YILDIRIM - KIRAN

Multidisipliner Yaklaşımlarla Samsun Kültür ve Turizmine Bakış

Multidisipliner Yaklaşımlarla
Samsun Kültür ve
Turizmine Bakış
Editörler
Mücahit YILDIRIM
Özgür KIRAN

akademisyen com
ONLINE SİPARİŞ
AKADEMİSYEN KİTABEVİ
AKADEMİSYEN KİTABEVİ
Halk Sokak
Halk Sokak No:
No: 5/A
5/A Sıhhıye-Yenişehir/ANKARA
Sıhhıye-Yenişehir/ANKARA
Tel: 0312 431 16 33 -- 0312
Tel: 0312 431 16 33 0312 432
432 21
21 84
84
9 786257 496162

akademisyenyayinevi akademisyenktp
Multidisipliner Yaklaşımlarla
Samsun Kültür Ve Turizmine Bakış

Editörler
Mücahit YILDIRIM
Özgür KIRAN
 © Copyright 2021
Bu kitabın, basım, yayın ve satış hakları Akademisyen Kitabevi A.Ş.’ne aittir. Anılan kuruluşun izni
alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kağıt ve/veya baş-
ka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Tablo, şekil ve grafikler izin alınmadan, ticari
amaçlı kullanılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.

ISBN
978-625-7496-16-2

Kitap Adı
Multidisipliner Yaklaşımlarla
Samsun Kültür ve Turizmine Bakış

Editörler
Mücahit YILDIRIM
ORCID iD: 0000-0002-5781-449X
Özgür KIRAN
ORCID iD: 0000-0001-6354-6076

Yayın Koordinatörü
Yasin DİLMEN

Sayfa ve Kapak Tasarımı

Akademisyen Dizgi Ünitesi

Yayıncı Sertifika No
47518

Baskı ve Cilt
Vadi Matbaacılık

Bisac Code
BUS081000

DOI
10.37609/akya.613

GENEL DAĞITIM
Akademisyen Kitabevi A.Ş.
Halk Sokak 5 / A
Yenişehir / Ankara
Tel: 0312 431 16 33
siparis@akademisyen.com

www.akademisyen.com
 ÖNSÖZ

Kültür, bilimden geleneklere, sanattan dine kadar toplumsal yaşamın tüm

yönlerini kapsayan bir olgudur. Kültürün çeşitli boyutlarıyla bireyler içinde yaşa-
dıkları toplumun maddi ve manevi yönlerini atalarından öğrenerek kendilerin-
den sonraki kuşaklara da aynı şekilde aktarırlar. Geniş çaplı bir olgu olmasıyla
birlikte kültür Halk Bilimi, Coğrafya, Sosyoloji, Edebiyat başta olmak üzere bir-
çok disiplinin araştırma konusu olmakta ve her disiplin kültürü kendi yöntem ve
ilkeleri doğrultusunda ele almaktadır. Toplumun her kesimini ilgilendirmesi ve
her türlü toplumsal olay ve olgu ile ilişkili olması açısından kültürel araştırmalar
günümüzde oldukça yaygınlaşmakta; küresel, ulusal ve yerel kapsamlı çalışma-
larla özellikle kültürel koruma bağlamında popüler çalışmalar arasında yerini
almaktadır.
Son yıllarda ülkemizde hızla yükselen bir eğilim içerisinde olan turizm ise;
ülkemizin ve yerelde şehirlerin ekonomik olarak büyük bir gelir sağladığı sek-
tör olarak dikkati çekmektedir. Turizm sektöründen elde edilen ekonomik gelir,
hem ulusal hem de yerel düzeyde yabancı ve yerli turistlere olan ilgiyi ve hizmeti
artırarak yeni ve alternatif turizm alanlarına yönelik çalışmalara yönelinmesine
sebep olmaktadır. Şehir bazında yapılan alternatif turizm ve rekreasyonel alan
çalışmaları da özellikle turizm, Coğrafya ve ilgili diğer bilim dallarında bu tür
çalışmaların artmasına yol açmaktadır.
“Multi Disipliner Yaklaşımlarla Samsun Kültür ve Turizmine Bakış” başlık-
lı bu çalışma, Samsun kültür ve turizmine farklı disiplinlerden bakarak şehrin
kültürel ve turizm değerlerine yönelik bir farkındalık oluşturmayı ve farklı di-
siplinleri aynı amaç doğrultusunda tek bir çalışmada toplamayı amaçlamaktadır.
Toplam on bölümden oluşan “Multi Disipliner Yaklaşımlarla Samsun Kültür ve
Turizmine Bakış” kitabında, Samsun’un farklı kültürel ve turistik özelliklerine yö-
nelik olarak yine farklı disiplinlerin bakış açısı ile katkı sağlanmıştır.
“Bir Kent Belleği ve İmajı Olarak Samsun Fuarı” başlıklı çalışmada, 1990’lı
yıllara kadar Samsun kültür ve turizminde önemli bir yerli olan Samsun fuarı
anlatılmaktadır. “Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çe-
virilerine Dil, Kültür ve Turizm Bağlamında Bir Bakış” başlıklı çalışmada İlka-
dım ilçesinde belirlenen mimari yapılara ait bilgilendirme metinlerinin yabancı
dile çevirileri incelenmiş ve bu çevirilerin kültür ve turizm açısından değerlen-
dirilmesi yapılmıştır. “Kültürel Mirasın Yaşatılması Bağlamında Ahşap Oyuncak

iii
 Önsöz

Üretimine Samsun’da Bir örnek: Oyuncakçı Dede (Salih Tok)” başlıklı çalışmada,
geleneksel meslekler içerisinde yer alan ahşap oyuncak üretimi ve bu üretimin
Samsun’daki son temsilcilerinden olan Oyuncakçı Dede lakaplı Salih Tok’un tanı-
tımı ve somut olmayan kültürel miras bağlamında değerlendirilmesi yapılmıştır.
“Türkiye’de Çok Partili Siyasal Hayata Geçiş ve 1950 Sonrası Samsun’da Genel
Seçimler” başlıklı çalışmada, Samsun’daki genel seçimler ve seçimlerin günümü-
ze kadar olan genel seyri üzerinde durularak insanların seçim olgusuna ilişkin
algıları üzerinden Samsun halkının seçim kültürü ortaya konulmuştur. “Turiz-
min Şehir Ekonomisine Etkileri: Samsun Örneği” başlıklı çalışmada turizmin
ekonomik olarak değerlendirilmesi ve Samsun ekonomisinde turizmin yeri ve
önemi hakkında bilgi verilmektedir. “Turizmin Gelişimini Engelleyen Faktörle-
rin Nitel Bir Yaklaşımla Değerlendirilmesi: Samsun İli Örneği” başlıklı çalışmada
Samsun’da turizmin gelişmesini engelleyen faktörler ortaya çıkarılmakta ve bu
sorunların çözümüne yönelik öneriler sunulmaktadır. “Turizm Planlaması Kal-
kınmasında Coğrafyanın Araç Olarak Kullanımı: Samsun İlinde Turizme İlişkin
Coğrafi Görünümün Analizi” başlıklı çalışmada, Samsun turizminin planlaması
ve kalkındırılması coğrafi bir gözle irdelenerek Samsun turizminin coğrafi görü-
nümü ortaya çıkarılmıştır. “Samsun Kültür ve Turizminin Tanıtımında Eğitimci-
lerin Rolü” başlıklı çalışmada, özellikle örgün eğitim içerisinde şehrin kültürel ve
turistik unsurlarının yapılacak okul gezileri aracılığıyla tanıtımına yönelik tespit,
sorun ve öneriler ortaya çıkarılmıştır. “Akdağ Yaylalarında (Lâdik/Samsun) Yayla
ve Yaylacılıkla İlgili Sorunlar” başlıklı çalışmada, Lâdik ilçesinde alternatif tu-
rizm alanlarından yayla ve yaylacılık anlatılarak burada yaşanan sorunlar ortaya
çıkarılmakta ve çözüm önerileri ileri sürülmektedir. “Çok Kriterli Karar Verme
Yöntemi İle Rekreasyona Uygun Alanların Belirlenmesi: Lâdik İlçesi (Samsun)
Örneği” başlıklı çalışmada ise, çok kriterli karar verme yöntemi ile alternatif rek-
reasyon alanı olarak Ladik Gölü ve çevresinin Coğrafi Bilgi Sistemlerinden yarar-
lanılarak rekreasyona uygunluğu değerlendirilmiştir.
“Multi Disipliner Yaklaşımlarla Samsun Kültür ve Turizmine Bakış” kitabının
ortaya çıkarılmasında emeği geçen ve alanında uzman tüm hocalarımıza katkı-
larından dolayı teşekkürlerimizi sunar, kitabımızın Samsun kültür ve turizmine
farklı yaklaşımlarla katkıda bulunmasını dileriz.

Dr. Öğr. Üyesi Mücahit YILDIRIM Dr. Öğr. Üyesi Özgür KIRAN
Samsun Üniversitesi Samsun Üniversitesi
Coğrafya Bölümü Sosyoloji Bölümü

iv
 İÇİNDEKİLER

1. Bölüm Bir Kent Belleği ve İmajı Olarak Samsun Fuarı.................................1

Hüseyin MERTOL
Yunus ERGÜN
Osman YILMAZ

2. Bölüm Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin

Çevirilerine Dil, Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış.............. 19
Mustafa Kerem KOBUL

3. Bölüm Kültürel Mirasın Yaşatılması Bağlamında Ahşap Oyuncak Üretimine

Samsun’da Bir Örnek: Oyuncakçı Dede (Salih Tok)........................ 43
Mücahit YILDIRIM
İhsan BULUT

4. Bölüm Türkiye’de Çok Partili Siyasal Hayata Geçiş ve 1950 Sonrası

Samsun’da Genel Seçimler................................................................ 63
Rıfat KARAKOÇ
Yasin KÖSECE

5. Bölüm Turizmin Şehir Ekonomisine Etkileri: Samsun Örneği................... 87

Atakan DURMAZ

6. Bölüm Turizm Gelişimini Engelleyen Faktörlerin Nitel Bir Yaklaşımla

Değerlendirilmesi: Samsun İli Örneği........................................... 101
Kuttusi ZORLU
Ali YILMAZ

7. Bölüm Turizm Planlaması Ve Kalkınmasında Coğrafyanın Araç Olarak

Kullanımı: Samsun İlinde Turizme İlişkin
Coğrafi Görünümün Analizi.......................................................... 133
Öznur AKGİŞ İLHAN

8. Bölüm Samsun Kültür ve Turizminin Tanıtımında Eğitimcilerin Yeri..... 153

Gülsüm ÖĞRETİCİ

v
 İçindekiler

9. Bölüm Akdağ Yaylalarında (Ladik/Samsun) Yayla ve Yaylacılıkla İlgili

Sorunlar........................................................................................... 179
Seyfullah GÜL

10. Bölüm Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi ile Rekreasyona Uygun Alanların
Belirlenmesi: Ladik İlçesi (Samsun) Örneği................................... 203
İnci DEMİRAĞ TURAN

vi
 YAZARLAR
Dr. Öğr. Üyesi Öznur AKGİŞ İLHAN
Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Fen
Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü,
ORCID iD: 0000-0001-7224-8353
Prof. Dr. İhsan BULUT
Akdeniz Üniversitesi Coğrafya Bölümü,
Beşeri ve İktisadi Coğrafya AD.
ORCID iD: 0000-0002-4873-3479
Dr. Öğr. Üyesi İnci DEMİRAĞ TURAN
Samsun Üniversitesi Coğrafya Bölümü,
Fiziki Coğrafya AD.
ORCID iD: 0000-0002-5810-6591
Doç. Dr. Atakan DURMAZ
Samsun Üniversitesi, İktisadi İdari ve
Sosyal Bilimler Fakültesi, Ekonomi ve
Finans Bölümü,
ORCID iD: 0000-0003-0374-9757
YL. Öğr. Yunus ERGÜN
Samsun Üniversitesi Coğrafya Bölümü,
Beşeri ve Ekonomik Coğrafya AD.
ORCID iD: 0000-0002-2986-6073
Doç. Dr. Seyfullah GÜL
Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim
Fakültesi,
ORCID iD: 0000-0002-5166-454X
Dr. Öğr. Üyesi Rıfat KARAKOÇ
Samsun Üniversitesi İktisadi İdari ve
Sosyal Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve
Kamu Yönetimi Bölümü,
ORCID iD: 0000-0003-3942-7426
Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Kerem KOBUL
Samsun Üniversitesi
ORCID iD: 0000-0002-7744-0712
Planlama Uzm. Yasin KÖSECE
İçişleri Bakanlığı,
ORCID iD: 0000-0001-6067-5315
Doç. Dr. Hüseyin MERTOL
Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Coğrafya Bölümü, Bölgesel Coğrafya AD.
ORCID iD: 0000-0001-8048-0814
Öğr. Gülsüm ÖĞRETİCİ
Samsun Tekkeköy Güzelyurt İlkokulu,
ORCID iD: 0000-0002-9826-3110
Dr. Öğr. Üyesi Mücahit YILDIRIM
Samsun Üniversitesi Coğrafya Bölümü,
Bölgesel Coğrafya AD.
ORCID iD: 0000-0002-5781-449X
Prof. Dr. Ali YILMAZ
Uşak Üniversitesi, Coğrafya Bölümü,
ORCID iD: 0000-0002-7762-3770
vii
 Yazarlar

Prof. Dr. Osman YILMAZ

Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Türkçe
ve Sosyal Bilgiler Eğitimi, Sosyal Bilgiler
AD.
ORCID iD: 0000-0002-5279-3191

Dr. Öğr. Üyesi Kuttusi ZORLU

Ardahan Üniversitesi, Coğrafya Bölümü,
ORCID iD: 0000-0001-8924-6549

viii
 2. Bölüm
Samsun İlkadım İlçesi Kültür
Varlıklarının Tanıtıcı Metin
Çevirilerine Dil, Kültür Ve Turizm
Bağlamında Bir Bakış

Mustafa Kerem KOBUL1

1. GİRİŞ
Küresel ekonomi ve iş birliklerinin etkisi yanında dünyada ulaşım imkanla-
rının artması ve ucuzlaması ile insanlar daha önce hiç olmadığı kadar seyahat
etmeye başladılar. Özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra gelişen sivil havacılık
imkanları da uzak görülen yerleri daha yakın hale getirerek çok farklı kültürlerin
buluşmasına tüm dünyada olanak sağladı. Böylece kara, deniz ve hava taşıma-
cılığı ile hem üretilen ürünlerin hem de insanların farklı toplumlara ulaşmaları
çok kolay hale geldi. Tabiidir ki bu hamleler başlarda, yazının icadında olduğu
gibi (Baron, 2009), insanların konforu ve turistik seyahatleri için olmaktan zi-
yade askeri ve ticari amaçlı gerçekleşmekteydi. Bununla birlikte, eski çağlardan
itibaren insanların yaşadıkları yerden başka bir yere hareketliliği başka sebeplerle
de gerçekleşmekte idi (Pablo-Romero ve Molina, 2013). Modern çağlara gelin-
diğinde ise ticaret ve sanayi olanaklarının da gelişmesi ile insanların bu ticari
odak ve motivasyonların dışındaki hareketlilikleri de son derece büyük hız ka-
zandı. Bu motivasyon unsurlarının başında gelen turizm, hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan ülkeler için önemli bir ekonomik ve sosyo-kültürel girdi kaynağı
olarak öne çıkmaktadır (Mowforth ve Munt, 2015). Başka bir ifadeyle, gelişmiş
ülkelerin ticaret, sanayi, ihracat ve ithalat gibi insan hareketliliğini de beraberinde
1
Dr. Öğr. Üyesi, Samsun Üniversitesi Samsun Üniversitesi, kerem.kobul@samsun.edu.tr

19
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

getiren gelir kaynaklarına ek olarak bacasız sanayi ya da hizmet endüstrisi olarak

da adlandırılan turizm, önemli bir gelir çeşidi olarak son zamanlarda tüm dünya
ülkeleri için ön plana çıkmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkeler için turizm
kolay, görece düşük yatırım maliyeti olan, hızlı gelişebilen ve iyi ekonomik getiri
sağlayan endüstri kollarından biri olarak gün geçtikçe önem kazanmaktadır.
Ülkeler ve kurumlar giderek daha fazla turisti misafir edebilmenin sağladığı
ekonomik, politik, siyasi ve kültürel katkıların farkına varmaktadırlar (Durbar-
ry, 2004). Buna bağlı olarak da misafir ettikleri turistlerin olumlu bir deneyim
yaşamaları için muhtelif alanlarda iyileştirme yolunda adımlar atmaktadırlar
(Antonson ve Jacobsen, 2014; Beerli ve Martin, 2004; Rogerson, 2007). Bunun-
la birlikte, birçok alanda iyileştirmeye yönelik çalışmalar yapılmış olsa da tüm
dünyadan turistlerin ziyaret ettikleri ya da edecekleri özellikle tarihi mekanlarla
bilişsel düzeyde ilk temas noktası sayılabilecek olan “bilgilendirici ve/ya tanıtı-
cı” yazıların çeviri metinlerinin niteliği ile ilgili çalışmaların çok sınırlı kaldığı
görülmektedir. Turistlerin ziyaret ettikleri yerlerden memnun kalmalarının bu
yerleri anlamlandırabildikleri ölçüde gerçekleşeceği bilinmektedir. Bu metinler
de ilk bilişsel temas noktası olarak bu yönde çok büyük önem taşımaktadır. An-
cak ilgili alanyazın tarandığında bu turistik yerlerdeki bilgilendirici ve/ya tanıtıcı
metinlerin çevirilerinin dilsel ve kültürel niteliğine yönelik Türkiye’de yayımlan-
mış çalışmaya rastlanmamıştır. Konuyla ilgili sınırlı kalan alanyazının da daha
çok uzak doğu ülkelerinde yoğunlaştığı kolayca görülebilmektedir (Guo, 2002;
Ko, 2010; Li, 2018) .

2. TURİZM
Leiper (1983), “turizm” sözcüğünün kökenini açıkladığı etimolojik çalışma-
sında ilk olarak İngilizce “tourism” sözcüğünün Oxford İngilizce Sözlüğü’nde
1811 yılında yer aldığını aktarmaktadır. Oxford sözlüğe ve birçok başka sözlüğe
göre kökenini Yunanca’da “bir daireyi tanımlamada kullanılan bir araç” olarak
tanımlandığını ve bir yandan da turizmle de anlamsal olarak insanların başlangıç
noktaları olan evlerine geri döndükleri bir döngüsel güzergah içermesi bakımın-
dan örtüştüğünü belirtmektedir. Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlükte (2021) turiz-
mi “Dinlenme, eğlenme, görme, tanıma vb. amaçlarla yapılan gezi” ve “Bir ülkeye
veya bir bölgeye turist çekmek için alınan ekonomik, kültürel, teknik önlemlerin,
yapılan çalışmaların tümü” olarak tanımlamaktadır. Yine aynı sözlük, turisti ise
“Dinlenme, eğlenme, görme, tanıma vb. amaçlarla geziye çıkan kimse” olarak ta-
nımlamakta ve “gezgin, gezmen, seyyah” sözcüklerini de eklemektedir.

20
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

Turizm insanlık tarihi kadar eskidir. Yerleşik tarım toplumuna geçtikten sonra
özellikle aristokrasi sınıflarının oluşması ile ilk turistik seyahatler başlamıştır. Bu-
rada turizmin seyahat ile sınırlan(a)madığını belirtmekte fayda vardır. İlk turizm
faaliyetlerinin ne(ler) olduğu ve kim(ler) tarafından gerçekleştirildiğine dair net
bir bulgu ya da görüş yoktur. Bununla birlikte çeşitli görüş ve teoriler öne sürül-
müştür. Bu görüşlerin başında Antik Yunan’daki olimpiyat oyunlarını izlemeye
gelen ziyaretçiler olduğuna dair görüş gelmektedir (Lomine, 2005). Roma impa-
ratorluğunda milattan önceki tarihlere dayanan düzenli ve hızlı ticarete olanak
veren daha çok bu amaçla kullanılan çok geniş ve kesintisiz Roma yol ağı mevcut-
tur (Diamond, 2002). Bu yollar sayesinde sadece askerler ve tüccarlar değil; aynı
zamanda belki ilk zamanlarda elitler olsa da sonrasında sıradan halk/insanlar
daha rahat ve kolayca seyahat etme imkanına kavuşmuştur (Bhatia, 2002). Yakın
zamanlı olarak semavi dinler ve hacılık kavramı ile de dini mekanlara yapılan
ziyaretler de yine ilk turizm faaliyetleri arasında sayılabilir (Goeldner ve Ritchie,
2012). Bu yüzden, kökleri çok eski tarihlere kadar dayanan turizm faaliyetlerinin
tam başlangıç tarihini ve sebebini belirlemek mevcut bilgilere dayanarak oldukça
zor olacaktır.

2.1. Turizmin Ekonomik Faydaları

Günümüzde tüm dünya ülkeleri için turizm çok önemli bir gelir ve istihdam
kaynağı olarak ön plana çıkmaktadır. Turizm çok çeşitli mal ve hizmet üretimi
ve bu mal ve hizmetlerin insanlar tarafından tüketilmesine dayalı olduğu için
bir sanayi/endüstri kolu olarak kabul edilmektedir (Ivanov ve Webster, 2007).
Özellikle gelişmekte olan ülkeler için güçlü ve hareketli endüstrilerden biri olarak
kendine yer bulmaktadır (Durbarry, 2004). Gerek yurt içi gerekse yurt dışı tu-
rizm herhangi bir bölgenin gelirini, daha geniş çerçevede ise, özellikle dış turizm
bir ülkenin döviz girdisini arttırarak ithalat-ihracat dengesine katkı sağlamakta,
kalkınma ve büyüme rakamları için de pozitif yönde kazanımlar oluşturmaktadır
(Pablo-Romero ve Molina, 2013). Bununla ilgili olarak Briedenhann ve Wickens
(2004) turizmin gelişmekte olan ülkeler için önemini son yıllarda doğu Avrupa’da
yaşanan olayların kırsal işsizlikte hızlı bir artışı tetiklediği ve turizmin ekonomik
büyümeyi canlandırmak, az gelişmiş bölgelerinin yaşamsal ve finansal kapasite-
lerini artırmak ve yerel toplulukların yaşam standartlarını iyileştirmek için bir
katalizör olarak tanımlandığına işaret etmektedirler. Benzer olarak, Sahra altı Af-
rika’nın daha az gelişmiş ülkelerinde turizmin kalkınma ve sonrasında büyüme
için en makul seçeneklerden biri olarak algılandığı da belirtilmektedir (Antonson
ve Jacobsen, 2014). Diğer yandan, Redcliff (1992, s. 395) sürüdürülebilir ekono-

21
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

miyi tartıştığı çalışmasında “yoksul insanların, geçim kaynaklarının uzun vadeli

sürdürülebilirliği pahasına, acil ekonomik faydaları ‘seçmekten’ başka seçeneği”
olmadığını ileri sürmektedir. Ancak, sürdürülebilir ekonomi ise bugünü olduğu
kadar ekonominin geleceğini; gelecekte ortaya çıkabilecek muhtemel zararları da
hesaba katan bir yapıyı öngörmektedir. Fakat görülüyor ki yoksul ülkeler ve ba-
zen de gelişmekte olan ülkeler dahi kısa vadeli kalkınma sağlamak ve ekonomiyi
geliştirmek için orta ve uzun vadeli potansiyel zararlı etkileri görmezden gelme
yönünde bir yol tercih edebiliyorlar. Turizmde bu zararlı etkilerin başında kay-
nakların aşırı kullanımı, bu kullanıma bağlı olarak bölgenin doğal ve/ya otantik
yapısının bozulması yanında bölgede aşırı kalabalık oluşumu sıralanmaktadır
(Gunn, 1988). Buna göre de turizm kısa vadede bir açığı hızlı ve etkili bir şekilde
kapatıyor olsa da sürdürülebilir ekonomilerde hesaba katılan orta ve uzun vadede
daha fazla zarar ortaya çıkarabildiği (Mowforth ve Munt, 2015) durumlara da
rastlanmaktadır. Bütün bu hususlar ışığında turizmin özellikle gelişmekte olan
ülkeler için önemli ekonomik katkılar sağladığı açıktır.
Turizm yoksul ve gelişmekte olan ülkeler kadar gelişmiş ülkeler için de çok
büyük bir fırsat olarak görülmektedir. Turizm sadece ekonomik değil buna bağ-
lı olarak gelişen politik, siyasi, toplumsal ve kültürel katkılar da sağlamaktadır.
Kıta Avrupası’ndaki gelişmiş ülkelerin bu ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasi
fırsatların farkına çok öncelerden varmış oldukları Avrupa’nın II. Dünya Sava-
şı’ndan sonra çözüm önerisi olarak “turizm rotaları” geliştirmiş olmalarından
anlaşılmaktadır. Bu turizm rotaları sadece yerel bölgenin kalkınması için değil;
aynı zamanda ulusal kalkınmaya katkı sağlamak adına turizm endüstrisinin ge-
lişmesi yönünde de uygun seçenekler olarak öne sürülmüştür (Lourens, 2007).
İlk dönemler olan 1950’lerde Almanya’da Romantik Yol (1950) adı verilen rota
Fransa’da ise Alsace Şarap Rotası (1953) ön plana çıkmaktaydı (Antonson ve Ja-
cobsen, 2014). Daha sonra 1964’te Avrupa Konseyi’nde bir çalışma grubu bu tür
bir seyahat yoluyla Avrupa kültürü hakkında farkındalık yaratma, kültür turizmi
için ağlar kurma, Avrupa kültürel mirasını kullanarak sosyal, ekonomik ve kül-
türel gelişimi canlandırmak suretiyle yarar sağlayarak o bölgelerin kalkınmasını
ve yerel halkın yaşam kalitesini arttırmayı önceliğe alan bir öneride bulunmuştu.
Fakat bu öneriler çok sonraları ancak 1980’de Santiago de Compostela Pilgrim
Ways adındaki rotanın kurulmasıyla meyve verebilmiş olduğu belirtilmektedir
(Briedenhann ve Wickens, 2004). Turizmin hem gelişmiş hem de gelişmekte olan
ülkelerde her türlü kalkınma alanına katkı sağladığı görülmektedir.
Turizmin Türkiye ekonomik yapısına katkıları ancak son birkaç on yılda ge-
lişme gösterebilmiştir. Türkiye’de turizmin modern dönemde ancak 80’li yılların

22
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

sonlarına doğru; daha çok 90’lardan itibaren özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerin-
deki kıyı turizmi ile görünür seviyeye ulaşabildiği söylenebilir. Deniz-kum-güneş
üçlüsü bu bölgelerde uzun güneşlenme sürelerine bağlı olarak Akdeniz bölgesi
daha çok Rus ve Alman turistlerden oluşan kalabalık kitleleri ağırlarken Ege böl-
gesinde ise İngiliz turistlerin daha sıklıkla misafir edildiği bilinmektedir (Doğa-
ner, 2001). Turizmin bu bölgelerdeki vasıfsız işçiler için dahi yarattığı istihdam
olanaklarının yanında ülkeye daha çok döviz girmesini sağlıyor olması da önemli
iktisadi faydalar arasında yer almaktadır. Bu da doğrudan ve dolaylı olarak ülke-
nin kalkınmasına ve dış ticaret açığının azalmasına olumlu katkı sunmaktadır
(Mowforth ve Munt, 2015). Bununla bağlantılı olarak, son birkaç on yılda Tür-
kiye’de özellikle kıyı turizminin Turizm Bakanlığı’nın denetimi ile sürdürülebilir
olarak gelişmiş olmasının ülkenin kalkınma ve büyüme oranlarına çok büyük
katkısı olmuştur.

2.2. Turizm Çeşitleri

Turizm denince akla tüm dünyada ister iç turizm isterse dış turizm olsun kıyı
turizmi gelmektedir. Güneş-kum-deniz üçlüsü tüm dünyadan halkların tevec-
cühü ile karşılanmaktadır (Gunn, 1988). Kıyı-deniz turizmi, dağ-yayla turizmi,
doğa turizmi, termal turizm, kış turizmi, ekoturizm, kültürel turizm, inanç turiz-
mi, spor turizmi gibi artırılabilecek ve birbiriyle yakın ilişkili birçok çeşidi daha
olan turizmde ilk sırayı, en çok rağbet gören coğrafi unsur olarak kıyı ya da deniz
turizmi almaktadır. Ancak son yıllarda yaşanan gelişmeler doğrultusunda diğer
turizm türlerinin de artık önemli ölçüde tercih edilmeye başladığı göze çarpmak-
tadır. Belki de Goeldner ve Ritchie’nin (2012: 3) “Turist çeşitli psişik ve fiziksel
deneyimler ve tatminler arar” şeklinde ifade ettiği üzere, insanlar kıyı turizmine
doyup artık biraz daha farklı deneyimler yaşamaya yönelmeye başlamış olabi-
lirler. Diğer turizm türleri arasında son yıllarda hızlı bir ivme yakalayan kültür
turizmi ya da kültürel turizm belirgin şekilde ön plana çıkmaktadır. Dünya Tu-
rizm Örgütü verileri kültür turizminin en hızlı gelişme gösteren türler arasında
bulunduğuna işaret etmekte ve bu yükselişin devam edeceği de öngörülmektedir
(Richards, 2013). Kültürel turizmin önemli bir ivme yakalamış olmasına rağmen
tek başına lokomotif etkisi olamayabileceği durumlar olsa da alternatif seçenek
olarak turizm aktivitelerine ek katkıda bulunuyor olması ile herhangi bir bölge-
nin daha çekici hale gelmesinde önemli katkı sunabileceğini savunan görüşler
de bulunmaktadır (Du Cros ve McKercher, 2015). Her ne kadar tarihi çok eskiye
dayanıyor olsa da kültürel turizm ile ilgili çalışmalar çok yeni olmakla birlikte sı-
nırlı kalmaktadır. Konuyla ilgili olarak Richards (2018) bu tür çalışmaların ancak

23
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

II. Dünya Savaşı sonrası dönemlerde akademik olarak ilgi görmeye başladığını
belirtmektedir.
Turizm türleri arasında tek başına en az rağbet gören turizm çeşitlerinden biri
kültür turizmi olmaktadır. Fakat kültür turizminin alternatif turizm olarak diğer
turistik çekiciliklere katkı sunduğu, tamamlayıcı unsur olduğu da bilinmektedir.
Bununla birlikte, kültür turizmi özellikle tarihi mekan ve eserlere yönelik gezi-
ler noktasında ev sahibi ülke için çok büyük önem taşımaktadır. McKercher ve
Du Cros (2012: 5) kültür turizmi faaliyetlerinin kapsamını “arkeolojik alanlar,
müzeler, kaleler, saraylar, tarihi binalar, ünlü binalar, harabeler, sanat, heykel, el
sanatları, galeriler, festivaller, etkinlikler, müzik ve dans, halk sanatları, tiyatro
gibi kültürel miras varlıklarının kullanımı dahil, ilkel kültürler, alt kültürler, etnik
topluluklar, kiliseler, katedraller ve insanları ve kültürlerini temsil eden diğer şey-
ler” olarak sıralamaktadırlar. Bu tür faaliyetleri ya da unsurları barındıran eserler
ülkemizde 21/7/1983 tarihli 2863 numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kanunu’nun 2004 tarihli değişik 3. maddesinde “Tarih öncesi ve tarihi devirlere
ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tari-
hi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer
taşıyan yer üstünde, yer altında veya su altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlık-
lardır” şeklinde tarif edilmektedir. Aynı zamanda bu kapsamdaki eserler mezkûr
kanun ile de koruma altına alınmıştır.
Ülkeler bu tür özgün ve de taklit edilemeyecek tarihi değerlerini koruyarak
ve sergileyerek kendi kültür birikimlerini dış dünyaya sergileyebilme imkanına
sahip olabilmektedirler. Bu çeşit eserler ait oldukları kültür ve ulusların uzun
zamandan süregelen birikimlerinin inşaasından üretildikleri için ait oldukları
kültürlerin adeta dışa açılan pencereleri haline gelebilmektedir. Bunun yanında
iç dinamikler açısından ülkelerin kendi nesillerinde milli kültür bilinci oluştur-
ması yönünden de faydalı olabilmektedir. Diğer turizm deneyimlerini daha çok
tamamlayan, niteliklendiren ve/ya zenginleştiren aktiviteler olması nedeniyle de
kültür turizmi çok büyük önem arz etmekte ve son yıllarda da büyük gelişme
göstermektedir.

2.3. Türkiye’de Turizm

Türkiye, son yıllarda uygulanan ihracat, ithalat ve turizm hamlelerinin başarılı
bir şekilde gerçekleşiyor olması ile dünyadaki farklı ülkelerden insanların ticari,
ekonomik, politik, sosyo-kültürel ve turistik amaçlarla sıklıkla ziyaret ettiği bir
ülke konumuna gelmiştir. Ancak, Türkiye’nin jeopolitik konumundan, yani Asya
ve Avrupa kıtalarını bağlayan bir köprü vazifesi görmesinden dolayı toprakları

24
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

üzerinde zaten antik çağlara uzanan bir insan ve ürün hareketliliği birikimi bu-
lunmaktadır. Anadolu ve İstanbul, düşünce ve yaşam tarzları çok farklı olan doğu
ile batının (Nisbett, 2004) birleştiği, farklı kültürlerin bir araya geldiği “ılık” bölge
ya da İngilizce’deki deyimiyle “eritme potası/kabı” (melting pot) (Hofstede, Hofs-
tede ve Minkov, 2010; Giddens, 2006) ya da Türkçe’de dilimize yerleşmiş kullanı-
mı ile geniş bir mozaik olarak kabul edilmektedir. Özellikle İpek Yolu bünyesinde
bulunan İstanbul çok eski dönemlerden itibaren yoğun bir nüfusu barındırmış ve
çok sayıda farklı bölge ve kültürlerden insanlara ve kültüre ev sahipliği yapmıştır.
İstanbul’un Doğu Roma’ya başkentlik yaptığı IV. yüzyıla uzanan ve o dönemde
dahi yüzbinlerle ifade edilen hareketli bir nüfusa sahip olduğu belirtilmektedir
(Spielvogel, 2008). Antik Yunan’a ev sahipliği yapan Ege Bölgesi, kadim medeni-
yetleri içinde barındıran Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri, Kuzey’de ise
Pontus devletine ev sahipliği yapmış toprakları ile Anadolu topraklarının dört
bir tarafı kültürel miraslarla doludur. Bu bağlamda, bugün Türkiye’nin üzerinde
kurulu olduğu Anadolu coğrafyası uzun zamandır kültürel turizm faaliyetlerinin
önemli bir merkezi olarak varlığını sürdürmektedir.

2.4. Samsun ve Turizm

Orta Karadeniz Bölgesinde yer alan Samsun 2020 verilerine göre bir buçuk
milyona yaklaşan bir nüfusa ev sahipliği yapan büyük bir liman kentidir. Biri
1975’te diğeri de 2018’de kurulmuş olan 19 Mayıs Üniversitesi ve Samsun Üni-
versitesi olmak üzere iki devlet üniversitesine sahiptir. Samsun’da Kültür ve Tu-
rizm Bakanlığı’na bağlı 10’dan fazla müze bulunmaktadır. İki adet opera ve bale
salonuna ev sahipliği yapan Samsun’da 15 adet halk kütüphanesi yer almaktadır.
Kıyı turizmine yönelik 13 adet mavi bayraklı plajı bulunmaktadır. Büyük bir li-
mana sahip Samsun, Orta Karadeniz Kalkınma Ajanısı’nın 2019’da yayımlamış
olduğu durum raporuna göre 2017 yılında toplam 35 milyar 575 milyon TL gay-
risafi yurtiçi hasıla ile Türkiye’de ekonomik yapı olarak 18. sırada yer almaktadır.
Samsun’da bulunan organize sanayi bölgesinde bulunan üç firma Türkiye’deki
en büyük 500 firma arasında yer alırken Samsun limanı da 2018 yılı itibarı ile
141.204.918$ ticaret hacmine sahiptir (OKA, 2019).
Son yıllarda Samsunda yapılan etkinliklerle birlikte şehre insanların yönelimi
de artmış bulunmaktadır. Örneğin en son 2017’nin yazında 6 kıta, 97 ülkeden
3148 engelli sporcunun katıldığı 23. İşitme Engelliler Yaz Olimpiyat Oyunları gibi
küresel çapta bir organizasyona ev sahipliği yaparak sesini tüm dünyaya duyurma
fırsatı yakalamıştır. Böylece halihazırda güçlü şehir markası imajı yönünde görü-
nürlüğünü büyük ölçüde arttırmış olduğu rahatlıkla söylenebilir.

25
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

Milli mücadelenin başladığı ve bu anlamda da ismi ile müsemma “İlkadım”

şehri olan Samsun küresel ve ülkesel çaptaki seyahat hareketliliğinden payını al-
maktadır. Şehrin halen en büyük ilçesi merkez “İlkadım” ilçesidir. Eski çağlara ait
çok sayıda arkeolojik esere ev sahipliği yapan Samsun’un kültür turizmi bakımın-
dan son derece çekici bir cazibe merkezi olduğu bilinmektedir. Yılmaz ve Şahin
(2009) şehir içinde ve yakın yerlerde ziyaret edilebilecek arkeolojik kalıntıların
bazılarını ait oldukları dönemleri ile birlikte “Tekkeköy Mağaraları (Paleolitik
dönem: Eski Taş Devri ve Orta Taş Devri), Akalan (Demir Çağı), Dündartepe/
Öksürüktepe (Eski Tunç ve Orta Tunç Çağları), Kaledoruğu (Eski Tunç ve Orta
Tunç Çağları ), İkiztepe (Geç Kalkolitik, Eski Tunç ve Orta Tunç Çağları)” (s.
346) şeklinde sıralamaktadırlar. Bunlara ek olarak MÖ 6. yüzyılda kurulduğu
tahmin edilen Amisos Antik şehri kalıntıları da en çok ziyaret edilen yerler ara-
sında sıralanmaktadır. Kültür turizmine katkı yaptıkları açıkça görülen bu eserle-
rin yanında Samsun çevre ilçelerinde de çeşitli arkeolojik ve de modern tarihe ait
eserler barındırmaktadır (Yıldırım, 2019). Özellikle Neolitik döneme ait Terme
dolaylarını merkez alarak tüm Samsun’un merkezine kadar geniş bir coğrafya-
da yaşamış oldukları düşünülen Amazon kadın savaşçılar tüm dünya tarafından
uzun yıllardır büyük akademik ve turistik ilgi görmektedir. Aynı zamanda Türki-
ye Cumhuriyeti’nin bağımsızlık ve kurtuluş mücadelesinin ilk adımının atıldığı
şehir olarak da modern tarihe ait önemli kültürel değerler de barındırmaktadır.
Kültür ve Turizm bakanlığının sitesinde yer alan 2018 yılı (Covid-19 pandemisi
öncesi) verilerine göre Samsun %24.46 lık bir artış ile 79.261’i yabancı olmak
üzere toplam 586.555 ziyaretçiyi ağırlamıştır. Bu noktada, Samsun’daki turizm
kapasitesinin, şehrin ekonomisine önemli katkılar sağladığı söylenebilir.

3. TANITICI METİNLER VE ÇEVİRİNİN ÖNEMİ

Çoğu insan ister turistik amaçla ister iş amaçlı gezilerinde ilk defa ziyaret ede-
cekleri yerlerde o bölgenin modern ve antik kültürel miraslarını görmek ve tanı-
mak ister (Loewenstein, 1994; Mowforth ve Munt, 2015). Turistlerin bir yeri ziya-
reti ya da deneyimi öncesinde çoğunlukla internet sitelerinden araştırma yaptığı
bilinmektedir (Jacobsen ve Munar, 2012). Özellikle gezilerini planlama öncesinde
potansiyel ziyaretçilerin resmi web siteleri ve diğer sosyal medya sitelerini ziyaret
edip içerikleri değerlendirdiklerine dair çok sayıda ampirik çalışma alanyazında
mevcuttur (Jacobsen ve Munar, 2012; Qualman, 2012; Zeng ve Gerritsen, 2014).
Bu noktada bu tür web siteleri potansiyel ziyaretçiler ile ilk ve temel iletişim mec-
rası olarak büyük önem arz etmektedir. Çünkü ziyaretçilerin eserlerle görsel te-

26
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

ması dışında düzenli ve sistematik yönde zihinsel ve/ya bilişsel temasları ancak
tanıtıcı metinler aracılığıyla gerçekleşebilmektedir. Bu tür metinler bir anlamda
turistlerin “dış” dünyayı gözlemleyebildikleri pencere özelliği taşımaktadır. Sunu-
lan bilgi ve metinler ya da daha genel ifade ile sunulan içerik bireylerin ziyarete
yönelik niyetlerini belirlemelerinde etkili olmaktadır (Jacobsen ve Munar, 2012).
Bu bağlamda kamunun erişimine açık web sitelerinin ziyaretçilerin karar verme
aşamasında en büyük yükü üstlendikleri söylenebilir (Molinillo, Liebana-Caba-
nillas, Anaya-Sanchez ve Buhalis, 2018). Bu yüzden, sunulan metinlerin yerli
ve yabancı ziyaretçiler için bilgilendirici olduğu kadar ilgi ve merak uyandıran,
coşku yaratabilen, ikna edici, davetkar bir şekilde alanın uzmanları tarafından
yazılmaları gerekliği ön plana çıkmaktadır. İyi sunulmuş bir tanıtım içeriğinin
ziyaretçileri teşvik edebileceği gibi burada oluşabilecek sorunların da bireyleri zi-
yaretlerinden vazgeçirebileceği potansiyeli unutulmamalıdır.
Tanıtımı yapılan eserler sadece bulundukları ülke ile sınırlandırılamayacak,
makro ölçekte tüm insanlığın ortak kültürel mirası niteliğinde eserler de olabil-
mekte ve dünyanın çok farklı ülkelerinden, farklı dil ve kültürden ziyaretçiler bu
eserlere ilgi gösterebilmektedirler. Bu bağlamda kamunun erişimine açık web
siteleri potansiyel ziyaretçilerin erişimi açısından büyük önem taşımaktadırlar.
Kültürel mirasları tanıtan yazılar belki de yerli ziyaretçiler için olduğundan çok
daha fazla yabancı ziyaretçiler için önem taşımaktadır (Rozier-Rich ve Santos,
2011). Çünkü coğrafi olarak uzak yerlere yapılacak ziyaretlerde zamansal ve pa-
rasal maliyet gibi unsurlar sebebiyle insanlar biraz daha titiz davranabilmektedir
(Chen ve Tsai, 2007). Bu bağlamda Türkçe konuş(a)mayan ve farklı dil ve kültür-
den ziyaretçiler için sunulan metinlerin dünyadaki ortak dil (Lingua Franca) ola-
rak kabul edilen İngilizce’ye (Crystal, 2003; Fromkin, Rodman ve Hyams, 2011)
çevrilmiş olması eserlerin daha fazla insanın erişimine sunulabilmesine olanak
sağlayacaktır.
Dillerarası çeviri ihtiyacının neredeyse insanlık tarihiyle eşzamanlı olarak
ortaya çıktığı tartışılmaktadır. Çeviri denince insanın aklına öncelikle yazılı
metinler gelebiliyor olsa da ilk çeviri ihtiyacının yazının icadından çok zaman
önce; yaklaşık 10.000 yıl önce ortaya çıktığı söylenebilir. İlk insanların, avcı-top-
layıcıların, bereketli hilal bölgesinde yerleşik tarıma geçmeden önce bile Afrika
savanalarında ya da Avrupa ovalarında ilk kez karşılaşmaları ile çeviri ihtiyacı
doğmuş olabilir (Diamond, 2002). Bugün İngilizce’nin tüm dünyada bir zaman-
lar uzun bir süre Latince’nin üstlendiği ortak dil (Lingua Franca) olma görevini
özellikle ikinci dünya savaşından sonra üstlenmiş olduğu görülmektedir. Burada

27
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

belirtilmesi gereken önemli bir tarihi nokta vardır; o da Latince’nin de -kimsenin

anadili olmasa da- yaklaşık iki bin yıl boyunca bugünki İngilizce gibi eğitim, bi-
lim ve ticaretin ortak dili olmasıdır (Musumeci, 2011). Konuyla bağlantılı olarak,
Munday (2008) diplomatik çeviri yapılan diller arasında Aramice ve Fransızca’yı
da saymaktadır. Ancak günümüze gelindiğinde İngilizce en çok içerik üretilen ve
çeviri yapılan dil olarak dünyanın ortak dili halini almıştır. Bugün İngilizce bilim,
teknoloji, ekonomi, akademi gibi birçok alanda ortak dil (Crystal, 2003) olarak
kabul edilmektedir.
Potansiyel turist ve/ya ziyaretçilerin ilk iletişim aracı olan bilgilendirici ve/ya
tanıtıcı metinlerin anadilde yazılmış içeriklerinin kendisi kadar çevirileri de çok
büyük önem taşımaktadır (Rozier-Rich ve Santos, 2011). Li (2018: 355) bu tür
kamusal yazıların çevirilerindeki kaliteyi “bir ülkenin dövizinin somut bir teza-
hürü ve humanist ortamın inşa seviyesi” olarak tanımlayarak buradaki bilgilerin
doğru aktarılmasının doğrudan iktisadi önemine vurgu yapmaktadır. Başka bir-
çok çalışma bu metinlerin çevirilerinin ülkenin turizmde önemli bir kavram olan
“ülkenin imajı” açısından kilit role sahip olduğunu vurgulamaktadır (Ko, 2010;
Wan, 2016). Ancak bazı çalışmalar bu tür turistlere yönelik tanıtıcı metinlerin
çevirilerinde dilsel ve de kültürel farklılıklardan kaynaklı hatalar kadar doğrudan
yanlış çeviri yapılabildiğini de ortaya koymaktadır (Li, 2018; Mohebbi ve Firooz-
kohi, 2021). Yapılan çalışmalar çoğunlukla Çin, Endonezya, Malezya, Singapur,
Taiwan gibi Uzak Doğu ülkelerini kapsamaktadır. Türkiye’de bu tür metinlerin
çevirilerini inceleyen çalışmalar son derece sınırlıdır. Bu bağlamda bu çalışma bu
tür bir açığa katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

3.1. Çeviri İncelemeleri Alanyazın Taraması

Turizm metinleri çevirilerinin inceleme çalışmalarının tüm dünyada sınırlı
kaldığı görülmektedir. Bunun sebepleri olarak belki de Çeviribilimin Dilbilim-
den bağımsız bir bilim dalı olarak ortaya çıkmasının sadece son birkaç on yılda
gerçekleşmesi sayılabilir. Çalışmaların çoğunluğu uzak doğudan olmakla beraber
Çin, Malezya, Singapur örnekleri yayımlanmış çalışmalar arasında başı çekmek-
tedir (Qiannan, 2012; Wan, 2016). Çin gibi çok kalabalık nüfusa sahip, dünyanın
fabrikası (Zhang, 2006) olarak tanımlanan ve bu sayede tüm dünyadan iş odaklı
ya da gezi amaçlı milyonlarca turist ağırlayan bir ülkede dahi turizme yönelik
dil ve çevirilerin kontrol edilmesi ancak 2008’de Pekin’de 29. su gerçekleştirilen
olimpiyat oyunları (Guo, 2012) ve 2010’da Şangay’da gerçekleştirilen World Expo
(Ko, 2010) etkinliği öncesinde farkındalığa kavuşmuş ve belli oranda yönelim
kazanmıştır.

28
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

Turizm ile ilgili metinlerin çevirisindeki hata tipolojisi birçok çalışmada ince-
lenmiştir. Çeviri metinlerinde genel olarak imla hataları, yanlış sözcük ve terim
seçimleri, bu seçimlerde metin içindeki istikrarsız kullanımlar, eksik çeviriler,
yanlış sözdizimsel ve sözcüksel sıralamalar, anlamsal ve kültürel farklılıklara da-
yalı hatalar sıkça karşılaşılan hatalar olarak sıralanabilir (Hansen, 2013; Milton
ve Garbi, 2000, Newmark, 1988; Terestyényi, 2011). Bununla birlikte, çeviride
en zorlu alanlar arasında kültür kavramına dayanan farklılıklar yer almaktadır
(Katan, 2014; Marinetti, 2011). Newmark (1988) çeviride karşılaşılan güçlükleri
belirtirken dilsel yapıların farkları kadar bu soruna da ışık tutmuş ve birçok kül-
türel kavramın erek dile tamamı ile çevirilemeyeceğine dikkat çekmiştir. Kültürel
farklılıklara dayalı çeviri sorunlarının kaynağı olarak çoğunlukla kaynak dilde-
ki sözcük ya da kavramların erek dilde yer almaması gösterilmektedir (Munday,
2008). Bunlar da erek kültürdeki okuyucu tarafından bilinemeyecek nesne ve
kavramlara ilişkin ifadeler olmaktadır (Wang, 2011). Bunlara ek olarak, Terest-
yényi (2011) tartışmayı bir adım daha ileriye taşıyarak hangi sözcük ya da öbek-
lerin kültürel ya da kültüre özgü sayılması gerektiğinin de zorluğuna işaret eder.
Hatta terimler arasında da ortak bir görüş olmadığını belirtirken, kültürle ilgili
olan sözcükler için “realia, culture-specific, culturally bound” terimlerinin kul-
landıldığına dikkat çeker. “Culture-specific” kültüre özgü, “culturally bound” ise
kültüre bağlı olarak çevirilebilirken, dil öğretiminde de kullanılan Latince köken-
li “realia” sözcüğü ise gerçek nesneler/olgular olarak çevirilebilir. Buradan çeviri
analizinde kültürel bir bakış açısı ya da metodu kullanmanın başlı başına zor bir
süreç olduğu ortaya çıkmaktadır.
Kültürün çeviriyi zorlaştırmasını sağlayan birçok etmenden söz edilebilir.
Herşeyden önce kültür kavramının çok boyutlu olması nedeniyle tanımını dahi
yapmanın çok zor olduğuna dair bir görüş birliğine varılmış durumdadır. Sz-
tompka (2002) kültürün 200’den fazla tanımının olduğunu belirtmektedir (akt.
Jedynak, 2011: 64). Belki de kültürün en çok çalışılan konulardan biri olmasının
en önemli sebebi budur. Hofstede vd. (2010), kültürü bilgisayarların çalışmasını
sağlayan işletim sistemlerine benzeterek bir zihinsel yazılım olarak tanımlamak-
tadır. Dil ve kültür birbirileriyle son derece ilişkili ve ayrılamayacak terimler ola-
rak kabul edilmektedir. Dil ve kültürün insanın dünyayı algılayış biçiminin en
büyük belirleyicileri olduğu görüşünü ileri süren Sapir-Whorf hipotezi ya da dil-
sel görecelik ve dilsel belirleyicilik (güçlü formu) kavramları yaygın olarak kabul
görmektedir (Brown, 2007; Fromkin, Rodman ve Hyams, 2011). Çeviri çalışma-
larında da “kültürel dönüş” (Lefevere ve Bassnett, 1990) ile birlikte sadece diller
arası değil aslında kültürlerarası çeviri yapılması gerektiği de yeterince vurgu-

29
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

lanmaya başlanmıştır. Bu doğrultuda Vermeer (1995) çevirmeni iki kültürlü bir

uzman olarak tanımlamaktadır. Günümüzde kültür paradigmasının da etkisi ile
çeviri artık bir anlamda kültürlerarası iletişim ve etkileşim unsuru (Katan, 2014)
olarak kabul edilmektedir.
Yapılan çalışmalar imla hatalarının çeviri metinlerde en sık karşılaşılan ha-
talardan olduğunu ortaya koymaktadır. Wan (2016) imla hatalarının dikkat-
sizlikten kaynaklandığını öne sürerken yanlış sözcük seçiminden kaynaklanan
hataların da çevirmenlerin sözlüğe bakmaya üşenmelerinden ya da dikkatsizlik,
dalgınlık ve yorgunluk gibi kişisel nedenlerden kaynaklandığını savunmaktadır.
Benzer şekilde, Guo (2012) bir ya da birkaç harfin eksik ya da yanlış yazılabildiği
yazım hatalarına da vurgu yapmaktadır. Bu durumun da çevirmenlerin ya da
matbaacının basitçe dikkatsizlik ya da sorumsuzluğundan kaynaklanabileceğine
işaret etmektedir. Napu (2016) ise geniş bir alanyazın taraması sonucu çeviride
yapılan her çeşit hatanın daha çok çevirmenlerin İngilizce’deki sınırlı yeterliğine
atfedilebileceğini belirtmektedir. Bu veriler ışığında çeviride yapılan hataların çe-
şitleri kadar sebeblerinin de çok farklı olabileceği görülebilmektedir. Çevirilerin
kalitesini arttırmak ve hataları en aza indirebilmek için bilim insanları çeşitli yön-
temsel önerilerde bulunmaktadırlar. Bir sonraki bölümde söz konusu süreçler ele
alınacaktır.

4. ÇEVİRİ YÖNTEMLERİ
Çeviri uygulamalarında kullanılabilecek çok sayıda yöntem, strateji, prose-
dürden söz edilmektedir. Öncelikle, önerilen terimler arasında belirgin çizgilerle
oluşmuş bir ayrım bulunmadığı rahatlıkla söylenebilir. Genel olarak bu terim-
ler yapılan farklı sınıflamalar dahilinde birbirleriyle çakışabilmektedir ve belli
oranda karışıklığa da neden olabilmektedir. İlgili alanyazın terminolojisinde en
belirgin ayrımlar arasında Newmark (1988) “yöntemler”in tüm metinlerle ilgili
iken “prosedürler”in cümleler ve daha küçük dil birimleri için kullanıldığına dair
ayrıma işaret etmektedir. Ayrıca, Newmark (1988: 45) içinde kelimesi-kelimesi-
ne çeviri (word-for-word), birebir (literal), sadık (faithful), anlamsal (semantic
translation) gibi yöntemleri barındıran kaynak metin vurgusu yapan yöntemler
ile uyarlama (adaptation), serbest (free), deyimsel (idiomatic), iletişimsel (com-
municative translation) yöntemlerinin dahil olduğu erek dil vurgusu yapan yön-
temler olarak ikili bir sınıflama sunmaktadır. En belirgin sınıflamalardan bir di-
ğeri ise Vinay ve Darbelnet (1995) tarafından öne sürülen dolaysız (direct) ve
dolaylı (oblique) ayrımı modelidir ki bunların da yaygın olarak bilinen diğer

30
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

adlarıyla birebir (literal) ve serbest (free) çeviri yöntemlerine karşılık geldikleri

bilinmektedir (akt. Munday, 2008: 56). Ayrıca Vinay ve Darbelnet (1995) dolaysız
çeviride ödünçleme (borrowing), öyküntü (calque), birebir (literal translation)
stratejilerini, dolaylı çeviride ise aktarma/yer değiştirme (transposition), değiştir-
me (modulation), eşdeğerlik (equivalence) ve uyarlama (adaptation) stratejilerini
sıralamaktadırlar. Bütün bilim insanlarının önerdiği yöntem, strateji, teknik ya
da prosedür adı altındaki terimler aslında birbirinden çok da bağımsız olmayan,
çoğu zaman birbirinin yerine geçebilen ve kullanılabilen kavramlar olarak değer-
lendirilmelidir. Çeviri yapan kişi için yabancı dil öğretim yöntemlerinde olduğu
gibi çeviri yöntemleri arasında da kesin ve net çizgiler şeklinde bir yalıtılmışlık
bulunmamaktadır; çevirmenler çoğu zaman geçişler yapmak zorunda kalabil-
mektedirler (Davies, 2003). Bu konuların daha ayrıntılı tartışmaları için mezkûr
kaynaklara başvurulabilir (Munday, 2008; Newmark, 1988).
Çeviri yaparken karşılaşılan güçlüklerin en önemlilerinden biri olarak kültü-
rel unsurların çevirileri olduğu yukarıda belirtilmişti. Bu bağlamda, turizm me-
tinlerinin çevirisi bulundukları yerin ve/ya ait oldukları kültürün geçmişten gelen
birikimlerini barındırıyor olması nedeniyle de son derece karmaşık ve zor bir sü-
reçtir. Çevirmenin sadece dilsel ögeleri bilmesi yeterli olmayacaktır. Turizm me-
tinleri için çevirmenin bir “kültürel farkındalık” hatta “kültürlerarası farkındalık”
(Baker, 2002) sahibi olması yapılacak çevirinin işlevselliği açısından son derece
önemlidir. Harvey (2000) kültüre-bağlı (culture-bound) metinlerde uygulana-
bilecek işlevsel eşdeğerlik (functional equivalence), biçimsel eşdeğerlik (formal
equivalence), ödünçleme (borrowing), betimleyici (descriptive) ya da öz-açıkla-
malı (self-explanatory) tekniklerini önermektedir. Bunlara ek olarak Newmark
(1988) benzer ve/ya örtüşen aktarım (transference), işlevsel eşdeğeri (functional
equivalent), kültürel eşdeğeri (cultural equivalent), eşanlamlılık (synonymy), ak-
tarma/yer değiştrime (shifts or transpositions), başka sözcüklerle anlatma (pa-
raphrase), yaygın kullanım (recognized translation), değiştirme (modulation) vb.
prosedürleri önermektedir
Yukarıda belirtilenlere ek olarak sayılabilecek daha birçok çeviri yaklaşım,
yöntem, strateji ve prosedürü alanyazında mevcuttur. Örneğin, Schleiermacher
(1813) tarafından önerilen ve Venuti’nin (1995) yeniden gündeme getirdiği yerli-
leştirme/yabancılaştırma stratejilerinden de bahsedilebilir. Özellikle son zaman-
larda Davies’in (2003) kültüre özgü çeviri metotları önerdiği çalışması son derece
önemlidir. Katan (2016) çeviri yaklaşımından ziyade çevirmenin özelliği olarak
mindful (dikkatli/özenli/duyarlı) ve mindless (dikkatsiz/özensiz) sıfatlarını kul-
landığı bir ayrımdan bahsetmektedir. Bu bağlamda genel çerçeve olarak çeviride

31
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

yaklaşımların, dilbilimsel ve kaynak odaklı “sadık” çeviri yaklaşımından çok ar-

tık işlevsel ve erek odaklı bir yaklaşıma doğru yönelmiş olduğu gözlenmektedir.
Ancak, bu noktada kitabın amacı ve hedef kitlesi göz önünde bulundurularak
okuyucuyu daha fazla teknik terminoloji ile yormadan, ilgisini dağıtmadan genel
bir çerçeve çizilmeye çalışılmıştır.

5. ÇALIŞMANIN AMACI VE YÖNTEMİ

Bu çalışmada Samsun merkez ilçesi olan İlkadım’da bulunan kültür varlık-
ları envanterine kayıtlı olan eserlerin İngilizce çevirilerinin incelenmesi amaç-
lanmaktadır. Bu kapsamda Kültür ve Turizm Bakanlığı’na ait https://samsun.ktb.
gov.tr/TR-216745/ilkadim.html resmi web adresinde bulunan İlkadım ilçesine ait
“Gezilecek Yerler” başlığı altında sunulan kültürel ve tarihi yerlere ait tanıtıcı/bil-
gilendirici metinlerin İngilizce çevirilerinin dilsel ve kültürel açıdan erek odaklı
bir yaklaşımla incelenmesi amaçlanmıştır.
Mevcut çalışmada nitel araştırma paradigması içerisinde sıklıkla kullanılan
döküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Fraenkel ve Wallen (2006) döküman-
ları nitel araştırmalar için değerli bir veri kaynağı olarak tanımlamaktadırlar.
Creswell (2011: 223) dökümanları halka açık ve kişiye özel/mahrem dökümanlar
olarak ikiye ayırmaktadır. Halka açık dökümanlar arasında “toplantı tutanakları,
resmi notlar, kamuya açık tüm kayıtlar, kütüphanelerdeki arşiv materyalleri” yer
alırken, kişiye özel dökümanları da “kişisel günlükler, notlar ve mektuplar” ola-
rak sıralamaktadır. Döküman analizi/incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu
hakkında detaylı bilgi içeren materyallerin incelenmesini içerir (Bowen, 2009).
Burada analizi yapılan materyaller görsel ya da yazılı olabilir. Bu yöntem doğru-
dan gözlem ve görüşmenin yapılamadığı durumlarda, tek başına araştırma yön-
temi olarak sıklıkla tercih edilen ve araştırmacılara zaman, mekan ve para gibi
maliyetler açısından rahatlık sağlayan bir yöntemdir (Atkinson ve Coffey, 2004;
Corbetta, 2003; Yıldırım ve Şimşek, 2006).
Bu amaç doğrultusunda Kültür ve Turim Bakanlığı’na ait web sayfasındaki 15
adet eserin web sayfalarındaki tanıtıcı/bilgilendirici metinlerinin İngilizce çeviri-
leri incelenmektedir. Araştırmaya dahil edilen eserler şunlardır: “Acem Tekkesi,
Amisos Tepesi, Anadolu Aslanı ve Amazon Köyü, Bedestan Çarşısı, Büyük Cami,
İlkadım Anıtı, Kurtuluş yolu, Kale Camii, Kurşunlu Camii, Kurtuluş Yolu, Mater
Dolorosa Kilisesi, Onur Anıtı, Pazar Camii, Saathane Meydanı, Sadi Tekkesi Ku-
vay-i Milliye Müzesi, Seyyid Kutbiddin Cami ve Türbesi”. Bahsi geçen metinlerin
İngilizce çevirileri erek odaklı bir yaklaşım ile incelenmektedir.

32
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

Genel itibarı ile turizm metinlerinin asıl amacı okuyucuyu bilgilendirmektir

ve bu anlamda Reiss’ın (1989) metin türlerini 4’e ayırdığı (informative-bilgilendi-
rici/bilgi verici, expressive-anlatımcı, operative-işlemsel/işlevsel, audiomedial-i-
şitsel araçlı) sınıflamasında bilgilendirici metinler türünde yer aldığı söylenebilir.
Ancak burada metin türleri arasında net bir çizgi ve yalıtılmışlık ol(a)madığını,
yer yer geçişler ya da iç içe geçen unsurların olabileceğini de hatırlatmak yerinde
olacaktır.

6. SAMSUN MERKEZ-İLKADIM İLÇESİNDEKİ ÇEVİRİ METİNLERİN

İNCELENMESİNE YÖNELİK BULGULAR VE TARTIŞMA
Bu bölümde çalışma kapsamında incelenen çeviri metinlerden elde edilen
bulgular sunulmaktadır. İnceleme sonuçları “metinlerin biçim ve biçem özellik-
leri, sözcüksel kullanımları, kültürel açıdan bakış, metinlerdeki eksiklikler,” baş-
lıkları altında sınıflandırılmıştır. Bazı bölümlerde doğrudan sitedeki metinlerden
alıntılar yapılarak örneklendirme yoluna gidilmiştir. Bulgulara ait detaylı bilgiler
aşağıda sunulmuştur.

6. 1. Metinlerin Biçim ve Biçem Özellikleri

İlk bakışta genel bir değerlendirme yapıldığında, Turizm ve Kültür Bakan-
lığı’na ait https://samsun.ktb.gov.tr/TR-216745/ilkadim.html adresinde bulunan
web sitesinde, ilgili sayfalarda yer alan eserler ve/ya yerler ile ilgili Türkçe me-
tinlerin çok uzun olmadığı söylenebilir. Bu durumun avantajı okuyucuyu uzun
metinlerle yormadan sadece genel hatlarıyla bilgi vermek suretiyle ziyaretçilerde
merak uyandırarak onları bir an önce bu tarihi/kültürel eseri ziyaret etmeye teş-
vik etmeye yönelik olabileceğini düşündürmektedir.
Metinlerin yazar(lar)ı hakkında bilgiye siteden ulaşılamamaktadır. Tüm me-
tinleri bir kişinin mi yazdığı yoksa farklı kişiler tarafından mı yazıldıkları bilgi-
sine ulaşılamamaktadır. Aynı şekilde, burada yer alan metinlerin çevirilerinin de
kim(ler) tarafından yapıldığına dair bilgi ilgili sayfalarda yer almamaktadır.
Türkçe metinlerin bazılarının turizm tanıtıcı/bilgilendirici metinlerden bekle-
necek şekilde güzel güçlü sıfatlarla zenginleştirilmiş, heyecanlandıracak, çoşku ve
olumlu duygular uyandıracak, milli birlik ve beraberlik duygusunu pekiştirecek
destansı ögelerle zenginleştirilmiş olduğu ve duyguları kabartan üslupla yazıldı-
ğı söylenebilir. Özellikle Kurtuluş yolu ve Onur Anıtı metinlerinde bu özellikler
ön plana çıkmaktadır. Türkçe metinlerin bazılarında cümlelerin uzun olduğu ve
karmaşık yapıların kullanıldığı dikkat çekmektedir. Türkçe metinlerin incelen-

33
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

mesi çalışmanın amacı dahilinde olmasa da çeviri eyleminde kullanılan asıl un-
sur oldukları için ve tüm süreci etkileyecek nitelikte oldukları için burada kısaca
değinilmiştir.
Çevirilerde dipnot yerine parantez içinde açıklamalar verilme yoluna gidilmiş
olduğu göze çarpmaktadır. Glossing adı verilen bu strateji alandaki bilim insan-
ları tarafından sıklıkla önerilmektedir (Harvey, 2000). Newmark (1988) çevir-
menin kendi okuyucu kitlesini göz önünden bulundurarak kültürel, teknik ve
dilbilimsel eklemeler yapabileceği durumlara dikkat çekmektedir ve bu tür ek-
lemelerin okuyucunun dikkatini dağıtmayacak şekilde mümkün olduğu kadar
kullanılması gerektiğini belirtmektedir.
Metinlerin çevirilerine genel olarak bakıldığında, anlamaya engel teşkil et-
mese de bazı küçük yazım ve noktalama hataları olduğu gözlemlenmektedir.
Büyük ve küçük harf kullanımı yönünden web sayfalarında İngilizce metinler-
de göze çarpan büyük bir yanlış kullanım bulunmadığı gözlemlenmiştir. Yazım
konusunda da İngilizce metinlerde Seyyid Kutbiddin Cami ve Türbesi metninin
İngilizcesinde “Abdulkadir Geylani” olarak yazılmış olması gereken metinde “Ab-
dulkadir Geyşani” olarak yer almaktadır. Burada QWERTY klavyede “L” ve “Ş”
harflerinin birbirine çok yakın olduğundan kaynaklanabileceği akla gelmektedir.
Bu tür hatalar mevcut alanyazındaki çalışmalarda incelenen metinlerle paralellik
göstermektedir (Li, 2018). Dilbilgisi kullanımı açısından bakılduğında Amisos
Tepesi, Büyük Cami, İlkadım Anıtı, Onur Anıtı İngilizce metinlerinde “to be” fi-
ilin kullanımına ilişkin bazı eksiklikler göze çarpmaktadır. Alanyazında yapılmış
çalışmalar (Ko, 2010; Qiannan, 2012; Wan, 2016) benzer kullanımların sıklıkla
görülebildiğini ortaya koymaktadır.
İnglizce metinlerde tarih yazımlarındaki sıralamada yer yer daha çok Türk-
çe’de kullanılan gün/ay/yıl ve bazı yerlerde ise daha çok İngilizce’de kullanılan ay/
gün/yıl şeklinde kullanımlar olduğu gözlemlenmektedir. İlkadım Anıtı, Kurtuluş
Yolu, Onur Anıtı metinlerinde farklılıklar gözlemlenirken Kurtuluş yolu metni
içinde aynı paragraf bünyesinde iki farklı kullanıma rastlanmaktadır.

6. 2. Sözcüksel Kullanımlar
Sözcük seçimi yönünden farkedilen hususlar arasında yazımı tam doğru ol-
mayan sözcüklere rastlanabilmektedir. Örneğin, Sadi Tekkesi Kuvay-i Milliye
Müzesi metninde “was sculpture” kullanıldığı gözlenmektedir. Bu ifadenin erek
dilde “wax figure” olarak kullanılan “balmumu heykeli” tamlamasına karşılık gel-
diği düşünülmektedir. Başka bir örnek Seyyid Kutbiddin Cami ve Türbesi met-
ninde geçen İngilizce teknik terimi ile “hip/hipped roof ” olan “kırma çatılı” öbe-

34
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

ğinin anadilden transfer edildiğini düşündüren “breaking roof ” olarak aktarılmış

olduğu gözlemlenmektedir. Benzer şekilde aynı metinde bir kiremit çeşidi olan
“Marseille ya da French tile” olarak kullanılan Türkçe’de yaygın olarak Marsil-
ya kiremiti olarak kullanılan öbeğin “Marseille building” olarak verilmiş olduğu
görülmektedir. Alanyazında anadilden doğrudan tamlama şeklinde transferle-
rin alıntılama/öyküntü (calque) (Vinay ve Darbelnet, 1995) şeklinde yapıldığı
durumlar olsa da burada Newmark’ın (1988) da önerdiği inşaat/mimari ile il-
gili yaygın kullanımı (recognized translation) prosedürünün uygulanması erek
dildeki okuyucunun üzerindeki yükü hafifletip daha kolay anlamasına yardımcı
olabilecektir.
Bir başka örnek Büyük Cami metninde geçen “Büyük Samsun Yangını” tamla-
masının “the Great Samsun Fire” olarak doğrudan çevirilmiş olduğu gözlemlen-
mektedir. Ancak, bu tür büyük yangınların “the great fire of London, Rome, Chi-
cago” gibi çok sayıda “yaygın kullanım” (Newmark, 1988) örneği bulunmaktadır.
Bu kısım için burada belirtilen anadil kaynaklı kullanımların uygunluğunun ELF
(English asa Lingua Franca) paradigması (Albl-Mikasa, 2017) içinde yeniden de-
ğerlendirilebileceğini de ayrı bir husus olarak belirtmekte yarar olacaktır.
Çeviri metinlerin bazılarında kaynak metindeki aynı sözcük için farklı İngi-
lizce sözcükler kullanıldığı gözlemlenmektedir. Özellike Kurtuluş Yolu web say-
fası metninde “kurtuluş” sözcüğünün aynı anlamda 3 farklı sözcük ile “salvation,
independence, liberation” belirtilmiş olduğu gözlemlenmektedir. Bu tür farklı
kullanımlar okuyucuda anlama yönünde belli oranda güçlük teşkil edebileceği
göz önünde bulundurulmalıdır.

6.3. Kültürel Açıdan Bakış

Bu çalışma kapsamında incelen bazı bölümlerde çevirmen erek dil okuyu-
cularının anlamayabileceği metinlerde inisiyatif alarak işlevsel çözüm yoluna
başvurmuş ve erek dilde yeniden yorumlamış olduğu anlaşılmaktadır. Örneğin
Acem tekkesi metninde son cümlede “Bina sohbet ve kültür evi olarak hizmet
vermektedir.” şeklinde geçen kaynak metni “Acem Tekkesi still serves as a restau-
rant where you may find traditinonal cuisine today.” olarak çevirerek binanın kül-
türe özgü çağrışımlarla anlaşılabilecek “sohbet ve kültür evi” kavramlarını açık-
lama yoluna gitmeden, işlevsel bir yaklaşım ile geleneksel mutfağa ait yemeklerin
bulunabileceği bir restaurant olarak hizmet verdiğini başka sözcüklerle anlatma
(paraphrase) (Newmark, 1988) yolunu tercih etmiş olduğu gözlemlenmektedir.
Aynı uygulama çeviri yöntemleri kısmında açıklanmış olan Venuti’nin (1995)
yerlileştirme stratejisi ile de değerlendirilebilir.

35
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

Benzer şekilde Mater Dolorosa Kilisesi metninde adres bilgisi olan “Ulugazi
mahallesi” yerine anlamsal bir dokunuş tercihi ile “town centre” ifadesini kulla-
nıldığı görülmektedir. Bu kavramın kaynak dildeki mahalle ismi olduğunu erek
okuyucunun kültürel artalan bilgisi gerektiren bu detay bilgiyi anlamayacağını
düşünerek bu tür bir stratejiye başvurmuş olabileceğini düşündürmektedir. Alan-
yazında Harvey (2000) işlevsel eşdeğerlik (functional equivalence) kavramıy-
la da açımlanabilecek bu tercihin erek okuyucunun işini kolaylaştırdığı açıkça
görülmektedir.
Seyyid Kutbiddin Cami ve Türbesinin metninde, “son cemaat yeri” olarak
belirtilen alan “the last congregation place” şeklinde çevirilmiş olduğu gözlem-
lenmektedir. Bu strateji alanyazında alıntılama/öyküntü (calque) (Vinay ve Dar-
belnet, 1995) olarak sıkça kullanılmaktadır. Ancak burada alanın özellikle 14.
Yüzyıldan itibaren camilerde bulunan bir nevi avlu gibi revaklı bir alan olduğu-
nun açıklamalı çeviri (gloss translation) (Munday, 2008) olarak adlandırılan stra-
teji kullanılarak bir notla belirtilmesi daha işlevsel olacaktır. Çünkü bu söz öbeği
hem detay bir bilgi gerektirmesi hem de kültüre aşina olmayan, artalan bilgisine
sahip olmayan erek okuyucuların doğrudan anlamlandırmakta güçlük çekeceği
ve de belki de anlamayacağı bir bilgi olabilir.
Bedestan Çarşısı metninde parantez içinde bedestan sözcüğünün yanında
“traditional shopping centre” şeklinde açıklama verilmiş olduğu görülmektedir.
Bu da çeviri yapanın kültürel farkındalık ile hareket ettiği izlenimini güçlen-
dirmektedir. Bu tür eklemeler alanyazında açıklamalı çeviri (gloss translation)
(Munday, 2008) olarak adlandırılmaktadır. Özellikle kültürel farklılıkların oldu-
ğu yerlerde kullanılması önerilen stratejiler arasında yer almaktadır.
Saathane Meydanı metninde çevirmenin kaynak metinde bulunmayan bir
cümleyi erek metne eklemiş olduğu görülmektedir. Çevirmen erek metinde bu-
lunmayan “The square received its name from the clock located in the centre
of it.” cümlesini ekleme eylemini Newmark’ın (1988) ekleme (addition) olarak
tanımlamaktadır. Hatta Newmark (1988: 92) bu prosedürün okuyucunun dikkat
akışını kesintiye uğratmayacağını düşündüğü için sıklıkla kullanılması gerektiği-
ni ancak pek tercih edilmediğini belirtmektedir.

6. 4. Çevirisi Yer Almayan Metinler

Bazı metinlerde anlamı bozmayacak şekilde sözcük ve öbeklerin çevirisinin
yapılmamış olduğu gözlemlenirken bazı metinlerde ise cümleler ve paragrafların
çevirisinin ilgili web sayfasında yer almadığı görülmektedir. Örneğin, Acem Tek-
kesi web sayfasındaki çeviri metni incelendiğinde kaynak metindeki “Selahiye

36
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

Mahallesi, 100. yıl Bulvarında yer alan bina Zemin+ 1 katlıdır” cümlesinin çevi-
rilmediği görülmektedir. Bunun sebebi adres detayının konum bilgisi ile yer imi
olarak zaten verilmiş olmasından kaynaklanabileceği olarak düşünülebilir. Bu-
nun gibi bazı sözcük ve öbeklerin Anadolu Aslanı ve Amazon Köyü, Büyük Cami,
Kurtuluş Yolu, Onur Anıtı gibi metinlerin çevirilerinin ilgili web sayfalarında yer
almadığı görülmektedir. Bunların yanında, Sadi Tekkesi Kuvay-i Milliye Müzesi
Türkçe kaynak metni en uzun metin olmasına karşın sadece bir paragrafının İn-
gilizce çevirisine ilgili web sayfasında yer verildiği görülmektedir. Çıkarma-omis-
sion (Baker, 1992; Katan, 2014) özellikle erek kültürde anlaşılması güç kavram ve
olgular için yer yer sözcüksel ve öbeksel seviyede zaman zaman başvurulabilecek
çözüm stratejisi olarak öneriliyor olsa da burada çevirisi yapılmamış metinlerin
cümle ve paragraf uzunluğuna eriştiği görülmektedir. Bu durumun da kaynak
metin ile verilmek istenen mesajın erek dil ve kültüre iletilmesinde eksikliğe ne-
den olabileceği söylenebilir.

SONUÇ

Bu çalışmada Samsun’un merkez ilçesi olarak kabul edilen İlkadım ilçesinde

bulunan kültür varlıkları envanterine kayıtlı olan eserlerin tanıtıcı/bilgilendirici
metinlerinin İngilizce çevirileri incelenmiştir. Bu çalışma Kültür ve Turizm Ba-
kanlığı’na ait resmi web adresinde bulunan İlkadım ilçesine ait “Gezilecek Yerler”
başlığı altında sunulan kültürel ve tarihi yerlere ait on beş adet metinle sınırılan-
dırılmıştır. İlgili web sayfalarında yer alan tanıtıcı/bilgilendirici metinler dilsel ve
kültürel açıdan erek odaklı yaklaşım bakış açısıyla incelenmiştir.
Turizmin ülke ve şehir ekonomilerine doğrudan çok büyük oranda ekonomik
ve dolaylı toplumsal katkılar yaptıkları belirtilmiş ve bunun hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan ülkeler için geçerli olduğu tartışılmıştır. Turizmin Türkiye eko-
nomisi ve Samsun ili ekonomisi için de önemi belirtilmiştir. Turizm web sayfa-
larında kullanılan bu tür tanıtıcı/bilgilendirici metinlerin çevirilerinin turistlerin
ziyaret niyetlerinde ve karar alma süreçlerinde belirleyici öneme sahip olduğu
tartışılmıştır.
Turizmin ülke ve şehir ekonomilerine doğrudan toplumsal alana ise dolaylı
olarak çok büyük oranda katkılar yaptığı belirtilmiş ve bunun hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan ülkeler için geçerli olduğu tartışılmıştır. Turizmin Türkiye
ekonomisi ve Samsun İli ekonomisi için de önemi açıktır. Bu bağlamda, turizm
web sayfalarında kullanılan bu tür tanıtıcı/bilgilendirici metinlerin çevirilerinin

37
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

turistlerin ziyaret niyetlerinde ve karar alma süreçlerinde belirleyici öneme sahip

olduğu vurgulanmıştır.
Yazılan metinlerin biri hariç çoğunun uzun tutulmadığı gözlemlenmiştir.
Yapılan çevirilerin amacına uygun daha çok işlevsel bir yaklaşımla erek okuyu-
cu dikkate alınarak yapılmış olduğu söylenebilir. Çeviri metinlerin bazılarında
anlam akışını bozmayan ve okuyucunun okuma hızını ve motivasyonunu dü-
şürmeyeceği düşünülen çok az ölçüde yazım, imla, dilbilgisi hataları olduğu
gözlemlenmiştir.
Her çeviri metinde olabileceği gibi çevirmenin inisiyatif alarak yer yer ekleme
ve/ya çıkarma stratejilerinden de yararlandığı görülmektedir. Metinlerin bazıla-
rında kaynak metinde olan ancak ilgili web sayfasında İngilizce olarak yer alma-
yan sözcük, öbek, cümle ve paragraf uzunluğunda ögelerin yer almadığının göze
çarpmakta olduğu söylenebilir.
Bu tür metinlerin kendileri kadar çevirilerinin kalitesinin de ne kadar yüksek
olursa erek okuyucuların ilgisini o kadar fazla çekebileceği ve bu yönde daha fazla
turistin o bölgeyi ziyaret etmesine neden olabileceği olgusunu dikkate almak ye-
rinde olacaktır. Bu bağlamda da ilgili kişilerin bu tür farkındalıkları göz önünde
bulundurarak gerekli adımları atmaları da gelecek turist sayısını arttırmak sure-
tiyle doğrudan ekonomik, dolaylı olarak ise toplumsal açıdan çok büyük fayda
sağlayacağı düşünülmektedir.

7.1. Öneriler
Bu çalışma turizm metinlerinin çevirilerinin analiz edildiği sınırlı sayıdaki
çalışmaların yanında alana bir katkı sağlamayı amaçlamıştır. Çalışmadan elde
edilen bulgular ve yöntemsel bazı sınırlılıklara dayalı olarak aşağıdaki öneriler
yapılabilir:
Bu çalışmada sitede yer alan hazır metinlerin İngilizce çeviri metinleri ince-
lenmiştir. Metinlerin Türkçe içeriklerinin analizine mükün olduğu kadar deği-
nilmemiştir. Metinlerin konunun uzmanları (arkeolog, tarih uzmanı, sanat tarihi
uzmanı vb.) tarafından başka disiplinler içinde dil yapısı, ton ve uygunluk gibi
kriterlerin de dahil olabileceği içerik analizi yöntemiyle yapılacak farklı çalışma-
lar önerilebilir.
Ayrıca metinlerin sadece İngilizce çevirileri yer almaktadır. Ancak, son yıllar-
da Doğu Karadeniz Bölgesi başta olmak üzere Karadeniz Bölgesi geneline Arap
turistlerin yoğun ve sık ziyarette bulundukları gerçeği göz önünde bulundurula-
rak metinlerin Arapça çevirilerinin de yapılması gelecek turist sayısını arttırma
yönünde katkı sağlayabilir.

38
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

KAYNAKÇA
Albl-Mikasa, M. (2017). “ELF and Translation/Interpreting”, J. Jenkins, W. Baker, ve M. Dewey
(Ed.), The Routledge Handbook of English as a Lingua Franca içinde (ss. 369–384), London/
New York: Routledge.
Antonson, H. ve Jacobsen, J. K. S. (2014). “Tourism Development Strategy or Just Brown Signage?
Comparing Road Administration Policies and Designation Procedures for Official Tourism
Routes in Two Scandinavian Countries”, Land Use Policy, 36, 342-350.
Atkinson, P., ve Coffey, A. (2004). “Analysing Documentary Realities”, D. Silverman (Ed.), Qua-
litative research: Theory, method and practice içinde (ss. 56–75), London: Sage Publications.
Baker, W. (2012). “From Cultural Awareness to Intercultural Awareness: Culture in ELT”, ELT
Journal, 66, 1, 62-70.
Baker, M., (1992). In Other Words: A Coursebook on Translation, London ve New York: Routledge.
Baron, D. (2009). A Better Pencil: Readers, Writers, and the Digital Revolution, Oxford: Oxford
University Press.
Beerli, A. ve Martin, J. D. (2004). “Factors Influencing Destination Image”, Annals of Tourism Re-
search, 31, 3, 657-681
Bhatia, A. K. (2002). Tourism Development: Principles, Practices, New Delhi: Sterling Publishers
Pvt. Ltd.
Bowen, G. A. (2009). “Document Analysis as a Qualitative Research Method”, Qualitative Research
Journal, 9, 2, 27-40.
Briedenhann, J. ve Wickens, E. (2004). “Tourism Routes as a Tool for the Economic Development
of Rural Areas—Vibrant Hope or Impossible Dream?”, Tourism Management, 25(1), 71-79.
Chen, C. F. ve Tsai, D. (2007). “How Destination Image and Evaluative Factors Affect Behavioral
Intentions?” Tourism Management, 28, 4, 1115-1122.
Corbetta, P. (2003). Social Research: Theory, Methods and Techniques, Thousand Oaks: Sage.
Creswell, J. W. (2012). Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative
and Qualitative Research, 4. Baskı, Boston: MA Pearson.
Crystal, D. (2003). English as a Global Language, 2. Baskı, Cambridge, MA: Cambridge University
Press.
Davies, E. E. (2003). “A Goblin or a Dirty Nose? The Treatment of Culture-Specific Refe-
rences in Translations of the Harry Potter Books”, The Translator, 9, 1, 65–100. doi:
10.1080/13556509.2003.10799146
Diamond, J. (2002). Tüfek, Mikrop ve Çelik, (Çev. Ü. İnce), Ankara: TÜBİTAK.
Doğaner, S. (2001). Türkiye Turizm Coğrafyası, İstanbul: Çantay Kitabevi.
Du Cros, H., ve McKercher, B. (2015). Cultural Tourism, 2. Baskı, New York: Routledge.
Durbarry, R. (2004). Tourism and Economic Growth: The Case of Mauritius. Tourism Economics,
10, 4, 389-401.
Fraenkel, J. R. ve Wallen, N .E. (2006). How to Design and Evaluate Research in Education, 6. Baskı,
Boston: McGraw-Hill.
Fromkin, V., Rodman, R. ve Hyams, N. (2011). An Introduction to Language, 11. Baskı, Thomson:
Boston, USA.
Giddens, A. (2006). Sociology, 5. Baskı, Cambridge: Polity Press.
Goeldner, C. R., ve Ritchie, J. B. (2012). Tourism Principles, Practices, Philosophies, John Wiley ve
Sons.
Gunn, C. A. (1988). Tourism Planning, New York: Routledge.
Guo, M. (2012). “Analysis on the English-Translation Errors of Public Signs”, Theory & Practice in
Language Studies, 2, 6, 1214-1219.
Hansen, G. (2013). “The Translation Process as Object of Research”, C. Millán, ve F. Bartrina (Eds.),
The Routledge Handbook of Translation Studies içinde (ss. 106-119), New York: Routledge.

39
 MULTİ DİSİPLİNER YAKLAŞIMLARLA SAMSUN KÜLTÜR VE TURİZMİNE BAKIŞ

Harvey, M. (2000). “A Beginner’s Course in Legal Translation: The Case of Culture-Bound Terms”,
ASTTI/ETI, 2, 24, 357-369.
Hofstede, G., Hofstede, G. J. ve Minkov, M. (2010). Cultures and Organizations: Software of the
Mind, 2. Baskı, London: McGraw-Hill
Ivanov, S., ve Webster, C. (2007). “Measuring the Impact of Tourism on Economic Growth”, Tou-
rism Economics, 13, 3, 379-388.
Jacobsen, J. K. S. ve Munar, A. M. (2012). “Tourist Information Search and Destination Choice in
a Digital Age”, Tourism Management Perspectives, 1, 39-47.
Jedynak, M. (2011). “The Attitudes of English Teachers Towards Developing Intercultural Com-
municative Competence”, Aspects of Culture in Second Language Acquisition and Foreign Lan-
guage Learning içinde (ss. 63-73), Berlin, Heidelberg: Springer.
Katan, D. (2016). “Translating for Outsider Tourists: Cultural Informers Do It Better”, Cultus: The
Journal of Intercultural Mediation and Communication, 2, 9, 63-90.
Katan, D. (2014). Translating Cultures: An Introduction for Translators, Interpreters and Mediators,
New York: Routledge.
Ko, L. (2010). “Chinese-English Translation of Public Signs for Tourism”, The Journal of Specialised
Translation, 13, 111-123.
Lefevere, A. ve Bassnett, S. (1990). “Proust’s Grandmother and the Thousand and One Nights”,
A. Lefevere, ve S. Bassnett (Eds.), Translation, History and Culture içinde (ss. 1-13). London:
Pinter.
Leiper, N. (1990). “Tourist Attraction Systems”, Annals of Tourism Research, 17, 3, 367-384.
Li, J. (2018). “An Empirical Study on the Translation Errors of Public Signs Based on Urban Tou-
rism”, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 192, 352-355.
Loewenstein, G. (1994). “The Psychology of Curiosity: A Review and Reinterpretation”, Psycho-
logical Bulletin, 116, 1, 75.
Lomine, L. (2005). “Tourism in Augustan Society (44BC – AD69)”, J. K. Waldton (ed.), Histories of
Tourism: Representation, Identity and Conflict, içinde (ss. 71-87). Clevendon: Channel View
Publications.
Marinetti, C. (2011). “Cultural Approaches”, Y. Gambier ve L. van Doorslaer (Eds.), Handbook of
Translation Studies, C II içinde (ss. 26-30). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publis-
hing Company.
McKercher, B. ve Du Cros, H. (2002). Cultural Tourism: The Partnership Between Tourism and
Cultural Heritage Management, New York: Routledge.
Milton, J. ve Garbi, A. (2000). “Error Types in the Computer-Aided Translation of Tourism Texts”,
Proceedings 11th International Workshop on Database and Expert Systems Applications içinde
(ss. 138-142). IEEE.
Mohebbi, A. ve Firoozkohi, A. H. (2021). “A Typological Investigation of Errors in the Use of Eng-
lish in the Bilingual and Multilingual Linguistic Landscape of Tehran”, International Journal
of Multilingualism, 18, 1, 24-40.
Molinillo, S., Liebana-Cabanillas, F., Anaya-Sanchez, R. ve Buhalis, D. (2018). “DMO Online Plat-
forms: Image and Intention to Visit”, Tourism Management, 65, 116- 130.
Mowforth, M. ve Munt, I. (2015). Tourism and Sustainability: Development, Globalisation and New
Tourism in the Third World, New York: Routledge.
Munday, J. (2008). Introducing Translation Studies: Theories and Applications, 2. Baskı, New York:
Routledge.
Musumeci, D. (2011). “History of Language Teaching”, M. Long ve C. Doughty (Eds.), Handbook
of Second Language Teaching içinde (ss. 43-62), Oxford: Blackwell.
Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation, New York: Prentice Hall.
Nisbett, R. (2004). The Geography of Thought: How Asians and Westerners Think Differently, New
York: Simon ve Schuster.

40
 Samsun İlkadım İlçesi Kültür Varlıklarının Tanıtıcı Metin Çevirilerine Dil,
Kültür Ve Turizm Bağlamında Bir Bakış

Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (2019). Samsun İli Mevcut Durum Raporu, www.oka.org.tr
Pablo- Romero, M. D. P. ve Molina, J. A. (2013). Tourism and Economic Growth: A Review of
Empirical Literature, Tourism Management Perspectives, 8, 28-41
Qiannan, M. (2012). “Research on the Translation of Public Signs”, English Language Teaching, 5,
4, 168-172.
Qualman, E. (2012). Socialnomics: How Social Media Transforms the Way We Live and Do Business,
2. Baskı, New Jersey: John Willey ve Sons.
Redclift, M. (1992). “The Meaning of Sustainable Development”, Geoforum, 23, 3, 395–403.
Reiss, K. (1989). “Text types, translation types and translation assessment (translated by A. Ches-
terman)”, A. Chesterman (Ed.), Readings in Translation Theory, içinde (ss. 105–115), Helsinki:
Finn Lectura.
Resmi Gazete (1983/2004). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu: Kanun No: 2863, 18113.
Richards, G. (2018). “Cultural Tourism: A Review of Recent Research and Trends”, Journal of Hos-
pitality and Tourism Management, 36, 12-21.
Richards, G. (2013). “Cultural Tourism”, T. Blackshaw (ed.), Routledge Handbook of Leisure Studies
içinde (ss. 483–492), Oxon: Routledge.
Rogerson, C. M. (2007). “Tourism Routes as Vehicles for Local Economic Development in South
Africa: The Example of the Magaliesberg Meander”, Urban Forum, 18, 2, 49-68.
Rozier-Rich, S., ve Santos, C. A. (2011). “Processing Promotional Travel Narratives”, Tourism Ma-
nagement, 32, 2, 394-405.
Schleiermacher, F. (1813/2004). “On the Different Methods of Translating. (S. Bernofsky, Transl.)”,
L. Venuti, The Translation Studies Reader, 3. Baskı, (ss. 43-63) içinde, New York, NY: Rout-
ledge.
Spielvogel J. J. (2008). World History: C. II, Wadsworth: Cengage Learning.
Terestyényi, E. (2011). “Translating Culture-Specific Items in Tourism Brochures”, SKASE Journal
of Translation and Interpretation, 5, 2, 13-22.
Türk Dil Kurumu Sözlüğü. (2021). https://sozluk.gov.tr/ 21.03.21 tarihinde edinilmiştir.
Vinay, J. P. ve Darbelnet, J. (1995). Comparative Stylistics of French and English: A Methodology for
Translation, New York: John Benjamins Publishing.
Wan, Q. (2016). “Errors and Solutions of CE Translation on Tourism Spots Signs”, Cross-Cultural
Communication, 12, 12, 14-19.
Wang, B. (2011). Translating Publicity Texts in the Light of Skopos Theory: Problems and Sugges-
tions. Translation Quarterly, 59, 22-50.
Yıldırım, M. (2019). “Tarihsel Süreçlerin Kültür ve Turizm Açısından Değerlendirilmesi: Ertuğrul
Fırkateyni”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 2, 498-520. doi: 10.17218/
hititsosbil.616088
Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin.
Yılmaz, A. ve Şahin, K. (2009). “Samsun Şehri ve Yakın Çevresinde Turizm ve Turist Algılaması”,
Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, 7, 345-358.
Zeng, B. ve Gerritsen, R. (2014). “What do We Know About Social Media in Tourism? A Review”,
Tourism Management Perspectives, 10, 27-36.
Zhang, K. H. (2006). Is China the World Factory?, New York: Routledge.

41