1821: Το άδοξο τέλος των ηγετών της Φιλικής Εταιρείας

Στην Ελληνική ιστορία διαπιστώνουμε ότι, κατά κανόνα, όσοι πρόσφεραν

πολλά στην πατρίδα μας, πέθαναν φτωχοί, ξεχασμένοι και πικραμένοι από την
αχαριστία των συμπατριωτών μας. Τον κανόνα αυτόν ακολούθησαν και οι
έμποροι Νικόλαος Σκουφάς, Εμμανουήλ Ξάνθος και Αθανάσιος Τσακάλωφ, που
ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία (Οδησσός, 1814), καθώς και οι Παναγιώτης
Αναγνωστόπουλος και Παναγιώτης Σέκερης, που προστέθηκαν, στη συνέχεια.
Ένας αποχαιρέτησε τη ζωή από ποδοπάτημα στη βουλή, ένας άλλος από
χολέρα και οι υπόλοιποι από πίκρα, νοσταλγία και απογοήτευση. Θα αναφερθώ
στους παραπάνω ηγέτες της Φιλικής Εταιρείας και τον άδοξο θάνατό τους.
Ο Νικόλαος Σκουφάς (1779-1818) μικρός ακόμα έφυγε από το χωριό του το
Κομπότι για την Άρτα, όπου ασχολήθηκε με την κατασκευή σκούφων και έτσι του
έμεινε το παρωνύμιο Σκουφάς. Όταν μεγάλωσε πήγε στην Οδησσό, όπου
ασχολήθηκε με το εμπόριο και μαζί με τους επίσης εμπόρους Τσακάλωφ και
Ξάνθο ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρία με στόχο την επανάσταση και απολύτρωση των
σκλάβων Ελλήνων. Άρχισε να αλωνίζει την τσαρική Ρωσία, προσπαθώντας να
μυήσει στα μυστικά της Εταιρείας όσο το δυνατό περισσότερους ομογενείς και να
εξασφαλίσει από τους πιο πλούσιους κάποια οικονομική ενίσχυση για τις ανάγκες
της. Το έργο του κάθε άλλο από εύκολο ή ευχάριστο ήταν. Μερικοί δυσπιστούσαν
και άλλοι τον εκλάμβαναν ως απατεώνα. Άλλος στη θέση του θα τα είχε
παρατήσει, αλλά αυτός συνέχιζε ακάθεκτος το ιερό έργο του, αδιαφορώντας για
τις μομφές, τις ειρωνείες και τα υπονοούμενα. Τελικά, τον τέταρτο χρόνο από την
ίδρυση της Εταιρείας η μεγάλη αλλά όχι και δυνατή καρδιά του δεν άντεξε την όλη
κατάσταση και τον οδήγησε πρόωρα στον θάνατο. Η αρχή πάντως είχε γίνει. Το
νερό είχε μπει στο αυλάκι.
Ο Εμμανουήλ Ξάνθος (1772-1851) από την Πάτμο και αφού αγωνίστηκε με
όλες τις δυνάμεις του, είχε την τύχη να δει την πατρίδα ελεύθερη. Οι ιδρυτές της
Εταιρείας παραγκωνίστηκαν εντελώς μετά το ξέσπασμα της επανάστασης. Ο
Ξάνθος με αρκετά χρόνια στην πλάτη του, ζούσε φτωχός και αφανής στην Αθήνα
μαζί τη μονάκριβη κόρη του. Η μόνη του διασκέδαση η παρακολούθηση των
συνεδριάσεων της Βουλής. Δυστυχώς σε μια επεισοδιακή συνεδρίαση, όπου οι
βουλευτές πιαστήκαν στα χέρια ποδοπατήθηκε, την ώρα που φιλήσυχοι
βουλευτές και επισκέπτες έτρεχαν να βγουν κακήν, κακώς από το κτήριο, για να
σωθούν. Κανείς, αρχικά, δεν ήξερε ποιος ήταν ο νεκρός. Η εφημερίδα «Αιών»
δυο μέρες μετά αποκάλυψε ότι ο γέροντας που ποδοπατήθηκε ήταν ένας από
τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας…
Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ (1788 – 1851) γεννήθηκε στα Γιάννενα και φοίτησε
στην Μαρουτσαία Σχολή. Ο γουνέμπορος πατέρας του, όταν έμαθε ότι ο γιος του
κινδύνευε, εξαιτίας της μοναδικής ομορφιάς του, να πέσει στα χέρια του έκφυλου
τυράννου Αλή πασά, τον πήρε μαζί του στη Ρωσία. Εκεί άλλαξε το επίθετό του
από
από Τέκελης σε Τσακάλωφ. Σπούδασε στο Παρίσι Φυσικές Επιστήμες και έμαθε
πολλές ξένες γλώσσες. Μυήθηκε από τον πατέρα του στο εμπόριο. Με χαρά
έγινε συνιδρυτής της Φιλικής Εταιρείας και ουσιαστικά, εξαιτίας της μεγάλης
μόρφωσής και γλωσσομάθειάς του, θα αποτελέσει το «μυαλό» της οργάνωσης.
Όταν άρχισε η επανάσταση στις Ηγεμονίες έσπευσε και πολέμησε ως
1
αξιωματικός του ιερού λόχου στην άτυχη μάχη στο Δραγατσάνι. Μετά κατέβηκε
στην Πελοπόννησο, με τον Ξάνθο, για να πάρει μέρος στην επανάσταση που είχε
ξεσπάσει εκεί. Αγωνίστηκε σκληρά όλη τη διάρκεια της Εθνεγερσίας. Ο λαός τον
αγάπησε και τον εξέλεξε αντιπρόσωπο στην Εθνοσυνέλευση του Άργους. Ο
Καποδίστριας, μετά την απελευθέρωση, τον τίμησε, διορίζοντάς τον οργανωτή
και διευθυντή της λογιστικής υπηρεσίας του στρατού. Μετά τη δολοφονία του
κυβερνήτη παραγκωνίστηκε και έφυγε πικραμένος για τη Ρωσία. Εκεί πέθανε
περισσότερο από πίκρα και νοσταλγία για την πατρίδα στην οποία είχε
αφιερώσει τη ζωή του.
Ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος (1790-1854) από την Ανδρίτσαινα, αφού
πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια, κατόρθωσε να πάει στην Οδησσό, όπου άρχισε
να δουλεύει σκληρά ως υπάλληλος. Ο Σκουφάς τον μύησε στα μυστικά της
Εταιρείας (1816) και σύντομα αποτέλεσε το τέταρτο μέλος της. Οι ηγέτες της
Εταιρείας σε σύσκεψη που έγινε έκριναν αναγκαίο να κατέβουν στην
Πελοπόννησο και να μυήσουν σημαίνουσες προσωπικότητες. Το πρόβλημα τους
όμως ήταν τα χρήματα. Σκέφτηκαν τότε να βρουν ένα πλούσιο ομογενή, να τον
συμπεριλάβουν στην ιδρυτική ομάδα και να τους λύσει το πρόβλημα. Ο
Αναγνωστόπουλος βρήκε τον πλούσιο ομογενή Σέκερη. Έτσι, όταν, λίγους μήνες
μετά, πέθανε ο Σκουφάς, πήρε τη θέση του ο Σέκερης, που θα αποτελέσει στη
συνέχεια βασικό άξονα της οργάνωσης. Μετά μύησε στην Εταιρεία, τους πιο
γνωστούς Έλληνες του εξωτερικού. Όταν ξέσπασε η επανάσταση στην
Πελοπόννησο, έσπευσε να πολεμήσει και ο ίδιος. Τα δύσκολα χρόνια που ο
Καποδίστριας αγωνιζόταν κάτω από τρομερά άσχημες συνθήκες να
δημιουργήσει κράτος, αυτός τον βοήθησε όσο μπορούσε. Την περίοδο των
Βαυαρών έπαψε να ασχολείται με τα κοινά. Η Πολιτεία τον τίμησε με τον χρυσό
σταυρό του Σωτήρα. Το 1854 προσβλήθηκε από τη χολέρα που είχαν μεταφέρει
οι Αγγλογάλλοι (στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου) στον Πειραιά και είχε
αφανίσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Πέθανε μόνος του και αβοήθητος,
εξαιτίας της μεταδοτικότητας της αρρώστιας….
Ο Παναγιώτης Σέκερης (1783-1846) από την Τρίπολη ήταν ένας
επιτυχημένος έμπορος της Πόλης. Η περιουσία του ήταν τεράστια. Μυήθηκε στη
Φιλική Εταιρεία και ήταν ο «Χρυσοδωδέκατος», όπως χαρακτηριστικά τον
αποκαλούσαν. Μετά το θάνατο του Σκουφά έγινε μέλος της «υπέρτατης αρχής».
Χωρίς να σκέφτεται τον κίνδυνο μετέτρεψε το αρχοντικό του στο κέντρο της
οθωμανικής πρωτεύουσας σε στρατηγείο της Εταιρείας. Σταδιακά έγινε το
«μυαλό» της. Ο συντονιστής των πάντων. Από τα εννέα καράβια που είχε στην
ιδιοκτησία του παραχώρησε το ένα αποκλειστικά για να μεταφέρει τους
«Απόστολους» στις περιοχές που αναλάμβαναν να μυήσουν πατριώτες. Την
περιουσία του, πριν αλλά και μετά την έκρηξη της Εθνεγερσίας, την ξόδευε
αγόγγυστα για τις όποιες ανάγκες προέκυπταν (αναφέρεται ότι μόνο στην
Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη είχε δώσει 40.000 γρόσια). Όταν ανακαλύφθηκε από
τις οθωμανικές αρχές διέφυγε μεταμφιεσμένος για την Οδησσό. Στη ρωσική
πόλη ο μεγιστάνας του πλούτου θα ζήσει φτωχικά. Το 1830 θα κατέβει στην
ελεύθερη πια Ελλάδα και θα διοριστεί τελώνης στην Ύδρα. Δε θα παραπονεθεί
ποτέ για τη φτώχεια του και δε θα ζητήσει από το ελληνικό δημόσιο αποζημίωση
για όσα έδωσε στον Αγώνα. Όταν ο βασιλιάς Όθωνας τον κάλεσε στην Αθήνα,

2
για να του παραχωρήσει τον σταυρό του Σωτήρα, αυτός αρνήθηκε. Δεν ήθελε
ανταλλάγματα. Πέθανε στο Ναύπλιο μέσα στη φτώχεια και την αφάνεια, χωρίς
ποτέ να εκφράσει κανένα παράπονο. Ό,τι έκανε, το έκανε για την πατρίδα και
μόνο.