‫‪۱۳۸‬‬

‫ثابت کوونکي دلیل دا آیت دي (واولواالد حام بعضهم اولی ببعضی فی کتاب هللا) یعنی‬
‫زوی د االد حامو میراث حق هللا تعالی په کتاب کښي ذکر کړي دي دا آیت ناسخ دی مواالتو‬
‫او مهاجرینو په حق د میراث کي بل دلیل حدیث نبوی هم موجود دی (قوله علیه الصلوّه‬
‫والسالم النحال وارث من ال وارث له) زمو‌ږ دوه دلیل دي اول آیت حکم مقدم دی نفی‬
‫کوونکی حدیث نه بل احتمال لری چه دا حدیث قبل النزول ددی آیت وي‪.‬‬
‫و ذوواالرحام اصناف اربعّه الصنف االول ینتهی الی المیت وهم اوالد البنات و اوالد بنات‬
‫االبن‪ ،‬اوله طائفه هغه ده چه نسبت یي مړي ته کیږي د لورګانو اوالدونه او د ځوی لورګانو‬
‫اوالدونه دي‪.‬‬
‫والثانی ینتهی الیهم المیت وهم االجداد لساقطون والجدات الساقطات‪ ،‬دویمه طائفه هغه ده چه‬
‫مړی ته یی نسبت کیږي نیکه ساقط یعنی پالر مو د پالر شو او نیا ساقطه یعنی مور د پالر‬
‫مور شوه وان علی والصنف الثالث ینتهی الی ابوی المیت وهم اوالد اخوات و نبات االخوّه‬
‫وبنو االخوّه الهم‪ ،‬دریمه طائفه هغه ده چه نسبت وشی مړی مور او پالر ته خورګانو اوالد‬
‫او د ورونو لورګانی او اخیافی خوندو او ورونو اوالد شو‪.‬‬
‫والصنف الربع ینتهی الی جّد ی المیت او جَّد تیه و هم العمات واالعما هم الم واالخوال‪،‬‬
‫والخاالت فهؤالء څلورمه طائفه هغه ده چه نسبت و شی د مړی نیکونو او نیاءګانو ته پالر‬
‫خورګانې د مور طرف نه ترونه ماماګان مور خورګانې دا کسان ذوی االرحام دي‪ .‬و کل‬
‫من ید لی بهم من ذوی االرحام هر یو یی اصل او فرعه یعنی د مړی پالر نیکونه او د مور‬
‫نیګانې او لور مسی او د خورګانو مسی اود مور ترورګانې اخیافی تره ترونه ټول ذوی‬
‫االرحام دي‪.‬‬
 ‫‪۱۳۹‬‬
‫روی ابو سلیمان هو موسی بن سلیمان الجوزجانې تلمیذ شاګرد محمد روی انه عرض علیه‬
‫المامون القضاء فاستغنَی عنه‪.‬‬
‫روی سلیمان عن محمد بن الحسن عن ابی حنیفة رحمهم هللا تعالی اَّن اقرب االحناف الصنف‬
‫الثانی وان علو‪ ،‬دا نیکه فاسد او نیاء فاسده دی‪ .‬ثم االول وان اسفلوا ثم الثالث وان نزلوا ثم‬
‫الرابع‪.‬‬
‫وان َب ُع ْد و وروی ابو یوسف والحسن بن ذیاد عن ابی حنیفه و ابن سماعه عن محمد بن‬
‫الحسن عن ابی حنیفة رح ان اقرب االحناف الصنف اول ثم الثانی ثم الثالث ثم الربع کترتیب‬
‫العصبات وهو الماخوذ به‪ ،‬په نزد د ابی حنیفه اول صنف مقدم دی بیا دوهم صنف بیا دریم‬
‫بیا څلورم صنف دی دا فتوی د پاره اخذ شوی دی بیان حسن بن ذیاد دا امام ابوحنیفه شاګرد‬
‫دی کوفه کی قاضی پاتی شوی دی‪.‬‬
‫ابن سماعه نوم محمد بن سماعه بن عبید بن هالل یعلی فی کل یوم مائتی رکعة کان قاضیا‬
‫للمامون ببعداد‪ ،‬لوي ملګري د صاحبینونه ؤ په یو ورځ کې ‪ ۲۰۰‬رکعة نفل مونځ کولو بغداد‬
‫کې د مامون الرشید قاضی وه سنه ‪ ۲۳۳‬کې وفات شوی دي‪.‬‬
‫وعند هما الصنف الثالث مقدم علی الجد اب االم الن عند هما کل واحد منهم اولی من فرعه‬
‫وان سفل اولی من اصله‪ ،‬په نزد دپاره نو د خور لورګانې او ځامن او ورور لورګانې او‬
‫اخیافی ورور او خور اوالد مقدم دی مور پالر نه ځکه په نزد د دوی هر یو د دونه بهتر‬
‫دی د دوی اوالدونه او اوالد د دوی بهتر دی د دوی اوالدونه ځکه سفل بختر دی اصل نه‪.‬‬
 ‫‪۱۴۰‬‬
‫فصل فی صنف االول‬
‫اولهم باالمیراث اقربهم الی المیت کبنت البنت فانها اولی من بنت‬
‫بنت االبن نزدی ذوی االرحام ټول میراث وړي‪ ،‬ښکته درجي ذوی الرحام محروم دي‬
‫مسئله کل مال میت‬

‫ابن‬ ‫بنت‬
‫بنت‬ ‫بنت‬
‫بنت محروم‬ ‫کل مال‬
‫پورتنې مسئله کې د لور لور قریبه ده دویمه درجه کې د ټول مال وارث ده د ځوی لور لور‬
‫لري دریمه درجه کې محرومه ده‪.‬‬
‫وان استو وا فی الدرجة فولد الوارث اولی من ولد ذوی االرحام کبنت بنت االبن فانها اولی‬
‫من ابن بنت البنت‪ ،‬که چیری درجی برابر وی د عصبه اوالد کل مال وارث دي ذوی‬
‫االرحام اوالد محروم دی‪.‬‬
‫مسئله کل مال میت‬
‫بنت‬ ‫ابن‬
‫بنت‬ ‫بنت‬
‫ابن‬ ‫بنت‬
‫محروم‬ ‫کل مال‬
‫پورتني مسئله اول بطن کې ابن عصبه دی د دي لور لور غوره ده د ټول مال وارثه ده د‬
‫لور لور ذوی االرحام دی محروم دي‪.‬‬
‫وان استوت درجاتهم ولم یکن فیهم ولد الوارث اوکان کلهم یُد لون بوارث فعند ابی یوسف رح‬
‫والحسن بن ذیاد یعتبرابدان الفروع وتقسیم المال علیهم سواء اتفقت صفة االصول فی الذکورة‬
‫واالنوثة او اختلفت و محمد رح یعتبر ابدان الفروع ان اتفقت صفة االصول موافقالهم و یعتبر‬
‫االصول ان اختلفت صفاتهم ویعطی الفروع میراث االصول مخالفًا لهم کما اذ ترک ابن بنت‬
 ‫‪۱۴۱‬‬
‫و بنت بنت عند هما یکون المال بنیهما للذکر مثل حظ االنثین با عتبار االبدان و عند محمد‬
‫کذلک الن صفة االصول متفقة‬
‫مسئله میت ‪ ۳‬عند ابی یوسف و محمد رح‬
‫بنت‬ ‫بنت‬
‫بنت‬ ‫ابن‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۲‬‬
‫پورتنې مسئله کی ابی یوسف الندی دویم بطن بدنونو باندی للذکر مثل خط االنشین تقسیموی‬
‫دویمه بطن فرضی جنی سرونه ‪ ۳‬دی مسئله ‪ ۳‬نه جوړه شوه دوه حصی ځوی ته شوی او‬
‫یو حصه لور ته شوه امام محمد رح صفت اول بطن لورګانونه اخلي رؤ سوعدد ‪ ۲‬بطن نه‬
‫آخلی دویمه بطن هلک دوجنی شماری ‪ ۲‬حصی شوی او لور یو حصه شوه تقسیم کی محمد‬
‫رح موافق دی ابی یوسف و حسن بن ذیاد سره‬
‫ولوترک بنت ابن و ابن بنت بنت عندهما‬
‫المال بین الفروع اثالثا باعتبار اال بدان ثلثاه للذکر وثلثه لالنثی‬
‫غلط مسئله عند ابو یوسف‬ ‫میت مسئله ‪۳‬‬
‫بنت‬ ‫بنت‬
‫بنت‬ ‫ابن‬
‫ابن‬ ‫بنت‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۱‬‬
‫پورتنی مسئله کی دریم بطن سرونو په عدد دریونه شروع شوه همدغه دریم بطن ابن ‪ ۲‬ثلثه‬
‫حصی شوی او یو ثلث حصه لور ته شوه‪.‬‬

‫د عند محمد (رح) المال بن االصول اعنی فی بطن الثانی اثال ثا ثلثاه بنت ابي البنت نصيب‬
‫ابيها وثلله ال بنت البنت نصيب امه‬
 ‫صحيح مسئله‬ ‫عند محمد‬ ‫ســــــله ‪۳‬‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫بنت‬ ‫بنت‬
‫بنت‬ ‫ابن‬
‫ابن‬ ‫بنت‬
‫‪‍۱‬‬ ‫‪۲‬‬
‫پورتني مسئله ‪ ۳‬نه شروع شوه د دوهم بطن کې اختالف دی دوه ثلث‪ ۲‬د دوهم بطن ځوی‬
‫حصي شوی يو حصه دوهم بطن دلور ته شوه بيا ځوی حصه‪ ۲‬جدا ښوي او د لور طائف يو‬
‫حصه پيدا شو بيا د دوهم بطن ځوی ‪ ۲‬حصي دريم بطن لور ته ښوی‪ .‬د پالر حصي او د‬
‫دوهم بطن لور يو حصه دريم بطن خپل ځوی ته شوه د مور حصه‪.‬‬
‫و کذالک عند محمد رحمه هللا تعالی اذا کان في اوالد البنات بطون مختلفة يقسم المال علی‬
‫اول بطن اختلفت في اوالصول‪ ،‬ثم یجعل الذکور طائفة وا الناث طافة بعد القسمه فما اصاب‬
‫الذکور يجمع علی اعلی الخالف الذي وقع في اوالدهم وکذلک ما اصاب اال ناث و هکذ‬
‫ايعمل الي ان ينتهی بهذه الصورة‪.‬‬

‫همدارنګي محمد(رح) کله ذوی االرحامو د لور ګانو اولدو بطونو کې اختالف مذکراو مؤنث‬
‫راشي هر يو يي اول اصول بطن کې اختالف مذکر او مؤنث راشي هلته مال لذکر مثل حظ‬
‫اال نشيين تقسيموي‪ :‬مذکر طائفه الندي بطون کې اختالف مذکرمؤنث راشي د دوي خپلي‬
‫حصي به هغو مذکر او مؤنث اوالدو باندي للذکر مثل خط االنشيين تقسيميږي‪ .‬همدارنګه‬
‫مؤنث الندي بطونو کې اختالف مذکر او مؤنث راشي خپل حصي په هغو مذکر او مؤنث‬
‫اوالدو باندي للذکر مثل خط االنشين تقسيميږي‪.‬‬
‫که هر څومره په دغو بطنونو کي اختالف راشي دغه بره صورت جاری کيږي‪.‬‬
‫د دی مسلي صورت راتلونکي درس کي بيانيږي‪.‬‬

‫بيت‬
‫بهار عمرشبيرءلفيب درنګين است‬
 ‫ولی چه شو دکه دار د خرزن مرګ از پی‬

‫نهه بنبي او دري هلکان په منزله د شپږو بنتودي‬

‫مسئله ‪ ۱۵‬مغروب مسئله ‪ ۴‬تعجيح ‪۶‬‬
‫بطن االولَي‬

‫ما في اليد لره به په مقروب‬

‫بطن الثاني‬

‫که چرته دا دوهم بطن اولبطن ګرزولی وي او اول‬

‫ډيرښه واضحه به وه‬
‫الثانث‬
‫بطن‬
‫الرابع‬
‫بطن‬
‫خامس‬
‫بطن‬
‫السادس‬
‫بطن‬

‫دريم بطن کې د بناتو حصي مهه ‪ ۹‬دي او رءوس دولس دي‪.‬‬

‫نو د نهه او دولس مابين کې نسبت موافقت باالثلث دي ثلث رؤس ‪ ۴‬مضروب د مسئلي شو‬
‫ضرب شوه اصل مسئله ‪ ۱۵‬سره ‪ ۱۵ x ۴=۶۰‬تصحيح مسئله شوه‪.‬‬
 ‫دا ټول دؤس پنځلس شونو مسئله هم پنځلسونه جوړه شوه‪.‬‬
‫ابن‬ ‫ابن‬ ‫ابن‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬

‫دخکيانو حصي او طائفي جدا بيا چې کوم بطن کې بيا‬

‫په کوم بطن کې چې هلکان او جنکۍ راشي هلته به د‬

‫اختالف راشي د دوي حصي خپلوطائفو اوالدو باندي‬

‫ترکي مال تقسميږي هلکانو حصي او طائفة جدا او‬
‫‪۴×۶=۲۴‬‬
‫‪۹×۴=۳۶‬‬
‫طائفة اال بناء ‪۶‬‬
‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬

‫ابن‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫ابن‬ ‫ابن‬ ‫ابن‬

‫‪۱۸‬‬
‫‪۱۲‬‬ ‫‪۱۸‬‬
‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫ابن‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬

‫‪۹‬‬ ‫‪۹‬‬
‫بنت‬ ‫ابن‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬
‫‪۸‬‬ ‫‪۴‬‬
‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫ابن‬
‫‪۱۲‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۶‬‬

‫تیر شوی مسله کی نهه جنکیان دی او دری هلکان پــه منزلــه کی شــپږ جنکیــان ټــول اوس پنځلس شــو نــو‬
‫مسله هم پنځلسو نه جوړه شــوه مــذکر او مــونث‪ .‬اول بطن کی راغلی دی اصــل مســله نهــه جنکیــانو او ‪۳‬‬
‫هلکان په منزله کی ‪ ۶‬جنکیانو ‪ ۱۵‬روسو باندی تقسیم شو حصی نهه جنکیانو شوی ‪ ۶‬حصی ‪ ۳‬هلکان په‬
‫منزله کی ‪ ۶‬جنکیانو ته شوی بیا د جنکیانو طایفه او حصی جدا د ځامنو طایفــه او حصــی جــدا پریخــودی‬
‫بیا اول بطن جنکیانو طایفو الندی دریم بطن کی اوالد ‪ ۶‬جنکیان دی ‪ ۳‬هلکان په منزله ‪ ۶‬جنکیــان شــو ‪۲‬‬
‫اروس شوی جنکیانو طایفو حصی ‪ ۹‬دی سرونه ‪ ۱۲‬دی ‪ ۹‬په ‪ ۱۲‬سرونو باندی برابر نــه تقســیمیږی نهــه‬
‫او ‪ ۲۱‬مابین کی موافقت با اثلث دی ‪ ۱۲‬سرونو دریمه حصی ‪ ۴‬سرونه مضروب مسله شوی ضرب شوه‬
‫اصل مسله ‪ ۱۵‬سره =‪ ۴ x ۱۵=۴‬تصحیح مسله شوه مافی الیــد جنکیــانو ‪ ۹‬حصــی ضــرب شــو مضــروب‬
‫مسله ‪ ۴‬سره =‪ ۹ x ۴=۳۶‬حصی شوی مافی الید هلکانو طایفی ‪ ۶‬حصــی ضــرب شــو مضــروب مســله ‪۴‬‬
‫سره =‪ ۶ x ۴=۲۴‬حصی شوی = جنکیانو طایفو ته ‪ ۳۶‬حصو نه ‪ ۱۸‬حصی شــوی او هلکــانو طــایفو تــه‬
‫هم ‪ ۱۸‬حصی شوی‬
‫او اول بطن ‪ ۳‬هلکان طایفو الندی دریم بطن اوالد د کی ‪ ۲‬جنکیانی دی یو هلک په منزله کی ‪ ۲‬جنکیــان‬
‫شوه هلکان طایفو ‪ ۲۴‬حصو نه ‪ ۱۲‬حصی د جنکیــان طــایفی حصــی شــوی او ‪ ۱۲‬هلکــانو طــایفی حصــی‬
‫شوی = دغه طریقه تر اخر پوری جاری شوی دی هر بطن نلکان طایفه او حصی جدا جنکیانو طــایفو او‬
‫حصی جداء پریخودی بیا کــوم بطن کی اختالف مــذکر او مــونث راغلی دی هــر یــو طــایفی حصــی خپلــو‬
‫اوالدو باندی تقسیم شوی دی‬

‫مسئله امام یوسف دادی‬

‫بنت بنت بنت بنت بنت بنت بنت بنت بنت بنت ابن ابن ابن بنت بنت بنت بنت بنت بنت بنت‬
‫بنت بنت بنت بنت بنت بنت بنت بنت بنت بنت بنت ابن ابن ابن بنت بنت بنت بنت بنت بنت‬
‫ابن ابن ابن بنت بنت ابن بنت بنت بنت بنت بنت ابن بنت ابن بنت بنت بنت بنت بنت ابن بنت‬
‫بنت ابن بنت ابن بنت بنت بنت ابن بنت بنت بنت بنت بنت بنت‬
‫پورتنی مسله ‪ ۱۵‬نه جوړه شوه شپږم بطن روسو باندی مذکر مثل االنثیین تقسیم شوی ده‬

‫امام یوسف رح صفت د فروعو معتبر ګڼی عدد هم امام محمد رح عدد د فروع اخلې او‬
‫صفت د اصولو معتبر ګڼی‬

‫د هللا محمد رحمه هللا تعالی یا خد العفه من االصل حال القستی علیه والعد و من الفروع کما‬
‫ابنی بنت بنت بنت و بنت ابن بنت بنت و بنتی بنت ابن بنت بهذه الصوره‬
‫مسئله ‪۲ x ۷=۱۴ x ۲=۲۸‬‬

‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بطن اول‬

‫ابن‬ ‫بنت‬ ‫بطن الثانی بنت‬
 ‫بنت‬ ‫ابن‬ ‫بطن الثالث بنت‬
‫بنتی‬ ‫بنت‬ ‫بطن الرابع ابنی‬
‫‪۱۶‬‬ ‫‪۶‬‬ ‫‪۶‬‬

‫پورتنی مسئله بطن ثانی کی مذکر او مونث راغلی دی فریــق او بطن رابــع دوه هلکــان عــدد‬
‫فریق اول بطن ثانی بنت صفت سره دوه جنکیانو شو او فریق ثــانی بطن رابــع شــو یــو عــدد‬
‫فریق اول بطن ثانی بنت صفت د بو حصی شو جملــه ‪ ۳‬دوس شــوه = فریــق ثلث بطن راتــع‬
‫جنکیانو ‪ ۲‬عدد فریق ثالث بطن ثــانی هلــک دوه هلکــان پــه منزلــه کی ‪ ۴‬جنکیــان شــو جملــه‬
‫روس اوه شوه =مسئله ‪ ۷‬نه جوړه شوه = ‪ ۳‬حصی فریق اول او فریــق ثــانی بطن ثــانی دوه‬
‫جنکیانو شو او ‪ ۴‬حصی فریق اول فریق ثانی جنکیانو ‪ ۳‬حصی بطن ثــالث اوالدو تقســمیږی‬
‫فریق اول بطن رابع ‪ ۴‬هلکان بطن ثانی بنت صفت سره دوه جنکیانی شو لنډوالی د پــاره یــو‬
‫هلک شو فریق ثانی بطن رابع یو بنت فریق ثانی ابن صفت سره هم یو هلک شو فریق ثــانی‬
‫بطن رابع یو بنت فریق ثانی بطن ثانی ابن صفت سره هم یو هلک شو جمــل ههلکــان ‪ ۲‬شــو‬
‫حصی ‪ ۳‬دی ‪ ۲‬باندی تقسیم کی کسـر نصــفی دی مخـرج کسـر نصــفی ‪ ۲‬ضــرب شـو اصــل‬
‫مسله ‪ ۷‬سره = ‪ ۲ x ۷=۱۴‬تصحثح مسئله شو فریق ثالث بطن ثـانی هلـک ‪ ۴‬حصـی ضـرب‬
‫شو مضروب مسئله ‪ ۲‬سره ‪ ۲ x ۴=۸‬فریق ثالث بطن رابع دوه جنکیانو لــه حصــی ورکــړی‬
‫دواړو نیکه حصی‬
‫اول فریــق ثــانی بطن ثــانیو کی دوه جنکیــان پــه منزلــه دوو هلکــانو حصــی ‪ ۳‬ضــرب شــو‬
‫مضروب مسئله ‪ ۲‬سره =‪ ۳ x ۲=۶‬حاصل شو ‪ ۳‬حصی فریق اول بطن ثانی بنت حصی شو‬
‫بل ‪ ۳‬قریق ثانی بطن ثانی بنت حصــی شــوی دا فریــق ثــانی بطن رابــع بنت ورکــړی د پالر‬
‫حصی = فریق اول بطن ثانی بنت ‪ ۳‬حصی بطن رابع دوه هلکانو ته ورکـړی تقسـیم کی بیـا‬
‫کسر نصفی دی مخرج کسر نصفی ‪ ۳‬ضرب شو بصحیح مسئله ‪ ۱۴‬سره = ‪۲ x ۱۴= ۲۸‬‬
‫حاصل تصحیح مسئله شو مافی الید فریق ثانی بطن رابع دوو جنکیــانو حصــی ‪ ۸ x ۲‬ســره‬
‫حاصل ‪ ۱۶‬شو دوادو حصی شوی مافی الید فریق ثانی بېن رابع بنت ‪ ۳‬حصی ضرب شو ‪۲‬‬
‫سره ‪ ۶‬حاصل شو ددی حصی شوی مــافی الیــد فریــق اول بطن رابــع دوه هلکــانو ‪ ۳‬حصــی‬
‫ضرب شو مضروب مسئله ‪ ۲‬سره ‪ ۶‬حاصـل ددی هلکـانو حصـی شـوی هـر یـو هلـک ددی‬
‫دری حصی شوی‬
‫عن ابی یوسف رحمه هللا تعالی یقسم المال بن الفروع اسباعا با عتبار اال ابدانهم‬
 ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بطن اول‬

‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بنت‬ ‫بطن ثانی‬

‫بنت‬ ‫ابن‬ ‫بنت‬ ‫بنت ثالث‬

‫بنتی‬ ‫بنت‬ ‫ابنی‬ ‫بطن رابع‬
‫پورتنی مسئله څلورم بطن سرونو په عدد ‪ ۷‬نه جوړه شوه = ‪ ۴‬بطن دوس با ندی مذکر مثل‬
‫خط االنثیین تقسیم شو دوه هلکانو ‪ ۴‬حصی شوی لور ته یو حصه شوه‬