FİZİK 101

LABORATUVARI

DENEY 2
SABİT İVMELİ
HAREKET
 DENEY 2: SABİT İVMELİ HAREKET

1) AMAÇ:

• m-kütleli bir cismin (diskin) SÜRTÜNMESİZ eğik düzlemde "sabit ivmeli”

hareketini incelemektir.

2) TEORİK BİLGİLER

Hız gibi, ivme de bir büyüklüğün zamanla nasıl değiştiğinin bir ölçüsüdür. Bir cismin
hızı, yer değiştirmesinin zamanla nasıl değiştiğini gösterir. Diğer taraftan hareketli
cismin ivmesi, hızının zamanla değişmesinin ölçüsüdür. Cisim bir doğru üzerinde
hareket ederken, hızı eşit zaman aralıklarında eşit miktarda artıyor veya azalıyorsa
bu cisim düzgün değişen doğrusal hareket yapıyor denir.

Şekil-1: a) Yatay düzleme göre Ɵ açısı ile eğimli bir hava masası üzerine yerleştirilmiş
diskin başlangıç konumu, b) bu diskin ivmeli hareketi ve c) yer çekimi ivmesinin
bileşenleri. Masanın bir Ɵ açısı kadar eğimli olması nedeniyle, diskin bu eğim boyunca
sabit ivmesi a=g.SinƟ olmalıdır.

2
Sabit ivmeli bir boyutlu hareketin eğimli hava masasında incelenmesi için disk hava
masasının en üst noktasına yerleştirilir (Şekil-1a). Diskin, bu noktadan t=0 anında aşağı
doğru hareketine (kaymasına) izin verilirse, disk doğrusal bir çizgide, fakat artan bir
hızla, hareket edecektir (Şekil-1b).Eğimli yüzeyden aşağıya doğru pozitif -yönünde
hareket eden diskin “a” ivmesi, yerçekimi ivmesinin (g) bir bileşenidir (Şekil-2c). Yer
çekimi ivmesinin sabit ivmeye neden olan yüzeye paralel bileşeni ise “a=g.SinƟ “
büyüklüğündedir. Diskin ivmesinin büyüklüğü hareket ettiği düzlemin eğimli olduğu
açıya bağlıdır. Eğer Ɵ eğim açısı 900 ise, disk büyüklüğü 9.81m/s2 olan Dünya’nın
yerçekimi ivmesine (g) eşit bir ivme ile aşağı doğru hareket edecektir.

Şekil-2: a) Sürtünmesiz eğik düzlem üzerinde duran m-kütleli bir cisim serbest
bırakıldığında bu cisim üzerine etki eden kuvvetlerin gösterimi ve b) m-kütleli cismin
sürtünmesiz eğik düzlemde hareketi. Eğik düzlemde pozitif x-ekseni, diskin (cismin)
hareket yönü olarak alınır.

Diskin hızındaki değişim oranı “a” ivmesine eşittir. Hız değişimi Δv ile gösterilir ve ilk
hız (v1) ile son hız (v2) arasındaki fark ile bulunur. Diskin t1 zamanında x1 noktasında
iken hızının olduğunu düşünelim. Daha sonraki bir t2 anında da x2 noktasında v2
hızına sahip olduğunu kabul edelim. Diskin bu Δ=t2-t1 zaman aralığındaki ortalama
ivmesi (aort ) aşağıdaki gibi tanımlanır;

3
Sabit ivmeli harekette “x” değişkeninin uzaklığı değil KONUMU, x-x0 ifadesinin YER
DEĞİŞTİRMEYİ ve t ’nin geçen ZAMANI temsil ettiğine önemle dikkat edilmelidir.
Eğer disk hareketsiz durumda, v0=0 olacak şekilde harekete başlıyorsa, diskin herhangi
bir andaki konumu;

1
x = x 0 + at 2
2

olur. Görüldüğü gibi, x-yönünde alınan yol zamanla doğrusal olarak değil zamanın
karesiyle orantılı olarak artar. Dolayısıyla x-t2 grafiği doğrusal bir grafiktir. Eğer, x ’in
t2’ ye karşı grafiği çizilirse, EĞİMİ; “1/2a “ ve düşey eksendeki kesişim noktası; x0 olan
bir doğru elde edilir. Eğer, başlangıç konumu x0=0 seçilirse, bu doğru grafiğin orijin
noktasından geçer.

4
Şekil-3: a) Sabit ivmeli harekette yol-zaman grafiği eğer ilk hız sıfır ise bir parabol olur
b)Alınan yol (konum) zamanın karesiyle orantılı olarak artar.

3. DENEYİN YAPILIŞI

Şekil-4: a) Eğimli hava masasında aşağı doğru, pozitif ekseni yönünde hareket eden bir
diskin bıraktığı izler (üstten görünüş) (b) ve eğim açısı (yandan görünüş).

5
Bu deneyde, m-kütleli bir cismin (diskin) SÜRTÜNMESİZ eğik düzlemde "sabit ivmeli”
hareketi incelenecek ve Şekil-(6)’da verilen örnektekine benzeyen disk izlerinin konumu
analiz edilecektir.
1. Yatay konumda bulunan hava masası, arka tarafının altına bir blok yerleştirerek eğik
düzlem durumuna getiriniz. Eğim açısı (yatay düzlem ile yapılan açı); Θ=100
ayarlayınız.

2. CL-EYE TEST programı “Capture” menüsünden “Set Frame Rate” komut satırı
tıklanır ve açılan alt pencereden Frame Rate: 60 frame per second (f/sec) değeri
girilir. Kameranın hava masasının tamamını görecek şekilde tutucusu üzerinde
ayarlandığına dikkat edilmelidir.

3. Logger Pro programı çalıştırılır. “Ekle” menüsünden “Video Yakalama” komutu

seçilir. Burada “Kamerayı Ayarla” düğmesine tıklanırAçılan pencereden 640x480
kamera çözünürlüğü seçilir. “Tamam” tuşuna tıklanır

4. “Video Yakalama” penceresinde “Seçenekler” tuşuna tıklanır. Açılan alt pencereden

“Sadece Video Yakala” seçeneği işaretlenir ve “Yakalama süresi” 10 saniye girilir.
Bu yakalama süresi deneyin toplam ölçüm süresi olup, bu süre sonunda veri alma
işlemi otomatik olarak duracaktır. “Fotoğraf Türü Belirle” bölümünde “Standart
Analizli Resim” seçilir ve “Tamam” tuşuna tıklanır.

5. Hava pompası çalıştırılır ve üzerindeki işaretli olan ayara getirilir. Pedala basılır ve 2-
3 saniye hava masasına hava akışı sağlanır. Açık olan “Video Yakalama” ekranında
“Görüntü Yakalamayı Başlat” tuşuna basılır. Eğimli hava masasının üst kısmında
bulunan tek bir DİSK serbest (ilk hızsız) bırakılır. Otomatik veri alma (görüntü
yakalama) işlemi 10 saniye sonra durduğunda hava pompası kapatılır.

6. Görüntü yakalama işlemi 10 saniye sonra durduğunda, “Video Görüntü” penceresi

otomatik ekrana gelecektir. Logger pro ekranında “Video Yakalama” penceresi
kapatılır. “Video Görüntü” penceresi üzerine iki kere tıklanarak “Film Seçenekleri”
penceresi ekrana getirilir (aşağıda verilen menü). Burada, “frame per second (fps)”

6
 değeri not edilir. Bu “fps” değeri, VERİ TOPLAMA FREKANSINI (f) verecektir. “Film
Seçenekleri” penceresinde aşağıda gösterilen seçenek kutuları işaretlenir.
ÖNEMLİ NOT: Aşağıdaki örnek ekran görüntüsünde f=15.19 s-1 bulunmuştur. Buna
göre, diskin bıraktığı ardarda iki nokta arasındaki zaman aralığının 1/f olacağı
unutulmamalıdır.

7. “Video Görüntü” penceresinin sağ alt köşesindeki “Video Analizi Etkinleştir”

düğmesine basılır. “Video Analizi Etkinleştir” düğmesine tıklanarak ekrana gelen
araç çubuğu üzerinde “Ölçeği Ayarla” tuşuna tıklanır. Ekrana çıkan işaretleyici
(kürsör) ile hava masasının alt kenarındaki 50 cm uzunluğundaki ölçeklendirme
şeridinin bir ucuna basılır ve diğer ucuna kadar çekilip bırakılır. Bu işlem sonrası
otomatik ekrana gelen “Ölçek” penceresinde mesafe kısmına 0.5m girilir.

7
8. “Video Görüntü” penceresinde “Sonraki Kare” tuşuna basılarak, diskin serbest
bırakıldığı andaki konumuna getirilir. Diskin bu konumunda, araç çubuğundaki
“Başlangıç Noktasını Ayarla” tuşuna tıklanarak ekrana gelen işaretleyici ile diskin
merkezine bir kez tıklanır. Böylece, EĞİK DÜZLEMDEKİ hareketin başlangıç (orijin)
noktası tanımlanmış olur. Bu orijin notası, diskin sabit İVMELİ hareketinde y 0=0
REFERANS NOKTASI olacaktır.

9. Araç çubuğunda “Nokta Ekle” tuşuna basılır. Ekrana gelen işaretleyici ile diskin
merkezine bir kez tıklanarak hareketin ilk noktası işaretlenir. Bu nokta, hareketin
REFERANS noktasıdır (diskin t=0 anındaki x0=0 konumu). Disk otomatik olarak
ikinci konumuna hareket edecektir. İkinci konumdaki diskin merkezine tekrar
tıklanarak bu konumun işaretlemesi yapılır. Disk bir sonraki konumuna gelecektir.
Benzer şekilde diskin merkezine tıklanarak hareketin 11. Konumuna (x10) kadar
noktalama işaretlemesi yapılır. Diskin bıraktığı izler (noktalar) “0, 1, 2, . . . . 10”
olarak numaralandırılır (deney raporunda Tablo-1). Hareketin başlangıç noktası veya
başlangıcına en yakın nokta, orijin (0) olarak seçilebilir. Pozitif y-ekseni diskin
hareket yönü olarak alınır.

8
DENEY NOTU: Diskin bıraktığı izlerden (noktalardan) oluşan hareket yolu görünümü
aşağıda verilen örnektekine benzer olmalıdır. Diskin düz bir yol izlediği ve disk izlerinin
(noktaların) EŞİT ARALIKLI OLMADIĞI gözlemlenmelidir. Bu, diskin hızının arttığı
anlamına gelir. Eğer veri noktaları analiz için uygun değilse, deney tekrarlanarak yeni
veriler elde edilir.

10. “Foto Uzaklık” tuşuna basılarak ekrana gelen işaretleyici ile orijin (YATAY)
eksenindeki hareketin ilk noktası) üzerine basılır ve 11.konuma kadar çekip bırakılır.
Ekranda sabit hızlı hareket eden diskin aldığı toplam yol görüntülenecektir. Bu yol
(yer değiştirme) yaklaşık olarak, Logger Pro ekranının veri analiz penceresindeki
Y(m) sütunundaki son değer ile aynı olacaktır.
DENEY NOTU: Diskin hareket yönü pozitif Y-ekseni olarak alınmıştır.

9
11. Logger Pro programının “Veri” menüsünden “Yeni Hesaplanmış Sütun” komutu
çalıştırılır. Açılan pencerede aşağıda verilen bilgiler girilir ve “Yap” tuşuna basılır.

10
12. Şimdi alınan yolun zamanın karesine göre grafiği çizilecektir. Logger Pro grafik
ekranında YATAY eksen üzerine tıklanarak açılan menüden yeni tanımlanmış olan “t2
(s2)” seçilir. Benzer şekilde grafiğin düşey eksenine tıklanır ve ekrana gelen menüden
seçilir. Logger Pro araç çubuğu üzerinde “UYGUN DOĞRUSAL” tuşuna tıklanarak veri
noktalarından geçen en uygun doğrusal çizgi belirlenir. Grafikteki EĞİM bilgisini
Tablo 1’e kaydediniz.
DENEY NOTU:
Zamana bağlı olarak diskin yer değiştirmesi (alınan yol) için aşağıdaki bağıntı geçerlidir;
Y=(1/2)at2
Sabit ivmeli harekette Y-t2 grafiği çizilirse, bu grafiğin EĞİMİ (s) ;
S=1/2a olan düz bir çizgi (doğru) bulunur.

11
4. DENEYİN YORUMLANMASI

Deney sonunda elde edilen veriler ve çizilen grafikler beklenen fiziksel parametrelerle
karşılaştırılır. Bu işlem sırasında hesaplanan değerlerin fiziksel karşılıkları ile örtüşüp
örtüşmediği kontrol edilmelidir. Sonuçlar belirtilirken açık bir şekilde deneyde
gözlemeyi beklediğimiz faktörlerin neler olduğu, elde edilen verilerin ve çizilen grafiğin
bu durumlarla uyumlu olup olmadığı belirtilmelidir. Yapılacak yorumda yapılan deney
sonucunda elde edilen verilerin fiziği kısaca açıklanmalı, deneyden ne öğrenildiği
belirtilmeli, ölçüm esnasında ve hesaplamalarda kullanılan değişkenlerin birbirleri ile
olan ilişkileri (doğrusal olarak değişiyor, ters orantılı olarak azalıyor..vb.) belirtilmeli
eğer sonuçlarda ve çizilen grafikte beklenen fizik ile ters düşen bir durum varsa bu
durumun muhtemel sebepleri (hatalar ve sebepleri) açıklanmalıdır.

12
FİZİK 101
LABORATUVARI
2023-2024 GÜZ DÖNEMİ 2022-2023
BAHAR D DENEY 2
PUANLAMA
(HOCALARINIZ DOLDURACAKTIR)
Amaç (5):
Teorik Bilgi (10):
Hesaplama (5x8):
Sonuç (20):
Grafik+Eğim (20):
Rapor Düzeni (5):

İsim : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Öğrenci No : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Şube ve Saati : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Deney No : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Deney Adı : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Teslim Tarihi : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Ekler : ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

13
Fizik 102 Laboratuvarı Deney Raporu
1-AMAÇ

2-TEORİK BİLGİ

3-SORULAR VE HESAPLAMALAR

1. Verilerinizi Tablo 1’e kaydediniz.

14
Fizik 102 Laboratuvarı Deney Raporu

TABLO-1
f=15.25 (s-1)
Disk Zaman t2(s2) Konum Logger Prodan Bulunan Milimetrik Kağıttan Bulunan

Nokta t(s) y(m) Eğim İvme=2xEği Eğim İvme=2xEğim

No (m/s2) m a (m/s2) (m/s2) a (m/s2)
0 0 0 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13

2. Bilgisayar programından bulduğunuz y-t2 grafiğinin eğimini Tablo 1’ kaydediniz.

Tablo1 verilerini kullanarak milimetrik kağıda y-t2 grafiğini çiziniz ve eğimini bulup
Tablo 1’e kaydediniz. (eğimleri ve ivme hesaplarını aşağıda açık gösteriniz).

3. Milimetrik kağıda çizerek bulduğunuz eğimi kullanarak diskin ivmesi DENEYSEL

olarak belirleyiniz ve Tablo 1’e kaydediniz. Hesaplarınızı aşağıda açık gösteriniz ve
birim yazınız..

a=………

15
Fizik 102 Laboratuvarı Deney Raporu

4. Teorik ivmenin değerini a=gSinΘ bağıntısından hesaplayınız Hesaplamalarda, g=9,81

m/s2 alınız. Hesaplarınızı aşağıda açık gösteriniz ve birim yazınız.

a=

5. Deneysel ivme ve teorik ivme değerlerini karşılaştırıp hata hesabı yapınız.

Hesaplarınızı aşağıda açık gösteriniz ve birim yazınız.

Teorik Değer − Deneysel Değer

% Hata = x100
Teorik Değer

16
Fizik 102 Laboratuvarı Deney Raporu

4-SONUÇ-YORUM-TARTIŞMA

EKLER:
** Milimetrik Grafik kağıdına çizilmiş / y-t2 Grafiği (Sabit İvmeli Hareket)

17