5 3.

5 Over het inrichten van een samenleving

Hoe richten we, los van de vraag van maakbaarheid, onze ideale samenleving in?
Willen we meer of minder inspraak voor mensen? Kiezen we voor veel marktw"iking
of voor veel sturing door de overheid? Mogen mensen zich gedragen naar hun eigen
waarden en normen of is er een cultuur die geldt voor iedereen? Het zijn vragen die in
dit hoofdstuk aan bod zijn gekomen. Politicologen en filosofen hebben daar ook veel
over nagedacht en komen met verschillende idee6n. Zoals Karl Marx, die de nadruk
legde op gelijkheid of John Stuart Mill, die juist vrijheid benadrukt. ln de 21ste eeuw
zien we mensen die actief zijn om de samenleving, of een deel ervan, anders in te
richten. ln deze paragraaf bespreken we de filosoof John Rawls

DENKERS VAN TOEN

De Amerikaanse filosoof John Rawls leefde
in de twintigste eeuw en zijn belangrijkste
werk heet A Theory of Justice. Hierin zet hij
uiteen hoe we een rechtvaardige samenleving
kunnen inrichten. Hij doet dit door een
gedachte-experiment. Stel je voor dat je
niet weet hoe, wie of wat je bent in een
samenleving. Of je rijk of arm bent, jong of
oud, denker of doener, gehandicapt of niet,
wel of geen migratieachtergrond hebt. Dat
zijn allemaal zaken die je niet weet zodat je
niet kunt redeneren vanuit je eigenbelang.
Rawls noemt dit een original position.
Vanuit die positie, onder een 'sluier van
onwetendheid', ga je nadenken over hoe je
de samenleving in zou richten. Volgens Rawls
krijg je dan een rechtvaardige samenleving.

52 r Seneca nt ,.
(1 :l:, :,y,r',y, rrl:ti)i ),. l'r,1.i,.t.,,',., . i
 DOENERS VAN NU
Volgens sommigen zou een rechtvaardige samenleving geen kinderen en jongeren
uitzetten naar landen waar hun ouders vandaan komen. De afgelopen jaren zijn er
demonstraties geweest van klasgenoten van zulke kinderen, zoals Mauro uit Angola,
Sahar uit Afghanistan en Lily en Howick uit Armeni6. Deze laatste twee kwamen in 2008
als peuters met hun moeder naar Nederland, maar mochten van de rechter hier niet
blijven. Klasgenoten hebben daar tegen geprotesteerd omdat ze niet wilden dat Lily
en Howick naar een land moesten waar ze nog nooit waren geweest (ze ziln geboren
in Rusland, maar hun ouders in Armenie). Hun moeder is in 2017 uitgezet maar de
kinderen zijn toen ondergedoken bij vrienden van hun moeder. De klasgenoten van
Lily en Howick, van Mauro en Sahar en andere asielzoekerskinderen hebben met acties
geprobeerd een deel van de samenleving anders in te richten dan het was. Zij wilden
de samenleving veranderen en in sommige gevallen is dat ook gelukt.

KORTE TERUGBLIK HOOFDSTUK 3

Bij de inrichting van een samenleving zijn er minimaal vier belangrijke dilemma's waar
een antwoord op gegeven moet worden: het machtsdilemma, hetwelzijnsdilemma, het
cultuurdilemma en het mensenrechtendilemma. De keuzes in deze dilemma's worden
gevoed vanuit cultuur en bepalen de specifieke inrichting van een samenleving: haar
wetten, instituties en instellingen. Dit is ook bepalend voor het maatschappelijk geluk.
Zo blijken de gemiddelde gelukscijfers in verschillende samenlevingen verband te
houden met hoeveel vrijheid, gelijkheid, cohesie en welvaart er in deze samenlevingen
bestaat. Naast geluk is ook rechtvaardigheid een belangrijke basis voor de inrichting
van een samenleving. De filosoof Rawls heeft nagedacht over hoe mensen zonder
eigenbelang na kunnen denken over een rechtvaardige samenleving.

1r.l!lliv. Iriili:1 a:.;1.:l t,,r

i.: i.-ij
-iee; r ,;t i Seneca .53