MISTAGOGICZNY WYMIAR SZTUKI - ZDERZENIE ZACHODU ZE WSCHODEM -

PORÓWNANIE KONCEPCJi KAROLA WOJTYŁY I JERZEGO NOWOSIELSKIEGO .

Poszukiwania boskiej kultury. Mistyczna funkcja sztuki u Jana Pawła II i Jerzego Nowosielskiego.

Współczesny chrześcijanin, wzrastając i będąc formowanym w erze postsekularnej staje przed

trudnym zadaniem udźwignięcia spuścizny europejskiej kultury chrześcijańskiej a zarazem
pogodzenia ze sobą fenomenu współegzystowania na równym gruncie wytworów sztuki religijnej i
świeckiej. 1 Tradycję sztuki chrześcijańskiej współczesny Polak poznaje w procesie edukacji, a więc
zasadniczo w przestrzeni świeckiej. Kryterium uporządkowania poszczególnych tekstów kultury w
systemie edukacji jest chronologiczne, a nie tematyczne czy aksjologiczne; wobec tego pojawia się
ryzyko zacierania się różnic między dziełami stricte religijnymi a świeckimi, co w konsekwencji
skutkuje sprowadzeniem sacrum do profanum. Jednocześnie katechizacja zdaje się opierać przede
wszystkim na rozumowaniu dyskursywnym dotyczącym intelektualnie poznawalnych treści wiary.
[2] O ile sformułowana w dokumentach Kościoła doktryna chrześcijańska jest ważnym źródłem dla
rozwoju osoby ludzkiej, nie jest ona jedyną treścią, którą człowiek przeżywa w procesie
transcendencji - zmierzania do dobra i prawdy.3 Niezbędne jest tutaj również otwarcie na Boże
działanie na poziomie ciała i zmysłów, co realizuje się między innymi za pomocą sztuki 4.
Historia uczy, że na temat miejsca sztuki w chrześcijaństwie powstało wiele różnych koncepcji, w
tym i skrajnych, co koresponduje niejako z mozaiką heterodoksji w ramach ogółu wyznawców
Chrystusa. Niniejszy tekst ma na celu ukazanie pewnych punktów wspólnych w ramach tej
heterodoksji. <coś> Celom tym posłuży zestawienie dwóch postaci o zasadniczo odmiennej
wrażliwości: Jana Pawła II oraz Jerzego Nowosielskiego.
Jan Paweł II
Jako myśliciel, Jan Paweł II czerpie przede wszystkim z rzymskokatolickiej formacji tomistycznej,
pism św. Jana od Krzyża oraz fenomenologii Maxa Schelera.[ 5] Jednym z głównych fundamentów
filozofii Jana Pawła II jest norma personalistyczna, zatem każde jego rozumowanie na temat sztuki
czy kultury w ogóle mieści się w ramach refleksji o człowieku i jego osobowej naturze. W
konsekwencji Papież stwierdza, że człowiek „w widzialnym świecie jest jedynym ontycznym

1 Por. Dzidek 63
2 Por. Nowosiel
3 przypis jp2
4 Por Dzidek, 50
5 posługa myślenia
podmiotem kultury, jest też jedynym właściwym jej przedmiotem i celem”[6] . Co więcej, według
Jana Pawła II "sam Bóg stał się twórcą kultury" dla człowieka, objawiając w Chrystusie prawdę i
pełnię człowieczeństwa. Wobec tego każdy element kultury, w tym również i sztuka, rozgrywa się
niejako pomiędzy osobami ludzkimi.
Myśl Jana Pawła II o sztuce prowadzona jest przede wszystkim w bliskości z intuicją
współtworzonej przez niego konsytutcji duszpasterskiej Gaudium et spes, refleksji nad misją
Kościoła względem świata współczesnego. [7] Sztuka jest dla Jana Pawła II zadaniem, służbą
bliźnim i całej ludzkości. Jest również narzędziem ewangelizacji, istotny jest więc przede
wszystkim jej wymiar komunikujący jakiś element prawdy o stworzeniu i samym Stwórcy. Warto
zauważyć, że sztuka sakralna w tym ujęciu ma na celu skierować ku Bogu "ludzkie umysły", jest
więc pewnego rodzaju nośnikiem treści teologicznej. [ 8] Treścią tą jest piękno, będące kategorią
metafizyczną, a więc przynależące do samego dzieła sztuki. Źródłem zaś piękna według myśli
tomistycznej jest sam Bóg[9].
Proces twórczy według JP2 polega na powzięciu pewnej idei i nadaniu jej formy w dziele sztuki.
Wobec tego doświadczenie sztuki zawsze jest w pewien sposób doświadczeniem intelektualnym.

<tutaj jeszcze będzie>

Jerzy Nowosielski - Sztuka mistyczna

Jerzy Nowosielski jest znany przede wszystkim jako malarz, zestawienie go z Janem Pawłem II
zdaje się o tyle uzasadnione, o ile weźmie się pod uwagę różnorodne doświadczenia religijne na
styku Kościołów: rzymskokatolickiego, grekokatolickiego i prawosławnego.10 Horyzont myśli
teologicznej Jerzego Nowosielskiego zdaje się czerpać z wielu źródeł; tym bardziej imponuje fakt,
że formacja intelektualna artysty odbywała się w sposób samodzielny.
W swoich esejach Nowosiel

6 Jan Paweł II, Przemówienie w UNESCO z 2 VI 1980 r. , 7

7 posługa myślenia, 243
8 list do artystów, 11
9 por. tamże, Krąpiec Byt i piękno s. 32,
10 Por. dr Krystyna Czerni, Nietoperz w świątyni. Matka Jerzego Nowosielskiego była katoliczką, ojciec -
grekokatolikiem a sam Nowosielski po kilkunastoletnim okresie ateizmu (1943-1954) przeszedł do Kościoła
prawosławnego.