See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/330105443

Mirze Elekber Sabir Hayatı Edebi Şahsiyeti ve Hophopname

Book · January 2019

CITATIONS READS

0 1,406

2 authors:

Lokman Taşkesenlioğlu Sedat Maden

Giresun University Bayburt University
51 PUBLICATIONS 36 CITATIONS 51 PUBLICATIONS 490 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Lokman Taşkesenlioğlu on 03 January 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 MİRZE ELEKBER SABİR
Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve
HOPHOPNAME

Dr. Lokman Taşkesenlioğlu - Dr. Sedat Maden

Bilimsel Eserler No.: 83
ISBN: 978-605-9663-82-3

© 1. Basım, Eylül 2017

Mirze Elekber SABİR Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Hophopname

Dr. Lokman Taşkesenlioğlu - Dr. Sedat Maden

Copyright 2017, NOBEL BİLİMSEL ESERLER SERTİFİKA NO.: 20779

Bu baskının bütün hakları yazarın kendisine aittir. Yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya
bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı
yapılamaz.

Genel Yayın Yönetmeni: Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com-

Redaksiyon: Samet Tekin -samet@nobelyayin.com-

Sayfa Tasarım: Gülbeyaz Güler -gulbeyaz@nobelyayin.com-
Kapak Tasarım: Mehtap Yürümez -mehtap@nobelyayin.com-
Baskı ve Cilt: Sarıyıldız 23593
Sarıyıldız Ofset Amb. Kağ. Paz. San. ve Tic. Ltd
İvedik Ağaç İşleri San. Sit. 1354. Cad. 1358. Sok. No.: 31 Ostim / Ankara

KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI

Taşkesenlioğlu, Lokman, Maden, Sedat.
Mirze Elekber Sabir Hayatı, Edebî Şahsiyeti ve Hophopname / Lokman Taşkesenlioğlu - Sedat Maden
1. Basım, xiv+466 s., 160x235 mm
Kaynakça var, dizin yok.
ISBN: 978-605-9663-82-3

1. Mirze Elekber Sabir 2. Hophopname 3. Azerbaycan

Genel Dağıtım: ATLAS AKADEMİK BASIM YAYIN DAĞITIM TİC. LTD. ŞTİ.
Sipariş: -siparis@nobelyayin.com-
Telefon: +90 312 278 50 77 - Faks: 0 312 278 21 65
e-satış: www.nobelkitap.com - esatis@nobelkitap.com
Bilgi: www.atlaskitap.com - info@atlaskitap.com

Dağıtım: Alfa, Arasta, Final, Kida, Prefix, N-T Mağazaları ve Gökkuşağı Dağıtım
MİRZE ELEKBER SABİR TAHİRZÂDE (1862-1911)
 SÖZ BAŞI

Azerbaycan sahası Türk edeb yatında Nes m , N zam , Fuzul , M rze Fete-
l Ahundov g b büyük şahs yetlerle adı beraber anılan b r d ğer büyük şa r de
Azerbaycan’ın lk m llî şa r M rze Elekber Sab r’d r.
XX. asrın başları Azerbaycan edeb yatının eser ve edebî şahs yetler bakı-
mından en ver ml dönem d r. Azerbaycan halkı m llî k ml ğ n , hürr yet f kr n ta-
nımış, ger l k, cah ll k ve esaretle mücadeley tatmış ve unutulmayacak tecrübeler
yaşamıştır. XX. asır Azerbaycan edeb yatının tems lc ler tek ve büyük b r deale
h zmet etseler de üslup, bakış, d l, tarz g b edebî n tel kler yle b rb rler nden ayrı
mecralarda da değerlend r leb lmekted rler: Mesela yen l kç -demokrat k edeb ya-
tın tems lc s olarak Sab r akla gelmekted r.
M rza Elekber Sab r Tah rzade, başta Molla Nasreddin olmak üzere döne-
m n öneml derg ler ndek m zah yazıları ve ölümünden sonra dostu şa r Abbas
Sehhet’ n gayretler le basılan Hophopname adlı ş r k tabı le Türk dünyasında
tanınmış büyük b r şa r ve dönem ç n z rve b r şahs yett r.
XX. asrın başlarında d ğer Azerbaycan aydınları g b Sab r de halkının ca-
h ll kten ve esaretten kurtulması gayes le m llî h s ve heyecanla ş rler n kale-
me almış, ancak d zeler nde düzü düz, eğr y eğr yazarak, ger c ve bağnaz d n
z hn yet n eleşt rm ş ve eğ t mc k ml ğ le nkılapçı f k rler ler sürmüştür. Bu
nedenlerle yaşamının son dönemler nde bell çevreler tarafından dışlanmış ve çok
yoğun eleşt r lere maruz kalmıştır. Fakat Sab r, nançlı ve sam m b r m ll yetç
olarak ş rler n yazmaya devam etm ş, bu özell ğ onun Azerbaycan M llî Şa r
unvanı le talt f ed lmes n sağlamıştır.
Genç yaşta ölmes ne ve çok kısa sürel b r edeb yat hayatı olmasına rağ-
men Azerbaycan coğrafyasında ve Rus esaret altında kalmış Türk dünyasında
ron k ş rler ve yen l kç düşünceler yle öneml b r şahs yet olarak tanınan Sa-
b r ve muhteşem eser Hophopname le lg l Türk ye’de sınırlı sayıda eser n ve

iv
 Mirze Elekber Sabir v

araştırmanın olduğu görülmekted r. 1942’de “Türk Amacı” derg s nde Al Gencel

tarafından Sab r’ n bazı ş rler n n açıklamalarıyla b rl kte lk kez yayımlanması
le başlayan bu çalışmalar, Azerbaycan Kültür Derneğ ’n n teşebbüsü le 26 N san
1951’de Ankara Halkev ’nde A. Vahap Yurtsever tarafından ver len konferans le
devam etm şt r. Daha sonra 1975’te Hophopname, Dr. A. Mec t Doğru tarafın-
dan çok kısa b r b yograf k b lg de eklenerek Lat n harfler ne aktarılmış ve k -
tap hâl ne get r lm şt r. 2007’de İsa Öztürk tarafından Hophopname’den seçmeler
yapılarak Türk ye Türkçes ne aktarılmaya çalışılmıştır. Görüldüğü üzere Sab r’e
da r ülkem zde yayınlanan k tap çalışmalarının Hophopname’den seçme ş rler ve
Sab r’ n kısa öz geçm ş n , d ğer araştırmalar se Sab r’ n eserler üzer ne akade-
m k ncelemeler ht va etmekted r.
DolayısıylaHophopname’n n Bakü’de, Moskova’da, Len ngrad’da,
Tebr z’de ve Bellenv lle’de (ABD) Lat n, Arap ve K r l harfler yle Türkçe, Farsça,
Rusça, Ermen ce ve İng l zce olarak defalarca yayımlandığı göz önünde bulundu-
rulduğunda Türk ye’dek çalışmaların sınırlı kaldığı gerçeğ daha y anlaşılacak-
tır. Bu bağlamda, hazırlanan eser le M rza Elekber Sab r Tah rzade’n n yaşamına
da r öneml noktalar, Türk ye’de daha önce yayımlanmayan ş rler le b rl kte bü-
tün Türkçe ş rler , ş rler ç n ç z len kar katürler ve şa r n d ğer bazı eserler oku-
yuculara sunulmaktadır. Ş rlerdek aheng bozmamak ve okuyucuya Azerbaycan
Türkçes n n en güzel örnekler nden b r n sunab lmek ç n özell kle herhang b r
aktarma yapılmamış, ş rler sadece çev r yazı le hazırlanmıştır.
Eser le İslam dünyasında halkın topladığı bağışlarla k tabı çıkarılan ve
heykel d k len lk şahs yet olan M rze Elekber Sab r’ n k ş l ğ , hayatını adadığı
f k rler ve eşs z ş rler , kapsamlı b r şek lde ele alınarak Türk okuyucusuna ulaş-
tırılmış olacaktır.
Bu çalışmanın başlangıcındandan t baren b z yönlend ren sayın hocamız
Prof. Dr. Al Kafkasyalı’ya da saygı ve şükranlarımızı sunmayı borç addeder z.
Her b r b rb r nden kıymetl n ce aydın yet şt ren Türk dünyası ç nde müs-
tesna b r yer olan, ölüm döşeğ nde b le “Ben vücudumda olan etimi halkımın yo-
lunda çürüttüm, eğer ömrüm vefa etseydi kemiklerimi de halkımın yolunda feda
ederdim.“ d yen Sab r g b b r şahs yet n tanınmasında naç zane emeğ m z olması
d leğ yle…
 İÇİNDEKİLER

XIX. VE XX. ASIR AZERBAYCAN TÜRK EDEBİYATI 1

Genel Özell kler 1

XIX. VE XX. ASRIN ZİRVE ŞAHSİYETLERİ 9

M rza Fethal Ahundzâde (1812-1878) 9

Hasanbey Mel kzâde Zerdâb (1842-1907) 11
Abbas Sehhet (1874-1918) 12
Cel l Memmedguluzâde (1869-1932) 13
Al bey Hüsey nzâde Turan (1864-1944) 16
Hüsey n Câv d Res zâde (1882-1941) 17
Mehmed Em n Resulzâde (1884-1955) 19
Ömer Fa k Numanzâde (1872-1937) 21
F r dunbey Köçerl (1863-1920) 22
Üzey r Hacıbeyl (1885-1948) 24
Ahmed Cevad (1892-1937) 25

MİRZE ELEKBER SABİR (1862-1911) 28

Hayatı 28

Çocukluk ve Gençl k Yılları 28

Öğretmenl ğ / Eğ t mc K ş l ğ 32

vi
 Mirze Elekber Sabir vii

Son Yılları ve Vefatı 34

Edebî Şahs yet 38

M rze Elekber Sab r’ n Edeb yat Anlayışı ve Dünya Görüşü 39

1. Etk lend kler 39
2. Şek l Özell kler 41
3. İçer k Özell kler ve Konu Çeş tl l ğ 42
4. D l ve Üslup Özell kler 48
Sab r ve Molla Nasredd n 50

Hophopname’n n Serüven 53

HOPHOPNAME 57

TRANSKRİPSİYON ALFABESİ 58
SATİRİK ŞİİRLER 59
M llet Néce Tarac Olur Olsun, Ne İş m Var? 60
B r Mecl sde On İk K ş n n Söhbet 62
Ol Gün K Sene Ḫal g Éder Lutf B r Övlad 63
Ġem Yéme! 65
B lmem Ne Görübdür B z m Oğlan Oḫumaġdan 66
Ġocalıġdan Ş kayet 69
Bakı Feleler ne 70
Cehd Éyle, Sen Ancaġ Nezer -Ḫalġda Pak Ol 72
Étd Bu Felek Herkese B r Tövr Yamanlıġ 73
Terpenme, Amandır, Bala, Ġefletden Ayılma! 75
Türk Şa rler n n S rr Amed Fuzul ’n n Bez Ġezeller ne Nez re-
Temesḫürane Yaḫud Tehs l -Élm 76
Ah Éyled y m Neşéy -Ġelyanın Üçündür 78
“Heyat” Ġezét n n İk nc İl nde “Gopgop” İmzalı “Ġoy Mektebe
Tehs l -Ülum Éyles n Oğlum, Daş Olsa Da Ġelb , Onu Mum
Éyles n Oğlum” Neġeratlı Şére Nez re-Temesḫürane 79
Barışnalara Da r 81
“Heyat” Ġazét n n Bağlanmasına Göre Yaḫud Cavablar Cavabı 83
Bakı Pehlevanlarına 85
Adet m z Daş İd Deva Günü Yaḫud Part - Part 86
Küpe G ren Ġarının Ġızlara Nes het 87
viii Mirze Elekber Sabir

Uşaġlara 89
Meşruteç ler n Mecburen Hacı M rze Hesen İmam Came n
İḫrac-Beled Étd klar nde İmam Camen n Zeban Halı
Yaḫud Éy Vay! 91
Her Ne Vérsen, Vér! 93
Éyle B l rd m K , Deḫ Sübh Olub 94
Halvay -Hürr yet 95
“Füyuzat” Jurnalında “Del Şa r” İmzalı Şa re Yaḫud İnsanlar 96
Ḫes s n Héyf , Var s n Kéyf 97
Türk Alem n n Şeksp r Olan Nam ġ Kamal Hezretler n n “Amalımız,
Efkarımız İġbal -Vetend r” Metlel Şér ne Nez rey -Temesḫurane
Yaḫud Amalımız, Efkarımız İfnay -Vetend r 99
Serhésab 100
Ağlaşma 101
Tömey -Nehar 102
Vay Vay! Ne Yaman Müşküle Düşdü İş m, Allah! 103
Övradımız Ezkarımız Efsaney -Zend r 105
He, Dé Görüm, Ne Oldu Bes… 107
Fele Özünü Sen De B r İnsanmı Sanırsan? 108
Naehl Olana Metleb Andırmaġ Olurmu? 110
Pa Atonnan, Ne Ağır Yatdı Bu Oğlan, Ölübe! 112
Léyl Ve Mecnun 113
Ek nç 116
Elm nnetü-L llah K “Deb stan”Da Ġapandı! 118
Uç téller 119
Recay zade Mahmud Ekrem Bey n “ Yad Ét” Ünvanlı Eşarına
Nez rey -Temesḫürane 121
Feḫr yye 122
Ġorḫuram 124
Bez Yérlerde Tesadüf Olunur Aşa, Ete Yaḫud V rerem,
V rmerem… 126
B lm rem 128
Müell mler S yézd 129
“Taze Heyat” Ġezét nde “Mehemmedzade” İmzalı “Sen Déyen
Oldu, Men Déyen” Neġeratlı Şére Cavab Yaḫud Sen Déyen
Olmayıb Hele! 130
Var! 131
Sual – Cavab 133
 Mirze Elekber Sabir ix

İftardan B r Göftar, ve ya Mecmueden B r Löğme 134

Şükr Ḫuda’ya! 136
Mektub 137
Töhmet Éd r Ġezétç ler, -Meşer -Nası B r Béle! 138
Nefs n Ġerez , Eġl n Merez 139
Daş Ġelbl İnsanları Néylerd n, İlah ! 141
Sual – Cavab 142
Cevan ve Ġoca 142
F s ncan 144
Aldanmaram k , Doğrudur Ay n n Éy Emu! 145
B ze Ne? 146
Had ’n n “Rehgüzarı Metbuatda B r Şükufey -Maar f” Ünvanlı Şér ne
Nez rey -Temesḫurane 147
Berekallah Sene! 148
Olmur, Olmasın 149
“Molla Nesredd n”İn 10. Nömres nde “Ġızdırmalı” İmzası le
Yazılan Şérlere Cavab 150
Meşed S j mġulunun Şér ne Cavab Yaḫud Meslehet 151
Ş rvan 153
Abdulla Cövdet Bey Teġl d-Temesḫurane Yaḫud Böyle
Lezzetl Heyat 154
Doğru Déyen Olsaydı Yalançı Usanardı 155
Ay Haray 156
D lber 157
Beḫtever 158
Üç Arvad 159
Sebr Éle 161
Baġġal K ş 162
Ş kayet 164
Gavur Ġızı 165
Osmanlılar, Aldanmayın, Allahı Sévers z 167
İran Özümündür 169
Ġoyma Geld 171
Uşaġdır 172
İst ġbalımız Lağlağdır 174
Cavan 175
Aḫ Néce Kéf Çekmel Eyyam İd 176
x Mirze Elekber Sabir

Hörmet m Artır 178

Éy Ḫace Yaḫud Nes het 179
Mah -Remezandır 180
Bu Boyda, Bu Boyda! 182
Ne Yazım 183
M r Haşım 184
Men m Tek 186
AK ş 187
Zah de Tekl f 188
Arzu 189
B r Behane Elde Ünvan Étmel Bundan Sora 190
Sebeb Boynu Yoğun Oldu 191
İst ġbal B z md r 193
Néyley m, Allah 194
Çatlayır Ḫanbacı Ġemden Ürey m Yaḫud Nedamet ve Ş kayet 195
Men mk Béle Düşdü 199
Dur Ġaçaġ, Oğlum, Baş-Ayaġ Ġandı Bu Yaḫud Üsul -Ced d 201
Satıram 203
Neçün Vérmey r? 205
Helal Olsun Sene! 206
Üsyanları İranlıların 207
Şa rler m ze Nez re Yaḫud Éy Alnın Ay 209
Bura Say 210
Füzul ’ye Benzetme 212
Va z Ġelem Ehl n Yéne Tehġ r Éley rsen 213
Yaşamaġ İster İsek Sırf Evam Olmalıyız! 214
Paradır 216
Vérm rem A! 217
Canın Çıḫsın 219
Yoḫ Yazmaram! 220
Zah d n Hülyası 222
Ġéyret m z Bell d r 224
Ürefa Marşı 226
Mollalar, Taléy m z Oldu Eceb Yar Bugün Yaḫud Teşekkür 227
M llet Şerġ s 228
G ley Yaḫud Umu Küsü 229
Éy Dad B dad, Erdeb l! 231
 Mirze Elekber Sabir xi

Götürüldü 233
Ehvalpürsanlıġ Yaḫud Ġonuşma 235
D lenç 238
Sen Amma İnanmadın 239
B r Bölük Boşboğazıġ 241
Oḫutmuram, El Çek n 243
D l M reved Z destem… 245
Sebr Éyle 247
Benzetme Yaḫud Gözel m… 249
Neç n Mektebe Reğbet m Olmayır? 252
Ġaç, At Basdı! 254
Görünür 256
Yatmısan, Molla Emu, Gürcüler İçre Hele Sen
Yaḫud Var Emu 257
Ġéyret Veġt d r 258
B r Deste Gül 260
Bakıda B r Kendde Mühav re 261
Ay Can! Ay Can! 262
Çuvalduz 263
Ġurban Bayramı 264
Zah de 265
Avropa’da Memdel ’n n Éşġbazlığı 266
Yuḫu 268
Yuḫunun Teb r 270
Müft n n Rey İle Keşf -Vücuh -N svan Yaḫud Ay Can 271
Ezra l n İstefası 272
Çoḫ Da Déme Servetü Samanlıyam Yaḫud B r Utan 273
Vaġ yey -Yub leykarane 274
Ağladıgca K ş Ġéyrets z Olur Yaḫud İran N ye V ran Oldu? 277
Yéke Taz yane Yaḫud Tebr z Muḫb r ne 280
Teraney -Es lane 281
Pula Teveccöh Yaḫud Benzetme 283
Ġocalar Marşı 285
Tek Seb r 286
Ata Nes het 288
Çapma Atını, G rme Bu Meydane, A Molla! 290
Şahname 293
xii Mirze Elekber Sabir

Balaca Sehne 297

Hemdül llah K , Bugün Beḫtever Oldu Başımız 299
M llet n n Halı Per şan Ola 300
TAZİYANELER 302

MUHTELİF ŞİİRLER 329

Ş mah Zelzeles 330
Af tabı-Süḫen 335
Beynelm lel 337
Müselman Ve Érmen Vetendaşlarımıza 337
İst ġbal Üçün 338
Söz 340
Abdulla Cövdet’ n B r Kıtasını Temḫ s 341
Teraney -Şa rane 342
Şek bay 344
Settar Ḫane 345
En n 347
Eġval -H kem yyeden Müġteb s B r Menzume 348
Ruhum 349
Ş rvan’da 350
Tebaet 354
Ya L l’eceb 355
Terb ye 356
Élml Ve Élms z Ana Yaḫud Analar Bezey 357
Analar Bezey 358
Tehessür 359
Terk Éder K m K , Şükr -Német -Nas 361
Éy Müs betzede D ndaşlarım, Étd kce Nezer 362
Çünk Vücud -Al m B r Német -Ḫudadır 364
Ġer n -Meğf ret Ġıl, Ya İlah 365
N tġe Ḫ tab 367
Benzetme 369
A Ş rvanlılar 370
GAZELLER 372

ÇOCUK ŞİİRLERİ 383

Mekteb Şerġ s 384
 Mirze Elekber Sabir xiii

Mekteb Uşaġlarına Töhfe 385

Camuş ve Sel 387
Yalançı Çoban 388
Teb b le Ḫeste 390
Mekteb Uşaġlarına Töhfe 391
Ġoca Bağban 392
Ġarınca 393
Molla Nesredd n’ n Yorğanı 394
İskender ve Feġ r 395
Örümçek ve İpek Ġurdu 396
Azarlı Kendç 397
Molla Nesredd n ve Oğru 399
Artıġ Alıp Esk k Satan Tac r 400
Cütçü 401
Yaz Günler 402
Mektebe Terğ b 403
Heves 405
Uşaġ ve Buz 406
Ġarga le Tülkü 407
Ağacların Behs 408
Uşaġ ve Pul 410
TÜRKİYE’DE YAYIMLANMAMIŞ ŞİİRLERİ 412
Amma, M llet A!.. 413
Soldumu Gülzarın, Éy Fa ġ Néman Peser 414
Veġta k , Eser Nes m -Zülmet 415
Éyd -Mevlud -Neb 416
Növhey -M ll 417
İlt hab -Teessüratımdan Yéne B r Şöley -Cehansuzem 418
Növhe 420
Madam K , Ham yan -Zülmet 421
Nola Erbab -Kemal Éyleye Tehs n Mene K m 422
Yaran, Meger k , Mah -Eza İbt da Olur 423
Dün Cehennem Vesf n Zah dden
Éylerd m Sual 424
Yıldırımlar Yağsa Göyden, T tremez
Ruhum Men m 425
 xiv Mirze Elekber Sabir

B z Aldatma, Ḫace, Her Sözüne 426

Başġa M lletden Hüġuġun Almaġ Üçün Her Zaman 427
Dün B r Eşşekḫ sal İnsane 428
“Osmanlıcadan Tercüme Türke” Bunu B lmem 429
Abbas Ağa Déy r K : 430
Ehmed M dhet Déy r K : 431
Hemedanda Ġonağımdan Ḫeber Aldım, Key Şéyḫ 432
Tanrı Her Yérde Pulu B r Ürey Seḫte Vérer 433
Mene Bed Kéçd Şehr -Ş rvanda 434
Molla, Semavarından Derda, Hezar Derda 435
Ġezel 436
Élme Terğ b (Uşaġlar Üçün Şér) 437
SABİR’E DAİR 438
Edebî Çevrelerdek Etk s / Tak pç ler 438
Türkün D l 441
Döyünme Ve Söyünme 442
İman İle Gétd 443
Sab r’ n Ḫoruzu (Sab r’e Naz re) 444
Sab r 445
Sab r n Mövt ne 446
Azerbaycan 448
Yandırılan Sazlar 449
Bahar Bayramı 450
Sab r’e Nez re 451
Azerbaycan’a Ḫ tab 452
Sab r’e Da r Değerlend rmeler 453

KAYNAKÇA 458

View publication stats