‼ Θέμα Β: Τρόποι Πειθούς

Ενδεικτική Προσέγγιση

📰 Κείμενο 1

Συνήθως μιλάμε για πολιτικό και θρησκευτικό φανατισμό, αλλά στην πραγματικότητα
υπάρχουν πολύ διαφορετικές μορφές φανατισμού σε διαφορετικές κοινωνίες. Ο
φανατισμός εις βάρος των καπνιστών στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, ή η βία
όσων αντιτίθενται στις αμβλώσεις, οι οποίοι ενώ αποσκοπούν στην προστασία της ζωής,
καταλήγουν να τη σκοτώνουν με άλλο τρόπο. Σε ορισμένες κοινωνίες της Δύσης
αναπτύσσονται εντονότατες μορφές φανατισμού εντελώς αντίθετες προς τον επίσημο
φιλελευθερισμό του κράτους. Και οι νέοι είναι αυτοί που δείχνουν πάντα να είναι ανοιχτοί
κι έτοιμοι να ασπασθούν αυτό το φανατισμό με μεγαλύτερη ευκολία.

Οι νέοι, τα νέα θύματα

Γιατί συμβαίνει αυτό; Πριν από πολύ καιρό, ο μεγάλος στοχαστής Εμίλ Σιοράν είχε πει ότι οι
νέοι είναι εύκολα θύματα του φανατισμού, επειδή δεν είναι ποτέ ανεκτικοί. Η σύγχρονη
ιστορία το επιβεβαιώνει, αρκεί να θυμηθεί κανείς τους νέο- και παλαιο-ναζιστές, τη
σταλινική νεολαία και πάει λέγοντας. Οι νέοι είναι ανυπόμονοι, είναι κατηγορηματικοί και
αδιάλλακτοι, έχουν ανάγκη να πιστεύουν σε απόλυτα ιδανικά. Στερούνται μιας κριτικής
σκέψης που εξισορροπεί τα πράγματα, σκέπτονται με μονομερή τρόπο και παράλληλα, από
έλλειψη σιγουριάς και πείρας, φοβούνται να αντιμετωπίσουν έναν τρόπο σκέψης
διαφορετικό από τον δικό τους. Ο φιλόσοφος Σιοράν είχε γράψει ότι οι νέοι μπορούν ν’
ακολουθήσουν τυφλά «την ευκαιρία μιας σφαγής», πράγμα που, δυστυχώς, είναι πολύ
συχνά αληθινό. Για παράδειγμα, είναι σχεδόν αποκλειστικά νέοι όσοι υπηρετούν τον
ισλαμικό φανατισμό, αποκυήματα του οποίου είναι πολλές αδιάλλακτες ενέργειες και
σφαγές.

Τραγικά αποτελέσματα

Σε συνέντευξή του στο ιταλικό περιοδικό «Λ’ Εσπρέσο», ο Μπεν Τζελούν επισημαίνει ότι ο
φανατισμός υπήρχε πάντα, αλλά σήμερα μιλάμε περισσότερο γι’ αυτόν, επειδή περνά
ευκολότερα στη δράση με αποτελέσματα τραγικά και πολυαίμακτα, ενώ στο παρελθόν
ήταν περισσότερο περιστασιακός και απομονωμένος. «Ο φανατισμός των τρομοκρατών της
Αριστεράς στη δεκαετία του ’70 ήταν η έκφραση μιας ριζοσπαστικής επανάστασης που
παρέμεινε περιθωριακή, ενώ σήμερα στον μουσουλμανικό κόσμο ο φανατισμός κινδυνεύει
να καταστεί φαινόμενο πλειοψηφίας. Στις αραβικές χώρες, η πολιτική και οικονομική
κατάσταση, σε συνδυασμό με το κενό που άφησε η έκπτωση των προοδευτικών ιδεωδών,
διευκολύνουν την εξοικείωση των νεαρών ατόμων με ολοκληρωτικές ιδεολογίες που
εκμεταλλεύονται τη θρησκεία. Αυτός ο συλλογικός φανατισμός είναι πολύ επικίνδυνος,
όπως το βλέπουμε στην Αλγερία σήμερα και φοβούμαι ότι ίσως να το δούμε στο μέλλον και
στις χώρες του Περσικού Κόλπου». Πολλοί δείχνουν σήμερα έκπληκτοι από το γεγονός ότι ο
φανατιςμός και η έλλειψη ανεκτικότητας απέναντι στο διαφορετικό κερδίζουν έδαφος
ακόμη και στις δυτικές κοινωνίες. […] Σίγουρα, μερικές χώρες φαίνονται καλύτερα
περιχαρακωμένες και ικανές να μειώσουν τον κίνδυνο εισβολής του φανατισμού χάρη σε
μια μακροχρόνια παιδεία, όπως οι σκανδιναβικές χώρες και οι δημοκρατίες της Ευρώπης. Η
Ευρώπη γεννήθηκε από τη βία, γνώρισε τους πολέμους των θρησκειών και των συνόρων
πληρώνοντας υψηλό τίμημα σε ανθρώπινες ζωές και ξέρει πού οδηγούν ο φανατισμός και η
βία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πρέπει να επαγρυπνούν συνεχώς.

Το κείμενο αποτελεί σύνθεση στοιχείων από δυτικοευρωπαϊκά έντυπα

🔎 Β2. Στη δεύτερη («Γιατί συμβαίνει αυτό; … αδιάλλακτες ενέργειες και σφαγές») και στην
Τρίτη παράγραφο («Σε συνέντευξή του … να επαγρυπνούν συνεχώς») του Κειμένου 1,
παρατίθενται οι απόψεις δύο ειδικών. Ποιες είναι αυτές; Ποιες θέσεις ενισχύουν; Να
αξιολογήσετε την πειστικότητα του συγκεκριμένου τρόπου πειθούς που χρησιμοποιείται.

✏ Ενδεικτική Απάντηση

Στο Κείμενο 1 επισημαίνεται η όξυνση του φανατισμού σε όλες τις εκφάνσεις του, γι` αυτό
γίνεται επίκληση στην αυθεντία από τους συντάκτες. Επικαλούνται τον μεγάλο στοχαστή
Εμίλ Σιοράν «ο μεγάλος στοχαστής Εμίλ Σιοράν είχε πει ότι οι νέοι είναι εύκολα θύματα του
φανατισμού, επειδή δεν είναι ποτέ ανεκτικοί» - «Ο φιλόσοφος Σιοράν είχε γράψει ότι οι
νέοι μπορούν ν` ακολουθήσουν τυφλά «την ευκαιρία μιας σφαγής»» και τον Μπεν Τζελούν
«Ο φανατισμός των τρομοκρατών της Αριστεράς στη δεκαετία του `70 ήταν η έκφραση μιας
ριζοσπαστικής επανάστασης … και στις χώρες του Περσικού Κόλπου».

Η χρήση της αυθεντίας γίνεται για να ενισχυθούν οι απόψεις που παρατίθενται και δείχνει
ότι οι συντάκτες των εντύπων κατέχουν τη σχετική βιβλιογραφία (ευρυμάθεια) και είναι
αξιόπιστοι. Στην πρώτη περίπτωση αξιοποιούνται οι δηλώσεις του φιλοσόφου Εμίλ Σιοράν
για να τεκμηριωθεί η άποψη ότι οι νέοι είναι εύκολα θύματα του φανατισμού. Στη δεύτερη
περίπτωση, με την παραπομπή στον Μπεν Τζελούν κατορθώνουν να μας παρουσιάσουν τα
τραγικά αποτελέσματα του φανατισμού. Ο Μπεν Τζελούν ςυγκρίνει τον φανατισμό του
παρελθόντος, που ήταν περιστασιακός και απομονωμένος, με τον σύγχρονο και
επισημαίνει ότι τώρα τα αποτελέσματα είναι τραγικά και πολυαίμακτα. Άρα, με την
παράθεση των αυθεντιών οι συντάκτες των κειμένων επιδιώκουν να κερδίσουν την
εμπιστοσύνη του αναγνώστη και καταφέρνουν να μας πείσουν για την ισχύ των
επιχειρημάτων τους. Το κείμενο αποκτά πειστικότητα και αντικειμενικότητα.

📰 Κείμενο 2

Έχει λεχθεί ότι η Ευρώπη είναι «η ήπειρος των αντιφάσεων». Ωστόσο, η Ευρώπη των
αντιφάσεων – των συνενώσεων δηλαδή αλλά και των συγκρούσεων, της χριστιανικής
αγάπης αλλά και των θρησκευτικών πολέμων, της δημοκρατίας αλλά και των ολιγαρχικών
έως και φασιστικών καθεστώτων, της ειρήνης αλλά και των άγριων πολέμων, τού πιο
σημαντικού πολιτισμού στις τέχνες και στα γράμματα αλλά και ενός φάσματος ασύλληπτης
βαρβαρότητας – αυτή η Ευρώπη των αντιφάσεων είναι και αυτή που κατόρθωσε,
περνώντας από πολλά στάδια εξέλιξης, να φθάσει στην Ενωμένη Ευρώπη των αρχών τού
21ου αιώνα, στην Ευρώπη των 25 με μια σταθερή πορεία προς την ολοκλήρωση.

✍ Γεώργιος Μπαμπινιώτης. Για μια ποιοτική βίωση της Ενωμένης Ευρώπης. Το Βήμα: Νέες
Εποχές, 01/02/2004
🔎 Β2. Ποια είναι η πρόθεσή του συγγραφέα στο Κείμενο 2; Ποιόν τρόπο και ποια μέσα
πειθούς αξιοποιεί; Να αξιολογήσετε την πειστικότητα του συγκεκριμένου τρόπου πειθούς
που χρησιμοποιείται.

✏ Ενδεικτική Απάντηση

Πρόθεση του συγγραφέα είναι να μας ενημερώσει για την ιστορική διαδρομή της
Ευρωπαϊκής Ένωσης και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι χώρες στην προσπάθειά
τους να συνυπάρξουν και να ενωθούν σε ένα συνασπισμό κρατών και να μας πείσει για τη
δυσκολία του εγχειρήματος. Στην προσπάθειά του αυτή αξιοποιεί τον τρόπος πειθούς της
επίκλησης στη λογική. Παραθέτει τη θέση του «Έχει λεχθεί ότι η Ευρώπη είναι «η ήπειρος
των αντιφάσεων»» και στη συνέχεια την υποστηρίζει με το επιχείρημα «η Ευρώπη των
αντιφάσεων – των συνενώσεων δηλαδή αλλά και των συγκρούσεων» και με τεκμήρια,
παραδείγματα – ιστορικά γεγονότα «της χριστιανικής αγάπης αλλά και των θρησκευτικών
πολέμων, της δημοκρατίας αλλά και των ολιγαρχικών έως και φασιστικών καθεστώτων, της
ειρήνης αλλά και των άγριων πολέμων, του πιο σημαντικού πολιτισμού στις τέχνες και στα
γράμματα αλλά και ενός φάσματος ασύλληπτης βαρβαρότητας». Επομένως, ο λόγος του
είναι τεκμηριωμένος και πειστικός, εφόσον στηρίζεται σε αδιαμφισβήτητα στοιχεία που
μας αποδεικνύουν ότι διαχρονικά η ποιοτική συνένωση κρατών απαιτεί διαρκή προσπάθεια
για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που υπονομεύουν τη σταθερή πορεία προς την
ολοκλήρωσή της.

📰 Κείμενο 3

Παγκοσμιοποίηση: κίνδυνος ή ευκαιρία;

[…] Ένας άλλος τομέας, τέλος, με αμφίσημες τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης είναι η
ισοπέδωση των πολιτισμών. Κυρίαρχο πια αναδεικνύεται το μοντέλο του καταναλωτικού
ατόμου. Πολιτισμοί και γλώσσες με διαδρομές αιώνων είτε κινδυνεύουν να αφανισθούν
είτε συρρικνώνονται. Χωρίς αξίες όμως μπορεί να προχωρήσει ο κόσμος; Πώς όμως θα
επηρεάσει η παγκοσμιοποίηση την Ελλάδα, μια μικρή χώρα, με ευφυείς (αλλά και
ατομιστές) ανθρώπους, με παράδοση πολιτισμού και με πολύ καλές συνθήκες διαβίωσης,
που συνιστούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματά μας; Φυσικά, στην καταιγίδα πολιτισμικής
ισοπέδωσης δεν πρέπει να ξεχνάμε την ιστορική μας μνήμη, η οποία πρέπει να περάσει
στην επόμενη γενιά.

✍ Βασίλης Προφυλλίδης Καθηγητής Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,

12/8/2005 (διασκευασμένο κείμενο)

🔎 Β2. Ο συγγραφέας στο Κείμενο 3 επικαλείται το συναίσθημα του δέκτη. Με ποια μέσα το
επιτυγχάνει και ποια συναισθήματα διεγείρει;

✏ Ενδεικτική Απάντηση

Ο συγγραφέας στο Κείμενο 3 επιχειρώντας να παρουσιάσει τις επιπτώσεις της

παγκοσμιοποίησης στον πολιτισμό επικαλείται το συναίσθημα των αναγνωστών («Ένας
άλλος τομέας … να περάσει στην επόμενη γενιά»). Αυτό το επιτυγχάνει με μέσο την
περιγραφή στην οποία κυριαρχεί ο μεταφορικός και ο εικονοπλαστικός λόγος «Ένας άλλος
τομέας, τέλος, με αμφίσημες τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης είναι η ισοπέδωση των
πολιτισμών», «Πολιτισμοί και γλώσσες με διαδρομές αιώνων είτε κινδυνεύουν να
αφανισθούν είτε συρρικνώνονται», «Φυσικά, στην καταιγίδα πολιτισμικής ισοπέδωσης δεν
πρέπει να ξεχνάμε την ιστορική μας μνήμη, η οποία πρέπει να περάσει στην επόμενη
γενιά». Αξιοποιείται, επίσης, ως βοηθητικό στοιχείο η τεχνική των ερωτήσεων «Χωρίς αξίες
όμως μπορεί να προχωρήσει ο κόσμος; Πώς όμως θα επηρεάσει η παγκοσμιοποίηση την
Ελλάδα, μια μικρή χώρα, με ευφυείς (αλλά και ατομιστές) ανθρώπους, με παράδοση
πολιτισμού και με πολύ καλές συνθήκες διαβίωσης, που συνιστούν τα συγκριτικά
πλεονεκτήματά μας;». Ο συγγραφέας με την επίκληση στο συναίσθημα κατορθώνει να
διεγείρει συναισθήματα στους αναγνώστες. Οι κίνδυνοι από την παγκοσμιοποίηση που
αναφέρει δεν μπορεί παρά να προκαλέσουν ανησυχία και φόβο για το μέλλον, αλλά και το
αίσθημα ευθύνης για την προστασία των στοιχείων της εθνικής ταυτότητας που
απειλούνται από την επαφή και την κυριαρχία των ισχυρών πολιτισμών.

📄 Κείμενο 4

Ανοιχτή επιστολή υποψήφιου βουλευτή προς ψηφοφόρους :

Αγαπητοί μου φίλοι και φίλες, δυο χρόνια πέρασαν από τις εκλογές, δύο χρόνια γεμάτα
δράσεις, παρεμβάσεις και συνεχούς πολιτικής μου παρουσίας σε όλη τη χώρα. Δυο χρόνια
πάλης και διεκδικήσεων από το κράτος, δυο χρόνια πολιτικού αγώνα που τήρησα την
υπόσχεσή μου να μείνω μαζί σας και μετά τις εκλογές.

Για μένα πολιτική σημαίνει προσφορά, προσφορά στον τόπο, όχι αυτοπροβολή και
ιδιοτέλεια, όχι αδιαφάνεια, όχι ανούσιες ρητορείες, όχι κομματική εμπάθεια, όχι
εξυπηρέτηση συμφερόντων που ευνοούν τους λίγους και αγνοούν τους πολλούς. Αυτές
είναι οι ηθικές αξίες που ο ιδρυτής του κόμματος, ο αείμνηστος Πρόεδρος […] έθεσε και
όλοι μας πρέπει με συνέπεια να υπηρετούμε […].

Πηγή: προεκλογικό φυλλάδιο υποψήφιου βουλευτή (διασκευή)

🔎 Β3. Με ποιους τρόπους θεωρείτε πως ο πομπός επιχειρεί να πείσει το ακροατήριό του στο
Κείμενο 4; Να αξιολογήσετε την πειστικότητα των συγκεκριμένων τρόπων πειθούς που
χρησιμοποιούνται.

✏ Ενδεικτική Απάντηση

Ο συντάκτης του προεκλογικού φυλλαδίου, παρουσιάζει τις προθέσεις του προς του
ψηφοφόρους, ώστε να επιτύχει την εκλογή του στις επικείμενες εκλογές. Για να πείσει τους
ψηφοφόρους αξιοποιεί δύο τρόπους πειθούς, την επίκληση στο ήθος του πομπού και την
επίκληση στην αυθεντία. Αρχικά, σε όλο το κείμενο της επιστολής γίνεται αναφορά σε α`
ενικό πρόσωπο στο πρόσωπό του, στην προσπάθειά του και στην τήρηση των υποσχέσεών
του, επικαλείται δηλαδή το ήθος του (επίκληση στο ήθος του πομπού) «δύο χρόνια γεμάτα
δράσεις, παρεμβάσεις και συνεχούς πολιτικής μου παρουσίας … να μείνω μαζί σας και μετά
τις εκλογές», «Για μένα πολιτική σημαίνει… τους πολλούς». Στη συνέχεια, κάνει επίκληση
στην αυθεντία αναφερόμενος στον ιδρυτή του κόμματος «Αυτές είναι οι ηθικές αξίες που ο
ιδρυτής του κόμματος, ο αείμνηστος Πρόεδρος […] έθεσε και όλοι μας πρέπει με συνέπεια
να υπηρετούμε».

Για να είναι αποτελεσματική η πειθώ, είναι απαραίτητο να κερδίσει ο πομπός με το λόγο

του την εμπιστοσύνη του δέκτη. Εννοείται ότι η εντύπωση για την αξιοπιστία του πομπού
πρέπει να απορρέει από τον ίδιο το λόγο και όχι από την εικόνα που τυχόν έχει σχηματίσει
προηγουμένως ο δέκτης γι` αυτόν. Έτσι, στο συγκεκριμένο κείμενο ο πομπός
αναφερόμενος στη δράση του και στις προσωπικές του αξίες καταφέρνει να κερδίσει την
εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων. Παράλληλα, επικαλείται την αυθεντία -τον ιδρυτή και
αείμνηστο πρόεδρο του κόμματος που ανήκει- λέγοντας πως υιοθετεί τις δικές του ηθικές
αξίες. Έτσι, κατορθώνει να ενισχύσει την αξιοπιστία του λόγου του λόγω του
αδιαμφισβήτητου κύρους του και της καθολικής αποδοχής του από τους ψηφοφόρους,
εφόσον συμμερίζεται τη δική του θέση και στάση. Με την επίκληση στην αυθεντία το
κείμενο αποκτά πειστικότητα με αποτέλεσμα ο υποψήφιος να κερδίζει την εμπιστοσύνη
των ψηφοφόρων.