1

TARİHTE

TARİHTE MÜSLÜMANLAR
MÜSLÜMANLAR
1

ISBN: 978-625-7236-29-4 ISBN: 978-625-7236-28-7

TAKIM
CİLT

9 786257 236294 9 786257 236287

 Tarihte Müslümanlar
Proje Yürütücüsü ve Genel Koord natör
Prof. Dr. İrfan AYCAN

Ed törler
Prof. Dr. Mehmet ÖZDEMİR (7-10. yy.)
Prof. Dr. Seyfett n ERŞAHİN (18-21. yy.)
Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ (11-13. yy.)
Prof. Dr. Eyüp BAŞ (14-17. yy.)
Prof. Dr. Fat h ERKOÇOĞLU (14-17. yy.)
Doç. Dr. Nurullah YAZAR (11-13. yy.)
Doç. Dr. Mustafa Necat BARIŞ (7-10. yy.)
Dr. Öğr. Üyes Mehmet Ak f FİDAN (18-21. yy.)

Sert f ka No: 44396

ISBN 978-625-7236-28-7 (Tk)
978-625-7236-29-4 (1.c)

Baskı: Ayrıntı Basımev Ankara - Sert f ka No: 13987

İlet ş m Adresler
C nnah Cd. Kırkpınar Sk. 5/4
06690 Çankaya Ankara
tel.-faks: 0312. 439 01 69
www.ottoyay n.com
otto@ottoyay n.com
facebook.com/otto.yay nlar
tw tter.com/ottoyay n
 TARİHTE MÜSLÜMANLAR
156

İsmail, İ. G., “Kasîdetu Ka’b b. Zuheyr el-Mevsûme bi’l-Burde”, et-Talî‘a el-Edebiyye,

Irak 1979, sayı: 5, s. 3-11.
Mikdâd, M. F., “İşkâliyyetu’l-İntimâ en-Nev‘î li-Kasîdeti Ka‘b b. Zuheyr el-Muzenî
(h. 26): (Bânet Su‘âd)”, el-Mecelletu’l-‘Arabiyyetu li’l-‘Ulûmi’l-İnsâniyye, C. 33, S.
129, Dımaşk 2005, s. 77-104.
Savran, A., “Ka’b b. Züheyr”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, 7-8.
Suûd b. Abdillah el-Funeysân, Tevsîku Kasîdeti Bânet Su‘âd fi’l-Metni ve’l-İsnâd,
Mektebetu’r-Ruşd, Riyâd 1999.

2.5.2.4. LEBÎD B. REBÎA (Ö. 41/661)

Ömer Acar

Tam adı Ebû Akîl Lebîd b. Rebî’a b. Mâlik b. Cafer el-Âmirî’dir. Mekke ile
Necid arasındaki bölgeyi mesken tutan Amiroğulları kabilesinin Benî Cafer
koluna mensup olup, soyu Mudar’a kadar ulaşmaktadır. Doğum tarihinde
ihtilaf vardır. Ancak genç yaşta Hire kralı Numan b. el-Münzir’e giden he-
yete katılmasından hareketle, 550-570 yılları arasında doğduğu tahmin edil-
mektedir. Cömertliği ve fakirlere düşkünlüğüyle tanınan babası Rebîa’yı
Benî Esed ile yapılan bir savaşta kaybetmiştir. Dokuz yaşında yetim kalan
Lebîd’e amcaları sahip çıkmış, babasının yokluğunu aratmamışlardır. Am-
caları sayesinde rahat bir hayat süren Lebîd’in gençlik döneminde saraylar-
da sıkça boy gösterdiği, hayatın her türlü zevk ve sefasından yararlandığı
anlaşılmaktadır. Annesi Absoğulları kabilesinden Tâmire binti Zinbâ’dır. En
çok yardımını gördüğü amcası Ebû Berâ cahiliye döneminin en iyi at binen
cesur savaşçılarından biridir. Kaynaklar, birisi şair olan iki kızından başka
çocuğu olduğundan söz etmemiştir.
Kendisinden yaşça büyük olan üvey kardeşi Erbed, babasının ölümünden
sonra Lebîd’i korumuş, abi-kardeş gençlik yıllarında beraber güzel vakitler
geçirmişlerdir. Lebîd için ağabeyi âdeta, kahramanlık, cömertlik ve vefa tim-
salidir. Adı Hz. Peygamber’e düzenlenen başarısız bir suikast girişimine ka-
rışan Erbed dönüş yolunda yıldırım çarpması sonucu ölünce, şair çok sarsıl-
mış, onun için ağıtlar söylemiştir. Bazı müfessirlere göre Ra’d suresinin 13.
ayetinde bu hadiseye işaret edilmektedir. Brockelmann, söz konusu suikast
rivayetini doğru bulmamakta, şayet böyle bir durum olsaydı Lebîd’in karde-
şi için ağıtlar yakmayacağını ve bu mersiyelerini divanına almayacağını söy-
 TARİHTE MÜSLÜMANLAR
157

lemektedir. Şiirlerin derlenip yazıya geçirildiği tarihler dikkate alındığında

bu tespitin isabetli olmadığını söylemek yanlış olmayacaktır.
Lebîd ismi Arapçada sık kullanılan bir isim olmadığı için, bazı bilgin-
ler Gassanlı Lebîd b. Amr ile şairi karıştırmışlardır. Söz konusu şahsın Hire
kralını öldürmek için harekete geçen birliğin başı olması nedeniyle, Lebîd b.
Rebîa’yı cesur ve cengâver olmakla övmüşlerdir. Oysa Ebû Âkil (akıllı, bilge
kişi) künyesiyle meşhur olan Lebîd oldukça sakin karakterli, savaş yerine
barışı tercih eden olgun bir kişiliğe sahiptir. Nitekim bu karakterinin genel
olarak şiirlerine de yansıdığı, diğer muallaka şairlerine nispetle kasidelerin-
de nesib kısmını oldukça dar tutup daha çok öğüt üslubunu tercih ettiği bi-
linmektedir.
Lebîd’in dinî öğretileri benimsemeye yatkın bir karaktere sahip olduğu,
İslam’dan önce söylediği şiirlerindeki dinî hissiyatından anlaşılmaktadır.
Adı ‘hanifler’ arasında anılmasa da Hıristiyanlığı benimsemediği kesin olan
Lebîd’i bazı müsteşrıklar haniflere benzer vasıflarla nitelemişlerdir. Müelle-
fe-i kulûb’dan sayılarak Hz. Peygamber tarafından kendisine zekât verilme-
si de bu ihtimali güçlendirmektedir. Lebîd’in İslam’ı seçtiği tarih kesin ola-
rak bilinmemekle birlikte, kabilesinin Hz. Peygamber’le görüşmeye geldiği
hicretin 9. yılında Müslüman olduğu kabul edilmektedir.
Muâviye döneminin hemen başında (661) vefat ettiği sanılmaktadır. Bu
kabule göre ömrünün 31 yılını Müslüman olarak geçirmiştir. Uzun yaşadı-
ğı bilinmekle birlikte 145 veya 157 yaşında öldüğünü söyleyen rivayetler
abartılı bulunmuştur. Tıpkı Züheyr b. Ebî Sülmâ gibi, şiirlerinde uzun yaşa-
maktan bıktığını dile getirmiştir. Bununla birlikte uzun yaşamanın verdiği
tecrübe ve olgunluğu herkes tarafından takdir edilmiş, her fırsatta cömert-
lik ve ahlakından övgüyle bahsedilmiştir. Cömertlikte babasını takip eden
Lebîd, cahiliye döneminde verdiği bir söz gereği, eli darda bile olsa, Saba
rüzgârı estiğinde bir deve kesip etini yoksullara ve düşkünlere dağıtmıştır.
Ölüm anının yaklaştığını hissedip şiirle vasiyet bırakması, sadece yeni dinin
öğretileri değil, eski kavimlerin tarihlerine dair derin bilgiye sahip olması,
dürüstlüğü ve bilge kişiliği onu seçkin bir insan yapan hususiyetlerin ba-
şında gelmektedir. Lebîd, kurucuları arasında yer aldığı Kufe’de, Benî Cafer
sahrasında defnedilmiştir.
Şairlik kariyerine Numan b. Münzir’in huzurunda annesinin amcazade-
sini susturmakla başlayan Lebîd, genellikle fahriye tarzında şiir söylemekle
birlikte hicviyeleri ve mersiyeleri ile de kendisinden söz ettirmiştir. Özellikle
üvey kardeşinin ölümü üzerine yazdığı mersiye çok beğenilmiştir. Nabiğa,
onun muallakasını takdir ederek Arapların veya en azından kendi kabilesi-
 TARİHTE MÜSLÜMANLAR
158

nin en büyük şairi olduğunu söylemiş, şiir otoritesi el-Cumahî, onu üçüncü
tabaka şairlerden saymıştır. Lebîd de kendisini İmruulkays ve Tarafe’den
sonra üçüncü sırada görmüştür. Muallaka şairleri içinde İslam’ı seçen tek
şair olma özelliğine sahip Lebîd’in şiirlerinin hak ettiği ilgiyi gördüğü söy-
lenemez. Bunda, Müslüman olduktan sonra fazla şiir söylememesinin etkili
olduğu düşünülebilir. Ancak daha cahiliye döneminde söylediği,
“Şunu bilin ki Allah’tan başka her şey batıldır
Her nimet de şüphesiz zevale mahkûmdur.”
mealindeki beyti Hz. Peygamber’in, “Hiçbir şair bu kadar doğru bir söz
söylememiştir.” şeklindeki övgüsüne mazhar olmuştur. Müslüman olduk-
tan sonra şiir söylemediği genellikle kabul edilmekle birlikte, divanındaki
bazı şiirlerden hareketle kimi müsteşrıklar vefatına kadar ara ara şiir söy-
lediğini, Kur’an’dan ilham alarak şiirlerini düzenlediğini iddia etmişlerdir.
Hz. Ömer, şiir söylemesini istediğinde, üzerine Bakara suresini yazdığı bir
sayfayı ona gönderip, “Allah şiir yerine bana bunu verdi.” dediği kaydedil-
mektedir.
Divanının es-Sukkerî, Ebû Amr eş-Şeybânî, el-Asma’î, et-Tûsî gibi büyük
edebiyatçılar tarafından şerh edildiği bilinmektedir. Ancak noksan olarak
günümüze sadece et-Tûsî’nin şerhi ulaşmıştır.

KAYNAKÇA
Bedriye Munevver el-Uteybî, el-Esâlîbu’l-İnşâiyye fî Şi‘ri Lebîd b. Rabî‘a-Mevâki‘uhâ ve
Delâlâtuhâ, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mekke 2008.
Brockelman, C., “Lebîd”, MEB İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1997, VII, 28-29.
Dîvânu Lebîd b. Rabî‘a (Şerhu’t-Tûsî), ed. Hanâ Nasr el-Hıttî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî,
Beyrut 1993.
Dîvânu Lebîd b. Rabî‘a, ed. Hamdu Ahmed Tammâs, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 2004.
Özdemir, A., Lebîd b. Rabîa el-Âmirî ve Divanı, Araştırma Yay., Ankara 2007.
Sezer, İ. H., “Lebîd bin Rabia’nın Muallakası’nda Doğal Ortam Tasvirleri ve İmru’ul-
Kays ve Tarafa ile Mukayesesi”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, yıl: 2012,
cilt: 1, sayı: 34, s. 79-102.
Şerhu Dîvâni Lebîd b. Rabî‘a el-Âmirî, thk. İhsan Abbas, Vizâratu’l-İrşâd ve’l-Enbâ,
Beyrut 1962.
Tülücü, S., “Lebîd b. Rebî‘a”, DİA, Ankara 2003, XXVII, 121-122.
Yahyâ el-Cubûrî, Lebîd b. Rabî‘a el-Âmirî, Dâru’l-Kalem, Kuveyt 1993, III. Baskı.
Yolcu, M., “Lebid b. Rebia ve Tevhide Çağıran Şiiri”, Hikmet Yurdu, yıl: 1, sayı: 2,
Aralık 2008, s. 123-152.