7.

BIAŁKA OSOCZA

Elżbieta Świętochowska

Osocze jest zasadniczym składnikiem krwi. Zawieszone są w nim składniki morfotyczne, tutaj
także znajduje się największa pula pozakomórkowych białek ustroju. Głównym składnikiem osocza
jest woda i zawieszone w niej cząsteczki niezbędne dla komórek (elektrolity, białka, składniki odżyw-
cze), jak również produkty ich przemiany materii. Ze względu na swoją zdolność krzepnięcia osocze
odgrywa podstawową rolę w hemostazie. Białkami osocza nazywamy takie białka, których najwyższe
stężenie stwierdza się w osoczu, w nim też spełniają swoje funkcje (a nie w organach docelowych).
Oprócz białek występujących stale w osoczu mogą pojawiać się również okresowo białka, będące
wynikiem toczącego się procesu chorobowego, np. wydzielane przez komórki (białka monoklonalne)
oraz takie, które są produktami rozpadu komórek i tkanek.
Do białek osocza można zaliczyć: albuminy, globuliny, białka ostrej fazy, fibrynogen. Białka
osocza to przede wszystkim glikoproteiny, w których zawartość węglowodanów wynosi pomiędzy 10
a 25%. Większość białek osocza jest syntetyzowa w komórkach wątroby (w hepatocytach), skąd są
wydzielane do krwi. Wyjątek stanowią immunoglobuliny, które są produkowane przez komórki pla-
zmatyczne układu siateczkowo-śródbłonkowego. Synteza białek odbywa się w procesie biosyntezy
(transkrypcja, translacja, a w przypadku białek glikolizowanych proces glikozylacji). Czynnikami
wpływającymi na syntezę białek są: mechanizm sprzężenia zwrotnego, czynniki hormonalne, stan
odżywienia i uwarunkowania genetyczne.
Okres półtrwania białek osocza (czas, w którym białko ulega rozpadowi do połowy swojego
pierwotnego stężenia) jest różny i nie zależy od ich stężenia. Dla celów diagnostycznych przyjmuje
się, że im krótszy okres półtrwania białka, tym częściej należy wykonywać jego oznaczenie (szcze-
gólnie istotne jest to w przypadku oznaczeń markerów nowotworowych).
Degradacja białek odbywa się głównie w wątrobie, niektóre są eliminowane przez nerki (mikro-
albuminuria).
Stężenie białek osocza jest parametrem zmiennym i zależy od:
 biosyntezy,
 dystrybucji pomiędzy przestrzenią wewnątrz- i zewnątrznaczyniową,
 eliminacji (degradacja, katabolizm, utrata).

Białka osocza pełnią różne funkcje: odpowiadają za równowagę kwasowo-zasadową, ciśnienie

osmotyczne, lepkość osocza, obronę organizmu, a w przypadku głodu są źródłem aminokwasów dla
komórek.
W piśmiennictwie istnieje wiele podziałów białek osocza. Autorzy niniejszego podręcznika
uważają za celowe przyjęcie klasyfikacji białek z punktu widzenia klinicznego i patobiochemicznego,
opartego na ich funkcjach. Zgodnie z tymi założeniami wyróżnia się następujące grupy białek:
 białka transportowe (np. transferyna, haptoglobina, transkortyna),
 białka dodatnie ostrej fazy (np. CRP, neopteryna, prokalcytonina),
 białka ujemne ostrej fazy (np. albumina, transferyna),
 dopełniacz i czynniki krzepnięcia (np. składowa C4, czynnik VIII),
 enzymy (np. amylaza),
7. Białka osocza 71

 antyenzymy (inhibitory proteaz), (np. antytrombina III),

 proteohormony roteohormony (np. insulina),
 immunoglobuliny (np. IgG),
 białka, których funkcje nie zostały do końca poznane (np. α1-kwaśna glikoproteina).

W ocenie klinicznej zmian ilościowych i jakościowych białek osocza stosuje się pojęcia:
1. Hipoproteinemia – obniżone stężenie białek osocza < 60 g/l. Wyróżnia się:
 hipoproteinemię rzeczywistą, która jest wynikiem zwiększonego wydalania albumin z mo-
czem lub upośledzonej syntezy białek na skutek marskości wątroby,
 hipoproteinemię względną, będącą następstwem nadmiernego podawania płynów we wle-
wach dożylnych lub znacznie zmniejszonej produkcji moczu (oliguria i anuria).
2. Hiperproteinemia – podwyższone stężenie białek we krwi > 30 g/l. Można wyróżnić:
 hiperproteinemię rzeczywistą, będącą wynikiem zwiększonego stężenia immunoglobulin (pa-
raproteinemię),
 hiperproteinemię względną, która jest spowodowana zmniejszoną objętością osocza (odwod-
nienia).
3. Dysproteinemia – określa zmiany jakościowe i ilościowe w stężeniu białek osocza. Może być
spowodowana wzrostem lub obniżeniem stężeń poszczególnych białek albo ich grup (stosunek
albumin do globulin), lub wytworzeniem się nowych uprzednio niewykrywalnych białek (para-
proteiny – immunoglobuliny, bądź też fragmenty immunoglobulin wytworzone przez komórki
plazmatyczne powstałe ze swoistej pojedynczej komórki). Zaburzenia te rozpoznaje się za pomo-
cą elektroforezy białek.
4. Paraproteinemia (gammapatia monoklonalna) – podwyższone stężenie paraprotein w osoczu
(szpiczak mnogi, makroglobulinemia Waldenströma); gammapatia poliklonalna – charakteryzuje
się podwyższonym stężeniem immunoglobulin produkowanych przez proliferacje wielu różnych
klonów komórek plazmatycznych.

7.1. Białko całkowite

Stężenie białka całkowitego (TP – Total Protein) w osoczu w warunkach fizjologicznych wyno-
si 66–87 g/l – normoproteinemia (w surowicy ze względu na brak fibrynogenu stężenie białka całko-
witego wynosi 65–82 g/l). Oznaczenie stężenia TP w osoczu/surowicy ma ograniczone znaczenie dia-
gnostyczne. Jego podwyższony lub obniżony poziom może wynikać ze zmian w metabolizmie białek
lub mieć związek z zakłóceniami gospodarki wodnej, które odzwierciedlają zmiany w wartości hema-
tokrytu. Wskazaniami do oznaczania tego parametru są przewlekłe choroby nerek i wątroby, przewle-
kłe biegunki i zespoły złego wchłaniania, oparzenia, zakażenia, niedobory białkowe w diecie oraz
gammapatie monoklonalne.
Oznaczenia stężenia TP wykonuje się w surowicy, osoczu, moczu, płynie mózgowo-rdze-
niowym, w płynach pobranych z jam ciała, płynie stawowym, ślinie, płynie owodniowym, płynie łzo-
wym, żółci, soku żołądkowym.
Wartość diagnostyczna oznaczonego stężenia białka całkowitego:
1. Hiperproteinemia – wzrost stężenia TP > 90 g/l (bez zmian jakościowych w białkach). Stwierdza
się ją w przebiegu przewlekłych stanów zapalnych (bakteryjnych, wirusowych), w rozpadzie
z uwolnieniem białek ze zniszczonych tkanek, w alergii. Hiperproteinemie wraz ze zmianami ja-
kościowymi można zaobserwować w szpiczaku mnogim, makroglobulinemii Waldenströma,
skrobiawicy.
2. Hipoproteinemia – obniżenie stężenia TP < 60 g/l, może być spowodowana zespołem utraty bia-
łek (przez nerki albumin, enteropatią z utratą białek, przez skórę, w wyniku oparzeń, egzem, pę-
cherzycy skórnej), zespołem złego wchłaniania (w chorobach przebiegających z zaburzeniem
72 Diagnostyka laboratoryjna dla studentów medycyny

wchłaniania wraz z utratą białek), przy stosowaniu diety ubogiej w białka (głównie niedobór bia-
łek zwierzęcych, anoreksja, stany głodzenia) w upośledzonej syntezie białek (zespół niedoboru
przeciwciał, wirusowe uszkodzenia wątroby lub toksyczne, w zespole nerczycowym), po krwoto-
kach, w III trymestrze ciąży (na skutek zwiększenia przestrzeni wewnątrznaczyniowej, oraz po
stosowaniu wlewów dożylnych.

W związku z tym, że w osoczu znajduje się fibrynogen, prawidłowe stężenie białka jest ok.
2–3 g/l wyższe niż w surowicy, osiągając znacznie wyższe wartości w stanach zapalnych ze względu
na wzrost stężenia fibrynogenu (do 20 g/l).
Znaczenie kliniczne ma również oznaczanie stężenia białka całkowitego w płynie mózgowo-
-rdzeniowym, gdzie w przypadku przerwania bariery krew-mózg białka surowicy mogą przedostawać
się do płynu mózgowo-rdzeniowego. Przechodzenie tych białek obserwuje się również w przypadkach
nieprawidłowości krążenia w przestrzeni podpajęczynówkowej, spowodowanej m.in. nowotworem
szpiku kostnego, krwawieniem lub zmniejszeniem przepływu wskutek wypadania dysku. W wyniku
tych nieprawidłowości wzrasta stężenie TP w płynie mózgowo-rdzeniowym. W śródoponowej pro-
dukcji immunoglobulin stwierdza się jedynie niewielki wzrost stężenia tego białka, natomiast dzięki
zastosowaniu diagramu Reibera można znacznie zwiększyć wartość wyników oznaczanych stężeń
immunoglobulin.
Uznanym wskaźnikiem syntezy wewnątrzoponowej jest współczynnik opisany wzorem:

IgG CSF (7.1.)

 0,1
TP CSF

Wartości stężeń białka całkowitego i ich zastosowanie w interpretacji rodzaju zaburzeń w orga-
nizmie dla płynów pobranych z jam ciała, moczu, śliny zostały opisane w rozdziałach 8 i 19 prezen-
towanego podręcznika.

7.2. Elektroforeza białek surowicy

Zmiany w proporcjach poszczególnych białek, informują nas często o nieprawidłowościach

w obrębie różnych narządów (wątroby, nerek, układu odpornościowego). Białka obecne we krwi oraz
różnych płynach ustrojowych można rozdzielić na podstawie ciężaru cząsteczkowego oraz ładunku
elektrycznego, stosując techniki elektroforetyczne. Białka osocza poddane działaniu pola elektryczne-
go wędrują z różną szybkością, na odpowiednim podłożu, w buforze o pH zasadowym. W tych wa-
runkach większość białek staje się anionami i wędruje w kierunku anody. W większości elektroforez
(różnice wynikają przede wszystkim z rodzaju podłoża i przyłożonego napięcia) otrzymuje się pięć
głównych frakcji białek surowicy. Otrzymane rozdziały elektroforetyczne podlegają najpierw ocenie
wizualnej wybarwionych elektroforegramów, a następnie ocenie wartości uzyskanych z ich densyto-
metrowania. Wartości uzyskanych frakcji białkowych są przedstawiane w postaci stężeń lub jako od-
setek białka całkowitego. Aby określić bezwzględne wartości stężeń poszczególnych frakcji białko-
wych, należy w badanych próbkach oznaczyć stężenia białka całkowitego. W elektroforezie wykorzy-
stuje się głównie surowicę, ponieważ zawarty w osoczu fibrynogen (duże białko, wędruje we frakcji
φ) może sugerować obecność białka patologicznego.
W prawidłowym rozdziale elektroforetycznym wyróżnia się pięć frakcji białek surowicy: albu-
miny, α1-globuliny, α2-globuliny, β-globuliny, γ-globuliny.
7. Białka osocza 73

Ryc. 1. Rozdział elektroforetyczny białek surowicy. A – prawidłowy rozdział elektrofo-

retyczny białek surowicy krwi. B – odczyt densytometru pozwalający określić
skład procentowy frakcji. C – diagram rozmieszczenia poszczególnych białek
surowicy we frakcjach [wg Dembińska-Kieć A, Naskalski JW, 1998]

Tabela I. Prawidłowy skład frakcji białkowych surowicy po rozdziale na octanie celulozy

Frakcja g/l Odsetek

Albuminy 40,0–52,0 55,0–70,0
Globuliny α1 1,0–3,0 1,1–4,2
Globuliny α2 4,0–10,0 4,6–13,0
Globuliny β 5,0–10,0 7,3–13,5
Globuliny γ 5,0–15,0 8,1–19,9
Razem 65,0–82,0 100
74 Diagnostyka laboratoryjna dla studentów medycyny

Frakcja albumin stanowi jednolite pasmo, pozostałe frakcje białkowe są zbiorem różnych białek
o zbliżonym ładunku i ruchliwości, różniącym się budową i działaniem biologicznym.

We frakcji α1-globulin znajdują się:

 α1-antytrypsyna (AAT), stanowiąca ok. 70% frakcji,
 α1-kwaśna glikoproteina (AAG, orozomukoid),
 α-lipoproteiny,
 białko wiążące tyroksynę (TBG).

We frakcji α2-globulin znajdują się:

 haptoglobina, stanowiąca ok. 30%,
 α2-makroglobulina (AMG) 30–50%,
 ceruloplazmina (CER),
 liczne enzymy.

We frakcji β-globulin znajdują się:

 transferyna (Tf), stanowiąca ok. 60% frakcji,
 hemopeksyna – 30%,
 β-lipoproteiny,
 białka układu dopełniacza,
 fibrynogen (tylko w przypadku osocza, w praktyce jednak stosuje się głównie surowicę, ponieważ
obecność fibrynogenu utrudnia interpretację),
 małe ilości immunoglobulin klasy IgG, IgA i IgM,
 CRP (ze względu na bardzo niskie stężenia nie ma istotnego wpływu na wartość tej frakcji).

We frakcji γ-globulin znajdują się:

 immunoglobulina klasy IgG,
 immunoglobulina klasy IgA,
 immunoglobulina klasy IgM.

W rozdziale elektroforetycznym białek surowicy uzyskany wynik wymaga dalszych badań po-
twierdzających. Oceniając uzyskane rozdziały elektroforetyczne protein, należy pamiętać, że wszy-
stkie stwierdzone zmiany w elektroforegramach mogą być spowodowane bardzo istotnymi zmianami
stężeń tego parametru. Najczęściej spotykane zmiany w proteinogramach to:
1. Hipoproteinemia nieselektywna – jest związana z zaawansowanymi stanami niedożywienia lub
masywną utratą krwi, w obrazie elektroforetycznym obserwuje się równomierne obniżenie stęże-
nia wszystkich frakcji białkowych, w związku z czym procentowa zawartość białka w poszcze-
gólnych frakcjach może pozostać niezmieniona.
2. Hipoproteinemia z selektywną utratą białka – występuje w zespołach przebiegających z utratą al-
bumin, np. w zespole nerczycowym, rozległych oparzeniach, enteropatiach, w przebiegu zespołu
nerczycowego, przy pogłębiających się uszkodzeniach kłębków nerkowych, gdzie dochodzi rów-
nież do utraty IgG, IgA z moczem i powstania hipogammaglobulinemii (α2-makroglobulina
i β-lipoproteiny pozostają w surowicy, a więc procentowy udział frakcji α2 i β znacznie wzrasta).
3. Stany ostrej fazy – w odpowiedzi ustroju na nieswoisty bodziec obserwuje się wzrost frakcji α1-
i α2-globulin (znajdują się tam dodatnie białka ostrej fazy: AAT, α2-makroglobulina, haptoglobi-
na), czasami może być obniżona frakcja albumin oraz β-globulin (ujemne białka ostrej fazy),
białko CRP uwidocznione jest na pograniczu frakcji β- i γ-globulin.
7. Białka osocza 75

4. Przewlekłe zapalenie, choroby autoimmunologiczne – bardzo charakterystyczny dla tych jedno-

stek chorobowych jest wzrost γ-globulin, uaktywnienie procesu zapalnego może zmieniać obraz
rozdziału elektroforetycznego w typowy dla stanu zapalnego (pkt 3).
5. Marskość wątroby – w obrazie elektroforetycznym przeważają immunoglobuliny IgA i IgM (czę-
sto obserwuje się zlanie obrazu frakcji β- i γ-globulin, może powstać tzw. fenomen mostka beta-
-gamma), zwykle stwierdza się również obniżenie zawartości albumin, α1- i α2-globulin, co jest
ewidentnym dowodem obniżenia zdolności wątroby do syntezy tych białek.
6. Niedokrwistość z niedoboru żelaza – charakterystyczny dla tej choroby wzrost transferyny powo-
duje wzrost frakcji -globulin z niewielkim przesunięciem w kierunku anody.
7. Niedokrwistość hemolityczna – obserwuje się prawidłową lub obniżoną (zużycie haptoglobiny
– białka wiążącego hemoglobinę) zawartość frakcji α2-globuliny z wyraźnym przesunięciem tej
frakcji w kierunku katody, charakterystyczne jest pojawienie się podwójnej frakcji α2-globulin.
8. Gammapatia monoklonalna – w obrazie elektroforetycznym pojawia się silnie wybarwiony prą-
żek w obrębie γ-globulin (szpiczak typu IgG) lub w okolicy prążka β- i α2-globulin (szpiczaki IgA
i IgM), często towarzyszą schorzeniu wysokie stężenia białka całkowitego, szpiczak może także
przebiegać z hipogammaglobulinemią (kiedy łańcuchy lekkie przechodzą do moczu – białko Ben-
ce-Jonesa).
9. Hipergammaglobulinemia – manifestuje się podwyższeniem frakcji γ-globulin o charakterze poli-
klonalnym (które są wynikiem obecności przeciwciał w chorobach autoimmunologicznych, takich
jak RZS, SLE).
10. Hiperlipoproteinemia z hipercholesterolemią – stwierdza się wzrost stężenia β-globulin, gdzie
znajdują się β-lipoproteiny (apoB).
11. Niedobór immunoglobulin – notuje się spadek lub brak frakcji γ-globulin, chociaż obraz pozosta-
łych frakcji jest prawidłowy.
12. Niedobór α1-antytrypsyny – stwierdza się charakterystyczny brak frakcji α1-globuliny, pojawia się
wyłącznie u homozygot ZZ, jest zespołem wrodzonym, który klinicznie manifestuje się przedłu-
żającą się żółtaczką u noworodków, szybko prowadzącą do marskości wątroby, u dorosłych nie-
dobór α1-antytrypsyny wiąże się z rozedmą płuc i rozstrzeniami oskrzeli.
13. Inne rzadkie anomalie (analbuminemie) – w elektroforegramach obserwuje się bardzo niskie frak-
cje albumin oraz bisalbuminemię (stwierdza się obecność dwóch prążków w strefie albumin –
– białek o różnym składzie aminokwasowym i różnej ruchliwości.

Rozwój metod elektroforetycznych w połączeniu z zastosowaniem swoistych przeciwciał, przy-

czynił się do bardziej swoistej identyfikacji białek, umożliwiając również ich diagnostykę w innych
płynach ustrojowych. Obecnie – zwłaszcza do oceny jakościowej i ilościowej – najczęściej wykorzy-
stuje się następujące metody:
 elektroimmunodyfuzję (elektroforezę „rakietową”),
 immunoelektroforezę,
 immunofiksację.

7.3. Białka ostrej fazy

Białka ostrej fazy należą do białek osocza, których nasilona produkcja w wątrobie rozpoczyna
się pod wpływem reakcji zapalnych (ostrych i przewlekłych), chorób zakaźnych, martwicy tkanek
(uraz, zawał mięśnia sercowego, nerki, płuca), nowotworów. Wzmożona synteza białek ostrej fazy
wywołana jest przez cytokiny: IL-6, IL-1 oraz TNF, które są uwalniane z aktywowanych monocy-
tów/makrofagów, fibroblastów, a także komórek śródbłonka, obecnych w miejscu toczącego się pro-
76 Diagnostyka laboratoryjna dla studentów medycyny

cesu zapalnego. Wytwarzaniu tych białek towarzyszy jednoczesny spadek ujemnych białek ostrej fazy
(prealbumina, albumina, transferyna) pod wpływem TNF. Inhibitorem syntezy ujemnych białek ostrej
fazy jest również TGF-β.
Białka ostrej fazy spełniają ważną rolę w nieswoistej reakcji ustroju na działający bodziec oraz
eliminację antygenów wywołujących tę reakcję. Kolejną funkcją tych białek jest aktywacja komórek
biorących udział w reakcji odpornościowej, jak: limfocyty B (tworzenie swoistych przeciwciał) i lim-
focyty T (swoiste antygenowo receptory). Niektóre z białek ostrej fazy pełnią rolę inhibitorów enzy-
mów komórek zapalnych, szczególnie proteaz (AAT), zapobiegając proteolizie białek osocza. Pełnią
również pewne funkcje w gojeniu się ran (fibrynogen, czynnik von Willebranda). Wzrost białek ostrej
fazy zaznacza się w elektroforezie białek zwiększeniem frakcji α1- i α2 -globulin.
Oceniając stan zapalny, obecnie najczęściej stosuje się oznaczenia stężeń CRP, α1-antytrypsyny,
α1-kwaśnej glikoproteiny, haptoglobiny, prokalcytoniny (dodatnie białka ostrej fazy) oraz albuminy,
prealbuminy, transferyny (ujemne białka ostrej fazy).

7.3.1. Białko C-reaktywne (CRP)

Jest glikoproteiną, nazwa pochodzi od jego zdolności precypitacji polisacharydu C błony ko-
mórkowej pneumokoków, jeśli obecne są jony wapnia. Tak związany CRP aktywuje klasyczną drogę
kaskady dopełniacza, nasilając fagocytozę. Ze względu na jego wysoką swoistość i czułość oraz krótki
czas półtrwania (12–14 h) jest bardzo użytecznym diagnostycznie parametrem. Wzrost stężenia tego
białka obserwuje się w 6–10 h po zadziałaniu bodźca (stan zapalny, martwica tkanki), często przed
pojawieniem się objawów klinicznych. Punkt odcięcia dla stężenia CRP wynosi 10 mg/l. Interpretując
wyniki oznaczeń stężenia CRP należy wziąć pod uwagę, że rośnie ono w niektórych nowotworach
złośliwych produkujących IL-6 (szpiczak mnogi, nowotwory przydatków). Stężenie tego białka wzra-
sta także wraz ze wzrostem BMI (jest to bardziej widoczne u kobiet niż u mężczyzn) i w trakcie sto-
sowania hormonalnej terapii u kobiet po menopauzie. Interpretując wyniki oznaczeń stężenia CRP,
należy również wziąć pod uwagę fakt, że u osób palących może ono wzrosnąć do 25 mg/l. Wartości
stężeń CRP w toczącym się procesie zapalnym sięgają nawet kilkuset mg/l.
Wskazaniami do wykonania oznaczeń stężenia CRP są m.in. rozpoznanie i monitorowanie
ostrych zapaleń, posocznica noworodków, infekcje wirusowe, różnicowanie infekcji bakteryjnej
z wirusową, infekcje przewlekłe, orientacyjne różnicowanie choroby Crohna z colitis ulcerosa, podej-
rzenie zakażenia wewnątrzmacicznego w przypadku przedwczesnego pęknięcia pęcherza płodowego,
ostre zapalenie trzustki, zakrzepica żył głębokich.
Opracowanie czułych testów wykorzystujących technikę immunonefelometryczną ze wzmoc-
nieniem lateksowym (hs-CRP) pozwoliło na precyzyjne oznaczanie bardzo niskich stężeń tego białka,
rzędu 0,05–0,1 mg/l. Spowodowało to ogromne zainteresowanie CRP jako wskaźnikiem niewielkiego,
miejscowego, długotrwałego stanu zapalnego, a więc procesu, który toczy się w ścianie naczyniowej
i prowadzi do miażdżycy oraz jej powikłań. Zakrojone na dużą skalę badania epidemiologiczne (PHS,
WHS), dotyczące związku pomiędzy CRP a ryzykiem rozwoju choroby niedokrwiennej serca (pre-
wencja pierwotna) oraz rokowania u pacjentów po przebytym zawale serca (prewencja wtórna), stały
się podstawą opracowanego przez Rafai i Ridkera algorytmu oceny ryzyka wieńcowego, uwzględnia-
jącego stężenie CRP i stosunek cholesterolu całkowitego (TC) do cholesterolu HDL (HDLC). Rafai
i Ridker, na podstawie badań stworzyli pięć przedziałów (kwintyli) dla hs-CRP i stosunku TC/HDLC
(tab. II). Algorytm zakłada przyporządkowanie uzyskanych wyników pacjenta do odpowiedniego
kwintyla, a następnie ocenę względnego ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca (tab. III).
Dla prewencji pierwotnej, autorzy zaproponowali poziom decyzyjny CRP – 2,1 mg/l. Algorytm ten
jest jednak często krytykowany, szczególnie jeżeli chodzi o prewencję wtórną (nie są jasne zalecenia
co do częstości oznaczeń CRP oraz interpretacji wyniku w przypadku istnienia innych infekcji i sta-
nów zapalnych). Na podstawie dotychczasowych doświadczeń rekomendowane jest następujące po-
stępowanie: jeżeli otrzymany wynik znajduje się poniżej punktu odcięcia, może być akceptowany
i może służyć do oceny ryzyka. W przypadku wyników przekraczających wartość decyzyjną, badania
powinny być powtórzone po 3 do 6 tygodniach.
7. Białka osocza 77

Tabela II. Rozkład stężeń hs-CRP i stosunku TC/HDLC

TC/HDLC (mg/dl) TC/HDLC (mg/100 ml)

Kwintyl hs-CRP (mg/l)
(Kobiety) (Mężczyźni)
1 0,1–0,7 < 3,4 < 3,4
2 0,7–1,1 3,4–4,1 3,4–4,0
3 1,2–1,9 4,1–4,7 4,0–4,7
4 2,0–3,8 4,7–5,8 4,7–5,5
5 3,9–15,0 > 5,8 > 5,5

Tabela III. Względne ryzyko wystąpienia incydentów wieńcowych

Kwintyle Kwintyle hs-CRP

TC/HDLC 1 2 3 4 5
1 1 1,2 1,4 1,7 2,2
2 1,4 1,7 2,1 2,5 3,0
3 2,0 2,5 2,9 3,5 4,2
4 2,9 3,5 4,2 5,1 6,0
5 4,2 5,0 6,0 7,2 8,7

7.3.2. α1-antytrypsyna (AAT)

Jest inhibitorem proteinaz serynowych trypsyny, chymotrypsyny, elastazy neutrofilów i elastazy

trzustkowej. Duża zdolność dyfuzyjna pozwala -1-antytrypsynie na pełnienie tych funkcji w tkan-
kach (płuca, oskrzela). W okolicy ogniska zapalnego AAT, działając jako inhibitor proteaz, chroni
tkankę przed strawieniem enzymatycznym. Uwalnia się również w wyniku stanów zapalnych jelit,
gdzie ze względu na swoje działanie, jako inhibitor proteaz, nie ulega strawieniu. Charakterystyczny
jest dla niej polimorfizm genetyczny, wyrażony następującymi izoformami: PiMM (92,6%), PiMS
(3,6%), PiMZ (2,2%). Izoformę PiMM charakteryzuje prawidłowe stężenie α-1-AT w surowicy. PiZZ
jest fenotypem niedoboru (0,06% populacji) i objawia się obniżonym stężeniem AAT. U ludzi z alle-
lami Z, 1-antytrypsyna gromadzi się w retikulum endoplazmatycznym hepatocytów, prowadząc do
destrukcji komórek. Niedobór lub brak tego inhibitora w obrazie elektroforetycznym przedstawia się
w postaci charakterystycznego obniżenia lub braku frakcji α1-globulin. Czas półtrwania dla tego białka
wynosi około 4 dni. Zakres wartości referencyjnych dla AAT wynosi 190–350 mg/dl, fenotyp PiMM.
Wskazaniem do oznaczeń AAT jest przede wszystkim niedobór tego białka (obniżone stężenie):
w diagnostyce przedłużającej się żółtaczki u noworodków, w zespole płucnym przebiegającym pod
postacią opornej na leczenie rozedmy płuc, w razie częstych zapaleń oskrzeli, w przewlekłych zapale-
niach trzustki, w zapalnych stanach jelit prowadzących do utraty białek. W celu wykluczenia podwyż-
szenia AAT na skutek toczącego się zapalenia (reakcji ostrej fazy), zaleca się jednoczesne oznaczenie
stężenia CRP. W diagnostyce stanów zapalnych coraz większego znaczenia nabiera oznaczanie kom-
pleksów α1-antytrypsyna-proteaza, które są czułym i swoistym markerem przydatnym w rozpoznaniu
ostrego zapalenia trzustki oraz nasilenia procesu chorobowego.

7.3.3. α1-kwaśna glikoproteina (AAG, orozomukoid)

Jest to białko o najniższym punkcie izoelektrycznym, największej zawartości węglowodanów

(> 40%) i największej zawartości kwasu neuraminowego (14,7%). Jej podstawowe funkcje są związa-
ne z silnym wiązaniem progesteronu i niektórych leków. Hamuje agregację płytek, zmniejsza aktyw-
ność neutrofili. Rozszerza naczynia (działanie wazodilatacyjne). Zwiększona synteza ma miejsce
78 Diagnostyka laboratoryjna dla studentów medycyny

w reakcjach ostrej fazy oraz w trakcie leczenia kortykosteroidami. Obniżenie stężenia obserwuje się
po podaniu estrogenów, natomiast podanie androgenów powoduje jego wzrost. Czas półtrwania tego
białka wynosi 5,5 dnia, w związku z tym jego stężenie wolno wzrasta (do 5 dnia odczynu zapalnego).
Jeśli podejrzewa się hemolizę, stężenie AAG należy oznaczać razem z haptoglobiną i CRP, a w ocenie
reakcji ostrej fazy zaleca się jej oznaczanie razem z AAT. Oznaczenie stężenia AAT w połączeniu
z elektroforezą powinowactwa (konkanawalina A), pozwala na różnicowanie przewlekłych stanów
zapalnych (zapalenie wielostawowe) z ostrym uszkodzeniem tkanek. U noworodków i wcześniaków
wykonywanie oznaczeń AAG jest bardzo pomocne w rozpoznawaniu zakażeń, zaleca się równoległe
oznaczenia stężenia CRP. Znajomość stosunku stężeń AAG/prealbuminy pozwala ocenić stan pacjenta
przed rozpoczęciem leczenia i ułatwia rokowanie co do efektów terapii (niskie stężenie AAT i wyso-
kie stężenie prealbuminy przemawia za dobrym rokowaniem).

7.3.4. Haptoglobina

Jest białkiem ostrej fazy i równocześnie odpowiada za wiązanie oraz transport hemoglobiny po-
zakrwinkowej. Kompleksy haptoglobiny z hemoglobiną są szybko fagocytowane przez komórki ukła-
du siateczkowo-śródbłonkowego. Jest to mechanizm chroniący nerki przed uszkadzającym działaniem
Hb, przy równoczesnym zatrzymaniu żelaza w ustroju. Pojemność puli haptoglobiny w ustroju jest
ograniczona, a masywna hemoliza kończy się obniżeniem stężenia tego białka do zera. Stężenie hap-
toglobiny oznaczane jest zazwyczaj w stanach związanych ze wzmożoną hemolizą lub nieskuteczną
erytropoezą. W przypadku, gdy stężenie haptoglobiny jest bliskie zeru, należy zawsze oznaczyć stęże-
nie hemopeksyny; obniżenie stężenia tego ostatniego parametru jest wiarygodnym wykładnikiem he-
molizy (pozanaczyniowej). Czas półtrwania haptoglobiny wynosi 2–4 dni. W ostrych stanach zapal-
nych jej stężenie wzrasta już w pierwszej dobie, a po upływie 10 dni od uszkodzenia tkanek wraca do
normy. Prawidłowe stężenie haptoglobiny waha się od 30 do 150 mg/dl. Obniżenie stężenia obserwuje
się w nabytej i wrodzonej niedokrwistości hemolitycznej, w niedokrwistości złośliwej, w mononukle-
ozie zakaźnej i jest związane z hemolizą wewnątrznaczyniową. Powodem niskich stężeń tego białka
mogą być również zaburzenia syntezy haptoglobiny – ahaptoglobinemia. Wartości podwyższone ob-
serwuje się w ostrym zapaleniu, guzach, martwicach i cholestazie.

7.3.5. Prokalcytonina (PCT)

Synteza białka jest stymulowana przez infekcje bakteryjne, niewielki wzrost stężenia można
również zaobserwować u pacjentów z urazami wielonarządowymi oraz u chorych po rozległych ope-
racjach. Rola PCT w reakcji ostrej fazy nie jest w pełni znana, uważa się, że posiada ona własności
hamowania nadmiernej reakcji zapalnej m.in. przez inhibicję wytwarzania prostaglandyny E2, trom-
boksanu oraz cyklooksygenazy. Proces syntezy PCT u osób zdrowych różni się od syntezy w stanach
patologicznych. W pierwszym przypadku pierwotnie powstaje preprokalcytonina, która w trakcie swo-
istej proteolizy w komórkach C przekształca się do kalcytoniny, a następnie wydzielana jest do krwi.
Dla celów diagnostycznych najważniejszą właściwością PCT jest to, że jej stężenie nie wzrasta
w zakażeniach wirusowych, lecz przede wszystkim w bakteryjnych. U osób zdrowych stężenie PCT
w surowicy jest mniejsze niż 0,1 ng/ml. Wyraźne podwyższenie jej stężenia występuje o 20 godz.
wcześniej niż stężenia CRP. W przypadku ciężkich infekcji bakteryjnych i w zakażeniach ogólnych
wzrasta całkowite stężenie prokalcytoniny, osiągając w osoczu wartości > 100 μg/ml, bez równocze-
snego wzrostu kalcytoniny. Czas półtrwania PCT w osoczu wynosi 24–30 h, przypuszcza się, że jest
ona rozkładana w wyniku proteolizy i usuwana przez nerki. Podwyższone stężenie PCT stwierdza się
w infekcjach bakteryjnych, grzybiczych, pasożytniczych oraz w przypadku zakażenia ogólnego i nie-
wydolności wielonarządowej (nawet bez wystąpienia zakażenia ogólnego). Stężenie PCT nie wzrasta
u pacjentów z infekcjami wirusowymi, chorobami nowotworowymi oraz alergiami, a także w choro-
bach autoimmunologicznych.
Znaczenie praktyczne mają również ujemne białka ostrej fazy, których stężenia ulegają obniże-
niu, co może utrudniać właściwą interpretację wyników u pacjentów w stanie ostrej fazy, u których
białka te są oznaczane z innych wskazań, np. stężenie transferyny wzrasta przy niedoborze żelaza,
7. Białka osocza 79

a w przypadku ostrej fazy jest wypadkową dwóch procesów i w rezultacie oznaczone stężenie nie
odzwierciedla stanu zasobów ustrojowych żelaza.

7.4. Białkowe wskaźniki stanu odżywienia

Do oceny stanu niedożywienia, które może być wynikiem niedostatecznej podaży białka (nie-
dożywienie białkowo-kaloryczne) lub postępującej choroby nowotworowej, są stosowane m.in. prote-
iny określane mianem białek specyficznych osocza, takie jak: albumina, prealbumina, transferyna
(ujemne białka ostrej fazy) oraz białko wiążące retinol (RBP).

7.4.1. Albumina

Do podstawowych funkcji albumin, oprócz tworzenia rezerwy białkowej, zalicza się: utrzyma-
nie koloidalnego ciśnienia osmotycznego oraz funkcje transportowe (wolne kwasy tłuszczowe, biliru-
bina, tyroksyna, aldosteron, leki). Syntezę albumin pobudzają takie czynniki, jak: glikokortykoidy,
tyroksyna, niedobór albumin. Hamowanie ich syntezy jest natomiast ściśle związane z IL-6 i TNF-α
w reakcji ostrej fazy. Także obniżenie stężenia aminokwasów i wzrost ciśnienia osmotycznego wpły-
wają hamująco na syntezę tych białek. Czas półtrwania albumin wynosi 19–20 dni. Ich stężenie
w surowicy ulega zmniejszeniu w przypadku nieskompensowanej marskości wątroby  jest więc do-
brym parametrem oceniającym zdolność wątroby do syntezy białek. Stężenie albumin jest parametrem
prognostycznym w przypadku pacjentów starszych oraz dializowanych, jest również markerem pro-
gnostycznym w okresie przedoperacyjnym, pozwala także na ocenę stanu odżywienia. Oznaczanie
stężenia tych białek w surowicy pozwala na wyjaśnienie patogenezy obrzęku (albumina < 25 g/l).
W prawidłowej interpretacji stężenia albumin należy zwrócić uwagę na czynniki, które mogą również
prowadzić do obniżenia stężenia tych białek w surowicy. Zalicza się do nich nieprawidłowości zwią-
zane z dystrybucją albumin, zwiększone ich przenikanie do przestrzeni międzykomórkowej (zwięk-
szona przepuszczalność naczyń), nasilony katabolizm, który obserwuje się w zakażeniach i wstrząsie.
Obniżenie stężenia albumin jest również związane z obrzękami, pojawieniem się białka w puchlinie
brzusznej, utratą białka na skutek oparzeń, enteropatii z utratą białka, utratą krwi, w stanach katabo-
licznych (choroba Cushinga, nowotwory złośliwe, szpiczak plazmocytowy, zatrucie ciążowe). Uszko-
dzenie miąższu nerkowego, spowodowane stanami zapalnymi lub cukrzycą, prowadzi do zwiększone-
go wydalania albumin z moczem – mikroalbuminuria została opisana w rozdziale poświęconym dia-
gnostyce laboratoryjnej płynów ustrojowych (rozdz. 8).

7.4.2. Prealbumina (Transtyretyna)

Prealbumina połączona jest białkiem wiążącym retinol i dwoma cząsteczkami tyroksyny lub tri-
jodotyroniny. W reakcjach ostrej fazy syntezę tego białka hamuje TNF. Stężenie prealbumin w osoczu
wynosi 160–350 mg/l i jest dość stabilne, nie zmienia się zbytnio z wiekiem, aż do 9 dekady życia.
Czas półtrwania wynosi 1–2 dni. Około 75% prealbuminy ulega rozpadowi w nerkach. Ze względu na
dość krótki czas półtrwania oznaczanie stężenia tego białka pozwala ocenić zaburzenia zdolności wą-
troby do syntezy białek oraz zidentyfikować niedożywienie.

7.4.3. Transferyna (Tf)

Transferyna jest białkiem transportującym żelazo do komórek zawierających jej receptor. W ce-
lu zachowania prawidłowej erytropoezy, wystarczające jest stężenie 0,15 g/l (10% prawidłowego stę-
żenia transferyny). W swojej budowie posiada dwa miejsca wiązania żelaza trójwartościowego, co
zapobiega toksycznym efektom żelaza. Synteza transferyny stymulowana jest przez estrogeny, korty-
kosteroidy i niskie stężenie żelaza w osoczu. W hamowaniu syntezy tego białka uczestniczy TNF,
niedobór aminokwasów oraz uszkodzenie miąższu wątroby. W swojej budowie posiada dwa łańcuchy
80 Diagnostyka laboratoryjna dla studentów medycyny

węglowodanowe z grupami sialowymi; 99% transferyny w osoczu to formy pięcio-, cztero- i trzysia-
lowe. Forma dwusialowa (ok. 1%) wyraźnie wzrasta przy spożywaniu dużej ilości alkoholu. W przy-
padku znacznego wzrostu tej formy, zwiększa się również forma pozbawiona grup sialowych. Efekt
glikolizacji transferyny można również zauważyć w zespole glikoprotein ubogich w węglowodany
(CDG-S). U dzieci z tym zespołem można zaobserwować zaburzenia czynności układu nerwowego,
opóźnienie procesu wzrostu, nieprawidłowości funkcji wątroby (podobne efekty glikolizacji są rów-
nież widoczne w przypadku innych glikoprotein). Czas półtrwania transferyny wynosi 7–10 dni.
Oznaczanie stężenia transferyny jest przydatne diagnostycznie dopiero w połączeniu z wynika-
mi oznaczeń stężenia żelaza w badanej próbce, w związku z tym wyniki przedstawia się w postaci
odsetka wysycenia transferyny żelazem (prawidłowe wartości mieszczą się w zakresie 15–45%, przy
stężeniu transferyny 200–360 mg/dl). Oznaczanie stężenia transferyny znalazło zastosowanie do roz-
poznawania utajonych niedoborów żelaza. Większą czułość w diagnozowaniu niedoborów tego pier-
wiastka ma oznaczanie rozpuszczalnego receptora transferyny (sTfR). W diagnostyce niedokrwistości
z niedoboru żelaza (opartej na wynikach oznaczeń stężeń żelaza i transferyny), należy uwzględnić
dobowy rytm żelaza we krwi (maksimum stężenia przypada na godziny ranne) i stężenie estrogenów
(ciąża, środki antykoncepcyjne). Obniżone stężenie transferyny może m.in. wystąpić w przypadkach:
reakcji ostrej fazy (infekcje, przewlekłe stany zapalne, nowotwory złośliwe); nieprawidłowości
w syntezie hemoglobiny (porfiria, talasemia); hemochromatozy; utraty białek (enteropatia, zespół
nerczycowy); stanów nieprawidłowej syntezy białek (w tych przypadkach należy również wykonać
oznaczenie α1-kwaśnej glikoproteiny – na jej stężenie nie mają wpływu estrogeny i nieprawidłowości
w syntezie wątrobowej); zaburzeń kanalikowych u dzieci z cukrzycą typu 1 (oznaczenia transferyny
w moczu). Transferyna jest również czułym parametrem oceny bezobjawowego niedoboru białek
(niedożywienie).
Oznaczenia stężenia tranferyny w płynie łzowym oraz surowicy pozwalają na stwierdzenie za-
palenia spojówek (zakres referencyjny w płynie łzowym wynosi 0,2–14 mg/l, a u pacjentów z zapale-
niem spojówek stężenia wahają się w granicach 10–270 mg/l). Stosunek stężeń Tf w płynie łzowym
do Tf w surowicy u osób zdrowych wynosi 0,002, natomiast u osób z zapaleniem spojówek 0,046.

7.5. Białka jako wskaźniki gospodarki żelazem

Jednym z przykładów zastosowania białek specyficznych jest ocena stanu zasobów żelaza
w ustroju, szczególne znaczenie tej oceny wynika z możliwości przeprowadzenia diagnostyki przed
wystąpieniem jawnych objawów niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Wcześniej do oceny stanu zasobów żelaza w organizmie wykorzystywano następujące parame-
try: stężenie hemoglobiny, hematokryt, liczbę krwinek czerwonych i wskaźniki czerwonokrwinkowe
(MCV, MCHC, MCH) krwi obwodowej oraz stężenie żelaza pozahemowego w surowicy wraz z cał-
kowitą (TIBC) i utajoną (UIBC) zdolnością wiązania żelaza przez surowicę, a także wyliczenia stop-
nia wysycenia transferyny (WT = Fe/TIBC). Uzupełnieniem tej diagnostyki była ocena mielogramu
(ocena układu erytroblastycznego szpiku), ocena liczby retikulocytów we krwi obwodowej i oznacze-
nia wskaźników hemolizy (bilirubiny całkowitej i bezpośredniej, LDH, wolnej hemoglobiny osocza
oraz haptoglobiny). Olbrzymia zmienność osobnicza w zakresie stężenia żelaza w surowicy oraz
współistniejące często z zaburzeniami gospodarki żelazem inne stany patologiczne, zmusiły do wery-
fikacji parametrów laboratoryjnych umożliwiających ocenę stanu gospodarki tym pierwiastkiem.
Do oznaczanych obecnie białek zalicza się: transferynę (patrz białkowe wskaźniki stanu odży-
wienia), ferrytynę, rozpuszczalny receptor transferyny, hepcytyny i prohepcytyny, uzupełniając uzy-
skane wyniki o badania hematologiczne przeprowadzane w nowoczesnych analizatorach hematolo-
gicznych.
Ferrytyna jest najważniejszym wskaźnikiem służącym do oceny gospodarki żelazowej. Jest to
białko wiążące (magazynujące) żelazo (w szpiku, wątrobie, układzie siateczkowo-śródbłonkowym),
przez co zapobiega osiągnięciu toksycznego stężenia zjonizowanego żelaza (Fe2+) w obrębie komórek.
Prawidłowe stężenie tego białka wynosi u kobiet 35–500 μg/l, a u mężczyzn 12–250 μg/l. Obniżenie
stężenia ferrytyny stanowi potwierdzenie niedoboru żelaza związanego, współistniejącego często
7. Białka osocza 81

z niedokrwistością. Zmniejszenie stężenia tego białka jest charakterystyczne przy: utracie żelaza
(krwawienia), niedoborze transferyny (zespół nerczycowy, ciężkie oparzenia), w stanach związanych
z zaburzeniami wchłaniania żelaza (sprue), przy niedoborach pokarmowych żelaza (nieprawidłowe
odżywianie, wegetarianizm, alkoholizm) oraz zwiększonym zapotrzebowaniu na ten pierwiastek, jakie
obserwuje się w ciąży, laktacji, okresie wzrostu. Podwyższone wartości stężeń ferrytyny stwierdza się
w stanach przeładowania żelazem (hemochromatoza), przy zaburzeniach dystrybucji żelazem oraz
w hemolizie i zaburzeniach syntezy hemoglobiny (niedokrwistości hemolityczne, syderoblastyczne,
megaloblastyczne, niedobory witaminy B12 i kwasu foliowego, hemoglobinopatie, porfirie, zatrucia
ołowiem).
Zarówno transferyna, jak i ferrytyna są białkami ostrej fazy, co utrudnia interpretację wyników.
W celu wykluczenia wpływów reakcji ostrej fazy na wyniki oznaczeń, szczególnie ferrytyny, zaleca
się równoczesne oznaczenie np. CRP (uzyskane wyższe wartości tego białka skłaniają do ostrożnej
interpretacji wyników oznaczeń ferrytyny). Do oceny gospodarki żelazem wprowadzono oznaczanie
stężenia rozpuszczalnego receptora transferyny (sTfR), który nie ulega wpływom ostrej fazy i jest
coraz częściej wykorzystywany do wykrywania nawet utajonych niedoborów żelaza. Wzrost stężenia
tego receptora występuje w stanach wzmożonego tworzenia się erytrocytów u osób z nieefektywną
erytropoezą, nasiloną hemolizą, nieskuteczną erytropoezą; jednak w tych przypadkach oznaczanie
sTfR nie dostarcza istotnych informacji diagnostycznych. Największe znaczenie ma oznaczanie stęże-
nia sTfR w różnicowaniu rzeczywistego niedoboru żelaza z niedokrwistością spowodowaną choroba-
mi przewlekłymi, w których występuje tylko niedobór żelaza czynnościowego (żelazo związane przez
monocyt-makrofag nie jest dostępne dla komórek krwiotwórczych szpiku kostnego).
Wszystkie techniki oznaczania białka w materiale biologicznym (osocze/surowica, mocz, płyn
mózgowo-rdzeniowy, ślina, wysięki, przesięki, płyn łzowy i inne) można najogólniej podzielić na
metody:
1) jakościowe (pozwalają stwierdzić obecność lub nieobecność oznaczanego białka),
2) półilościowe (pozwalają na względną ocenę stężeń, np. elektroforeza),
3) ilościowe (spektrofotometria, metody immunochemiczne – ELISA, IRMA, RIA).

Do oceny stężeń białek niespecyficznych najczęściej wykorzystuje się spektrofotometrię i elek-

troforezę. Metody immunochemiczne można podzielić na homogenne i heterogenne, według kryte-
rium, jakim jest obecność antygenów i przeciwciał w jednej lub kilku fazach. Klasycznymi przykła-
dami metod heterogennych są metody RIA, IRMA, ELISA, CLIA, fluorescencyjne (patrz rozdz. 5).
Często wykorzystywanymi metodami w diagnostyce zaburzeń białkowych, są:
1) immunodyfuzja – polega na precypitacji kompleksu antygen – przeciwciało w żelu agarowym,
np. immunodyfuzja radialna,
2) immunoelektroforeza – połączenie elektroforezy i precypitacji antygenu z przeciwciałem, jest to
przykład techniki jakościowej, np. wykrycie IgM monoklonalnego, makroglobulinemi Walden-
ströma,
3) elektroimmunodyfuzja (immunoelektroforeza rakietowa) – opiera się na migracji w polu elek-
trycznym antygenów w żelu agarowym zawierającym przeciwciała, ocena ilościowa dokonywana
jest za pomocą serii rozcieńczeń,
4) test lateksowy – szybki test jakościowy i półilościowy polegający na wiązaniu się antygenu
z opłaszczonym przeciwciałem na lateksie lub odwrotnie, powstanie dużych kompleksów immu-
nologicznych jest stwierdzane widoczną aglutynacją,
5) immunonefelometria – technika oparta na ilościowym oznaczeniu cząsteczek badanej substancji
(białka) zawieszonych w roztworze, np. w postaci kompleksów antygen–przeciwciało, gdzie mie-
rzy się natężenie rozproszenia światła pod kątem dopadającej wiązki światła, stężenie antygenu
określane jest przy nadmiarze przeciwciała,
6) immunoturbidymetria – pozwala na ilościowe oznaczenie białka zawieszonego w roztworze
w postaci kompleksów antygen–przeciwciało, a mierzonym parametrem jest zmiana absorbancji
82 Diagnostyka laboratoryjna dla studentów medycyny

światła przechodzącego przez zawiesinę, stężenie antygenu jest określane przy nadmiarze prze-
ciwciał,
7) elektochemiluminescencja (ECL)  w przeciwieństwie do klasycznej chemiluminescencji w ECL
emisja światła jest generowana poprzez przyłożenie napięcia elektrycznego do elektrody, a nie
przez reakcję chemiczną prowadzącą do jego powstania, pozwala to na zwiększenie czułości, me-
toda ta wykorzystywana jest do oznaczeń białek haptenów i kwasów nukleinowych.

Wiarygodność wyników oznaczeń białek w laboratoriach analitycznych jest oparta na standar-

dach międzynarodowych, które są ustalane przez Komitet Standaryzacji Białek Osocza przy Między-
narodowej Federacji Chemii Klinicznej (IFCC), we współpracy z Biurem ds. Standaryzacji (BCR)
i Kolegium Patologów Amerykańskich (CAP). Współpraca tych organizacji zaowocowała opracowa-
niem międzynarodowego wzorca dla 14 białek osocza – pod nazwą CRM 470, co pozwoliło na po-
równywalność wyników oznaczeń białek uzyskanych w różnych laboratoriach z zastosowaniem róż-
nych metod.
Na wyniki oznaczeń białek w materiale biologicznym mają wpływ następujące czynniki:
1) wiek (różne wartości referencyjne dla różnych grup wiekowych),
2) płeć,
3) pozycja pacjenta w trakcie pobierania krwi (pozycja pionowa  stężenie białek we krwi/su-
rowicy/osoczu może być wyższe do 10% u osób zdrowych; u osób z tendencjami do obrzęków,
różnice pomiędzy wartościami próbek pobranych od pacjenta stojącego i leżącego są jeszcze
większe – jeżeli jest to możliwe, próbki należy pobierać od pacjentów znajdujących się w pozycji
leżącej),
4) założenia opaski uciskowej (mocny ucisk opaski przez 10 min może spowodować wzrost stężenia
białek nawet o 20%),
5) wysiłek fizyczny (intensywny wysiłek fizyczny może zwiększyć stężenie białek nawet o 15%),
6) posiłek (lekkie śniadanie nie ma wpływu na wyniki),
7) pora dnia (rano stężenie białka całkowitego jest najniższe, stężenie 1-glikoproteiny jest niższe
w nocy niż w ciągu dnia – wynika to z okołodobowego rytmu białek),
8) pora roku (stężenie albumin w surowicy latem jest o 3% niższe niż jesienią),
9) wysokość nad poziomem morza (wraz ze wzrostem wysokości zaobserwowano rosnące stężenia
niektórych białek osocza, jak CRP, transferyna, 2-makroglobulina, 1-antytrypsyna),
10) palenie (u palaczy obserwuje się podwyższone stężenia 1-kwaśnej glikoproteiny, CRP, obniżone
stężnie albumin, IgA i IgG we krwi/surowicy/osoczu, albumin w moczu),
11) ciąża (podwyższone stężenie białek krwi/surowicy/osocza oraz znaczne obniżenie stężenia ferry-
tyny),
12) okres po menopauzie (szczególnie podwyższone stężenie, nawet o 50%, 1-kwaśnej glikoproteiny
i haptoglobiny),
13) antykoncepcja doustna (obniżone stężenia 1-kwaśnej glikoproteiny i haptoglobiny we krwi/su-
rowicy/osoczu oraz podwyższone stężenie ceruloplazminy  do 50%, prealbuminy, transferyny,
ATT),
14) leki (stosowanie kontrastów przy badaniach radiologicznych, roztwory infuzyjne mogą dawać
fałszywie dodatnie stężenia białka całkowitego).