputer riba? (a) Senaraikan ruang sampel bagi eksperimen itu.
• Apakah kebarangkalian (b) Senaraikan semua unsur bagi peristiwa mengambil huruf vokal.
Melaksanakan strategi seorang pelajar (c) Hitung kebarangkalian mengambil huruf bukan vokal.
n(A) perempuan yang
(a) P(A) = (b) Jumlah baju terjual dalam = 3 × 80 × 2 menggunakan tablet
n(S) 4 2. Sebuah raga mengandungi 6 kon mini berwarna biru, 10 kon mini berwarna kuning dan beberapa
masa dua bulan akan terpilih?
= 120 helai kon mini berwarna hijau. Satu kon diambil secara rawak dari raga tersebut. Kebarangkalian
= 60 1
mendapat kon mini berwarna biru ialah . Hitung
80
Jumlah keuntungan = 120 × RM135 4
15 (a) jumlah kon mini di dalam raga tersebut.
= 3 = RM1 080 (b) kebarangkalian memilih kon mini bukan berwarna kuning.
4 2 1
3 8
(c) P(A') = 1 − P(A)
4 7 3. Kebarangkalian Aiman membidik panah dengan tepat ialah 85%. Dalam masa satu minit,
3
=1− 4 Jumlah baju tidak terjual = 1 × 80 5 6
Aiman mampu membuat 3 bidikan. Hitung bidikan tidak tepat yang dilakukan Aiman dalam
4
1 Gambar di atas masa sejam.
= = 20 helai menunjukkan sebuah
4
roda nombor. Jarum roda 4. Sebuah kotak mengandungi 3 biji bola yang bertanda tiga huruf vokal a, e dan i. Sebiji bola
Membuat kesimpulan nombor tersebut diputarkan
diambil secara rawak dari kotak tersebut dan huruf yang diperoleh dicatatkan. Bola tersebut
(a) Maka, kebarangkalian kemeja terjual dalam masa sebulan dan berhenti secara rawak.
diletakkan kembali ke dalam kotak dan bola kedua diambil secara rawak dari kotak tersebut.
ialah 3 . Hitung kebarangkalian
Dengan bantuan gambar rajah pokok,
4 jarum berhenti pada
BAB 13
BAB 13
(b) Jumlah keuntungan ialah RM1 080. (i) nombor genap (a) senaraikan ruang sampel bagi eksperimen tersebut.
(c) Jumlah baju yang tidak terjual dalam masa sebulan ialah (ii) nombor ganjil (b) senaraikan semua unsur peristiwa pelengkap memperoleh huruf yang berlainan.
20 helai. (iii) nombor perdana (c) hitung kebarangkalian peristiwa pelengkap bagi (b).
290 291
5. Kotak A diisi dengan sekeping kad sebutan pertama gandaan 2 dan kotak B diisi dengan tiga REFLEKSI DIRI
keping kad, tiga sebutan pertama gandaan 3. Satu kad diambil secara rawak dari kotak A dan
B. Dengan bantuan gambar rajah pokok, senaraikan semua unsur dalam ruang sampel bagi
eksperimen ini dan hitung kebarangkalian peristiwa mendapat Pada akhir bab ini, saya dapat:
(a) sekurang-kurangnya satu nombor gandaan dua dipilih.
(b) sekurang-kurangnya satu nombor gandaan tiga dipilih. 1. Melaksanakan eksperimen kebarangkalian mudah, dan seterusnya menentukan
kekerapan berlakunya suatu peristiwa
(c) satu nombor ganjil. nisbah sebagai kebarangkalian
bilangan cubaan
eksperimen bagi suatu peristiwa.
6. Hazrin mempunyai hobi mengumpul setem. Dia mempunyai sejumlah 75 keping setem dari
2. Membuat kesimpulan tentang kebarangkalian eksperimen suatu peristiwa
negara Indonesia, Singapura, Thailand, Filipina dan Malaysia. Sekeping setem diambil secara
3 apabila bilangan cubaan cukup besar.
rawak. Kebarangkalian mendapat setem dari Thailand dan Filipina ialah . Jika jumlah setem
5
3. Menentukan ruang sampel dan peristiwa bagi suatu eksperimen.
dari Singapura dan Indonesia menyamai jumlah setem dari Malaysia, hitung kebarangkalian
mendapat setem dari Malaysia.
4. Membina model kebarangkalian suatu peristiwa, dan seterusnya membuat
perkaitan antara kebarangkalian teori dengan kebarangkalian eksperimen.
5. Menentukan kebarangkalian suatu peristiwa.

INTI PATI BAB
6. Memerihalkan peristiwa pelengkap dalam perkataan dan dengan menggunakan
tatatanda set.
7. Menentukan kebarangkalian peristiwa pelengkap.

KEBARANGKALIAN MUDAH
8. Menyelesaikan masalah yang melibatkan kebarangkalian suatu peristiwa.
Ruang Sampel
Ruang sampel ialah set semua kesudahan yang mungkin bagi suatu eksperimen
dan diwakili dengan huruf S.
Peristiwa
Peristiwa ialah set kesudahan yang memenuhi syarat bagi suatu ruang sampel Bahagikan kelas anda kepada lima kumpulan. Setiap kumpulan akan membuat lima
dan merupakan subset bagi ruang sampel. jenis permainan dan sediakan lima soalan kebarangkalian untuk setiap permainan.
Kumpulan 1 : Model 2 biji dadu adil.

Kebarangkalian Bilangan suatu peristiwa berlaku Kumpulan 2 : Model 2 keping duit syiling berlainan nilai.
=
suatu peristiwa Bilangan kesudahan yang mungkin Kumpulan 3 : Papan putaran.
n(A) Kumpulan 4 : Kotak hitam yang mengandungi kad bernombor.
P(A) =
n(S) Kumpulan 5 : Dam ular dan tangga.
Kumpulkan permainan tersebut di sudut kelas anda.

Kebarangkalian bagi peristiwa pelengkap suatu peristiwa, P(A’)
P(A) + P(A') = 1
BAB 13
BAB 13
0 ⩽ P(A) ⩽ 1
P(A') = 1 – P(A)
292 293
Jawapan
5.(a) x=2 3 2 5
5. (a) 4p 2 – 12p + 9 (b) y – y+1
(b) (i) Pola ialah −7 2 2
(ii) Menolak nombor sebelumnya dengan 7 (c) 10x 2 – 11x – 6 (d) 5w 2 + w
(iii) 9 − 7n , n = 0, 1, 2, 3, ...
6. p 2 − 2p + 2
BAB 1 POLA DAN JUJUKAN 49 56 , 63 70 77 6. 0, 1, 1, 2 , 3 , 5 , ...
3. (a) 42, , , , , ...
7. (5x 2 – 17x + 6) m 2
JOM CUBA 1.1 (b) 96, 48 , 24 , 12 , 6 , 3 , ... 7.
8. √33y 2 – 34y + 8
1. (a)
JOM CUBA 1.3 2
JOM CUBA 2.2
3 3
1. (a) Mendarab nombor sebelumnya dengan 3.
(b) Membahagi nombor sebelumnya dengan 2. 4 6 4 1. (a) 1, 2, 4, 4y (b) 1, b
1 5 10 10 5 1 (c) 1, w (d) 1, 5, m
2. (a) 2n n = 1, 2, 3, ... (e) 1, c (f) 1, 2, b
(b)
(b) 5 + 3n n = 0, 1, 2, 3, ... 8. (a) x = 3
(c) 3 + 3n n = 0, 1, 2, 3, ... 2. (a) 5(e + 2) (b) 2a (b – 4a)
(b) −61 (c) 3ab(c + 2a) (d) 4x(1 – 3x)
(d) 3 − 2n n = 0, 1, 2, 3, ...
9. (a) Menambah 6 (e) f( e + f + g) (f) 2x( x – 2y + 3w)
3. (a) T7 = 45 (b) T7 = 13 (c) T7 = −7.3 (b) 6, 12, 18, ...
2. (a) Pola: menambah nombor sebelumnya dengan 7. 3. (a) (b – 9)(b + 9) (b) (a + b)(a – b)
T11 = 77 T11 = 19 T11 = −9.7 (c)
(b) Pola: menolak nombor sebelumnya dengan 3. (c) (x + 1)(x – 1) (d) (4y – 7)(4y + 7)
(c) Pola: menambah nombor sebelumnya dengan 4. (e) (m + 7)(m – 1) (f) (2x + 1)(2x − 5)
(d) Pola: membahagi nombor sebelumnya dengan 2. 4. (a) 30 minit (b) 10:00 pagi (c) 3:00 petang

(e) Pola: menolak nombor sebelumnya dengan 1 . 4. (a) (x + 2)(x + 7) (b) (x – 2)(x + 9)
4 MENJANA KECEMERLANGAN (c) (x – 8)(x + 3) (d) (m – 2)(m + 13)
(f) Pola: mendarab nombor sebelumnya dengan –3. (d) 36 butang
(e) (y – 5)(y + 3) (f) (k – 4) 2
1. (g) (m – 6)(2m + 1) (h) (3f – 2) 2
10. 841.86 m 2
3. (i) 37, 55, 73, 91, 109... Pola: menambah 18 (i) (2m − 4)(m + 4) (j) (2x − 7)(x + 1)
11. Ubat 1 2 3 (k) (6y − 5)(2y + 3) (l) (5p − 4)(p + 2)
+18 Demam 8:30 pagi 4:30 petang 12:30 pagi (m) (5m − 4)(−m − 2) (n) (− p + 2)(3p − 2)
(ii) 28, 46, 64, 82, 100... Pola: menambah 18 Antibiotik 8:30 pagi 8:30 malam (o) (−2 x + 3)(3x + 5)
Selesema 8:30 pagi
+18
5. (a) (p – r)(q – w) (b) (x + y)(x + 6)
4. 1, 1 , 2, 3 , 5 , 8 , 13 (c) (3a + c)(b – 3d ) (d) (h + j)(a − b)
2. (a) menambah 6 (b) menolak 4
BAB 2 PEMFAKTORAN DAN PECAHAN (e) (m − n)( j + y) (f) (3x + 4p)(3y − z)
(c) mendarab 3 (d) membahagi 6
2 6 6 2 ALGEBRA
5. 6. (a) 2y 2 + 3y − 8 (b) 1 bidang
3. (a) Nombor
+2 JOM CUBA 2.1
JOM CUBA 1.2 JOM CUBA 2.3
Perkataan
Menambah nombor sebelumnya dengan 2. 1. (a) (a + 2)(a + 1) (b) (4x – 3)(4x – 3)
1. (a) Pola (b) Pola 1. (a) (2b – 5)(2b + 1) (b) (m – 1)(m + 7)
(c) Bukan pola (d) Bukan pola Ungkapan algebra (c) (p – 12)(p + 2) (d) 7x 2 – 7x – 3
2. (a) 3x + 6 (b) 32x − 12
(e) Bukan pola (f) Bukan Pola 2x x = 1, 2, 3, 4, ... (e) 4c 2 – 2c + 9
(c) 2a + 10 (d) 6p 2 − 8p
(b) Nombor rs
(e) − +r (f) −2pr + 4pq 6y 2m + 7n r+s
2. (a) 34, 28, 22 , 16, 10 , 4 , ... ÷2 4 2. (a) (b) (c)
5 m – 2n 2r + 3s
128 , 64 8 Perkataan (g) 15bc − 18 (h) 14ef + 21e
(b) , 32, 16, , 4, ... 5p – 2 2s 12 – 3z
Membahagi nombor sebelumnya dengan 2. (i) 16g + 8g 2 h 3. (a) (b) (c)
p2 9 4(x + y)
(c) 0.07, 0.28 , 1.12, 4.48 , 17.92, ... Ungkapan algebra 3. (a) a 2 + 3a + 2 (b) x 2 − x − 20 9u + 20 v 5t – 12s 6s + 4r – 8
100 4. (a) (b) (c)
(d) 1 1 , 1, 9 , 4 , 7 , ... n n = 0, 1, 2, 3, ... (c) 10 + 3m − m 2 (d) 12p2 − 11p + 2 12 30st 3rs – 6s
10 10 5 10 2 (e) 12r 2 − 11r + 2 (f) 8r 2 − 3s 2 − 2rs
4m + 3n 6m + n 2 20 + 3d
1 2 5. (a) (b) (c)
345.6 4. (a) 1, 3, 5, 7 , 9, 11 , ... (g) 6d 2 − 5 db + b (h) r 2 − 6rs + 9s 2 36 5d 2 g
(e) 0.2, 2.4, 28.8, , 4147.2 , ... 2 4 6m 2 n
−80 , −40 , −20, −10, −5 (i) 16e − 24e + 9
2
x–1 2a + 5 1
(f) −400 , −80, −16, −3.2 , −0.64 , ... (b) 6. (a) (b) (c)
y 4 m–n
4. (a) 17b − 4a + 3 (b) −4m − 17mn
(g) 3 , 2, 7 , 1 , 5 , ... (c) 268, 235 , 202 , 169, 136, 103 , ... 1 c–3
4 3 12 2 12 (c) −5h 2 + 4hj + j 2 (d) 3x 2 − y 2 + 4xy (d) (e)
1 1 2k + 1 2
(d) 1 , 5 , , 1 ,
2 12 3 4 6
(h) −8.1, −6.1 , −4.1, −2.1, −0.1 , ...
294 295
Jawapan Jawapan
6 hy BAB 3 RUMUS ALGEBRA 3. (a) (i) w = − 2 (b) (i) b= 2 2. (a) Sudut pedalaman: a, g, e, c
7. (a) (b) 9 Sudut peluaran: b, d, f, h
(a – 3)(3 + a) (k – 2)(h + 3)
(ii) x = – 15 (ii) c = 8 (b) Sudut pedalaman: a, b, c, d, e
6m 2 n 2rs − 8r JOM CUBA 3.1 19
(c) (d) Sudut peluaran: f, g, h, i, j
(m – n)(n – 2m) rs + 5s − 2r − 10 (iii) y = 29 (iii) d = 3
1. (a) m = z + qp (b) u = v – 2
2 5r 3. (a) x = 150° (b) x = 100°
8. (a) (b) (c) x=
7w
(d) b =
4
–5 (c) (i) p = – 1 (d) (i) s=– 1 (c) x = 22° (d) x = 54°
m(x – a) s(1 – 2r) 6 5
3y 3a
(c)
x+3
(d)
–2f (e + 2f )
(e) u=
3
(f) v =
5 (ii) q = – 1 (ii) t = −46 4. (a) p = 80° (b) p = 68°
5x 5q + 5 2w + 4 19 q = 55° q = 100°
3e(e – 3f )
(2a – 5)2 (iii) r = 1 1 (iii) u = – 2 r = 125° r = 88°
5a (a + b) (g) b= (h) w = 6t 6 11
9. (a) (b) 3 3 5. (a) a + b + c = 300° (b) a + b + c = 170°
3b(2a + 3) 2a 4. z = 65xy (c) a + b + c = 265° (d) a + b + c = 254°
�4p – 8 4s – 7
y
(c) (d) 1 (i) m=– (j) r = 6. (a) 7 sisi (b) 8 sisi (c) 9 sisi
3x 2 eg 3 3 5. t = 13 1 s minit
3
7. (a) Dekagon (b) y = 144°
xy (x + 1) 2q (p + 1) 2. z = 29.75x + 40.5y 6. x=4
10. (a) (b) 8. x = 117°
(x + y) 2 2p – 1 y=7
pr t (2t + 1) 3. (a) (i) c = 16 (b) (i) p = 2
(c) (d) 1 MENJANA KECEMERLANGAN
(r – 1)(q + r) (2t – 1)(s – u) (ii) d = (ii) q = 2
2 BAB 4 POLIGON
1. (a) Jawapan murid (b) Jawapan murid
(c) (i) m = −6 (d) (i) n = 13 JOM CUBA 4.1
1 2. (a) p = 40° (b) p = 45° (c) p = 75°
(ii) n = 3 (ii) m = 1. (a) Poligon tak sekata (b) Poligon tak sekata q = 135° q = 95° q = 140°
1. (a) 3a + 6b (b) n 2 – 3n – 10 16
(c) Poligon sekata (d) Poligon sekata r = 95° r = 50° r = 105°
(c) a 2 + 4ab + 4b 2 (d) 16x 2 – 8xy + y 2 (e) Poligon tak sekata (f) Poligon sekata
(e) (i) u = 6 (f) (i) p = 0 3. (a) x = 50° (b) x = 42.5° (c) x = 80°
v
(e) 6v 2 + – 2 (f) 13h 2 – 10hk + k 2 (g) Poligon sekata (h) Poligon sekata
3w 9w 2 3 9 (i) Poligon sekata
(ii) r = (ii) q = 4. (a) 360° = 8 sisi (b) 360° = 10 sisi
2. (a) 6m(2 – 3m) (b) (y + 9)(y – 9) 2 2
2. (a) satu paksi simetri (b) 2 paksi simetri 45° 36°
(c) 4ab(1 – 2a) (d) (x – 4y)(x + 4y) (iii) s = 4 (iii) r = −4 (c) tiada paksi simetri (d) tiada paksi simetri 360°
(e) (s – 4)(s – 2) (f) (x + 1)(x + 3) (c) = 9 sisi (d) 360° = 12 sisi
(g) (x – 3)(x + 5) (h) (x + 2)(x + 4) 1 40° 30°
(g) (i) a = (h) (i) s = 12 3.
(i) (2c – b)(3d – e) 3 Nama Bilangan Bilangan Bilangan Paksi 5. (a) x + y = 215° (b) x + y = 180°
(ii) b = 2 (ii) t = 50 Poligon Sisi Bucu Simetri (c) a + b + c + d = 425°
3a − 2b + 2 12ec − 25abd
3. (a) (b)
4v 20abc 7 Heksagon 6 6 6 6. Jawapan murid
(iii) c = 6 (iii) u = �
20 – 3f pn + 2p + nm 4 Heptagon 7 7 7
(c) (d) 7. 17 sisi
5f 2 g m 2p Oktagon 8 8 8
24p – 7
15x + 2y − 2y
2 2
9rsz + 4 – 2r 4. (a) z = 5.9x + 3.6y (b) b = Nonagon 9 9 9 8. p + q = 276°
(e) (f) q
24xyz 36yz
(c) P = 0.85(35 m + 76n) (d) x = RM0.1st 4. Jawapan murid
9. ∠CBM = 58°
4. (k + 4) cm 5. Jawapan murid
10. (a) h = 20°
MENJANA KECEMERLANGAN (b) Sudut pedalaman = 140°
5. 4x + 4x – 6
2
JOM CUBA 4.2 Sudut peluaran = 40°
6. (i) 25 buah (ii) 21 unit 1. (a) A = x2 (b) p = 5 + 3h 1. (c) Bilangan sisi, n = 360° = 9, nonagon
Bilangan segi tiga di 40°
v2 – v1 Jumlah sudut pedalaman
dalam poligon
7. (i) 2x 2 + 14x − 10 (c) a= 11. x = 54°
t 3 540°
(ii) RM(16x 3 + 112x 2 − 80x) m–p
2. (a) q= (b) w = p – x 4 720° 12. Tidak boleh, kerana jumlah sudut pedalaman mesti
7 + 4x –3 mempunyai nilai (n − 2) × 180° dengan n = 3, 4, ...
8. (i) (ii) 2 jam 5 900°
2 (c) g = – 3h
2e (d) q = m – 8p 6 1 080°
4 13. 12 sisi
3x 2 + 8x + 4 w 8m 7 1 260°
9. cm 2
18 (e) v= 3 (f) n = 3 14. x = 72°
10. (i) xy (ii) (xy − 2x)m (iii) 18xy 16 15. x = 12°

(g) v = 36w 2 – 1 (h) k = +7
f2
296 297
Jawapan Jawapan
BAB 5 BULATAN BAB 6 BENTUK GEOMETRI TIGA DIMENSI 4. (a) 4 790.76 cm3 (b) 13 967 guli 9. s=8,u=3
5. 30 tiub 10. (a) a = 1 (b) B(7, 1)
JOM CUBA 5.1 JOM CUBA 6.1
6. 81 ketul manisan
1. JOM CUBA 7.3
(i) pusat bulatan 1. (a) (i) Mempunyai satu tapak berbentuk bulatan.
(ii) diameter (ii) Mempunyai satu permukaan melengkung yang 7. 770 cm2
1. (a) (−2, 1) (b) (0 , 5)
(iii) sektor minor bertemu di puncak kon. 8. 45 cm (c) (1, 3) (d) 4.47 unit
(iv) jejari
(v) lengkok minor (b) (i) Mempunyai 6 permukaan berbentuk segi empat
2. (a) 14.4 unit (b) (−2, −2) (c) (−2, 4)
(vi) perentas sama.
(ii) Mempunyai sisi dan bucu. BAB 7 KOORDINAT 3. (a) (4, 3) (b) (4 , −3) (c) 6 unit
(vii) tembereng minor
2. Jawapan murid (c) (i) Mempunyai satu puncak. JOM CUBA 7.1 4. (a) K(−4,1) (b) (0, 1)
(ii) Mempunyai sisi dan bucu. L(4, 1)
(d) (i) Dua tapak berbentuk bulatan yang kongruen dan 1. (a) 4 unit (b) 5 unit
Q 5. (2, 3), 3.6 unit
3. (a) (b) selari. (c) 8 unit (d) 14 unit
O O
(ii) Permukaan sisi melengkung yang mencantumkan 2. (a) 4.47 cm (b) 1341.64 cm
Q dua tapak. MENJANA KECEMERLANGAN
(c) 12.37 unit (d) 11.4 unit
4. Jawapan murid
2. (a) kon (b) piramid (c) sfera 3. (a) 4 unit (b) 18 unit 1. (a) K (b) A
5. Jawapan murid
(c) 7 unit (d) 1 unit (c) H (d) D
JOM CUBA 6.2 4. (a) a = 3, b = 3 (b) a = 1, b = 4
JOM CUBA 5.2 2. (−4, 5)
(c) a = −2, b = 2 (d) a = −4, b = 1
1. (a) (b) 3. P’(6, 2)
1. KL = 24 cm 5. (a) 5.66 unit (b) 5.83 unit Q’(3, −4)

(c) 7.07 unit (d) 12.53 unit R’(−3, 0)
2. KOM = 45 cm
Jarak P’ Q’ = 6.7 unit
6. 5.39 unit
(c) (d) Jarak R’ Q’ = 7.2 unit
JOM CUBA 5.3 7. 7 unit
4. 20 unit 2
1. (a) 44.00 cm (b) 352.00 cm 8. 5.83 unit
5. 10 unit 2
(c) 28.91 cm (d) 308.00 mm 2. (a) Prisma heksagon (b) Piramid
9. a = 2, b = 7 6. 8 unit 2
2. (a) 7.80 cm (b) 3.90 cm (c) Prisma segi tiga (d) Prisma segi tiga
10. (a) (4, 1) (b) (2, −1)
3. (a) 1386.00 m 2 (b) 9 856.00 mm 2 (c) (5, 2) (d) (0, 0) BAB 8 GRAF FUNGSI
JOM CUBA 6.3
(c) 154.00 cm 2 (d) 6.16 cm 2
11. 15.91 unit
4. (a) 3.50 cm (b) 22.00 cm 1. (a) 282.86 cm2 (b) 754.29 cm2 JOM CUBA 8.1
(c) 84 cm2 12. 15.71 unit
5. 18.87 cm 2 1. (a) (9, 18) (b) banyak kepada banyak
2. (a) 1 257.14 cm2 (b) 66 980.57 mm2
6. 102.75 cm 2 (c) 1 5150 cm 2 2. b=7
JOM CUBA 7.2
7. (a) 14.00 cm (b) 7.04 cm 3. (a) 455.71 m 2
(b) 361.43 cm 2
3. (a) fungsi (b) fungsi (c) bukan fungsi
(c) 14.70 cm (d) 31.51 cm (c) 1 428.57 cm 2 1. (a) B (b) B
4. (a) fungsi (b) bukan fungsi
8. (a) 10.8° (b) 7.2° (c) 25° 2. (a) (4 , 8) (b) (4 , 2) (c) (2 , 5)
JOM CUBA 6.4 5. (a) {(10,2), (12, 4), (18, 10), (20, 12)}
9. 70 cm
3. (a) (3 , 6) (b) (6 , 4) (b)
10. 25π − 49 1. (a) 576.19 cm3 (b) 618.67 cm3 (c) 142.48 cm3 (c) (4 , 0) (d) (−2, 3) S 10 12 18 20
2. (a) 157.14 cm 3
(b) 183.43 cm 3
(c) 146.79 cm3 R 2 4 10 12
4. (a) (−1, 4) (b) (3, −2)
3. 2 192.67 cm 3 (c) (4, 1) (d) (3, 0) (c) R
1. (a) 3 cm (b) 3 cm (c) 4 cm 4. 2 blok piramid 5. P(−4, 6) 12
2. 51.71 m 2 R(−4, − 4) 10
4
3. 66 cm 2 6. (a) a = 4 , (b) 8 unit (c) (3 , 4)
b=3 2
1. (a) Kubus (b) Piramid segi tiga
4. 122.9 cm 2
(c) Prisma heksagon O S
7. (a) m = 4 , (b) (−2 , 6) (c) (2 , −6) 2 12 18 20
5. 550 cm 2 n = 6
2. 8 cm
(d) R = S − 8
6. 2 827.8 cm 2 8. A(3,−1)
3. (a) 60 mm (b) 8.5 cm (c) t = 9 cm
298 299
Jawapan Jawapan
6. a = 9 b = 15 4. (a) (i) 30 km (ii) 42 km (b) Pasangan tertib:

y
(b) RM82.80 {(1, 1), (2, 4), (3, 9), (4, 16), (5, 25)}
7. (a) domain {−5, 2, 4}, (b) domain { −4, 0, 1, 4}, 4
julat {0, 8, 15, 16} julat {−5, −3, 1, 2, 4} 5. (a) Jadual:
x –2 –1 0 1 2 3
3
y 33 9 –5 –9 –3 13 I 1 2 3 4 5
JOM CUBA 8.2 2 y S 1 4 9 16 25

(b)(c)

1. (a) x 0 1 2 3 4 1 35
Graf:
y 2 5 8 11 14
x S
(b)
–3 –2 –1 O 1 2 3 30
x 0 1 2 3 4
–1 24
y 0 2 8 18 32
25
(c) x –2 –1 0 1 2 3 –2 21
y –6 1 2 3 10 29 –3
20 18
15
2. (a) –4 15
x –3 –2 –1 0 1 2 3
12
–5
y –8 –6 –4 –2 0 2 4 10 9
(b) (c)
x –1 0 1 2 3 6
x –3 –2 –1 0 1 2 3 5
y –4 –5 –2 5 16 3
y 35 16 9 8 7 0 –19
(c) y x I
x –2 –1 0 1 2 3 4 –2 –1 O 1 2 3 O
Free resources from www.mathsphere.co.uk 1 2 3 4 5
40
y –30 –9 –6 –3 18 75 186 Persamaan: f (x) = x 2
–5
30 3. (a) (i) L (ii) j
3. (a)
–10 (b) L = 4𝜋j 2
20
x –3 –2 –1 0 1 2 3 4 4. (a) {(1, 1), (2, 8), (3, 27), (4, 64)}
y 2 3 4 5 6 7 8 9 10 (d) 2.3, −0.4
(b)
y x
T 1 2 3 4
–3 –2 –1 O 1 2 3 MENJANA KECEMERLANGAN
9
U 1 8 27 64
–10
8 1. (a) Ya (b) Bukan
–20 (c) U
7 2. (a) Pasangan tertib:
{(1, 11), (2, 22), (3, 33), (4, 44), (5, 55)}
6 70
(d) Jadual: 60
5
B 1 2 3 4 5 50
x – 4 –3 –2 –1 –0.5 0.5 1 2 3 4
40
4 y –1 –1.33 –2 –4 –8 8 4 2 1.33 1 A 11 22 33 44 55 30
20
3 y
Graf: 10
2 A O T
8
1 2 3 4
1 6 (d) y = x 3 atau f(x) = x 3
55
x
–3 –2 –1 O 1 2 3 4 4 5. (a) (i) RM96 (ii) RM90 (iii) RM80
44
(b) 2 (b)
33
x –3 –2 –1 0 1 2 3 x x 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
–4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4
y –5 0 3 4 3 0 –5 22 y 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
–2
11
–4
B
–6
1 2 3 4 5
–8
Persamaan: f (x) = 11x

300 301

Jawapan Jawapan
(c) y (c) Syarikat B kerana dengan RM7, Zarul boleh Jarak (km) 6. (a) AB (b) EF
(b)
100 menggunakan basikal itu selama 3 jam manakala 354
Syarikat A hanya 2 jam 30 minit sahaja. 7. (a) Negatif (b) Positif
90 (d) 2 jam pertama (c) Negatif (d) Negatif
(e) RM10 8. (a) 2 (b) 4 (c) 2
80
7
A
70 10. (a) (i) RM 3 (ii) RM2.80 9. (a) 2 (b) 1
(b) Syarikat Berjaya kerana bayaran yang dikenakan 2
60 hanya RM4.40 manakala bagi Syarikat Maju bayaran Masa (min) 5
yang dikenakan ialah RM5.
O 150 B 405
(c) − (d) − 4
50
6 7
(c) Umai mesti memilih Syarikat Berjaya kerana masa (c) 52.44 km/j
40 perbualannya lebih panjang daripada Syarikat Maju. 10. (a) 3 (b) 9
5. (a) 0.38 m/min2 (b) 5.2 min
30 (c) 1 m/min (d) 180 saat 5 3
(c) (d) −
BAB 9 LAJU DAN PECUTAN 6. x = 315 km 3 4
20
1 10
10 JOM CUBA 9.1 11. (a) − (b) −
BAB 10 KECERUNAN GARIS LURUS 4 9
O 10 20 30 40 50
x
1. 8
JOM CUBA 10.1 (c) (d) −1
3
(d) (i) Hari ke-50 (ii) Hari ke-28
6. (a) 1. (a) Jarak mencancang = 4 m MENJANA KECEMERLANGAN
p 0 1 2 3 4 5 6
Jarak mengufuk = 6 m
A 0 3 12 27 48 75 108 (b) Jarak mencancang = 12 m
1. y
(b) A
Jarak mengufuk = 3 m
(a) (b) (g)
2. (a) 120 km (b) 1543.5 km (c) Jarak mencancang = 16 m 5
110
(c) 16.5 m (d) 666.67 km Jarak mengufuk = 2 m 4
(f)
3 (e)
100 2
3. 8.29 m/s 2. (a) AB 1
90 Mencancang = 3 unit x
4. jam 1154 −2 −1 O 1 2 3 4 5 6 7
Mengufuk = 3 unit −1
80 −2
5. (a) 833.33 m/min (b) 2.88 km/j (b) CD −3 (c) (d)
70 (c) 1.83 km/minit Mencancang = 8 unit
(a) Negatif (b) Positif
6. 114.29 km/j Mengufuk = 1 unit
60 (c) Positif (d) Negatif
(c) PQ (e) Positif (f) Negatif
50 7. 93.24 km/j Mencancang = 6 unit (g) Positif
40 Mengufuk = 4 unit
JOM CUBA 9.2 2. 11
30 3. Mencancang = 36 cm 7
Mengufuk = 36 cm
20 1. Situasi Pecutan Betul/Salah 3. (c) mempunyai kecerunan paling curam
(a) Betul 4. (a) Mencancang = 6 unit
10 4. (a) −8 (c) −12
(b) Salah Mengufuk = 5 unit
(e) 2 (f) −5
P (c) Betul (b) Mencancang = 4 unit
O 1 2 3 4 5 6
(d) Salah Mengufuk = 5 unit 5. −3
(c) Mencancang = 4 unit
2. (a) 100 km/j (b) –360 km/j
(c) (i) 80 m2 (ii) 75 m2 Mengufuk = 2 unit 6. Q(−3, 4)

3. 0.5 ms – 2 (d) Mencancang = 4 unit 7. Pintasan−x = 9
7. (a) Bilangan kemeja-T 10 30 50 70 Mengufuk = 4 unit
4. 8.75 cms – 2 (e) Mencancang = 6 unit 4
Kos (RM) 100 200 300 400 8.
Mengufuk = 1 unit 3
(b) RM 50 ialah kos penghantaran. MENJANA KECEMERLANGAN (f) Mencancang = 9 unit 9. (−6, 0)
(c) RM 390 Mengufuk = 3 unit
(d) 72 helai 10. (a) 0.67 (b) 9.01 m
1. Laju Seragam: lif, jam, kipas 5. (a) Pintasan− y = 4
8. (a) 15 m (b) 1.5 saat dan 6.5 saat Laju Tak Seragam: ombak, angin, bas mini Pintasan− x = 8 11. (a) 20 ms−1 (b) v = 42 m/s
(c) 8 saat (d) 16 m
(e) Menaik dan menurun 2. (a) 180 km/j2 (b) –200 km/j2 (b) Pintasan− y = −7 12. Kecerunan = 3
(c) 120 km/j2 Pintasan− x = 3 2
9. (a) RM8 Luas permukaan = 14.42 m2
3. (a) 30 minit (b) 7:10 pagi (c) Pintasan−y = 3
(b) Syarikat A kerana Syarikat A hanya mengenakan
Pintasan− x = −5
bayaran RM4 bagi satu jam penggunaan manakala
4. (a) A = 185 km, B = 185 min
Syarikat B mengenakan bayaran RM5 bagi satu jam (d) Pintasan− y = –2
penggunaan. Pintasan− x = −1
302 303
Jawapan Jawapan
BAB 11 TRANSFORMASI ISOMETRI 5. (a) (b) 8. (a)  (b)  (c)  (d) 

A
JOM CUBA 11.6
M 9. (i)
JOM CUBA 11.1 6
1. (a)  (b)  (c)  (d) 
4
1. (a) Transformasi (b) Transformasi M’
2. (a) Tiada (b) 2 peringkat M
(c) Bukan Transformasi (d) Bukan Transformasi A’ 2
(c) 4 peringkat (d) 1 peringkat
2. (a) T (b) QR (c) ∠UVQ 6. (a) Pantulan pada garis y = 6 3. −4 −2 O 2 4 6
(b) Pantulan pada garis x = −2 Ikut arah jam Lawan arah jam W −2
3. (a) bukan (c) Pantulan pada garis y = 3 M'
(i) peringkat 2 peringkat 4
(b) bukan (d) Pantulan pada garis y = 1 −4
(ii) peringkat 2 peringkat 4
(c) kongruen kerana sama rupa bentuk
7. (a) Pantulan pada paksi−y (iii) peringkat 5 peringkat 1
(d) kongruen kerana sama rupa bentuk (ii) W ' = (−3, 1)
(b) Pantulan pada paksi−x 4. (2,8)
4. (c) Pantulan pada paksi−y 10. (a) Putaran 90° ikut arah jam pada pusat (−1, 1).
Segi tiga Sisi Garis Sudut Sudut
(d) Pantulan pada garis x = 3 (b) Putaran 180° lawan arah jam pada pusat (0, 2).
RQ MENJANA KECEMERLANGAN
i ∠PRQ (c) Putaran 180° ikut arah jam pada pusat (1, 0).
8. (a) (−3, 7) (b) (7, 4)
BC (d) Putaran 90° ikut arah jam pada pusat (1, −1 ).
ii ∠CBA 1. (a) F (b) U
11. (i) OBC (ii) OCD (iii) ODA
JOM CUBA 11.4 2. (a) translasi kerana kedudukan berubah
JOM CUBA 11.2 12. (a) P → Q Pantulan pada garis x = 4
(b) bukan
1. (a) Berputar 90° ikut arah jam berpusat di P. 0
(c) translasi kerana kedudukan berubah Q → R Translasi
1. (a) Translasi (b) Bukan (b) Putaran 90° lawan arah jam berpusat di P. −4
(c) Translasi (d) Bukan (c) Putaran 90° lawan arah jam berpusat di P. 3. (a) (b)
R → S Putaran 90° ikut arah jam pada pusat (5, 1)
(d) Putaran 90° ikut arah jam berpusat di P.
2. (a) (7, −1) (b) (9, 3) A' A' (b) (0,4)
(c) (2, −4) (d) (3, − 8 ) 2. (a) Putaran 90° ikut arah jam pada titik P.
(b) Putaran 180° lawan arah jam / ikut arah jam pada A A
13. A (1, –1) (1, 1) (7, –5) (6, –2)
3. (a) (−2, −8) (b) (2, −9 ) titik P.
(c) (7, −4) (d) (− 8 , − 6 ) (c) Putaran 180° lawan arah jam / ikut arah jam pada (c) (d) A (8, –4) (8, 2) (4, 2) (6, –2)
−6 titik T. A
4. (a) 2 (b) (d) Putaran 90° ikut arah jam berpusat di asalan. A'
y
4 −8 14. (a) (i)
5
4 3. Putaran 90° lawan arah jam pada pusat O. A'
(c) (d) −3 4
−4 −7 R
R 3
O
2
5. (a) (5, −8) (b) (2, 7) 4. (a) (−2, 0) (b) (1, −3) 1
(c) (3, 3) (d) (− 5 , −17) (c) (−7, 2) (d) (−5, 2) x
R'
(e) (−4, −2) (f) (2, −5) –6 –5 –4 –3 –2 –1 O
–1
1 2 3 4 5 6
6. (a) (1, −7) (b) (7, −8 ) Putaran 180° pada pusat O. –2

5. (a) (b) R'' R'
–3
M
P
R O R’
JOM CUBA 11.3 P (ii)
y
M N
5
4. Koordinat: 4
1. (b) (c) P(−4, 0) R(−1, −2) N R 3 R'
Q(0, 2) S(−1, 6) (c) (d) 2
M
1
2. (a) (b) M
P x
JOM CUBA 11.5 P –6 –5 –4 –3 –2 –1 O
–1
1 2 3 4 5 6
N –2
1. (a) Transformasi isometri N –3
(b) Bukan transformasi isometri
(c) Transformasi isometri
6. Koordinat: (b) y
(d) Transformasi isometri
C’(5, 2) 5
3. (a) Q (b) P
2. (a) Transformasi isometri D’(7,−2) 4
(b) Transformasi isometri E(2, −4) 3 S
(c) Transformasi isometri F(3, 1) 2
1
S"
3. A: Translasi 7. Koordinat: x
–6 –5 –4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4 5 6
Q
B: Putaran K’(3, −1) –1
P
C: Pantulan L’(1, 3) –2 S'''
–3 S'
4. P(−1, 7) Q(−4 , −2) M(0, 3)
4. K, L dan M
R(5, −3) S(8, 7) N(3, −4)
5. x =100° R = ialah pentagon manakala S ialah segi empat
304 305
Jawapan Jawapan
15. (i) Translasi

−2 BAB 12 SUKATAN KECENDERUNGAN
2 MEMUSAT MENJANA KECEMERLANGAN JOM CUBA 13.3
(ii) Pantulan pada garis GH seperti rajah di bawah
1. 4 1. (a) A' = peristiwa mengambil bukan pau coklat
JOM CUBA 12.1
(b) A' = { K1, K2, K3, K4, K5, S1, S2, S3, S4, S5, S6, S7, S8}
H 2. (a) 70 (b) 12
A 1. (a) 1 (b) RM7 dan RM8 2
(c) 60 3. (a) 83 markah (b) 8 bungkus 2.
B 5
2. Saiz L 4. 20 3. 9
G
14
3. (a) 0.5 (b) 32 dan 37 5. (a) min = 6.3
(iii) Putaran 90° ikut arah jam berpusat di P seperti rajah 4. (a) B' = peristiwa Ali tidak membeli sepasang kasut
(c) RM2 (d) Kuning median = 6
di bawah (b) B' = { }
mod = 6
4. (a) 7 (b) 42.5 (c) 10
(b) (i) 8.3, 8, 8 (ii) 12.7, 12, 12 5. 9
5. 30 (iii) 4.3, 4, 4 (iv) 3.2, 3, 3 10
A P
6. (a) 5 (b) L 6. 16
JOM CUBA 13.4
B
7. (a) 7 (b) 3.06 7. (a) (i) 284 (ii) 90
1. 125 borang
8. (a) 2 (b) 8 (b) 66
(iv) Putaran 90° lawan arah jam berpusat di P seperti
3 4
rajah di bawah 9. 1 hari 8. (a) (i) 32.27 (b) 60% 2. (a) (b)
7 7
(ii) 32
10. (a) Umur
Gundalan Kekerapan (iii) 32
A (tahun)
3. (a) 8 (b) 40 biji (c) 40
15 83
(b) 3
6 - 10 / 1
P B 9. (a) (i) 32.17
11 - 15 / 1
(ii) 32 5
16 - 20 //// / 6 MENJANA KECEMERLANGAN
(iii) 32
21 - 25 //// 4
(v) Putaran 180° lawan arah jam / ikut arah jam berpusat 26 - 30 //// 4 10. (a) x + 2 + y + 6 + 14 = 40 1. (a) S = { P, E, M, B, E, L, A, J, A, R, A, N}
di P seperti rajah di bawah
31 - 35 //// 4 x + y + 22 = 40
(b) x + y = 40 − 22 (b) { E1 , E2 , A1 , A2 , A3 }
Bilangan bola
Gundalan Kekerapan x + y = 18
ping pong
A (b) 6.4 7
10 - 19 / 1 (c)
P B (c) (i) 7 (ii) 10 12
20 - 29 // 2
30 - 39 //// / 6 11. Emas - Yip 2. (a) 24 kon (b) 7
40 - 49 //// /// 8 Perak - Ravi 12
y 50 - 59 // 2 Gangsa - Malek 3. 27 bidikan
16. (a)
60 - 69 / 1
4 12. (a) min kerana markah min ialah 85. Alasannya dia masih
3
11. (a) min = 11.3 mendapat A dalam subjek sejarah. 4. (a) S = {(a, a), (a, e), (a, i), (e, a), (e, e), (e, i),
P
2
median = 8.5 (b) 74 kerana daripada 5 ujian yang diduduki, 2 kali (i, a),(i, e), (i, i)}
1
Q mod = 2 Joshua memperoleh 74 markah. (b) S = {(a, a), (e, e), (i, i)}
x
–4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4 5 6
–1
(b) median kerana mempunyai nilai ekstrem dalam (c) 2
–2
data, iaitu 40 BAB 13 KEBARANGKALIAN MUDAH 3
–3
2
12. (a) min = 7.2 5. (a) 1 (b) 1 (c)
y 3
(b) median = 7 JOM CUBA 13.1
4 mod = 6
3 1. Jawapan murid 6. 1
2 (b) min kerana tiada nilai ekstrem dalam data 5
P
1
Q 13. (a) min kerana tiada nilai ekstrem dalam data. JOM CUBA 13.2
x
–4 –3 –2 –1 O 1 2 3 4 5 6 (b) median kerana data ini data numerik dan terdapat
–1
R nilai ekstrem dalam datanya. 3
–2 1.
7
–3
14. (a) Min atau median (b) Mod 1
(c) Min 2.
(c) Putaran 180° berpusat di asalan 3
3
17. Zainun akan melalui 3 peringkat simetri ikut arah jam atau 3.
70
1 peringkat simetri lawan arah jam. Fauzah akan melalui
1 peringkat simetri ikut arah jam atau 3 peringkat simetri
lawan arah jam.
306 307
Keratan rentas (Cross section) Persilangan suatu Paksi simetri (Axis of symmetry) Garis lurus
bentuk di dalam ruang dua dimensi dengan yang membahagikan sesuatu bentuk atau
garis, atau suatu jasad dalam bentuk ruang rajah kepada dua bahagian yang sama saiz
tiga dimensi dengan satah. dan bentuk.
Asalan (Origin) Titik persilangan paksi mengufuk Imej (Image) Refleksi daripada objek. Koordinat (Coordinate) Pasangan nombor yang Pantulan (Reflection) Transformasi yang
dan paksi mencancang dengan koordinat Isometri (Isometry) Penjelmaan yang menunjukkan menentukan kedudukan sesuatu titik terhadap membalikkan titik-titik pada satu satah.
asalan ialah (0,0). objek asal dan imejnya bersifat kongruen. paksi-x dan paksi-y. Pecahan Algebra (Algebraic fraction) Pecahan
Bentangan (Net) Hamparan suatu bongkah tiga Jadual kekerapan (Frequency table) Data yang Kuasa dua sempurna (Perfect square) Nombor yang pengangka atau penyebut atau kedua-
dimensi kepada bentuk dua dimensi. dikumpul di dalam satu jadual. yang boleh ditulis sebagai kuasa dua satu duanya merupakan sebutan atau ungkapan
Bentuk dua dimensi (Two dimensional shapes) Jadual nilai (Value of table) Jadual yang nombor bulat. Contoh 12 = 1, 22 = 4, 33 = 9. algebra.
Bentuk yang mempunyai dua ukuran iaitu menunjukkan nilai pemboleh ubah tak Oleh itu, 1, 4 dan 9 ialah kuasa dua sempurna. Pecutan (Acceleration) Kadar perubahan laju
panjang dan lebar. bersandar dan nilai pemboleh ubah bersandar Laju (Speed) Kadar perubahan jarak berhubung berhubung dengan masa.
Bentuk tiga dimensi (Three dimensional shape) dalam suatu fungsi. masa. Pekali (Coefficient) Faktor dalam sesuatu hasil
Bentuk yang mempunyai tiga ukuran iaitu Jarak (Distance) Panjang atau lebar dua Laju purata (Average speed) Hasil bahagi jumlah darab.
panjang, lebar dan tinggi. titik kedudukan. jarak yang dilalui dengan jumlah masa yang Pemboleh ubah (Variable) Kuantiti yang
Bulatan (Circle) Bentuk yang terhasil daripada Jarak mencancang (Vertical distance) Panjang sama. nilainya tidak diketahui dan tidak tetap, yang
semua titik pada satu satah yang jaraknya ukuran menegak. Laju seragam (Uniform speed) Perubahan jarak boleh mewakili sebarang nilai.
sama dari pusat bulatan. Jarak mengufuk (Horizontal distance) Panjang yang sama dalam selang masa yang diambil. Pemboleh ubah bersandar (Dependent variable)
Diameter (Diameter) Garis lurus yang ukuran melintang. Laju tak seragam (Non-uniform speed) Pemboleh ubah yang menjadi perkara dalam
menghubungkan dua titik pada lilitan bulatan Jejari (Radius) Garis lurus yang menghubungkan Perubahan jarak yang berbeza dalam selang suatu rumus.
atau sfera dan melalui pusat bulatan atau pusat dengan titik pada lilitan bulatan atau masa yang sama. Pemboleh ubah tak bersandar (Independent
sfera tersebut. permukaan sfera. Lawan arah jam (Anticlockwise) Arah variable) Pemboleh ubah lain yang bukan
BAB 7
BAB 7
Faktor (Factor) Nombor, sebutan atau ungkapan Jujukan (Sequence) Satu set nombor atau objek pergerakan bertentangan jarum jam dari perkara dalam suatu rumus.
algebra yang membahagi tepat suatu nombor, yang disusun mengikut pola tertentu. kanan ke kiri. Pengangka (Numerator) Angka atau sebutan
sebutan atau ungkapan yang diberikan. Lilitan (Circumference) Perimeter bagi bulatan. yang terletak di bahagian atas suatu pecahan.
Keadaan pegun (Stationary) Keadaan tidak bergerak.
Faktor sepunya (Common factor) Faktor yang Median (Median) Nilai yang terletak di tengah- Penyebut (Denominator) Sebutan atau ungkapan
Kebarangkalian suatu peristiwa (Probability of
membahagi tepat dua atau lebih nombor atau tengah susunan suatu set nombor yang di bawah garis pecahan.
an event) Nisbah kekerapan berlakunya suatu
ungkapan algebra yang lain. disusun secara tertib.
peristiwa kepada bilangan cubaan. Perentas (Chord) Garis lurus yang
Fungsi (Function) Hubungan antara dua pemboleh Min (Mean) Nilai yang diperoleh apabila jumlah menyambungkan sebarang dua titik pada
Kecerunan (Gradient) Nisbah jarak mencancang
ubah dalam suatu persamaan. nilai data dibahagi dengan bilangan data. lilitan bulatan.
kepada jarak mengufuk di antara dua titik
Fungsi bukan linear (Non-linear function) pada suatu garis lurus. Mod (Mode) Nilai yang mempunyai kekerapan Peristiwa (Event) Set kesudahan sesuatu
Fungsi yang mempunyai dua pemboleh ubah tertinggi bagi suatu set data. eksperimen.
Kecondongan (Inclination) Keadaan garisan
atau lebih dan kuasa tertinggi bagi pemboleh
yang bersudut. Nilai ekstrem (Extreme value) Nilai melampau Perkara rumus (Subject of a formula) Suatu
ubah tak bersandarnya selain satu.
Kecuraman (Steepness) Keadaan yang curam sama ada nilai yang terlalu kecil atau nilai pemboleh ubah yang diungkapkan dalam
Fungsi linear (Linear function) Fungsi yang yang terlalu besar. bentuk suatu pemboleh ubah yang lain dan
dan condong.
mempunyai dua pemboleh ubah atau lebih menjadi tajuk suatu rumus.
Kedudukan (Position) Suatu titik dan tempat. Nisbah (Ratio) Pecahan yang membahagi dua
dan kuasa tertinggi bagi pemboleh ubah tak
Kekongruenan (Congruency) Perihal sama atau lebih kuantiti yang sama unit ukurannya. Persamaan linear (Linear equation) Persamaan
bersandarnya ialah satu.
bentuk dan sama saiz. Nombor ganjil (Odd numbers) Nombor integer yang terdiri daripada ungkapan linear.
Graf fungsi (Graph of function) Graf yang terhasil
Kembangan dua kurungan (Expansion of two yang tidak boleh dibahagi tepat dengan Pintasan (Intercept) Nilai x atau nilai y apabila
daripada fungsi tertentu.
brackets) Apabila dua ungkapan algebra angka 2. garis atau lengkung memotong paksi-x atau
Hipotenus (Hypotenuse) Sisi yang bertentangan paksi-y masing-masing.
linear didarabkan. Nombor genap (Even numbers) Nombor integer
dengan sudut tegak dalam sesuatu segi tiga
Kembangan tunggal (Expansion) Apabila satu yang boleh dibahagi tepat dengan angka 2. Plot (Plot) Perbuatan menanda titik-titik
bersudut tegak.
ungkapan algebra linear didarab satu sebutan Nyahpecutan (Deceleration) Pecutan negatif untuk melukis graf berdasarkan koordinat
Hubungan (Relation) Perkaitan antara dua atau yang diberikan.
algebra atau suatu nombor. atau pengurangan halaju terhadap masa.
lebih pemboleh ubah.
Objek (Object) Bentuk, rajah atau objek asal Pola nombor (Number pattern) Corak nombor
Ikut arah jam (Clockwise) Arah pergerakan atau dan urutan nombor yang disusun dalam
dalam pelbagai transformasi.
putaran seperti arah jarum jam bergerak. corak tertentu.
308
308 309
Poligon sekata (Regular polygon) Poligon yang Titik tengah (Midpoint) Titik yang membahagi
mempunyai sisi yang sama panjang dan dua sama sesuatu tembereng.
sudut pedalaman yang sama besar. Transformasi (Transformation) Proses
Pusat (Centre) Titik yang terletak di tengah- mengubah kedudukan, orientasi atau
tengah ruang. saiz imej sesuatu objek melalui translasi,
Pusat putaran (Centre of rotation) Titik tetap pantulan, putaran dan pembesaran. Allan, R., Capewell, D., Pated, N., & Mullarkey, P., 2008. Maths Links 7B. UK: Oxford University
yang padanya setiap titik pada satah berputar Translasi (Translation) Transformasi yang Press.
melalui sudut dan arah tertentu. melibatkan pemindahan semua titik pada
suatu satah melalui arah dan jarak yang sama. Barzilai, J. & Borwein, J. M., 1988. Two Point Step Size Gradient Methods. Journal of Numerical
Ruang sampel (Sample space) Set semua
Analysis, 8: 141-148.
kesudahan yang mungkin bagi suatu Ungkapan Algebra (Algebraic expression)
eksperimen. Ungkapan yang menggabungkan nombor, Chapin, S.H., Illingworth, M., & Landau, M., 2001. Middle Grades Maths Tools for Success Course 2.
Rumus algebra (Algebraic formula) Rumus pemboleh ubah atau entiti matematik lain New Jersey: Prentice Hall.
yang menggunakan nombor, huruf dan tanda dengan operasi.
operasi dalam bentuk persamaan. Vektor (Vector) Arah pergerakan. Coxeter, H.S.M., 1969. Introduction to Geometry. Ed-2, New York: John Wiley & Sons.
Sebutan Algebra (Algebraic expression) Rumus
yang menggunakan nombor, huruf dan tanda Edwards, J.T. & John R.B., 2010. Styles and Strategies for Teaching Middle School Mathematics.
operasi dalam bentuk persamaan. USA: Corwin Press.
Sektor (Sector) Bahagian dalam bulatan yang Howard, E., 1953. An Introduction to the History of Mathematics. USA: Holt, Rinchart and Winston,
dibatasi oleh dua jejari dan lengkok yang Inc.
menyambungkan titik hujung dua jejari itu.
Sifat geometri (Geometrical characteristic) Sifat Istilah Matematik untuk Sekolah-sekolah Malaysia, 2003. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
dalam bidang matematik berkenaan dengan
BAB 7
BAB 7
ukuran dan hubungan antara titik, garis, John, M.L., 2013. Axiomatic Geometry, Pure and Applied Undergradute Texts. USA: American
permukaan dan pepejal. Mathematical Society.
Simetri (Symmetry) Padanan tepat dari segi saiz
Joseph, Y., Teh, K.H., Loh, C.H., Ivy, C., Neo, C.H., Jacinth L., Ong, C.H., & Jeffrey, P., 2014. New
dan bentuk antara satu bahagian atau sisi
Syllabus Mathematics. Ed-7, Singapore: Shinglee Publishers Pte. Ltd.
suatu arah atau objek.
Sisi lurus (Side) Garisan yang membentuk bentuk Kamus Dewan Edisi Keempat, 2005. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
dua dimensi.
Sudut pedalaman (Interior angle) Sudut yang Paul, B., 2010. Mathematics Pupils' Book. USA: Macmillan.
terbentuk oleh dua sisi bersebelahan di dalam
sesuatu poligon. Reviel., N., 2007. The Transformation of Mathematics in the Early Mediterranean World. Kuala
Lumpur: Cambridge University Press.
Sudut pelengkap (Complementary angle) Dua
sudut dengan hasil tambahnya ialah 90°. Smith, D.E., 1958. History of Mathematics. New York: Dover Publications, Inc.
Sudut peluaran (Exterior angle) Sudut yang
terbentuk di antara sisi poligon yang Tay, C.H., Riddington, M., & Grier, M., 2000. New Mathematics Counts for Secondary 1 Normal
dipanjangkan dengan sisi bersebelahannya. Academic. Singapore: Times Media.
Sudut penggenap (Supplementary angle) Dua
sudut dengan hasil tambahnya ialah 180°. Teh, K.S. & Cooi, C.K., 1982. New Syllabus Mathematics. Singapore: Shinglee Publisher Pte Ltd.
Sukatan kecenderungan memusat (Measure of
central tendency) Perwakilan bagi sekumpulan
data seperti min, median dan mod.
Tembereng (Segment) Bahagian suatu bulatan
yang disempadani oleh satu lengkok dan
perentas yang menghubungkan kedua-dua
hujung lengkok tersebut.
310 311
Bab 7 Koordinat
bentangan 103 koordinat 132 perkara rumus 46

bentuk tiga dimensi 102 kuasa dua sempurna 29 persamaan 153
berserenjang 83 laju 170 pintasan 198
bulatan 86 laju purata 173 pola 2
dadu adil 279, 280, 284 laju seragam 172 pola nombor 2
data 246, 247 laju tak seragam 172 poligon sekata 56
diameter 81 lawan arah jam 225 pusat 76, 101
faktor 27 lengkok 60, 77 pusat putaran 234
Faktor Sepunya Terbesar lilitan 77 ruang sampel 280, 282
(FSTB) 28 luas permukaan 118 rumus 46
fungsi 146 masa 170 rumus algebra 44
fungsi bukan linear 144 median 247 satah Cartes 123, 124
fungsi linear 144 min 247 sebutan 11
garis lurus 150 mod 247 sebutan algebra 44
garis serenjang 60 nilai ekstrem 253 sebutan serupa 23
graf fungsi 146, 147 nisbah 191 Segi Tiga Pascal 5
hipotenus 127 Nombor Fibonacci 7 sektor 77
BAB 7
hubungan 230 nombor ganjil 13 set 278

identiti pemfaktoran 30 nombor genap 13 sifat 101
ikut arah jam 227, 228 nyahpecutan 179 sifat geometri 101
imej 210 objek 208 simetri 219
isi padu 110 orientasi 210, 212 simetri putaran 234
isometri 230, 232 origami 59 skala 195
jadual kekerapan 246 paksi-x 150, 220 songsangan 27
jarak 272 paksi-y 150, 220 sudut pedalaman 62
jarak mencancang 191 paksi 222 sudut pelengkap 62
jarak mengufuk 191 paksi simetri 235 sudut peluaran 62
jejari 76, 77 pantulan 218 sudut penggenap 54
jubin algebra 20 pasangan tertib 147 sukatan kecenderungan
jujukan 8 pecahan algebra 35 memusat 262
kebarangkalian eksperimen pecutan 179 tembereng 132
278, 279 pekali 46 titik tengah 260
kebarangkalian teori 280 pembahagi dua 81 translasi 230
kecerunan 190, 191 pemboleh ubah 44 ungkapan algebra 10, 21
kecondongan 190, 191 pemfaktoran 27 vektor 213
kecuraman 190, 191 penjelmaan 240
kedudukan 135, 208 perentas 82
kembangan 21 perimeter 46, 94
kongruen 210 peristiwa 282
312

Matematik Ting 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematik Ting 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KURIKULUM STANDARD SEKOLAH MENENGAH

Bab 9 Laju dan Pecutan 168 Bab 13 Kebarangkalian Mudah 276

Bab 10 Kecerunan Garis Lurus 188 13.3 Kebarangkalian Peristiwa

Menarik perhatian murid kepada fakta tambahan

Isi padu sfera 4 πj 3

MASLAHAT BAB INI

Konsep pola dan jujukan boleh diaplikasi

6. Bentangkan hasil dapatan anda.

Segi Tiga Pascal

(a) −10, −4, 2, 8, ... (b) 17, 7, −3, −13, ...

Nombor Fibonacci 2. Nyatakan pola bagi urutan berikut.

1.2.2 Pola suatu jujukan (b) Mendarab nombor sebelumnya dengan 3.

1 (e) 0.2, 2.4, 28.8, , , ... (f) , −80, −16, , , ...

(b) Membahagi nombor sebelumnya dengan 2. Tn = sebutan ke-n

Daripada jujukan di atas,

(b) , , −20, −10, −5, ...

(c) 268, , , 169, 136, , ...

6. Lengkapkan Nombor Fibonacci di bawah.

Ubat demam = 2 biji 3 kali sehari

(iii) Nombor Fibonacci

Perkataan Sebutan pertama, T1 = −9

AKTIVITI KREATIF 2.1 Kembangan

6 cm + 6 cm Tujuan: Menentukan luas segi empat ABEF

(c) (3r + 4s)(r – 2s)

Penyelesaian: 5. Hitung luas rajah berikut dengan menggunakan ungkapan algebra.

8. Hitungkan panjang LM dalam sebutan y.

Faktor, Faktor Sepunya dan Faktor Sepunya CONTOH 7

(d) 5k 2 – 80 FSTB 5 dan 80 CONTOH 9

Perhatikan contoh di bawah berserta penerangannya untuk pemfaktoran

Langkah 3: 2 dan 4 dipilih kerana menepati b , iaitu 2 + 4 = 6. 2m 2

Menggunakan faktor sepunya dalam empat sebutan algebra

5. Permudah setiap yang berikut. n+2 n 5x y–1 rs 2–r

INTI PATI BAB REFLEKSI DIRI

Pada akhir bab ini, saya dapat:

2. Melaksanakan kembangan dua ungkapan algebra.

3. Mempermudah ungkapan algebra yang melibatkan gabungan operasi

10. Melaksanakan gabungan operasi ungkapan algebra yang melibatkan

Untuk maklumat lanjut:

Sebagai seorang pengatur cara komputer,

• Rumus algebra • Algebraic formula

MASLAHAT BAB INI

Rumus algebra diaplikasi oleh jurutera, ahli

(ii) Kesimpulan daripada aktiviti di atas.

(bilangan kek keju × harga)� × diskaun

3.1.2 Menukar perkara rumus CONTOH 3

(b) Gantikan w = 15 dan u = 4 ke dalam rumus. Penyelesaian:

1. Tulis rumus algebra daripada situasi berikut. 4 cm

INTI PATI BAB

Tajuk: Papan mengira

1. Membentuk rumus berdasarkan suatu situasi. Contoh papan mengira

2. Menukar perkara rumus bagi suatu persamaan algebra.

4. Menyelesaikan masalah yang melibatkan rumus.

Dalam kehidupan seharian, terdapat

Untuk maklumat lanjut:

AKTIVITI KREATIF Langkah:

4.1.1 Sifat geometri poligon sekata

Mengenal poligon sekata Poligon Cengkung

I K Poligon ialah bentuk Bukan poligon

Menentukan paksi simetri 4.1.2 Membina Poligon Sekata

Aktiviti 1: JOM CUBA 4.1

Hasil tambah sudut pedalaman = (n − 2) × 180°

CONTOH 7 PERHATIAN JOM CUBA 4.2

4.2.4 Penyelesaian masalah Sudut pedalaman: Sudut pedalaman:

1. Bina poligon berikut dengan jangka lukis dan pembaris.