DENEY 3

SABİT İVMELİ HAREKET

DENEYİN AMACI

• Sabit ivmeli harekette yer değiştirmenin zamanla nasıl değiştiğini incelemektir.

2
TEORİK BİLGİ
•   üzerine sabit bir dış kuvvet uygulanıyorsa, cisim sabit ivmeli hareket yapar.
Cisim

Hızı eşit zaman aralıklarında eşit miktarda artar. Durgun halden ve sıfır noktasından
harekete başlayan bir cisim için, yer değiştirme (x), ivme (a) ve zaman (t) arasında

Hız (v), ivme (a) ve zaman(t) arasında ise

ilişkisi vardır.

3
x-t grafiği, v-t grafiği ve a-t grafiği Şekil 1.a, 1.b ve 1.c'de gösterilmiştir. v-t grafiğinin
eğimi cismin ivmesine eşittir. Aynı zamanda, x-t2 grafiğinin eğimi cismin ivmesinin
yarısına eşittir.

Şekil 1.a: Sabit ivmeli Şekil 1.b: Sabit ivmeli Şekil 1.c: Sabit
harekette yer harekette hızın ivmeli harekette
değiştirmenin zamana zamana bağlı değişimi ivmenin zamana
bağlı değişimi bağlı değişimi
4
•   cismin θ açılı bir eğik düzlem üzerindeki hareketi sabit ivmeli harekete örnek
Bir
olarak verilebilir (Şekil 2). Cisim üzerine etkiyen kuvvetler Şekil 2'de gösterilmiştir.
Cisme x-doğrultusunda kuvveti etki eder ve cisim bu kuvvetin etkisiyle x-yönünde
sabit ivmeli hareket yapar. Etki ve tepki kuvvetlerinin büyüklükleri eşit ve zıt yönlü
olduğundan y-doğrultusunda bir hareket yoktur.

Şekil 2. Eğik düzlem

5
• 
Newton'un ikinci yasasından hareketin ivmesi hesaplanabilir:

Başka bir deyişle, eğik düzlem üzerinde hareket eden cismin ivmesi sabittir ve
yerçekimi ivmesi ile eğik düzlemin eğim açısının sinüsünün çarpımına eşittir.

Bu durumda yerdeğiştirme, durgun halden ve sıfır konumundan harekete başlayan

cisim için,

olur.
6
 DENEYİN YAPILIŞI
• Hava
  masası yatay duruma getirilir. Hava masasının arka ayağına bir yükseltici blok
yerleştirilerek yatay durumdan Şekil 3’deki gibi bireğim açısı yapacak konuma getirilir.
Buaçısını belirlemek için Şekil 3’deki a ve b mesafelerini ölçülür. Masaya ilk verdiğimiz
eğim açısı olmak üzere, ifadesi yardımıyla eğim açısı belirlenir.

Şekil 3. Hava masasının eğim açısının belirlenmesi

7
• Hava
  masası üzerine iz kâğıdı yerleştirilir.
• Disklerden biri masanın alt köşesine yerleştirilir ve deney süresince orada kalması
sağlanır.
• Hareketi incelenecek disk alınır ve masanın üst kısmına getirilir. Ark pedalına
basmadan önce masanın üst kısmına koyulan disk serbest bırakılıp bu noktadan
aşağı doğru kaymasına izin verilir.
• Birkaç deneme yapıldıktan sonra ark kronometresinin frekans () değeri ayarlanır. Bu
deney için frekans değeri 10 Hz seçilmiştir.

• İz kağıdı üzerinde iki ardışık nokta arasındaki zaman (A) bulunur:

8
• Ark pedalına basılarak disk serbest bırakılır (Disk, ilk hızsız olacak şekilde serbest
bırakılır).

Video

9
• Diskin düz bir doğrultuda ilerlediği gözlemlenir. Disk eğimli düzlemin alt
noktasına ulaştığında pedala basma işlemi sona erdirilir. İşlemler bittikten
sonra iz kağıdı kaldırılır ve Şekil 4’deki gibi bir desen elde edilip edilmediği
kontrol edilir.

 Şekil 4. Temsili iz deseni (iken) 10

İz kağıdı üzerinde hareketlerin başlangıç noktaları belirlenir ve her
bir noktanın başlangıca olan uzaklıkları (x1, x2, x3, ...) cetvelle
ölçülür ve tabloya kaydedilir.
Her bir nokta için geçen zaman (t) ve karesi (t2) hesaplanır ve
tabloya kaydedilir. 1. nokta için 1×A, 2. nokta için 2×A …
şeklindedir.
6.5°
x (cm) t (s) t2 (s²)
x1= 2.4 t1 =1×A= 0.1 0.01
x2= 5.9 t2 =2×A= 0.2 0.04
x3= 10.2 t3 =3×A= 0.3 0.09
x4= 15.7 t4 =4×A= 0.4 0.16
x5= 22.0 t5 =5×A= 0.5 0.25

11
 • Hava
  masasına verdiğimiz ikinci eğim açısı olmak üzere, ifadesi yardımıyla
eğim açısı belirlenir.

Şekil 3. Hava masasının eğim açısının

belirlenmesi

12
• Hava
  masası üzerine iz kâğıdı yerleştirilir.
• Disklerden biri masanın alt köşesine yerleştirilir ve deney süresince orada kalması
sağlanır.
• Hareketi incelenecek disk alınır ve masanın üst kısmına getirilir. Ark pedalına
basmadan önce masanın üst kısmına koyulan disk serbest bırakılıp bu noktadan
aşağı doğru kaymasına izin verilir.
• Birkaç deneme yapıldıktan sonra ark kronometresinin frekans () değeri ayarlanır. Bu
deney için frekans değeri 10 Hz seçilmiştir.

• İz kağıdı üzerinde iki ardışık nokta arasındaki zaman (A) bulunur:

13
• Ark pedalına basılarak disk serbest bırakılır (Disk, ilk hızsız olacak şekilde serbest
bırakılır).

Video

14
• Diskin düz bir doğrultuda ilerlediği gözlemlenir. Disk eğimli düzlemin
alt noktasına ulaştığında pedala basma işlemi sona erdirilir. İşlemler
bittikten sonra iz kağıdı kaldırılır ve Şekil 4’deki gibi bir desen elde
edilip edilmediği kontrol edilir.

 𝜃 2

 Şekil 4. Temsili iz deseni (iken)

15
• İz kağıdı üzerinde hareketlerin başlangıç noktaları belirlenir ve her bir
noktanın başlangıca olan uzaklıkları (x1, x2, x3, ...) cetvelle ölçülür ve
tabloya kaydedilir.
• Her bir nokta için geçen zaman (t) ve karesi (t2) hesaplanır ve tabloya
kaydedilir. 1. nokta için 1×A, 2. nokta için 2×A … şeklindedir.

8.6°
x (cm) t (s) t2 (s²)
x1= 2.1 t1 =1×A= 0.1 0.01
x2= 6.6 t2 =2×A= 0.2 0.04
x3= 12 .0 t3 =3×A= 0.3 0.09
x4= 18.9 t4 =4×A= 0.4 0.16
x5= 27.1 t5 =5×A= 0.5 0.25

16
 •  Hava masasına verdiğimiz ikinci eğim açısı olmak üzere, ifadesi yardımıyla
eğim açısı belirlenir.

Şekil 3. Hava masasının eğim açısının belirlenmesi

17
• Hava
  masası üzerine iz kâğıdı yerleştirilir.
• Disklerden biri masanın alt köşesine yerleştirilir ve deney süresince orada kalması
sağlanır.
• Hareketi incelenecek disk alınır ve masanın üst kısmına getirilir. Ark pedalına
basmadan önce masanın üst kısmına koyulan disk serbest bırakılıp bu noktadan
aşağı doğru kaymasına izin verilir.
• Birkaç deneme yapıldıktan sonra ark kronometresinin frekans () değeri ayarlanır. Bu
deney için frekans değeri 10 Hz seçilmiştir.

• İz kağıdı üzerinde iki ardışık nokta arasındaki zaman (A) bulunur:

18
• Ark pedalına basılarak disk serbest bırakılır (Disk, ilk hızsız olacak şekilde serbest
bırakılır).

Video

19
• Diskin düz bir doğrultuda ilerlediği gözlemlenir. Disk eğimli düzlemin
alt noktasına ulaştığında pedala basma işlemi sona erdirilir. İşlemler
bittikten sonra iz kağıdı kaldırılır ve Şekil 4’deki gibi bir desen elde
edilip edilmediği kontrol edilir.
 θ3

 Şekil 4. Temsili iz deseni (iken)

20
• İz kağıdı üzerinde hareketlerin başlangıç noktaları belirlenir ve her bir
noktanın başlangıca olan uzaklıkları (x1, x2, x3, ...) cetvelle ölçülür ve
tabloya kaydedilir.
• Her bir nokta için geçen zaman (t) ve karesi (t2) hesaplanır ve tabloya
kaydedilir. 1. nokta için 1×A, 2. nokta için 2×A … şeklindedir.
10.9°
x (cm) t (s) t2 (s²)
x1= 3.5 t1 =1×A= 0.1 0.01
x2= 8.7 t2 =2×A= 0.2 0.04
x3= 15.8 t3 =3×A= 0.3 0.09
x4= 24.6 t4 =4×A= 0.4 0.16
x5= 35.0 t5 =5×A= 0.5 0.25

21
• Tablolardan yararlanılarak, x-t grafikleri çizilir. x-t grafikleri incelendiğinde eğri şeklinin
parabolik olduğu görülür.

22
 • Tablolardan
  yararlanarak, x-t2 grafikleri çizilir. Grafiklerin eğimi alınarak diskin ivmesi
hesaplanır ve tabloya yazılır.

23
 

24
 

25
• Hava
  masası eğimleri bilindiğine göre, eşitliği yardımıyla teorik ivme değerleri
hesaplanır ve aşağıdaki tabloya yazılır. ()

26
 6.5°

8.6°

10.9°

 • açısı arttıkça sistemin ivmesinin arttığı gözlemlenir.

• Deneysel ivme değeri ile hesaplanan teorik ivme değerlerinin eşit olmadığı görülür.

27
 VERİ SETLERİ
1.Set (f=10 Hz) 2.Set (f=20 Hz) 3.Set (f=50 Hz)
 
  (cm) (s) (cm) (s) (cm) (s)
1 0.0 0.0 0.0 0.00 0.0 0.00
2 3.1 0.1 1.5 0.05 2.1 0.02
3 9.2 0.2 6.7 0.10 5.3 0.04
4 14.6 0.3 13.8 0.15 10.5 0.06
5 23.7 0.4 22.4 0.20 17.6 0.08
6 39.3 0.5 32.8 0.25 26.4 0.10
7 56.1 0.6 45.2 0.30 36.5 0.12
8 86.4 0.7 59.7 0.35 48.7 0.14
9 110 0.8 75.7 0.40 62.9 0.16
10 145 0.9 96.7 0.45 79.2 0.18

28