AFRYKA

1. Ukształtowanie powierzchni Afryki:

a. Typowo wyżynny – największe wyżyny znajdują się na wschodze (Wyżyna Abisyńska, Wyżyna
Wschodnio-afrykańska)
b. Wyżyny poprzecinane rozległymi kotlinami (największe: Kotlina Konga, Kotlina Czadu,
Kalahari)
[Kalahari jest kotliną lecz ponieważ jest w większości sucha nazywana jest często pustynią]
c. Najwyższe pasma górskie występują na pn (Góry Atlas) oraz na pd (Dóry Smocze i Góry
Przylądkowe)
d. Najwyższy szczyt Kibo (5859 m npm) leży w masywie wulkanicznym Kilimandżaro (srodkowy
wschód)
e. Wielkie Rowy Afrykańskie – system głębokich rowów tektonicznych (nawet 1000 km
szerokości) na wschodzie od morza Czerwonego po rzekę Zambezi – powstały wskutek
pęknięcia płyty litosfety na dwie części
f. Niziny wdłuż wybrzeży

2. Czynniki wpywające na klimat Afryki:

a. położenie geograficzne – leży po obu stronach równika, dzieki czemu strefy klimatyczne
układają się symetrycznie. 3 strefy klimatyczne: środkowa część – strefa klimatów
równikowych ( wilgotny), na pn i pd od niej – strefa klimatów zwrotnikowych (wilgotny i
suchy), pn i pd krańce – klimat podzwrotnikowy (morski)
b. prądy morskie
– zimny Prąd Benguelski – pd- zach wybrzeże (przynosi mniejsze opady) przyczynił się do
powstania pustyni Namib
- ciepły Prąd Mozambicki – pd-wsch wybrzeże (przynosi większe opady)
c. wysokość nad poziomem morza – we wstrzystkich strefach klimatycznych na obszarach
położonych wyżej jest chłodniejszy klimat – dlatego masyw wylkaniczny Kilimandżaro (z
najwyższym szczytem Kibo 5859 m npm) mimo, że znajduje się w pobliżu równika to w
szczytowych partiach jest pokryty przez lodowce.

3. 3 strefy klimatyczne układają się symetrycznie względem równika:

Strefy klimatyczno-roślinno-glebowe:

a. Strefa klimatów równikowych:

– równikowy wilgotny (Kotlina Konga) – wilgotne lasy równikowe, duże opady przez cały rok,
gleby czerwonożółte ferralitowe
- podrównikowy (po obu stronach równika) – sawanna, opady tylko w okolicy pory letniej,
gleby czerwonobure i cynamonowoczerwone
b. strefy klimatów zwrotnikowych:
- suchy i skrajnie suchy (okolice zwrotników – pustynia Sahara, pustynia Namib, Kotlina
Kalahari) - brak lub bardzo ograniczona roślinność, praktycznie brak opadów, gleby pustynne,
szaroziemy, buroziemy
c. strefy klimatów podzwrotnikowych:
- morski /śródziemnomorski (pn i pd wybrzeża) – bujna zielona roślinność , stałe opady przez
cały rok z wyjątkiem lata, gleby cynamonowe
 4. Gleby

4
3

4
3

1. równik (Kotlina Konga)- gleby czerwonożółte ferralitowe

2. podrównikowy (Płw Somalijski, sawanna) - gleby czerwonobure i cynamonowoczerwone
3. zwrotnikowy (pustynia Sahara, pustynia Namib, Kotlina Kalahari) - gleby pustynne,
szaroziemy, buroziemy
4. podzwrotnikowy morski (wybrzeże pn i pd)- gleby cynamonowe

5. Ilość opadów wynika głównie z cyrkulacji powietrza w strefie niędzyzwrotnikowej

Pasaty – stałe wiatry w strefie międzyzwrotnikowej wywołane przez różnicę ciśnień między
wyżami zwrotnikowymi a niżem równikowym (wieje ze wsch na zach  w kierunku zachodnim)

Chłodne i suche powietrze

wędruje w stronę zwrotników
W Wyż zwrotnikowy
i opada Zwrotnik Raka
Zwrotnik Raka
Na równiku ciepłe i wilgotne
N Równik Niż równikowy
powietrze paruje -> unosi się
i ochładza Zwrotnik Raka
W
Zwrotnik Koziorożca Wyż zwrotnikowy
Zwrotnik Raka
6. Rzeki:
a. Stałe
– największe rozlewisko i najzasobniejsza w wodę Kongo (równik),
- Zambezi i Niger (podrównikowy – sawanny) – stany wody w zależności od pory deszczowej,
- najdłuższa rzeka Nil (6671 m) (zwrotnikowy) – bierze swój początek w wilgotnej strefie
równikowej więc jest stale zasilana w wodę i może przepływać przez Saharę
- Oranje (zwrotnikowy) – zasila Kotlinę Kalahari dzięki temu nie jest ona do końca pustynią
b. Rzeki okresowe – koryta wypełniają sę wodą tylko podczas pory deszczowej
c. Wadi – rzeki epizodyczne - suche koryta rzeczne, które wypełniają się wodą tylko po ulewnych
deszczach, występują na obszarach suchych

7. Największe jeziora:
We wschodniej części Afryki – Jezioro Wiktorii, Tamganika, Niasa

8. Typy rolnictwa:
a. Rolnictwo żarowo – odłogowe – prymitywne, wypalanie fragmentów lasu lub sawanny aby
uzyskać grunty pod uprawę,
- na niewielkich polach
- jednoroczne rośliny, gleby są mało żyzne, kiedy tracą żyzność wypala się nowe tereny,
- produkcja pożywienia głównie dla ludności lokalnej

b. Rolnictwo plantacyjne
- prowadzenie plantacji – wielkie obszary
- monokultura upraw – wieloletnia uprawa jednej rośliny na tym samych obszarze np
kananowce, kakaowce
- duża produkcja ale kosztowna dlatego plantacje należą głównie do zamożnych ludzi
- produkcja pożywienia przeznaczona głównie na sprzedaż i eksport

9. Rolnictwo w strefie Sahelu

Sahel to południowe rejony Sahary. Suchy i gorący klimat, skąpa roślinność (trawy i akacje), małe
opady jedynie w któtkiej porze deszczowej (lato)

Występuje tam pasterstwo koczownicze -> nomadyzm – przenoszenie się ludzi wraz ze
zwierzętami aby znaleźć lepsze miejsce do ich wypasu. Uzależnione jest to od zasobów trawy i
wody (kierunek piemieszczania zależy od opadów atmosferycznych).

Z powodu wzrostu liczby mieszkańców ludność coraz częściej rezygnuje z pasterstwa

koczowniczego aby wieść osiadły tryb życia i uprawiają proso i sorgo (odporne na suszę).

Pustynnienie Sahelu – niszczenie środowiska na obszarach suchych i półsuchych przez

wyniszczenie naturanej roślinności, erozję gleb, okresy suszy.

10. Uprawy i chów

a. Rośliny - proso, sorgo, kukurydza, pszenica, ryż, bataty, maniok, owoce, przyprawy
b. Zwierzęta – bydło, owce, kozy, wielbłądy, łowiska ryb
11. Przemysł

Pod względem rozwoju gospodarczego państwa Afryki są bardzo zróżnicowane

Największe PKB (produkt krajowy brutto) na jedną osobę:

– pow. 5 tys dolarów -> najzamożniejsze – RPA, Gabon, Libia
- 3-5 tys dolarów -> najbiedniejsze – Maroko, Algieria, Tunezja, Namibia
- najmniejsze PKB – poniżej 1 tys dolarów – Somalia, Etiopia, Sudan – spośród 30 państw świata
aż 26 krajów znajduje się w Afryce.
a. Wydobycie:

Surowce mineralne: kobalt, platyna, chrom, diamenty

Ropa naftowa – RPA, Egipt, Sudan, Libia

Węgiel kamienny – RPA
Rudy miedzi – Demokratyczna Republika Konga, Maroko
Gaz ziemny – RPA, Egipt, Libia, Algieria
Rudy żelaza – Egipt, Tunezja, Algieria
Złoto – Sudan, RPA, Egipt
Diamenty – RPA, Demokratyczna Republika Konga

Rozwój przemysłu wydobywczego jest w wielu krajach utrudniony z powodu słabo rozwinietej
infrastruktury transportowej.

b. Usługi

- telekomunikacyjne, mobilne
- turystyka – plaże, rafy koralowe, zabytki starożytne, sztuka i architektura arabska, parki i
rezerwaty narodowe: Maroko, Egipt, RPA, Tunezja, Seszele, Kenia, RPA

12. Głód w Etiopii

Zapotrzebowanie energetyczne – dorosły człowiek powinien zjadać codzinnie pokarmy o wartości

energetycznej 2400-2700 kilokalorii (kcal)

Niedożywienie - wartość kaloryczna jest niższa od zapotrzebowania organizmu

Głód – czasowy brak pożywienia

Głód utajony – jeśli w codziennej diecie brakuje określonych składników odżywczych

Najwięcej krajów z problemami głodu i niedożywienia leży w Afryce – Zambia, Zimbabwe,

Republika Srodkowoafrykańska, Czad

a. Przyczyny przyrodnicze głodu w Etiopii:

- klęski żywiołowe (susze, powodzie)

- pustynnienie oraz przewaga gleb słabej jakości
- plagi szkodników niszczące uprawy
b. Przyczyny społeczno - ekonomiczne głodu w Etiopii

- bardzo wysoki przyrost naturalny (duża liczba ludności -populacja)

- niski poziom rozwoju rolnictwa
- ubóstwo ludności
- konflikty zbrojne – celowo niszczy się uprawy

Skutki głodu i niedożywienia

- śmierć ludzi
- wyższa śmiertelność niemowląt
- choroby i schorzenia z niedoboru składników odżywczych (kurza ślepota, zanik mięśni, anemia)
- niedorozwój
- obniżona sprawność fizyczna i umysłowa

Walka z głodem:
- pomoc humanitarna
- zwiększenie powierzchni ziem uprawnych np nawadnianie i rekultywacja gleb (przywracanie
zniszczonych gleb do użytku)
- poprawa poziomu rolnictwa

13. Turystyka w Kenii

- dzika przyroda – sawanna 50 parków i rezerwatów narodowych - Rezerwat Narodowy Masai

Mara (Kenia) i Park Narodowy Serengeti (Tanzania);
w Kenii żyją zwierzęta Big Five (Wielka Afrykańska Piątka): lew, słoń, bawół, nosorożec, lampart
- góry – wysokie z lodowcami (Kilimandżaro na granicy Kenii i Tanzanii)
-wybrzeże Oceanu Indyjskiego z piaszczystymi plażami i rafami koralowymi
- walory kulturowe – zabytki, zwyczaje i tradycje ludów kenijskich (Masajowie)
Sprawdzian
1. Zaznaczyć na mapie
A. Kotlina Czadu, B. Góry Smocze, C. Rezka Niger, D. Jezioro Niasa

2. Pasaty
a. Dorysuj strzałki wskazujące kierunek wiana pasatów na półkuli północnej / południowej

b. Wpisz odpowiednie oznaczenia układów barycznych – N niż, W wyż

c. Dokończenia zdań
A. Pasaty na półkuli północnej wieją z pólnocnego – wschodu / pólnocnego – zachodu
Pasaty na półkuli południowej wieją z południowego – wschodu / południowego – zachodu
B. W okolicach zwrotników tworzą się niże / wyże zwrotnikowe
W okolicach równika tworzy się niż / wyż równikowy
C. W wyniku cyrkulacji pasatowej chłodne i suche powietrze nad zwrotnikami opada / się unosi
W wyniku cyrkulacji pasatowej ciepłe i wilgotne powietrze nad równikiem opada / się unosi

3. Podaj dwie cechy rolnictwa plantacyjnego:

a. Uprawa na wielkich obszarach plantacjach
b. Wieloletnia uprawa jednej rośliny na tym samym obszarze np. bananowce, kakaowce
c. Przeznaczone na sprzedaż, eksport

Podaj dwie cechy rolnictwa żarowo – odłogowego:

a. Uprawa na niewielkich polach powstałych w wyniku wypalania fragmentów lasu lub
sawanny
b. Uprawa jednorocznych roślin
c. Głównie dla ludności lokalnej

4. Wymień 3 czynniki przyrodnicze , które nie sprzyjają rozwojowi rolnictwa w Afryce

a. Częste susze
b. Mała ilość opadów
c. Mało żyzne gleby

Wymień 3 czynniki pozaprzyrodnicze , które nie sprzyjają rozwojowi rolnictwa w Afryce

a. Prymitywne metody uprawy (brak maszyn, małe użycie nawozów)
b. Małe gospodarstwa rolne
c. Konflikty zbrojne
d. Niestabilna sytuacja społeczno-polityczna
e. Trudno ustalić przynależność gruntów

5. Podkreśl właściwe
A. W strefie Sahelu dominują pustynie i półpstynie / sawanny.
B. W strefie Sehelu najczęściej uprawia się proso i sorgo / bawełnę i kokos
C. Kierunek i rytm wędrówek nomadów jest związany z występowaniem żyznych gleb / opadów
atmosferycznych.

6. Podkreśl nazwy państw, w których wartość PKB na 1 osobę przekracza 5 tys dolarów.
Gabon, Sudan, Etiopia, Somalia, RPA, Madagaskar

Podkreśl nazwy państw, w których wartość PKB na 1 osobę jest niższ niż 1 tys dolarów.
Gabon, Sudan, Etiopia, Somalia, RPA, Madagaskar

7. Połącz nazwę surowca mineralnego z nazwą kraju

1. Ropa naftowa
2. Wegiel kamienny
3. Rudy miedzi
A. Demokratyczna Republika Konga
B. Egipt
C. RPA
D. Sudan
8. Wymień 3 społeczno -ekonomiczne przyczyny głodu i niedożywienia w Etiopii:
a. Ubóstwo ludności
b. Niski poziom rolnictwa (brak maszy, nawozów sztucznych)
c. Bardzo wysoki przyrost ludności (zbyt dużo ludzi)
d. Konflikty zbrojne

Wymień 3 czynniki przyrodnicze przyczyny głodu i niedożywienia w Etiopii:

a. klęski żywiołowe (susze, powodzie)
b. pustynnienie oraz przewaga gleb słabej jakości
c. plagi szkodników niszczące uprawy

9. Wyjaśnij czym różni się głód od głodu utajonego.

Głód to czasowy brak pożywienia

Głód utajony jest w sytuacji kiedy w codziennej diecie brakuje określonych składników
odżywczych

Zapotrzebowanie energetyczne dorosłego człowieka - 2400-2700 kilokalorii (kcal)

Niedożywienie – kiedy wartość kaloryczna posiłków jest niższa od zapotrzebowania organizmu

10. Wymień 3 walory przyrodnicze Kenii

a. Dzika przyroda (parki i rezerwaty narodowe, Wielka Piątka Afrykańska – Big Five)
b. Góry
c. Plaże i rafy koralowe

11. Mapa – dopisz nazwy gleb

A. Kotlina Konga
B. Półwysep Somalijski