POLITECHNIKA ŚWIĘTOKRZYSKA W KIELCACH

WYDZIAŁ MECHATRONIKI I BUDOWY MASZYN

TWORZYWA MATERIAŁY EKSPLOATACYJNE – PROJEKT

ĆWICZENIE NUMER 2

TEMAT: TRIBOMETR TRB3

Kielce, 2023
1. CEL ĆWICZENIA

Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z budową, działaniem, obsługą oraz

podstawowym zastosowaniem tribometru.

2. WSTĘP TEORETYCZNY

Tarciem nazywa się zbiór zjawisk, występujących w obszarze styku dwóch

przemieszczających się względem siebie ciał, w wyniku których powstają opory ruchu. Miarą
tarcia jest opór równoważony wypadkową siłą styczną podczas przemieszczania jednego ciała
względem drugiego. Przy przemieszczaniu względnym dwóch ciał występuje tarcie ruchowe
– kinetyczne, przy czym jeśli prędkość względna obszarów tarcia dwóch ciał jest równa zeru,
występuje wówczas tarcie spoczynkowe – statyczne.
Zależnie od kształtu przesuwających się względem siebie powierzchni i rodzaju ich ruchu
względnego rozróżnia się w obrębie tarcia ruchowego – kinetycznego: tarcie ślizgowe, toczne
oraz wiertne, a w zależności od środka smarującego między ciałami – tarcie: płynne,
mieszane, graniczne, technicznie suche i fizycznie suche (Rys. 1).

Kryterium
podziału ruch lokalizacja

spoczynkowe kinetyczne zewnętrzne wewnętrzne

ślizgowe suche w płynach w ciałch

(fizycznie (gazach, stałych
Rodzaje lub cieczach)
toczne
tarcia technicznie
suche) płynne mieszane
wiertne przy przy
graniczne odkształcwniach odkształceniach
plastycznych sprężystych

Rys. 1. Rodzaje tarcia

Tarcie płynne (Rys. 2c), zachodzi, gdy przemieszczające się względem siebie ciała są
całkowicie rozdzielone warstwą ciekłej lub gazowej substancji smarującej, zależy tylko od
właściwości tej substancji.
Również tarcie mieszane i graniczne (Rys. 2b), występujące między przemieszczającymi się
ciałami, rozdzielonymi substancją smarującą o grubości kilku molekuł, zależy tylko w małym
stopniu od rodzaju tych ciał. Dlatego poznanie współczynnika tarcia jako cechy stali,
ogranicza się do poznania tarcia technicznie suchego (Rys. 2a), przy którym dwa ciała
stykają się bezpośrednio ze sobą.
a) b) c)
 Rys. 2. Rodzaje tarcia: a) tarcie suche, b) tarcie graniczne, c) tarcie płynne
1 – środek smarowy, 2 – film smarowy

Tribometr typu Ball/Pin on Disk (Rys. 3) jest przyrządem umożliwiającym symulację

różnych warunków pracy danej pary trącej. Urządzenie w czasie rzeczywistym rejestruje
pomiary współczynnika tarcia, temperatury, wilgotności i głębokości wytarcia (zużycie
liniowe). Możliwa jest również regulacja wszystkich parametrów testu (prędkość obrotowa,
częstotliwość, ilość obrotów, próg współczynnika tarcia oraz czas i temperatura). Badania
można przeprowadzać w warunkach smarowania, jak i na sucho (bez środka smarowego).
Dzięki temu można dobrać odpowiedni środek smarowy do badanego węzła tarcia,
porównywać ze sobą wybrane substancje smarujące bądź dodatki (np. przeciwzużyciowej
AW) wprowadzane do nich.
W zależności od przymocowanego stolika można na urządzeniu TRB 3 dokonywać testów
w ruchu obrotowym lub posuwisto – zwrotnym. Tribotester w momencie osiągnięcia
wcześniej założonej wartości, np. współczynnika tarcia lub ustalonej liczby cykli czy drogi
tarcia zatrzymuje się automatycznie.

Rys. 3. Widok tribometru TRB3

3. PRZEBIEG ĆWICZENIA LABORATORYJNEGO
W ramach ćwiczenia wykonywane są testy tarciowo-zużyciowe według następującej
punktów:
1. Umyj próbkę – tarczę i przeciwpróbkę – kulę w myjce ultradźwiękowej w alkoholu
bądź benzynie ekstrakcyjnej lub acetonie. Ustaw czas na 5 minut. Można również
ustawić grzanie na np. 30ºC.
2. Wyjmij ze zlewki umytą tarcze i kulę (w rękawiczce). Połóż na szalce Petriego, aż
wyschną.
3. Osuszoną próbkę i przeciwpróbkę zważ powtarzając pomiar 3 razy.
4. Zamontuj tarczę w uchwycie stolika.
5. Zamontuj kule w uchwycie trzpienia przykręcając śrubkę i ustaw trzpień w kontakcie
z próbką (ramię w pozycji poziomej).
6. Włącz oprogramowanie do tribometru. Kliknij na „+” wpisz nazwę pliku.
7. Po otwarciu okna uzupełnij dane testu: materiał próbki, materiał przeciwpróbki, nazwę
środka smarowego, obciążenie, drogę tarcia, itp. Drogę tarcia ustaw na np. 250 m,
a obciążenie na 10 N, 15 N lub 20 N.
8. Jeśli zostanie przeprowadzony test ze środkiem smarowym, to nanieś go na tarczę.
9. Połóż na ramieniu tribotestera zadane obciążenie (10 N, 15 N lub 20 N).
10. Postępuj według wytycznych oprogramowania (na początku ramię w górze, po czym
naciśnij przycisk „start”, a następnie ramię w dół).
11. Po upływie zadanej drogi tarcia test wyłączy się automatycznie. Ramię podnieś do
góry i zapisz wynik testu.
12. Rozmontuj węzeł tarcia.
13. Złóż do zlewki próbkę i przeciwpróbkę, która następnie umieść w myjce
ultradźwiękowej.
14. Zważ tarczę i kulę trzy razy.

4. WYTYCZNE DO OPRACOWANIA SPRAWOZDANIA

Sprawozdanie powinno zawierać:
1. Opis zastosowanych środków smarowych.
2. Metodykę wykonania testu tribologicznego.
3. Wykres współczynnika tarcia od drogi tarcia oraz zużycia liniowego od drogi tarcia.
4. Napisz wnioski z badań.
 POLITECHNIKA ŚWIĘTOKRZYSKA W KIELCACH
Wydział Mechatroniki i Budowy Maszyn
Projekt z Materiałów Eksploatacyjnych
Temat: Tribometr TRB3
Numer ćwiczenia Nazwisko i imię Data wykonania ćwiczenia Data oddania sprawozdania Ocena

1. Cel ćwiczenia
2. Krótki wstęp teoretyczny
3. Przebieg ćwiczenia – proszę opisać jak wygląda preparatyka próbek przed umieszczeniem
ich w uchwycie tribometra oraz jak wygląda przeprowadzenie testu.
4. Wyniki – proszę wstawić wykresy współczynnik tarcia od drogi tarcia oraz zużycia
liniowego od drogi tarcia.
5. Wnioski. We wnioskach proszę w skrócie przedstawić różnice między współczynnikiem
tarcia oraz przebiegiem zużycia liniowego dla badanych próbek.

Pytania kontrolne
1. Co to jest tarcie?
2. Wymień rodzaje tarcia.
3. Co to jest tracie płynne i suche?
4. Co to jest tarcie mieszane i graniczne?
5. Opisz tribometr TRB3.
6. Opisz przebieg wykonywania badania tribologicznego.

Literatura
1. Ozimina D., Madej M., Tworzywa sztuczne i materiały kompozytowe, Kielce: Wyd. Politechniki
Świętokrzyskiej, 2010.
2. Hebda M., Wachal A., Trybologia, Warszawa, Wyd. Naukowo-Techniczne, 1980.
3. Przemysłowe środki smarne – poradnik, TOTAL, Warszawa 2003.
4. Instrukcja obsługi TRB3.