CHOROBY METABOLICZNE BYDŁA: KETOZA i KWASICA ŻWACZA

Repetytorium
 żołądek wielokomorowy – budowa i funkcja (ogólnie)
 specyfika trawienia w żołądku wielokomorowym (prawie całkowity rozkład cukrów przez
drobnoustroje żwacza do lotnych kwasów tłuszczowych, nikłe wchłanianie glukozy z
przewodu pokarmowego, uzależnienie wielkości produkcji glukozy od podaży składników
pokarmowych, wysoka wydajność laktacyjna i gwałtowny wzrost zapotrzebowania na
energię, wpływ glikokortykoidów)
 przemiany w żwaczu – rozkład węglowodanów i białek przez drobnoustroje, synteza LKT.
Główne substraty do syntezy glukozy u przeżuwaczy podczas ograniczenia przyjmowania
paszy i niedoboru energetycznego (negatywnego bilansu energetycznego)
o propioniany,
o mleczany
o aminokwasy
o glicerol z tkanki tłuszczowej.

KETOZA
Ketoza (acetonemia) jest zaburzeniem przemian energetycznych, prowadzących do nagromadzenia
ciał ketonowych we krwi, w moczu, mleku i w wydychanym powietrzu:
 wzrost stężenia ciał ketonowych we krwi (hiperketonemia)
 wzrost wydalania ciał ketonowych z moczem.

ETIOLOGIA
 zaburzenia apetytu krów, intensywne tempo przemiany materii bezpośrednio po porodzie,
nieprawidłowa czynność żwacza, braku ruchu.
Główną przyczyną powstawania ketozy pierwotnej u krów wysokomlecznych jest ujemny bilans
energii pojawiający się w okresie okołoporodowym (najczęściej tuż po porodzie). Powstawanie tego
deficytu energetycznego jest spowodowane zachwianiem równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem
krów na energię i na składniki odżywcze potrzebne do produkcji mleka a ich dostarczaniem: przed
porodem - organizm nastawiony na przemiany anaboliczne, na gromadzenie energii, po porodzie -
organizm nastawiony na wydatkowanie tej energii - pojawia się więc ujemny bilans energetyczny -
krowa nie jest w stanie pobrać tyle pokarmu, żeby zabezpieczyć swoje potrzeby energetyczne.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA POWSTAWANIA NIEDOBORÓW ENERGETYCZNCYH

SKUTKUJĄCYCH KETOZĄ
 specyfika przemian węglowodanów w organizmie przeżuwacza – rozkład węglowodanów
pobranych z paszą przez drobnoustroje żwacza do LKT (kwasów octowego, propionowego i
masłowego), które stanowią źródło energii i substratów dla biosyntezy składników mleka
(późniejsze procesy biosyntezy wymagają dodatkowych nakładów energii) – z przewodu
pokarmowego wchłaniane jest bezpośrednio tylko kilka procent dostarczonych cukrów
prostych
 duże zapotrzebowanie energetyczne do produkcji mleka
 niski fizjologiczny poziom glukozy u dorosłych przeżuwaczy – od 40 do 60 mg/dl
 osłabiony apetyt krów tuż po porodzie
 zmniejszona synteza glikokortykoidów oraz często występujący spadek sekrecji insuliny, co
uniemożliwia wykorzystanie energetyczne glukozy
 zwiększenie aktywności tzw. hormonów ketogennych (somatotropiny, tyroksyny czy
noradrenaliny) pobudzających lipolizę (zwiększa się ilość wolnych kwasów tłuszczowych
będących substratem do ketogenezy)
 zmiany częstotliwości zadawania i stosowanie nieodpowiedniej paszy
  „przekondycjonowanie” krów w okresie zasuszenia - najczęściej ketoza występuje u krów
otłuszczonych w okresie zasuszenia (przy BCS > 4), po porodzie u tych zwierząt obserwuje
się wysoki poziom ciał ketonowych.

Główne substraty do syntezy glukozy u przeżuwaczy podczas ograniczenia przyjmowania paszy i

niedoboru energetycznego (negatywnego bilansu energetycznego): propioniany, mleczany,
aminokwasy, glicerol z tkanki tłuszczowej.

CHOROBA ZAWODOWA KRÓW MLECZNYCH - CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA

KETOZY JEST ŚCIŚLE SKORELOWANA ZE WZRASTAJĄCĄ PRODUKCJĄ MLECZNĄ -
przejście do laktacji stanowi jedną z najbardziej dramatycznych zmian w metabolizmie glukozy u
bydła mlecznego. Dotyczy też krów żywionych nieadekwatnie do potrzeb i utrzymywanych w złych
warunkach.
Grupa podwyższonego ryzyka:
 pierwiastki (mają mniej pojemny żwacz, niedostosowany do pobierania odpowiedniej ilości
paszy)
 krowy w ciąży bliźniaczej oraz krowy po trzeciej laktacji.

MECHANIZM ROZWOJU KETOZY

 wysoka produkcja i znaczny niedobór energii, najczęściej po ocieleniu, w okresie osiągania
maksymalnej wydajności mlecznej
 bardzo niska podaż cukrów w diecie
 uruchomienie rezerw zmagazynowanych w tkance tłuszczowej, spadek poziomu glukozy we
krwi, glikogenu w wątrobie i kwasu szczawiooctowego w mięśniach
 wzrost poziomu wolnych kwasów tłuszczowych we krwi (WKT) - rozpoczęcie ketogenezy -
powstaje: acetylooctan, hydroksymaślan, aceton (prekursorem jest acetylo-CoA, metabolitem
pośrednim HMG-CoA)
 miejsce syntezy związków ketonowych: wątroba oraz nabłonek żwacza, czepca, ksiąg, gruczoł
sutkowy
 wzrost poziomu ciał ketonowych we krwi i w moczu
 usuwanie związków ketonowych z moczem, mlekiem, potem, wydychanym powietrzem
 jeszcze większe uszczuplenie rezerw energii w organizmie
 objawy są następstwem działania związków ketonowych na ustrój i niskiego poziomu glukozy
 nasila się stan intoksykacji w miarę natężenia zwyrodnienia tłuszczowego wątroby i nerek,
upośledzenie czynności komórek cewek nerkowych.
STŁUSZCZENIE WĄTROBY W KETOZIE
W wyniku przemian ogólnoustrojowych – niedobory glukozy – wzrost intensywności lipolizy –
powstanie i uwolnienie do krwi z tkanki tłuszczowej dużej ilości WKT - nie mogą być w pełni
zmetabolizowane w wątrobie, więc są w niej magazynowane w postaci TG albo przemiana w procesie
ketogenezy do ciał ketonowych - wydzielanie do krwi.
Pozostała część kwasów tłuszczowych jest wydalana z mlekiem, co powoduje przejściowo wyraźny
wzrost zawartości tłuszczu w mleku.
Ponieważ stłuszczona wątroba nie jest w stanie spełniać swojej funkcji odtruwającej, wzrasta
niebezpieczeństwo pojawienia się innych schorzeń.

ZMIANY MORFOLOGICZNE Spowodowane są:

 uszkodzeniem mitochondriów, hepatocytów, nefrocytów – zmiany odczynów na
adenozynotrifosfatazę - ATP-azę
 uszkodzeniem enzymów oddechowych – zmiany odczynów na dehydrogenazę
bursztynianową (SDH) i dehydrogenazę mleczanową (LDH)
  spadek zapasów glikogenu w wątrobie i pojawienie się go w nerkach, gdzie normalnie nie
występuje
 wzrost ilości lipidów obojętnych towarzyszący zaburzeniu przemiany węglowodanów –
nerczyca i hepatopatia ze spichrzenia tłuszczowców

Ketoza - schorzenie polietiologiczne – podział ze względu na przyczyny:

a) pierwotną - występuje u krów w okresie okołoporodowym - spowodowana błędami
żywieniowymi w okresie zasuszenia i ujemnym bilansem energetycznym po wycieleniu!
b) wtórną - występuje w przebiegu innych chorób (m.in. przemieszczenie trawieńca,
endometritis, szczególnie zatrzymanie łożyska i zapalenie błon śluzowych macicy, mastitis,
urazowe zapalenie czepca, kulawizny - następuje słabsze zaopatrzenia w energię – inne
choroby powodują utratę apetytu (zwierzę nie przyjmuje wystarczającej ilości pokarmu)
c) pokarmową - związaną z nieprawidłowym żywieniem i pojawiającą się niezależnie od stanu
fizjologicznego (błędne, źle zbilansowane dawki pokarmowe, pasze sprzyjające fermentacji w
żwaczu, skarmianie pasz zepsutych).

KETOZA PIERWOTNA (SPONTANICZNA)

GŁÓWNA PRZYCZYNA - UJEMNY BILANS ENERGII (po porodzie wskutek niedostosowania
energetycznego dawki żywieniowej do zaspokojenia potrzeb wysokowydajnego organizmu). Dzienne
zapotrzebowanie na energię metaboliczną krowy o m.c. ok. 500 kg, pod koniec ciąży = ok. 20 tys.
kcal, przy produkcji 25 kg mleka = ok. 44 tys. kcal (w tym dostarczenie ok. 1,25 kg glukozy).
Okres wczesnej laktacji  znaczny wzrost zużycia glukozy, niewystarczający poziom
glukoneogenezy, niedostateczny dopływ związków glukoplastycznych.
Konsekwencje  zaburzenia przemian węglowodanowych, hipoglikemia, zmniejszenia zawartości
glikogenu w wątrobie, zmniejszenie dostępności kwasu szczawiooctowego w tkankach.
Zwierzęta zdrowe i prawidłowo żywione
 wytwarzanie związków ketonowych - nabłonek przedżołądków (żwacza, czepca i ksiąg)
 prekursor związków ketonowych - kwas masłowy, (z przemian węglowodanów)
 Wykorzystanie związków ketonowych – mięśnie i inne tkanki
 przeznaczenie związków ketonowych – produkcja energii, synteza kwasów tłuszczowych
mleka.
Przy odpowiednim zaopatrzeniu w energię istnieje równowaga pomiędzy produkcją ciał ketonowych,
a ich wykorzystaniem, tak że ich poziom w surowicy krwi jest wyrównany i wynosi od 20 do 50 mg/l
w przeliczeniu na aceton.
Przy ujemnym bilansie energii w organizmie:
 zwiększenie ketogenezy wątrobowej - głównymi prekursorami związków ketonowych są
wolne kwasy tłuszczowe i powstający z nich acetylo-CoA
 utlenianie acetylo-CoA jest uzależnione od dostatecznej ilości kwasu szczawiooctowego
warunkującego przebieg reakcji w cyklu Krebsa (przy prawidłowej przemianie
węglowodanów), natomiast w stanach niedoboru energii z acetylo-CoA powstają duże ilości
związków ketonowych, których zużycie przekracza możliwości tkanek pozawątrobowych
 nasilenie ketogenezy w nabłonku przedżołądków oraz w wymieniu.

W zależności od liczby wytworzonych związków ketonowych choroba przebiega w formie:

a) subklinicznej (50-150 związków ketonowych w mg/l surowicy)
b) klinicznej (powyżej 150 mg/l surowicy).

KETOZA POKARMOWA
Przyczyny wywołujących ketozę pokarmową (występującą niezależnie od stanu fizjologicznego
zwierzęcia):
  stosowanie pasz powodujących ketogenną fermentację w żwaczu – pasze zawierające
nadmiar łatwostrawnych węglowodanów (np. kiszonka z buraków czy też melasa), z których
w żwaczu powstają nadmierne ilości lotnych kwasów tłuszczowych, a szczególnie kwasu
masłowego będącego źródłem związków ketonowych syntetyzowanych w nabłonku żwacza
 podawanie złych kiszonek zawierających nadmierną ilość kwasu masłowego - źle
przygotowane i przechowywane kiszonki, w których doszło do niewłaściwej fermentacji, w
toku której powstały nadmierne ilości kwasu masłowego, mogące przekraczać nawet 4%; taka
kiszonka jest nie tylko źródłem ketogennego kwasu, ale także znacznie obniżona jest jej
wartość energetyczna, co u krów wysokomlecznych może pogłębiać deficyt energii.

PRZEBIEG KETOZY U KROWY O PRAWIDŁOWEJ KONDYCJI CIAŁA

 krowy nie mają problemów z wycieleniem i dobrze wchodzą w laktację
 występuje od 3 do 6 tygodni od wycielenia
 niski poziom insuliny w wyniku chronicznej hipoglikemii
 sprawny proces glukoneogenezy
 wystarczy uzupełnić niedobory glukozy, a organizm szybko wraca na właściwe szlaki
metaboliczne
PRZEBIEG KETOZY U KROWY OTYŁEJ
 pojawia się już przed wycieleniem lub w czasie wycielenia, rozwija się w ciągu pierwszego
lub drugiego tygodnia po wycieleniu i ma słabe rokowania
 krowy w kondycji ≥ 4,0 BCS wykazują mniejszy apetyt w okresie okołowycieleniowym
 tkanka tłuszczowa jest bardziej podatna na sygnały inicjujące lipolizę, insulinooporność
 nadmiar insuliny hamuje enzymy odpowiedzialne za glukoneogenezę w wątrobie
 często występują problemy z odejściem łożyska
 pomimo braku wypływania ropnej wydzieliny z dróg rodnych, może rozwinąć się uogólnione
zakażenie (posocznica) i zapalenie wymienia,
 podstawową zmianą patologiczną jest stłuszczona wątroba z ograniczonymi możliwościami
glukoneogenezy,

Objawy
Początkowe –
- Pierwszym objawem jest spadek apetytu, obniżenie mleczności i zalegiwanie
- Nie notuje się wzrostu temperatury
- Mogą być widoczne oznaki odwodnienia
- Zwierzę traci kilka kilogramów masy ciała w krótkim czasie
- Wyraźne chudnięcie w okresie 2‒3 dni nie jest wynikiem intensywnego spalania zapasów tłuszczu,
lecz właśnie skutkiem utraty wody
- Zapadnięte oczy
- Kał twardy, suchy, niemalże czarny, może być pokryty śluzem
- W badaniu mleka charakterystyczne jest podwyższenie zawartości tłuszczu i obniżenie poziomu
białka

Zaawansowane
- Objawy nerwowe: zaburzenia chodu, lizanie różnych przedmiotów, ryczenie
- W wydychanym powietrzu wyraźnie jest czuć woń acetonu lub acetylenu
- Częste zaparcia
- Może dojść do porażeń poporodowych, śpiączki i śmierci
Rozpoznanie
KWASICA ŻWACZA (Acidosis ruminis) – (częsty problem w żywieniu wysokowydajnych krów)
Przyczyna – zawsze! brak równowagi pomiędzy ilością powstających LKT podczas fermentacji, a
wydolnością systemów buforujących soku żwacza
Wartość pH soku żwaczowego mieści się w graniach 5,5 – 7,0. Jest miarą produkcji LKT na skutek
fermentacji składników pokarmowych, buforowania przez ślinę, wydzielania jonów HCO3- przez
nabłonek żwacza, usuwania LKT).
Równowaga kwasowo-zasadowa jest zagrożona gdy pokarm zawiera duże ilości łatwo fermentujących
węglowodanów (skrobia), które nasilają produkcję LKT. W tych warunkach stężenie LKT szybko
wzrasta (znacznie pow. 130 mmol/l), a pH spada. Efektywne buforowanie przez ślinę nie jest
zapewnione, gdy bogaty w węglowodany pokarm zawiera mało węglowodanów strukturalnych i tym
samym ograniczone jest przeżuwanie oraz produkcja śliny.
Akumulacja LKT w soku żwaczowym i obniżenie pH poniżej wartości 5,5 są przyczyną zaburzeń
funkcji ochronnych i transportowych nabłonka przedżołądków (następuje wzrost ilości
niezdysocjowanych LKT).

Problem niezdysocjowanych LKT

 pK dla LKT = 4,8, tzn., że w pH 4,8 – 50% LKT jest w formie zdysocjowanej, a 50% w
formie niezdysocjowanej
 Forma niezdysocjowana krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych – rozpuszczalna w
tłuszczach - dochodzi do ich swobodnego przechodzenia przez błonę komórkową komórek
nabłonka żwacza
 wewnątrz komórek – dysocjacja – w pH 7,0 dysocjuje ok. 90% kwasów - komórki nabłonka
zostają obciążone dużą ilością protonów
 obrona komórek przed wewnątrzkomórkową kwasicą - uruchomienie pompy Na+/H+ w
błonie szczytowej – usunięcie protonów do światła żwacza (Inne mechanizmy obronne
komórek – nie do końca poznane)
 H+ jest buforowany:
o pobieranie przez błonę komórkową podstawno-boczną wodorowęglanu sodu
(NaHCO3):
o Na+ wprowadzany do komórek przez wymiennik Na+/H+ w błonie szczytowej i
kotransporter Na+/HCO3- w błonie podstawno-bocznej
o zlokalizowana w błonie podstawno-bocznej pompa Na/K wyrzuca jony Na z komórki,
o zlokalizowany w błonie podstawno-bocznej transporter cząstek jednowęglowych
przyczynia się do usuwania protonów z komórki
Patogeneza
- rozpoczyna się wraz z nadmiernym wchłanianiem niezdysocjowanych LKT,
- gdy związane z tym procesem obciążenie protonami przewyższy wydajność wymiennika Na/H i
innych wewnątrzkomórkowych systemów buforujących dochodzi do kwasicy wewnątrzkomórkowej,
- powoduje to zahamowanie pompy Na/K - gromadzony Na w komórce powoduje obrzęk komórki i
zaburzenie przewodnictwa oraz zaburzenia działania pozostałych wymienników - prowadzi to do
uszkodzenia komórki lub jej lizy - klinicznie objawia się to zmianami w nabłonku.
Jeżeli ostra kwasica trwa nadal:
- rodzaj fermentacji ulega zmianie – spadek pH powoduje zmiany we florze bakteryjnej - wzrost
mikroorganizmów produkujących kwas mlekowy, więc jego stężenie wzrasta kosztem LKT

Niepożądane skutki:
 mleczan jest silniejszym kwasem (pK 3,8) niż LKT (pK 4,8) i jest resorbowany przez
nienaruszony nabłonek jedynie w niewielkim stopniu
  akumulacja mleczanu w świetle żwacza powoduje wzrost ciśnienia osmotycznego soku
żwaczowego i w konsekwencji napływ wody oraz dalsze pogarszanie funkcji transportowych i
ochronnych nabłonka.

Negatywne skutki kwasicy żwacza nie ograniczają się jedynie do funkcji nabłonka:
- zahamowana zostaje również motoryka przedżołądków oraz zaburzona równowaga kwasowo-
zasadowa całego organizmu.
- Konsekwencja – zaburzenie funkcji transportowych i ochronnych nabłonka żwacza oraz zagrożenie
ogólnoustrojową kwasicą metaboliczną.

Podostra kwasica żwacza (SARA – subacute rumen acidosis) - charakteryzuje się obniżeniem wartości
pH poniżej 5,5 przez kilka godzin dziennie

Zły stosunek między zawartością białka i węglowodanów w paszy z relatywnie zbyt wysoką podażą
azotu sprzyja ZASADOWICY ŻWACZA
 Amoniak powstający na drodze rozkładu białka, nie jest wtedy w wystarczającym stopniu
wbudowywany w białko mikroorganizmów, gdyż niska zawartość węglowodanów skutkuje
brakiem energii do syntezy i brakiem szkieletu węglowego dla białka.
 Wysoka wartość pk amoniaku powoduje, iż środowisko staje się coraz bardziej zasadowe. To
hamuje przemiany metaboliczne mikroorganizmów. Poza tym wraz ze wzrostem pH spada
rozpuszczalność jonów Ca+2 oraz Mg+2 i ich resorpcja.

CUKRZYCA TYPU 2 U KOTÓW

Związana jest z niekontrolowanym wydzielaniem insuliny oraz obniżoną wrażliwością lub opornością
tkanek na działanie tego hormonu

Charakteryzuje się współistnieniem dwóch głównych zaburzeń

 Upośledzenia wydzielania insuliny
 Zmniejsza wrażliwość na insulinę

Pierwotnym następstwem konstelacji genetycnej doprowadzającej do cukrzycy typu 2 jest:

 Pojawienie się komórkowej oporności na działanie insuliny
 Zaburzenie sekrecji insuliny przez komórki beta wysp trzustkowych

Etiologia cukrzycy typu 2

a) Czynniki genetyczne
a. Rasa
b. Mutacja w genie kodującym receptor melanokortyny 4
c. Obniżony poziom ekspresji genów dla białek
d. Obniżony poziom ekspresji genu GLUT4 kodujący transporter glukozy 4

Patogeneza DM2

Nadwaga i otyłość  ryzyko zachorowania na cukrzycę wzrasta dwukrotnie u kotów z nadwagą,

natomiast prawie 4-krotnie u kotów otyłych
Czynniki, m.in.  depresja, nieregularne karmienie, mało aktywny tryb życia, nieprawidłowo dobrana
dieta
Cukrzyca u zdecydowanej większości kotów odpowiada cukrzycy typu 2 u ludzi, a patogeneza jest
zbliżona.
U ludzi i kotów dochodzi do :
 Obniżenia liczby komórek beta wysp trzustkowych
 Obniżenia wydzielania insuliny
 Rozwoju insulinooporności

Otyłość
Hierlipidemia i hiperglikemia
Insulinooporność i leptynooporność
Funkcja wydzielnicza tkanki tłuszczowej – zaburzenia

Leptyna: podwyższone stężenie - stan zapalny i apoptoza komórek β trzustki.

Adiponektyna: stężenie maleje – obniżenie wrażliwości komórek na insulinę.
TNF-α i IL-6: stężenie rośnie - hamowanie działania insuliny w adipocytach (poprzez serynową
fosforylację białek substratowych receptora insulinowego, co prowadzi do obniżenia ich aktywności i
w konsekwencji hamowania transportu glukozy za pośrednictwem białka transportującego glukozę -
GLUT4);
 obniżenia ekspresji genów dla adiponektyny

Insulinooporność
upośledzenie transportu i zużycia glukozy w miocytach i adipocytach; przyczyna: receptorowa i
postreceptorowa
Czynniki przyczyniające się do rozwoju insulinooporności:
 otyłość
 stosowanie glikokortykosteroidów lub progestagenów,
 choroby:
o zapalenie trzustki
o zakażenia bakteryjne (dróg moczowych, jamy ustnej lub posocznica)
o choroby nerek i wątroby
o akromegalia
o nadczynność tarczycy
o zespół Cushinga
o guz z komórek chromochłonnych
o niedobory witaminy D3.

Niedobory witaminy D3
Otyłość - znaczne ilości witaminy D3 gromadzone są w tkance tłuszczowej – skutek: niedobór tej
witaminy.
W konsekwencji niedoboru witaminy D3 (zatrzymywanej w tkance tłuszczowej) dochodzi do
zwiększonego wydzielania parathormonu. Parathormon: ➢ hamuje produkcję i uwalnianie insuliny z
komórek β trzustki oraz ➢ obniża wrażliwość tkanek na insulinę.

Glikokortykosteroidy i progestageny - antagoniści insuliny

Mechanizmy:
glikokortykosteroidy  obniżają zużycie glukozy przez komórki, obniżają powinowactwo insuliny
do receptorów insulinowych redukują ilość oraz powinowactwo transporterów glukozy
zwiększają poziom glukagonu i wolnych kwasów tłuszczowych.
progestageny  redukują wiązanie insuliny do receptora oraz transport glukozy do tkanek.
Choroby
a) Akromegalia - Nadmiar krążącego we krwi hormonu wzrostu prowadzi do: obniżenia liczby
receptorów insulinowych, obniżenia ich powinowactwa do insuliny, upośledzenia sygnału
przekazywanego za pośrednictwem receptora insulinowego.
Z kolei ten postreceptorowy mechanizm prowadzi do zwiększonego wydzielania insuliny i następnie
obniżenia liczby receptorów dla insuliny. W efekcie tych działań dochodzi do zmniejszenia
wrażliwości tkanek na insulinę, obniżonego zużycia glukozy i rozwoju hiperglikemii.
b) Nadczynność tarczycy- U kotów z nadczynnością tarczycy spoczynkowe stężenie glukozy
oraz stężenie insuliny we krwi są prawidłowe. Równocześnie występuje upośledzona
tolerancja glukozy. Hormony tarczycy najprawdopodobniej powodują: • obniżenie produkcji i
wydzielania insuliny, • obniżają zdolność wiązania insuliny do receptora, • zwiększają
wydzielanie proinsuliny. • powodują upośledzenie sygnału przekazywanego za
pośrednictwem receptora insulinowego

Objawy cukrzycy u kotów:

 Poliuria
 Polidypsja
 Polifagia
 Zmniejszenie masy mięśniowej – spadek masy ciała
 Zaniedbana sierści, letarg, i postępujące osłabienie
 Neuropatia cukrzycowa
o u ok. 10% kotów z cukrzycą (etiologia nieznana, prawdopodobnie - zmiana szlaku
metabolicznego sorbitolu)
o stopochód - stawy skokowe dotykają ziemi podczas chodzenia, także: osłabienie
kończyn tylnych i zanik mięśni (objawy mogą postępować do kończyn przednich)
o zmniejszona prędkość przewodzenia nerwów ruchowych i czuciowych
o wszechobecne uszkodzenie komórek Schwanna z deficytami mieliny i degeneracja
aksonów (nasilenie objawów klinicznych jest skorelowane z nasileniem zmian
histopatologicznych)
o nie ma swoistego leczenia neuropatii cukrzycowej, ale ścisła kontrola glikemii może
poprawić objawy kliniczne
 Zaćma - ważne powikłanie cukrzycy u psów, jest stosunkowo rzadkie u kotów

SKUTKI NIEDOBORU INSULINY

 Hiperglikemia!
 zahamowanie transportu glukozy do tkanek insulinozależnych - mięśni i tkanki tłuszczowej -
dochodzi do głodu tkankowego pomimo znacznej hiperglikemii w krwi
 stymulacja glukoneogenezy w wątrobie, poprzez wpływ na enzymy kluczowe – wzrost
stężenia glukozy we krwi,
 wzrost intensywności lipolizy - wzrost aktywności lipazy hormonozależnej (insulina ją hamuje,
hormony hiperglikemizujące ją stymulują)
 w tkance tłuszczowej hydroliza zmagazynowanych triglicerydów do wolnych kwasów
tłuszczowych i glicerolu,
 wzrost stężenia WKT we krwi – transport do wątroby, mięśni i innych tkanek - w
mitochondriach (głównie mięśni i wątroby) dochodzi do beta-oksydacji kwasów tłuszczowych
z wytworzeniem wysokoenergetycznych cząstek dwuwęglowych (AcCoA)
  nasilenie β-oksydacji, a przez to powstawanie AcCoA jest szybsze, niż możliwość pełnej
utylizacji tych cząstek w cyklu Krebsa
 akumulacja AcCoA w komórkach, a ponieważ są one wysoce reaktywne łatwo łączą się z sobą
tworząc czterowęglowe cząstki, będące silnymi kwasami organicznymi - powstaje kwas
acetooctowy i β-hydroksymasłowy
 ciała ketonowe jako substancje osmotycznie czynne nasilają diurezę osmotyczną
 narastająca hiperglikemia wymusza diurezę osmotyczną, utratę płynów i elektrolitów drogą
nerek, częściowo tylko kompensowaną przez zwiększone pragnienie
 w ciężkich przypadkach dochodzi do:
o odwodnienia,
o ciężkiej dyselektrolitemii,
o hipotonii,
o niewydolności nerek.
 niedobór insuliny, która w warunkach fizjologicznych stymuluje zwrotną absorpcję wody i
sodu w kanalikach nerkowych, pogłębia zaburzenia wodno-elektrolitowe

Objawy hipoglikemii i śpiączki cukrzycowej:

ZAPALENIE  to złożony, dynamiczny i uporządkowany proces zachodzący w żywych,

unaczynionych tkankach po zadziałaniu bodźca uszkadzającego
 jest przede wszystkim dynamiczną REAKCJĄ OBRONNĄ organizmu,
 uruchamiane w wyniku stymulacji obu typów odporności: wrodzonej (nieswoistej) oraz
nabytej (swoistej),

PODSTAWOWE OBJAWY ZAPALENIA

ZACZERWIENIENIE (rubor)
PODWYŻSZENIE TEMPERATURY (calor)
OBRZMIENIE (tumor)
BÓL (dolor)
UPOŚLEDZENIE FUNKCJI
Zapalenie ostre
 zaczyna się nagle i trwa krótko, w wysięku przeważają granulocyty.
 Zapalenie przewlekłe
o trwa dłużej, w nacieku zapalnym przeważają komórki jednojądrzaste, przebiega z
proliferacją naczyń, włóknieniem i martwicą,
o trwa nawet lata
o uczestniczą w nim makrofagi, limfocyty i komórki plazmatyczne
o skutkiem jest zawsze zniszczenie tkanek, a komórki układu odpornościowego biorą
udział w ich odbudowie

CUKRZYCA – PSY
ETIOLOGIA
 hipoplazja komórek β
 autoimmunizacja (?) ułatwiająca uszkodzenie komórek β
 utrata komórek β w wyniku zapalenia i martwicy trzustki
 infekcja, zespół Cushinga, immunosupresja, niewydolność nerek, wątroby i serca
 procesy idiopatyczne.

Autoimmunizacja w cukrzycy psów

U około 50% chorych psów obserwuje się obecność przeciwciał przeciwko komórkom beta.
 uwolnienie białek, które są wychwytywane przez komórki prezentujące antygen – makrofagi,
limfocyty B, komórki dendrytyczne – inicjacja procesu immunologicznego (głównie makrofagi
i limfocyty T)
 Aktywowanie limfocytów B – wytworzenie:
o przeciwciał przeciwko insulinie (IAA),
o przeciwciał przeciwko dekarboksylazie glutaminowej (GADA)
o przeciwciał przeciwko białku -2 związanego z insulinomą (IA-2).
 makrofagi – wydzielają cytokiny:
o czynnik martwicy nowotworów-alfa (TNF-α)
o interleukiny: IL-4, IL-10, IL-6, IL-12β
 aktywacja limfocytów T i produkcja oraz wydzielanie przez nie cytokin:
o IL-1
o IL-6 (pies)
o IL-12 (pies)

 naciek wysp trzustkowych przez makrofagi, monocyty, limfocyty B, komórki dendrytyczne,

komórki NK
 uszkodzenie komórek beta trzustki – bezpośrednio lub pośrednio – poprzez wydzielane
czynniki zapalne
 aktywacja (pobudzenie) syntazy tlenku azotu
 uruchomienie procesu apoptozy

KWASICA KETONOWA w cukrzycy

Zwiększenie stężenia związków ketonowych jest wynikiem:
 nadmiernego katabolizmu kwasów tłuszczowych, uwarunkowanego zmniejszoną utylizacją
glukozy
 zmniejszeniem natężenia procesów lipogenetycznych.

W patogenezie kwasicy ketonowej u psów i kotów chorych na cukrzycę istotną rolę odgrywa
hipersekrecja glukagonu!
Glukagon:
 wzmaga procesy glukoneogenetyczne
 uczestniczy w zwiększeniu glikemii
 jego aktywność lipolityczna jest przyczyną wzmożonej lipolizy i ketozy.
Za udziałem tego hormonu w ketozie cukrzycowej przemawia fakt, że stosowanie somatostatyny,
hamującej sekrecję glukagonu, w istotny sposób zmniejsza nasilenie ketozy w cukrzycy
insulinozależnej.

PODSUMOWUJĄC
1. Zaburzenia przemian węglowodanów i tłuszczu prowadzą do rozwoju kwasicy metabolicznej: -
uwarunkowana wzrostem stężenia kwasów acetooctowego i hydroksymasłowego. Spontaniczna
dekarboksylacja kwasu acetooctowego jest z kolei źródłem acetonu pojawiającego się w powietrzu
wydechowym i w mocz
2. Wzmożony katabolizm białkowy, dostarczający grup NH2, wykorzystywanych w procesie
amoniogenezy oraz metabolitów szlaku glukoneogenetycznego.
3. W następstwie wzmożonego tworzenia się silnych donorów jonów wodorowych dochodzi do
przemieszczania tych ostatnich do komórek oraz potasu z komórek do przestrzeni pozakomórkowej.
Prowadzi to do wzrostu stężenia potasu w osoczu krwi oraz do zubożenia tkanek w ten pierwiastek.
Odwodnienie:
 diureza osmotyczna (wzrost glikemii)
- zubożenie ustroju w sód wydalany z moczem,
 uporczywe wymioty towarzyszących kwasicy ketonowej,
 oligowolemia i zaburzenia krążenia (hipotonia, tendencja do zapaści, niedokrwienie nerek z
retencją związków azotowych),
 Diureza osmotyczna oraz wymioty są również przyczyną zubożenia ustroju w potas, mimo że
stężenie tego pierwiastka w osoczu krwi ma tendencję wzrostową.
 ponadto stwierdza się nadmierną ucieczkę fosforanów z moczem i ujemny bilans fosforanowy.

Zwiększenie stężenia jonów wodorowych uruchamia:

 kompensację oddechową, objawia się hiperwentylacją,
 kompensację nerkową - objawia się wzmożoną regeneracją zasad w procesie amoniogenezy.
 wymianę H+ na Ca2+ w układzie kostnym.

OBJAWY KLINICZNE
 postępujące osłabienie
 brak łaknienia
 bardzo silne pragnienie
 wymioty
 zapach acetonu
 znaczna hiperwentylację płuc
  cechy odwodnienia
Oligowolemia jest przyczyną zaburzeń krążenia objawiających się przyspieszeniem czynności serca,
hipotonią, a nawet zaburzeniami świadomości.

Zaburzenia czynnościowe chorego organizmu

1. 07.04.2022 r. (pierwszy wykład)

Zaburzenia gospodarki wodnoelektrolitowej i kwasowzasadowej

Cząsteczka wody jest dipolem. Woda znajduje się wewnątrz komórek (przestrzeń wodna
wewnątrzkomórkowa) i woda zewnątrzkomórkowa. 70% to woda w organizmie (20% woda
pozakomórkowa - woda z naczyń - osocze krwi (5%), woda śródmiąższowa (15%, pozanaczyniowa),
woda transcelularną (w świetle przewodu pokarmowego, gruczołach trawiennych). Ok. 40% to woda
śródkomórkowa. Woda w krwinkach to ok. 2% masy ciała.

Gramorównoważnik – to taka masa związku chemicznego, którego całkowicie przereaguje z jednym

molem innego związku chemicznego zgodnie z równaniem stechiometrycznym określonej reakcji
chemicznej.

(mEq/L) = mmol/L x valence

mg
x 10
mEqL = dL
∗valence
molecular weight

Wodę w organizmie możemy otrzymać w momencie spalania glukozy. 600 – 2,5 l moczu
ostatecznego

Wazopresyna,

Moczówka prosta - niedobór wazopresyny albo nieprawidłowości w wydzielaniu wazopresyny,

moczówka centralna: brak produkcji wazopresyny w podwzgórzu.
Sodu jest w organizmie najwięcej.

Kwas żołądkowy, śluz pochwy (pH ok. 4), mocz (bardziej kwaśne u zwierząt mięsożernych a bardzie
zasadowe u roślinożernych), ślina obojętna, krew (7,35 – 7,5), płyn mózgowy, sok trzustkowy, żółć.

Białka zbudowane są z aminokwasów.

Układy buforowe krwi

Krew lepiej buforuje kwasy niż zasady. Organizmy ssaków są bardziej narażone na powstawanie
większej ilości kwasów aniżeli zasad (produkcja kwasu mlekowego w trakcie wysiłku fizycznego).

Kwasica jest spowodowana wzrostem dwutlenku węgla, wtłaczamy powietrze, przy długotrwałym
udzielaniu pierwszej pomocy występuje kwasica oddechowa.

U świnki morskiej musimy suplementować witaminę C, ponieważ niedobór może prowadzić do

uszkodzenia nerek.

2. Wykład 21.04.22 r.

Fizjologia tkanki tłuszczowej żółtej/białej

Tkanka tłuszczowa:
 Odmiana tkanki łącznej właściwej,
  Tworzą ją głównie komórki tłuszczowe (adipocyty, lipocyty) oraz zrąb łącznotkankowy.

Adipocyty występują pojedynczo bądź tworzą skupiska o budowie płacikowej, poprzeplatane

unaczynionymi i unerwionymi pasmami tkanki łącznej właściwej.

Obecnie wiadomo, że tkanka tłuszczowa jest niezbędna do utrzymania normalnej aktywności

fizjologicznej i zdrowia.

Jednak nadmierny rozrost tkanki tłuszczowej oraz ektopowe gromadzenie się lipidów zwłaszcza w
wątrobie i mięśniach szkieletowych, prowadzi do otyłości i insulinooporności, co spowoduje często
śmiertelne powikłania sercowo-naczyniowe.

Ze względu na morfologię i czynność tkankę tłuszczową dzielimy na:

 Żółtą/białą - jednopęcherzykową (WAT - ang. White adipose tissue),
 Brunatną - wielopęcherzykową (BAT - ang. Brown adipose tissue),
 Beżową - (ang. Beige in white) - typ pośredni pomiędzy białą i brunatną - możliwość
transdyferencji WAT w BAT,
 Różową - powstaje z podskórnej tkanki tłuszczowej w czasie ciąży i w okresie laktacji (ang.
Pink adipose tissue).

Morfologia tkanki brunatnej:

 Adipocyty BAT są duże mniejsze od adipocytów WAT,
 Jądro położone jest centralnie,
 Tłuszcz – magazynowany we wnętrzu komórki w postaci wielu pęcherzyków,
 Liczne mitochondria o bardzo dobrze rozwiniętych grzebieniach,
 Mitochondria BAT zwierają liczne cytochromy nadające tkance zabarwienie,
 Bogato unaczyniona i unerwiona,
 Obecne receptory: wszystkie typy receptorów adrenergicznych, w tym receptory β-
adrenergiczne.
Aktywacja BAT powoduje generowanie ciepła, podczas którego komórki BAT wysyłają również
szereg sygnałów biochemicznych do całego organizmu w celu aktywacji metabolizmu.

Syntezowanie i wydzielanie biologiczne czynne związki z BAT nazwane zostały batokinami.

Tkanka tłuszczowa brunatna produkuje:

 FGF-21 (czynnik wzrostu fibroblastów 21),
 Neuregulina 4,
 IL-6.

Docelowe miejsce działania batokin:

 Biała tkanka tłuszczowa,
 Wątroba,
 Serce,
 Prawdopodobnie trzustka i mózg (w tym ośrodki regulacji uczucia głodu i pragnienia).

Zbudowana z komórek tłuszczowych (adipocytów) jednopęcherzykowych zawierających w

cytoplazmie pojedynczą dużą kroplę lipidów wypełniającą prawie całą komórkę.

Występowanie:
 Tkanka tłuszczowa podskórna,
 Tłuszcz okołonarządowy, okołojądrowy,
 Tłuszcz krezkowy.
TG - magazynowane w formie bezwodnej!!!

Aby zgromadzić taką samą ilość energii, co tłuszcz masa glikogenu musiałaby być większa 8-12
krotnie:
 Dorosły człowiek - prawidłowa masa ciała 70 kg ma ok. 10 kg tłuszczu (15% m. c.),
 Musiałby mieć ok. 100 kg glikogenu w połączeniu z wodą, aby ilość zgromadzonej w nim
energii odpowiadała energii zawartej w podanej masie tłuszczu.
W świecie zwierząt gromadzenie energii tłuszczu jest najlepszym sposobem jej przechowywania.

Stwierdzono, że organizm dorosłego człowieka, zawierający 15 kg tłuszczu ma:

 Ponad 440 MJ (110 000 kcal) energii,
 Może ją wydatkować w ilości około 8,37 MJ (2000 kcal/dzień) przez 2 miesiące.

Zwiększony pobór substratów energetycznych w stosunku do zapotrzebowania, powoduje odkładanie

się triacygliceroli, powstałych na skutek przetworzenia glukozy w obecności hormonu insuliny przez
adipocyty w ich cytoplazmie.

Prowadzi to do:
 Zwiększenia rozmiarów adipocytów, czyli hipertrofii (osobniki dorosłe),
 U młodych osobników do hiperplazji, czyli zwiększania liczby komórek tłuszczowych.

Różnicowanie preadipocytów

Proces wielostopniowy:
 Przekształcenie preadipocytów (początkowo małe rozmiary),
 Wypełnianie adipocytów kroplami tłuszczu (małe, rozproszone),
 Połączenie kropli tłuszczu w jedną kroplę (kulisty kształt komórki).

Niedojrzałe adipocyty:
 Wykazują ekspresję genów:
 C/EBPa,
  Glut-4,
 Perilipiny.

Morfologia kropli tłuszczu

Rdzeń: hydrofobowy, zawiera tłuszcze obojętne - TG, DAG, estry cholesterolu - ich proporcje zależą
od rodzaju komórki, w której znajduje się kropla lipidowa:
 Adipocyty - TG,
 Komórki steroidotwórcze - estry cholesterolu,
 Komórki gwiaździste wątroby - estry retinolu (magazynowanie wit. A).

Warstwa zewnętrzna: pojedyncza warstwa fosfolipidów.

Białka kropli lipidowych: białka PAT - perylipina, adipofilina, TIP47.

Adipofilina: wiąże się z kroplami tłuszczu we wczesnym rozwoju komórek tłuszczowych. Funkcja to
organizacja i stabilizacja lipidów.

Perylipina: zastępuje adipofilina w późniejszych stadiach rozwoju adipocytów. Funkcja to ochrona

kropli tłuszczowych przed lipazami cytozolowymi, regulacja lipolizy.

Funkcje lipidów:
 Magazynowanie lipidów,
 Funkcja metaboliczna:
 Białka PAT - wzrost, stabilizacja, uwalnianie lipidów (β-oksydacja), tworzenie błon
biologicznych, synteza lipoprotein, przyłączanie białek, tworzenie związków
biorących udział w transdukcji sygnału,
 Estry cholesterolu - synteza hormonów sterydowych,
 Kwas arachidowy - synteza eikozanoidów (leukotreiny, prostaglandyny, tromboksan),
 Transport lipidów między organellami komórkowymi,
 Inaktywacja i degradacja białek o nieprawidłowej strukturze.

Lipoliza:
 Rozkład TG - ujemny bilans energetyczny, okres głodu,
 Stymulatory - hormony lipolityczne:
 Katecholaminy - adrenalina i noradrenalina (działają przez receptor β-3-
adrenergiczny),
 Hormon adrenokortykotropowy (ACTH),
 Hormon tyreotropowy,
 Hormon wzrostu (GH),
 Wazopresyna,
 Glukagon,
 Testosteron i estradiol,
 Peptyd natriuretyczny - podczas wysiłku fizycznego,
 Leptyna,
 Pobudzenie HSL.
Główny stymulator lipazy wrażliwej na hormony są katecholaminy, a także glikagon.

Lipogeneza:
 Odwrotny proces do lipolizy,
 Synteza TG - dodatni bilans energetyczny, po posiłku,
 Miejsce: wątroba, tkanka tłuszczowa,
 Stymulator: insulina - wzrost aktywności LPL oraz enzymów biorących udział w syntezie
lipidów, hamowanie HSL,
 Wzrost aktywności LPL - insulina i glikokortykoidy.

Endokrynną rolę tkanki tłuszczowej dostrzeżono z chwilą odkrycia leptyny i ustalenia jej wpływu na
ośrodek łaknienia znajdujący się w podwzgórzu.

Wiadomo, że tkanka tłuszczowa to bardzo aktywny organ wydzielający wiele różnych substancji o
charakterze hormonów, które:
 Pełnią funkcje ogólnoustrojowe,
 Regulują procesy łaknienia i sytości,
 Wpływają na śródbłonek naczyń krwionośnych uczestniczą w procesach zachodzących w
układzie krążenia (dotyczy to zwłaszcza homeostazy).

Poza hormonami adipocyty wydzielają wiele peptydów i cytokin wpływających na procesy

immunologiczne.

Leptyna:
 Funkcje:
 Hamowanie pobierania pokarmu, co z kolei prowadzi do ograniczenia odkładania
zapasów energetycznych i umożliwia utrzymanie prawidłowej masy ciała,
 Stąd greckie słowo „leptos” oznaczające „cienki, chudy”, wydawało się najbardziej
adekwatne do działania tej adipokiny,
  Synteza i sekrecja: głównym miejscem produkcji leptyny są adipocyty, w niewielkich
ilościach wydzielana jest też przez komórki żołądka, wątroby, gruczołu mlekowego, łożyska,
mięśni szkieletowych i serca.

Oreksygeniczna część (układ oreksygeniczny) stymuluje pobieranie pokarmu (odczuwamy głód).

Leptyna hamuje tę część (NPY i AgRP). Leptyna działa na ośrodek anorektyczny, pobudza go.

Grelina to najsilniejszy stymulator pobierania pokarmu (hamuje ona pobieranie pokarmu). Grelina w
momencie gdy mamy jej za dużo i dociera do podwzgórza, stymuluje pobieranie pokarmu i
odczuwamy ogromne poczucie pobrania pokarmu. Dużo tego hormonu jest między 24 a 2. Grelina
wydzielana jest w pustym żołądku.

W otyłości stwierdza się większe stężenie leptyny.

Epidemia otyłości (dane na 2009 r.):

 Koty: połowa zwierząt posiada problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, 33% z
nadwagą, w tym 14% zwierząt otyłych,
 Psy: 39% zwierząt ma problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała, z nadwagą co trzeci
pies, co 10 pies jest otyły.

Biologiczne mechanizmy otyłości:

 Zwiększona aktywność prozapalnych substancji pochodzących z tkanki tłuszczowej (np.:
TNα, interleukina-6, interleukina-8, białka ostrej fazy, białka prozapalne powiązane z układem
immunologicznym),
 Hipertrofia i hiperplazja adipocytów,
 Nasilona infiltracja tkanki tłuszczowej przez makrofagi – reaktywne formy - uszkodzenie
śródbłonka naczyniowego - aktywacja procesu zapalnego.
Ocena stopnia otyłości:
 U ludzi wskaźnik BMI,
 W praktyce weterynaryjnej:
 Wywiad,
 Ocena masy ciała i kondycji organizmu - BCS (body condition scoring),
 Badania dodatkowe: morfologia krwi, badanie moczu, analizy hormonów.

U psów:
 Nadwaga - gdy masa ciała jest o 15% wyższa od optymalnej dla danego osobnika,
 Otyłość - gdy masa ciała jest o 30% wyższa od optymalnej dla danego osobnika.

Czynniki ryzyka rozwoju otyłości:

 Czynniki endogenne:
 Rasa, wiek, płeć, status rozrodczy,
 Zaburzenia hormonalne,
 Zmiany w obrębie podwzgórza,
 Predyspozycje genetyczne,
 Czynniki egzogenne:
 Dobrowolna (spontaniczna) aktywność fizyczna,
 Karmienie ad libitum,
 Zewnętrzne czynniki wpływające na pobór karmy,
 Skład oraz smakowitość diety,
 Wpływ otoczenia i tryb życia,
 Leki antykoncepcyjne,
 Sterylizacja/kastracja.
Otyłość u psów - endokrynne przyczyny i skutki otyłości (u ponad 80% psów otyłych występują
zaburzenia hormonalne):
 Niedoczynność tarczycy,
 Zespół Cushinga,
 Cukrzyca,
 Wyspiak trzustki (nowotwór).

Rozpoznanie otyłości:
 Nadwaga - przekroczenie prawidłowej masy ciała o 15%,
 Otyłość - przekroczenie prawidłowej masy ciała o 30%.

Zaburzenia w układzie dokrewnym mogą występować razem z otyłością i być od niej niezależne.

Poznanie tych relacji pozwala endokrynologowi na prawidłowe leczenie przyczynowe otyłości.

Ułatwia to również farmakologiczne kontrolowanie apetytu i nadzór nad ilością spożywanych kalorii.

Zaburzenia hormonalne w otyłości:

 Nadnercza - zespół Cushinga:
 Hiperkortyzolemia - wzrost apetytu oraz stężenia insuliny i glukozy w surowicy krwi
- rozwój otyłości,
 Glikokortykostroidy, zarówno endogenne jak i aplikowane w celach leczniczych
doprowadzają ponadto do zaburzeń w metabolizmie hormonów tarczycy, hamują
aktywność dejodynaz i przekształcanie tyroksyny w postać aktywną biologicznie -
trijodotyronina - sporadycznie,
 U psów z zespołem Cushinga o wiele bardziej niż u psów stricte otyłych wzrasta
ryzyko pojawienia się zespołu metabolicznego,
 Trzustka:
 Bardzo rzadka przyczyna otyłości u psów - wyspiak trzustki (insulinoma),
  Jest to nowotwór wywodzący się z trzustkowych komórek β występujących u psów
średnio 9-letnich, bez predyspozycji płciowej, ale z wyraźną skłonnością rasową:
boksery, owczarki niemieckie, setery irlandzkie, pudle, collie, labradory i foksteriery,
 Czynność wydzielnicza guza nie zależy od poziomów glukozy we krwi, jest
niekontrolowana i prowadzi do wydzielenia znacznej ilości insuliny, doprowadza to
do powstania hipoglikemii i niedostatecznego zaopatrzenia układu nerwowego w
glukozę. Na skutek tego dochodzi do wzmożenia napięcia układu współczulnego i
wzrostu poziomu krążących katecholamin,
 To wszystko powoduje, że u pacjenta mogą epizodycznie pojawiać się drgawki,
niedowłady, niezborność ruchów, drżenie włókienkowe mięśni, otępienie i depresja,
 Jądra, jajniki:
 Szczególny wzrost masy ciała u kastrowanych psów i sterylizowanych suk (nadwaga
lub otyłość dotyczyć może aż 38% takich zwierząt),
 Dramatyczny spadek poziomów krążących hormonów płciowych – obniżenie tempa
metabolizmu i wzrost apetytu, który dotąd był regulowany za pośrednictwem
estrogenów,
 Istotną przyczyną wzrostu masy ciała jest karmienie ad libitum. W celach
zapobiegania otyłości u takich psów najważniejsze jest:
 Ograniczenie pobrania kalorii,
 Zapewnienie dużej ilości ruchu,
 W ciągu pierwszych kilku miesięcy po zabiegu kastracji nie obserwuje się
istotnych zmian w poziomie cholesterolu, triglicerydów, glukozy i insuliny.

Inne przyczyny wzrostu masy ciała:

 Przysadka - hormon wzrostu:
 Akromegalia - u psów dorosłych, polega na przyroście tkanki łącznej, kości oraz
narządów jamy brzusznej w odpowiedzi na wzrost stężenia hormonu wzrostu,
objawy:
 Postępująca sztywność chodu,
 Sztywność szyi,
 Wzrost masy ciała,
 Zwiększone pragnienie,
 Wielomocz,
 Duszność wdechowa,
 Przerost skóry w okolicy głowy i szyi,
 Przerost języka,
 Poszerzenie przestrzeni międzyżebrowych,
 Etologia: u suk antykoncepcja hormonalna (gestageny lub w fazie metoestrus) -
zaburzenia tolerancji glukozy - nadprodukcja somatotropiny w gruczole
mlekowym,
 Gruczolak somatotropowy przysadki.

Negatywne skutki związane z otyłością:

 Zaburzenia czynnościowe:
 Nietolerancja wysiłku, duszność,
 Nietolerancja wysokiej temperatury,
 Zwiększone ryzyko zabiegów operacyjnych (ryzyko zaburzeń krążenia podczas
znieczulenia, zaburzenia w procesie gojenia się ran pooperacyjnych),
 Spadek odporności.

Insulinooporność i cukrzyca
Działanie insuliny:
 Wychwyt glukozy,
 Spalanie glukozy,
 Synteza glikogenu,
 Synteza białek,
 Spadek spalania tłuszczu,
 Synteza kwasów tłuszczowych,
 Transport jonów,
 Synteza DNA,
 Wydłużenie życia komórek.
Insulinooporność: stan, w którym dochodzi do upośledzenia działania insuliny. Stan obniżonej
wrażliwości tkanek na działanie insuliny mimo prawidłowego lub podwyższonego stężenia tego
hormonu w surowicy krwi:
 Brak odpowiedzi tkanek obwodowych na insulinę,
 Niemożność pobierania glukozy z krwi ani przyspieszenia tempa metabolizmu.

Na tym etapie komórki β trzustki nie są jeszcze w żaden sposób uszkodzone i reagują na podwyższony
poziom glukozy we krwi syntezując i wydzielając insulinę.

Hiperalimentacja - zwierzę dostaje więcej pokarmu niż powinno go pobrać.

Mechanizmy insulinooporności w cukrzycy typu 2:

 Oporność przedreceptorowa,
 Oporność receptorowa,
 Oporność postreceptorowa.

Odporność receptorowa to tylko 30% początkowego powstawania insulinooporności

Koncepcja „przeładowania lipidami” - gromadzenie się lipidów w komórkach mięśni i wątroby, winne
są wolne kwasy tłuszczowe.
Kinazy – fosforylacja – oddyscojowanie od receptora tyrozyny i przerwanie transdukcji sygnału.

Nagromadzenie wolnych kwasów tłuszczowych jest stresem komórki, powodują one powstawanie i
aktywację kinaz, a one przeprowadzają fosforylację w innych aminokwasach (mechanizm
postreceptorowy).

Współczesna koncepcja powstawania insulinooporności: defekt prowadzący do powstania oporności

na insulinę nie jest związany z samym receptorem insulinowym, ale z nieprawidłowym
przekazywaniem sygnału na dalszych etapach ścieżki: na poziomie IRS (1-4) - białek substratowych
dla receptora insulinowego.

Mechanizmy insulinooporności w cukrzycy typu 2:

 Powyżej receptora insulinowego - oporność przedreceptorowa:
 Wytwarzanie nieprawidłowej insuliny o nieprawidłowej budowie:
 O zmienionej budowie i zmniejszonej aktywności biologicznej,
 Zaburzenia konwersji proinsuliny do insuliny,
 Obecność we krwi przeciwciał wiążących cząsteczki prawidłowej insuliny
(najczęściej klasy IgG),
 Zwiększone unieczynnienie/degradacja insuliny,
 Zwiększone wydzielanie hormonów antagonistycznych wobec insuliny (glukagon,
GH, glikokortykoidy, katecholaminy),
 Poniżej receptora insulinowego – oporność postreceptorowa:
 W obrębie układu przekaźników działania insuliny:
 Zaburzenie kaskady fosforylacji (aktywacja kinaz tyrozynowych,
serynowych, treoninowych),
 Zaburzenia interakcji z białkami G,
  Zmniejszenie liczby i aktywności zależnych od insuliny przenośników
GLUT4,
 Na poziomie enzymów komórkowych:
 Zwiększenie aktywności enzymów glukoneogenezy,
 Zmniejszenie aktywności syntazy glikogenowej w mięśniach,
 Zmniejszenie aktywności dehydrogenazy pirogronianowej w mięśniach,
 Zwiększenie aktywności lipazy triglicerydowej w adipocytach.

Amylina: peptyd zawierający 37 aminokwasów, wydzielana łącznie z insuliną w odpowiedzi na

bodziec pokarmowy z ziarnistości komórek β wysp trzustkowych.

Działanie amyliny:
 Regulacja stężenia glukozy we krwi - uzupełnianie działania insuliny,
 Zahamowanie poposiłkowego wydzielania glukagonu z komórek α trzustki,
 Spowolnienie opróżnienia wypełnionego pokarmem żołądka,
 Opóźnianie dowozu zawartej w pokarmie glukozy do jelit i jej wchłanianie, a co za tym idzie
wspomaganie insuliny w regulacji stężenia glukozy we krwi.

Amyloidogeneza: przekształcenie amyliny w nierozpuszczalny amyloid. Podłoże - nie do końca

wyjaśnione - zaburzenia funkcjonowania komórek β.

Konsekwencje:
 Niedotlenienie adipocytów w wyniku niewystarczająco szybkiego powstawania nowych
naczyń krwionośnych, skutek – stres komórkowy i aktywacja kinaz indukowanych stresem,
 Obumieranie części komórek,
 Infiltracja tkanki tłuszczowej przez komórki układu odpornościowego m. in. makrofagi,
 Zaburzenia w wytwarzaniu adipokiny i cytokin o właściwościach prozapalnych:
 Wzrost stężenia leptyny, spadek stężenia adiponektyny,
 Wzrost produkcji rezystyny, IL-1a, IL-1b, IL-6, TNFα.

Rozwój insulinooporności w samych komórkach tłuszczowych oraz w innych tkankach organizmu.

Cukrzyca typu 2: związana jest z niekontrolowanym wydzielaniem insuliny oraz obniżoną

wrażliwością lub opornością tkanek na działanie tego hormonu. Charakteryzuje się współistnieniem
dwóch głównych zaburzeń:
 Upośledzenia wydzielania insuliny,
 Zmniejszenia wrażliwości na insulinę.

Istnieje wiele dowodów na to, że pierwotnym następstwem konstelacji genetycznej doprowadzającej

do cukrzycy typu 2 jest:
 Pojawienie się komórkowej oporności na działanie insuliny,
 Zaburzenie sekrecji insuliny przez komórki β wysp trzustkowych.

Cukrzyca u kotów:
 Cukrzyca typu 2:
 80-95% przypadków,
 Najczęściej: 70% przypadków - cukrzyca odpowiadająca cukrzycy typu 2 u ludzi
(związana z insulinoopornością),
 Cukrzyca typu 3:
 5-20% przypadków – cukrzyca wtórna,
 Wtórna cukrzyca jest następstwem pierwotnej choroby:
 Zapalenia trzustki,
 Nowotworu trzustki,
 Nadczynności tarczycy,
  Akromegalii,
 Stosowanie leków, takich jak glikokortykostroidy lub progestageny.
Etiologia cukrzycy typu 2:
 Rasa (koty burmańskie 1:50),
 Mutacja w genie kodującym receptor melanokortyny 4 (polimorfizm podobnego regionu tego
genu u ludzi jest związany z predyspozycją do otyłości),
 Obniżony poziom ekspresji genów dla białek: IRS-1, IRS-2 oraz PI3-K - rozwój
insulinooporności,
 Obniżony poziom ekspresji genu kodującego transporter glukozy 4 (GLUT4).

Patogeneza:
 Cukrzyca u zdecydowanej większości kotów odpowiada cukrzycy typu 2 u ludzi, a patogeneza
jest zbliżona,
 U ludzi i kotów podobnie dochodzi do:
 Obniżenia liczby komórek β wysp trzustkowych,
 Obniżenia wydzielania insuliny,
 Rozwoju insulinooporności (szczególnie w mięśniach, wątrobie i tkance tłuszczowej).

Otyłość:
 Hiperlipidemia i hiperglikemia,
 Insulinooporność i leptynooporność,
 Funkcja wydzielnicza tkanki tłuszczowej - zaburzenia,
 Leptyna: podwyższone stężenie - stan zapalny i apoptoza komórek β trzustki,
 Adinopektyna: stężenie malej - obniżenie wrażliwości komórek na insulinę,
 TNFα i IL-6: stężenie rośnie - hamowanie działania insuliny w adipocytach (poprzez
serynową fosforylację białek substratowych receptora insulinowego, co prowadzi do
obniżenia ich aktywności i w konsekwencji hamowania transportu glukozy za pośrednictwem
białka transportującego glukozę - GLUT4),
 Obniżenie ekspresji genów dla adinopektyny.

Niedobory witaminy D3:

 Otyłość - znaczne ilości witaminy D3 gromadzone są w tkance tłuszczowej, skutkiem jest
niedobór tej witaminy,
 W konsekwencji niedoboru witaminy D3 (zatrzymywanej w tkance tłuszczowej) dochodzi do
zwiększonego wydzielania parathormonu,
 Parathormon:
 Hamuje produkcje i uwalnianie insuliny z komórek β trzustki,
 Obniża wrażliwość tkanek na insulinę,
 Rozwój insulinooporności: redukcyjny wpływ witaminy D3 na stężenie cytokin prozapalnych
(TNFα i IL-6), odgrywających rolę w rozwoju insulinooporności - brak witaminy D3 -
większa synteza i sekrecja cytokin.

Glikokortykosteroidy i progestageny - antagoniści insuliny:

 Glikokortykosteroidy:
 Obniżają zużycie glukozy przez komórki,
 Obniżają powinowactwo insuliny do receptorów insulinowych,
 Redukują ilość oraz powinowactwo transporterów glukozy,
 Zwiększają poziom glukagonu i wolnych kwasów tłuszczowych,
 Progestageny:
 Redukują wiązanie insuliny do receptora oraz transportu glukozy do tkanek.

Nadczynność tarczycy:
 U kotów z nadczynnością tarczycy spoczynkowe stężenie glukozy oraz stężenie we krwi są
prawidłowe,
  Równocześnie występuje upośledzona tolerancja glukozy,
 Hormony tarczycy najprawdopodobniej powodują:
 Obniżenie produkcji i wydzielania insuliny,
 Obniżają zdolność wiązania insuliny do receptora,
 Zwiększają wydzielanie proinsuliny,
 Powodują upośledzenie sygnału przekazywanego za pośrednictwem receptora
insulinowego.

Objawy cukrzycy u kotów:

 Poliuria,
 Polidypsja,
 Polifagia,
 Zmniejszenie masy mięśniowej - spadek masy ciała,
 Zaniedbanie sierści, letarg, postępujące osłabienie,
 Neuropatia cukrzycowa:
 U ok. 10% kotów z cukrzycą (etologia nieznana, prawdopodobnie zmiana szlaku
metabolicznego sorbitolu),
 Stopochód - stawy skokowe dotykają ziemi podczas chodzenia, także następuje
osłabienie kończyn tylnych i zanik mięśni (objawy mogą postępować do kończy
przednich),
 Zmniejszona prędkość przewodnia nerwów ruchowych i czuciowych,
 Wszechobecne uszkodzenie komórek Schwanna z deficytem mieliny i degeneracja
aksonów (nasilenie objawów klinicznych jest skorelowane z nasileniem zmian
histopatologicznych),
 Nie ma swoistego leczenia neuropatii cukrzycowej, ale ścisła kontrola glikemii może
poprawić objawy kliniczne,
 Zaćma - ważne powikłanie cukrzycy u psów, jest stosunkowo rzadkie u kotów.

Diagnostyka:
 Kot:
 Glukoza na czczo - 100-130 mg/dl, poniżej 171 mg/dl,
 Próg nerkowy w zależności od źródła:
 12-15 mmol/ l (240-300 mg/dl),
 11-16 mmol/ l (200-288 mg/dl),
 Pomiar glukozy to badanie o niskiej swoistości - duży stres,
 Hiperglikemia w wyniku nakłucia żyły może utrzymać się przez cały dzień.

Inne badania pozwalające stwierdzić hiperglikemię nieindukowaną stresem:

 Fruktozamina w surowicy krwi,
 Białka osocza, głównie albuminy, które uległy procesowi glikozylacji (powstają na skutek
nieodwracalnego nieenzymatycznego wiązania tych białek z glukozą),
 Ponieważ stężenie fruktozaminy koreluje z stopniem wyrównania glikemii jest ono
wykorzystywane w monitorowaniu efektów leczenia,
 Okres półtrwania albumin wynosi 14-20 dni, zatem poziom fruktozaminy świadczy o
wyrównaniu cukrzycy w przebiegu ostatnich 2 tyg. od oznaczenia,
 Zdrowe koty: 175-400 μmol/ l - chore powyżej 400 μmol/l,
 Stężenie fruktozaminy może być obniżone w przypadku spadku stężenia białek osocza krwi
(zwłaszcza stężenie albumin) oraz w przypadku nadczynności tarczycy.

Stężenie hemoglobiny glikowanej:

 Powstaje na skutek nieodwracalnego nieenzymatycznego związania glukozy z hemoglobiną w
krwinkach czerwonych,
 Proces ten jest niezależny od insuliny i odzwierciedla u kotów stężenie glukozy z około 70 dni
poprzedzających wykonanie oznaczenia - w ocenie długoterminowej terapii cukrzycy,
  Normy:
 Zdrowe koty 0,9-2,5 % (3%),
 Koty z cukrzycą 1,2-4,7%,
 Wyniki oznaczenia hemoglobiny glikowanej mogą być obniżone w przypadki niedokrwistości
lub przetrzymywania próbki krwi do badania w temp. pokojowej.

Rozpoznanie insulinooporności:
 U kotów podejrzenie rozwoju insulinooporności dopiero w wyniku trudności w utrzymaniu
prawidłowego stężenia glukozy we krwi podczas terapii insuliną, co obawia się
występowaniem utrzymujących się objawów poliurii, polidypsji i polifagii, pomimo
stosowania insuliny (dawki powyżej 1,5 U/kg m. c., glukoza powyżej 300 mg/dl),
 Badanie:
 Wykreślenie krzywej cukrowej w oparciu o ocenę pomiarów stężenia glukozy
wykonywanych co 2h w ciągu 12 h,
 U kotów z insulinoopornością przez cały czas wykonywania pomiarów glukoza
utrzymuje się na wysokim poziomie,
 Ponadto charakterystyczny jest brak występowania na wykresie krzywej cukrowej
wyraźnej najniższej wartości po podaniu insuliny.

3. Wykład 05.05.2022 r.

Wątroba to największy gruczoł organizmu:

 Masa:
 Mężczyźni: 1500-1700 g,
 Kobiety: 1300-1500 g,
 Przyżyciowo + 500-800 g - krew.

Położenie wątroby:
 Od góry i z przodu graniczy z przeponą, z dołu i z tyłu z jelitami i żołądkiem
 Większa część w prawym podżebrzu i w górnych częściach nadbrzusza i lewego podżebrza,
 U osoby dorosłej - wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym,
 U dzieci może wystawać,
 U noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej.
Krew do wątroby jest doprowadzana na dwa sposoby:
 Żyłą wrotną - krew odtlenowana (tzw.: krew czynnościowa) z przewodu pokarmowego,
bogata w składniki odżywcze i sole mineralne,
 Tętnica wątrobowa - krew bogata w tlen (tzw.: krew odżywcza),
 Pomimo iż żyła wrotna zawiera odtlenowaną krew, więcej tlenu dostarczana jest przez żyłę
wrotną a nie tętnicę wątrobową - ze względu na stosunek ilości dostarczanej krwi (3:1),
 Krew odprowadzana jest żyłami wątrobowymi.
Inne populacje komórek: komórki gwiaździste (około 15% całkowitej liczby komórek).

Różnorodność terminologii i jednoczasowego funkcjonowania w literaturze światowej wielu

synonimów:
 Komórki perisinusoidalne,
 Komórki parasinusoidalne,
 Wątrobowe perycyty,
 Lipocyty,
 Komórki magazynujące tłuszcze.

Funkcje wątroby:
 Produkcja żółci (600-1200 ml/dobę),
 Skład żółci:
 Woda,
 Elektrolity,
 Sole kwasów żółciowych,
 Barwniki żółciowe (bilirubina, biliwerdyna),
 Cholesterol,
 Kwasy tłuszczowe,
 Fosfolipidy (lecytyna).
Skład żółci:
 Żółć wątrobowa:
 Woda - 97%,
 Składniki stałe - 3%,
 Żółć pęcherzykowa:
 Woda - 89%,
 Składniki stałe - 11%,
 Składniki stałe:
 Kwasy żółciowe - 64%,
 Fosfolipidy - 18%,
 Elektrolity - 17%,
 Cholesterol - 8%,
 Bilirubina - 2%,
 Białko -1%.
Czynności metaboliczne wątroby:
 Metabolizm węglowodanów:
 Magazynowanie glikogenu (glikogenogeneza),
 Rozkład glikogenu (glikogenoliza),
 Zamiana galaktazy i fruktozy na glukozę,
 Synteza glukozy ze związków nie cukrowych (glukoneogeneza),
 Utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi,
 Synteza wielu związków z pośrednich metabolitów przemian węglowodanów,
 Wychwyt glukozy - niezależnie od bodźców nerwowych i hormonów,
 Metabolizm tłuszczów:
 β-oksydacja kwasów tłuszczowych,
 synteza ciał ketonowych,
 synteza lipoprotein: VLDL, LDL i HDL,
 synteza cholesterolu i fosfolipidów, zmiana cholesterolu na kwasy żółciowe,
 synteza lipidów z glukozy i białek,
 metabolizm białek:
 wątroba jest głównym/jedynym miejscem:
 przemian aminokwasów,
 syntezy mocznika,
 wydzielania bilirubiny z ustroju,
 magazynowanie witamin:
 witamina A - zapas na 1-2 lata,
 witamina D - zapas na 3-12 msc.,
 witamina B12 - zapas na 3-6 lat,
 synteza czynników krzepnięcia krwi:
 fibrynogen,
  protrombina,
 czynniki: VII, IX, X,
 magazynowanie żelaza: w postaci ferrytyny (żelaz + apoferrytyna) - oddawanie Fe, gdy
poziom tego pierwiastka spada w płynach ustrojowych,
 detoksykacja:
 rozkład enzymatyczny,
 sprzężenie z kwasem: glutaminowym, siarkowym i glukuronowym,
 cysteina, glikokolem,
 wydalanie toksyn wraz z żółcią,
 inaktywacja hormonów sterydowych: kortykosteroidy, estrogeny,
 rozkład insuliny i glukagonu,
 przekształcenie amoniaku w mocznik,
 zmiana związków hydrofobowych na hydrofilowe - rozpuszczalne w wodzie i łatwe
do usunięcia,
 glutation - główny czynnik detoksykacyjny wątroby.
Stłuszczenie wątroby u kotów: zespół stłuszczenia wątroby kotów (ang. Feline Hepatic Lipidosis -
FHL). Gromadzenie się triglicerydów wewnątrz hepatocytów wywołane zaburzeniami metabolizmu
lipidów.

Stłuszczenie wątroby - powód nadrzędny: długotrwały brak łaknienia i w konsekwencji przestawienie

torów metabolicznych na katabolizm.
Znaczenie lipidozy wątroby:
 zależy od przyczyny, nasilenia i czasu trwania,
 odwracalna w łagodnych przypadkach,
 może prowadzić do:
 martwicy komórek wątrobowych,
 torbieli tłuszczowych,
 zatoru tłuszczowego,
 pęknięcia wątroby,
 wzrostu podatności na uszkodzenia toksyczne.

Wszystko, co powoduje znaczny spadek spożycia pokarmu, może prowadzić do stłuszczenia wątroby.

Stłuszczenie wątroby u kotów:

 choroba pierwotnie idiopatyczna,
 wtórne stłuszczenie wątroby - 50-95% chorych kotów:
 jako powikłanie innej pierwotnej choroby wywołującej brak łaknienia,
 stłuszczenie wątroby może występować wtórnie do każdego procesu
chorobotwórczego, który powoduje zmniejszenie apetytu.

Stłuszczenie wątroby u kotów:

 zapalenie wątroby i dróg żółciowych,
 zapalenie pozawątrobowych dróg żółciowych na skutek ich zatkania,
 przewlekłe ropne zapalenie wątroby,
 zaburzenia krążenia wrotnego,
 gruczolakorak przewodów żółciowych,
 chłoniak wątroby,
 rak komórek przejściowych,
 gruczolakorak jelit,
 zapalenie trzustki,
 cukrzyca,
 choroby jelita cienkiego,
 choroby układu wydalniczego,
  nadczynność tarczycy,
 znaczna niedokrwistość,
 ropomacicze,
 kardiomiopatia,
 choroby ośrodkowego układu nerwowego.

Powody stłuszczenia wątroby:

 uszkodzenia mechaniczne,
 bakterie, grzyby, pasożyty i wirusy,
 zatrucia metalami ciężkimi, lekami i substancjami chemicznymi (toksyczne stłuszczenie
wątroby - steatosis hepatis toxica),
 stres (np.: śmierć właściciela, remont, podróż, zmiana karmy),
 stosowanie zbyt restrykcyjnej diety odchudzającej (proces może rozpocząć się po 2 tyg.
ograniczonej o 50-75% podaży kalorycznej).

Predyspozycje do stłuszczenia wątroby:

 nadwaga i otyłość,
 kastracja,
 rasa - brak danych wskazujących na predyspozycje rasowe,
 płeć - brak danych wskazujących na predyspozycje płciowe (niektórzy autorzy przepisują
dwukrotnie większe tendencje kotkom niż kocurom),
 wiek - pierwotne stłuszczenie wątroby występuje przede wszystkim u kotów około 7-letnich,
zaś wtórne u około 10-letnich.

Patogeneza:
 kot to bezwzględny mięsożerca, stąd w rozwoju stłuszczenia wątroby ogromne znaczenie
mają nawyki żywieniowe,
 uzębienie z dominującymi długimi kłami,
 zapotrzebowanie na pokarmy mięsne,
 smak, który jest niewrażliwy na sól i cukry (koty bardzo wrażliwe są na smak gorzki).

Wątroba kota - cechy charakterystyczne:

 praktycznie brak syntezy enzymu transferazy glukuronylonowej (UDP -
glukuronozylotransferaza, UGT) jest mikrosomalną glikozylotransferazą - odpowiedzialną za
rozkład wielu toksycznych substancji, co w razie zatrucia bardzo szybko prowadzi do
nieodwracalnego uszkodzenia wątroby),
 niemożność produkcji argininy, białka niezwykle ważnego dla cyklu mocznikowego, co przy
nieodpowiednim żywieniu ze zbyt małą jej ilością, anoreksji lub głodzeniu kota, stanowi
predyspozycję do hiperamonemii, czyli zwiększonego stężenia amoniaku w surowicy krwi,
 kocia wątroba nie potrafi obniżać produkcji enzymów wątrobowych, co oznacza, że w
przypadku niedostatecznej podaży białek egzogennych (tych, których kot nie potrafi sam
wytworzyć, muszą być bezwzględnie dostarczone z pokarmem), enzymy te zaczną trawić
białka z tkanek samego kota.

Metabolizm kota - cechy charakterystyczne:

 koty rozwinęły unikalne adaptacje metabolizmu lipidów i białek, odzwierciedlające stan
surowej mięsożerności, który ma wpływ na zapotrzebowanie kotów na NNKT i niezbędne
aminokwasy,
 podobnie jak inne ssaki, koty nie są w stanie syntetyzować NNKT, takich jak linolowy (18:
2n-6), kwas α-linolowy (18: 3n-3),
 ponadto, w przeciwieństwie do innych ssaków, koty mają ograniczoną zdolność do syntezy
długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (LCPUFA), kwasu
 arachidonowego (AA) (20: 4n-6), kwasu linolowego i kwasu eikozapentaenowego (20: 3n-3) i
kwas dokozaheksanowy (22: 6n-3) z kwasu α-linolowego (18: 3n-3),
 koty mają znacznie obniżoną aktywność enzymów D5-desaturazy i D6-desaturazy.

NEFA są uwalniane z tkanki tłuszczowej i transportowane do wątroby przez krążenie wrotne.

Dominującym lipidem, który gromadzi się w hepatocytach jest TG. Wyższe stężenie palmitynianu
(16:0) stwierdzono w tkance wątroby kotów z FHL w porównaniu z osobnikami kontrolnymi, co
odzwierciedla zwiększone stężenie palmitynianu w tkance tłuszczowej.

Mechanizm nadmiernej kumulacji TG w hepatocytach:

 niedobór lub brak enzymu acylotransferazy karnitynowej lub karnityny,
 rola acylotransferazy: β-oksydacja, transport długołańcuchowych kwasów tłuszczowych przez
błonę mitochondrium, synteza acylowych pochodnych karnityny w cytozolu,
 katalizowana reakcja: grupa acylową zostaje przeniesiona z atomu siarki CoA na grupę
hydroksylową karnityny,
 rola karnityny: „przenośnik” kwasów tłuszczowych przez wewnętrzną błonę mitochondrium,
 badania eksperymentalne wykazały, że dodatek karnityny do diety kotów, w okresie
poprzedzającym głodówkę i następującą redukcję masy ciała, zmniejsza wątrobową
akumulację lipidów i może zabezpieczyć przed wystąpieniem lipidozy.

Wspólny wykładnik dla stanów: otyłości i cukrzycy, cukrzycy i głodzenia, a w następstwie każdego z
nich może dojść do rozwoju stłuszczenia wątroby.

W przebiegu cukrzycy oraz podczas głodzenia następuje znaczne nasilenie ketogenezy wskutek:
 niedoboru glukozy (choroba głodowa),
 niemożliwości jej metabolizowania (cukrzyca).

Ze względu na zaistniały brak spoiwa łączącego dwa główne szlaki metaboliczne (przemianę
węglowodanów i tłuszczy) dopływające do wątroby kwasy tłuszczowe nie mogą być efektywnie
„spalane”, a względny deficyt apoprotein i niewydolność mechanizmów wydzielniczych sprzyja
gromadzeniu TG w hepatocytach.

Melatonina jest niezbędnym aminokwasem, podstawowym dla wielu reakcji metylacji,

zaangażowanym w syntezę glutationu.

Glutation jest ważnym zamiataczem wolnych rodników tlenu i bierze udział w ochronie komórek
wątroby przez uszkodzeniem oksydacyjnym, a jego stężenie w wątrobie jest zmniejszone u kotów z
chorobami wątroby. Ponieważ metionina i jej koenzym S-adenozylometionina są prekursorami
karnityny, niedobór metioniny może przyczynić się do zmniejszenia poziomu L-karnityny.

Brak łaknienia utrzymuje się już zaledwie 2 dni, choć najczęściej ulega wydłużeniu do 10-14 dni.

Badanie kliniczne:
 niebolesne powiększanie wątroby,
 zażółcenie błon śluzowych i skóry,
 dużo rzadziej stwierdza się:
 wodobrzusze,
 gorączkę,
 ślinotok.

Badania biochemiczne:
 podwyższenie aktywności fosfatazy acyklicznej (APL) - nawet 15-krotnie,
 aktywność aminotransferazy alaninowej (ALT) - tylko nieznacznie zwiększona,
 aktywność y-glutamylotransferazy (GGT) - niezmieniona,
  podwyższony poziom bilirubiny całkowitej,
 hipoproteinemia z hipoalbuminemią (zaawansowane stadium).

4. 12.05.2022 r.

Zapalenie

Jest to złożony, dynamiczny i uporządkowany proces zachodzący w żywych, unaczynionych tkankach

po zadziałaniu bodźca uszkadzającego:
 Jest przede wszystkim dynamiczną reakcją obronną organizmu,
 Uruchamiane w wyniku stymulacji obu typów odporności: wrodzonej (nieswoistej) oraz
nabytej (swoistej),
 To reakcja organizmu na uszkodzenie tkanek bądź zakażeniem, również złamanie kości,
wtargnięcie drobnoustrojów do organizmu, obejmuje zaburzenia w krążeniu oraz zmiany
postępowe i wsteczne,
 Jest to nieswoisty, humoralny, komórkowy i metaboliczny odczyn tkanek na działanie
czynnika niepatologicznego.

Zapalenie może być ostre, przewlekłe.

Zapalenie może wiązać się z uszkodzeniem tkanek

Zapalenie ostre: w procesie przeważają granulocyty, zaczyna się nagle i trwa krótko.

Zapalenie przewlekłe:
 Trwa dłużej, w nacieku zapalnym przeważają komórki jednojądrzaste, przebiega z proliferacją
naczyń, włóknieniem i martwicą,
 Trwa nawet lata,
 Uczestniczą w nim makrofagi, limfocyty i komórki plazmatyczne,
 Skutkiem jest zawsze zniszczenie tkanek, a komórki układu odpornościowego biorą udział w
ich odbudowie.
Podstawowe objawy zapalenia:
 Zaczerwienienie (rubor),
 Ból (dolor),
 Upośledzenie funkcji,
 Podwyższenie temperatury (calor),
 Obrzmienie (tumor).

Mediatory systemu zapalnego - substancje endogenne wyzwalane w miejscu odczynu, mogące

wywierać działanie prozapalne i przeciwzapalne modulujące przebieg odczynu zapalnego:
 Odziaływanie autokrynne - komórka wydziela hormon i łączy się on w błonie komórkowej z
receptorem, wywołuje kaskadę przekaźnictwa sygnału a następnie wywołuje efekt na
komórkę,
 Droga parakrynna - hormon wydzielany z komórki i oddziałuje na komórki sąsiadujące,
 Droga endokrynna - łączą się z odpowiedzią ogólną ustroju: ból, wytwarzanie przez wątrobę
białek fazy ostrej oraz niespecyficznych wskaźników intensywności procesu zapalnego.

Mediatory stanu zapalnego:

 Histamina (u gryzoni serotonina),
 Kininy (Bradykinina, kalikreina),
 Eikozanoidy (leukotreiny, prostaglandyny),
 Cytokiny (interleukiny) - IL1A, IL1B,
 Układ dopełniacza,
 Białka ostrej fazy,
 Antagoniści receptora H1,
 Antagoniści receptora B1, B2, B3,
 Inhibitory cyklooksygenazy 1 i 2 (COX1, COX2),
 IRAP - interleukina 1 receptor antagonistic protein (IL - 1RA).

Mediatory stanu zapalnego:

 Czas działania:
 Immediatory - wydzielane w pierwszym okresie zapalenia (aminy biogenne),
 Intermediatory - działające w późniejszym okresie (czynniki chemotaktyczne,
uwalnianie w przebiegu aktywacji dopełniacza),
 Miejsce syntezy:
 Mediatory pochodzenia komórkowego,
 Mediatory powstające w płynach ustrojowych.

Komórki zaangażowane w przebieg zapalenia:

 Granulocyty (obojętne, kwaso- i zasadochłonne),
 Monocyty,
 Limfocyty T i B i ich subpopulacje,
 Płytki krwi.

Na przepływ zapalenia mają wpływ także „komórki stacjonarne”:

 Komórki tuczne,
 Komórki śródbłonka naczyń krwionośnych,
 Makrofagi,
 Fibroblasty,
 Neurony.
Granulocyty:
 Posiadają ziarnistość w cytoplazmie,
 W ziarnistościach - substancje odpowiedzialne za reakcje przeciwzapalne i alergiczne.
Granulocyty kwasochłonne - eozynofile:
 Barwią się na ceglastoczerwono pod wpływem barwnika eozyny,
 Powstają w szpiku kostnym, a gdy dojrzeją, wędrują z krwią po organizmie i trafiają do
docelowych tkanek,
 W tkankach jest ich niema 100 razy więcej niż we krwi obwodowej - są to główne tkanki
mające kontakt ze środowiskiem zewnętrznym jak skóra i błony śluzowe,
 Inaktywują przekaźniki wydzielane przez komórki tuczne w czasie reakcji alergicznych.

Diapedeza - opuszczanie przez granulocyty naczynia krwionośnego (krwi krążącej), początkowo

przylegają do komórek śródbłonka, a następnie przeciskają się pomiędzy komórkami śródbłonka.

Opsonizacja - substancje chemotaktyczne zawierają składnik układu dopełniacza (CSa), leukotreiny i

polipeptydy wytworzone w limfocytach, komórkach tucznych i granulocytach zasadochłonnych, inne
czynniki osoczowe działające na bakterie czynnie je „smaczniejszymi” dla fagocytów.

Chemotaksja - toksyny bakteryjne wchodzą w reakcje z czynnikami osoczowymi, które przyciągają

granulocyty obojętnochłonne do zakażonego miejsca.

Opsoniny - opłaszczją bakterię, należą głównie do immunoglobulin klasy G (IgG) i białek

dopełniacza.

Fagocytoza - opłaszczone bakterie stykają się z błoną komórkową granulocytów obojętnochłonnych i

rozpoczyna się pożeranie bakterii drogą endocytozy.

Degranulacja - ziarnistości granulocytów obojętnochłonnych przesuwają się do błony komórkowej i

uwalniają swoją zawartość oraz wakuole fagocytarne do przestrzeni zewnątrzkomórkowej.

Oddychanie wybuchowe - aktywacja oksydaza fosforanu dinukleotydu dihydronikotynoamido-

adeninowego (NADPH), wytworzenie toksycznych tlenowych metabolitów - aktywacja oksydazy
NADPH powoduje wzrost pochłaniania O 2 przez granulocyty obojętnochłonne oraz przyspieszenie
metabolizmu, to prowadzi do wytworzenia wolnych rodników. Granulocyty obojętnochłonne
−¿¿ −¿¿
wytwarzają mieloperoksydazę, która katalizuje konwersję jonów Cl , Br , do odpowiednich
kwasów podhalogenowych. Kwasy te są silnymi utleniaczami.

Wydzielanie:
 Tromboksany - kurczą naczynia krwionośne,
 Czynniki powodujące agregację płytek krwi,
 Leukotreiny - zwiększają przepuszczalność naczyń krwionośnych i przyciągają inne
granulocyty obojętnochłonne do miejsca zakażenia,
 Prostaglandyny - wywierają umiarkowane działanie przeciwzapalne.

Granulocyty zasadochłonne:
 Wydzielają m. in. histaminę i heparynę,
 Ulegają aktywności pod wpływem limfocytów T,
 Biorą udział w reakcji nadwrażliwości (od łagodnej pokrzywki i zapalenia błony śluzowej do
wstrząsu anafilaktycznego),
 Bazofile są jednym z rodzajów komórek uczestniczących w procesach uczuleniowych dzięki
ich zdolności do wiązania IgE.

Procesy uczuleniowe rozwijają się wskutek rozwoju odpowiedzi immunologicznej, którą

charakteryzuje obecność immunoglobulin IgE.

Główną rolą bazofili w procesach odpornościowych jest:

 Aktywność przeciw patogenom (np.: pochodzenia bakteryjnego),
  Wydzielanie dużych ilości interleukiny IL-4 z grupy tak zwanych cytokin Th2, która przede
wszystkim stymuluje powstanie i różnicowanie limfocytów Th2.

Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile):

 Pierwsza linia obrony przeciwko infekcjom bakteryjnym,
 Okres półrozpadu - 6h, w ciągu 24h powstaje 100 mld, po to żeby utrzymać ich prawidłową
liczbę we krwi,
 „kamikadze cells”,
 Pierwsze komórki stykające się z patogenami, pierwsze komórki reprezentujące antygen,
 Fagocytoza,
 Oddychanie wybuchowe (produkcja aktywnych metabolitów tlenowych - AMT; anion
podtlenkowy, nadtlenek wodoru, rodnik hydroksylowy) - 95% tlenu przekształcanego jest w
ATM, 5% - energia (komórki somatyczne - odwrotnie),
 Wzrost aktywności NADPH oksydazy umiejscowionej w błonie komórkowej,
 AMT jest również wykorzystywane przez immunoglobuliny - przekształcają AMT w ozon -
działanie bakteriobójcze,
 W całym królestwie zwierząt to właśnie neutrofile - komórki fagocytujące, generujące AMT
są pierwszą i najważniejszą linią obrony. Ich całkowita inaktywacja spowodowałaby śmierć
zwierzęcia/człowieka na skutek nawracających, oportunistycznych zakażeń w ciągu kilku dni.

Monocyty:
 Krążą we krwi 72h,
 Wchodzą do tkanek i stają się makrofagami (w tkankach żyją ok. 3 msc.),
 Tkankowe makrofagi tworzą układ tkankowych makrofagów:
 Komórki Browicza-Kupffera - są to makrofagi zlokalizowane w wątrobie,
odpowiedzialne za oczyszczanie krwi z toksyn i patogenów,
 Makrofagi pęcherzykowe - obecne w płucach,
 Makrofagi otrzewne - w jamie otrzewnej,
 Makrofagi zatokowe - zlokalizowane w śledzionie i węzłach chłonnych,
 Osteoklasty - tzw. komórki kościogubne, zlokalizowane w kościach. Ich funkcją jest
resorpcja (niszczenie) tkanki kostnej, co umożliwia ciągłą odbudowę kości i ich
regenerację np.: po złamaniach,
 Komórki mikrogleju - makrofagi obecne w ośrodkowym układzie nerwowym,
wykazujące działanie neuroprotekcyjne (chroniące komórki nerwowe przed różnego
rodzaju uszkodzeniami),
 Synowiocyty - makrofagi zlokalizowane w obrębie błony maziowej torebki stawowej,
odpowiedzialne za absorpcję i degenerację patogenów.

Limfocyty:
 Wytwarzane głównie w węzłach chłonnych, w grasicy i śledzionie z komórek
prekursorowych, które początkowo pochodzą ze szpiku kostnego czerwonego,
 Wchodzą do krwi głównie za pośrednictwem naczyń chłonnych,
 Najważniejsze elementy morfotyczne układu immunologicznego,
 Ssaki - ten układ ma zdolność do wytwarzania przeciwciał,
 Układ ten „zapamiętuje” także czynniki i powtórne działanie tej samej obcej substancji
powoduje silniejszą i szybszą odpowiedź immunologiczną.

Krążące komórki śródbłonka (CECs, ang. Circulating endothelial cells) - są to komórki pojawiające
się we krwi obwodowej na skutek złuszczenia się śródbłonka naczyń w przebiegu takich schorzeń jak:
zapalenie, nowotwory czy choroby układu sercowo-naczyniowego. U osób zdrowych nie występują
lub można je wykryć w bardzo niskiej liczbie - 0-10 CECs w 1 ml, co może świadczyć o naturalnym
procesie złuszczania się śródbłonka naczyń.
Komórki śródbłonka:
 U dorosłego człowieka zajmują pow. 100 m2,
 Posiadają właściwości prokoagulacyjne oraz antykoagulacyjne,
 Właściwości prokoagulacyjne:
 Na początku zakażenia,
 Synteza niektórych czynników krzepnięcia krwi,
 Stymulacja płytek krwi,
 Wytwarzają prostacyklinę i czynnik naczyniorozszerzający - NO,
 Właściwości antykoagulacyjne:
 W późniejszym etapie,
 Synteza endoteliny i angiotensyny II - efekt kurczenia.

Z uwagi na różnorodność interakcji komórek śródbłonka z komórkami krwi oraz zdolność odpowiedzi
na wiele mediatorów odczynu zapalnego (histamina) można zaliczyć komórki wyścielające naczynia
krwionośne do najbardziej aktywnych, chociaż tylko stacjonarnych uczestników reakcji zapalnej.

 Glikoproteiny w błonie komórkowej,

 Stanowią zróżnicowaną grupę białek,
 Spełniają kryteria białek receptorowych - po połączeniu z odpowiednim ligandem:
 Aktywowane są kanały jonowe na błonach komórek,
 Uruchamiane są odpowiednie sygnały wewnątrzkomórkowe,
 Ma miejsce zmiana w strukturze cytoszkieletu,
 Uwalniane są ziarnistości.

Ekspresja białek adhezyjnych na leukocytach i śródbłonku umożliwia płynny przebieg procesu

migracji komórek: łączenia się i przejścia komórek zapalnych przez śródbłonek - co łącznie określane
jest jako „kaskada adhezyjna”.
Integryny:
 Zbudowane z dwóch podjednostek: α i β,
 Ważne przy migracji leukocytów przez śródbłonek i macierz pozakomórkową, a także
podczas interakcji leukocyt-leukocyt,
 Są to cząsteczki adhezyjne, które składają się z hydrofobowej części przedbłonowej oraz
części zewnątrz i wewnątrzkomórkowej,
 Część cytoplazmatyczna wykazuje aktywność enzymatyczną, łączy się za pomocą białek
pośredniczących z cytoszkieletem oraz szeregiem kinaz, co warunkuje przekazanie sygnału z
otoczenia do wnętrza komórki.

Sekretyny łączą się z ligandami obecnymi na powierzchni leukocytów, płytek krwi i komórek
śródbłonka, rozpoznają swoiste determinanty węglowodanowe. Te połączenia aktywują migracje
leukocytów (diapedeza) przez ścianę naczyń krwionośnych do uszkodzonej tkanki lub do miejsca z
toczącym się procesem zapalnym (diapedeza).

Adhezyny immunoglobulinopodobne - zbudowane są z pojedynczego łańcucha glikoproteinowego,

którego części zewnątrzkomórkowe posiadają różną ilość domen immunoglobulinopodobnych. Są
głównymi czynnikami adhezyjnymi dla: limfocytów, granulocytów kwaso i obojętnochłonnych.

ICAM-1, ICAM-2 (Intercellular Adhesion Molecule - 1, 2) - łączą się z integrynami (LFA-1) przy
2+ ¿¿
współudziale Ca 2+¿ i Mg ¿ .

VCAM (Vascular Cell Adhesion Molecule - 1) - jest indukowana przez IL-1 i TNF.

Dopełniacz - złożony układ enzymatyczny osocza, który jest aktywowany:

 Poprzez układ immunologiczny,
 Niektórymi składnikami (polisacharydy, endotoksyny) błony komórkowej komórek
inwazyjnych.

W efekcie dochodzi do powstania wielu aktywnych biologicznie czynników, które na drodze

enzymatycznej lub łączenia się z odpowiednimi receptorami, regulują odpowiedź komórek biorących
udział w zapaleniu.

Najsilniejsze prozapalne działające składniki dopełniacza:

 C3a, C5a, C4a - uwalniają histaminę z komórek tucznych, nasilają przepuszczalność naczyń,
kurczą mięśnie gładkie, silne działanie chemotaktyczne, uwalniają enzymy lizosomalne z
granulocytów,
 C5b i C5b-7 - silne czynniki chemotaktyczne,
 C3d i C3e - mobilizują krwinki białe ze szpiku, doprowadzając do leukocydozy,
 C3b - nasila fagocytozę, stymuluje limfocyty B do wytwarzania przeciwciał.

Stan zapalny - przebieg infekcji:

 Makrofagi rozpoznają PAMP drobnoustrojów i rozpoznają produkcję cytokin,
 Aktywacja dopełniacza prowadzi do powstania C3a i C5a, które degranulują komórki tuczne i
wabią neutrofile,
 Histamina z komórek tucznych rozszerza naczynia i zwiększa ich przepuszczalność, co
ułatwia napływ białkom,
 TNFα indukuje na śródbłonku zwiększoną syntezę cząstek adhezyjnych ICAM-1 i VCAM-1,
które są ligandami dla integryn neutrofilów, co ułatwia im przenikanie z naczyń i syntezę IL-
8, która je przyciąga,
 Limfocyty NK uwalniają interferon gamma (INFγ) zwiększający aktywność makrofagów.

PAMP - struktury charakterystyczne dla określonej grupy drobnoustrojów, czyli tzw. wzorce
molekularne patogenów (ang. Pathogen-associated molecular patterns), takie jak:
  Lipopolisacharydy ściany komórkowej bakterii gram-ujemnych,
 Kwas tejchojowy w błonie komórkowej bakterii gram-dodatnich,
 Mannany w otoczkach grzybów drożdżopodobnych,
 Cząsteczki uwalniane przez uszkodzone komórki własne (ang. Damage-associated molecular
patterns - DAMP).

1. 19.05.2022 r.

Historia badań nad zapaleniem:

 Aulus Cornellus Cellesus (ok. 30 p. n. e. - 38 n. e. ) - pierwszy opis objawów zapalenia i próba
zdefiniowania tego zjawiska,
 Galen (Claudius Galenus; ok. 130-200 n. e.) - zauważył, że zapalenie jest reakcją korzystną
dla organizmu oraz pomaga w gojeniu się ran,
 John Hunter (1728-1793) - zauważył, że zapalenia nie powinno się traktować jako choroby,
ale jako „dobroczynną operację będącą skutkiem albo przemocy albo choroby”,
 Rudolf Virchow (1821-1902) – dostrzegł komórkowy charakter reakcji zapalnej, stwierdzając
że białe krwinki odgrywają w nim ważną rolę,
 Francuz Henri Dutrocheta (1824) i Anglika Augustusa Wallera (1846) - wykazali, że
leukocyty opuszczają naczynia krwionośne (Dutrochet), a komórki zawarte w ropie pochodzą
z komórek perforujących (dziurawiących) naczynia kapilarne (Waller),
 Juliusz Cohnheim (1839-1884) - odkrycie diapedezy, pierwszy w pełni naukowy i obszerny
opis reakcji zapalnej i jej mechanizmów, a jedno z najważniejszych stwierdzeń w niej
zawartych mówi, że „wszystkie komórki (leukocyty) przychodzą z krwi a w związku z tym ze
szpiku kostnego (badania na językach żab, obserwacja przepływu krwi),
 Ilija Ilijcz Miecznikow (1845-1916) - ojciec immunologii komórkowej, odkrycie zjawiska
fagocytozy - „celem zapalenia jest dostarczenie fagocytów do uszkodzonej tkanki”; zapalenie
uznał Miecznikow za reakcję obronną organizmu „kierowaną” przez zmiany naczyniowe,
które same w sobie nie są zjawiskiem patologicznym (badania na meduzach, rozgwiazdach -
wbijał kolce róży, organizmy przezroczyste),
 Paul Ehrlich (1854-1915) - zwolennik teorii, że celem reakcji zapalnej jest dostarczenie do
ogniska zapalnego przeciwciał, nie komórek.

Stan zapalny

Liczba bakterii uważana za krytyczną do wywołania infekcji wynosi ok. 105 bakterii/ 1g tkanki.

Jeden cykl podziału komórki bakteryjnej wynosi średnio ok. 20 min., czyli pojedyncza komórka
bakteryjna może osiągnąć tę liczbę już po ok. 6h.

Przeniknięcie bakterii do krwi grozi sepsą.

Zapalenie to reakcja organizmu na uszkodzenie tkanek bądź zakażenie, czyli wtargnięcie patogenów
do organizmu. Funkcją zapalenia jest dostarczenie do ogniska zapalnego, czyli miejsca infekcji bądź
uszkodzenia tkanek „materiału zapalnego”:
 Płynu - osocza krwi i zawartych w nim białek,
 Komórek układu odpornościowego - leukocytów normalnie krążących we krwi.

Zapalenie może się rozwinąć tylko w tkankach ukrwionych bądź w takich, które znajdują się w
sąsiedztwie naczyń krwionośnych.

Etapy zapalenia:
 Rozpoznanie czynników zapalnych:
  Po wniknięciu do organizmu patogeny zostają prawie natychmiast rozpoznane przez
leukocyty osiadłe (tkankowe) - makrofagi i mastocyty - obecne w wielu tkankach
będących w bezpośrednim kontakcie ze środowiskiem zew., takich jak skóra i błona
śluzowa oraz w jamach ciała, w tym w jamie otrzewnej i opłucnej,
 Rozpoznanie przez komórki osiadłe oraz pozostałe leukocyty uczestniczące w
odpowiedzi wrodzonej jest oparte na odczytaniu tzw.: wzorców molekularnych z
patogeniami (PAMP), czyli konserwatywnych ewolucyjnie struktur występujących na
pow. patogenów.

Do PAMP zalicza się m. in.:

 Lipopolisacharyd (LPS), składnik ściany komórkowej bakterii gram ujemnych,
 Bakteryjne DNA zawierających niemetylowe sekwencje CpG,
 Dwuniciowe RNA wirusów,
 Mannany, budujące ścianę komórkową drożdży.

 Struktury te są rozpoznawane przez tzw. receptory rozpoznające wzorce (PRR),

znajdujące się na pow. komórek fagocytujących , a zaliczamy do nich m. in. białko
wiążące mannozę czy receptor TLR,
 Lokalne zwiększenie przepuszczalności naczyniowej:
 Pobudzone leukocyty tkankowe, mastocysty i makrofagi, zaczynają produkcję
mediatorów zapalenia w charakterystycznej sekwencji,
 W pierwszej kolejności są to mediatory wazoaktywne, a następnie chemoatraktanty,
 Mediatory wazoaktywne, czyli czynniki aktywne naczyniowo, oddziałują na
śródbłonek lokalnych naczyń krwionośnych powodują:
 Skurcze mięśniówki naczyń,
 Zwiększenie odstępów między komórkami śródbłonka, zwiększenie średnicy
naczyń krwionośnych i ich przepuszczalności,
 Dany mediator może powodować jeden lub kilka z powyższych efektów,
 W naczyniach zaburzona zostaje równowaga ciśnień,
 W stanie fizjologicznym na ściany naczyń krwionośnych działa:
 Od środka wysokie ciśnienie hydrostatyczne wypychające osocze na zewnątrz
naczynia,
 Równocześnie oddziałuje na nie duże ciśnienie osmotyczne, które wynika z
obecności w osoczu licznych białek (np.: albumin), co utrzymuje płyn
wewnątrz naczyń,
 W trakcie reakcji zapalnej:
 Ciśnienie osmotyczne spada na skutek zwiększonej przepuszczalności ścian
naczyń,
 Powodują ucieczkę białek osocza na zewnątrz, a co za tym idzie następuje
wzrost ciśnienia hydrostatycznego,
 Wysięk osocza poza naczynia spełnia ważną rolę w inicjonowaniu dalszych etapów
reakcji zapalnej, gdyż wiele z zawartych w nim białek bierze udział w rozwoju
odpowiedzi immunologicznej:
 Przeciwciała - wytworzone w czasie poprzednich infekcji, które mogą
neutralizować patogeny lub wydzielanie przez nie toksyny, a także
opsonizować patogeny wyznaczając je jako cel do fagocytozy,
 Białka dopełniacza - zarówno te o charakterze opsonin jak i
chemoatraktantów (zwłaszcza te ostatnie są ważne dla zainicjowania
następnego etapu zapalenia, jakim jest „zwabienie” do ogniska zapalnego
leukocytów zapalnych),
 Leukocyty osiadłe „przełączają” się z produkcji mediatorów wazoaktywnych na
wytwarzanie:
 Cytokiny prozapalne (kolejno: TNF-α, IL-1β i IL-6),
 Chemokin (IL-8/CXCL8, MCP-1/CCL2, MIP-1α/CCL3),
 Innych chemoatraktantów (formalynowane peptydami bakteryjnymi),
  Rola: sprawdzenie/naprowadzenie leukocytów do ogniska zapalnego,
 TNF-α i histamina uwalniane przez osiadłe leukocyty:
 Wnikają do lokalnych naczyń krwionośnych,
 Indukuje ekspresję cząsteczek adhezyjnych - selektyn na komórkach
śródbłonka,
 Tzw. etap „toczenia się” - czyli spowolnienie przepływu leukocytów wraz ze
strumieniem krwi,
 Odpowiedzialne:
 Śródbłonkowe selektyny P i E,
 Selektyny L stałe na pow. leukocytów,
 Dzięki spowolnieniu leukocytów chemokiny wchodzą z nimi w kontakt,
 Interakcja chemokina-receptor indukuje zmiany konformacyjne kolejnej grupy
cząsteczek adhezyjnych obecnych na pow. leukocytów - integryn (LFA 1 i VLA 1),
 Umożliwia to wiązanie się integryn ze swoistymi , znajdującymi się na śródbłonku
ligandami - cząsteczkami immunoglobulinopodobnymi (odpowiednio: ICAM 1 i
VCAM 1),
 Prowadzi do całkowitego zatrzymania komórki - „ścisłej adhezji”, która umożliwia
przebudowę cytoszkieletu przygotowując leukocyt do przemieszczenia się pomiędzy
komórkami śródbłonka.

Ukierunkowana migracja leukocytów do ogniska zapalnego - chemotaksja:

 Wymaga aktywności enzymów degradujących (w tym licznych MMP), gdy leukocyty
wędrują przez macierz zewnątrzkomórkową wypełniając przestrzeń pomiędzy narządami i
tkankami,
 Poza naczyniami czynniki chemotaktyczne formują gradient chemotaktyczny, którego
największe stężenie znajduje się w ognisku zapalnym, a wzrastające stężenie jest
drogowskazem dla leukocytów napływających z krwi,
  Pierwszymi leukocytami zapalnymi napływającymi do ogniska zapalnego są neutrofile !
 W drugiej fali do ogniska zapalnego napływają monocyty/makrofagi zapalne.
Receptory PRR komórek żernych zaangażowane w proces rozpoznania fagocytozy patogenów.
PRR (ang. pattern recognition receptor) - receptory rozpoznające wzorce

Eliminacja czynnika zapalnego:

 Eliminacja patogenu przez aktywację tlenowych i beztlenowych mechanizmów zabijania,
 Eliminacja patogenów przez fagocyty:
 Pochłonięcie antygenów po ich rozpoznaniu przez receptor PRR,
 Następuje otoczenie obcej komórki przez wypustki w cytoplazmie fagocytu i
zamknięcie ciała obcego w wakuoli zwanej fagosomem,
 Do fagosomu dołączają się lizosomy pierwotne - ziarnistości zawierające enzymy
lityczne, tworzące fagolizosom,
 W fagolizosomie uruchomione zostają dwa mechanizmy służące zabiciu patogenu:
 Mechanizm zależny od tlenu tzw.: wybuch tlenowy, a w jego trakcie powstają
reaktywne związki tlenu, do których zaliczamy anion ponadtlenkowy, nadtlenek
wodoru, rodnik hydroksylowy oraz tlen singletowy,
 Mechanizm niezależny od tlenu jest związany głównie z aktywnością enzymatyczną
(np.: lizosomu), ale udział w nim biorą także białka nieenzymatyczne o silnym
działaniu bakteriobójczym, takie jak katepsyn G, defensyny czy laktoferyna,
 Zaangażowane limfocyty w odpowiedź zapalną to limfocyty Tc:
 Mają zdolność do bezpośredniego zabicia patogenu poprzez wydzielanie substancji
cytotoksycznych (perforyn i granzymów) lub wywołanie apoptozy, czyli
programowanej śmierci, poprzez połączenie się np.: receptorów Fas z ich ligandami.

Laktoferyna - bakteriostatyczna, białko, które wiąże się z jonami Fe

Wyciszenie reakcji zapalnej:
 Jeśli patogen nie zostanie usunięty to zapalenie może przejść w stan przewlekły (chroniczny),
ale w większości przypadków po usunięciu czynnika zapalnego odczyn zapalny zostaje
wygaszony przy pomocy odpowiednich mediatorów przeciwzapalnych,
 Wyciszenie reakcji zapalnej jest ważne w związku z tym iż towarzyszą jej procesy
niepożądane bądź niebezpieczne np.: powstawanie wolnych rodników tlenowych !
 W procesie tym uczestniczą cytokiny przeciwzapalne (np.: IL-6, IL-10, TGF-β) wpływające
m. in. na zahamowanie ekspresji czynnika jądrowego PPAR-γ. Czynnik ten indukuje
produkcję cytokin prozapalnych oraz tlenku azotu.

Gojenie ran:
 Jeżeli zapaleniu towarzyszyło uszkodzenie tkanek to po wyeliminowaniu czynnika
indukującego ten proces dochodzi do gojenia ran,
 Proces ten składa się z kilku etapów, które mogą trwać nawet kilka lat:
 Faza zapalna (w formie ostrej, trwającej zazwyczaj 2-5 dni), czyli eliminacja
przyczyny zapalenia,
 Faza proliferacyjna trwająca od 2 dnia zapalenia do ok. 3 tyg. - w jej trakcie dochodzi
do granulacji, czyli odkładania kolagenu przez fibroblasty oraz tworzenia nowych
kapilar w uszkodzonej tkance. W tym czasie brzegi rany zbliżają się do siebie,
dochodzi do proliferacji komórek nabłonka i ich przemieszczaniu się (do 3 cm w
stosunku do pierwotnej lokalizacji) w celu zamknięcia rany,
 Faza ostatnia trwa od ok. 3 tyg. do nawet 2 lat, a w jej trakcie w bliźnie odkładany jest
nowy kolagen w celu wzmocnienia jej struktury. Nowa tkanka nigdy nie posiada
jednak wytrzymałości tkanki przed zranieniem (maksymalnie do 80% stanu
wyjściowego).

Gorączka - podwyższenie ciepłoty ciała, będące wynikiem nieswoistej reakcji ustroju na działanie
czynników wytwarzających substancje pirogenne lub wynikające z podrażnienia ośrodka
termoregulacji w mózgu:
 Gorączka jest naturalną i bardzo konserwatywną reakcją ustroju na zakażenie,
  Jeżeli w terapiach zakażeń jest obniżona, to wiele danych wskazuje wtedy na negatywne
rokowania w przypadku zakażeń ciężkich,
 Funkcja gorączki jest skomplikowana,
 Wzrost temp. ciała o 1℃ wiąże się ze sporym wydatkiem energetycznym, bowiem zwiększa
metabolizm komórek o 6-10%.

Najczęściej spotykane typów gorączki u psów:

 Ciągła (febris continua) - dobowe wahania temp. ciała o 1 ℃ ; spotykana w zapaleniu płuc,
gruźlicy, niektórych zakażeniach wirusowych, riketsozjach, zapaleniu mózgu,
 Zwalniająca (febris remittens) - dobowe wahania temp. do 1-2℃ ; występuje w niektórych
posocznicach i zakażeniach wirusowych, bakteryjnym zapaleniu wsierdzia, zapaleniu dróg
żółciowych,
 Przerywana (febris intermittens) - wahania dobowe temp. zwykle wyższe niż 2℃ , przy czym
najniższe jej wartości mieszczą się w granicach normy. Towarzyszy posocznicy, zakażeniom
wirusowym, cyklicznej neuropenii,
 Trwająca (febris hectica) - dobowe wahania podwyższonej temp. ciała do 2-3℃ ; spotykana w
posocznicach z gwałtownym wysiewem drobnoustrojów (prątki gruźlicy, gronkowce),
 Nieregularna (febris irregularis) - brak znanych cech regularności w przebiegu gorączki;
spotykana w chłoniaku,
 Nawracająca (febris recurrens) - kilkudniowe okresy gorączki rozdzielone kilkoma lub
kilkunastoma dniami bez gorączki; towarzyszy niektórym kolagenazom,
 Falista (febris undulans) - stopniowo narastająca, a następnie opadająca w ciągu kilku dni;
występuje w brucelozie, raku nerki, gruźlicy.

Stan zapalny - gorączka:

 Jej główne mediatory to PGE2 , IL-6, IL-1, TNFα produkowane przez makrofagi i monocyty
pod wpływem fagocytozy patogenu lub INFγ,
 Mediatory zwiększają aktywność cyklooksygenazy COX-2 w śródbłonku naczyń mózgu, co
zwiększa syntezę prostaglandyn PGE2 , która stymuluje ośrodek termoregulacyjny w
podwzgórzu:
 Temperatura ok. 38,5℃ stymuluje aktywność fagocytarną makrofagów i neutrofilów
oraz zwiększa syntezę wielu cytokin,
 Jednocześnie w wątrobie rośnie synteza białek ostrej fazy m. in. CRP i białka
wiążącego mannozę działających jak opsoniny,
 W wyższych temp. ciała lepiej działają mechanizmy cytotoksyczne komórek,
 W gorączce zmienia się profil krążenia limfocytów, częściej zasiedlają obwodowe
narządy limfatyczne.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ):
 Działanie przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne, w większości także
zmniejszanie agregacji płytek krwi,
 Działanie polega na hamowaniu aktywności enzymów biorących udział w przemianie kwasu
arachidonowego tzw.: cyklooksygenaz,
 Stosowanie:
 Ból o różnym pochodzeniu,
 Ból o słabym lub średnim natężeniu.

Cyklooksygenaza (COX) - enzym stymulujący prostaglandyny, istnieją trzy formy:

 COX-1 - chronią błonę wyścielającą żołądek, zmniejszają wytwarzanie kwasu żołądkowego,
regulując wydzielanie śluzu oraz prawidłowe ukrwienie żołądka,
 COX-2 - uczestniczą w procesach zapalnych i przyczyniają się do powstania bólu, gorączki i
obrzęków,
 COX-3 - występują w OUN, są izoformą COX-1.

Współcześnie istnieją trzy grupy NLPZ:

 I generacji - klasyczne, mające wielokrotnie większe powinowactwo do COX-1 niż COX-2:
 Ibuprofen, naproksen, diklofenak, kwas acetylosalicylowy, fenylobutazon,
piroksikam,
 II generacji - względnie selektywne, działające preferencyjnie na COX-2, z większym
powinowactwem do COX-2 niż COX-1:
 Karprofen, meloksikan, nabumeton, nimesulid, etodolak,
 III generacji - selektywne, o bardzo dużym (200-krotnym) powinowactwie do COX-2 niż
COX-1:
 Koksiby: celekoksib, rofekoksib, parekoksib, lumirakoksib, mawakoksib,
robenakoksib.

NLPZ – działanie niepożądane (hamowanie COX-1):

 Owrzodzenie przewodu pokarmowego,
 Perforacja ściany jelita przewodu pokarmowego,
  Septyczne zapalenie otrzewnej,
 Uszkodzenie mikrokrążenia w błonie śluzowej żołądka,
 Zmniejszenie przepływu krwi w nerkach,
 Niedotlenienie i martwica brodawek nerkowych,
 Podkliniczne wydłużenie czasu krwawienia,
 Zmniejszenie agregacji płytek,
 Krwotoki,
 Zmniejszenie siły skrzepu.

Działania niepożądane:
 Pobudzanie motoryki żołądka,
 Pobudzenie wydzielania pepsynogenu i jego aktywacja w błonie śluzowej,
 Pobudzenie komórek tucznych (ECL) i uwalnianie histaminy, histamina działa poprze:
 Pobudzenie wydzielania kwasu solnego,
 Zwiększenie przepuszczalności naczyń włosowatych - przyczyna obrzęku
(przesączanie składników osocza do błony śluzowej),
 Przenikanie białek osocza przez uszkodzoną śluzówkę do światła żołądka,
 Powstawanie śluzówkowych wybroczyn powierzchniowych.

Mechanizm powstawania gorączki

Pirogen egzogenny (np.: LPS) → synteza pirogenów endogennych (cytokin) → synteza PGE2 →
przestawianie set point w górę → gorączka

Objawy kliniczne towarzyszące gorączce:

 Przyspieszenie akcji serca o 4,4 uderzenia na minutę - dla każdego wzrostu temp. ciała o 1 ℃ ,
 Utrata łaknienia,
 Bóle głowy,
 Senność,
 Uczucie zmęczenia,
 Utrata masy mięśniowej i tkanki tłuszczowej (jedynie przy gorączce utrzymującej się wiele
dni),
 Dreszcze, które pojawiają się podczas gwałtownego wzrostu temp.,
 Nadmierne pocenie, które towarzyszy nagłym spadkom temp.,
 Zaburzenia świadomości (majaczenie), które pojawiają się jedynie przy temp. przekraczającej
40,5℃ .

Stan zapalny - obrzęk, pokrzywka:

 Komórki tuczne - napędzane przez nie odpowiedzi immunologicznej po wniknięciu
antygenów może prowadzić w niekorzystnej sytuacji do alergii lub wstrząsu anafilaktycznego,
 Składniki dopełniacza C3a, C4a, C5a - stymulują komórki tuczne do uwalniania histaminy i
innych substancji wazoaktywnych (IL-1, TNFα , leukotreiny, NO), powodują zmiany w
naczyniach (rozszerzenie i zwiększenie przepływu) i wywołują obrzęk,
 Histamina - stymuluje skurcz mięśni gładkich,
 Pod wpływem substancji z komórek tucznych szczelne do tej pory śródbłonki rozluźniają się i
przepuszczają osocze do miejsca urazu, zakażenia itp.,
 Zawiera ono białka przeciwbakteryjne, czynniki krzepnięcia, przeciwciała z zarazem z tymi
składnikami napływają neutrofile,
 Efektem jest wzrost temp., pokrzywka, obrzęk, swędzenie. Sam obrzęk chroni tkanki i
wspomaga procesy naprawcze.
Stan zapalny - otyłość: wydzielanie adipokiny w tkance tłuszczowej - w większości charakter
prozapalny, ponieważ ich ilość jest zwiększona u osób otyłych, stanowią istotny czynnik promujący
rozwój chorób metabolicznych.

Tkanka tłuszczowa jest odmianą tkanki łącznej, wykazującą heterogenność:

 Morfologiczną,
 Lokalizacyjną,
 Funkcjonalną,
 Regulacyjną.

Utworzona jest głównie przez adipocyty osadzone na kolagenowym szkielecie, pomiędzy którymi
znajdują się m. in.:
 Multipotencjalne komórki macierzyste,
 Preadipocyty,
 Fibroblasty,
 Naczynia krwionośne,
 Włókna nerwowe współczulne unerwiające adipocyty.

Tkankę tłuszczową infiltrują również leukocyty i makrofagi, a ilość tych komórek zwiększa się wraz z
rozrostem tkanki tłuszczowej w ciele.

Zaburzenia metaboliczne

Choroby metaboliczne bydła:

 Ketoza,
  Kwasica żwacza.

Krowa produkuje ok. 200 l śliny. Rola śliny to buforowanie, czyli utrzymanie prawidłowego poziomu
pH. Zwierzęta przeżuwające dzięki swoistemu systemowi trawienia są lepiej przystosowane od innych
gatunków zwierząt do wykorzystania roślinnych pokarmów.

Przystosowanie to zawdzięczają symbiotycznym drobnoustrojom bytującym w przedżołądkach i

powodującym całkowitą odmienność trawienia u zwierząt przeżuwających.
Dzięki temu przeżuwacze mogą wykorzystać jako źródło energii celulozę, syntetyzować witaminy z
grupy B oraz wykorzystywać z pokarmu niebiałkowe związki azotowe.

Przeżuwanie obejmuje szereg następujących po sobie odruchów: odłykania - powrót treści przez
przełyk i gardło do jamy ustnej:
 Wywołany pobudzeniem mechanoreceptorów w czepcu i okolicy wpustowej żwacza,
 Odruchowe otwarcie zwieracza wpustowego i zassanie treści do przełyku następuje w fazie
wdechu,
 Nie jest to odruch wymiotny - nie uczestniczą w nim tłocznia brzuszna ani silne i gwałtowne
ruchy żołądka.
Następnie występuje powtórne żucie, ponowne połykanie.

Odbijanie gazów - dwutlenek węgla, metan, wodór - ok. 25-35 l/1 h. Zachodzi 1-2 odruchy/1 min.,
przy objętości 0,5-1,7 l.

Wywołany: pobudzeniem procesoreceptorów wrażliwych na ciśnienie gazów zlokalizowanych w

okolicy wpustowej górnego wora żwaczowego.

U krów jest bardzo mało glukozy. Poziom glukozy we krwi u bydła jest o wiele niższy (30-60 mg/dc).
Żwacz (rumen):
 Największy z przedżołądków, który razem z czepcem zajmuje ok. 85% całego żołądka,
 Pojemność u dorosłego bydła może dochodzić do 160-200 l,
 Wypełnia całą lewą połowę jamy brzusznej i przechodzi na prawą stronę w części
doogonowo-dobrzusznej,
 Błona śluzowa żwacza tworzy różnokształtne wyniosłości zwane brodawkami żwaczowymi.

Księgi (omasum):
 Mają kształt spłaszczonej kuli,
 Położone między czepcem i trawieńcem,
 Pojemność 7-18 l,
 Wewnętrzna powierzchnia pokryta dużą liczbą równolegle lezących fałdów błony śluzowej
tzw. blaszek ksiąg.

Trawieniec (abomasum):
 Żołądek właściwy,
 Pojemność 5-20 l.

Przewód pokarmowy przeżuwaczy charakteryzuje bardzo duża pojemność do ok. 360 l u dorosłej
krowy.

Nadmiar lotnych kwasów tłuszczowych to przyczyna kwasicy żwacza. Zasadowica żwacza to nadmiar
amoniaku.
Specyfika trawienia w żołądku wielokomorowym:
 Prawie całkowity rozkład cukrów przez drobnoustroje żwacza do lotnych kwasów
tłuszczowych,
 Nikłe wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego,
 Uzależnienie wielkości produkcji glukozy od podaży składników pokarmowych,
 Wysoka wydajność laktacyjna i gwałtowny wzrost zapotrzebowania na energię,
 Wpływ glikokortykoidów.
Glukoneogeneza:
 Proces anaboliczny – synteza glukozy,
 Prekursorami są aminokwasy i mleczan pochodzące z mięśnia i erytrocytów oraz glicerol
pochodzący z rozkładu triglicerydów,
 Zachodzi w wątrobie i kanalikach nerkowych, w mitochondriach, cytoplazmie i retikulum
endoplazmatycznym,
 Utrzymuje właściwy poziom glukozy we krwi po wyczerpaniu zasobów glikogenowych.
Lipoliza - rozkład triglicerydów w adipocytach.