Ilościowe i jakościowe sposoby prezentacji zjawisk

na mapach

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film samouczek
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Ilościowe i jakościowe sposoby prezentacji zjawisk na
mapach

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Mapa jest graficznym obrazem różnorodnych zjawisk występujących w przestrzeni

geograficznej. Można na niej przedstawić obiekty, które w rzeczywistości są
trójwymiarowe, jak na przykład formy ukształtowania powierzchni czy też takie zjawiska,
które tylko odczuwamy – jak ciśnienie atmosferyczne czy temperatura powietrza. To, jak
ostatecznie będzie wyglądać mapa, zależy od jej tematu, przeznaczenia oraz wielkości (skala
mapy). Jednak bez względu na te kryteria mapa zawsze powinna być czytelna, dlatego
szczególnie istotny jest dobór metod prezentacji treści oraz zamieszczenie legendy,
w której odbiorca znajdzie wyjaśnienie wszystkich użytych na mapie oznaczeń.

Twoje cele

Scharakteryzujesz różne metody przedstawiania zjawisk na mapach.

Rozpoznasz metodę, za pomocą której przedstawiono zjawisko na mapie.
Zaproponujesz metodę do przedstawienia na mapie danego zjawiska.
Przeczytaj

Zjawiska przedstawiane na mapach różnią się od siebie cechami jakościowymi lub

ilościowymi, dlatego wyróżnia się dwie grupy metod ich prezentacji.

Metody przedstawiania cech jakościowych

Ta grupa metod znajduje zastosowanie do prezentacji występowania określonych zjawisk.

Metoda sygnaturowa

1. Sposób prezentacji treści: w miejscu występowania zjawiska umieszcza się znaki

umowne (sygnatury), które mogą być: punktowe (figury geometryczne, litery, obrazki),
liniowe, powierzchniowe. Metodę tę stosuje się, gdy obiektów nie da się przedstawić
w skali mapy.

2. Przykładowe zjawiska: kopalnie surowców mineralnych, obiekty turystyczne; linie

przesyłowe, drogi, rzeki i kanały; złoża surowców mineralnych.

3. Przykładowa mapa: rozmieszczenie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego.

Ośrodki wydobycia ropy na owej i gazu ziemnego na świecie.

Źródło:Mapa pochodzi z serwisu www.tyflomapy.pl, licencja: CC BY-NC-ND 3.0 PL,
h ps://crea vecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/

Metoda zasięgów
1. Sposób prezentacji treści: obszar rozmieszczenia zjawiska rozproszonego obwiedziony
jest granicą, na której umieszcza się kreski skierowane w stronę możliwego występowania
zjawiska lub zaznaczony jest na mapie powierzchnią oznaczoną konkretnym kolorem
przypisanym do zasięgu występowania danego zjawiska. W odróżnieniu do metody
powierzchniowej zasięgi mogą nakładać się na siebie.

2. Przykładowe zjawiska: występowanie określonych gatunków roślin lub zwierząt, zasięg

telefonii komórkowej czy internetu.

3. Przykładowa mapa: zasięgi wybranych gatunków drzew.

Zasięgi wybranych gatunków drzew w Polsce.

Źródło: Domena publiczna, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/.

Metoda powierzchniowa

1. Sposób prezentacji treści: obszar na mapie podzielony jest na mniejsze, nienakładające

się na siebie powierzchnie, w których zjawiska wykazują zróżnicowanie jakościowe
i zajmują je w sposób ciągły.

2. Przykładowe zjawiska: podział polityczny świata, mapa administracyjna kraju, typy

klimatu, typy gleb, formy użytkowania ziemi, zróżnicowanie rasowe ludności świata.

3. Przykładowa mapa: mapa polityczna Europy.

Mapa polityczna Europy.
Źródło: Aotearoa, CC BY-SA 3.0, h p://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/

Metody przedstawiania cech ilościowych

Metody te służą tworzeniu map prezentujących zjawiska, którym przypisać można
określone wartości liczbowe. Umożliwiają one odczytywanie wielkości i natężenia danej
cechy.

Metoda izolinii

1. Sposób prezentacji treści: punkty o jednakowej wartości cechy łączy się na mapie za
pomocą izolinii. Co więcej pomiędzy izolinie może zostać wprowadzona skala barw
informująca o zmianie natężenia zjawiska. Metodę tę stosuje się do zjawisk, które zmieniają
się w przestrzeni geograficznej w sposób ciągły.

2. Przykładowe zjawiska: wysokość nad poziomem morza – izohipsa (poziomica),

głębokość w zbiornikach wodnych – izobata, temperatura powietrza – izoterma, ciśnienie
atmosferyczne – izobara, suma rocznych opadów – izohieta, poziom zasolenia - izohalina.

3. Przykładowa mapa: mapa synoptyczna z izobarami.

Mapa synoptyczna Ameryki Północnej
Źródło:NOAA Central Library, Silver Spring, Maryland, NOAA Central Library Data Imaging Project, Domena
publiczna, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/

Metoda kropkowa

1. Sposób prezentacji treści: na obszarze występowania zjawiska umieszcza się kropki lub
inne znaki graficzne, którym nadaje się określoną wartość (wagę). Liczba kropek zależna
jest od wielkości zjawiska.

2. Przykładowe zjawiska: rozmieszczenie ludności, pogłowie zwierząt hodowlanych.

3. Przykładowa mapa: mapa rozmieszczenia ludności Polski w 2013 roku.

Mapa rozmieszczenia ludności Polski w 2013 r.
Źródło: M. Zych, Prezentacja danych na mapach, [w:] M. Pieniążek, B. Szejgiec, M. Zych, Graficzna prezentacja
danych statystycznych. Wykresy, mapy, GIS, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014, CC BY 3.0,
h ps://crea vecommons.org/licenses/by/3.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/

Metoda kartogramu

1. Sposób prezentacji treści: zjawisko przedstawione jest w granicach jednostek

administracyjnych lub politycznych za pomocą skali barw lub szrafu, przyporządkowanych
określonym przedziałom wartości.

2. Przykładowe zjawiska: gęstość zaludnienia, przyrost naturalny ludności, stopa

bezrobocia, lesistość, wielkość połowów ryb na 1 mieszkańca.

3. Przykładowa mapa: lesistość w powiatach województwa wielkopolskiego w 2013 roku.

Lesistość woj. wielkopolskiego w 2013 roku
Źródło: M. Zych, Prezentacja danych na mapach, [w:] M. Pieniążek, B. Szejgiec, M. Zych, Graficzna prezentacja
danych statystycznych. Wykresy, mapy, GIS, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014, CC BY 3.0,
h ps://crea vecommons.org/licenses/by/3.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/

Metoda kartodiagramu

1. Sposób prezentacji treści: zjawisko przedstawione jest w granicach administracyjnych

lub politycznych za pomocą diagramów, czyli wykresów, np. słupkowych lub kołowych.
Można w ten sposób zobrazować wielkość zjawiska, ale również jego strukturę i przebieg.

2. Przykładowe zjawiska: emisja zanieczyszczeń gazowych i pyłowych, wielkość wydobycia

surowców mineralnych, struktura zatrudnienia ludności.

3. Przykładowa mapa: mapa liczby ludności i jej struktury w Polsce, w podziale na

województwa.
Liczba ludności Polski oraz jej struktura w 2015 roku.
Źródło: Aotearoa, CC BY-SA 3.0, h p://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/

Słownik
diagram

graficzne przedstawienie danych statystycznych

interpolacja

technika wyznaczania izolinii na podstawie znanych wartości sąsiednich (wyższej

i niższej)

izolinia

linia łącząca na mapie punkty o jednakowej wartości cechy

sygnatura

znak graficzny używany na mapie służący do przedstawiania różnych zjawisk czy

obiektów

szraf

wzór graficzny składający się z równoległych lub krzyżujących się kresek pozwalający
zastąpić stosowanie kolorów i półtonów, kiedy ich użycie nie jest możliwe
Film samouczek

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D6dZif2Kp

Źródło: reż. Englishsquare.pl sp. z o.o.

Nagranie filmowe lekcji - dotyczy ilościowych i jakościowych sposobów prezentacji zjawisk

na mapach.

Polecenie 1

Zapoznaj się z różnymi metodami prezentacji na mapach i ustal kryteria, którymi należy się
posłużyć przy ich doborze do przedstawienia określonych zjawisk.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸
Rozpoznaj i zaznacz metodę, za pomocą której przedstawiono podział administracyjny Polski
na poniższej mapie.

 metoda powierzchniowa

 metoda zasięgu

 metoda izolinii

 metoda sygnaturowa (sygnatura powierzchniowa)

Źródło: Odder, Wojewodztwa.svg, CC BY-SA 3.0, h p://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1641431.
Ćwiczenie 2 輸
Rozpoznaj i zaznacz metodę, za pomocą której przedstawiono ukształtowanie dna Morza
Bałtyckiego na poniższej mapie.

 kartodiagramu

 izolinii

 kartogramu

 powierzchniowa
Źródło: O. Räisänen (Mysid), wersja polska: Szczureq, Bathymetric map of the Bal c Sea-en.svg, CC BY-SA 3.0,
h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/, dostępny w
internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=31760553.

Ćwiczenie 3 醙

Ćwiczenie 4 醙
Ćwiczenie 5 醙

Wybierz trzy mapy, do wykonania których zastosowano metody prezentacji cech

ilościowych.

 mapa zasięgu występowania jodły i buka w Polsce

 mapa produkcji energii elektrycznej na świecie

 mapa zróżnicowania religijnego świata

 mapa struktury zawodowej ludności na świecie

 mapa gęstości zaludnienia świata

 mapa rozmieszczenia przemysłu hutniczego

Ćwiczenie 6 醙

Spośród podanych zjawisk i obiektów wybierz te, które przedstawia się na mapach metodą
sygnaturową.

 obiekty noclegowe

 szlaki turystyczne

 stopa bezrobocia

 muzea

 linie kolejowe

 kanały

 dostęp do internetu na 1000 osób

 rurociągi

 ilość miejsc noclegowych

 kopalnie surowców mineralnych

 wielkość przewozów pasażerskich

 pomniki przyrody

Tabela do ćwiczenia 7
Województwo Liczba osób/km2
dolnośląskie 146

kujawsko‐pomorskie 116

lubelskie 85

lubuskie 73
 Województwo Liczba osób/km2
łódzkie 137

małopolskie 222

mazowieckie 150

opolskie 106

podkarpackie 119

podlaskie 59

pomorskie 126

śląskie 371

świętokrzyskie 107

warmińsko‐mazurskie 60

wielkopolskie 117

zachodniopomorskie 75

Ćwiczenie 7 難

Dla danych umieszczonych w tabeli powyżej zaproponuj metodę prezentacji zjawiska oraz
utwórz mapę prezentującą powyższe dane. Zaznacz 2 właściwe słowa w tekście poniżej.

Ćwiczenie 8 難

Ułóż etapy tworzenia mapy gęstości zaludnienia Polski metodą kartogramu.

Przyporządkowanie województw do odpowiednich przedziałów. 

Pokolorowanie województw według legendy na mapie. 

Zaproponowanie skali barw dla przedziałów wartości. 

Utworzenie przedziałów wartości. 

Zgromadzenie danych statystycznych. 

Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Barbara Lenartowicz

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Jakościowe i ilościowe metody prezentacji zjawisk na mapach

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa I

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy: I. Źródła informacji geograficznej, technologie geoinformacyjne oraz

metody prezentacji danych przestrzennych: obserwacje, pomiary, mapy, fotografie, zdjęcia
satelitarne, dane liczbowe oraz graficzna i kartograficzna ich prezentacja.

Uczeń:

2. wyróżnia graficzne i kartograficzne metody przedstawiania informacji geograficznej

i podaje przykłady zastosowania różnych rodzajów map.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

zna jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach,

zna ilościowe metody prezentacji zjawisk na mapach,
rozpoznaje metodę prezentacji zjawisk na mapach,
klasyfikuje metody prezentacji zjawisk,
podaje przykłady map, w których zastosowano różne metody.

Strategie nauczania: konstruktywizm

Metody nauczania: burza mózgów, miniwykład, praca z atlasem geograficznym, praca

z e‐materiałem
Formy zajęć: praca w grupach, zbiorowa

Środki dydaktyczne: atlas geograficzny, e‐materiał, komputer, rzutnik

Materiały pomocnicze:

GUS, Graficzna prezentacja danych statystycznych Wykresy, mapy, GIS, GUS, Warszawa
2014.
J.E. Szafraniec, Moja mapa, tworzenie map w technologiach geoinformacyjnych,
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2018.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Nauczyciel prosi uczniów, aby otworzyli atlas geograficzny i obejrzeli różne mapy.
Następnie zadaje pytanie, jakie dostrzegli sposoby przedstawiania zjawisk. Zwraca
uwagę na to, że na mapach można przedstawić wszystkie zjawiska występujące
w przestrzeni geograficznej, a umożliwiają to różnorodne metody, które kartografowie
mają do dyspozycji.
Podanie tematu i celów lekcji.

Faza realizacyjna

Nauczyciel wprowadza podział metod prezentacji zjawisk na jakościowe i ilościowe

oraz podaje przykłady metod z każdej kategorii. Dzieli klasę na 7 grup i przydziela
każdej inną mapę z atlasu: grupa 1 – mapa geologiczna świata, grupa 2 – mapy zasięgów
występowania gatunków drzew w Polsce, grupa 3 – mapa wydobycia surowców
mineralnych w Europie, grupa 4 – zasolenie wód powierzchniowych wszechoceanu,
grupa 5 – mapa rozmieszczenia ludności w Europie, grupa 6 – urbanizacja na świecie,
grupa 7 – produkcja energii elektrycznej w Europie.
Nauczyciel podaje zadania dla grup, które będą wykonywać po obejrzeniu filmu
zamieszczonego w e‐materiałach. Zadaniem każdej grupy będzie przyporządkowanie
metody prezentowanemu na mapie zjawisku oraz utworzenie listy etapów
konstruowania mapy. Nauczyciel wyświetla film zamieszczony w e‐materiale. Po
obejrzeniu filmu uczniowie przez 10 minut pracują w grupach. Mogą korzystać z części
„Przeczytaj” e‐materiału. Wybrany uczeń z grupy referuje odpowiedź. Uczniowie
z pozostałych grup analizują aktualnie omawianą mapę. W przypadku wątpliwości
mogą zadawać pytania.

Faza podsumowująca

Nauczyciel prosi o przyporządkowanie metod prezentacji zjawisk do kilku dowolnych

map z atlasu geograficznego.
Uczniowie utrwalają wiedzę poprzez wykonanie ćwiczeń z e‐materiału.
Praca domowa

Odszukaj w internecie aktualną wielkość stopy bezrobocia w Polsce według

województw i wykonaj kartogram.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:

Film samouczek może zostać wykorzystany na początku fazy realizacyjnej. Uczniowie

zapoznają się z metodami prezentacji zjawisk. W dalszej części lekcji poszukują w atlasie
i wskazują przykłady innych map, na których zastosowano poszczególne metody. Film
samouczek może zostać wykorzystany w ramach samokształcenia uczniów bądź
powtórzenia materiału z działu dotyczącego metod przedstawiania informacji
geograficznej i zastosowania różnych rodzajów map (zakres podstawowy I. 2).