You have downloaded a document from

The Central and Eastern European Online Library

The joined archive of hundreds of Central-, East- and South-East-European publishers,

research institutes, and various content providers

Source: Arhivska praksa

Archival practice

Location: Bosnia and Herzegovina

Author(s): Enver Ujkanović
Title: TAPU SENEDI I PRIMJERI OBRADE NJIHOVOG SADRŽAJA
TAPU SENEDS AND EXAMPLES OF PROCESSING THER CONTENTS
Issue: 20/2017
Citation Enver Ujkanović. "TAPU SENEDI I PRIMJERI OBRADE NJIHOVOG SADRŽAJA". Arhivska
style: praksa 20:398-414.

https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=573355
CEEOL copyright 2023

Dr. Enver UJKANOVIĆ pregledni naučni rad

Istorijski arhiv “Ras’’ Novi Pazar

TAPU SENEDI I PRIMJERI OBRADE NJIHOVOG SADRŽAJA

Apstrakt: U prvim godinama Osmanskog carstva institucija u kojoj

su čuvani defteri i registri sa podacima o državnoj imovini i posjedima u selima
i gradovima širom Carstva, zvala se Maliye Defterhanesi (Ured za finansijske
registre). Kada je Istanbul postao sjedište Carstva, brigu o registrima preuzima
Defterdarlik, a onda Defterhane, na čijem se čelu nalazio Defter emini (Povjerenik
za katastarske registre). Ova institucija je nakon Tanzimata prolazila kroz reforme i
promjene naziva: Defterhane-i Amire Kalemi (Ured za državne katastarske registre),
Defter-i hakani nazırlığı (Ministarstvo za katastarske poslove), Defter-i hakani
eminliği (Povjereništvo za katastarske poslove), Tapu umum müdürlğü (Direkcija
za katastarske poslove). Državna katastarska služba (Defterhane-i Hakani) će tek
nakon Tanzimata početi izdavati dokument poznat kao tapu senedi, odnosno tapije,
koje su predmet našeg rada.

Ključne riječi: Tapu senedi, tapije, Osmansko carstvo, Novopazarski

sandžak, Carski katastar, mahala, liva, kaza, hudud, nahija, mutesarif.

TAPU SENEDS AND EXAMPLES OF PROCESSING THER CONTENTS

Abstract: Within the first years of the Ottoman Empire, a ‘defter’ (a type
of tax register and land cadaster)with data about state property and real estates
in villages and towns throughout the Empire, was kept in the institution called
the ‘Maliye Deferhanesi’ (Bureau of financial registers). When Istanbul became
a metropolis of the Ottoman Empire, the care of the registers was taken over by
Defterdarlik, then by Defterhane with defter Emini (Commissioner for cadastral
registers). After Tanzimat, this institution underwent reforms and various changes of
its name: Defterhane-i Amire Kalemi (Bureau of the National cadastral registers),
Defter-i hakani nazırlığı (Ministry of the cadastral affairs), Defter-i hakani eminliği
(Trustee for cadastral affairs), and Tapu umum müdürlğü (Directorate for cadastral
affairs). The National cadastral services (Defterhane-i Hakani) started issuing the
document known as tapu sened, in other words‘title deeds’, which is the subject of
our work.

398

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Tapu senedi i primjeri obrade njihovog sadržaja

Keywords: Tapu sened, The Ottoman Empire, Sanjak of Novi Pazar,

caesarean cadaster, title deed, mahala, liva, kaza, hudud, nahija,mutesarif.

Uvod

Tapija na državnu zemlju je dokument kojim se dokazuje pravo trajnog

korištenja državne zemlje, uz tačno utvrđene obaveze, a to je redovna obrada i
redovno plaćanje poreza, naturalnih i novčanih.1 Nedim Filipović tumači leksičko
i terminološko značenje termina tapu:„Leksički, tapu znači podložnost, poslušnost,
a termonološki znači posjedovni naslov zemlje, posjedovni ured, katastar. Urežimu
mirijske2 zemlje ovim terminom se označavao novčani iznos koji plaća lice kome se
ustupa zemlja. Isprava o tome zove se tapu senedi. U carskom defteru postojao je
činovnik zvani tapu memuru i pisar, tapu katibi.“3
Za historiju naših naroda pod osmanskom vlašću iz ove grupe dokumenata
najvažniji su takozvani tapu defterleri, odnosno knjige i akti carskog katastra
(defteri hākānī).4 Oni nam pružaju podatke o pravnom položaju pojedinih pokrajina,
o uređenju sandžaka, položaju spahija i raje, odnosno daju nam pregled pravnog
i ekonomskog položaja naroda pod osmanskom upravom. Sam tapu senedi
dokument, koji je predmet našeg rada po svom karakteru spada u spise katastra.
Osim što nam pruža podatke o vlasnicima zemljišnih parcela, mulka,5 mirija ovog
područja, koje je tada bilo u sastavu Osmanske imperije, on sadrži i podatke o: livi6,

1Ahmed Aličić, Sidžili kadije kaze Novi Pazar, od 1766. do 1768, Novi Pazar 2012, 210. (dalje: A.
Aličić, Sidžili).
2 Mirija, zemljišna nekretnina sa posebnom pravnom naravi. Pravo vrhovnog vlasništva na ovim
zemljišnim nekretninama pripadalo je državi, a posjednik je imao ograničeno prava raspolaganja.
Nedim Filipović, Islamizacija u Bosni i Hercegovini, Tešanj 2005, 383.(dalje: N. Filipović, Islamizacija
u BiH).
3 N. Filipović, Islamizacija u BiH, 389.
4 U osmanske izvore, osim katastarskih spisa, spadaju svi službeni akti, carska pisma, fermani, berati,
naredbe, ugovori, odluke koje su izdavale građanske, vojne i sudske državne vlasti u Osmanskoj
imperiji, kao i razne administrativne, sudske odluke, koje su pisali, vodili i sastavljali organi vlasti.
osmanski historičar, Abdurahman Šeref (1853–1925) podijelio je osmanske historijske izvore na četiri
velike grupe: akti visoke porte i carskoga divana; akti i defteri carskog katastra; akti i knjige državnog
računovodstva i finasija i protokoli (sidžili) šerijatskih sudova. Hazim Šabanović, Turski diplomatički
izvori za istoriju naših naroda, POF, I, Sarajevo 1950, 117-149.
5 Za razliku od mirije, ostala slobodna zemljišta nazvana su mulk nekretnine. N. Filipović, Islamizacija
u BiH, 383.
6 Liva, sandžak, oblast u jednoj provinciji; sandžak, doslovno „oblast bajraka“, područje koje potpada
pod jednu vojnu komandu, a to je alajbeg, komandant zastave (bajraka). Iznad njega je miri liva-
sandžak-beg. A. Aličić, Sidžili 206.

399

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Dr. Enver UJKANOVIĆ

kazi,7 nahiji,8 mahalama,9 selu-qarja, lokaciji-mewki’, granicama-hudud, mjerama

površine-mikdar, uživaocima-mutesarrif,10 s mnoštvom toponima i onomastikonom
orijentalnog porijekla.11 Poznato je da se zemlja u Osmanskoj imperiji pored mulka,
vakufa,12 mirije dijelila i na razne druge kategorije i one su prelazile iz jednog statusa
u drugi. Sve te kategorije, kao i eventualne promjene unošene su u ove spise, tako da
se kroz njih može pratiti karakter, status svakog komada zemlje u raznim vremenima.
U okviru Orijentalne zbirke istorijskog arhiva „Ras“, osim tapija koje se
odnose na određeni broj novopazarskih mahala, postoje i tapije koje se odnose na
naselja iz bliže i šire okoline Novog Pazara: Banja, Baletiće, Gonje, Duga Poljana,
Divlja Rijeka, Kruševo, Blaževo, Boturovina, Brđani, Doinoviće, Golice, Gorandža,
Karabuče, Kosuriće, Kućane, Lukare, Mekinje, Pavlje, Pobrđe, Pedelje, Pnuće,
Požega, Roginje, Lopiže, Ribariće, Selakovac, Sebečevo, Tušimlje, Vranovina,
Zaguljača i druga naselja.13 Datiraju od 1288. do 1331. godine hidžretskog kalendara,
odnosno od 1872. do 1912. godine gregorijanskog kalendara14 kada je Novopazarski
sandžak mijenjao svoj administrativni status.15

7 Kaza, kadiluk, područje jurisdikcije jednog kadije, administrativna jedinica lokalne uprave. A. Aličić,
Sidžili, 206.
8 Nahija, teritorijalno područje poznato po nekim obilježjima koja ga čine izdvojenim, ostatak
srednjovjekovnih župa kao administrativnih i teritorijalnih jedinica. U osmanskom sistemu nahije su
dobile drugo značenje i nisu imale zasebnu upravu. U prvim godinama osmanske vlasti obično je u
nahiji upravljao u ime namjesnika vojvoda ili subaša. Kasnije nahije su pretvorene u kaze i kadiluke.
Kaza je mogla biti sastavljena od jedne, ali i od više nahija. Neke nahije su mogle prelaziti u dvije kaze
i u nahijama su obično upravljali zabiti. Isto, 208.
9 Mahala, kvart, dio grada sa specifičnim oznakama, kao što je ime mahale ili ime njenog osnivača, a
to su obično graditelji bogomolja. Isto, 206.
10 Mutesarrif, korisnik nekog državnog resursa, korisnik nekih državnih prihoda, obrađivač zemlje,
uživalac imanja-baštine ili čifluka (čifta). A. Aličić, Sidžili, 208.
11 Karakteristična leksika, terminologija zastupljena u katastarskim potvrdama, tapu senedima skoro je
u potpunosti arapskog porijekla.
12 Vakuf, legat, zavještanje dobara za izdržavanje dobrotvornih institucija, zavještanje lične i privatne
imovine za izdržavanje škola, džamija, socijalnih ustanova. Dokument kojim se opisuje vakuf naziva
se vakfija, vakufnama. Na kraju vakufname stoji: „Proklet bio onaj ko na bilo koji način oskrnavi ovo
moje dobro“ A. Aličić, Sidžili, 211.
13 Pismo na kojem su obrasci tapija štampani je rikaa', kao jedno od aklami-i sitte pisama. Ono je
još poznato i kao idžazet hat, jer je korišteno za potpise na diplomama-idžazetnamama. Aklam-i sitte
ili (šest kaligrafskih pera-olovaka) je pojam pod kojim se podrazumijeva šest kurzivnih pisama koja
su se izdigla u status glavnih pisama, te su kao takva prihvaćena kao svojevrstan standard islamske
kaligrafije. U aklam-i sitte spadaju: sulus, nesih, tewki, rika’a, muhakkak i rejhani, koji su u obliku
u kojem ih danas poznajemo izišli iz pera Hafiza Osmana. Ćazim Hadžimejlić, Umjetnost islamske
kaligrafije, Sarajevo 2009, 121.
14 Na nekim tapijama nalazimo i Rumi takvim, rimski kalendar koji je poseban kalendar proistekao iz
julijanskog kalendara. U službenoj upotrebi u Osmanskoj državi uveden je nakon reformi-Tanzimata
(1839), i bio je u upotrebi do 1926. godine. Za razliku od hidžretskog kalendara, korišten je u građanske,
sekularne svrhe i po prirodi je solarni kalendar.
15 U pitanju je period kada je Novi Pazar mijenjao svoj administrativni status. Iz tapija se vidi da Novi
Pazar iz statusa live prelazi u status kaze u okviru live Priština. Ustavnim zakonom iz 1865. godine,
Novopazarski sandžak je bio jedan od sedam sandžaka Bosanskog vilajeta, da bi potom bio podijeljen
između Bosanskog i Hercegovačkog vilajeta, a 1877. godine definitivno je pripojen Kosovskom

400

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Tapu senedi i primjeri obrade njihovog sadržaja

Namjera nam je da u ovom radu prikažemo nekoliko modela tapija dajući

latiničnu transkripciju i prijevod njihovog obrasca, što može biti od koristi za
obradu ove vrste građe koji mnogi naši i arhivi u regionuposjeduju.16 Kako smo i
ranije istakli, ova vrsta dokumenata mijenjala je svoj oblik, shodno promjenama i
reformama kroz koje je prolazila i instituciji koja ih je izdavala, što ćemo pokušati
ilustrovati izborom nekoliko različitih modela.
PRIMJERI TAPIJA SA TRANSKRIPCIJOM I PRIJEVODOM OBRASCA

Tugra
vilajetu. Uz izvjesna teritorijalna smanjenja, (nastala usljed ustupanja dijela njegovog teritorija Crnoj
Gori), Sandžak je nakon Berlinskog kongresa 1878, ostao kompaktna teritorija poput zemljouza između
Srbije i Crne Gore, a u sastavu Kosovskog vilajeta, kao dijela Osmanlijskog carstva do 1912. godine.
Azem Kožar, Novopazarski sandžak između Osmanskog carstva i Austrougarske monarhije (1878–
1913), Zbornik radova, Novi Pazar, 17-28.
16 Transkripciju i prijevod obrazaca tapija uradio je mr. Sead Ibrić. Veći broj obrazaca tapija obrađen je
i prikazan u knjizi Zbirka osmanskih tapija Arhiva „Ras“ – Novi Pazar i okolina, u izdanju istoimenog
Arhiva 2015. godine.

401

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Dr. Enver UJKANOVIĆ

Tâpû senedi Arz-ı mîrî

Sebeb-i tasdîr-i tevkî’-i Hümâyûn oldur ki

Defterhâne-i hâkânîye vurûd eden zîrde nûmeroları muharrer ‘ilm-u haber cedvelinden müstebân
olduğuvechle ____________ Sancâğı dâhilinde _____________ Kazâsında ___________­­__ karyesinde
tarafları_____________________________________________________________________ile mahdûd
tahmînen ____________kıyye tohum istibân eden ______________ me’mûri huzurunda _________
ferâgetmiş olmağla sene besene iş’âr-ı şer’iyyesi me’mûrîne edâ etmek üzre merkûmun tasarrufına izin
verildiğinimüş’ir yedine işbû sened i’tâ kılındı. Sene __________

Defter nûmerosî Mühür Veraka nûmerosî

_______ ________

PRIJEVOD

Monogram

Tapija (Katastarska potvrda) Državno zemljište

Povod izdavanja sultanovog ukaza (sa monogramom) je sljedeći:

Kao što se može shvatiti iz popisa potvrde, čiji su brojevi dole navedeni, u Državnu katastarsku službu
došli su podaci da: njiva , koja se nalazi u selu ....................., koje pripada .............. srezu, koji se nalazi u
.................... sandžaku; a čije se strane graniče sa ......................; sadrži približno ..................... oka sjemena i da
je (ime prethodnog vlasnika) u prisustvu službenika odustao od vlasništva u korist je (ime novog vlasnika).
Gore spomenutoj osobi izdaje se na ruke ova potvrda kao pokazatelj da dobija dozvolu za korišćenje, s tim
što će svake godine službenicima plaćati zakonski predviđeni desetak, kao porez na poljoprivredne prihode.
Godina ...............

Broj registra Pečat Broj lista

..................... ................

402

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Tapu senedi i primjeri obrade njihovog sadržaja

403

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Dr. Enver UJKANOVIĆ

Defter-i şehr Tugra Sıra Numerosî

Dâire-i belediye Sened-i Hâkânî

Mülâhazât Karye Nâhiye Kazâ Livâ

Mevki’ Sokâk Mahalle Semt-i meşhûr

Rakam-ı ebvâb Cinsi

Nev'i
Hudûdu
Mikdârı
Muhassası
Sâhib-i evveli
Ciheti i'tâ-yı sened
Mutasarrıfı
Kıymeti
Bedeli
Sebeb-i tasdîr-i tevkî’-i Hümâyûn oldur ki
Bâlâda muharrer __________________ Defter-i Hâkânîde _____________‘uhdelerine
kaydolmuş olmağla ________________________________ edâ etmek üzre ________
zabt-u tasarrufunu hâvî merkûmlerin yedine işbû tâpû senedi i'tâ kılındı.

Mühür

PRIJEVOD

Mjesečni registar Monogram Redni broj

Dâire-i belediye Potvrda Državne katastarske službe

Selo Nâhiye Srez Livâ

Bilješke
Mevki’ Ulica Naselje Semt-i meşhûr

Rakam-ı ebvâb Cinsi

Nev'i
Granice
Količina
Muhassası
Prethodni vlasnik
Povod izdavanja
tapije
Korisnik
Vrijednost
Protuvrijednost
Povod izdavanja sultanovog ukaza (sa monogramom) je sljedeći:
Gore navedena (naziv nekretnine) u Državnoj katastarskoj službi evidentirana je na odgovornost ………………,
koji će svake godine službenicima plaćati zakonski predviđeni desetak, te spomenutim osobama na ruke izdata
ova katastarska potvrda, kojom se podrazumijeva posjedovanje i korišćenje.

Pečat

404

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Tapu senedi i primjeri obrade njihovog sadržaja

405

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Dr. Enver UJKANOVIĆ

Sened-i Hâkânî
Yoklama Esâs
Sıra numerosî
numerosî
Dâire-i Belediye Defter-i şehr
Tuğra
Vergi künye
Defter numerosî
numerosî
Vergi ‘umûm
Cild numerosî
numerosî
Rakam-ı ebvâb Sahîfe numerosî

Karye Nâhiye Kazâ Livâ

Mülâhazât
Semt-i meşhûr
Sokâk Mevki' Mahalle
Cinsi
Nev'i
Hudûdu
Mikdârı

Muhassası

Sâhib-i evveli
Ciheti i'tâ-yı
sened
Mutasarrıfı

Tâbi'iyyeti

Bedel-i misl Bedel-i Yekûn Bedeli

Harc Kıymeti
Katćbiyye
Varaka

Kaydiyye müzâyede
baha

Hisseye
Kurûş Pâra Kurûş Pâra Kurûş Pâra Kurûş Pâra ‘Aslî
göre

Bâlâda evsâf ve sûreti muharrer ________________ Defter-i hâkânî idâresince

____________
nâme kayd olunmağla _______________ etmek üzere işbu sened-i hâkânî tanzîm ve i'tâ
kılındı.

406

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Tapu senedi i primjeri obrade njihovog sadržaja

PRIJEVOD

Sened-i Hâkânî
Broj na osnovu Redni broj
provjere Monogram
Dâire-i Belediye Mjesečni
registar
Poimenični poreski Broj registra
broj
Generalni poreski broj Broj toma

Rakam-ı ebvâb Broj stranice

Bilješke Selo Nahije Srez Liva

(sandžak)
Ulica Lokacija Naselje Semt-i
meşhûr
Cinsi
Nev'i
Granice
Količina
Muhassası
Prethodni
vlasnik
Povod izdavanja
tapije
Korisnik
Državljanstvo
Taksa Rashod Primjerna Licitacijska Ukupni Vrijednost Protuvrijednost
za protuvrijednost protuvrijednost iznos
registar
Varaka

Kuruš Para Kuruš Para Kuruš Para Kuruš Para Osnovna Prema
dionici

Dućan čije su karakteristike i izgled gore opisani, od strane Uprave za kataster

upisan je na ime ____________________ na osnovu čega je ova tapija uređena i izdata.

407

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Dr. Enver UJKANOVIĆ

U Kefilnami17 iz 1767. godine, koju nalazimo u Sidžilu kadije kaze Novi

Pazar, od 1766. do 1768. godine u Novom Pazaru se spominju sljedeći džemati
po kojima su i njegove mahale dobijale nazive: Altun Alem, Ahmed Vojvoda, Gazi
Sinan-bega, Hasan Čelebi, Kurt Čelebi, Ahmed beg Havale, Čelep Virdi, Kapudži-
baša, Iskender Čelebi, Ferhadija, Dibak Ishak, Hadži Hurem, Hajrudina i Sufi Memi.
U nastavku ovog rada dajemo prijevod sadržaja jednog broja tapija koje se odnose
na većinu mahala koje spominje Kefilnama. Smatramo da prikaz i obrada ove vrste
dokumenata pruža ineteresantne podatke vezane za pravno-imovinske odnose koji
su tada bili na snazi, a orijentalno porijeklo onomastikona zastupljenog u njima
zanimljiva je građa i za filološko-lingvistička istraživanja.

Prijevod sadržaja tapija Novopazarskih mahala

ALTUN-ALEM MAHALA

Altun-Alem mahala18 nosi ime po istoimenoj džamiji koju je podigao u 16.

vijeku Mevlana Muslihudin Abdulgani efendija. Nalazi se na kraju Stare čaršije, na
Carskoj džadi, koja je vodila prema Mitrovici i dalje za Isanbul.
OSNOVNI PODACI (BR. 43)
Sandžak (Livâ) : Prištinski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Altun-Alem
Vrsta imetka : Kuća, koja sadrži 2 sobe, kuhinju i bašču šljiva
Granice : Na desnoj strani: Koman Jusuf-agina kuća; sa lijeve strane:
kuća Salih-age, sin Sulejmana; u pozadini: kuće Ibrahim-
čavuša i Abdurahman Uke; na prednjoj strani: javni put
Površina : Starih 1,5 dunum
Prethodni vlasnik : Rasovali (Rasovac) Zekerija-beg, sin Mehmed-bega
Uživalac-korisnik : Kada se podijeli na 8 dijelova: Zekerija-bega kćerka
Čelebija-hanuma (6 dijelova); Osmanov sin Hajruddin (1
dio); Nuhova kćerka Fatima (1 dio)
Godina : 1329. hidžrî / 1926. rûmî / 1911. milâdî .

17 Kefilnama, kolektivno jemstvo je dokument kojim se stanovništvo Novog Pazara i šire okoline
međusobno obezbjeđivalo u ratnim godinama. A. Aličić, Sidžili, 87-93.
18 Dragica Premović-Aleksić, Arheološka karta Novog Pazar, Tutina i Sjenice, Novi Pazar 2014, 276.
(dalje: D. Premović-Aleksić, Arheološka).

408

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Tapu senedi i primjeri obrade njihovog sadržaja

ČALAPVERDI MAHALA

Čalapverdimahala19 nosi ime po džamiji koja je podignuta prije više od 200

godina od nekog Ismail paše. Nalazi se u ulici Šabana Koče, u narodu je poznata kao
hadži Kadrina džamija.
OSNOVNI PODACI (BR. 47)
Sandžak (Livâ) : Prištinski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Čalapverdi
Vrsta imetka : Kuća, koja sadrži jednu sobu, magazu i bašču šljiva
Vrsta vlasništva : Privatno vlasništvo
Granice : Na desnoj strani: Emin-aga; sa lijeve strane: kuće Murteze;
u pozadini: bašče Halida i Salih-bega; na prednjoj strani:
javni put
Površina : 3.200 zira’a
Prethodni vlasnik : Zehra, kćerka Mustafina
Uživalac-korisnik : Džakovac (Jakovali) Emin-aga, sin hadži Ahmedov
Godina : 1325. rûmî / 1909. milâdî

DIBAG ISHAK MAHALA

Dibag Ishakmahala20 nosi ime po istoimenoj džamiji koja se nalazi u

Cetinjskoj ulici, tačnije na uglu Kragujevačke i Cetinjske ulice. Podigao ju je Dibag
Ishak u drugoj polovini 15. vijeka.
OSNOVNI PODACI (BR. 78)
Sandžak (Livâ) : Novopazarski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Dibag Ishak
Vrsta imetka : Kuća i vrt (bašča povrća)
Vrsta vlasništva : Privatno vlasništvo
Granice : Na desnoj strani: Malikova kuća; na lijevoj strani: njegova
i Idrisova kuća; na prednjoj strani: … Fejzulahova kuća; u
pozadini: javni put
Površina : Starih 270 zira’a; novih 155 aršina
Prethodni vlasnik : Đuhić Husejin, sin Hakberov
Uživalac-korisnik : Omer, sin Sejdija
Godina : 1327. hidžrî / 1909. milâdî.

19 Miloš M. Radovanović, Novopazarske mahale, NPZ 16, Novi Pazar 1992, 48. (dalje: M.
Radovanović, Novopazarske).
20 M. Radovanović, Novopazarske, 48.

409

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Dr. Enver UJKANOVIĆ

HAJRUDDIN MAHALA

Hajruddinmahala21 nosi naziv po graditelju džamije Hajrudinu koji je

sagradio džamiju u 16. stoljeću, koja se danas nalazi u Sarajevskoj ulici, odnosno na
Paricama.
OSNOVNI PODACI (BR. 28/1)
Sandžak (Livâ) : Prištinski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Hajruddin
Vrsta imetka : Kuća, koja sadrži jednu sobu i vrt (bašča povrća)
Vrsta vlasništva : Privatno vlasništvo
Granice : Na desnoj strani: Elmas; na lijevoj strani: Nailove kuće; u
pozadini: nova njiva; na prednjoj strani: javni put
Površina : Starih 450 zira’a; novih 258 aršina
Prethodni vlasnik : Beširovi sinovi, Salih i Sinan
Uživalac-korisnik : Bajram, sin Kurtešov
Godina : 1324. hidžrî / 1906. Milâdî

HASAN ČELEBI MAHALA

Hasan Čelebimahala22 nosi naziv po imenu graditelja džamije Hasana
Čelebije, nalazi se u centru grada, ulica Prvi maj, sagrađena je u 16. vijeku.

OSNOVNI PODACI (BR. 2)

Sandžak (Livâ) : Prištinski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Hasan Čelebi
Vrsta imetka : Dućan
Vrsta vlasništva : Privatno vlasništvo
Granice : Na desnoj strani: mula Nazif; na lijevoj strani: Nafi-begovi
dućani; u pozadini: Nafi-begova avlija; na prednjoj strani:
javni put
Površina : Starih 128 aršina; novih 73 aršina
Prethodni vlasnik : Hadži Abdulmedžidovi sinovi muhadžir hafiz Ahmed i
Ja’kub
Uživalac-korisnik : Derviš-begova djeca: Sulejman-beg (polovina) i gospođa
Mahija (druga polovina)
Godina : 1322. hidžrî / 1904. milâdî.

21 Isto, 48.
22 Isto, 48.

410

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Tapu senedi i primjeri obrade njihovog sadržaja

HAVALE AHMED-BEG MAHALA

Havale Ahmed-beg23 mahala nazvana je po graditelju džamije, nalazi se u

današnjem naselju Ćukovac. Sagrađena je u drugoj polovini 15. stoljeća i od nje je
bila jedino starija Gazi Isa-begova džamija.24 U dokumentima je očuvan stari naziv
ove džamije: Ahmed-beg ili Ahmed-beg Silhadar džamija. Danas je poznata kao
Lejlek džamija.
OSNOVNI PODACI (BR. 6)
Sandžak (Livâ) : Novopazarski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Havale Ahmed-beg
Vrsta imetka : Kuća uz koju je i vrt
Vrsta vlasništva : Privatno vlasništvo
Granice : Šakirova i Ahmedova kuća; javni put
Površina : 530 zira’a
Prethodni vlasnik : Hudović Husejin-aga, sin Nu’man-age

ISKENDER ČELEBI MAHALA

Mahala Iskender Čelebi je dobila ime po graditelju džamije Iskender Čelebija

u 16. stoljeću, nalazi se na uglu ulica Rifat Burdžović i Dedo Šehović.25
OSNOVNI PODACI (BR. 64)
Sandžak (Livâ) : Prištinski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Iskender Čelebi
Vrsta imetka : Dućan (polovina)
Vrsta vlasništva : Zanatlijsko-poslovni imetak
Granice : Na desnoj strani: njegov han; na lijevoj strani: Akif-begov
dućan; u pozadini: njegov han; na prednjoj strani: graniči se
sa javnim putem
Površina : 50 zira’a
Prethodni vlasnik : Agušević hadži Abdulhamid-agin sin Kazim-aga
Uživalac-korisnik : Agušević hadži Mustafa-agin sin Abduldželil-aga
Godina : 1328. rûmî / 1912. milâdî.

23 D. Premović-Aleksić, Arheološka, 277.

24 Miloš M. Radovanović, Novopazarske, 48.
25 Isto, 48.

411

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Dr. Enver UJKANOVIĆ

KAPUDŽIBAŠA MAHALA

Mahala Kapudžibaša dobila je ime po graditelju džamije Kapudži-baši

Hamze u 16. stoljeću.26 Nalazi se na uglu ulica 28. novembar i Šabana Koče.
OSNOVNI PODACI (BR. 1)
Sandžak (Livâ) : Prištinski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Kapudžibaša
Vrsta imetka : Dućan
Vrsta vlasništva : Privatno vlasništvo
Granice :Na desnoj strani i u pozadini: Ipekli (Pećanin) Mehmed-
age mejhana (kafana); na lijevoj strani: dućan Kristine-
hatun; na prednjoj strani: javni put
Površina : Starih 40 zira’a; novih 22 aršina, 98 kiraha i 25 parmaka
(prsti)
Prethodni vlasnik : Risto, sin Đorđija
Uživalac-korisnik : Škrijelj hadži Šemsudin i Bejtullah, sinovi Mahmudovi
Godina : 1322. hidžrî / 1320. rûmî / 1904. milâdî.

KURT ČELEBI MAHALA – PODBIJELJE

Kurt Čelebi mahala dobila je ime po nazivu džamije. Džamiju je podigao

1836. godine Ejup-paša Ferhatagić, novopazarski muselim iz prve polvine 19. vijeka.
Kako je džamija bila porušena Ejup-paša je njen drugi ktitor koji ju je obnovio
1837/38. godine.27 Danas je u narodu poznata kao Pašina džamija u ulici Svojbor.
OSNOVNI PODACI (BR. 26)
Sandžak (Livâ) : Novopazarski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Kurt Čelebi-Podbijelje
Vrsta imetka : Njiva
Vrsta vlasništva : Državno zemljište
Granice : Njive Hasana, Zejnebe i Husejina; javni put
Površina : Starih 2,5 dunuma; novih 22 aršina i 97 aršina
Prethodni vlasnik : Hadži Džanko-efendija, sin Fejzulah-agin
Uživalac-korisnik : Njegova majka Hafifa, kćerka Mustafa-age
Godina : 1307. hidžrî / 1890. milâdî.

26 Isto, 48.
27 D. Premović-Aleksić, Arheološka, 278.

412

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Tapu senedi i primjeri obrade njihovog sadržaja

SUFI MEMI MAHALA

Mahala Sufi Memi dobila je ime po graditelju istoimene džamije Sufi Memi
u 18. stoljeću.28 Nalazi se na uglu Deda Šehovića i Sjeničke ulice.
OSNOVNI PODACI (BR. 6)
Sandžak (Livâ) : Prištinski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Sufi Memi
Vrsta imetka : Kuća, koja sadrži 2 sobe na spratu, 1 sobu u prizemlju,
kuhinju i vrt
Vrsta vlasništva : Privatno vlasništvo
Granice :Na desnoj strani: Beram; na lijevoj strani: kuća Naze-
hanume; u pozadini: potok; na prednjoj strani: javni put
Površina : Starih 720 zira’a; novih 413 aršina
Prethodni vlasnik : Balota Ali, sin Hajdarov
Uživalac-korisnik : Delić Abdulaziz i Ramadan, Fejzulahovi sinovi
Godina : 1323. hidžrî / 1905. milâdî.

VAROŠ MAHALA

Varoš mahala je danas dio grada gdje se nalaze ulice: Rade Petrović, Relje
Krilatice, Šabana Koče, Gojka Bačanina. Kako se u obrazcu tapija vidi, u polju za
mahale stoji naziv Varoš. U novijoj literaturi koja se bavi Novim Pazarom, često se
susreće naziv Varošmala, koji se odnosi na Varoš mahalu, koju tapije spominju. U
pitanju je složenica nastala od naziva varoš i turcizma mahala, gdje je pored gubljena
glasa h, riječ mahala potpuno modifikovana i transformisana u pridjev mala.
OSNOVNI PODACI (BR. 10)
Sandžak (Livâ) : Novopazarski
Srez (Kazâ) : Novi Pazar
Naselje (Mahala) : Varoš
Vrsta imetka : Kuća i vrt
Granice : Neško; Mehmedova livada; Markova kuća; javni put
Površina : 806 zira’a
Uživalac-korisnik : Od ukupno 8 dijelova: Milka, kćerka Đokova (7 dijelova)
i Stana, kćerka Mitrova (1 dio)
Godina :1292. hidžrî / 1875. milâdî.

28 M. Radovanović, Novopazarske, 48.

413

CEEOL copyright 2023

CEEOL copyright 2023

Dr. Enver UJKANOVIĆ

Postosmanlijsku budućnost naziva pazarskih mahala najbolje ilustruje

Zapisnik Odbora Opštine Novi Pazar od 29. jula 1920. godine, gdje se pri određivanju
osnovice poreza na zemljište spominju nazivi ulica: Glavna ulica, Mitrovačka ulica,
Sjenička ulica, Raška, Donji Ćukovac, Gornji Ćukovac, Donja srpska ulica, Gornja
srpska ulica, Potok mahala, Bukreš mahala, Gornje Parice mahala, Donje Parice
mahala, Hoćanski sokak, Donji lug, Gornji lug, Jermiše mahala, Nad gradom,
Pod hamamom, Čerkez mahala, Svojbor mahala, Jalija mahala, Hadžet, Ciganska
mahala, Jošanica donja, Jošanica gornja.29

Zaključak

Uprkos jednoličnom i monotonom jeziku ovih dokumenata, tapije su, bez

sumnje, svjedočanstva žive i realne historije, dokazi imovinskog stanja stanovništva
sa dosta zanimljivih i važnih činjenica iz bliže prošlosti područja na koje se odnose.
Pored podataka iz pravno-imovinske sfere: vrsta i lokacija posjeda, površina
i obim imovine, granice i drugo, specifična onomastika orijentalnog porijekla i
toponimija koju tapije sadrže, može biti dragocjen materijal za buduće istraživače,
kako historijske, tako etnološke i filološko-lingvističke provenijencije.

Summary

Despite the uniform and monotonous language of these documents, title deeds
are undoubtedly concreteevidences of a vivid and real history. They provide proofof
the property’s condition, of the population and really interesting as well as important
facts about the recent past of the area they referred to.
In addition to data from a legal-estate sphere: the type and location of the
real estate, area and periphery of estate, border as well as the specific onomastic
of oriental origin that muniments contain, can be a valuable material for future
researchers, for both the historical and philological-linguistic provenience.

29 Zoran Popović, Hivzo Gološ, Zapisnici Odbora Opštine Novopazarske (1913–1920), Novi Pazar,
243-244.

414

CEEOL copyright 2023