ONDOKUZ MAYIS ÜNĠVERSĠTESĠ

SAĞLIK BĠLĠMLERĠ FAKÜLTESĠ

HEMġĠRELĠK ANABĠLĠM DALI

KANITA DAYALI HEMġĠRELĠK

KANITA DAYALI HEMġĠRELĠK BĠLGĠLERĠNE ULAġMADA VERĠ

TABANLARININ SEÇĠMĠ VE KULLANIMI

ÖĞRETĠM ÜYESĠ
Dr. Öğr. Üyesi Seval Ağaçdiken Alkan

ÖĞRENCĠ
SEVĠL MASAT HARBALĠ

Samsun
NĠSAN-2020

1
ĠÇĠNDEKĠLER

1. Kanıta Dayalı Uygulama Sürecinde Literatür Taraması…………………………………..3

2.Cumulative Index to Nursing And Allied Health Litaature (CINAHL)…………………..4

3. PubMED……………………………………...……………………………………………5

4.MEDLINE………………………………………………………………………………….6

4.Cochrone……………………………………………………………………………………7

5. WoS ve SCOPUS………………………………………………………………………….9

6. Psycınfo……………………………………………………………………………………10

7. Bilim Atıf Dizini (The Science Citation Index-SCI)………………………………………11

8. Atıf ve Referans Programları (EndNote, RefWorks, Zotero, Mendeley)………………….12

KAYNAKÇA………………………………………………………………………………..15

SUNUM HEDEFLERĠ

-Kanıta dayalı uygulama sürecinde literatür taramasının nasıl yapılacağı konusunda bilgi
sahibi olmak

-Literatür taraması yapılabilecek veri tabanlarını bilme

-AraĢtırmanın yazımı aĢamasında kullanılabilecek atıf ve referans programlarını öğrenme

2
 1.KANITA DAYALI UYGULAMA SÜRECĠNDE LĠTERATÜR TARAMASI

Kanıta dayalı hemĢirelik, bakıma yönelik karar verme sürecinde bilime dayalı
oluĢturulmuĢ en iyi kanıtın hastaların tercihlerinin de göz önüne alınarak sentezlenmesiyle
ortaya çıkan en iyi bakımın uygulanması sürecidir (Kathlen, 2013).

Kanıta dayalı hemĢirelikteki en önemli kavram bakımın gelenekselcilikten ve sezgisel

deneyimlerden uzak, yüksek etkiye sahip kanıtlar ıĢığında verilmesidir (Evcimen ve ĠĢcan
Ayyıldız, 2019). Sağlık bakım hizmetlerindeki maliyet artıĢı sonucunda maliyet etkin ve
kaliteli bakımın istenmesi kanıta dayalı uygulamaları zorunlu kılmaktadır. Verilen bakımın
kanıta dayalı olması, bakımda kaliteyi ve maliyet etkinliği artıracağı için hasta
memnuniyetinde de artıĢ sağlanacaktır. ABD ve Kanada, Ġngiltere, Hollanda gibi birçok
Avrupa ülkesinde kanıta dayalı eğitim merkezleri açılmıĢ ve hemĢirelik eğitiminin bilimsel
kanıt çerçevesinde geliĢmesinin önemi belirtilmiĢtir (Evcimen ve ĠĢcan Ayyıldız, 2019).
Ülkemizde 2010 yılında yayımlanan hemĢirelik yönetmeliğinde hemĢirenin hemĢirelik
bakımını kanıta dayalı bir Ģekilde planlayıp uygulama ve yine sonuçlarını buna göre
değerlendirme sorumluluğu olduğu belirtilmektedir. Bu doğrultuda hemĢirelerin kanıta dayalı
uygulama sürecini baĢlatabilmeleri için literatür tarama bilgi ve becerisine sahip olmaları
gerekmektedir.

Literetür tarama süreci çalıĢılmak istenen araĢtırma ile ilgisi olan yayımlanmıĢ
materyalleri bulma ve seçme sürecidir. Literetür taraması sistemli ve kapsamlı olmalıdır.
UlaĢılan materyaller ise eleĢtirel bir Ģekilde değerlendirilerek kullanılmalıdır. Sağlık alanında
literatür taraması için kullanılan çeĢitli veri tabanları vardır. Google Scholar, Elsevier Science
Direct, Web of Sciense, Cumulative Index to Nursing and Allied Health Litaature (CINAHL),
Evidence Based Nursing, PupMed/ Medline, Cochrone Library, PyscInfo, bu veri
tabanlarından bazılarıdır (Özdemir, 2016).

Veri tabanında tarama yapılmadan önce kullanılan veri tabanının özellikleri ve arama
motoru iyi bilinmelidir. Aramayı daraltma ya da geniĢletme seçenekleri ya da anahtar
sözcüklerle aramayı birleĢtirme seçenekleri varsa bunların bilinmesi gerekir. Ġlk olarak veri
tabanlarında anahtar kelimeler taranarak baĢlanır. Anahtar kelime bir ya da birden fazla
kelimeden oluĢabilir. Eğer bir konu hakkındaki tüm verilere ulaĢılmak isteniyor ise anahtar
kelimeler konusunda esnek olunmalıdır (Özdemir, 2016).

Belli bir anahtar kelimeyi arama kısmına girdiğimizde veri tabanları hem metin
araması hem de konu araması yapar. Bu sebeple anahtar kelimelerimizi girdikten sonra veri

3
tabanlarında makalenin neresinde arama yapmak istediğimizi seçmemiz gerekir (BaĢlık, Özet,
anahtar kelimeler vb.) Veri tabanlarında araĢtırma yaparken önemli konulardan bir diğeri özel
sembollerin anlamları ve kullanımıdır. “*” ve “$” özel sembollerdendir. Örneğin biz veri
tabanında aram kısmına hemĢ* yazar isek veri tabanı hemĢ.. ile baĢlayan bütün kelime
grupları (hemĢire, hemĢirelik vb.) hakkında sorgu sonuçları getirecektir. Anahtar kelimeyi
geniĢleten bu sembollerin yanı sıra aramayı daraltan özel semboller de vardır. Örneğin bir
anahtar kelime tırnak içine alındığında veri tabanı sadece o kelime grubunu aynen içeren
araĢtırma sonuçlarını karĢımıza getirecektir (Özdemir, 2016).

Özel sembollerin yanı sıra aramayı geniĢletmek ya da daraltmak için “ve”, “veya” gibi
mantık operatörleri kullanılmaktadır. Ġki anahtar kelime arasında kullanılan ve aramayı
daraltırken veya aramayı geniĢletmektedir (Özdemir, 2016).

2.CUMULATĠVE INDEX TO NURSĠNG AND ALLĠED HEALTH

LĠTAATURE (CINAHL)

Ulusal HemĢirelik Birliği ve Amerikan HemĢireler Birliğinin Ġngilizce hemĢirelik

dergileri ve yayınlarının tam makalesini kapsayan CINAHL, hemĢirelik, biyotıp, sağlık
bilimleri kütüphaneciliği, alternatif / tamamlayıcı tıp, tüketici sağlığı ve 17 diğer sağlık
disiplinini kapsamaktadır. 768'den fazla derginin tam metin makalelerine eriĢimi
bulunmaktadır. Buna ek olarak, 1937‟den bu yana kullanılan CIHANL‟de 275'ten fazla kitap /
monograf için tam metin, hemĢirelik tezleri için alıntılar, seçilen konferans bildirileri,
uygulama standartları, eğitim yazılımı, görsel-iĢitseller, kitap ve kitap bölümleri yer
almaktadır. CINAHL kanıta dayalı bakım sayfaları, hızlı dersler, klinik yenilikler, kritik
yollar, ilaç kayıtları, araĢtırma araçları ve klinik araĢtırmalar için de tam metin sağlar
(CINAHL Guide, 2020).

CINAHL'de, "Temel" aramada anahtar kelimeler kullanarak arama yapmak taramanın

baĢlangıcıdır. „Tarih aralığı‟, „yayın yeri‟, „araĢtırma makalesi‟ veya „hakemin incelediği‟ gibi
sınırlayıcıları kullanarak arama daraltılabilir. Daha ayrıntılı bir arama için, araĢtırma
konusuyla ilgili belirtilen terimler kullanılarak dizine alınmıĢ referansları görüntülemek üzere
“önerilen konu terimleri” ve “GeliĢmiĢ Arama” ayarı kullanılabilir. Birçok referansta özet
(abstract) veya tam metin makaleye bağlantılar bulunur ve yalnızca tam metin sonuçlarla
sınırlandırma seçeneği vardır (Özdemir, 2016).

Tam metin makaleye bağlantı vermeyen referanslar için, RCN Kütüphanesi sipariĢ
edilebilecek basılı makalelerin fotokopilerini ve birçok dergiyi basılı tutar, böylece dergi

4
makalesine eriĢmek daha mümkün olur. Sonuçlar kaydedilebilir, yazdırılabilir, e-postayla
gönderebilir veya dıĢa aktarılabilir. Arama geçmiĢi her arama oturumu boyunca görüntülenir
ve My EBSCOhost hesabı oluĢturarak arama geçmiĢi kayıt altına alınabilir (Özdemir, 2016).

3. PUBMED

PubMed, tıp, hemĢirelik, diĢ hekimliği, veterinerlik, sağlık bakımı ve klinik öncesi
bilimler için endeksli alıntılar, araĢtırma makaleleri ve özetler içeren Ulusal Tıp Kütüphanesi
(NLM) veritabanı olan, MEDLINE'a ücretsiz eriĢim sağlayan ABD Ulusal Tıp
Kütüphanesinin bir hizmetidir. Buna ek olarak, MEDLINE'da olmayan seçilmiĢ yaĢam
bilimleri dergilerini de içerir (Shashikiran, 2016).

PubMed 1996 yılından beri hizmet veren, Ulusal Sağlık Enstitüleri'nde (NIH) bulunan
ABD Ulusal Tıp Kütüphanesi'nde (NLM) Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi (NCBI)
tarafından geliĢtirilen ve sürdürülen ücretsiz bir kaynaktır. PubMed alıntıları ve özetleri,
yaĢam bilimlerinin bölümlerini, davranıĢ bilimlerini, kimya bilimlerini ve biyomühendisliği
kapsayan biyotıp ve sağlık alanlarını içerir. PubMed ayrıca ilgili diğer web sitelerine ve diğer
NCBI (The National Center for Biotechnology Information) moleküler biyoloji kaynaklarına
bağlantılar sağlar. PubMed‟in MEDLINE veri tabanı ve aĢağıdaki alıntı türlerini içeren 30
milyondan fazla referansı vardır. Bu referanslar:

-Kalite kontrolünden geçmeden ve MeSH ile endekslenmeden veya kapsam dıĢı

duruma dönüĢtürülmeden önce makaleler için kayıtlar sağlayan iĢlem içi alıntılar,

-Sadece yaĢam bilimleri makalelerinin MeSH ile endekslendiği belirli MEDLINE

dergilerinden (öncelikle genel bilim ve genel kimya dergilerinden) kapsam dıĢı (örn. Plaka
tektoniklerini veya astrofiziği kapsayan) makalelere olan atıflar,

-Makalenin MEDLINE dizinli bir dergide yayınlanmasından önce gelen "Baskı

Öncesi" alıntıları

-MEDLINE indeksleme için derginin seçilmesinden önceki alıntılar (yayıncı

tarafından elektronik olarak sağlandığında),

-Mevcut MeSH ile henüz güncellenmemiĢ ve MEDLINE statüsüne dönüĢtürülmemiĢ

1966 öncesi alıntılar,

-PMC'ye (PubMed Central®) tam metin gönderen bazı ek yaĢam bilimleri dergilerine
yapılan atıflar

5
 -NIH (National Institutes of Health) tarafından finanse edilen araĢtırmacılar tarafından
yayınlanan makalelerin yazarlarına olan atıflar,

-NCBI kitaplıkta bulunan kitapların çoğunluğu için atıflar (kitap ve bazı durumlarda
kitabın her bölümü için bir alıntı) (Shashikiran, 2016).

PubMed alıntıları genellikle yayıncıların web sitelerinde ve / veya PMC ve Kitaplık'ta

tam ‑ metin makaleye bağlantılar içerir. MEDLINE, PubMed'in en büyük alt referans
tabanıdır. Arama yaparken anahtar kelimeleri MeSH kontrollü kelime dağarcığıyla
sınırlandırarak veya MEDLINE günlük kategorileri filtresini kullanarak yapılır. PMC
(PubMed Central) 2000 yılında tam metin biyomedikal ve yaĢam bilimleri dergisi makaleleri
için ücretsiz bir arĢiv hizmet vermeye baĢlamıĢtır (Pubmed Help, 2020).

4. MEDLINE

PubMed veri tabanının dünya üzerindeki en kapsamlı tam metin derlemesi

olan MEDLINE en kaliteli tıp, biyomedikal ve sağlık dergilerine eriĢim sağlamaktadır.
Klinik bakım, kamu sağlığı ve sağlık politikası geliĢtirme gibi çok çeĢitli konuları kapsayan
veri tabanı, hekimler, hemĢireler, sağlık profesyonelleri ve araĢtırmacılar için temel bir
kaynak konumundadır. MEDLINE ayrıca biyoloji, çevre bilimi, deniz biyolojisi, bitki ve
hayvan bilimi, biyofizik ve kimya gibi biyomedikal pratisyenler, araĢtırmacılar ve eğitimciler
için hayati önem taĢıyan yaĢam bilimlerini de kapsar. MEDLINE, ABD ve diğer 70 ülkede
yayınlanan yaklaĢık 4.600 biyomedikal dergiden bibliyografik alıntılar ve yazar özetleri
içermektedir. Veri tabanı 1960'ların ortalarına kadar bile yaklaĢık 12 milyon alıntı
içermekteydi. ġu an yaĢam bilimlerindeki biyomedikal konsantrasyonu olan dergi
makaleleriyle 25 milyondan fazla referans yer almaktadır. Kapsamı dünya çapındadır, ancak
çoğu kayıt Ġngilizce kaynaklardan veya Ġngilizce özetlerden oluĢmaktadır. Makaleleri
indeskslemek için MESH (Tıbbi konu baĢlıkları) kullanır (Kathi Canese ve ark., 2003;
Özdemir, 2016; NIH, 2020).

MEDLINE alıntılarına ek olarak, PubMed‟in kapsam dıĢı atıfları, MEDLINE

seçiminden önce verilen alıntıları ve PubMed Central alıntıları gibi MEDLINE dıĢı
kaynaklara da eriĢim sağlar. Bunların hepsine birlikte genellikle "Yalnızca PubMed alıntıları"
adı verilir. MEDLINE veritabanı, PubMed veritabanının bir alt kümesi olarak NLM'den ve
ayrıca verileri lisanslayan diğer birçok arama hizmeti aracılığıyla doğrudan aranabilir
(Shashikiran, 2016).

6
 5. COCHRANE

Cochrane Library Veri tabanı kanıta dayalı tıp veri tabanıdır. Sağlık hizmetlerinde
yapılmıĢ tedavi ve müdahalelerde kanıtlanmıĢ araĢtırmaları, metodolojik ve tanısal testlerin de
yer aldığı güncel bilgileri içeren kaynaklara dayalı veri tabanlarını tek bir çatıda toplayan
çevrimiçi bir kütüphanedir. Hasta değerleri ve klinik uzmanlıkla ilgili araĢtırma kanıtlarını,
sağlık hizmetleri ve giriĢimlerinin etkinliği üzerine yapılan uluslararası araĢtırmaları bir araya
getirir. Klinik deneyleri, metodları, teknolojileri ve ekonomik değerlendirmeleri içeren
800.000 civarında veri kaydı ve 5.000 civarında Cochrane Sistematik Ġncelemelerini
içermektedir (Cochrane, 2020).

1972'de Archie Cochrane‟in Etkililik ve Verimlilik kitabı sağlık hizmetlerinin

geliĢimini bildirmek için daha iyi kanıt elde etme ihtiyacına dikkat çekti ve randomize
kontrollü çalıĢmalardan elde edilen kanıtların önemini vurguladı. Bunun sonucunda Cochrane
tarafından teĢvik edilen okuyucularından biri (I.C.) hamilelik, doğum ve erken bebeklik
döneminde (perinatal dönem) bakımın etkilerini değerlendirmek için yapılan randomize
çalıĢmaları bir araya getirmeye baĢladı. Birkaç yıl sonra yapılan bir yayında Cochrane, klinik
uygulamayı güvenilir araĢtırma kanıtlarına dayandırma ihtiyacına dikkat çekerek tüm
uzmanlık alanlarını “ilgili randomize kontrollü çalıĢmaları kullanarak periyodik olarak
uyarlanmıĢ kritik bir özetler hazırlamaya çağırdı (Starr ve ark., 2009).

Buna yanıt olarak, Oxford'da yeni kurulan Ulusal Perinatal Epidemiyoloji Birimi,
yukarıda belirtilen perinatal bakım çalıĢma raporlarının toplanmasıyla kontrollü çalıĢmaların
bilgisayarlı bir kaydını geliĢtirdi. Ulusal Perinatal Epidemiyoloji Birimi benzer çalıĢmalardan
elde edilen verilerin, etki tahminlerinin genel tahminlerini oluĢturmak için nasıl
birleĢtirilebileceğini ortaya çıkarmıĢ ve dahil edilen çalıĢmaların “kritik özetlerini”
hazırlamak için uluslararası bir iĢbirliğinin temellerini oluĢturmaya baĢlamıĢtır (Starr ve ark.,
2009).

1980'lerin ortalarında, ABD Teknoloji Değerlendirme Ofisi'nin sağlık hizmetlerinde

teknolojinin değerlendirmesiyle ilgili raporu gibi Cochrane'nin mesajlarını güçlendiren diğer
belgelerin yayınlanmasının ardından, diğer aĢama Oxford'daki Ulusal Perinatal Epidemiyoloji
Birimi'nin hamilelik ve doğumdaki müdahalelerin sistematik olarak gözden geçirilmesi için
bir organının oluĢturulması olmuĢtur. Yüzden fazla katılımcı, iki ciltlik bir kitap hazırlamıĢtır.

7
Ġçeriğinde “Hamilelik ve Doğumda Etkili Bakım” ve “Yeni Doğan Bebeğin Etkili Bakımı”
konuları yer almıĢtır (Starr ve ark., 2009).

Cochrane Collaboration Ekim 1993'te açıldı ve çeĢitli sağlık alanlarında sistematik

incelemelerin hazırlanması ve sürdürülmesini denetlemek için ilk Cochrane Ġnceleme
Gruplarını kurdu. Cochrane „nin kolayca tanımlanmıĢ bir üyeliği yoktu. 2007 yılında, 100'den
fazla ülkede bulunan Cochrane Ġnceleme Grupları tarafından 17.000'den fazla katılımcı
listelendi ve örgütün çalıĢmaları için mevcut finansman kaynakları oluĢturuldu.

Güncelleme Yazılımı, deneme ve sistematik incelemelerin kayıtlarını yönetmek ve

dağıtmak için bir sistem geliĢtirmeye devam etti ve Ekim 1994'e kadar Kanada, Hamilton,
Ontario, Kanada'daki ikinci Cochrane Colloquium'da Ģirket yeni bir CD-ROM yayınının
prototipini gösterdi- Cochrane Sistematik İncelemeler Veritabanı (CDSR). CD-ROM yayını,
Cochrane‟nin çalıĢmasıyla ilgilenenler arasında bir iletiĢim aracı ve ayrıca çalıĢması için bir
çıkıĢ sağlamıĢtır. CD-ROM'da, dünyanın her ülkesinden insanlara destek sağlayan coğrafi
tabanlı Cochrane Merkezleri de dahil olmak üzere, kurumdaki tüm grupların iletiĢim bilgileri
listelenmiĢtir. GeniĢ sağlık alanlarını kapsayan alanlar, sistematik derlemeler için metodoloji
geliĢtiren gruplar, hastaların ve bakım vericilerin kurumun çalıĢmalarına katılımını teĢvik
eden Cochrane Tüketici Ağı kuruldu. CD-ROM'da ayrıca planlanan incelemelerin baĢlıkları
ve hazırlıktaki incelemeler için protokoller de vardı (Starr ve ark., 2009)

Cochrane'den, sağlıkla ilgili kararlar alırken kaliteli bilgiler kullanmak isteyen herkes
yararlanabilmektedir. Ġster doktor ya da hemĢire ister hasta ya da bakım verici, ister
araĢtırmacı ya da fon kuruluĢu olsun, Cochrane sağlık kanıtları sağlıkla ilgili bilgileri artırıp
daha iyi kararlar alabilmeyi sağlayan güçlü bir araç sunar (Cochrane, 2020).

Her bir Cochrane makalesi, bir Cochrane Review Group (yayın ekibi) tarafından
hazırlanan ve denetlenen sistematik bir derlemedir. Belirli bir araĢtırma sorusunu cevaplamak
için önceden belirlenmiĢ uygunluk kriterlerini karĢılayan tüm ampirik kanıtları belirlemeye,
değerlendirmeye ve sentezlemeye çalıĢır. Sistematik incelemeler yapan araĢtırmacılar, karar
verme sürecini hızlandırmak ve geliĢtirmek için daha güvenilir bulgular üretmek amacıyla
önyargıları en aza indirmeyi amaçlayan seçilmiĢ, sistematik yöntemler kullanırlar.
Cochrane‟deki çalıĢmalar yeni kanıtların bulgularını yansıtacak Ģekilde güncellenir, çünkü
yeni çalıĢmaların sonuçları eski bir incelemenin sonuçlarını değiĢtirebilir. Bu nedenle
Cochrane makaleleri, bakım alan ve sağlayanlar ile karar vericiler ve araĢtırmacılar için
değerli bilgi kaynaklarıdır (Cochrane, 2020).

8
Cochrane’de Bulunan Çalışma Türleri

-Sağlık ve sağlık politikasında kullanılan giriĢimlerin yararlarını ve zararlarını değerlendiren

çalıĢmalardır

-Tanı testinin doğruluğunun incelendiği çalıĢmalar; bir teĢhis testinin belirli bir hastalığın
teĢhis ve tespitinde ne kadar iyi performans gösterdiğini değerlendirir.

-Metodoloji incelemeleri, sistematik incelemelerin ve klinik çalıĢmaların nasıl yürütüldüğü ve

raporlandığı ile ilgili sorunları ele alan çalıĢmalardır.

-Nitel incelemeler, etkililik dıĢındaki müdahalelerin yönleri hakkındaki soruları ele almak için
nitel kanıtları sentezler.

-Prognoz incelemeleri, sağlık sorunu olan kiĢilerin olası seyrini veya gelecekteki sonuçlarını
ele almaktadır (Cochrane, 2020).

Cochrane Library Veritabanları:

* Cochrane Database of Systematic Reviews (CDSR)

* Cochrane Central Register of Controlled Trials (CENTRAL)

* Cochrane Methodology Register (CMR)

* Database of Abstracts of Reviews of Effects (DARE)

* Health Technology Assessment Database (HTA)

* NHS Economic Evaluation Database (EED)

* About The Cochrane Collaboration

* Cochrane Clinical Answers (CCA)

5. WOS ve SCOPUS

Bilimsel Bilgi Enstitüsü (Institute for Scientific Information)‟nün temelleri 1960

yılında atılmıĢtır ve atıf indekslerinin ilk ürünlerini 1992 yılına kadar yayınlamayı
sürdürmüĢtür. Bu tarihten sonra Thomson Reuters'ın yayınları arasına alınan Web of Science
(WoS), bibliyometrik çalıĢmaların yapılabildiği tek veri tabanı olma özelliğini 2004 yılına

9
kadar korumuĢtur. Ancak, 2004 yılında Scopus'un ve Google Scholar'ın kurulması ile beraber
atıf indeksleyen veri tabanları arasında bir rekabet ortamı yaratılmıĢ oldu. Her iki veri
tabanında da eriĢim yönünden bir zorluk yoktur. Ancak, ülkemizde ULAKBĠM üzerinden
WoS'a her üniversiteden eriĢim sağlanırken, Scopus'a sadece abone olan üniversitelerden
eriĢilmektedir (Karasözen ve ark., 2011).

Her iki veri tabanının özelliklerini karĢılaĢtıran çalıĢmalar sonucunda Scopus'un WoS
ile karĢılaĢtırıldığında daha geniĢ bir dergi profilini kullanıcıya sunduğu ve atıf analizlerinde;
daha fazla makaleden daha hızlı sonuçlar getirdiği belirlenmiĢtir. Ayrıca WoS'ın atıf analizi
sorgulamalarını kullanıcıya grafiklerle daha anlaĢılır ve ayrıntılı Ģekilde sunduğu
vurgulanmıĢtır. Bunun yanında WoS'a göre Scopus'un yaĢam ve sağlık bilimlerine, WoS'ın ise
yayın içeriği yönünden sosyal bilimlere Scopus'dan daha fazla ağırlık verdiğini ortaya
koymaktadır ifade edilmiĢtir (Karasözen ve ark., 2011).

2004 yılında aktif olarak yayın hayatına baĢlayan Scopus, WoS'a göre daha yeni bir
veri tabanıdır. Fakat, Scopus, PubMed ve Web of Science'tan daha geniĢ bir dergi yelpazesi
içerir ve atıf analizi daha hızlıdır ve Web of Science'ın atıf analizinden daha fazla makale
içerir (Falagus ve ark., 2008). Dergiler, temel olarak YaĢam Bilimleri, Doğal Bilimler, Sağlık
Bilimleri ve Sosyal ve BeĢeri Bilimler olmak üzere dört konu baĢlığı altında
sınıflandırılmaktadır. Bu dört temel baĢlık daha sonra kendi içinde 26 ana konu baĢlığına ve
bu 26 ana konu baĢlığı da kendi içinde ikincil konu baĢlıklarına ayrılmaktadır. YaĢam
bilimleri beĢ, doğal bilimler on, sağlık bilimleri beĢ, sosyal ve BeĢeri bilimler altı konu baĢlığı
altında temsil edilmektedir (Karasözen ve ark., 2011). Bunun yanında Web of Science'ın
sunduğu atıf analizi daha iyi grafikler sağlar ve Scopus'un alıntı analizinden daha ayrıntılıdır

WoS ve Scopus veri tabanları konu baĢlıkları açısından değerlendirildiğinde, WoS'un

konu baĢlıklarını Sosyal Bilimler, Bilim ve Teknik, Sanat ve BeĢeri Bilimler olmak üzere üç
temel alanda toplanırken, Scopus‟un; Doğal Bilimler, Sağlık Bilimleri, Sosyal ve BeĢeri
Bilimler ve YaĢam Bilimleri olmak üzere dört temel alanda toplandığı görülmektedir. Scopus,
WoS'dan farklı olarak, Sağlık ve YaĢam Bilimlerini temel bilimlerden ayırmakta, Sanat ve
BeĢeri Bilimleri, Sosyal ve BeĢeri Bilimler baĢlığının altında vermektedir. Tüm konu
baĢlıkları dikkate alındığında, WoS'un 256 konu baĢlığı, Scopus'un ise 334 konu baĢlığı ile
konuları ayrıntılandırdığı dikkat çekmektedir (Karasözen ve ark., 2011). BaĢlangıçta Bilimsel
Bilgi Enstitüsü tarafından üretilen WoS ve Ģu anda Clarivate Analytics tarafından
yürütülmektedir.

10
 6. PSYCINFO

Psikoloji, davranıĢsal ve sosyal bilimler üzerine odaklanmıĢ 4 milyondan fazla

bibliyografik kayıt ile APA PsycInfo'daki disiplinler arası içerik bu veri tabanını öğrenciler,
araĢtırmacılar, eğitimciler ve uygulayıcılar tarafından dünya çapında en çok kullanılan veri
tabanlarından biri haline getirmektedir. Bu veri tabanı, davranıĢ bilimi ve ruh sağlığı
alanındaki hakemli literatüre adanmıĢ dünyanın en büyük veri tabanlarındandır. Amerikan
Psikoloji Derneği tarafından üretilen, küresel bilimsel araĢtırmanın keĢfi için vazgeçilmez bir
araçtır. Haftalık olarak güncellenmektedir. Veri tabanı 3,5 milyondan fazla kayıt içermektedir
(APA PsycInfo, 2020).

Dünya çapında davranıĢsal ve sosyal bilim araĢtırma ve literatürünün disiplinler arası

yönlerine odaklanan APA PsycInfo, geçmiĢ tarihten ileri teknolojiye kadar birçok akademik
disiplinde psikoloji ve ilgili alanlarda bilimsel araĢtırma bulgularını bulmak için eĢsiz bir
kaynak oluĢturmaktadır. Akran değerlendirmeli dergi makaleleri, kitap bölümleri, kitaplar,
doktora tezleri ve teknik raporların alıntıları yer almaktadır. Bu çalıĢmaların hepsi psikoloji ve
tıp, psikiyatri, hemĢirelik, sosyoloji, eğitim, farmakoloji gibi ilgili disiplinlerin psikolojik
yönlerini, fizyoloji, dilbilim, antropoloji, iĢletme ve hukuk alanlarını kapsamaktadır (APA
PsycInfo, 2020).

1806 yılından günümüze kadar yayılan 29 dilde yazılmıĢ 49'dan fazla ülkeden
2.500'den fazla dergiden seçilen uluslararası materyalleri içermektedir. Mevcut bölüm ve
kitap kapsamı, 1987'den günümüze kadar dünya çapında yayınlanan Ġngilizce materyalleri
içermektedir. Haftalık güncellemeler yoluyla yılda 80.000'den fazla kayıt eklenir. 870.000'den
fazla dergi makalesinde, kitapta ve kitap bölümünde 36 milyondan fazla referans; mümkün
olan yerlerde 2001 ve öncesine geriye dönük; 1920'den 2000'e kadar 3.2 milyondan fazla
referans bulunmaktadır (APA PsycInfo, 2020).

7. BĠLĠM ATIF DĠZĠNĠ (THE SCIENCE CITATION INDEX)

Bilim Atıf Dizini (SCI) ilk olarak 1955'te Bilimde bilimsel literatürün
yaygınlaĢtırılmasını ve alınmasını kolaylaĢtırmak için Bilimsel Bilgi Enstitüsü tarafından
üretilen ve Eugene Garfield tarafından geliĢtirilen bir atıf dizinidir. Resmi olarak 1964 yılında
piyasaya sürüldü. ġimdi Clarivate Analytics'e aittir. Uygulaya aktarılması öncelikle hazırda
mevcut olan bilgi servisi olan Güncel Ġçerik (Current Contents) sayesinde mümkün olmuĢtur.
Ġlk bilgisayar, mevcut içeriklerin her hafta baĢlık kelime indeksleri ve yazar adres dizini ile
birlikte görünmesini mümkün kılmıĢtır (Garfield, 2007). Bilgisayarın kullanılmaya baĢladığı

11
ilk zamanlarda geleneksel endeksler literatürün altı aydan üç yıla kadar gerisindeydi. Bununla
birlikte, SCI'nın baĢarısı, bir arama motoru olarak birincil iĢlevinden değil, yan ürünü olan
SCI Journal Citation Reports (JCR) ve Etki Faktörü sıralamalarından kaynaklanıyordu
(Garfield, 2007; Moed, 2017).

SCI‟nın multidisipliner veri tabanının iki amacı vardır: Birincisi her bir bilim
insanının ne yayınladığını tanımlamaktır. İkincisi o bilim insanının makalelerine nerede ve ne
sıklıkta atıfta bulunulduğunu belirlemektir. Bu nedenle, SCI yazar tabanlı olarak iki bölüme
ayrılmıĢtır: Kaynak Yazar Dizini ve Atıf Dizini. Ayrıca, her kurum ve ülkenin ne yayınladığı
ve bildirilerine ne sıklıkta atıfta bulunulduğu da belirlenebilmektedir. SCI‟nin elektronik
sürümü olan Web of Science (WoS) bu iki iĢlevi birbirine bağlar: Bir yazarın yayını kronoloji,
dergi veya atıf sıklığı ile listelenebilir. Ayrıca, belirli bir yıl boyunca yayın yapan bilim
insanlarının aranmasına izin verir (Garfield, 2007).

8. ATIF VE REFERANS PROGRAMLARI

Atıf yönetimi her zaman bugün olduğu kadar kolay olmamıĢtır. Yıllar öncesinde, garip
zaman alıcı bir iĢlem olan atıf yönetimi, dizin kartlarındaki referansların elle düzenlenmesiyle
yapılmaya çalıĢılmıĢtır. Atıf yönetimi yazılımı 1980'lerde kullanılmaya baĢlandı ve öncelikle
referansları düzenlemek, belirli bir konuyla ilgili makaleler için veri tabanlarını aramak ve
kaynakça oluĢturmak için kullanıldı. Yazılıma yıllar geçtikçe teknolojinin geliĢmesi ve
kullanıcıların ihtiyaçlarının değiĢmesiyle sosyal ağ seçenekleri ve taĢınabilir belge formatı
(PDF) dosya yönetimi de dahil olmak üzere birçok yeni özellik eklendi (Ivey ve Crum, 2018).

Artık birçok bibliyografik yönetim paketi bulunmaktadır. Bireysel kullanıcının veya kurumun
ihtiyaçlarını en iyi karĢılayan yönetim paketlerini seçerken dikkate alınması gereken birçok
faktör vardır. Yazarlar çalıĢmalarında alıntı ve referansları hazırlarken, zaman kaybını
önlemek için çeĢitli firmalar tarafından hazırlanan atıf ve referans yönetim programlarını
kullanmaktadır. En bilinen programlar arasında RefWorks, End-Note, Zotero, Mendeley
bulunmaktadır (Kaya ve ark., 2016; Ivey ve Crum, 2018).

Alıntı ve referans araçları, yazarların yayıncılara ait alıntı ve referans oluĢturma stilini
seçer ve çalıĢmalarına otomatik referans ve alıntı eklemesi yapar. Bu programlar çevrimiçi
veri tabanlarından aratılan referansları araĢtırma dosyalarının içerisine ekleme, fiyat ve
kullanım kolaylığı bakımından farklılık göstermektedir ve birbirleriyle yarıĢmaktadır (Kaya
ve ark., 2016).

12
 -EndNote

Ġlk olarak 1988 yılında piyasaya sürülen EndNote, öncelikle masaüstü uygulamasının
satıĢıyla pazarlanan ticari bir üründür. EndNote Masaüstü ve EndNote Web olarak iki farklı
programdan oluĢmaktadır. Temel online sürümü ücretsizdir, ancak temel sürüm sınırlı
özelliklere ve iĢlevselliğe sahiptir. EndNote Masaüstü ve EndNote Web, ücret, depolama
alanı, kütüphane paylaĢımı, çevrimiçi veri tabanı arama sayısı, tam metin araması yapabilme,
barındırdıkları referans stilleri gibi konularda birbirinden ayrılmaktadır. Aktif olan son
sürümü X8‟dir. (Kaya ve ark., 2016; Ivey ve Crum, 2018).

Yayınların yazımı esnasında alıntı ve referans düzenlemesinde kullanılan EndNote

grafik, tablo, Ģekil ve formül içeriklerinin her birinin kendi altyazı ve anahtar kelimeleri ile
düzenlenebildiği bir programdır. Microsoft Word‟de atıf, Ģekil ve tablolar dizini oluĢturabilir
ve çalıĢmaları Word üzerinde çok sayıda dergi formatına göre düzenleme imkânı sağlar (Kaya
ve ark., 2016).

-RefWorks

Ġlk kez 2001 yılında ProQuest LLC tarafından piyasaya sürülen RefWorks, kurum
çapında bir araç olarak kütüphanelere pazarlanan tamamen web tabanlı alıntı ve referans
düzenleme uygulamasıdır (Ivey ve Crum, 2018). Ürün Ģu anda satıcı tarafından “New
RefWorks” olarak adlandırılan yeni bir ara yüze geçiĢ yapıyor. Aynı zamanda çeĢitli sosyal ağ
özellikleri sunan, akademik bir araĢtırma ağı olarak da hizmet vermektedir. Hem çevrimiçi
hem de masaüstü hizmetlerinden faydalanmak isteyen kullanıcılar için son sürüm ProQuest
for Word 4.3‟tür (Kaya ve ark., 2016).

Bu program çevrimiçi olan kiĢisel bir veri tabanı oluĢturup organize etmeye
yaramaktadır. Çevrimiçi kullanılan uygulama veri tabanlarında tam metin arama özelliğine
sahiptir. ÇevrimdıĢı çalıĢma olanağı sağlayan Write-And-Cite adlı hizmeti de bulunmaktadır.
Birden fazla iĢletim sisteminde çalıĢabilen RefWorks, Microsoft Word ile uyumlu bir Ģekilde
çalıĢarak alıntı ve referans düzenlemeye, depolamaya ve bu belgeleri çevrimiçi gruplarla
paylaĢmaya olanak sağlar (Kaya ve ark., 2016).

-Zotero

13
 Alıntı ve referans bilgilerini toplamak ve yönetmek amacıyla 2006 yılında George
Mason Üniversitesinde Firefox web tarayıcısı tarafından oluĢturulan Zotero açık kaynak
kodlu bir alıntı ve referans düzenleme programıdır. Web sayfalarından, kütüphane
kataloglarından ve veri tabanlarından otomatik olarak alıntı yapmak, saklamak ve
kullanıcıların kendi araĢtırma notlarını kaydetmek gibi iyi tasarlanmıĢ özellikleriyle diğer
alıntı ve referans programlarından sıyrılmaktadır (Kaya ve ark., 2016; Ivey ve Crum, 2018).

Microsoft Word ile uyumlu bir Ģekilde çalıĢabilen bu program, birçok farklı stilde
kaynakçayı otomatik olarak oluĢturabilmekte ve PDF, resim, ekran alıntısı gibi dosya türlerini
de kaydedebilmektedir. Aynı zamanda, çevrimiçi kaydedilen dosyalarla senkronize hale
getirilebilen alıntı ve referanslar ile ilgili bilgilere, herhangi bir yerden eriĢime imkân
sağlamaktadır. Kaydedilen bu bilgiler, çevrimiçi gruplarla paylaĢılabilmektedir. Aktif olan
son sürümü 4.0.28.7 „dir (Kaya ve ark., 2016)

-Mendeley

Ġlk kez 2008'de Elsevier tarafından piyasaya sürülen Mendeley, masaüstü ve çevrimiçi
sürümleri olan, Windows, Mac ve Linux‟ta çalıĢabilme özelliğine sahip ücretsiz, bulut tabanlı
alıntı ve referans yöneticisidir. Belgeler arasında tam metin araması yapabilen bu program,
dosyaları otomatik isimlendirme özelliğine sahip olup, web üzerindeki veri tabanlarından
belge ve araĢtırma yazılarını tarayıcı iĢaretleyicisi aracılığıyla çekebilmektedir (Reiswig,
2010; Hensley, 2011) Diğer alıntı ve referans düzenleme programları gibi, PDF dosyalarını
düzenleme, not ekleme, alıntı ve referansları Microsoft Word ile uyumlu bir biçimde
çalıĢtırma ve çevrimiçi gruplarla paylaĢabilme özelliğine sahiptir. Mendeley‟in masaüstü son
aktif sürümü 1.15.2‟dir (Hicks ve Sinkinson, 2015; Kaya ve ark., 2016).

Bu programların hepsi Microsoft Word‟e bağlantılı hizmet sunar. EndNote, Mendeley

ve Zotero masaüstüne programla kurulurken, RefWorks tamamen web tabanlıdır. Dört ürünün
de son sürümleri web tabanlıdır. Mendeley tarayıcısı yalnızca Mendeley'in çevrimiçi
sürümünde kullanılırken, Zotero eklentisi etkili ve tam iĢlevsellik sağlayabilmek için
masaüstü sürümünün yüklenmesini gerektirir. EndNote ise hem masaüstü hem de çevrimiçi
sürümlerde kullanılabilir. Dört üründen yalnızca EndNote ve Mendeley mobil uygulama
imkânı sunmaktadır sunuyor. RefWorks ve Zotero'nun mobil uygulamaları olmasa da mobil
uyumlu siteleri bulunmaktadır (Ivey ve Crum, 2018).

14
 KAYNAKLAR

APA PsycInfo: https://www.ovid.com/product-details.139.html#descriptions EriĢim

Tarihi:21.03.2020

CIHANL Guide (2020). https://research.library.gsu.edu/ld.php?content_id=11732557 EriĢim

Tarihi: 21.03.2020

EBSCO Nursing Resources, 2020. https://www.ebscohost.com/nursing/products/cinahl-

databases/the-cinahl-database. EriĢim Tarihi: 22.03.2020

Evcimen H, ĠĢcan Ayyıldız N (2019). HemĢirelik Öğrencilerinin Kanıta Dayalı HemĢireliğe

ĠliĢkin Tutum ve DavranıĢlarının Belirlenmesi. SDÜ Sağlık Bilimleri Dergisi,
10(2):141-146.

Falagas ME, Pitsouni EI, Malietzis GA, Pappas G (2008). Comparison of PubMed, Scopus,
web of science, and Google scholar: strengths and weaknesses. The FASEB journal,
22(2), 338-342.

Garfield E (2007). The evolution of the science citation index. International Microbiology,
10(1), 65.

Hensley MK (2011). Citation Management Software: features and futures. Reference & User
Services Quarterly; 204-208.

Hicks A, Sinkinson C (2015). Examining Mendeley: Designing learning opportunities for

digital scholarship. Portal: Libraries and The Academy, 15(3):531-549.

Ivey C, Crum J (2018). Choosing the right citation management tool: Endnote, Mendeley,
RefWorks, or Zotero. Journal of the Medical Library Association: JMLA, 106(3):399.

Karasözen B, Bayram ÖG, Umut Zan B (2011). WoS ve Scopus veri tabanlarının
karĢılaĢtırması. Türk Kütüphaneciliği, 25(2), 238-260.

Kathleen RS. TheImpact of Evidence-BasedPractice in NursingandtheNextBigIdeas. The

Online Journal of Ġssues in Nursing 2013 May;18(2).

15
Kaya B, Yıldız Ö, Sinecen M. (2016). Atıf ve referans yönetimi programlarının
karĢılaĢtırılması. XVIII. Akademik BiliĢim Konferansı (AB 2016), sunulmuĢ bildiri,
25.

Moed HF. (2017). From Eugene Garfield‟s Citation Index to Scopus and Google Scholar. In
Applied Evaluative Informetrics (pp. 193-208). Springer, Cham.

NIH, 2010 https://www.nlm.nih.gov/bsd/pmresources.html EriĢim tarihi: 21.03.2020

Özdemir Ö, Litaretürde AraĢtırma Kanıtını Bulma ve Ġnceleme. Aslan Ö, BebiĢ H. Editör,

HemĢirelik AraĢtırmasının Esasları HemĢirek Uygulaması için Kanıtın
Değerlendirilmesi (çeviri) „de, 8. Baskı, 116-120. Pelikan Yayıncılık, Ankara, 2016.

PubMed Help (2020). Bethesda (MD): National Center for Biotechnology Information (US);
2005-. PubMed Help. [Updated 2019 Jul 25].
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK3827/pdf/Bookshelf_NBK3827.pdf EriĢim
Tarihi: 21.03.2020

Reswig J (2010). Electronıc Resources Revıew. Med Libr Assoc, 98(2):193-194

Shashikiran ND (2016). MEDLINE, pubmed, and pubmed central®: Analogous or dissimilar.

J Indian Soc Pedod Prev Dent; 34:197-8.

Starr M, Chalmers I, Clarke M, Oxman AD (2009). The origins, evolution, and future of The
Cochrane Database of Systematic Reviews. International journal of technology
assessment in health care, 25(S1):182-195.

16