1 Uluslararasi Nevsehir Tarih Ve Kultur Sempozyumu-4 PDF

NEVEHR NVERSTES
KAPADOKYA ARATIRMA VE UYGULAMA MERKEZ (NEVKAM)
1.Uluslararas
NEVEHR
TARH VE KLTR
SEMPOZYUMU
BLDRLER
16-19 Kasm 2011, Nevehir
Cilt
Editr
Yrd. Do. Dr. Adem GER
1. Uluslaras Nevehir Tarih ve

Kltr Sempozyumu Bildirileri
Nevehir niversitesi Yaynlar: 2
Editr
Yrd. Do. Dr. Adem GER
ISBN: 978-605-4163-02-1 (tk)
978-605-4163-07-6 (4.cilt)
1. Bask
Nisan, 2012 / Ankara
Kapak ve Sayfa Tasarm

Grafik-Ofset Matbaaclk Reklamclk
Sanayi ve Ticaret Ltd. ti.
1. Cadde 1396. Sokak No: 6
06520 (Ouzlar Mahallesi)
Balgat-ANKARA
Tel
: 0 312. 284 16 39 Pbx
Faks : 0 312. 284 37 27
E-mail : grafiker@grafiker.com.tr
Web : grafiker.com.tr
Bask, Cilt
Ofset Yaynclk Ltd. ti.
Kazm Karabekir Caddesi
Ali Kabak han 85/3
skitler-ANKARA
Tel
: 0 312. 384 00 18
Faks : 0 312. 342 16 52
DESTEKLER N
Nevehir Valiliine, Nevehir Belediyesine, TBTAKa,
Avanos Belediyesine, Badere Belediyesine, at Belediyesine,
Derinkuyu Belediyesine, Gre Belediyesine, Glehir Belediyesine,
Greme Belediyesine, Hacbekta Belediyesine, Kavak Belediyesine,
Mustafapaa Belediyesine, Uhisar Belediyesine, rgp Belediyesine
TEEKKRLERMZLE
NDEKLER
BLDRLER
(Bildiriler Alfabetik Olarak Sralanmtr)
Hatice KETEN - Glin KARACA

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei ...................... 5
Hava SELUK
Mrr u Ubr Edenlerin Gzyle Hacbekta: Seyahatnameler,
Salnameler ve eriyye Sicillerine Gre Hacbektan Tarihi ............................. 33
Hlya YAVUZ ZDEN
Organik Mimarln rgp Blgesindeki Uygulamalar ve
Gnmz Organik Tasarmlar le likileri ....................................................... 53
Hseyin BENL
Nevehir ve evresindeki zm Balarnn Kullanlmayan
Asma Yapraklarnn lke Ekonomisine Kazandrlmas zerine Bir alma ..... 65
Hseyin SARA
Cumhuriyet Dneminde Nevehirde Basn-Yayn Organlarnn
Tarihsel Geliim Sreci (Gazete, Dergi ve Blten) ............................................ 77
Hseyin SEVNDK
Nevehir linde Geleneksel Doum Uygulamalar ......................................... 115
brahim Ethem ZKAN
Trk Soy, Boy ve Oymak Adlarnn Nevehir Yresi Yer Adlarna Yansmas ... 131
brahim LHAN - Emine YILDIZ KALE - Nee ACAR
Nevehirde Yeil Yldz Projesinin Uygulanamamasnn Gerekeleri ............. 137
brahim LHAN - Ersan ERSOY
Nevehir Ekonomisinin Sektrel Analizi ........................................................ 153
dris Nebi UYSAL
Nevehir Azlarnda Kullanlan Deyimler ..................................................... 195
lknur AYDODU KARAASLAN

Kreselleme ve Kltrler Aras letiim Srecinde
Nevehir li Destinasyonlarnda Bir maj Gelitirme
Giriimi Olarak Web Tasarm Modeli ........................................................... 211
lknur AYDODU KARAASLAN- Nimet NR
Gelimi Avrupa lkelerinin Destinasyonlaryla Nevehir
Turizm Destinasyonu Web Siteleri zerinde Karlatrmal Bir Analiz:
Farkllklar, Benzerlikler, neriler .................................................................. 233
lyas GKHAN
slam-Bizans Mcadelesinde Orta Kapodokya Blgesi (640962) ................ 255
mran GNDZ ALPTRKER
Hrka Dandaki Ard Aac zerine Anlatlan Efsaneler ............................. 271
rfan MORNA
Fraeri Kardelerin Arnavutluktaki Bektailie Katklar ................................ 291
Janos SPOS
Birka Nevehir Trks ve Onlarn Avrasya Paralellikleri Hakknda .............. 305
Kadri H. YILMAZ
Nedimin iirlerinden Hareketle Damat brahim Paa ve Faaliyetleri .............. 317
Kemal GURULKAN
Ariv Belgeleri Inda Nevehirli Ulema ve Hizmetleri ................................. 325
Kevser DERMENC
XX. yy. Balarnda Nevehir Hapishanesinin Genel Durumu .......................... 339
Kezban SNMEZ
Nevehir li rgp lesinde Dn Adetleri ve eyiz Gelenei ..................... 355
Kubilay KOLUKIRIK- Gnsu YILMA
rgpl Refik Baaran ve Trk Mzik Kltrne Katks ........................... 373
Ltfi BUYRUK
Kapadokyada Butik Otel letmeciliinin Geliimi ve Sorunlar ..................... 391
M. Fatih MDERROLU
Nevehir ve evresindeki Osmanl Camilerinden rnekler ............................ 405
Murat NTU- Hseyin SARA
Nevehir Kazsnn Eitim, Din ve Sosyal Yaplar (1700-1800).................... 423
GELENEKSEL GYS MOTFLERNDEN OLUTURULAN

KADIN YELE RNE
THE EFFICIENCY OF CAPPADOCIA REGION
IN TERMS OF VISUAL ARTS
Hatice KETEN* - Glin KARACA**
ZET
Kapadokya blgesi, doal yollarla olumu, estetik adan incelendiinde verimli grseller sunan bir blgedir. Tarihsel adan baktmzda
da birok sanat rnn, eidini Kapadokya blgesinde grmekteyiz.
lkemizdeki bu blge, yerli ve yabanc sanatlar asndan izlenim, ilham, sanatsal karmlar sunacak kapasitededir. Bu tarihsel, estetik ve
corafi ynden zengin alan, resim sanatndaki temel kavram ve ilkelere
rehberlik yapmas, rnek tekil etmesi, deerlendirilmesi asndan bir
model konumundadr. Bu aratrmann konusu, Kapadokya blgesinin
grsel sanatlar asndan bir model olarak incelenmesidir. Bu dorultuda kaynak tarama yntemi kullanlarak, betimsel bir alma yaplmtr.
Anahtar Kelimeler: Grsel Sanatlar, Kapadokya, Nevehir.
ABSTRACT
Cappadocia is a region formed by natural means that offers efficient
visuals when examined in terms of aesthetic. In terms of history, we
can see a lot of art products and species in Cappadocia, too. This
region in our country has the capacity to present impressions, inspirations and artistic inferences to native and foreign artists. This area
which is historical, aesthetic and rich in terms of geography, is an
example in guiding and evaluating the main concepts and elements
of visual arts. The topic of this study is to analyze Cappadocia region
as a model for visual arts, in this direction appreiciting the literature
method was used and a descriptive study has been prepared.
Key Words: Visual Arts, Cappadocia, Nevehir.
* Yrd. Do. Dr., Mehmet Akif Ersoy niversitesi Eitim Fakltesi, Gzel Sanatlar Eitimi Blm,
Resim- Eitimi ABD., e-posta:hketen@mehmetakif.edu.tr
** Ar. Gr., Mehmet Akif Ersoy niversitesi Gzel Sanatlar Eitimi Blm, Resim- Eitimi ABD.
e-posta:gkaraca@mehmetakif.edu.tr
1 . U l u s l a r a r a s N e v e h i r Ta r i h v e K l t r S e m p o z y u m u
Hatice Keten - Glin KARACA
Giri:
Tarihncesi devirlerden bu yana, pek ok millete ve kltre ev sahiplii
yapm olan Kapadokya blgesinin, bu zelliini corafik olarak esiz ve
kolay yaanabilen bir yer olmasndan ald kabul edilebilir. Corafik adan avantajlar olmas, blgeyi, deiik kltrler asndan da tarihin her
dneminde zengin klmtr. Bu zenginlik, grsel sanatlar alanna kaynaklk
etmi ve ilham vermitir. Blge, grsel sanat alanlarnda nasl daha verimli
ve faydal kullanlabilir sorusuna yant aramak iin, nce blgedeki tarihi
miras, ardndan da corafi zellikleri ve biimleri incelemekte yarar vardr.
1. Kapadokya Blgesinin Tarihsel ve Corafi Yaps
Snrlar yzyllar iinde birok kez deimi olmasna karn, Kapadokya blgesi, kabaca gnmzn Nevehir, Nide, Aksaray, Kayseri; ksmen Sivas, Krehir, Malatya illerini kapsayan corafya olarak tanmlanabilir (Pekak, 2009)
(Resim 1). Kapadokya byl doas ve barndrd kltrler gerei her dnemde dikkat ekmitir. Deiik grntlere sahip olan Kapadokya ile ilgili
ilk bilgilere Heredos metinlerinde rastlanr. Guillaume de Jerphanionun 1907
ylnda gezdii ve 1925-42 yllar arasnda yaymlanan 3 ciltlik inceleme kitab,
dnyann ilgisini bu blgeye ekmitir(Koray, 1996, 1).
Resim 1. Kapadokya haritas

Kaynak: http://www.cappadociaonline.com/images/bolge1x.jpg
Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei
Kapadokya blgesi doal, mistik ve artistik grntler ieren bir blge

olmasyla birlikte, bu ilgin doal oluumlarn iince yaayan gemi uygarlklar ve bu uygarlklarn kltrlerine de deinmek gerekir. Ayn zamanda blgenin dou ve bat arasndaki elverili konumu, kaya oluumlaryla kolay korunma salanmas, eitli kavimlerin yaayabilmesine olanak
salamtr. Kapadokya blgesinin verimli yaps da buraya yerleimleri
arttran bir zellik olmutur (Koray, 1996, 6).
Dnya tarihinin ve Kapadokyann bilinen ilk byk uygarl M..2500
yllarnda yaam olan Hattilerdir. 1960da yaplm olan atalhyk kazlarnda M..6700-5700 yllarna tarihlenen Neolitik yerleim yerleri bulunmutur (Koray, 1996). uhadar (1988), bu yerleim yerlerinde bulunan
alet, anak mlek, heykel ve mhrleri dikkate deer rnekler olarak tanmlamaktadr. Bulunan yerleim yerindeki evler resimlerle sslenmi olup,
bunlardan en arpc rnek, M..6200e tarihlenen ve ilk manzara resmi
olarak kabul edilen ev planlarnn gerisinde Hasan Dan gsteren duvar
resmidir (Resim 2). Resimde volkanik aktivite, ar duman bulutlar, akan
lav, frlayan talar resmedilmitir.
Resim 2. atalhyk duvar resmi, M.. 3000.

Kaynak: Koray, 1996: 9
Hititler de M..2000 yllarnda blgeye yerleen bir dier uygarlktr. Yrkolu (1990: 77), Hititler hakknda unlar belirtmektedir: Kayalar zerine resim yapma konusunda uzman olan Hitit halkna, kayalar zerindeki oyuk ve maaralar ilham vermitir. Doal maaralardan yararlanlarak
kendileri de yeni maara-tnel ve odalar amlardr. Neolitik dnemlerden
kalma olup kullanlmakta olan yeralt yerleimleri rnek alnmtr. Kaya
oyma ve biimlendirme konusunda rnekler gstermi olan Hitit Uygarl, ayn zamanda, Anadoluda heykelcilii balatan uygarlktr. Hititlere ait
Kapadokyada en belirgin buluntular, aslan, boa ve boynuz motifleridir
(Korat, 2010) (Resim 3).
Resim 3. Gllda Aslanlar, Kayseri Arkeoloji Mzesi

Kaynak: Korat, 2010: 24.
Frigler de blgede M..800 yllarnda kurulmutur. Efsanelere konu olan
Kral Midas Friglerin hkmdardr. Frigler Tanra Kybeleye inanmakta
olup, eserlerinde Hitit sanatyla beraber Yunan sanatnn etkileri de grlmektedir (Koray, 1996) (Resim 4).
Resim 4. Gordion, Frig Vazo, M..700.

Kaynak: Koray, 1996: 13
M..546 tarihinde Anadoluya Persler egemen olmulardr. Kapadokya

blgesi bu dnemde Gzel Atlar lkesi anlamna gelen Katpatukya ismini
almtr. Blge M.S.1. yzyl Roma dnemine kadar bamsz krallklarca
ynetilmitir. Blgede, Bizans ve Roma dneminde tf kayalara oyulmu
kiliseler, apeller, manastrlar, kei hcreleri ve birbirine dehlizler ve kuyularla bal, yer alt kentleri yaplmtr. Ihlara Vadisi, Zelve, avuin, rgp,
Greme, Avanos, Belisrma Vadisi, Avclar, Uhisar, Ortahisar ve Soanl
Vadisine yz akn kilise ve manastr bulunmaktadr. (Eczacba, 2008;
Koray, 1996) (Resim 5). Bu dnemde ve sonrasnda Kapadokyada Hristiyanlk konulu resimler yaplmtr (Resim 6, Resim 7).
Resim 5. Gzelyurt, Aziz

Anargirios Kilisesi.
Kaynak: Korat, 2010: 301
Resim 6. Greme arkl Kilise.

armh sahnesi.
Resim 7. Ihlara Vadisi, Kokar Kilise

Resim 8. Kayseri Ulu Camii Stunlar.

Kapadokya, Trk boylar ve Seluklularn blgeye yerlemelerine kadar

geen sre iinde Hristiyanln gelitii bir blge olsa da, daha sonraki
dnemlerde, blgenin bu zellii zarar grmemekle birlikte, blge kltr daha zgr bir hal alm, kiliselere zarar verilmeden, camiler de yaplmtr (Koray, 1996) (Resim 8).
Trkler Anadoluya Orta Asyadan srekli aknlarla ve g yoluyla gelmilerdir. Trkler hogrye dayanan iradeleriyle byk bir blm Hint
Avrupa kkenli Anadolu halknn sevgisini kazanmlardr. Mslmanl
kabul eden Trk oluyor, bylece 1071den balayarak Trklerle yerliler
kaynayordu. Bu suretle 900 yl iinde giderek imdiki Trkiye olutu.
Seluklular slam dnyas iinde M.S. 9-12. Yzyllarda oluturulan ilk
rnesans hareketinin anlay iinde yksek dzeyde bir hmanist kltr
gelitirdiler. Roma anda olduu gibi Seluklular Anadolunun sradalarla ve ok deiik iklimlerle birbirinden ayrlm olan blgelerini salam,
bakml yollar ve ta kprlerle balamlard. Ticaret kervanlar Seluklu
dneminde her biri gz alc gzel birer mimarlk yapt olan kervansaray-
10
larda konaklayabiliyorlard. Seluklular Arap ran sanat ve kltrlerinden

esinlenmekle birlikte kendilerine zg bir uygarlk getirdiler. Seluklu sanatnn zgnln anavatandan getirdikleri Orta Asyal geler oluturmaktadr (Akurgal, 1990: 228).
Seluklu kltr Karamanllarn 1466 ylnda Osmanl mparatorluu tarafndan yenilmesine kadar varln srdrmtr. Seluklular ve Osmanllarn arasnda din, soy, dil ve miras ba olsa da iki toplumu iki farkl sistem
olarak alglamak gerekir. Seluklular eserlerinde figrden kanmamlardr (Resim 9). Ayn zamanda slam sanatnn geometrik formlar da Kapadokya eserlerinde grlmektedir (Korat, 2010) (Resim 10).
Resim 9. Kayseri-Sivas Yolundaki

Sultanhannda aslan bal rten.
Resim 10. Kayseri Gevser Nesibe

Giri kaps bezemelerinden ayrnt
Osmanl devlet dncesinin esas, farkl inanlara sahip eitli topluluklar

bir siyasi at altnda toplayp, adilane bir ekilde idare etmekti (Aktan,
2000). Tm Anadoluda olduu gibi Kayseride de youn sosyo-ekonomik geliim ve deiimlerin yaand bir dnem olan 19. yzylda, Ermeniler ve Rumlar Mslman Trklerle beraber yaamlardr (Benneth,
11
1880). ok kltrl Osmanl mparatorluunun denetimi altnda bulunan btn blgelerde olduu gibi Kayseride de rastlanan etnik eitlilik
ticaret hayatna da yansm, Kayserinin youn ve hzl iktisadi yapsn,
canlln ve renkli yaamn oluturmutur. Kapadokyada da bu ok kltrllkten kaynaklanan eser eitliliini grmekteyiz. Farkl dnemlerde
yresel sanatlar tarafndan zengin bezemeler ve kitabeler ile sslenmi
olan Kapadokya gvercinlikleri de bu eser eitliliine rnektir. ok renkli
boya kullanm ile yaplandrlan ve Trk-slam halk resim sanatnn nc
rneklerinin sergilendii gvercinlik sslemelerinde genellikle ise blgedeki sosyal yaanty yanstan figrler, bitki ve hayvan motifleri, hal, kilim
motifleri, geometrik desenler ve simetrik kompozisyonlara rastlanmaktadr (Bykmh, 2006) (Resim 11).
Resim 11. Osmanl dnemi gvercinlik rnei

Kaynak: Bykmh, 2006: 106.
inde yaadmz 21. yzylda ise Kapadokya, ilk uygarlklardan bu yana
deimeyen tarm, hayvanclk, baclk, arap yapm ve halcla devam
etmektedir (Resim 12). Ayn zamanda bu dnemde turizm blgenin ekonomisine byk katk salamaktadr. Kapadokyada tarih bandan beri
var olan hmanist kltr, blgenin btn dnya lkelerinin dikkatini eken bir yer olmasnda esas rol oynuyor olabilir. Pek ok farkl milletin, dil,
din, rk fark etmeksizin stnde yaad bu topraklar, sanatn, diyaloun,
kltrn k noktasdr. Srekli bir geliim ve deiim iinde olan Kapadokya, her dnem, bir sonraki dneme ve dnemlere zemin hazrlamtr.
12
Resim 12. Kapadokyada retilen arap ve Peribacas grnts

Kapadokyann bugnk corafi yapsnn oluumu ise, bundan 30 milyon yl nce Hasan Da, Erciyes, Melendiz ve Gllda dalarnn blgeyi
lavlarla rtmesiyle balar. 3. jeolojik devir banda, bu aktif yanar dalar
bazalt ieren kaln ve saydam bir tabaka oluturmulardr. Volkanik faaliyetler sonunda stte yaklak 100 metre kalnlnda tf tabakas meydana gelmitir. Kalkerli olan bu tf, tebeir tozuyla benzerlik gstermektedir.
Ancak havayla etkileim sonucu sertleir. Bu tabaka yzyllar boyunca byk rzgar ve su erozyonuna urar. Bunun sonucunda topraklar anarak
srklenmi, bu anmaya dayanabilen kayalar aa kmtr. akll ve
sert olan kk kaya paralar daha byk kayalarn zerinde kalarak bu
gnk peri bacalarn oluturmulardr. Dnyann pek ok yerinde yanarda bulunduu halde Kapadokyada ok yaygn olan bu yeryz ekillerinin ortaya kmas, blgenin yalnzca tarihsel miras asndan deil corafi
nitelikler asndan da esizliinin iaretidir. (Koray, 1996; Tuncel, 1996:
37den aktaran Korat, 2010).
Blgede toprak renginde de farkllklar grlmektedir. Bunun nedeni ise
pskrklerdir. Yanardadan gelen kller, rzgar etkisiyle yaylp st ste
birikerek yamur sularyla sertlemi ve tf denilen sar renkli ta oluturmutur. Ksacas blgede grlen sar, krmz ve beyaz renkli topraklarn
kayna yanardadan gelen kllerdir. Yalnzca kller deil yanardadan
gelen lavlar da birikerek kllerin zerini rtm ve Kapadokya grnts
ortaya kmtr. Yar kurak iklim blgelerinde sel yarntlaryla dolu yamalara krgbayr (badlans) denir. Kapadokyada bulunan ve peri bacas
denilen yaplar da, vadiler, tepeler ve renkli dalgalar andrarak anm krgbayrlardr. (Ylmaz ve dierleri, 2010). Peri bacalar beyaz ya da krmz,
13
silindirik, konik, mantar tipli veya amorf formlarda olabilirler (Resim 13,
14). rgp, Dervent, ve Uhisar gibi yksek noktalarda peribacalar nispeten daha kk olan krgbayrlar, vadilerden aa doru indike yksekliinin artmas ile erozyonun etkisi daha belirgin olur. Bir peribacasnn oluumu hakknda en gzel bilgiyi Zelve Paaba veya avuin Alibanda
bulunan ve henz oluum halinde duran bazalt ve tf katmanlar verir.
Ancak her peribacas bu trde olumamtr, Greme Kzlar Manastr, Uhisar Kalesi, Ortahisar, rgp Kalesi gibi mantar balkl olmayan, yekpare
kaya oluumlar da vardr ( Korat, 2010).
Resim 13 - 14. Peri bacas

2. Grsel Sanatlarda Yeni Konu Araylar
Grsel sanatlar hayatmzn zel yansmasdr. Sanat yapmak iin, grsel
algya odaklanmak gerekir. Gzlerimiz (optik alclarmz) yardmyla, beyin
sinirlere enerjiyi transfer eder ve ellerimize beceri kuvveti gnderir. Sonulanan grsel sanat eserleri, bizim dnyay nasl grdmz anlatan esiz
bireyselliimizin ayrc ve szsz ifadeleridir. Kendimizi sanatmzda ifade
etmek iin bir araya koyduumuz eyler ise, sanat eserinin tasarm ve ya
kompozisyonudur. Filozof ve eitimci John Deweye gre tasarm, yap ve
dzen iin gerekli bir aratrmadr. Tasarm her yerdedir; doada, mimaride,
dansta, tiyatroda, hayatn btn aktivitelerindedir (Linderman, 1997).
Grsel sanatlarda tasarm oluturan geler bulunmaktadr, bunlar; tasarm elamanlar ve tasarm geleri olarak ayrlabilir. Tasarm elemanlar; her
trl grsel tasarmda ilk bavurulan yap talardr. Bunlar: izgi, doku,
14
renk, ton, deer, biim, ekil, mekan (boluk) olarak belirtilmitir. Tasarm
ilkeleri ise bir sanat eserinin sanatsal deerini oluturan anlatmlardr. Tasarm elemanlarnn bir araya gelmesiyle tasarm ilkeleri, tasarm ilkelerinin
sanatsal anlamda kullanm ile sanat eseri oluur. Tasarm ilkeleri: Ritim
ve hareket, denge, vurgu, btnlk, eitlilik, ztlk, armoni, oran olarak
belirtilmitir (Alaku ve dierleri, 2009; Buyurgan, 2007; Ragans, 1995).
Grsel sanat almalar yapmak iin, sanatlar ncelikle bir konu belirlemelidirler. Sanat, doa, insan, i mekan, d mekan, tarih, kltr, mitoloji, eyalar vb pek ok eyden ilham alarak ve bu gibi konular kaynak
olarak belirleyerek bir k noktas yakalayabilir. Baarl sanatlara baktmz zaman, bu sanatlarn konu ve slup ynnden bir tutarllk sergiledikleri grlmektedir. Sanatlar kimi dnemlerde ise, yaadklar ortamdan uzaklaarak yeni konu araylarna ynelmi, daha nce ele alnmayan
konular almak istemilerdir. zellikle Avrupa, Fransz htilalinden sonra
sanatta belli bir slup yakalayamam, var olan sluplar kullanmtr. Klasik
sluptan sklm olan sanatlar ise farkl araylara ynelmilerdir. 1900l
yllarda Avrupada yaanlan savan bitiinden sonraki dzensizliin etkisiyle ressamlar, uzak diyarlara gzlerini dikmilerdir. rnein Dominique
Ingres (1780-1867), klasik slubun temsilcisi olan Jacques-Louis Davidin
rencisi olmasna ramen, Oryantalist resimler yapmtr (Resim 15).
Resim 15. Jean Auguste-Dominique Ingres, Valpinonlu ykanan kadn,

1808, Louvre, Paris. Kaynak: Gombrich, 1997: 504.
15
Resim 16. Gericault, Saldran Svari, 1812.

http://reddragon.kx.cz/theodoregericault.p9.html?page=1
Gericault da, atlar ve svarileri alarak, klasik anlaytan uzaklamaya
almtr (Resim 16). Gericaulttan sonra, Delacroix Hissediyorum da
iimde hibir zaman baarlamayacak olana duyduum sonsuz bir zlem var demitir. Ressam Eugene Delacroix (1798-1863) da, Akademinin sanatlara resmettirmek istedii konulardan uzaklamak istemi ve
Arap dnyasnn renklerini ve sslerini incelemek, daha youn renkler ve
kstlanmam bir yaam bulmak iin 1832de kuzey Afrikaya (Cezayir)
gitmitir. Bell (2009) de, 19. yzyl Avrupasnn kltrel kayglar iinde
ve yeni, uzaklara yaylm nihengi noktalar bulmay amalyor olduunu
Empresyonist ressamlardan bahsederek belirtmi ve Empresyonistlerin Japon sanatna hayran olduklarn vurgulamtr.
16
Resim 17. Paul Gauguin,Te Rerioa (D Kurma), 1897, Courtauld Institude

Galleries, Londra. Kaynak: Gombirch, 2007: 550.
1890da Gauguin, sade bir yaam biimi bulmak amacyla Avrupadan
ayrlp, dillere destan Gney Denizi Adalarndan biri olan Tahitiye gitmitir (Resim 17). nk, Gauguin sanatn yapmack olma tehlikesiyle kar
karya olduuna inanmakta ve Avrupada biriken tm zeka ve bilginin,
insan sahip olduu en byk yetenekten gl ve youn duygulara sahip
olma ve bunlar aka ifade edebilmektenmahrum kaldn dnmektedir.
Fovlar ve Kbistler de ilkel sanata nem vermiler, Avrupann alkn olduu renk ve biimlerin dna kmak istemilerdir. Fovizm akmna dahil
olan Matisse, Kuzey Afrikaya seyahatte bulunmu, kulland renkler ve
resmi iki boyutlu yzeye indirmesiyle, ilkel sanat resimlerine yanstmay
baarmtr (Resim 18). Kbist ressamlardan Picasso ise, tam tersini yaparak, iki boyutu boyuta karmtr. Afrika mask formlarn resimlerinde
kullanmtr (Gombrich, 2007) (Resim 19).
17
Resim 18. Henri Matisse, La Desserte (Yemek Sonras), 1908, Hermitaj, St. Petersburg. Kaynak: Gombrich, 1997: 572.
Resim 19. Pablo Picasso, Avignonlu Kzlar, 1907. Kaynak: Bell, 2009: 373
18
19. yzyl, Trk resmi iin bir geliim dnemidir. Trk ressamlar Empresyonist resimlerden ilham alarak almalar yapmlardr, bylece Batya
ynelmilerdir. Avrupann uzak diyarlarda arad renk ve biimleri, baz
Trk ressamlar ise kendi iine dnerek, kendi kltrnden ilham alarak
bulmulardr. Nevehir doumlu olan Neet Gnal, Trk ky yaantsn
ve insanlarn, kendi memleketi olan Kapadokyay da iine alarak resmetmitir (Resim 20, 21). Nuri yem de Trk ky yaantsn ve ky kadnlarn
resimlerinde ele almtr (Tansu, 2005) (Resim 22, 23).
Resim 20 - 21. Neet Gnal almas.

http://www.nevsehir.web.tr/50-forum/iz-birakanlar/neset-gunal-t17532.html
Resim 22 - 23. Nuri yem almas.

http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/187482.asp
http://www.turksolu.org/148/un148.htm
19
3. Grsel Sanatlar Asndan Kapadokya Blgesinin Verimlilii

Kapadokya blgesi tarihi eitliliiyle iinde barndrd eserler ve doal
corafi yaps nedeniyle her zaman ilgi ekmitir. Bu ilgi ressamlar, fotoraf ve heykel sanatlar ve sanat eitimcileri tarafndan da blgeye gsterilmektedir. Ann (2001: 1), bu blgenin ressamlar iin ilgin olmasn u
ekilde tanmlamaktadr:
nsan ilk grte Kapadokyadaki bu tarihi ve byl manzarann karsnda resimlerine kaynaklk edecek eyleri bulmakta pek zorluk ekmez.
Dalarn kayalarn (peri bacalar) rengi, vadilerdeki aalarn, ieklerin,
gkyznn rengi olaanst pitoresk deerleri nmze sermektedir.
Bunlara ek olarak, kayalara oyulmu yerleim yerlerinin lo havas, duvar
resimlerinin yanstt byl atmosfer, emalatrlm biimler zengin bir
malzeme olarak durmaktadr.
Saylan, renk ve biim gibi dikkat edilmesi gereken zellikler, resimler de
kullanlan zelliklerdir ve bunlara tasarm ilke ve elemanlar denir. Resim gibi manzara deimi Kapadokya iin uygun dmekte ve blgenin
doal grnmnde resimde kullanlan tasarm ilke ve elemanlarna doal olarak uyum salad dnlebilir. Tasarm eleman ve ilkelerinden
yararlanarak, Kapadokyann corafi grnts bir sanat eseri gibi deerlendirilebilir. Bunun iin, tasarm eleman ve ilkelerinin tanmlamalar,
Kapadokyada gezi gzlem yoluyla incelenen ve ekilmi olan doa grntleri zerinde yorumlanabilir.
Tasarm elemanlarndan olan izgi, hareket eden bir noktann arkasnda
brakt bir izden baka bir ey deildir (Hurwitz ve Day, 1995). izgi
her yerdedir; rnein bo bir duvara bir tablo astmz dnrsek, gz
tablonun duvarla birletii snrlar izgi olarak alglayacaktr. Bu durumda gz, duvar zemin, tabloyu ise ekil olarak alglamaktadr. Dolaysyla
izgisellik olumaktadr (Alaku ve dier, 2009). Yaz, haritalar, iaretler
izgilerden oluur. Ressamlar eserlerinde, izleyicinin eser zerindeki gz
hareketlerini belirlemek iin izgiyi kullanrlar nk izginin gz grsel
imgelerin evresinde gezinmeye ynlendirme etkisi vardr (Ragans, 1995).
Bu dorultuda, izginin resim almalarnn temelini oluturduu kabul
edilebilir. izgiler, dik ve yatay, krk, eik izgiler olarak snflandrlabilir. Grsel sanatlar almalarnda farkl trdeki izgilerin kullanm izgisel
renklilii salar (Buyurgan ve Buyurgan, 2007). Bu izgisel eitlilik Kapadokya blgesinde de grlmektedir, ounlukla yatay ve dikey izgilerin
beraber olmas, bir izgisel renklilik ve eitlilik salamaktadr (Resim 24).
20
Resim 24. Peri bacas zerindeki izgisellik.

Bir dier tasarm eleman olan renk, sanatn en ifadeci gesidir (Ragans,
1995). Ik dalgalar objelerden gzmze yansr, bylece biz objeleri
renkli grrz. Bir tasarm eleman olarak renk, grsel sanat ilerinde gl bir etki yapar. Kapadokya blgesi de doal grnmleri, , gnn
farkl saatlerinde sahip olduu renklerle, resim, fotoraf, video ve benzeri
almalar iin iyi bir kaynak olabilir. Blgedeki k deiimi de, ayn zamanda toprak ve peri bacalar zerindeki renk farkllklar, bir rengin farkl
tonlarn ve valrlerini grmemizi mmkn klar (Resim 25, 26).
Resim 25. Kapadokyada akam. Resim 26. Peri bacas yzey grnts.
21
Doku; bir yzeyin niteliidir, dokunulabilir ya da grlebilir. Kumdaki, aataki dokular gibi doal dokular olduu gibi, doku, kuma ya da plastiklerin
zerindeki gibi sentetik de olabilir. Grsel sanatlarda doku, konu olarak seilmi objenin yzey niteliinin sunumudur. Eer obje yumuaksa, eser de
yumuaklk hissi vermeli, przl yzeye sahip bir objeyse, eserde de yararlanlan obje przllk hissi vermelidir (Linderman, 1997). Neolitik dnemde blgede gerekleen volkanik patlamadan sonra lavlarla olumu olan
peribacalarnda da dokuyu grr ve hissederiz. Rzgarn etkisiyle de anmaya urayan yaplar ptrl yzeylere sahiptir (Resim 27, 28). Bu ynyle
de, Kapadokyann yaps heykel ve seramik alanndaki almalara gzel bir
kaynak olarak gsterilebilir. Avanosun dalarndan ve Kzlrmakn yataklarndan yumuak ve yal kil topraklar elenmekte ve yourularak amur
haline getirilmektedir. Gnmzde de, Avanosta pek ok atlye bulunmaktadr. Bu atlyeler, gzel sanatlar alannda olan bireyler iin birer kaynak olarak grlebilir. Kapadokya blgesinde doal yolla olumu biim ve
formlar grlebilmektedir ve boyutlu almalar iin, bir uygulama ve
deney alan niteliindedir (Resim 29). Her peri bacas hem kendi iinde, hem
bir btn olarak antsal bir yan tamaktadr. lkemizde byle bir blgenin
varoluu, grsel sanatlar asndan deerlendirilmesi gereken bir konudur.
Her obje bir ekle ve biime sahiptir. ekil, form ve boluk birbirleriyle ok
i iedir. ekil, iki boyutlu bir alandr. Bir ekil, kontur izgileriyle ya da
lekesel olarak oluturulabilir. rnein bir daire izdiimizde bu bir ekil
olur. Ayn zamanda daireyi lekesel olarak da oluturabiliriz. Form ise
boyutludur (Ragans, 1995: 119-121).
Resim 27 - 28. Peri bacas yzey grnts.
22
Resim 29. Kapadokyadan grnm.

Boluk ise, resimde gz dinlendiren bo alanlardr. Boluk ayn zamanda
n arka ilikisini de ortaya koyar. Bir kompozisyonda iyi dengelenmi bir
boluk doluluk ilikisi olursa, kompozisyon etkili bir hale gelir. (Buyurgan
ve Buyurgan, 2007). rnein, Leonardo da Vinci, Mona Lisada, n arka
ilikisini bolukla vermeyi baarm, arkadaki bolukla birlikte gz rahatlatmtr (Resim 30). Kapadokyada da biim ve formlar arasndaki boluklar yardmyla renk geileri olumaktadr (Resim 31).
Resim 30. Leonardo da Vinci, Mona Lisa, 1503-1506, Louvre Mzesi.

http://www.louvre.fr/llv/musee/alaune.jsp?bmLocale=en
23

Tasarm ilkelerinden ritim ise; grsel sanatta, nesnelerin, renklerin, izgilerin ve benzeri tasarm elemanlarnn ve ilkelerinin birbirleriyle uyumlu
olan tekrardr (Alaku ve dierleri, 2009). Doada ritim rneklerini oka
grmek mmkndr. Grsel sanatlarda ritim, izgi, biim, ekil, deer,
renk ve dier sanat elemanlarnn ynn ve gcn dengeleyecek ekilde tekrarlanabilir (Resim 32). Bu dzenli ya da dzensiz ekillerde olabilir.
rnein eit olarak yerleen objeler birlik ve dzen hissettirirken, dzensiz
yerleen objeler eitlilik ve az dzen hissi verir (Linderman, 1997). Sz
konusu fotoraflarda ilk bakta benzer bir birimin tekrar grlmektedir
(Resim 33, 34). Ritim, fotorafn izlenmesinde sreklilii ve gerilimi oluturmaktadr (Alaku ve dierleri, 2009).
Resim 32. Burhan Doanay, Mavi Senfoni,

http://www.kenthaber.com/Haber/kultur-sanat/Normal/iste-yasayan-enpahali-ressam/1eeb32a8-f12e-456a-a60e-cc0c93158ac2
24
Resim 33 - 34 Kapadokyadan grnm.

Denge; grsel uyumun bir tasarm ilkesidir. nem, yn, a, renk, lek
gibi gelerin birbirleriyle ilgili iddeti, kart gerilimi dengeyle salanr (Eczacba, 2008: 396; Linderman, 1997) (Resim 35). Kapadokyada birbirine benzer ya da farkl biimlerdeki yaplar, dengeye rnek tekil eder
(Resim 36).
Resim 35. Klee Ad Parnassum 1932,100 x 126 cm, Kunstmuseum, Bern

http://www.archweb.it/arte/artisti_K/Klee/images/Klee%20-%20Ad%20
Parnassum.JPG
25
Resim 36 Kapadokyadan grnm.

Vurgu; eserdeki bir blme, daha fazla ilgi ekmek ve blmn nemini
arttrmak iin kullanlan tasarm ilkesidir. Vurgu; merkeze yaknlk uzaklk, kk byk ekiller, karanlk ve aydnlk, formda, dokuda, renkte,
biimde farkllk, yn deiiklii gibi zellikler kullanlarak uygulanabilir
(Linderman, 1997) (Resim 37, 38).
Resim 37. Piet Mondrian, Krmz ile kompozisyon, 1930

http://www.sylvaindelange.com/Images/Divers/Mondrian_original.jpg
26
Resim 38 - 39 Kapadokyadan grnm.

Nitelik ve durumun birbirinden tamamen farkl olmas ztlktr. Farkllklar
her zaman dikkat ekicidir. Byn yannda kn daha kk, kn yannda ise byn daha byk durduu gibi, irkinin yannda gzel,
hareketsizin yannda hareketli, souun yannda scak daha belirgin durur.
Ayn zamanda zt renklerin beraber kullanmyla da resim monotonluktan
kurtulabilir (Eczacba, 2008; Alaku ve dierleri, 2009). Kapadokya blgesinden ekilen bir grntde de gne battktan sonraki gkyz rengiyle,
izleyiciye daha yaknda yaklan bir atein rengi gz tarafndan kyaslamaktadr, bylece ztlktan doan bir btnlk ortaya kar (Resim 39).
Btnlk ve eitlik; pozitif ve negatif alanlarn birbirlerini tamamlad
gibi birbirlerini tamamlarlar. Birlik, eitlilii organize ederken, eitlik de
birlie ilgi kazandrr (Ragans, 1995) (Resim 40).
Resim 40. Kapadokyadan grnm
27
Armoni, grsel sanatlarda yn, biim, renk benzerlikleridir. Bir yzey zerinde kullanlan yuvarlak biimlerin armonisi yine benzer biimlerdir. Burada vurgu, elamanlarn benzerliidir (Alaku ve dierleri, 2009) (Resim 41).
Sz konusu fotoraflarda birbirine benzer biimlerin bir btnlk yaratt
grlerek, armoniden bahsedilebilir (Resim 42, 43).
Resim 41. Bubi, http://www.sanattasarim.com/resim/bubi.jpg
Resim 42 - 43. Kapadokyadan grnm.

Oran, bir parann dier paralarla ilikisi eklinde tanmlanabilir (Ragans,
1999). Sanatlar da bu durumun farkna vararak, altn oran bulmular
ve pek ok sanat bu oran resimlerinde kullanmtr (Alaku ve dierleri, 2009) (Resim 44). Resimdeki bir elemann oran, o elemann estetik
28
grnmesine etki eder. Doaya bakld zaman, btn varlklarn gze

estetik gelen oranlara sahip olduunu fark edebiliriz (Resim 45).
Resim 44. Paul Cezanne, Ak havada ykananlar.

http://www.ricci-art.net/img003/321.jpg
29
Sonu ve neriler
Corafi ve tarihsel zellikleriyle, bir dnya miras olan Kapadokya, grsel
sanatlar alannda alanlara da kaynak ve ilham olma niteliindedir. Bu
zellikleriyle, blgenin yaratcla katks olduu kabul edilebilir.
Doasndaki biimlerle grsel sanatlarn tasarm ilke ve elemanlarna uygun
rnekler veren Kapadokya, tarih bandan itibaren iinde bulundurmu olduu pek ok medeniyetin ve yzyllarn izleri ile byl bir atmosfer sunmaktadr. Tarihe baktmzda Kapadokyada yaam olan her uygarln kendi
iinde zel ve nemli sanat eserleri verdii bilinmektedir. Bu zellikleriyle blgenin arab, yaplan el ileri, turizm asndan da son derece nemlidir ve
Kapadokya gnden gne uluslar aras bir mekan olma durumundadr.
Grsel sanat eitimcileri, ressamlar, heykeltralar, fotoraf ve seramik sanatlar gibi bu alanla uraanlar, Kapadokyann corafi, kltrel, tarihi,
turistik, evrensel ayn zaman da yerel zelliklerinden yararlanmaldr. Bunun iin blgede her sene dzenli etkinlikler yaparak, grsel sanatlar alanna katk salanabilir. Blgede Fabrikart grubun dzenledii ada Sanatlar Festivali, rgp belediyesinin yabanc lkelerden gelen sanatlarla
yapm olduu etkinlikler gibi almalar giderek blgeye sanat asndan
baklmasn salamtr. Sanatsal etkinlikler arttrlarak, blgeyi tantc,
uluslar aras nitelikte altay, sempozyum, kongre ve toplantlar yaplabilir. Bylelikle, yabanc lkelerin dikkati Trk sanatna ekilebilecei gibi,
Trkiyede sadece belirli blge ve ehirlerde olumu olan sanat ortam,
Anadoluya da tanabilir.
Kapadokyaya gelen yerli ve yabanc turistlerin de blgede yalnzca fotoraf ekmedii, ayn zamanda peri bacalarnn karsnda saatlerce oturup,
izim yapmaktadrlar. Kapadokyann insann estetik duygularn uyandran
yapsn, yeni kuaklarn grmesi ve bu yapdan ilham almasn salamak
iin, grsel sanatlar eitimi alan renciler bata olmak zere, ilkretim
ve orta retim rencileri iin blgeye geziler dzenlenebilir. Grsel sanatlarda konu zenginlii ve farkllklar grsel sanatlarla ilgilenenler asndan gnmzde daha da nemli hale gelmitir. Sanatlarn yzyllardr
temel sanat kayna doann kendisidir. Doada ender grlen alanlarn
korunmas, deerlendirilmesi, tantlmas ve insanlarn buralardan etkilenerek yeni bir eyler retmesi beklenir. Bu durum sanat yoluyla dnyay
ve dnya zerindeki ortak miras korumak asndan da baklabilir. Grsel
sanat almalarnda doay model almak, yaratclk ve evrensellik bakmndan kanlmazdr.
30
Kaynaklar
Aktan, A. (2000). Osmanl Belgelerine Gre Kayserideki Gayrimslim Tebaann
Durumu, III. Kayseri ve Yresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, E.. KAYTAM
Yaynlar, Kayseri, 2000, S:6-33.
Akurgal, E. (1990). Anadolu Uygarlklar. stanbul: Net Turistik Yaynlar.
Alaku, ve dierleri. (2009). Sanat Eitimi ve Grsel Sanatlar retimi. Ankara:
Pegem Yaynevi.
Ann, S. A. (2001). Kapadokya Doa Grntlerinin Plastik zmlemesi. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
Bell, J.(2009). Sanatn Yeni Tarihi. (U. C. nl, N. leri, R. Grtuna, ev.). stanbul:
Ntv Yaynlar.
Benneth,F.,Kayseri Sanca Hakknda Hazrlanan Genel Rapor (1880). (U. Kocabaolu, ev.). Kayseri Ticaret Odas Yaynlar, Kayseri 1996.
Buyurgan, S. ve Buyurgan, U. (2007). Sanat Eitimi ve retimi. Ankara: Pegem
Yaynclk.
Bykmh, G. (2006). 19. Yzyl Anadolusundan Gnmze Yansyan zgn
Bir Tarmsal Ticaret Yaps: Gvercinlikler. Sosyal Bilimler Enstits Dergisi,
2 (21), 97-119.
uhadar, M. (1997). Kapadokya. stanbul: Rehber Basn Yayn ve Datm.
Eczacba, . (2008). Eczacbas Sanat Ansiklopedisi, Cilt 1. stanbul: Yem Yayn.
Gombrich, E. H. (1997). Sanatn yks. stanbul: Remzi Kitabevi.
Hurwitz, A. and Day, M. (1995). Children and Their Art. Florida: Harcourt Brace
College Publishers.
Korat, G. (2010). Ta Kapdan Takapya Kapadokya. stanbul: letiim Yaynlar.
Koray, M. O. (1996). Kapadokya Doasnn Plastik zmlemesi. Yaynlanmam
Sanatta Yeterlilik Tezi, Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
Linderman, M. G. (1997). Art in the Elemantary School. The McGraw-Hill Company, Inc.
Pekak, M. S. (2009). Kappadokia Blgesi Osmanl Dnemi Kiliseleri: rnekler,
Sorunlar, neriler. MT JFA, 26 (2), 249-277.
Ragans, R. (1995). Art Talk. United States of America: Macmillan/McGraw-Hill
School Publishing.
Tansu,S. (2005). ada Trk Sanat. stanbul: Remzi Kitabevi.
31
Ylmaz, H.M., Yakar, M., Mutluolu, ., Yurt, K., Katara, K., Ylmaztrk, F.
(2010). klimsel Faktrlerin Kapadokya Blgesindeki Toprak Anmasna
Etkisi. Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi, 2 (1), 13-19.
Yrkolu, ., T. Sevil, Z. Ta, K. Trkmen, V. Uysal (1990). Kapadokya Yer alt
ehirleri. Ankara: Ak Ofset.
32
MRR U UBR EDENLERN GZYLE HACIBEKTA:

SEYAHATNAMELER, SALNAMELER VE
ERYYE SCLLERNE GRE HACIBEKTAIN TARH
HACIBEKTAS IN THE EYES OF PASSERS BY: HISTORY OF
HACIBEKTAS BASED ON TRAVEL BOOKS, SALNAMELER
(ANNUALS) AND SERIYYA SICILLERI (COURT RECORDS)
Hava SELUK*
ZET
Hacbektan Osmanl idari sistemi ierisinde stats zaman zaman deiikliklere uram bu nedenle balangta Nideye bal
iken daha sonra Krehire bal bir nahiye haline getirilmitir 1892
ylnda Hacbekta Ankara Vilayetine bal Krehir Sancann bir
nahiyesi konumundadr. Cumhuriyet kurulduktan sonra Hacbekta
1948 ylnda Krehire bal bir ile haline getirilmitir. 1954 ylnda Nevehire balanmtr. Gnmzde Nevehir iline bal bir ile
konumunda olan Hacbektan tarihini ortaya koymak iin o tarihlerde bal bulunduu Krehir Sancana ait kaytlar incelenmitir.
1892 ylnda Hacbekta Ankara Vilayetine bal Krehir Sancann
bir nahiyesi konumunda bulunduu iin almamzn kaynaklarndan birini dnemin Krehire ait eriyye Sicilleri oluturmaktadr.
Bu sicil defterlerinde Hacbekta nahiyesinde yaayan kiilerin dava
kaytlar bulunmaktadr. almamzn bir dier kaynan seyahatnameler oluturmaktadr. eitli tarihlerde seyyahlar Hacbektaa
uramlar ve Hacbektan o gnk durumu hakknda bilgi vermilerdir. 1800l yllarn balarndan itibaren Hacbekta ziyaret eden
seyyahlarn bu blge hakknda verdikleri bilgiler dorultusunda dnemin sosyal yaps ve iktisadi durumu irdelenecektir. Krehire ait
eriyye sicillleri, seyahatnameler, Ankara Salnamesi ve Milli mcadele dneminde Atatrk ve Temsili Heyetin Hacbekta ziyaretleri
ile ilgili eserler almamzn temel kaynaklarn oluturmaktadr. Bu
* Do.Dr., Erciyes niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm retim yesi

e-posta:hselcuk@erciyesedu.tr, havvaselcuk@gmail.com.tr
33
Hava SELUK
belgeler ve bilgiler dorultusunda Hacbekta nahiyesinin Osmanl

Devleti ve Trkiye Cumhuriyeti Devleti dnemlerindeki idari, tarihi,
sosyal ve ekonomik durumu incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Hacbekta, Nevehir, Osmanl, Krehir, Tarih
ABSTRACT
The status of Hacibektas within the administrative organization of
Ottoman underwent some changes in the course of time, and therefore while it was affiliated to Nigde before, it was then decided to
be a sub-district of Kirsehir. The town Hacibektas was a sub-district
of the sanjak Kirsehir affiliated to the province of Ankara in 1892.
Following to the emergence of Turkish Republic, Hacibektas was
annexed to Kirsehir and Nevsehir has a town, respectively in 1948
and 1954. So as to get informed about the historical background of
Hacibektas, the town of Nevsehir at present, the records regarding
the sanjak Kirsehir to which Hacibektas was annexed during that
period have been examined thoroughly. Among the sources for
this paper are the seriyya sicilleri of the time regarding the sanjak
Kirsehir since Hacibektas was a sub-district of Kirsehir affiliated to
the province of Ankara in 1892. In these documents, there can be
got informed about the court records of those living in Hacibektas.
Travel books are other sources of the study. The travelers stopped
by Hacibektas in various years and gave information about the situation of the settlement during the period they stayed. The social
structure and economic conditions of Hacibektas will be assessed in
the context of the information obtained from the travelers having
visited Hacibektas beginning from 1880s. The seriyya sicilleri, travel
books, Ankara Salnamesi and the other works discussing the visits
of Ataturk and Representational Committee during the Turkish Independence War are the leading sources of this paper. The administrative, historical, social and economic situation of Hacibektas
during the periods of Ottoman and Turkish Republic will be examined under the light of these documents.
Key Words: Hacibektas, Nevsehir, Ottoman, Kirsehir, History
Giri
Hacbektan Osmanl idari sistemi ierisinde statsnn zaman zaman
deiiklie uradna ahit olmaktayz. Balangta Nideye bal bir nahiye olan Hacbekta, Krehirin 1584de mstakil bir sancak haline getirilmesiyle, ayn statyle Krehire balanmtr(ahin: 2002, 484).
34
Mrr u Ubr Edenlerin Gzyle Hacbekta:

Seyahatnameler, Salnameler ve eriyye Sicillerine Gre Hacbektan Tarihi
1057de (1647) Hacbektan kaza statsyle yine Krehire bal bir yerleim birimi olduu anlalmaktadr. 19. yzyldan itibaren Osmanl idari
taksimatnda yaplan deiikliklerle sancaklar kazalara, kazalarda nahiyelere ayrlmtr (Emecen: 1989, 110). 1864 vilayet nizannamesindeki
birka kyn toplanmasyla meydana gelen yerlemeler, kaza olmayp
kazalara ilhak edilerek nahiye itibar olunacaktr kararyla nahiyenin en
kk mlki birim haline dntrldn grmekteyiz. Nahiye, kaza
ile ky arasndaki mki birim statsn, tara ynetimine getirilen detayl dzenlemeyle 1871 nizannamesiyle almtr. Bu yeni dzenlemeye
gre nahiye statsndeki ky ve iftliklerdeki en az 500 erkek nfus olmas gerekmekteydi (Ortayl: 2000, 99). Bylece Karaman eyaletine bal
sancaklk statsn uzun sre devam ettiren Krehir Tanzimatn ilanyla
birlikte oluturulan ve 1841de kaldrlan muhassllk uygulamas esnasnda Konya eyaletine bal kald. Dolaysyla Hacbektata Konya Vilayetine
bal Krehirin kazas konumunu devam ettirdi. 1294te (1877) Ankara
vilayetine balanan Krehirsancann kazalar arasnda Hacbekta zikredilmemektedir. 1892 ylnda Hacbekta ve Mucur nahiyeleri Krehir sancann nahiyesi konumuna getirilmitir (ahin: 2002, 484).
1910 ylnda Krehire bal nahiye statsnde bulunan Hacbektan
toplam 27 ky bulunmakta idi (Gler: 2007, 42). Cumhuriyet kurulduktan sonra Krehir vilyetine ball devam eden Hacbekta yine nahiye
konumunu mufaza etmitir. Hacbekta 1948 ylnda Krehire bal bir
ile haline getirilmi, ayn stat ile 1954 ylnda Nevehire balanmt
(ahin: 2002, 484).
Hacbekta balangta bir ky iken nfusunun artmas ve gelimesi neticesinde nce kaza statsne getirilmi daha sonra nahiye olarak adlandrlmaya balanmtr. Kaza; bir kadlk blgesidir ve adn oradan alr. Kaza
kendisine tabi nahiyeler ile kylerden olumaktadr. Nahiye ise esas itibaryla doal engellerin snrlad birer yre olarak ky topluluu mahiyetinde olup, ayn zamanda kazalara bal bir nite hviyeti tamaktadr.
Nahiyeler adli ynden umumiyetle kaza kadlarna tabi naibler tarafndan
ynetilirdi (Halaolu: 1995, 83). Neticede Hacbekta zaman ierisinde
Osmanl devletinin idari yapsnda meydana gelen deiimler sonucu
kaza statsnden nahiye statsne indirilmitir. Ancak zaman zaman Osmanl idar yapsnda kaza ve nahiye kelimelerinin birbirinin yerine kullanld da unutulmamaldr. Cumhuriyetin kurulmas ile birlikte ile statne
getirilmitir.
35
Hava SELUK
1. Seyyahatnameler ve Gezi Notlarnda Hacbekta

Hacbekta blgesi zellikle Hac Bekta Velinin dergh ve trbesinin
bulunmas sebebiyle birok seyyahn dikkatini ekmitir. almamzda
1830lardan Cumhuriyetin ilk yllarna kadar Anadoluyu ziyaret etmi seyyahlarn anlarnda Hacbekta ilesini ve yrenin zelliklerini ortaya koyacaz. Bu seyyahlar ve Hacbekta ziyaret eden kiiler unlardr: William
Francis Answorth A.D Mordtman, Yusuf Ziya Yozgad, Vital Cuinet, Kont
De Cholet, Bla Hovarth, Nahit Srr rik.
a. William Francs Answorth (1839)
Ainsworth 1839da Anadoluda uzun bir inceleme gezisi yapmtr.
Mucurdan kuru bir arazi zerinde drt saat yolculuk ettikten sonra Kara
Kovuk Kyne gelmiler. Buray pis ve fakir grmtr. ehrin su ve hendekle evrili olduunu, burada harabe kalntlarnn ok olduunu belirtir.
Halkn Hac Bekta Velinin burada doup, ldn belirttiini syler.
Ainsworth, dier blgelerde halkn yoksulluun tek sebebinin yksek
vergiler olduunu, Hacbektataki halkn ise bu ynden bir skntsnn
olmadn ileri srer. Dervi bu kutsal ehri vergilerden kurtarmtr diyen Ainsworth, Hacbekta halknn kendlerine verilen bu ayrcalklar ile
vnmelerinden bahsetmektedir (Karakaya: 2000, 30).
Hacbekta, Bektailiin doduu yer olduu iin nemli bir blgedir. Ainsworth, Hacbekta ile ilgili gzlemlerini u ekilde ifade eder:
Hacbektatan 300400 deve tuz karldn tahmin ediyordu. Buradan
karlan tuzun bir ksm Hacbekta kyllerine bir ksm da hkmete gidiyordu. Hacbektan bu tuz ocaklarn bulma hikyesi ise yle anlatlr:
Hac Bekta Veli, kutsal olan bu yredeki bir yerde yemek yemek isteiyle
durmutur. nne bir tabak yumurta konur fakat misafirperver ev sahibi,
yumurtann yenilebilmesi iin en gerekli malzeme olan tuzu birok kere
istemesine ramen getirmez. Dervi bir mucize gerekletirir ve bu kyn
bir daha tuzsuzluk ekmeyeceini syler. Bastonunu topraa koyar ve u
an orada bulunan tuz ocaklarnn yerini aar(Halme: 2006, 50-51, 57).
1839 ylnda blgenini en nemli gelir kaynaklarndan biri olan tuzun karlmas hadisesi Hac Bekta Velinin kerametleri arasnda zikredilerek,
Hacbekta yresinin dini hviyetinin ekonomik yaps ile btnletirilmesi
salanmtr. Ayrca Hac Bekta Velinin trbesinin burada bulunmas sebebiyle blgede yaayan halkn vergi muafiyetinden faydaland, fazla
vergi demedikleri iin maddi adan iyi durumda olduklar vurgulanmtr.
36

b. A. D. Mordtmann (1850-1859)
18501859 yllar arasnda Anadoluya gezi yapm olan Mordtman Hacbekta hakknda duyduklarn yazd gezi notlarna kayt etmitir. O
Hacbekta : Anlatmlara gre, buradaki tuz madeni dervi nizamnn
kurucularndan olan Hac Bekta Veli tarafndan bir seyahati esnasndan
kendisine tuzsuz yemek verilmesi neticesinde Onun tarafndan mucizev
bir ekilde yaratlyor. Bu nedenden dolaydr ki burada retilen tuz madeninin 6000 okkas yani 1000 batman Kzlrmakn kar tarafnda bulunan Hacbekta manastrna gnderilmektedir. Ve en son ve de bugne
kadar devam eden rivayet kantlamaktadr ki Hacbekta bu tuz madenini
kefetmitir eklinde anlatr. Mordtmann, ayrca Kzlrmakn her iki
yannda da ok uzun bir damar olarak tuzlu su kaynaklarnn mevcut olduunu syler. Hac Bekta Velinin bu durumu yani tuzun kendine gnderilmesi olayn bir defalk kendi hayattayken deil, tekkesine ynlendirerek
srekli olmasn saladn syler. Bu nedenden dolay Hac Bekta Veliye
kurnazlk sfatn yaktrr. retilmekte olan tuzun geri kalan blmnn,
Tuz letme Mdrl tarafndan batmannn 36 paradan satlmakta olduunu belirtir (Karakaya: 2000, 38-39).
1850-1859 yllar arasndaki gezide yine Hac Bekta Velinin kerametleri
ve blgede ekonomiye byk katkda bulunan tuz ocaklarndan bahsedilmektedir. Burada elde edilen tuzun fiyatnn olduka yksek olduu ve
halkn byk kar salad ifade edilmektedir.
c. Yusuf Ziya Yozgad (1886)
Yusuf Ziya Bey, 19. Yzyl sonlar ile 20. Yzyl balarnda yaam olan
Yozgatl bir devlet adamdr. Yozgatn kkl hanedan apanoullar
ile akrabadr. Yozgad, olarak da bilinen Yusuf Ziya Bey, hayat boyunca brokrasinin birok kademesinde grev alm, memurluk, mdrlk,
mahkeme bakanl ve savc muavinlii gibi eitli meslekler icra etmitir. Yazarlk yn devlet adaml vasfndan daha baskn olan Yusuf Ziya
Beyin, eitli alanlarda kaleme ald on beten fazla eseri bulunmaktadr.
Temy Celli Hd adl eserinde Yozgat ve Krehirde gezip grd yerlerin ayrntl olarak anlatmtr: Hacbekta kasabas, her ne kadar
Mucur kasabas kadar mamur ve mahsuldar deilse de yksek bir mevkide yer alan, suyu ve havas daha latif, yz be yz haneli bir mahaldir.
Yarm saat mesafeden, Hac Bekta Veli trbesinin kubbe-i hadrs (yeil
kubbe) ile dier daireleri ve Osmanl Padiah Sultan Mahmut tarafndan
37
Hava SELUK
derghn avlusunda yaptrlm olan cami-i erifin kubbe ve minaresi grlebilmektedir (zger: 2011, 115-150).
Yusuf Ziya Bey, 6 Ekim 1886 tarihinde kardeleri Aziz ve Osman Beyler ve
Pehlivan Mehmed Efendi ile birlikte Krehirden bir arabaya binerek hareket ederek bir saat sonra Glba denilen yere ulamlardr. Grevli zaptiye ile Hac Bekta Veli ve Ahi Evran hakknda sohbet edip, kurbaalarla
ilgili anlatla gelen bir hikyeyi tekrar etmilerdir. Rivayete gre, bir gn
Hac Bekta Veli ile Ahi Evran bu gl kenarnda sohbet ederlerken, glde
hi susmadan vak vak eden kurbaalarn sesi, sohbetlerini blm ve bunun zerine Hac Bekta Velinin syledii birka sz zerine kurbaalar
sesini kesmi ve bir daha hi tmemilerdir. Grevli zaptiye, bu hikyeyi
anlattktan sonra kendisinin de uzun zamandr burada bulunduunu, glde pek ok kurbaa olmasna ramen ttklerini hi grmediini ifade
ederek, hikyeyi teyit etmitir(zger: 2011, 115-150).
1886 ylnda Yozgad Hacbektan Mucur kasabasna kadar imar edilmi
ve ok rn elde edilen bir yer olmamasna ramen yksek bir mevkide
bulunmas sebebiyle havasnn gzel, 300-500 haneden oluan bir yerleim birimi olduu ifade edilmektedir (Nfusu tahminen 2000-25000 civarndadr). Yine Hacbekta Velinin kerametleri anlatlmtr.
d. Vital Cuinet (1890)
Cuinet, 1890 balarnda, Nevehir kazasnda 34 ky bulunduunu yazmaktadr. Nevehirde 34 kyn mevcudiyeti, o dnemde kentin yreye
gre byk bir yerleim birimi olduunu gstermektedir.
Cuinet e gre Nevehir kazas ile evresindeki kazalarn ky saylar u
ekildedir: Nevehir 34, rgp 28, Glehir (Arabsun) 14, Hacbekta 4
ky bulunmaktadr ( Halme: 2006, 11-12, 57). 1890 ylnda Nevehirde
bulunan Cuinet daha ok blgenin idari stats hakknda bilgi vermitir.
Hacbekta drt kyden oluan kaza olarak adlandrlmtr.
e. Kont De Cholet(1890-1891)
76. Piyade blnde temen olan Kont De Cholet Fransz ordusu adna 1890-1891 yllar arasnda Anadoluda bir inceleme gezisi yapmtr.
Krehir-Hacbekta-Topakl yol gzergh zerinden kente gelen seyyah,
yolu zerindeyken urad Hacbekta (Sulucakarahyk) kynde, Hac
Bekta Velinin hayat ile ilgili olarak duyduu baz menkbeleri aktarmtr. Seyyahn anlatt bu menkbeler gnmzde genelde bilinmektedir.
38

Ancak anlatt menkbeler ierisinde bir tanesi Hac Bekta Velinin halk
zerindeki etkisini gstermesi bakmndan ilgindir. Anlatlan menkbe u
ekildedir: Bir gn Hac Bekta Veli, yolunu kaybetmi bir dii koyunu
aramak zere bir yardan aa inerken, sry sahipsiz bulan bir kurt kuzularn en semiz ve en gzelini, paralayp gvdeye indirmek zere seip
gtrmt. Srsnn bana dnen Hac Bekta Veli, hrszl fark etti
ve hrszn peine dt, ne var ki onu bulamad. Ama sonunda, canavarn
ziyafetini henz tamamlad yere vard. Zavall koyundan geriye kalanlar
hl scakt. Hac Bekta Veli ala, kendisine emanet edilenden daha az
sayda koyunla dnmek zorunda kald. Kye varr varmaz kuzunun sahibi
yal kadna gidip kuzusunu kurdun yediini haber verdi. Ama kadn, herkesin iinde onu yalan sylemekle ve kuzusunu almakla sulad. Ne kadar inkr ettiyse ve aladysa da kimseyi kendine inandramad, srnn
obanln ondan geri aldlar. O zaman Hac Bekta Veli, kyn yallarna,
kendilerini kuzuyu yiyen kurda gtrmeyi nerdi, bizzat hayvan onlara
gerei syleyince kendisine inanacaklarn bildirdi. Yallar bu neriyi kabul ettiler. Bunun zerine daa gitti, hangisinin hrsz olduunu bilmeden
yrenin btn kurtlarn ard; kurtlar o anda ykseklerden inip, vadiden
koup ona doru geldiler. Hac Bekta Veli onlar toplad ve yksek sesle dedi ki: inizden kim kuzuyu yedi? lerinden biri Ben diye cevap
verdi. O zaman Hac Bekta, dierlerini ahitlie ard: Dediini duydunuz, ite ktl yapan; hepiniz benimle gelin bunu kyde anlatn.
Ve hepsini peine takarak yola koyuldu. Fakat evlerine giden kyller onu
bu olaanst eskortla evrelenmi olarak grnce korktular ve durup
onlarn ehadetini dinleyeceklerine tabanlar yaladlar. Hemehrilerinin
gznde kendini temize karamayan zavall Hac Bekta ise, benzersiz
yardmclarn geri gndermek zorunda kald. Keder iinde dan yolunu
yeniden tuttu. Kurdun kuzuyu yedii yere gelince bahtszlna alamaya
balad, sonra Allaha ve Peygambere yalvard; talardan ve kayalardan,
gelip, cinayete ahit olduklarn anlatmalarn rica etti. te o anda Allahn
iradesiyle, en yakn tepelerden inmeye balayan kayalar onun masum olduunu haykrmak zere vadiye yuvarlandlar. Fakat ayn , btn ky
talar altnda brakt ve dehete dm kyller, Hac Bektan bir hareketiyle kopup gelen bu milyonlarca ta paras altnda ezildi. Talar aniden
durdu ve sadece kuzunun paralanna en yakndan tank olan kaya
Hac Bektala birlikte kyn meydanna girdi ve herkesin nnde onun
susuz olduunu syledi. Elbette Hac Bekta hemehrilerinin saygsn ve
gvenini derhal yeniden kazand. Ama dadan kopup gelen talar ve ka-
39
Hava SELUK
yalar, Ermiin onlar durdurduu yerde ylece kald. te yre halk, bu geni arazideki bu ta ve kaya maherini byle aklar(Eravar: 2000, 207).
f. Bla Hovarth (1913)
Hovarth Hacbektan grn itibariye ilkel, dank, amurlu, kerpiten
evleri ile sradan bir ky izlenimi verdiini ve slamn nemli merkezlerinden biri olduuna dair bir izlenim vermediini ifade etmektedir. Bektailiin merkezi olan bu sradan kyde Osmanlnn kuruluunda nemli bir
yer tutan Hac Bektan yaad bilgisini verir. Hovarth, Hac Bektan
kurduu tarikatn ii mezhebine ok benzediini syler. Bunun nedenini
de kurucusunun ran yaknlarndan gelmi olmasna balar. Bektailer arasnda son zamanlarda Arnavutluktan gelen mridler nemli bir orana sahip olmaya baladn ve tekkeyi ziyaretleri srasnda doru drst Trke
bilmeyen ok sayda Arnavut Bektaiyle karlalatklarn kayt ettikten
sonra Bektailerin son derece ak grl olduklarn, Ramazan aynda
oru tutmadklarn, kadnlar sokakta yzlerini kapatmadklarn, gerektiinde de erkeklerle konutuklarn vurgulamaktadr. Bektailerin ahlki
deerlere son derece bal olduklarn ve monogam evlilikleri tercih ettiklerini belirtmektedir. Bektai dervilerin bu blgede tarmla uratklarn
sylemektedir ve szlerine yle devam etmektedir:
Bektailer Hac Bektan soyundan gelenler arasndan kan liderlerine
elebi sfatyla hitap ediyorlar. Tekke ve elebi byk bir servete sahip.
Her eyden nce geni bir arazileri var. Bunun dnda tarikat yelerinden
gelen hediye ve balar nemli bir yekn tutuyor. Kasabaya vardmzda ne yazk ki elebinin ehir dnda olduunu rendik. Ailesiyle birlikte 2-3 saatlik mesafedeki banda dinlenmekteydi. Bylece ok ilgin
olacan dndmz ve beklediimiz buluma gereklemedi, ama
konakta muhteem bir oda da konuk edildik. Yemekte pirin orbas, koyun kebab, yada piirilen bir tr yumurta yemei, kabak dolmas, pilav
ve yourt sunuldu. Ertesi gn de elebiyi gremedik, ama Hac Bekta
Velinin bakml trbesini ziyaret ettik. Hac Bekta gerekten de sradan
bir obanm. ocukluk yllarnda koyunlarn otlatt, ky yaknlarndaki
Bekta yresi onun ansn tayor. Anlatlan efsane orayla ilgilidir: Tanrnn
sevgili kulu olan Bekta, kyn srsn otlatr, onlara gzclk eder.
Bir keresinde bir kurt koyunlardan birini kapar. Bekta kye dndnde
olay anlatr, ama koyunun sahibi olan yal kadn Bektaa inanmaz, onu
koyunu satmakla ve yalan sylemekle sular. Bekta ise srarla syledikle-
40

rinin doru olduunu savunur ve olaya tanklarnn da olduunu syler.

Sonunda btn ky halk olayn gerekletii yere giderler. Bekta yzn
dalara evirerek haykrr:
-Gelin, doru sylediime dair tanklk edin!
Ve evredeki dalardan ayn anda be kaya yuvarlanma balar! Hepsi ayn
yne doru, ky halknn topland meydana doru gelir ve insanlarn
nnde dururlar. Halk ite o gnden sonra Bekta ermi olarak grmeye
balar. Bu be ta hala orada duruyor. Hatta tam ortasnda fkran kaynak
bir eme haline getirilmi( Hovarth : 2010, 102-104).
Cholet ve Hovarth Hacbekta Veli hakknda anlatlan ayn kerameti notlar ierisine kayt etmilerdir. 1913 ylnda kerpiten yapl evleriyle ilkel bir
ky grnmnde olduu ifade edilmitir.
g. Nahit Srr rik (1933)
1933te Nahit Srr rik, Anadolunun pek ok yresinde derin aratrmalarda bulunan ilk Trk olmutur. Nahit Srr rik Hacbekta u ekilde
tasvir etmitir: 1330 metre ykseklii bulunan Hacbektan 450 evi ve
2900 nfusu varm. Vilayet merkezi bir Atatrk bstne malik bulunan
ve geni bakmsz bahesi bir belediye binas vardr. Belediye binasnn kar tarafnda alak kerpi duvarlarla muhat byk bir arsann ortasnda yeni
kerpiten birbirine eklenerek namtenahi bytlm iki katl bir bina
var ki Hac Bekta Veli neslinin konaklardr. Balarnda Konyadaki Celadeddin Rumi evlad gibi elebi Efendi nvann tayan bir reisleri bulunmaktadr. Celaleddin Efendi lm yerine kk biraderi Veliyeddin elebi
geitir(rik: 2000, 126-127).
Nahit Srr rik Hacbekta yresinde edindii izlenimlerinin en nemlisi bu nahiyenin niye byyp kaza haline gelemedii konusudur. Ona
gre Hacbektan geri kalmlnn nedeni, dini liderlik ekimesidir. Bu
nedenle onlarn blgenin kalknmas iin bir aba sarf etmediklerini u
zleriyle ifade etmektedir: Kasabada hayr namna bir eserlerini grmedim; hatta nahiyenin kaza haline sokulmas tasavvur edildii bir srada, bir
nahiye mdrne bir kaza kaymakamndan daha kolay tahakkm edebileceini dnp, buna mani olduklar sylendi. (rik: 2000, 129-130)
Hac Bekta Veli trbe ve derghn gezen rik, Hacbekta trbesinin
otuz krk metre sanda Seluklu tarznda yaplm dier bir trbe var ki,
tarikatn en byk simalarndan olup Balm Sultan namyla anlan ve 927
41
Hava SELUK
tarihinde len zata ait imi. Bundan baka nefs-i kasabada Bektai byklerine ait iki trbe daha mevcut. Pek harab olann iine girmeden grdk.
Eer halen hkmran bulunan ihmal devam ederse, bizzat Hacbekta
dergh ve trbesi yarn ayn harabiye dcektir (rik: 2000, 120-131)
demektedir.
Dolaysyla kasabann gelimedii konusunda burada yaayan Bektaileri
liderlerini sorumlu tutmaktadr.
Seyyahlar ve farkl bir amala Hacbekta yresini ziyaret eden kiiler,
nemli bir inan merkezi olan Hac Bekta Veli trbesini ziyarete ederek
burada yaayan elebi ve babalarla grmlerdir. Blgede o gnlerde
anlatlan gnmzde de bilinen Hac Bekta Veli ile alakal menkibelere
yer vermilerdir. Hacbekta nahiyesinin veya kasabasnn tuz ocaklar bulunmas ve nemli bir inan merkezi olmas sebebiyle evredeki yerleim
birimlerinden daha iyi bir durumda olduu belirtilmitir. zellikle atiye ve
adak kabul eden tekkenin ve orada yaayanlarn maddi durumlarnn iyi
olduu ifade edilerek, Osmanl Devletinin buradaki vakf nedeniyle vergi
almamasnn da onlarn refah iinde yaamasn salad ifade edilmitir.
Cumuhriyetin kurulmasndan sonra elebi ve babalar arasndaki ekimeler nedeniyle blgenin kaza statsne getirilmediini, kasabann gelimedii seyyahlarn gzlemleri arasnda zikredilebilir. Ayrca 1886dan 1933e
kadarki dnemde Hacbektan nfusunda fazla deiim meydana gelmedii grlmektedir.
h. Atatrk ve Hacbekta
Mustafa Kemal Paa ve Temsil Heyetinin Sivas Kongresinden ( 0411
Eyll 1919) sonra Ankaraya varmak iin izleyecekleri yolun planlanmas,
Sivasta Hsre Bey (Berlin Elisi) tarafndan nceden yaplmt. Bu planda
ngrlen konaklama yerleri, Mustafa Kemal Paann, Mill Mcadelenin
gereklemesinde dnd bir plann gerei idi. Ankara yolculuu iin
Hsrev Bey tarafndan hazrlanan genel program Mustafa Kemal Paaya
sunulduunda, Mucurdan Hacbektaa gitmenin de mecbur olduunu,
ancak Mucura varncaya kadar bu durumun gizli tutulmas gerektiini bildirmitir. Heyet Hacbekta kynde elebi Cemleddin Efendi tarafndan
misafir edilmi, derghn dedeleri tarafndan kendilerine ziyafet verilmi,
Bektai tarikat ileri gelenleriyle Alevlerin Milli Mcadeleye destek verdiklerini ifade etmilerdir (Kansu: 1988, 492-495).
42

Hacbekta Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti

Bu cemiyetin reisi Deli mamn olu Halil Efendidir. Ancak Hacbekta halk Halil Efendi yerine daha ok Anadolu genelindeki tm Alevler zerinde etkili olan elebi Cemaleddin Efendinin etrafnda toplanm bulunuyordu. Bylece elebi Cemaleddin Efendi, Hacbekta Mdafaa-i Hukuk
Cemiyetinin grevini de stlenmi durumdayd. Nitekim Mustafa Kemal
Paa ve Temsil Heyetinin 22 Aralk 1919da Hacbekta ziyaretleri srasnda elebi Cemaleddin ile yaptklar grme sonucunda, Mill Mcadele
konusunda tam bir gr birliine varlmtr. Bu grmede elebi Cemaleddin Efendi, Anadolu genelindeki Alev birliklerinin Mill Mcadelenin
yannda olaca hususunda Mustafa Kemal Paaya kesin olarak gvence
vermi ve bu dorultuda gerekli almay yapmtr. elebi Cemaleddin
Efendi 23 Nisan 1920de kurulacak olan TBMMye I. Dnem milletvekili
olarak seilmi, nemli bir salk sorunu olmasna ramen stn bir gayretle alm, hatta meclis bakan vekillii grevini de bir sre baar ile
yrtmtr. Anadolu genelindeki btn Alevlerin, bal bulunduklar
elebi Cemaleddin Efendi ve Hacbekta halknn Mill Mcadele sresince Mustafa Kemal Paay destekleyerek, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin
kuruluunda nemli katklarda bulunduklar bir gerektir (Klner: 2006,
22-32).
Atatrkn Hacbekta blgesinin zellikle ziyaret ettiini, bu inan merkezinde yaayan Alevi-Bektai gruplar zerinde etkili bir ahs olan Cemaleddin Efendinin desteini almaya ayr bir nem gsterdiini ifade edebiliriz. Zira Milli mcadelenin neticesinde kurulacak olan devletin din esasna
gre deil milliyet esasna dayanacan ifade ederek ayn milliyete sahip
farkl inan sahibi kiilerin bir arada bulunmas gerekliliini vurgulamtr.
2. Salnamelerde Hacbekta
Nev-sal ve Yllk gibi kelimelerlerde adlandrlan Salnameler, bir yl iinde
meydana gelen olaylar, o blgenin her trl ekip dikilen alanlar, elde
edilen rnleri ve miktarlar, nemli ahsiyetleri vb. bilgileri topluca veren
kitaplardr. Belli konulara tahsis edilmi salnamelerde genellikle gemi yllardaki nemli olaylar, ait olduu yln ve blgenini messeseleriyle nemli
kiilerin tercme-i halleri gibi eitli mevzularda son durumu gstermektedir. lk resmi Salname 1847 tarihlidir (Pakaln: 1983, 105-106; Salname:
1988, 134). Hacbekta, Nide ve Krehire bal olduu iin ncelikle
Konya (Karaman) daha sonra da Ankara Eyaletine bal olarak idari yap-
43
Hava SELUK
sn srdrmtr. Dolaysyla Hacbektala ilgili bilgileri Konya ve Ankara

Vilayet Salnamelerinden elde edebilmekteyiz.
1856/1857 (H.1273) ylnda Karaman (Konya) Eyaletinin de iinde yer ald yeni bir yaplanma sz konusudur. Karaman viyaletine bal livalar
arasnda Hamid, Burdur, Teke, Aaiye, il, Nide ve Konyadr. Hacbekta
Nide Livasna bal toplam 23 kaza arasnda zikredilmektedir. 1866-1867
(H.1283) ylna kadar bu durum devam etmitir. 1866-1867 (H.1283) ylnda Karaman Eyaleti Konya Eyaleti adna dnmtr. Bu tarihten itibaren
Nide Sancak haline dntrlm Hacbektata Nideye bal bir nahiye haline gelmitir (Talayhan: 2001, 91-114).
1880(H.1298) ylnda Ankara Sancanda, 10 kaza 5 nahiye bulunmaktadr. Bu mevcut kazalar Ayas, Bala, Beypazar, ubukabad, Haymana,
Sivrihisar, Mihalck, Nalluhan ve bu tarihte sancaa kaza olarak balanan Zir ve Yabanabaddr. Akkpr, Seyhanlu, Sorba, Tabanl, Gnyz ise nahiye olarak zikr edilmitir. 1881(H.1299) ylnda Zir Kazas sancaktan ayrlm nahiyelerde ise bir deiiklik olmamtr. 1882(H.1300) ve
1883(H.1301) yllarnda ise mevcut idari dalm 1881(H.1299) ylndaki
gibidir. 1884(H.1302) ile 1887(H.1305) yllar arasnda Zir Kazas tekrar
sancaa kaza olarak baland gibi Gdl nahiyeside yer almaktadr. Bu
nedenle sancakta bu tarihlerde 1880 (H.1298) ile 1887 (H.1305) yllar
arasnda 2 kaza 3 nahiye vardr. Bu kazalar Keskin, Mecidiye, nahiyeler ise
Hacbekta, Kugir, Mucurdur (Yldrm: 2006, 37-38).
1893(H. 1311) Salnamesinde (Gnaydn: 2004, 215-236) Hacbekta Nahiyesinde Mdr: Hseyin Hsni Efendi, Naib vekili: Ali efendi, Ktib: Sleyman Efendi, Rdiye Muallim-i Sanisi: Ali Efendi, Bevvab: Hasan Efendi,
Belediye Dairesi, Reis: Mustafa Efendi, Aza: Halil Efendi, Mehmed Efendi,
Veli Efendi, brahim Aa (Gnaydn: 2004, 224-225).
1888 ylnda Nevehirde 5 rdiyede 251 renci bulunduu yazlmaktadr. Nevehir Rdiyesinde 77, Glehir Rdiyesinde 32, rgp Rdiyesinde 64, Avanosta 35, Hacbekta Rtiyesinde 43 renci bulunmaktayd (Halme: 2006, 21).
19. yzyln sonlarnda ylda ortalama 1500 kg yaklaan tuz retimi halkn
balca gelir kaynadr. 1894 Konya Vilayet Salnamesinde ise Nevehire 6
saat mesafe uzaklkta bulunan Hacbekta memlihasnda gayet nefis kaya
tuzu ihra edildiinden bahsedilmektedir. Senev iki milyon okka kadar
44

tuz karlr. Beher kg mahallinde 23 paraya firuht ile byk ksm Kayseri,
Krehir, Nide, sancaklarnda ve Aksaray, Nevehir, Arabsun, rgp, Hamidiye vesair baz kazalarda sarf olunur. Dersaadete dahi nakil ile ihra
olunur Halme: 2006, 57) ifadesi bulunmaktadr.
Hacbekta Nahiyesi 1893 (H.1311) tarihli salnamede u ekilde ifade edilmitir: Merkez nahiye olan Hacbekta kasabas mevkien basit ve sebiulinha manzaras latiftir.
arki cenub cihetinde Hrka Da ve mezkr dan dameninde Hac Bekta Veli kuddise srruhul-celi hazretlerinin ilehanesi bir saat mesafede
asar- keramet-i lilerinden olan be ta ve cihet-i arkisinde bir saat mesafede hankah- erifin mteferriatndan Dede ba demekle maruf kebir
bir badr. Ve tende bac dedeye ve derviana mahsus mteaddid odal
kargir zaviye mevcud olup mezkr ba mevkien fevkalade letafet-efza ve
toprandaki hassa-i namiye ise marnileyh hazretlerinin feyz tecelli-i
kudsiyelerine bir ahid-i celi olacak derecede harika-nmadr.
Kasaba derununda Aziz-i marnileyh hazretlerinin gayet mkemmel ve
muntazam kargir ve hankah- saadetleri ve civarnda postniin iin sayf ve
itaya mahsus meydan evi, mtemilatyla trbedar, mihman, ii, ekmeki, a babalara mahsus maa teferruat mkemmel odalar ve kargir bir
cami-i erif ve ittisalinde bir minare ve marnileyh hazretlerinin istirak-
nesir-i gufran olduklar trbe-i mukaddese ve krklar meydan ittisalinde
ilehane ve kzlar knbedi Balm Sultan ve Kalender ah hazeratnn
trbe-i erifeleri mevcuddur.
Hankah- mezkr hariminde arslanaz tesmiye olunan kebir eme ve
bir havuz ve babalar zevabalarnn baheleriye kebir ve mzeyyen dier
bir hasbahe zinet-saz- enzar- temaa ve zvvar olmaktadr.(Gnaydn:
2004, 229).
1907 (H.325) tarihli Ankara Vilayeti Salnamesinde Hacbekta nahiyesi
hakknda u bilgiler yer almaktadr: Hacbekta kasabas nahiye merkezi olup Krehriden 60 Kayseriden 75 kilometro bud ve mesafededir.
imal-i garbiye nazaran bir tepe zerinde mebni havas sert ve k iddetlidir. Kasabann nnden etraf baelik bir dere mrur eder. Kasabann
cenubunda(Hanba) namyla maruf bir bazar ve saat mesafede gayet
berrak tuzu kan (Hacbekta memlahas) mevcuttur. Birka esnaftan maada gayr-i Mslim nfus olmayp umumiyetle Mslim ve 2018 miktarnda-
45
Hava SELUK
dr. Umumiyetle havas sahih ve salimdir. Ba ve baheler kesirdir (Ankara

Vilayet Salnamesi: 1995, 218).
1910 ylnda Krsehir merkez kazaya bal 128 ky, Hacbektas Nahiyesinde
27 ve Mucur Nahiyesinde de 3 ky olmak zere toplam 158 ky ve 2 nahiyeden oluan idari yapsn 1910 ylnda da devam ettirmitir. 1882 tarihli Ankara Vilayet Salnamesine gre Ankarada bulunan 13 Rtiye mektebi unlard: Ankara Mekteb-i Rdiyesi, Ayas Mekteb-i Rdiyesi, Beypazar Mekteb-i Rdiyesi, Seferihisar Mekteb-i Rdiyesi, Yozgat Mekteb-i
Rdiyesi, orum Mekteb-i Rdiyesi, Maden Mekteb-i Rdiyesi, Kayseri
Mekteb-i Rdiyesi, Talas Nahiyesi Mekteb-i Rdiyesi, Krehir Mekteb-i
Rdiyesi, Mucur Mekteb-i Rdiyesi, Hacbekta Mekteb-i Rdiyesi, Karabekir Mekteb-i Rdiyesi (Gler: 2007, 42, 175).
Bunlarn dnda Hacbektan gelirleri ile alakal bir takm kaytlarada rastlanmtr. Bunlar u ekildedir:
ngiliz Konsolosu Stewartn Konya Vilayetine Dair Genel Raporu
(1879)unda Tuz, Ttn ve kiden alnan vergiler: Tuz madenleri hkmetin mal idi. Ancak hkmet tarafndan deiik fiyatlarla satlabilirdi.
1878de tuzdan elde edilen gelir Hacbektatan 15.000 lira idi ki, bu blgedeki ikinci byk tuz gelirini oluturmaktayd (amaz, 2011).
kinci Ordudaki alt alaydan terhis olunan askerlerin yerine yenilerinin
alnmas gerekmiti. Bunun zerine Evst- evval 1282 (Ocak ba 1865)
tarihinde bu ordu blgesindeki Birinci umnu Dairesi, kinci Edirne Dairesi,
nc Sofya Dairesi, Drdnc Bolu Dairesi, Beinci Ankara Dairesi ve
Altnc orum Dairesine ferman gnderilerek, buralardaki kaza, nahiye ve
airetlerden ne kadar asker kaydedilecei belirtilmiti. Buna gre Mucurla
beraber Hacbekta 9 (Tunal: 2003, 102) asker gndermekle mesuldur.
1895 (H.313) Numaral Timar Ruznme Defterinde Ham Sancakbeyi
Hsrev Beyin Haslar blmnde nahiyelerden salanan gelirler asnda
Hacbekta 17.053 gelirle katkda bulunmaktadr (akar: 2011).
Hacbekta nahiye statsnde bulunduu iin nfusunun en az 500 erkekden olumas gerekmekteydi. Buna gre aa yukar nfus vergi veren
her erkek bir aile kabul edildiinde 5 (Gyn: 1979, 331-348) ile arptmzda ortalam nfusun 2500 civarnda olmas gerekmektedir. Nitekim
1907 salnamesinde 2018 nfus kayt edilirken 1933 ylnda Nahit srr rik
2900 nfusa sahip olduunu belirtmektedir. Dolaysyla 2000-2900 ara-
46

snda bir nfus younluuna sahip birka esnaf dnda tamamnn Mslmanlardan oluan bir nahiye statsnde karmza kmaktadr. Salnamelerde Hac Bekta Veli ve ona ait ilehane, vakf, trbe konularna geni
lde yer verilmitir.
3. eriiyye Sicillerinde Hacbekta
Osmanl tarihi aratrmalarndaki en nemli kaynaklardan biri eriyye
(kad) sicilleridir. Kadlar tarafndan tutulduklar iin kad defterleri veya
sicilleri, mahkeme konusu olan davalar ierdikleri iin mahkeme defterleri veya eri mahkeme defterleri ya da sicill-i mahfz eklinde deiik adlarla anlmaktadrlar. Nikh, evlenme, miras taksimi, yetim mallar
ile kayp mallarn muhafazas, vasi tayini ve azli, vasiyetlerin ve vakflarn
hkmlerine riayet edilip edilmediinin takibi, crm ve cinayet davalar
gibi eri ve hukuk ilerin yannda idar ynden de kadlara olduka geni
yetki ve grevler verilmesi eriyye sicillerinin nemini ortaya koymaktadr. Bu durum eriyye sicillerini toplumu ilgilendiren eitim, salk, kltr,
ekonomi, zirat, ticaret gibi pek ok konuda binlerce belgeyi bnyesinde
barndran vazgeilmez birer kaynak konumuna gelmitir. Siciller genel
tarih asndan, nemli tarihi olaylarn, tarih ahsiyetlerin, mahall yer adlarnn ve nemli tarihi messellerin doru olarak tespitinde nem arzetmektedir (Akgndz: 1988, 13; Faruqhi: 2001, 55-57; Uzunarl: 1988,
108-109; Ark: 1999, 1-72).
Hacbekta nahiyesine ait mahkeme tutanaklar Krehir eriyye Sicillerinde bulunmaktadr. almamzda Krehire ait 1907-1014 yllarna ait yedi
yllk sreyi kapsayan aadaki eriyye sicilleri incelenmitir:
18 Numaral Krehir eriyye Sicili (H.1325-1326, R.1323, M.1907-1908)
(Faydal: 2010), 20/1 Numaral Krehir eriyye Sicili (H. 1326-1327/
M. 1908-1909)(Demircan: 2009), 23 Numaral Krehir eriiyye Sicili
(M.16.04.-24.08.1912) (Karaca: 2007), 24 Numaral Krehir eriyye Sicili
(H.1328-1332 )(M.1910-1914)(R.1326-1329) (Atalay: 2007), H.1326 Tarihli Krehir eriyye Sicili (Ta: 2007) .
le merkezinin %90 , klar, Akata, Anapnar, ivril, licek, Kay,
Ktk ve Yenice kynn byk bir blm Alevidir (http://www.hacibektas.gov.tr/genelbilgiler.html). eriyye Sicillerinde geen Kay, Kesecik,
Ktk kyleri bugn Alevi kyleri olarak zikredilmektedir. Anlald gibi
gemite de bu kyler Alevi kyleri idi. Bu nedenle bu Alevi kylere ait
47
Hava SELUK
olan mahkeme kaytlarna baktmzda genellikle askeri meseleler, lm,

vakf gibi konularda mahkemeye mracaat ettikleri grlmektedir.
eriyyi sicillerine baktmzda Hacbekta nahiyesinde ve kylerinde yaayan kiilerin eriat mahkemelerini ok fazla kullanmadklarn grmekteyiz. ncelikle unu belirtmek gerekmektedir Hacbekta blgesinde yaayan kiilerin Alevi olup olmadklar sicillere kayt edilmemitir. Bu blgede
yaayan halkn bir ksmnn alevi olduklar bilinmektedir. Fakat sicillere kayt edilen kiilerin Alevi veya Snni olduklarna dair bir kayt bulunmamaktadr.
Krehir eriyye sicillerinde Hacbekta nahiyesi ve ona bal kylerle alakal olarak toplam 13 belge defterlere kayt edilmitir. Bu belgelerin bir
ksm birden fazla konuyu ihtiva etmektedir. Bu belgelerin ieriine baktmzda 6 belge veraset paylam, 1 adet belge varis tayini, 2 adet belge
Hac Bekta Veli vakfndan kiilerin r verip vermedikleri, 1 adet belge
Hac Bekta Veli vakfna vakfetedilen mallar, 1 adet belge alacak-verecek,
1 adet belge diyet 2 adet belge vekletname ile alakaldr.
Hacbekta eriyye sicillerinde Krehire bal nahiye olarak adlandrlmaktadr. Hacbekta nahiyesinin bir takm kylerinde yaayan halkn
mahkemeye intikal eden meseleleri burada zme ulamtr. Krehir
blgesine ait bu defterlerde Hacbekta ve buna bal kylere ait davalara
olduka az rastlanmaktadr. zellikle Hacbekta blgesinin vakf arazisi
olmas sebebiyle bu vakfn gelir giderleri ve vakfn kime intikal ettii konularyla alakal olarak mahkemeye mrcaatlar yaplmtr. Evlenme, boanma veya bir takm alacak-verecek, bor gibi konularla alakal mahkemeye
intikal eden mesele olduka azdr. Bunun nedeni Alevi-Bektailikteki ylda
bir defa yaplan grg veya gzden geme ceminde bu tr sorunlar zme kavuturulmaktadr (Korkmaz: 2005, 204).
Dede grg veya gzden geme cemine katlanlara bu kiiden ikyeti
olan var m diye sorar. Eer o ahstan ikyeti olan veya onunla dargn
olan biri varsa, o kimse ayaa kalkar ve durumu dedeye bildirir. Dede iki
kiiyi onlarn bartrmalar hususunda grevlendirir. Sz konusu iki kii
barmazsa dede onlarn bir sonraki cem trenine gelmemelerini syler ve
trenin yapld mekndan kovarak cezalandrr. Gzden geme ceminde
ayrca su ilemi olan varsa dede tarafndan dkn edilir. Dkn edilenler hibir ceme giremezler. Onlara gre; adam ldrme, zina, boanma,
birden fazla kadnla evlenme, Snni ile evlenme, Allaha, dine kfretme,
48

hrszlk, para borcunu dememe, alverite sahtekrlk, srr aa vurma

vb. dknl gerektiren sulardr(Seluk: 2008, 124; Gnen: 2007,
331).
Dolaysyla incelediimiz eriyye Sicillerinde Hacbekta yresinde yaayan
insanlarn mahkemeye mracaatlarnn fazla olmamas, sahip olduklar
inan sistemidir. Onlarn sosyal hayat, ekonomileri vb. konularda bilgi ihtiva eden baka belgelerde ulalamamtr. Bu nedenle eriyye Sicillerinde ounlukla veraset meselesi (ki bununu nedenide vefat eden kiilerin
asker olmas sebebiyle yine devlet ile balantl konularda mahkemeye
mracaat edilmitir) ve birka adette vakf ile alakal konularda (yine vakf
kaytlar devleti ilgilendiriyor) kaytlara rastlanmtr. ahslarn kendi aralarndaki anlamazlk, boanma gibi konulara rastlanlmamtr.
Sonu
Hacbekta tarihten gnmze bir taraftan Hac Bekta Veli hazretlerinin
trbesinin bulunmas nedeniyle dini bir merkez haline gelmi dier taraftan evresindeki nemli tuz yata sebebiyle ekonomik adan nemli bir yerleim birimi olmutur. Tuz ocandan kartlan tuzlarn bir ksm Hacbekta kyllerinin gelirlerini olutururken, bir ksm da Osmanl
Devletinin tuz ihtiyacnn karlanmas amacyla merkezi hkmete gnderilmitir, Dolaysyla halkn gelirine bu tuz madeni byk bir katk salamaktayd. 1878de Hacbekta 15.000 lira ile bu blgedeki ikinci byk
tuz gelirini oluturmaktayd. Hacbekta, bnyesinde derghn bulunmasndan dolay da ekonomik olarak ok sknt ekmedii grlmektedir.
Ayn zamanda Osmanl Devleti burada yaayan halk ve dergh grevlilerini vergiden muaf tutmutur. Milli mcadeleye derghn postniini Cemaleddin Efendinin byk destei olmutur. Zira Alevilerin kurtulu savana
destekleri ayr bir nem arzetmekte idi. Cumhuriyet kurulduktan sahip olduu imknlar kullanma noktasnda sonra gerektii kadar baar gsterememitir. 1933 ylnda buray ziyaret eden Nahit Srr rik blgenin ihmal
edilmi olduundan bahseder. Cumuhriyetin kurulmasndan sonra elebi ve Babalar arasndaki ekimelere nedeniyle blgenin kaza statsne
getirilmediini, kasabann gelimedii ifade edilmektedir. Hem salnamelerde hemde seyyahlarn notlarnda Hac Bekta Veli postniini ve onlarn evleri, balar geni lde tasvir edilmitir. Hem Osmanl Devletinin
son zamanlarnda hem de Trkiye Cumuhuriyetinin ilk yllarnda nfusu
2000-2900 arasnda tahmin edilmektedir. 1888 ylnda Hacbektata bu-
49
Hava SELUK
lunan Rdiyede 45 renci renim grmektedir. 1910 ylnda mevcut

Rdiye eitim-retim hayatna devam etmektedir. 1890 balarnda 4
ky bulunan Hacbekta Nahiyesinde 1910 ylnda 27 ky bulunmaktadr. Hacbekta Osmanl Devletinin son zamanlarnda ve Cumhuriyetin ilk
yllarnda dini merkez olmas sfatyla nemini srekli korumu, bu ynyle
nemi gnmzde de devam etmektedir.
Kaynaklar
Akgndz, Ahmet, eriyye Sicilleri, C.I, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf yayn,
stanbul 1988.
Ankara Vilayeti Salnamesi 1325(1907), Hazrlayanlar: Kudret Emirolu, Ahmet
Yksel, mer Trkolu, Ethem Cokun, Ankara Enstits Vakf yayn, Ankara 1995.
Ark, amil, Osmanllarda Kadlk Messesesi, OTAM, Say: 8, Ankara 1999,
s. 1-72.
Atalay; etin, 24 Numaral Krehir eriyye Sicili (H.1328-1332 )(M.1910-1914)
(R.1326-1329), Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits-Yksek Lisans
Tezi, Kayseri 2007.
akar, Enver, 313 Numaral Timar Ruznme Defteri Ve Bu Defterde Haleb
Vilyeti le lgili Baz Tespitler, http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/
cilt11/sayi1/235-246.pdf Eriim: 27.09.2011
Demircan, Arzu, 20/1 Numaral (H. 1326-1327/ M. 1908-1909) Krehir eriyye
Sicilinin Transkripsiyonu ve Deerlendirilmesi, Erciyes niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits-Yksek Lisans Tezi, Kayseri 2009.
Emecen, Feridun M. XVI. Asrda Manisa Kazas, T.T.K. yayn, Ankara, 1989.
Eravar, Osman, Seyahatnamelerde Kayseri, Kayseri Ticaret Odas yayn, Kayseri
2000.
Faroqhi, Suraiya, Osmanl Tarihi Nasl ncelenir?, stanbul 2001.
Faydal, Nurullah, 18 Numaral Krehir eriyye Sicilinin (H.1325-1326, R.1323,
M.1907-1908) Transkripsiyonu, slm Hukuku Asndan Tahlil ve Deerlendirmesi, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits-Yksek Lisans Tezi,
Kayseri 2010.
Gkbilgi, M. Tayyib, Nahiye, .A. C. 9. M.E.B. Yaynlar, stanbul 1964, s. 37.
Gyn, Gyn, Hne Deyimi Hakknda, EF Tarih Dergisi, XXXII, stanbul
1979, s.331-348.
Gler, Yusuf, Ankara Vilayetinde dari Yapnn, Yredeki Sosyo-Ekonomik Yapya
Olan Etkileri, (1880-1919), Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits-Doktora Tezi, Samsun 2007.
50

Gnaydn, Yusuf Turan, 1911 (1893) Ankara Vilayeti Salnamesinde Krehir

Sanca, 1. Krehir Kltr Aratrmalar Bilgi leni, Krehir 2004, s.215236.
Gnen, Ahmet, Gizli Dil Asndan Alevlik-Bektalik Erkn Ve Deyimlerine Bir
Bak, Turkish Studies / Trkoloji Aratrmalar Volume 2/2 Spring 2007,
s.329-351.
Halaolu, Yusuf, XIV-XVII. Yzyllarda Osmanllarda Devlet Tekilat ve Sosyal
Yap, T.T.K. yayn, Ankara 1995.
Halme, Aye erife, 19. Yzyln kinci Yarsnda Nevehirin Sosyal ve Ekonomik
Durumu, Nide niversitesi Sosyal Bilimler Enstits- Yksek Lisans Tezi,
Nide 2006.
Hovarth, Bla, Anadolu 1913, ev. Tark Demirkan, Tarih Vakf Yurt yaynlar,
stanbul 2010.
http://www.hacibektas.gov.tr/genelbilgiler.html Eriim: 16.09.2011
Kansu, Mazhar Mfit, Erzurumdan lmne Kadar Atatrkle Beraber, C. II,
T.T.K. yayn, Ankara 1988.
Karaca, Zlfiye, 23 Numaral Krehir eriiyye Sicili (M.16.04.-24.08.1912), Transkripsiyonu ve Deerlendirmesi, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits- Yksek Lisans Tezi, Kayseri 2007.
Karakaya, Meliha, Seyyahatnamalerde Nevehir, Nide niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits-Yksek Lisans Tezi, Nide 2000.
Klner, Yusuf zzettin Klner, Atatrk ve Krehir (19191938), Ankara niversitesi nklp Tarihi Enstits-Yksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
Korkmaz, Esat, Ansiklopedik Alevilik-Bektailik Terimleri Szl, Anahtar Kitaplar Yaynevi, Eyll 2005.
Ortayl, lber, Tanzimt Devrinde Osmanl Mahalli dareleri, T.T.K. yayn, Ankara
2000.
rik, Nahit Srr, Anadoluda Yol Notlar, Bir Edirne Seyahatnamesi, Kayseri, Krehir, Kastamonu, Arma Yaynlar, stanbul, 2000, 126-127.
zger, Yunus, Yusuf Ziya Yozgad ve Temay Celli Hd Adl Eseri, Karadeniz
Aratrmalar, K 2011, Say 28, s.115-150.
Pakaln, Mehmet Zeki ,Salname, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl,
C.3, stanbul 1983.
Salname, slam Ansiklopedisi, C.X, Milli Eitim Bakanl yayn, stanbul 1988,
s.134-136.
Seluk, Ali, Aaeri Trkmenleri Tahtaclar, IQ Kltr ve Sanat Yaynclk, stanbul
2008
ahin lhan, Krehir, DA, C. 25, 2002, s.484.
51
Hava SELUK
amaz, Musa, ngiliz Konsolosu Stewartn Konya Vilayetine Dair

www.Turkiyat.Selcuk.Edu.Tr/Pdfdergi/S12/Sasmaz.Pdf, Eriim. 19.09.2011
Talayhan, Mehmet Ali, Osmanl Devlet Salnamelerine Gre Adana ve Konya Vilayetlerinin dari Taksimat (1851-1910), Yksek Lisans Tezi, Nide 2001,
s.91-114.
Ta, Mahir H.1326 Tarihli Krehir eriyye Sicili (Krehirin: Sosyal, Kltrel ve
Ekonomik Hayat), Kafkas niversitesi Sosyal Bilimler Enstits-Yksek Lisans Tezi, Kars 2007.
Tunal, Ayten Can, Tanzimat Dneminde Osmanl Kara Ordusunda Yaplanma
(1839-1876), Ankara 2003.
Uzunarl, .Hakk, lmiye Tekilt, T.T.K. Yayn, Ankara 1988.
Yldrm, Birsen Edanur, Ankara Sancann Tarihi Cografya Bakmndan Yerleme
ve Nfusu (1871-1907), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits-Yksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
52
ORGANK MMARLIIN RGP BLGESNDEK

UYGULAMALARI VE GNMZ ORGANK
TASARIMLARI LE LKLER
APPLICATIONS OF ORGANIC ARCHITECTURE IN
RGP AREA AND RELATIONERS WITH PRESENT DAYS
ORGANIC DESIGN
Hlya Yavuz ZDEN*
ZET
rgp blgesinde meknsal anlamda doal oluumlarla meydana
gelen peri bacalarnn yannda organik formlar iinde barndran
birok yaam alanlar ortaya kmtr. nsanlarn ve doann mdahalesiyle oluan bu yaplar organik mimarinin farkl oluumlarna
rnek olarak gsterilebilmektedir. Organik mimariyi tanmlayacak
olursak; yapnn btnnn, i meknndan olutuunu savunan
mimarlk akmna organik mimarlk denilmektedir. Ayn zamanda
doa, geometrik olmayan mimari formlar iin model oluturmutur.
rgp blgesinde de organik tasarmla balantl olarak, yre insanlar, yerleim yerlerinde doann getirdii organik formlar kullanmtr. Bu yrede malzemenin kolay oyulabilmesinden dolay kolay
ilenebilen talar kullanarak organik meknlar oluturmulardr. ten
da doru oluturulan meknsal zelliin organik mimarlkta ska
kullanlan bir uygulamadr. Bu zelliklerinden dolay bu almada
organik mimarlk rnekleriyle rgp yresi yerleimleri ile ilgili karlatrmalar ve neriler yer alacaktr. rgp blgesi de tm bu organik
formlar iinde barndrmasyla turistik adan dikkat ekmektedir.
Bu almada rgp yresindeki mimari, i mimari oluumlar ve tasarmlarla, 20. yzyldan sonraki dnemde oluan organik tasarmlarn karlatrmal incelemesi yaplacaktr. Ayrca ekolojik ve organik tasarmlarn kullanc zerindeki etkileri incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Organik Tasarm, Ekolojik Mimarlk
* Ar. Gr., Hali niversitesi Mimarlk Fakltesi mimarlk blm, e-posta:hulyavuz11@gmail.com
53
Hlya Yavuz ZDEN
ABSTRACT
As per spatial sense in Urgup region; besides fairy chimneys, there
are many areas of life which includes organic forms has been emerged. The intervention of human beings and nature of these structures can be displayed as an example of the different formations
in organic architecture. If we try to describe organic architecture;
whole structure formed in the interior of defending the current
architecture is called organic architecture. In the meantime, nature
creates a model with non-geometric architectural forms.
In connection with the organic design in Urgup, local people used
organic form which is inspered by nature. In this reason, they can
easily carve the materails therefore they had built up organic places. Spatial feature created from the inside out is frequently used
as an application organic architecture
Because of the properties of this area, in my research there will
be organic architecture examples and encounterings ,suggestions
about rgp area settlement Urgup shelters all these organic forms
and therefore Urgup really draw a huge attention to the tourist.
In this study, I have made a comparative study on architecture&interior
formations&designs with organic designs and Urgup region occurred after 20. Century. Furthermore, ecological and organic designs
on the effects of user will also be examined.
Key Words: Organic Design, Ecologic Architecture
1. Giri
Doadan esinlenerek elde edilen tasarm, tarihin balangcndan beri kullanlan bir yntemdir. Buna ramen ilk defa isim olarak adlandrl 1960da
Bionic kelimesi ile tanmlanmtr. Doadan esinlenerek veya doann verdii malzemeleri onun formuna gre uygulayarak oluturulan tasarm yapm
zorluklarndan dolay ska uygulanmasa da ilgi ekici bir konuma gelmitir.
Organik kavram ise, kelime anlam olarak canl bir eyin paras veya canldan olumu bir eyi anlatmak iin kullanlr. Bu genel kannn aksine bu almada bahsedilen organik kelimesi doadan esinlenen formlarn mekn
tasarm ve mobilya tasarmlarnda uygulama ekillerinden olumaktadr.
Kapadokya blgesinin en nemli ve ounlukta olan malzemesi ta olduu iin yaplarda ta kullanlmtr. Volkanik yapsndan dolay bu ta malzeme ocaktan ktktan sonra yumuak olmasna ramen hava koullarnda sertleerek yaam alan iin uygun bir malzeme haline dnmektedir.
54

Gnmz Organik Tasarmlar le likileri
Yumuak yaps ilenmesinde de kolaylk salamakta ve blgenin genel

yapsnn vermi olduu organik formlar yaplarn i meknlarnda da uygulanmaya devam etmektedir. Engebeli arazide kademeli olarak yerleen
evler birbirinin grn engellemedii iin manzara faktrne de sahip
olmutur. Organik dokunun hkim olduu blgede evlerin de bu doku ile
btnlemesi sonucu birbirinden kopmayan yaplar zinciri oluturmutur.
Biimsel olarak bakldnda malzeme btnlnn grld yerleim
blgesinde geometrik formlarn olduka az sayda olduu grlr. Geometrik ve doal formlarn birlikte bir uyum ierisinde sergilendii meknn
i meknlarna bakldnda oyma yntemi ile oluturulmu formlar karmza kmaktadr. Bu durumu organik gre bakarak incelenebilir;
1.1.Organik Formlarn Mekn Tasarmna Etkileri
Biim ve ekil, her biri organik ya da geometrik diye de tanmlanabilir.
Tipik olarak karla kapl akl talar gibi organik biimler dzensiz taslaklardr ve asimetriktirler. Organik biimlerin daha ok doal olarak olumu
olduklar dnlr. Baz tasarlanm biimler kuralsz, dzensiz tasarmlara sahiptir.Gerekten de evrende bulunan varlklar morfolojik olarak
snfladnzda, sivri keleri, dmdz yzeyleri, keskin kenarlar ve sert
yaplar ile bu tr varlklar insana kendini badatrabilecei biimde gelmezler. (Cokun, 2004)
Organik mimarln ok ynllnden etkilenerek teknii ve
tarihi aratrldnda az bilinen, ayn zamanda tarihi, getiimiz
yzyla dayanan serbest biimli organik tasarmn sade ve dikkat
ekici dnyasn kefetmek mmkn olmutur. Hayvansal formlar,
duyusal doal anlatmn hkim olduu organik mimarlk, dorusal
geometrinin hkim olduu konvansiyonel mimarla kar kmtr. Yaygn olarak kabul grmemesine ramen organik mimari hareketi poplerliiyle mimarlarn medyada dikkat ekebilmesinde
etkili olmutur. klid1 olmayan geometri ayn zamanda karmak
mhendislik sorunlar yaratmas nedeniyle bilimsel yap analizleri
1
klid geometrisinin aksiyomlar* unlardr:

1. Ayn eye eit olan eyler birbirlerine de eittirler.
2. Eer eit miktarlara eit miktarlar eklenirse, elde edilenler de eit olur.
3. Eer eit miktarlardan eit miktarlar kartlrsa, eitlik bozulmaz.
4. Birbirine akan eyler birbirine eittir. Btn, paradan byktr.
*Baka bir nermeye gtrlemeyen ve kantlanamayan, byle bir geri gtrme ve kant da gerektirmeyip, kendiliinden apak olan ve byle olduu iin teki nermelerin temeli ve n dayana olan temel nermeye aksiyom (belit) denir
55
Hlya Yavuz ZDEN
ve profesyonel tasarm uzlamasn beraberinde getirmitir. Bu tr

tasarm aratrm olan tasarmclar Eugene Tsui, Kendrick Kellogg,
Antti Lovag, Luigi Colani gibi tasarmclardr. Bunun yannda daha nceden de bahsedildii gibi doadan esinlenen formlara biyonik adlandrmas
yaplmaktadr.
Farkl disiplinlerde biyonik, biyomimesis, (biyos hayat ve mimeris taklit etmek) biyognosis, terimleri ile kullanlr. Daha nceleri doay gzlemleyerek deneyimler elde eden insanolu artk doay gzlemlemektense doay bir model olarak almaktansa, bir akl hocas olarak dersler
almaktadr.1990l yllardan bu yana doadaki yaplamalardan ve oluumlardan esinlenilmi tasarmlar biyomimesis kavramyla zdeletirilmitir.
ekil 1.5.Doadan esinlenilen strktrler
56

ekil 1.1. Doadan esinlenen strktrler, Samarradaki caminin minaresi

ve istiridye kabuu arasndaki benzerlik ilikisi
Yukardaki resimde deniz kabuunun kvrmlar ile Samarrada bulunan
minare arasnda da form benzerlii grlmektedir. Kk eylerden byk eylere geerken kabuk fikirleri, renk, malzeme ve form fikirleri alrz.
20. yzyln ortalarna kadar ok farkl metaforlardan yararlanld grlmektedir. Sanayi devrimi ve onu izleyen teknolojik gelimeler bilgisayar
ve biliim teknolojilerinin bilim dnyasndaki yerlerini almasyla doa ile
ilgili gzlemler eitlenmitir. (Seluk S., 2007)Bu yapnn ayn zamanda
Kapadokya rneinde grld gibi evresindeki doku ile btnlemi
olduu da grlmektedir.
Biyomorfizm mimarlk dnda birok alanda kullanlmakta olan bir akmdr. Resim, heykel sanat, tasarmn her alannda karmza kmaktadr.
Biyomorfizm ya da doadan esinlenen formlar denildiinde mimari adan bakldnda 20. yzyln balarndaki en nemli isim Antoni Gaudi
olmutur. Gnmzde halen bu tasarlad yaplarla gnmz mimarlarna esin kayna olmay srdrmektedir. Gaudi, Fransz mimar Eugene
Viollet-le-Duc ve ssleme, mimarinin kaynadr diyen ngiliz dnr
John Ruskinin teorilerinden etkilenmitir. Zamanla 19. yzyln baskn
tarih stillerinin tesine geerek, kendi snflandrlmas g estetiini yaratmtr. Tasarlam olduu Casa Mila konut projesi, Sagrada Familya kilisesi, Park Gell gibi yaplarlarla tannmaktadr. Casa Milann terasnda
57
Hlya Yavuz ZDEN
bulunan bacalarn formu, yapnn erisellikler ieren mimari yaps ve kullanlan malzemenin dokusu Kapadokya blgesindeki yaplarla benzerlikler
tamaktadr.
ekil 1.2. Solda Gaudi tasarm Casa Mila baca grnm, Sada rgp
yresi peri bacalar
Yukardaki resimde grld gibi youn olarak rgp, Uhisar, Avanos
arasnda kalan vadide grlen peri bacalarnn doal oluumlardan oluan formu, Gaudinin tasarlad ve doadan esinlenen formlar barndran Casa Milann terasndaki heykelsi formlarla benzerlikler iermektedir.
Gaudi bu doal formun grntsn olutururken zerinde kahverengi
tonlarnda mozaik malzemeden yararlanmtr. Bu tonlarda kullanlan d
cephesi ve terasndaki heykelsi formlar doal ta grnm ya da kayann
oyulmas ile elde edilen bir yap grnm kazandrmaktadr.
58

Gaudi dnda yine 20. yzyln ikinci yarsndan sonra mimarlar organik
tasarmla ilgili almalarn srdrmtr. Kapadokya blgesindeki ta
yaplarn ve onlarn i mekn ile benzerlikler gsteren yaplar bulunmaktadr. Bob Masters tasarm Xanadu evleri, Peter Vetsch tasarm Earth
Houses gibi yaplar bu dnemde grlen aykr yaplara rnek verilebilir.
Peter Vetsch; tasarm yntembilimine gre organik mimarlk yaplarn ilerine nem vermesi, oda hcrelerini ana tasarm unsuru almasyla bilmektedir. Odalarn yer ald alann karakteristii ve yap ierisinde istenen
hareket akmna gre bu hcresel alanlarn toplam organik formla btnletirilmitir. Tam anlamyla ilevsel olmayan, eitli soyut ve hayvansal
formlar btn tasarm etkileyerek, hcrelerin yapsn daha fazla deitirebilir. Genellikle i meknlar kullanl, rasyonel olmayan yaplarn d
biimsiz ve sorunlu olmaktadr. D yzeyin zerine yeilliklerle kaplayarak
kvrml d grnm saklamak da mmkn olmutur.
ekil 1.3. Earth Houses Peter Vetsch, svire.
ekil 1.4. Earth Houses i mekan, Peter Vetsch, svire.
59
Hlya Yavuz ZDEN
Yukardaki resimde grld gibi mekn, tek renkten oluan sade bir
yaam alan izlenimi vermektedir. Oluturulan erisel formlar hem yapnn
d cephesinde hem de iinde yer alan mine, kap ve pencere pervazlarnda grlmektedir. meknn duvarlar ve kullanlan elerin meknla
btnleerek hem kullanl hem de btnlk salayan yap da olmas Kapadokya yresi evleri ya da otellerinin i meknn anmsatmaktadr. Elde
edilebilen i mekn grnmleri otellerin oda tantm ile snrl kalmaktadr. Aadaki resimlerde kesme ta ve volkanik oluumlu kayalardan oluan bir i mekn grlmektedir. Eimli, tavan ve erisel oyuntular odann
kullanm ve eyalarn yerletirilebilmesi iin oluturulmu boluklardr. Koltuk ya da yataklar bu oyuntulara yerletirilerek meknda yer salanmtr.
ekil 1.5. Cappadocia Palace Oteli Oda Grnmleri
ekil 1.6. Cave Suit Otel Grnm

Kapadokya blgesinde eimin fazla olduu, yamalarda yer alan konutlarn birounda zemin kat kaya oymalarla birleerek kaya ilerine kadar
uzanmaktadr. Eski tarihli olan oyma konutlarda herhangi bir plan emasndan bahsetmek mmkn olmamakla birlikte, tfn kolayca ilenebilen bir malzeme olmasndan dolay, ihtiya duyulduka oyularak yeni
60

meknlar elde edilmitir. Bunlarn boyutlarnda herhangi bir standart yoktur. Boyutlarn kullanm amac belirlemitir. Bir mekndan dierine geilmitir.( Kalayc G.,2006)Yrede bu yzden yar oyma yar yma plan
emalar oluturulmutur.
ekil 1.7. Yar oyma yar yma plan emas

Balangta snak amal kullanlan kaya oyma evlerin gemii M..
2000li yllara kadar uzanmaktadr.En eski hali tek birim olan bu konutlar, zamanla ihtiyalar dorultusunda, oyma meknlarn eklenmesiyle bymlerdir. Bu doal ve oyarak oluan formlarn yannda, batdaki organik tasarm elerine baktmzda malzeme olarak ferro imentonun
kullanldn grebiliriz. 90l yllara gelindiinde ise dnemin mimarlarndan Kelloggun tasarlad yaplar heykelsi formlarnn yannda organik
izgilerde tamaktadr. Kellogg ileri modernist ve eklektik estetiinde sk
rastlanlan bir durum olan kompozisyonlarn melezletirilmesini, sklkla
kullanmtr. Ferro imento kadar ahap, doal ta ve bunun gibi malzemeleri de kullanr. Kelloggun tasarlam olduu bu yapda meknn kendisinde kullanlan strktr mobilyalarn oluturulmasnda da kullanlarak
btnlk salanmtr. mine, yatak ve pencerelerde organik formlar
kullanlm ve meknn genel yapsyla btnlk kazanlmtr.
61
Hlya Yavuz ZDEN
ekil 1.8. Xanadu evleri, 1984

Organik tasarmda ska kullanlan ferro imento2 geen yzylda ortaya
km, yeni olmasna ramen insanolunun ska kulland ok ynl,
basit ve gl bir inaat teknolojisidir. Ferro imento teknii basit olmas nedeniyle tercih edilmitir. elik hasr yapya elle, tirolessa adndaki pskrtele imento karm uygulanr. imento katman kayar kalp
imento yapya gre daha incedir ve ferro-imentoda gcn arlna
oran yksektir. Organik tasarma etkisine bakacak olursak gz nne getireceimiz her formu alabilmesi yn olduka nemlidir. Gl ve emniyetli formlar yaplmasna olanak salamtr. Baka bir dnyadan gelen
mimariyi anmsatan formlaryla insanlarn beenisini kazanm bir form
oluturabilir.
62
Demirli imento olarak da adlandrlan ferro imento, tel rg ve imentodan oluan kompozit bir yap
malzemesidir. Tahl depolar, su depolar, kayklar, yk tekneleri ve dubalar gibi ince duvar gerektiren
nitelerin yapmnda kullanlan betonarme betonunun zel bir eididir. Uygun ekilde tasarmland ve
ina edildii zaman, demirli imento, betonarme betonu ile kyaslandnda, daha iyi mekanik zellikler
ve dayanm sergiler.
zellikle atlamaya kar olan stn mukavemeti en nemli zelliidir. Demirli imentonun en
nemli bileeni tel rgdr.

Bu gibi yaplarn oluturduu etki sonradan elde edilmi doal oluumlar

olmasa da olduka byktr. Tasarmn pek ok alannda geni yer bulan
organik tasarm ya da biyomimesis akmlar kiinin doa ile olan btnlemesini anmsatmaktadr.
2. Sonu
rgp blgesindeki yaplarda uygulanacak olan yaplanma koullar ierisinde, yrenin geleneksel malzemesi olan kesme ta kullanlmas ve zerine sva ve boya yaplmamas yrenin doal yapsnn ve btnlnn
bozulmamas asndan nemlidir. Turistik adan ok nemli olan bu blgedeki yaplarn gelecek olan turist saysn karlayabilmek iin yeni yaplar yapmak yerine var olan yaplar kullanarak, gelen kiilere bu organik
dokunun yaatlmas salanmal, bylece nceden kullanlp terk edilmi
yaam alanlar veya blmleri korunmaldr.
D grnm dnda i meknlar ile de dikkat eken bu yaplarn baz
blmlerinin i meknlarnn da insanlar zerinde yaratt etki byk olaca iin bu tr oyma yaplarn i meknlarnn da gelen kiiler tarafndan
grlp ziyaret edilebilme olana salanmas gerekmektedir. Genellikle
otel ya da butik otel olarak kullanlan yaplarn bazlarnn orada kalan
turistler dnda dier gelen kiilere de haftann belli gnleri ziyarete alabilmesi bu meknlarn daha iyi kavranmasna ve lkemizde bulundurduumuz bu zenginliin herkes tarafndan bilinmesine olanak salayabilir.
Bu yaplarda d cephe malzemesi olarak sva, boya vb. rnlerin kullanlmamas doal evrenin bozulmamasna ve renksel olarak bir btnlk olumasna katk salamaktadr. Yine i mekna baktmzda doal
etkinin oyma odalarda srdrld grlmektedir. Doal malzemenin
kullanld oyuntularla birlikte yine bu yrenin i meknlarna benzer
malzemelerle mobilya ve tasarm rnlerinin kullanlmas yre insanna
katk salayacak ve yrenin tantmnda kullanlabilecektir. Trkiye genelinde bu trden yaam alanlarnn saysnn olduka az olduu bilindii
iin ve kentsel tasarmda estetik algdan yoksun ehirlerde de doal malzemenin kullanmna geni yer verilmesi gerekmektedir. Geri dnml
malzemeler, ya da evreye zarar vermeyecek olan rnler kullanarak hem
doal yapnn korunmas salanm hem de doann insan psikolojisine
olan olumlu etkisinden yoksun kalnmam olur. Bu srete yine hem rgp blgesinde ayn zamanda byk ehirlerde yaam alanlarnn yeil
alandan yoksun braklmamas gerekmektedir. Uzun yllar kullanlabilecek,
doal malzemeler kullanlmas uygun olacaktr.
63
Hlya Yavuz ZDEN
Kaynaklar
Cokun, Nihal ;(2004); Yaayan Organik Kent Bir rnek: skdar, Mimar Sinan
Gzel Sanatlar niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Mimarlk Anabilim Dal/
Bina Bilgisi Program.
Kalayc G.,2006, Geleneksel rgp Konutlar Ve Dereler Mahallesi Koruma Gelitirme nerisi,Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits, ubat 2006
Seluk S. ve Gnen A.,2007,Mimarlk Tasarm Paradigmasnda Biomimesisin
Etkisi, Gazi ni. Mimarlk Fakltesi Dergisi,451-459, Ankara
http://www.turkiyeinternette.com/galeri/29-5-kapadokya-peri-bacalari.html
http://www.forumdas.net/nevsehir/peribacalari-nevsehir-92732/
http://www.cappadociacavesuites.com/en/photo.asp?gallery_id=14
www.fabiofeminofantascience.org
64
NEVEHR VE EVRESNDEK ZM BALARININ

KULLANILMAYAN ASMA YAPRAKLARININ LKE
EKONOMSNE KAZANDIRILMASI ZERNE BR ALIMA
UNUSED GRAPE LEAF IN THE NEVEHR AND THE SURROUNDING
VINEYARDS ACQUIRE THE COUNTRYS ECONOMY
Hseyin BENL*
ZET
Bu almann amac; Nevehir ili ve ilelerinde yetitirilen zm balarnn hi kullanlmayan asma yapraklarn Nevehir ve lke ekonomisine katk salayacak bir meta haline getirmektir. Bu amala yreden sonbahar aylarnda toplanan asma yapraklar kurutularak toz
haline getirilmitir. Toz haline getirilen bu yapraklar ynl kuma/
ipliklerin ve pamuklu kumalarn boyanmasnda doal boyarmadde
kayna olarak kullanlmtr. Boyama ilemlerinden nce kumalar
nceden mordanlama ilemlerine tabi tutulmutur. Mordan maddesi olarak KAl(SO4)212H2O, CuSO4.5H2O ve FeSO4.7H2O kullanlmtr. Mordanlama ileminden sonra ynl ve pamuklu kumalar ayr
ayr boyanmtr. Boyama ileminden sonra renk verimleri Konika/
Minolta 3600d yansma spektroskopinde Realcolor yazlm kullanlarak K/S deerleri elde edilmitir. Kubelka-Munk denklemine gre
hesaplanan K/S deeri yorumlanm ve CIELAB (L*, a*, b*, c* ve
h) koordinatlar tespit edilmitir. Tatmin edici renk tonlar elde edilmitir. Ayrca numunelerin ykama, srtme, ve k haslklar tespit
edilmitir. Ik haslk sonular 4-6 arasnda, ykama, srtme ve ter
haslklar da 3-5 arasnda deimitir. Btn sonular tatmin edici
dzeydedir.
Anahtar Kelimeler: Asma Yapra, Yn, Mordan, Doal boyalar,
* r. Gr., Erciyes niversitesi Mustafa krkolu Meslek Y.O. Kimya Teknolojisi, 38039 Kayseri /
TURKEY e-posta: hbenli@erciyes.edu.tr
65
Hseyin BENL
ABSTRACT
The purpose of this study; Unused grape leaf which is grown in
the grape vine lands in Nevehir to make it into in a meta that
will contribute to the countrys economy. For this purpose, dried
and powdered leaves have been suspended region collected during the autumn months. The leaves are pulverized wool fabric/
yarn and dyeing of cotton fabrics were used as a source of natural
dyes. All fabrics were made before the pre-mordant dyeing process. copper sulfate (CuSO4.5H2O) iron sulfate (FeSO4.7H2O) and
alum (KAl(SO4)2.12H2O) used three different article of the mordant.
Sources of natural dye materials separately after being dyed with
the color yields Konika/Monilta 3600d Realcolor software reflection
spectroscopy using the K/S values were obtained. Kubelka-Munk
equation calculated from the K/S value is interpreted and CIELAB
(L*, a*, b*, c* ve h) the coordinates were determined. Satisfactory
color tones are obtained. Also wash samples, rubbing, perspiration and light fastness were identified. Light fastness results ranged
from 4-6. Washing, rubbing and perspiration fastness is satisfactory
and ranged from 3-5. All results are satisfactory.
Key Words: Grape leaf, Wool, Mordant, Natural Dyes,
1. Giri
Doal boyalar 19. y.y.n sonlarna kadar Anadoluda ve Dnyada olduka
yaygn bir ekilde kullanlmtr. zellikle Trk Krmzs veya Edirne Krmzs olarak bilinen Kk boya (Alizarin) dnya boya literatrne girmitir.
Cehri, ceviz kabuu, nar kabuu ve safran gibi dier bitkilerde olduka
fazla bilinen doal boyarmadde kaynaklardr (ztrk:1999).
Fakat zellikle 1850li yllardan sonra Organik kimyadaki gelimelere paralel olarak doal boyalarn kimyasal yaplar kefedilerek sentezlenmeye balanm ve sentetik boyalarn kullanlmas hzla artmaya balam ve
doal boyarmaddelerin kullanmlar azalarak bitme noktasna gelmitir.
Gnmzde ise tekstil endstrisinde doal boyarmaddelerin kullanlmas
yok denecek kadar azdr.
Doal boyarmadde kaynaklar bitkilerin kklerinden, yapraklarndan, sap
ve gvdelerinden, meyvelerinden ve kabuklarndan elde edilebilmektedir.
Bitkisel materyallerde bulunan fenolik bileikler, fenolik asit ve flavono-
66
Nevehir ve evresindeki zm Balarnn Kullanlmayan Asma Yapraklarnn

lke Ekonomisine Kazandrlmas zerine Bir alma
idler (Manojlovi:2005,244) olarak bulunmaktadr. Flavon terimi ilk defa

1895 ylnda kullanlmaya balanm ve Latincede sar renk veren anlamna gelen Flavus teriminden tremitir (Kostanecki:2003). Flavon
tipindeki boyarmaddeler bitkilerin ounda bulunur. Bunlar kimi zaman
bitki yapraklarnda kimi zamanda meyve, kk, kabuk vb. blgelerinde bulunmaktadr. Kimyasal olarak bakldnda bu yaplar aromatik halkal bileikler olup renkli yaplar meydana getirmektedirler. ekil 1(Dweck:2003,
Nizamlolu:2010,20-35 Sun:2006).
Asma yapraklar ise yukardaki tanma uyan nemli bir boyarmadde tr
olan Quercetini (Downey 2003,110) iermektedir. Bu boyarmadde uygun
bir ekilde izole edilerek eitli ipliklerin boyanmasnda kullanlabilmektedir.
1.1. Asma Yaprann (Vitis vinifera L.) Kimyasal Yaps
Asma yapraklarnda kimyasal adan Quercetin, Quercitrin ve Karotin gibi
boyarmaddeler ihtiva etmektedir (Baldi: 1995, 2104 Kammerer: 2004,
4360 Anonim: 1991, 26 Kennedy:2000).
ekil 1: Asma yapranda bulunan boyarmaddenin kimyasal yaps

1.2. Yn ile Boyarmadde Arasndaki Kimyasal Ba
Yn kimyasal yap itibariyle hem amino gruplar hem de karboksilik gruplar iermektedir. Bu nedenle hem asidik, hem bazik hem de ntr ortamda
boyama yaplabilmektedir. Mordan olarak ilave edilen metal tuzlar yn
ile boyarmadde arasnda bir tuz kprs kurmak suretiyle boyamalar gereklemektedir.
67
Hseyin BENL
ekil 2: Yn-Mordan-Boyarmadde arasndaki kimyasal ba ilikisi

(nal1996)
1.3. Pamuk ile Boyarmadde Arasndaki Kimyasal Ba
ekil 3: Sellzn Quercetin ile yapm olduu muhtemel kimyasal bileik

2. Materyal ve Metod
2.1. Materyal
Bu almada kullanlan materyaller daha nce n terbiye ilemi grmemi
%100 ynl kuma, eker kasar yaplm %100 pamuklu kumalardr.
Doal boyarmadde kayna olarak tlm ve toz halindeki asma yapra kullanlmtr. Kullanlan Mordan maddeleri ve art ilem kimyasallar
analitik saflktadr.
2.2. Mordan ve Mordanlama Metodu
Mordan kelimesi Latince bir kelime olan Mordere den gelmektedir.
Isrmak anlamna gelir ve zerine tutturmak anlamnda kullanlmtr
(Dean:2003). Bilinen farkl mordanlama yntemi vardr. Bunlar nce-
68

den mordanlama, birlikte mordanlama ve sonradan mordanlama metotlardr (Ranjana:2005,363,nal:1996). Bu almada nceden mordanlama yntemi kullanlarak materyaller boyamaya hazr hale getirilmitir. ap
(KAl(SO4)2.12H2O)(M1), Bakr slfat (CuSO4.5H2O)(M2) ve Demir Slfat
(FeSO4.7H2O)(M3) olmak zere farkl mordan maddesi kullanlmtr.
Miktarlar materyal arl zerinden hesaplanm olup 1:1 dir. Boyanacak kumala ekil 10da gsterilen prosese gre ayr ayr mordanlanmtr.
Mordanlama reeteleri Tablo 1de gsterilmektedir.
ekil 4: Ynl ve pamuklu kumalarn mordanlama prosesi

2.3. Boyama Metodu
Mordanlama ileminden sonra en az bir gn bekletilen kumalar ekil
11de gsterilen geleneksel ektirme boyama prosesine gre boyanmtr.
Btn mordanlama ve boyama ilemleri HT Roaches Model-MB marka
laboratuar tipi boyama makinesinde, 200 mllik paslanmaz elik tplerde
ve gliserin banyosunda yaplmtr. Boyamaya oda scaklnda balayarak
1,5-2C/dk stma hzyla 100Cye ykseltilmi ve bu scaklkta 60 dk. allmtr.
Mordanlama ilemleri ile yne balanm olan metal iyonlar (Me+) sayesinde bitkilerde bulunan Fenolik asit ve Flovanoid trevleri gibi kimyasal
yaplar (ekil 4 ve 5) yne balanmaktadr. Yn, Mordan ve boyarmadde
arasndaki kimyasal mekanizma ekil 8de pamuk ile boyarmadde arasndaki muhtemel ba ise ekil 9da gsterilmektedir (nal:1996). Kullanlan boyarmadde, kuma arl ve mordan maddesi arasndaki iliki Tablo
1de gsterilmektedir.
69
Hseyin BENL
ekil 5: Ynl ve pamuklu kumalarn boyama prosesi

Tablo 1: Mordanlama ve boyamada kullanlan mordan ve boyarmadde
miktarlar.
M1
M2
M3
Mordan
a.(%)
30
2,5
2,5
Kuma
a. (gr)
2,5
2,5
2,5
Boyarmadde
a.(gr)
2,5
2,5
2,5
2.4. Ykama lemleri

Boyama ilemleri tamamlanan btn numuneler ykama ilemlerine tabi
tutulmutur. Ykama prosesi olarak geleneksel ektirme ykamas yaplm
olup scak durulama-sabunlama (1 g/lt sabun)-scak durulama-lk durulama eklinde yaplmtr. Ykama ilemleri tamamlanan kuma numuneleri oda scaklnda kurutulduktan sonra haslk zelliklerine geilmitir.
2.5. Haslk zelliklerinin llmesi
Ykama hasl testi 60Cde 5 g/lt ykama maddesi (ECE) ve 2 g/lt soda
olacak ekilde hazrlanan banyo ile 30 Gyrowash standart ykama makinesinde muamele edilmitir. Flotte oran 1:50 dir. Daha sonra durulanm
ve 60Cde kurutulmutur. Lekeleme ve renk deiimleri Gri-skala ile deerlendirilmitir. Ik hasl deerleri Xenon arc lambas ile suni k kullanlarak yaplmtr.
2.6. CIE Lab Koordinatlar
Boyal ynl kumalarn renk verimleri Konika/Minolta 3600d yansma
spektroskopinde Realcolor yazlm kullanlarak K/S deerleri elde edilmitir. Kubelka-Munk denklemine gre hesaplanan K/S deeri yorumlanm-
70

tr. Boyal numuneler ayr ayr renk koordinatlar CIELAB (L*, a*, b*, c*
ve h) deerleri aadaki denklemler kullanlarak hesaplanmtr (Ingamels:1993, Park: 1993, Duran:2001,66). R: Reflektans, K: Absorpsiyon
Katsays, S: Salma Katsays.
L = 10y1/2
a = 17,5 (1,02x-y) / y1/2
b = 7 (y-0,84z) / y1/2
(1 R )
K/S=
2R
3. Bulgular
farkl mordan maddesi ve iki farkl tekstil materyali kullanlarak kumalar boyanmtr. Boyama sonrasnda btn kumalara ayr ayr ykama,
srtme, ter ve k hasl testleri uygulanmtr. Sonular Tablo 2-3de grlmektedir. Ayrca Spektrofotometre kullanlarak numunelerin K/S deerleri de hesaplanm ve sonular ekil 12de verilmitir.
Pamuk
Yn
Tablo 2: Asma yapra ile boyanm ynl ve pamuklu kumalarn haslk

deerleri
KAl(SO4)2
CuSO4
FeSO4
Srtme H.
Y*
K*
5
5
5
5
5
4/5
KAl(SO4)2
CuSO4
FeSO4
Y*:Ya, K*: Kuru,
5
5
5
5
5
5
Ter H.
Asidik
Bazik
L*
R*
L
R
5
5
5
5
4/5 4/5 4/5 4/5
5
5
5
5
Ykama H.
L
R
5
5
4/5
4
5
5
5
4/5
4/5
5
4/5
4/5
5
4/5
4/5
5
4/5
4/5
5
4/5
4/5
Ik H.
5
4
4
3
6
4
2/3
2/3
2/3
L*:Lekeleme, R*:Renk deiimi
71
Hseyin BENL
ekil 6: Asma yapra ile boyanm ynl ve pamuklu kumalarn Ik Hasl deerleri
Tablo3: Asma yapra ile boyanm ynl ve pamuklu kumalarn CIELAB
deerleri
KAl(SO4)2
Yn
CuSO4
FeSO4
Pamuk
L*
69,36
a*
5,43
b*
26,31
C*
26,87
h
78,35
46,34
6,93
33,47
34,18
78,31
16,2
1,11
20,12
20,15
86,85
10,57
1,28
53,26
KAl(SO4)2
77,32
2,45
26,44
26,55
84,7
CuSO4
65,32
5,47
19,65
20,39
74,45
FeSO4
59,76
1,56
10,87
10,98
81,84
K/S
3,17
1,88
1,99
4.SONU VE NERLER
Btn boyanm materyaller iin ykama haslklar sonular olduka iyi
olup 4-5 puan aralnda gereklemitir. Sonular olduka tatmin edicidir.
Srtme haslklar ise hem ya hem de kuru olarak yaplan testler sonunda
ok iyi sonular elde edilmitir. 4-5 puan aralnda gereklemi olup bu
sonular.
Ik haslklar deerlendirilecek olursa; Genel olarak bakldnda ise btn
almalar iin k haslklar 4-6 puan aralnda grlmektedir. Daha iyi
72

haslk sonular iin btn alma parametreleri ayr ayr optimize edilmesi ileriki almalarda nerilmektedir.
Kumalara ait renk verimleri incelendiinde; Ynl kumalarn olduka
verimli boyamalar gerekletirildii grlmektedir. Pamuklu kumalarda
baarl saylacak renk verimlerine sahip olduklar grlmektedir. Hem pamuklu kumalarn renk verimlerini artrmak iin kullanlan boyarmadde
miktarlar artrlabilir. Bylece daha koyu renkler elde edilebilir. Bu almada materyal arl kadar boya bitkisi kullanlmtr. Ynn fonksiyonel
gruplar fazla olduu iin dier kumalara nazaran daha gl boyamalar
elde edilmektedir.
ekil 7: Asma yapra ile boyanm ynl ve pamuklu kumalarn L* deerlerinin karlatrlmas
73
Hseyin BENL
ekil 8: Asma yapra ile boyanm ynl ve pamuklu kumalarn K/S deerlerinin karlatrlmas
Kaynaklar
Anonim, Bitkilerden Elde Edilen Boyalarla Yn Liflerinin Boyanmas. Sanayi ve tic.
Bakanl, Ankara, 1991
Baldi A., et.al. HPLC/MS Application to Anthocyanins of Vitis vinifera L. J.Agric.
Food Chem., 43, 2104-2109, 1995
Dean J., The Craft of Natural Dyeing. England, 2003
Downey O. Mark, John S. Harvey and Simon P. Robinson. Synthesis of flavonols
and expression of flavonol synthase genes in the developing grape berries
of Shiraz and Chardonnay (Vitis vinifera L.). A.J. Grape and Wine Res. 9,
110-121, 2003
Duran K., Tekstilde Renk lm ve Reete karma. E.. Tekstil ve Konfeksiyon
Aratrma-Uygulama Merkezi yayn No: 17, 2001
Dweck A,C., Natural Ingredients for colouring and styling. T Klin J. Cosmetol.
UK. 2003
Ingamels W., Colour for textiles a users handbook. SDC, UK. 1993
Kammerer D., et.al. Polyphenol Screening from Red and White Grape Varieties
(Vitis vinifera L.) by HPLC-DAD-MS/MS. J. Agric. Food Chem. 52, 43604367, 2004
Kennedy A. James et al. Development of seed polyphenols in berries from Vitis
vinifera L. cv. Shiraz. A.J. Grape and Wine Res. 6, 244-254, 2000
74

Kostanecki S.von and J.Jambar, Ber. Deut. Chem. Ges.28,2302 (1895)

Manojlovic N.T., Antifungal activity of Rubia tinctorum, Rhamnuz frangula and
Caloplaca cerina. Fitoterapia, 76, 244-246, 2005
Nizamlolu N.,M., Nas, S., Meyve ve sebzelerde bulunan Fenolik Bileikler; Yaplar ve nemleri, 5(1) 20-35, 2010
nal A., Extraction of Dyestuff from Onion and its application in the dyeing of
wool, feathere-leather and cotton, Tr. J. of Chemistry, 20(1996), 194-203
nal A., Extraction of Dyestuff from madder plant and dyeing of wool, Feathered-leather and cotton. Tr. J. of Chemistry, 20(1996), 204-213
ztrk ., Doal Bitkisel Boyalarla Yn Boyama. Dokuz Eyll Yaynlar, zmir,1999
Park J. Instrumental Colour Formulation. SDC, Perkin House, Bradford, UK, (1993)
Ranjana B., Saikia C. N., Isolation of colour components from native dye-bearing
plants in northeastern India. Bioresource Tech. 96, 363-372, 2005
Sun B. et al. Fractionation of red wine polyphenols by solid-phase extraction and
liquid chromatography. J. Chromatography A. 1128, 27-38, 2006
75
CUMHURYET DNEMNDE NEVEHRDE

BASIN-YAYIN ORGANLARININ TARHSEL GELM SREC
(GAZETE, DERG VE BLTEN)
HISTORIC DEVELOPMENT PROCESS OF PRES AND PUBLISHING
ORGANS IN NEVSEHIR IN THE PERIOD OF REPUBLIC
Hseyin SARA*
ZET
ehir ve ona bal yerleim birimlerinde yaayan insanlar o yrelerde
kan gazete ve dergilerin okumalaryla toplumsal, kltrel, sosyal
ve ekonomik zelliklerini detayl biimde renebilirler. Ulusal basn
ve yayn organlarna gre datm daha dar olan ancak yakn evreye ilikin ok daha geni bilgi ykne sahip olan yerel basn organlar gelimi lkelerde de byk nem tarlar. Bunlar demokrasinin
temeli, ayn zamanda halkn hem sesi ve hem de bilgi kaynadrlar.
Bu basm ve yayn organlar sayesinde yredeki her trl faaliyetler
hakknda bilgi edinmek mmkn olduu gibi ehir ve beldelerindeki sorunlar, ekonomik ve sosyal gelimeler ayrca mahalli idari birimlerinin ald kararlar deiik ereveden grmek ve bunlarn deerlendirilmesini yapmak mmkn olmaktadr. Basn-yayn sektrnn
hzl bir geliim gstermesi, yerel gazete ve dergilerin hem nicelik
hem de nitelik olarak artmas matbaann yaygnlk gstermesiyle
destek bulmutur. Tebliimde Cumhuriyet dneminde Nevehirde
merkez ve ilelerinde faaliyet gsteren gazete, dergilerin ve bltenlerin yayn hayatlarna balamalar ve tarihsel geliim sreleri yllar
ierisinde deerlendirilecektir.
Anahtar Kelime: Nevehir, Gazete, Dergi, Blten
ABSTRACT
People live in cities and settlements connected to these cities may
learn their social, cultural and economic characteristics in a detailed way by means of reading newspapers and journals published
* Ar. Gr., Nevehir niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm.
e-posta:huseyinsarac53@hotmail.com, huseyinsarac@nevsehir.edu.tr
77
Hseyin SARA
in their surroundings. According to national pres and publishing

organs, local pres organs, which are short in distribution but have
big range of information about close neighbourhood, have great
importance in developed countries too. These are the principal of
democracy and at the same time heyt are not also voice of the
public but also the resource of information. Thanks to these pres
and publishing organs, it is possible to get information about all the
activities in the neighbourhood. Also it is possible to see the problems in city and towns, economic and social developments, and it
is possible to evaluate decisions made by local administrative units.
Quick improvement of pres- publishing sector, increasing in local
newspaper and journal in terms of guality and quantity found support by prevalance in printing houses. In my notification, starting
broadcasting sector of newspapers, journals and bulletins in Nevsehir center and its counties and its historic development processes
will be evaluated year by year.
Key Words: Nevsehir, Newspaper, Journal, Bulletin
Giri
Trk gazetecilik tarihini dolaysyla basn yayn hayatn Osmanl Devletine
kadar gtrmek mmkndr. Osmanl dneminin ilk yerel gazetesi stanbulda karlmtr. 1795 ylnda yayn hayatna balayan gazete,
Fransz Bykelilii tarafndan yayn hayatna sokulmutur. Gazetenin dili
Franszcadr. Bu gazeteyi karmaktaki maksatlar Fransz devrim dncelerini yaylmasnda nc grev stlenmek istenmesidir. stanbulun ardndan zmirde de Franszca gazeteler yaymlanmtr. Yine Msrda 1828
ylnda Vakayi Msriyye adl bir yerel gazete karlmtr1. Takvim-i Vakayi
ise Osmanllarn ilk yaygn Trke gazetesi olarak 1831 ylnda kmtr.
Ancak gazete, Osmanl toplumunun kulland tm dillerde dzenli bir
ekilde karlmam olmas ve kartlan saylarn lke genelinde datmnda grlen aksaklklar, vilayet merkezlerinde Trke ve gerek duyulursa mahalli dille yaym yapan bir resmi gazetenin baslmasn gerekli
klmtr. Vilayet gazetelerinin yaym hayatna balamas tarada kurulan
vilayet matbaalarnn kurulmasyla mmkn olmutur. Matbaalar ise baslan gazetelerin yaygnlk kazanmas ve gelimesine katk salayarak nclk etmitir. Osmanl Devletinde gerek anlamda gazetecilik faaliyetlerine
1
78
Murat zgen, Trkiyede Basnn Geliimi ve Sorunlar, .. letiim Fak. Yay., stanbul, 2004, s. 7-8.
Cumhuriyet Dneminde Nevehirde

Basn-Yayn Organlarnn Tarihsel Geliim Sreci (Gazete, Dergi ve Blten)
ancak 1860dan sonra balanabilmitir. Matbaaclk alanndaki yeni gelimeler ise gazetecilik faaliyetlerini ekillendirmi, matbaann getirmi olduu yeni imknlarla gazetecilik alannda hzl gelimeler grlmtr2. Bu
matbaalar devlet tarafndan desteklenerek valilik bnyesinde resmi vilayet
gazetelerinin yan sra; salnameler, takvimler, ilm, din ve edeb eserler
baslmtr. Ynetmelikler, yasalar, tayinler, valilerin yaptklar konumalar, resmi tebliler, asayi ve buna benzer haberler vilayet gazetelerinde
yaymlanan yazlar oluturmutur. Resmi haberlerin dnda aratrma ve
inceleme yazlar, iirlere de yer verilmitir. XX. yzyln banda ura-y
Devlet kararyla, vilayet gazetelerinde yrenin tarm, doal kaynaklar,
halk kltr ve yrenin geliimine katkda bulunacak haberlere arlk verilmesi, gazetelerin halkn anlayaca dille yazlmas istenmitir3.
Vilayet gazeteleri, matbaann gelime gsterip yaygnlamasna paralel
olarak zamanla stanbul tekelinden karak Osmanl Devletinin egemenlii altnda bulunan yrelerde yaygnlamtr. Halk, blge, yurt ve dnya
olaylarndan haberdar olmaya balam, ehirlerde sosyo-kltrel hayatta
nemli gelimelere katksnn yannda deimeler yaanmasna, tara ve
ehirlerde yeni sivil gazetelerin karlmasna klavuzluk etmitir.
Nevehir, Adnn Nisa olduu dnemlerde Romallar, ranllar ve Araplar,
Trklerin eline getii dnemlerden itibaren Mukara, uzun yllar Osmanl
hkimiyetinde kalmtr. Osmanl hkimiyetinin XVIII. yzyln ilk eyreinden itibaren de Nevehir olarak adlandrlmaya balanmtr. Osmanllar
hkimiyeti altnda iken bir dnem Karaman Vilayetin Nide sancana
bal olan Nevehir4, 1780 ylnda Krehir sancana, 1902 ylnda Ankara
vilayetine baland. XX. Yzyln balarnda ise Nide mutasarrflnn snrlar iinde idi. Cumhuriyet sonras Nide il yaplp Nevehir bu ilin ilesi
oldu. 20 Temmuz 1954 tarihinde ise5 kabul edilen 6429 sayl kanunla vi2
3
Orhan Kololu, Osmanldan Gnmze Trkiyede Basn, letiim Yay., stanbul, 1994, s. 14.
Vilayet Gazeteleri Hakknda bkz. Blent Varlk, Yerel Basnn ncs: Vilayet Gazeteleri
Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, C.I, stanbul, 1985, s. 99 vd.; Hediyetullah Aydeniz, Tarihsel ve Literal Adan Yerel Gazetecilik, Trkiyede Yerel Basn, .. letiim Fak. Yay.,
stanbul, 2007, s. 11-15.
nsal , 19. Yzylda Osmanlda Gazetecilik Hareketleri: Takvim-i Vekayiden Vilayet ve zel
Giriim Gazetelerine, Trkiyede Yerel Basn, .. letiim Fak. Yay., stanbul, 2007, s. 29-76.
4 Remzi Rehber, Nevehir ve Greme, Yeni Matbaa, Ankara, 1961, s. 3-9.
5 Emrullah Gney-Hatice Gney, Hseyin Gney-Sonsel Gney, Nevehir li Kapadokya, Yeni Cenup
Ofset, Mersin, 1988, s. 32-33.
79
Hseyin SARA
layet merkezine dntrld6. Damat brahim Paann lmyle devlet

tarafndan grd youn destei yitiren Nevehir, il statsne ykseltilene kadar eitli il merkezlerine bal kalmas pek ok alanda olduu gibi
basn-yayn alannda da gelimesine engel tekil etmitir. Basn-yayn faaliyetlerine balanabilmesi Nevehirin il statsne ykseltilmesinden ksa bir
sre nce 1950 ylnda mmkn olabilmitir. Bu alandaki younlamalar
ise il olduktan sonraki tarihlerde grlebilmitir.
1. Gazeteler
Gazeteler, yaymland blgedeki insanlarn sorunlarn dile getiren, yerel
unsurlar ne kararak kamuoyu oluturma konusunda olduka nemli
bir role sahiptirler. Yerel basnn ilevlerinden biri de yaanan evre, toplum, lke ve uluslararas ortamdaki gelien olaylara kar bireyleri haberdar ederek olaylar karsnda belli kanaatleri uyandrtmak ve bunlara kar
gr bildirme yeteneini kazandrmaktr7. Zaten okuyucularn yerel basndan beklentileri de bu ynde olmaktadr8. Yerel basn aralarndan biri
olarak grlen gazeteler, yurdun deiik yerlerinde il, ile ve beldelerde
gnlk, haftalk, aylk yaynlanan ve bu yaynland blgenin haber ve sorunlarn dile getiren aralardr. Ayrca halkn isteklerini ve ihtiyalarn da
yetkililere bildirmeyi ama edinen yazl basn organlarndan biridirler. Kreselleme olgusu balamnda yerel gazetelerin toplum hayatndaki yeri
gittike nem kazanmtr. Gnmzde yerel gazetelerin toplum hayatndaki nemi ok byktr. l, ile ve yrelerin birer paras olduklarndan
ulusal gazeteciliin ulaamadklar yerlerde, yerel basn bu boluu doldurmada byk nem arz etmektedir. Yerel gazeteler, nem derecesinin
fazla olduu haberleri ulusal basna aktarmda da ayrca bir kpr grevi
stlenirler.
Nevehir yerel gazetelerin yaplar kk lekli ticari iletmeler eklindedir.
Amalar her ne kadar habercilik yaparak kamu hizmetinde bulunmaksa
da ticari anlamda kar ederek hayatlarn devam ettirdikleri grlmektedir. Ancak Nevehirdeki her yerel gazete sadece kar etmek ya da sadece
kamu hizmeti yapmak amacna sahip deildir. Nevehir yerel gazeteleri
6
Rehber, a.g.e., s. 9.
7 Atilla Girgin, Trkiyede Yerel Basn ve Resmi lan, Trkiyede Yerel Basn, .. letiim Fak. Yay.,
stanbul, 2007, s. 243.
8 Beste Nigar Erdem, 12 Eyll htilalnn Yerel Basnn Haber Seimleri zerindeki Etkisi: Hkimiyet
Gazetesi rnei (Editr: Suat GEZGN, B. Nigar ERDEM), Trkiyede Yerel Basn, .. letiim Fak.
Yay., stanbul, 2007, s. 111.
80

kuruluu, yayn politikas, ierik ve ama gibi zelikleri bakmndan farkllk

gstermilerdir. Nevehirde basm hayat baladktan bu yana gazetelerin
kartlma sebeplerini aadaki gibi sralamak mmkndr:
* Gazetecilii asl ii olarak yapma amac tayanlar; bu gazetelerin ou
uzun yllar ncesinden kurulmu olup, gazetecilik meslei babadan ola
gemitir.
* Matbaa sahipleri tarafndan kartlan yerel gazeteler; bu tr gazeteler
genellikle gazetecilik dnda kr amacnn artrlmasna ynelik olarak reklamlar, el ilanlar datmak gibi eitli almalar yapmaktadrlar.
* Siyasi olarak kartlan gazeteler.
* Resmi ilanlardan reklam alarak kar amac gden gazeteler.
* Seim dneminde kan fakat seim atmosferi bitiminde kapanan gazeteler.
Yerel medya yerelliini ve bamszln koruduu srece geliebilir ve yayn hayatn srdrebilir. Nevehir yerel medyas alanlar ile yaptmz
rportajlar sonucunda, yerel medyann ciddi ekonomik ve yasal zorluklarla kar karya bulunduu anlalmtr. Nevehirde kartlan gazetelerin
temel sorunlarn teknoloji, sermaye, yetimi eleman, sat ve ierik sorunu olarak karmza kmaktadr. Ulusal medyann teknoloji stnlne
karn yerelde kan gazetelerin ilikisi olduu evreye fiziki ve toplumsal
yaknl vardr. Bu durum yerel gazeteleri avantajl klmaktadr. Aratrmalar sonucunda, Nevehir kentinin yerel medyas, btn olumsuzluklara
ramen ayakta durmaya alt ve nemli sorunlar gndeme tayarak
ksmen de olsa demokratik kltrn yaylmas ve gelimesine nemli katklar saladn sylemek mmkndr. Nevehir yerel medyasnn yaad temel sorunlar dier illerimizdeki yerel medyalarn yaad sorunlarla
ayn paraleldedir. Bu konuda ekonomik adan ve yasal bakmdan yerel
medyann desteklenmesi, lkemizdeki demokrasi kltrnn yerlemesi
ve gelimesi bakmndan son derece nemli olacaktr.
Nevehir il olduktan sonra yayn sektrnde gelimeler olmutur. l statsne ykseltilmeden nce sadece bir gazete yayn hayat olmu ve o
da ksa srede yayn hayatn sonlandrmak zorunda kalmtr. l olduktan
sonra ise il ve ile merkezlerinde yayn hayat bulan gazetelerin says ise
otuzu amtr. Nevehirdeki basn-yayn hayatnn ilk dnemlerinde matbaann yeteri derecede yaygn olmamasndan kaynaklanan nedenlerden
81
Hseyin SARA
dolay basm civar illerde yaplp Nevehir il ve ile merkezlerinde datm yaplan gazeteler de olmutur. Ancak bunlarn yayn hayat ok uzun
mrl olmamtr. Yeni Mukara, Nevehirin Sesi, Demokrat rgp, Glehir Haberleri bu tr gazetelerden bazlardr. Bu gazeteler sadece bir
sene gibi ksa sre yayn hayatlarn srdrebilmilerdir. lerinden bazlar
ise birka say karabilmitir.
Nevehir ili genelinde baslan gazetelerin ieriini, Trkiye ve ilin sorunlarn dile getiren yazlar oluturmaktadr. Dnya genelindeki haberlere yer
veren gazeteler de mevcut olmutur. Genelde iki, drt, alt, sekiz ve on
sayfa olan gazetelerin ilk sayfalarnda Dnya, Trkiye ve ilde meydana
gelen haberlere yer verilirken, son sayfalar reklamlara ve spor haberlerine
ayrlmtr. Nevehirdeki gazetecilik hayat daha sonraki senelerde de ksa
sreli yayn hayatyla dalgal bir sre gstermitir. 1960 ylndan itibaren
yerel gazetelerin yayn hayat daha uzun sreli olmasna ramen 1970
ylnda yayn hayatna balayan sadece bir gazetenin yayn hayat 2011 yl
itibariyle srmektedir.
Nevehir il genelinde yaynlanm ve yaynlanmakta olan gazetelerin gemi tarihten gnmze kadar ki geliim sreci aada ilenecektir. Burada
ncelikle gazetelerin hangi tarihte yayn hayatlarna baladklar ve sona
erdikleri, gazetelerin kimler tarafndan kurulduu, k amac, ne kadar
cretle satld, hangi matbaalarda basld, kurucusu, ebad, resmi ilan
alp almad, haftalk, gnlk ve aylk olduu gibi konular ilenecektir.
Gazetelerin yayn sreci aada tablo haline getirilmitir. (Bkz. Tablo-1).
1.2. l Merkezinde kartlan Gazeteler
1.2.1. Yeni Mukara
Nevehirde datm yaplan ilk gazetedir. lk says 9 Austos 1950 tarihinde okurlaryla bulumutur. Ankarada bulunan Gney Matbaas posta
kutusu no: 278 adresinde baslan gazetenin sahibi Turgay Sutekindir. Ad
geen gazetenin bir saysna ulalabilmitir. Ulalan sayda gelecek sayda yaymlanacak baz haberlerin konu balndan anlalacana gre ilk
saydan sonraki saylarn baslaca anlalsa da hangi tarih aralnda, ka
say yaymland konusundaki bilgiye henz ulalamamtr. Gazetenin
adnn yazld blm renklidir. Halkn ve Hakkn Emrindedir sloganyla kartlan gazete haftalktr. Fiyat 10 kurutur. Gazetenin ilk saysnda
gazetenin adnn neden Yeni Mukara koyulduu ak bir ekilde ifade
82

edilmektedir. Spor sayfas da bulunan gazete drt sayfa olup, reklam almtr ve renksiz olarak baslmtr. 40x28,5cm ebadndadr9.
1.2.1. Demokrat Nevehir
Demokrat Nevehir, 14 Austos 1954 tarihinde yayn hayatna balamtr.
Gazetenin sahibi Durmu Dedeoludur. Yaz ileri mdr ise Ahmet Kamil Dedeoludur. Dizgi ve basks Kayserideki Smer Matbaasnda yaplmtr. Geen tarihteki telefon numaras 12-67 dir. Haftalk Siyasi Gazete sloganyla kmtr. Gazete ilk ktnda 10 kurua satlmtr. Renksiz
olarak baslan gazete, 40x28,5cm ebadnda drt sayfa olarak baslmtr.
Resmi ve zel ilan almtr10.
Drdnc saydan itibaren gazetenin sa st kesinde damat brahim
Paann resmi ile Nevehirin resmi bir kareye alnmtr. Yerel gndeme
arlk veren gazete, lke geneli ile ilgili haberlere de yer vermektedir11.
On birinci saysndan itibaren gazetenin yeni fiyat 5 kuru olarak belirlenmitir12. Bir sene sonra tekrar eski fiyat olan 10 kurutan sata sunulmutur. Bu saydan itibaren de gazetenin spor sayfas oluturulmutur. Dn,
kutlama v.b trden ilanlara yer verilmitir13. 1955 ylnda yaz ileri mdr
Selahattin Baer Bey yaplm14 ancak birka say sonra bu birimin bana
Faik Demirba getirilmitir. Sahibi ise deimemitir15. Bir sene sonra ise
Tevfik Kolba getirilmitir. Bu dnemde gazetenin basm yeri ayn kalmtr16. 23-06-1956 yaymlanan saysndan itibaren Haftalk Siyasi Gazete
slogannn haftalk ksm kartlarak Siyasi Gazete eklinde deitirilmitir. Ayrca Damat brahim Paann resmi de kartlmtr17. Bir sene
sonra kartlan resim tekrardan eklenmitir18. Drt sayfa olarak kartlan
gazete, 1957 senesinde alt sayfa olarak baslmtr. Haftada bir cumartesi
gnleri baslmtr19. 11 Mays 1957 tarihinden itibaren bal renkli dier
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Yeni Mukara, 9 Austos 1950.

Demokrat Nevehir, 14 Austos 1954.
Demokrat Nevehir, 4 Eyll 1954.
Demokrat Nevehir, 23 Ekim 1954.
Demokrat Nevehir, 14 Nisan 1956.
Demokrat Nevehir, 3 Ocak 1955.
Demokrat Nevehir, 10 Aralk 1955.
Demokrat Nevehir, 14 Nisan 1956.
Demokrat Nevehir, 23Haziran 1956.
Demokrat Nevehir, 23 Mart 1957.
83
Hseyin SARA
sayfalar renksiz olarak kmtr20. Ayn yln mays aynda tekrar drt sayfa olarak okurlarna buluturulmutur. Yaz ileri mdr Ahmet Kemal
Dedeolu getirilmitir. dar amiri ise Tevfik Kolbadr21. 1 Ocak 1959da
tamam renksiz baslm, fiyat 10 kuru kalm ve alt sayfa karlmaya
tekrardan balamtr. Spor blm ve ke yazarlarna yer verilmitir22.
17 Mart 1960 tarihinden itibaren mstakil pazar hari her gn 2 sayfa
olarak kmtr. Fiyat yine ayn kalmtr23. 1961 ylnda Gnlk Mstakil Siyasi Halk Gazetesi eklinde slogan deitirilmitir. Gazete, basn
ve ahlak yasna uymay taaht etmitir. 1961 ylnda Gazetenin sahibi de
deimi yeni sahibi M. Tevfik Kolba olmutur. Yaz ileri mdrlne
ise Hac Paylaan getirilmitir24. 1 Ocak 1962 tarihinde fiyat 15 kuru olan
gazete,25 31 Aralk 1963 tarihinde yayn hayat son bulmutur. Yaklak on
yl yayn hayatnda olan gazete 1408 sayya ulamtr26.
1.2.3. Nevehirin Sesi
Gazetenin sahibi Yaar Akyz, yaz ileri mdr ise Avukat Tahir Tzndr.
Gazetenin idarehanesi keeciler caddesi No: 7 Nevehirdir. Fiyat 10 kuru
olan gazetenin ilk says 09-04-1956 tarihinde baslmtr. Slogan Pazartesi Gnleri kan Haftalk Siyas Gazete eklindedir. lk saysnda balama yazs kaleme alnmtr. Bu yaznn devam ikinci sayfadadr. Gazete
drt sayfadr ve renksidir. 40x28 ebadnda olan gazete, dizgi ve bask yeri
stanbul Cad. No: 117 Yeni Matbaa, Kayseri dir. Basm ehir dnda yaplp datm Nevehirde datm yaplan gazetelerdendir. Gazete resmi
ve zel ilan almaktadr. Spor sayfas bulunmaktadr27. Gazete 1956 ylnda
yayn hayat son bulmutur28.
1.2.4. Yeni Nevehir
Gazete, 14 Mays 1959 tarihinde ilk saysyla okurlaryla bulutu. Demokrat Yolunda slogan ile yayn yapan gazetenin sahibi Zeki Sevi, yaz ileri
mdr ise Avukat Hsamettin Beerdir. Fiyat 10 kurutan yayn hayat20
21
22
23
24
25
26
27
28
84
Demokrat Nevehir, 11 Mays 1957.

Demokrat Nevehir, 11 Mays 1957.
Demokrat Nevehir, 1 Austos 1959.
Demokrat Nevehir, 31 Aralk 1963.
Nevehirin Sesi, 9 Nisan 1956.
Nevehirin Sesi, 9 Haziran 1956.

na balayan gazete, sadece adnn yazld blm renkli dier blgeleri

renksizdir. ki sayfadr. Reklam almtr. 40x28cm ebadnda olup, idarehanesi Hkmet Cad. No: 57 dir. Tertip ve bask yeri Marmara Matbaas
Nevehirdir. Gnlk olarak kan ilk gazetedir. Pazar gnleri hari hergn
kmtr. Baz saylarnda Siyasi Gazete Pazardan Mada Hergn kar
slogann kullanmtr. Dnya, lke ve yerel gndemdeki olaylara temas
etmitir29. 31 Aralk 1959 tarihinden itibaren yayn durmutur30.
1.2.5. Gndz
Basn ve ahlak yasasna taaht eden gazete Siyasi Sabah Gazetesi slogann kullanarak okurlaryla bulumutur. Pazar gnleri hari hergn kmtr. Ahmet Kyl ve Ouzhan Alp sahipleridirler. Ynetim yeri Camii
Kebir Cad. No: 42 Nevehir adresinde yer alrd. Dnemdeki telefon numaras 362 idi. fiyat 25 kuru olan gazetenin ilk yayn tarihi 15 Austos
1966dr. Yayna balad tarihte gazetenin yayn hayatna balamasn
ele alan ke yazs mevcuttur. Dnya, lke ve yre genelinden haberlere
yer verilmitir. Gazete drt sayfadr. lan tarifesi ise yledir: Resmi ilanlar
10 TL, zel ilanlar tek stn halinde 4 TL, yllk 60 TL, 6 aylk 35 TL dir.
Gazetenin ikyetler kesi diye bir kesi vardr. Dizgi ve bask ileri Gndz Basmevi Nevehirde yaplmtr. Gazetenin sadece ad renkli, dier
sayfalar renksizdir. Karikatr ve magazin blm vardr. lk dnemlerinde
33x43.5cm ebadnda kmtr31. 1972 ylnda fiyatnda art olmu ve 50
kurutan satlmtr32. ki sene sonra ise ebadnda deiiklik yaplarak ebad 55x40cm yaplmtr. Bu tarihten itibaren tamam renksizdir. Yaz ileri
mdr de S. Hayriye Kyl olmutur33. Daha sonra fiyat biraz daha artrlarak 75 kurua satlmtr34. Her ynyle yerel gazetelerin en donanml
olanlarndandr. Gndzn yayn hayat 1976 ylnda son bulmutur.
1.2.6. Lale Gazetesi
Gazete 15 Mays 1970 tarihinde yayn hayatna balamtr. Gnlk Tarafsz Sabah Gazetesi sloganyla okurlaryla bulumutur. Ynetim yeri
Camii Kebir Cad. No: 39 Nevehir adresinde idi. yukarda verilen tarihte
29
30
31
32
33
34
Yeni Nevehir, 14 Mays 1959.

Yeni Nevehir, 31 Aralk 1959.
Gndz, 15 Austos 1966.
Gndz, 1 Temmuz 1972.
Gndz, 28 Mart 1974.
Gndz, 10 Nisan 1974.
85
Hseyin SARA
telefonu 545 idi. Sahibi ve idare mdr Bahattin Sesveren mesul mdr de Selahattin Sesveren idi. muhabirleri Tevfik Hamarat, spor ilerini
yrten mer Hamarattr. Gazete resmi ve zel ilan almtr. Resmi ilann
tek stundaki santimi 17 TL, mahkeme ilanlarnn santimi ise 4 TL fiyatn uygulamtr. Tzk, zaviye ve hususi ilanlar pazarla tabiidir. Gazete
ilanlardan mesul almamtr. Gazetenin abone tarifesi de vardr. Yllk 80,
alt aylk 40, aylk 20 liradr. Dizgisi ve basks Nevehirdeki Garanti
Matbaas yaplan gazete 1972 ylna kadar iki sayfa olarak35, 3 Ocak 1972
tarihinden itibaren drt sayfa olarak karlmtr. 3 ocaktan itibaren ayrca
gazetenin ad ve simgesi olan Lale renkli olarak baslmtr. Dnya, lke
ve yerel kaynakla haberlere yer verilmitir. Gazetenin spor sayfas da mevcuttur. Pazar gnleri hari hergn basm yaplmtr36. 5 Austos 1972 tarihinde fiyat 20 kuru37, 8 Austos 1972 tarihinden itibaren de 50 kuru38
zerinden sat yaplmtr.
1973 ylndan itibaren Lale yazsnn yaz ekli deitirilmitir. Ayn tarihte gazetenin de sahibi deimitir. Sahibi Tevfik Hamarat, mesul mdr
mer Hamarat, muhabirler ise zay Sevimli ve Mehmet Abanoz eklinde
olmutur. Bu tarihten sonra gazetenin abonmanl yllk 160 TL, alt aylk
80.5 TL, aylk 40 TL eklinde dzenlenmitir. Gazete el deitirmesine
ramen ayn matbaada basm faaliyetlerini srdrmtr. Slogannda da
bir deiiklik yaplmamtr39. 1973 senesinin ileriki saylarnda fiyat 25
kurua ykseltilirken40, slogan da Haftalk Tarafsz Gazete yaplmtr.
Haftalk olduktan sonra gazete drt sayfa olarak perembe gnleri kartlmaya balanmtr41. 11 Mays 1973 tarihinden itibaren tekrar iki sayfa
olarak baslmtr. ki sayfalk olarak baslmaya balandnda gnlk olarak okurlaryla buluturulmutur. Tarafsz Sabah Gazetesi slogann tekrar kullanmtr42. 1 Ocak 1973 tarihinden itibaren Lale Gazetesinin balnn yanndaki lale resmi kartlarak Trk bayra ve M. Akif Ersoyun
Bayraklar Bayrak Yapan stndeki Kandr. Toprak, Eer stnde len
35
36
37
38
39
40
41
42
86
Lale Gazetesi, 15 Mays 1970.

Lale Gazetesi, 3 Ocak 1972.
Lale Gazetesi, 5 Austos 1972.
Lale Gazetesi, 8 Austos 1972.
Lale Gazetesi, 16 ubat 1973.
Lale Gazetesi, 11 Mays 1973.

Varsa Vatandr msralarna yer verilmitir43. 1976 ylnda ise tekrar balk renklendirilerek kartlm, sol st kesindeki bayrak resmi kalm,
Hkimiyet Kaytsz artsz Milletindir yazs eklenmitir44. Gazetenin
ebad 1970-83 aras 40x28cm, 1984te 40x56cm, 1985te 33x48cm,
1988den itibaren ise gazetenin ebad tekrar 40x56cm olmutur. Gnlk
Mstakil Siyasi Gazete sloganyla kmtr. Bu tarihten itibaren drt sayfa
olarak basm yaplmtr. Bayrak resmi de kartlm onun yerine Atatrk
resmine yer verilmi yanna da yine Atatrkn Basn Halkn Mterek
Sesidir szne yer verilmitir45. 2 Nisan 1984ten itibaren gazete haftalk
olarak pazartesi kartld. Gazetenin maneti beyaz zemin zerine krmz
renkte balk ve peri bacas resmine yer verildi. Lale resmi kartld Haftalk siyasi Gazete olarak deitirildi. Gazetenin sahibi Ali Biimseven, yaz
ileri mdr Nejdet Demirsoy, messese mdr Tevfik Hamarat yapld.
Gazete Garanti Matbaasnda baslmaya devam edildi46. 4 Kasm 1985
gn Gnlk Mstakil Siyasi gazete sloganyla baslmaya baland.
Ke yazlarna yer verildi. Bu tarihten sonra da ebadnda klme oldu47.
1986 ylnda yaz ileri mdr deitirilerek bu birime Seluk aydn getirildi. Messese mdr deimezken muhabirlik ilerine de Ali Gentrk
getirildi48. 1 Ocak 1986 tarihinden itibaren gazete alt sayfa olarak basld49. 7 Maysta yaz ileri mdr Yksel Demirsaoy yapld. Haber ynetimine ahin Kaya, spor ynetimi Mustafa Sesverene teslim edildi50. 13
Kasm 1987 tarihinden itibaren sayfa says altdan drde drld sar
zemin zerine krmz yaz ile gazetenin ad yazld51. 1 Ocak 1988e kadar
Garanti Matbaasnda baslan gazete bu tarihten itibaren Lale Gazete ve
Matbaaclk Ticaret Koll. tinde basm yapld. Drt sayfa olarak kartlan
gazete zel ve resmi ilanlar ald52. 2 Ocak 1989dan itibaren yaz ileri
mdr Fatma Biimseven yapld. 1995 ylna kadar yaymn srdren
gazete ayn ylda yaynna son verdi.
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52

Lale Gazetesi, 2 Nisan 1984.
Lale gazetesi, 4 Kasm 1985.
Lale gazetesi, 6 Ocak 1986.
Lale gazetesi, 7 Mays 1986.
Lale gazetesi,13 Kasm 1987.
87
Hseyin SARA
1.2.7. Nevehir Greme

Gazete, okurlaryla ilk defa 9 Kasm 1970 tarihinde bulumutur. Ynetim
yeri Nar Cad. 92/A Nevehirdir. Gazetenin k fiyat 25 kurutur. Nevehir Bir Tarihse Bir Hazinedir slogan ile yayn hayatna balamtr. Lale
ve peri bacas i ie geirilerek logo haline getirilmitir. lk saysnda Nevehirli senatr Ragp nerin yazs bulunur. Basn ve ahlak yasasna uymaya
sz veren gazetenin bir baka slogan da Trk, n, al, Gvendir.
Drt sayfa olarak basm yaplan gazetenin spor sayfas mevcuttur. Hikye,
dini sohbet, reklam kesi bulunmaktadr. Sahibi kbal Erdoan ve Gm
Sosyaldir. Yaz ileri mdr ise Yahya Ylmazdr. Doan Erdoan ve ahin
Kaya muhabir olarak grev almtr. Gnlk olarak Gnlk Tarafsz Siyasi
Gazete olarak kartlmtr. Dizgi ve bask yeri Doan Matbaas Nevehir adresindedir. Yllk 75 kuru, aylk 40 kurutur. Hususi, mahkeme ve
dn ilanlar almaktadr. Gazetenin ilk yllarndaki edab 28x40cm dir53.
kinci ylndan itibaren gazetenin ebad 48x33cm ebadna geniletilmitir.
Gazetenin ke yazs bulunmaktadr. Damat brahim Paann resmine
de yer veren gazetenin ayrca sanat, iir ve edebiyat kesi vardr54. Gazetenin fiyat 1972 ylnda artrlarak 50 Kuru yaplmtr55. 1974 ylnda
ebad bira daha bytlerek 55.5x51cm yaplmtr. Bu tarihten itibaren
de balk yazs renklendirilmitir56. Ayn yl sahibi deimitir. Gazetenin
yeni sahibi Taner Erdoan olmutur. Neriyat mdrlne de Mustafa
Erdoan getirilmitir. Nian, lm, nikh ve teekkr ilanlar da almtr57.
1975 ylndan itibaren gazete Nar Cad. Bankas yan Greme Matbaas Nevehir adresinde baslmtr58. 1993 ylnn temmuz ayndan itibaren
gazetenin adnda yer alan Nevehir ibaresi kartlarak sadece Greme
bal kullanlm ve bu ekilde sahibi deimeden yaym hayatna devam
etmi59. 2008 ylnda imtiyaz sahibi Nuri ven, yaz ileri mdr Meliha
ven, 2002 ylndan da gazete kapanana kadar muhabir Salim Krkl iken
ve on iki sayfa olarak basm yaplrken bilinmeyen nedenlerden dolay
yayn hayatna son verilmiti60.
53
54
55
56
57
58
59
60
88
Nevehir Greme, 9 Kasm 1970.

Nevehir Greme, 23 Kasm 1971.
Nevehir Greme, 1 Ocak 1972.
Nevehir Greme, 1 Nisan 1974.
Nevehir Greme, 28 Austos 1974.
Nevehir Greme, 11 ubat 1975.
Greme, 5 Temmuz 1993.
Muammer Baer, Hamdi Olu, 28-09-1961 Doumlu, 12-11-2011 Tarihinde Yaplan Rportaj.

1.2.8. Nevehirin Sesi

lk says 23 Nisan 1974 tarihinde kan gazete, Gnlk Tarafsz Siyas
Gazete slogan ile okurlaryla bulumutur. Gazetenin sahibi Faruk ven,
yaz ileri mdr Ahmet Akpnardr. dar merkezi elikler Pasaj No: 55
Nevehirdir. Dizgi ve bask ilemleri Tfekiolu Matbaas Nevehir adresinde yaplmtr. Drt sayfa olarak kartlan gazetenin fiyat 50 kurutur.
lke genelinden ve yerel gelimelerden haberlere yer verilmitir. Gazetenin spor kesi de bulunmaktadr61. Gazetenin adnn yer ald balk
ksm iki ay sonra renkli olarak baslmtr62. Bir sene sonra fiyat 25 kurua
indirilen gazete iki sayfa ve renksiz kartlmtr63. lan ve fkra keleri
bulunur. Gazetede resmi ilan blmne iki sene sonra rastlanmtr64. Gazetenin yayn hayat 1977 ylnda son bulmutur.
1.2.9. Anadolu
Gazete, 1975 ylnda yayn hayatna balamtr. Gnlk ve Bamszdr
slogan ile kartlan gazetenin tm sayfas renksizdir. Bayaz blm vardr. Yurttan ve yerel haberlere yer verilmitir. Drt sayfa olarak basm yaplan gazetenin logosunda elinde zm salkm olan bir bayan resmi ile peri
bacas resmi bulunur. lk yllarndaki fiyat 50 kurutur. 51x30cm ebadndadr. Sahibi Yksel ven olan gazetenin sorumlu mdr Atilla Koerdir.
Bayazar Durmu Dedeoludur. lan tarifesi; resmi ilanlar 20 TL, alt aylk
75 TL, yllk 150 TLdir. Ynetim evi Gazhane Cad. Anadolu Gazetesi
Nevehirdir. Dizgi ve bask mr Matbaas Nevehir adresinde baslmtr.
Ziraat, iir, folklor kesi bulunur65. Gazetenin ebadnda bir sene sonra
deiiklik yaplarak ebad 40x28.5cm den basm yaplmtr. Ebad deitirilmeye balanmasyla beraber gazetenin de basm yeri deitirilerek Tfekiolu Matbaas yaplmtr. Bu matbaa da Nevehirde bulunur66. Gazetenin fiyat daha sonraki saylarnda artrlarak 100 kurua kartlmtr.
Sadece gazetenin adnn yer ald blm renklidir. Dier blmler renksizdir. Tfekiolu Matbaasnda baslmaya balamasyla gazetenin ebad
57x41cm oldu. Resmi ve zel ilanlar ald. Gazetede folklor, fkra, spor ve
61
62
63
64
65
66
Nevehirin Sesi, 23 Nisan 1974.

Nevehirin Sesi, 13 Mays 1974.
Nevehirin Sesi, 1 Ocak 1976.
Nevehirin Sesi, 25 Haziran 1976.
Anadolu, 8 Mart 1976.
Anadolu, 19 Temmuz 1976.
89
Hseyin SARA
bulmaca kesine yer verildi67. 1979 ylnda fiyat 250 kuru olan gazete68,
1985 ylnda 30 TL, son saysnda da 40TL yaplmtr69. Gazetenin ayn yl
iinde yayn hayat son bulmutur.
1.2.10. Nevehir Ticaret
Nevehir Ticaret ve Sanayi Odas aylk yayn organ olarak 1990 ylnda
yayna balamtr. mtiyaz Sahibi Nevehir Ticaret ve Sanayi Odas adna
sahibi Ylmaz zaltndr. zaltn bu grevi 1995 ylnn kasm ayna kadar
srdrmtr. Bu tarihler arasnda sorumlu yaz ileri mdrln Alaattin Uluer yapmtr. 1995 ylndan 1999 ylna kadar oda adna imtiyaz
sahibi Osman Kul, sorumlu yaz ileri mdrln ise . Hakk Aydoan
srdrmtr. 1999 ylnda gazetenin imtiyaz sahibi yeniden deierek
yeni bakan M. Arif Parmaksz olurken sorumlu yaz ileri mdrlnde
bir deiiklik yaplmayarak .Hakk Aydoan gazetenin yaynn durdurduu tarih olan 2008e kadar bu grevi srdrmtr. Gazete, Nevehir
Ticaret ve Sanayi Odas yelerini, mesleki ve ekonomik konularda bilgilendirmek, odann almalar hakknda yeleri haberdar etmek amac tamtr. cretsiz datm yaplan gazete, Aylk olarak yaynlanmtr. Tm
sayfalar renksiz olarak basm yaplmtr. Gazete, Nevehirde faaliyette
bulunan matbaalardan olan Lale ve Osmanl Matbaas, Avanostaki Kzlrmak matbaasnda basld da olmutur. 28x39cm ebadnda olan gazete,
sekiz sayfa olarak baslmtr. Aylk bask adedi ise iki bin be yzdr. Nisan 2008 ylndan buyana yaynlanmamaktadr.
1.2.11. Nevehir Ercan
01-07-1992 tarihinde kuruldu. Kuruluundan 01-01-2003 tarihine kadar
Ercan Dal gazetenin imtiyaz sahipliini ve taz ileri mdrln yapmtr. Haftalk olarak yayn hayatna giren gazete 01-01-2003 tarihinden
sonra gazetenin sahibi Hacer Dal olduktan sonra gazete haftalktan
gnle dnd70. 01-08-2010 tarihinde tekrar haftalk olarak yaynlanmaya baland. Gazetenin ebadnda bir deiiklik olmad. Yayna balad
tarihten bu yana ulusal gazete boyutu ebadnda basm yaplmtr. Drt
sayfa olarak basm yaplan gazete, 2008-2010 yllar aralnda sekiz say67
68
69
70
90
Anadolu, 14 Aralk 1976.

Nevehir Ercan, 01Ocak 2003.

fa olarak basm yaplmtr. Bu tarih aralnda Nevehirde yaymlanan ilk

gnlk gazete idi. Pazar gnleri ve bayramlarda da basm yaplmaktayd.
Gazete yayna balad dnemlerde 100 kuru, 2005 ylndan bu yana 1
TL olmutur. 2010 ylna kadar Mustafa Parmaksz Caddesi No:13 adresinde bulunan Ercan Matbaaclkta basm gerekletirilmitir71. 2010 ylndan sonra Glehirde ayn matbaa adyla basm ilemleri srdrlmtr. Gazete gnlk olarak basld dnemlerde bayiler kanalyla datm
gerekletirilirken haftalk olunca datm gazetenin kendi elemanlaryla
cretsiz olarak okurlarna ulatrlmtr. Gnlk yayn hayat srdrld dnemde resmi ilan alabilen gazete haftalk olarak kt dnemlerde
zel ilanlar alarak finansman salanmaya allmtr. Genel olarak mahalli haberlere yer verilirken ulusal haberler de ilendii olmutur. Gazete
sadece balk ksm renkli dier sayfalar renksiz olarak baslmtr. ehir
merkezine datm yaplan gazetenin ke yazlar da mevcuttur. Spor
haberleri de zaman zaman ilenmitir. Nevehir tarihinde basn yoluyla
dnemin valisi Alaaddin Turana hakaret ettii gerekesiyle cezaevinde
53 gn yatan gazeteci Ercan Dal bu gazetenin yaz ileri mdrdr72.
1.2.12. Nevehir Haber
Gazete, 1997 ylnda faaliyete gemitir. 41.5x30.5cm ebadndadr. Sadece bal renklidir. Peribacas resminin altnda Kapadokya yazs bulunur.
Sa kesinde de peri bacas zerinde lale resmi vardr. 2004 ylndaki fiyat 150.000 TL dir. Gnlk siyasi gazete olarak kartlmtr. Gazete 2004
ylndan beri alt sayfa olarak baslmtr. Dnyadan ve yurttan haberler yer
verilmitir. Arlkl olarak yerel haberler n plana kmaktadr. Gazetenin
imtiyaz sahibi Saime apac, yaz ileri mdr ise Asm apacdr. Haber mdr Muhammer Baer, muhabir Kemal Var ve Muzaffer Kratr.
Anadolu Ajans yesi olan gazetenin idare ve bask merkezi; ekirdekiler
Merkezi Kat:4 /147 Nevehirdir. Telefonu ise: 384 213 0042 dir. Kltr,
sanat, salk kesi vardr. Gnlk, iir, spor, nemli szler kesi bulunur.
Resmi, zel ve reklam almtr. Resmi ilann fiyat 4.250.000TL dir. Reklam
250.000, kongre ilan 50.000.000, zayi ilan ise 7.5000.000TL olarak belirlenmitir73. 2007 ylnda gazetenin ebad 56x37cm yaplarak geniletilip
71
72
73
Nevehir Ercan, 01 Austos 2010.

Ercan Dal, Mehmet Olu, 01-07-1963 Doumlu, 14-11-2011 Tarihinde Yaplan Rportaj.
Nevehir Haber, 1 Temmuz 2004.
91
Hseyin SARA
sekiz sayfa olarak tamam renksiz olarak basm yapld. Bu yldaki reklam
ilan 6.00YTL, reklam 25 YKR, kongre 50.00YTL olarak belirlenmitir74.
2008 ylna kadar yayn hayatn srdren gazete, Nevehir Kent Haber
Gazetesinin imdiki sahiplerinden olan Osman Koca tarafndan Nevehir
Haber satn alnmtr. 5 Kasm 2009 tarihi itibariyle de Nevehir Haberin
yerini Nevehirde Yenign gazetesi almtr75.
1.2.13. Kapadokya
18 Eyll 2000 tarihinde yayn hayatna balamtr. Sahibi Faruk ven, yaz
ileri mdr ise Yasin ahindir. lk dnemlerinde gazetenin idarehanesi
Eski zml Pazar Nar Yolu, Belediye Hamam Alt Nevehir idi. lk yllarnda gazete haftalk olarak Tfekiolu Matbaasnda baslmtr. Resmi
ve zel ilan almtr. lk dnemlerinde alt sayfa olarak okurlaryla buluan gazete, sonraki saylar arttrarak sekiz ve on iki sayfa karld da
olmutur. Gnmzde on iki sayfa olarak basm devam ettirilmektedir.
Gazetenin ebadnda da bir deiiklik olamamtr. lk ktndan bu yana
30x47cm ebadnda olmutur. Sadece gazetenin yazd ksm renkli dier
sayfalar renksizdir76. 1 Mart 2006 tarihinden itibaren gazetenin sahibi
Faruk venin kz Nazik Hezenci, Nazik Hanmn ei Blent Hezenci Bey
de yaz ileri mdr olmutur. Gazete ilk ktndan ksa bir sre sonra
gnlk olarak kartlan gazeteler kervanna katlmtr. Sahibi deitikten
sonra Kapadokya Ofset Mahbaaclk Nevehir adresinde basm yaplmtr.
Sadece pazar gnleri karlmamtr. Gazetenin spor sayfas vardr. Uzun
soluklu yayn hayat olan gazetelerden biridir. lke ve arlkl olarak yerel
haberler ilenmektedir. 2011 yl itibariyle gazetenin yayn hayat srmektedir77.
1.2.14. Nevehir Kent Haber
Gazetenin yayn hayat 25 Aralk 2004 tarihinde balamtr. lk yaynland dnemlerdeki fiyat 250.000TL olarak Kent Matbaas Nevehir adresinde baslmakta idi. gazetenin fiyat 1 Ocak 2004 tarihi itibariyle 25 kurutu.
Gnlk olarak basm yaplan gazete drt sayfadan ibaretti. Gazetenin ilk
ve son sayfalar renkli, dier sayfalar renksiz idi. Gazetenin ke yazlar
bulunmaktadr. 37.5x55.5cm ebadnda olan gazetede spor sayfas kesi
74
75
76
77
92
Nevehir Haber, 20 Eyll 2007.

Nevehirde Yenign, 5 Kasm 2009.
Kapadokya, 18 Eyll 2000.
Kapadokya, 1 Mart 2006.

de bulunmaktadr. Yayn sahibi Nevehir Kent Haber Gazetecilik ve Matbaaclk adna imtiyaz sahibi Sleyman Keskindir. Yaz ileri mdr ise
Hamit Oktardr. Genel yayn ynetmeni emseddin etinzdr. Nevehir Kent Haber Gazetecilik ve Matbaaclk tesislerinde basm yaplmtr78.
Gazete ayn tesiste baslmaya devam etmektedir. On altnc saysndan
itibaren yaz ileri mdr Mahmut Tursun yaplmtr79. 2005 ylndan itibaren de tm sayfalar renksiz olarak baslmtr. Astroloji, yk, karikatr,
iir ve gnn sz gibi keleri bulunmaktadr80. 21 Ocak 2006 tarihinden
itibaren resmi ilan almaya balamtr81. 21 Ocak 2006 tarihinden itibaren
de imtiyaz sahibi deimitir. Yeni sahibi Mmtaz Koca olmutur82. 2007
ylnn haziran ayndan itibaren sadece gazetenin balk ksmnn bulunduu yer renklendirimi ve bu ekilde basm yaplmtr83. Gazete ilk saysndan itibaren sayfa saysnda deimeler yaanmtr. Drt sayfa ile yayn
hayatna baladktan sonra sekiz zaman zaman on iki genel olarak on
sayfa olarak kartlmtr. Ocak 2008 ylndan itibaren gazetenin bir orta
daha olmutur. Osman Koca babasnn gazetesine resmen ortak olmutur.
Yaz ileri mdr de Kemal Var olarak deimitir84. Nevehirin yan sra
Kayseri, Nide, Aksaray, Krehir il merkezlerinde datm yaplan gazetenin, yayn hayat 2011 yl itibariyle srmektedir.
1.2.15. Nevehir Postas
Gazete okurlaryla 5 Aralk 2005 tarihinde bulumutur. Slogan olarak
Gnlk Siyas Gazete olarak tercih edilmitir. lk saysnda Merhaba
Nevehir manetiyle kmtr. Sadece bal renkli olan gazetenin sa st
kesinde M. Kemal Atatrkn gazeteciler iin syledii Basn Milletin
Mterek Sesidir szne yer vermitir. Bir baka kede ise Kapadokya niversitesi Nevehirin Hakkdr yazs bulunmaktadr. 40x28cm ebadndaki gazetenin Nam Basn Ajans Tur. Gd. Teks. n. San. ve Tic. Ltd. ti.
adna imtiyaz sahibi M. Alper Turandr. Yaz ileri mdr ise Muammer
Baerdir. dare ve bask merkezi Yavuz Kolu Ksa Merkezi Kat: 5 No: 103
Nevehir dir. Telefonu 384 212 38 37 dir. Anadolu Ajans yesi olan gaze-
78
79
80
81
82
83
84
Nevehir Kent Haber, 25 Aralk 2004.

Nevehir Kent Haber, 12 Ocak 2005.
Nevehir Kent Haber, 31 Mays 2005.
Nevehir Kent Haber, 1 Haziran 2007.
93
Hseyin SARA
te on sayfa olarak kartlmtr. Fiyat ise 25 kurutur. Resmi ve zel ilanlar

alan gazetenin reklam sayfas mevcuttur. Ayrca spor sayfas ve nostalji
kesi de bulunur85.
1.2.16. Nevehirde Yenign
Gazete 5 Kasm 2009 tarihi itibariyle yayn hayatna balamtr. Gnlk
siyasi gazetedir. 27.5x37cm ebadndadr. Gazetenin btn saylar tamamen renksizdir ve sekiz sayfadan ibarettir. mtiyaz sahibi Asm apac,
yaz ileri mdr ise Salim Krkldr. Basm yeri Sevgi Ofset Matbaaclk
Camii Cedit Mah. Camii Kebir Cad. Nevehir adresindedir. Gazete zel
reklam almtr. Kent Haberin sahibi Osman Koca Nevehir Haber gazetesini satn aldktan sonra bu gazetenin adn Nevehirde Yenign olarak
deitirerek Nevehirde Yenign adyla yayn hayat srdrlmtr. lke
ve yerel kaynakl haberler ilenmitir. Spor sayfasna genel olarak yer verilmemitir. Ancak spor kesine rastlanlan saylar da grmek mmkn
olmaktadr86. Aralk 2010 itibariyle de resmi ilan almaya balayan gazete87
2001 yl itibariyle yayn hayatn devam ettirmektedir.
1.2.17. Kapadokya Mukara Haber
28 Mays 2010 tarihinde yayn hayatna balayan gazetenin imtiyaz sahibi Simtel Ofset Matbaaclk adna Bayram Ekici, yaz ileri mdr ise
Hilal Gktatr. Ebad 32x45cm olan gazete, resmi ilan almaya henz
balamamtr. Yaklak bir sene sonra resmi ilan alabilecektir. Fiyat 50
kurutur. Sadece adnn bulunduu kzm renkli olan gazetenin dier blmleri renksizidir88. Gnlk olarak basm yaplmaktadr. 16 Mays 2011
tarihinden itibaren alt sayfa olarak basm yaplan gazete, on sayfa olarak
okurlaryla bulumaktadr. Genel itibariyle haber kaynan Nevehir ve
yresinden alr. Nevehir merkezinde bulunan Simtel Ofset Matbaasnda
basm yaplmaktadr. dare yeri; Karasoku Mahallesi Meydan Sokak No:3
Merkez/NEVEHR adresindedir. Telefon numaras 3842133866dr89.
Gnde be yz adet baslan gazetenin datm YAYSAT datm araclyla bayilere ulatrlmaktadr. Logosunda peribacasn evreleyen ay
85
86
87
88
89
94
Nevehir Postas, 5 Aralk 2005.

Nevehirde Yenign, 5 Kasm 2009.
Nevehirde Yenign, 9 Aralk 2010.
Kapadokya Mukara Haber, 28 Mays 2010.
Kapadokya Mukara Haber, 16 Mays 2011.

yldz bulunmaktadr. Slogan ise; Dnmeden Okumak Krletir, Okumadan Dnmek Yanltr ibaresi yer alr. Gazetenin patent srecine alt
ay kalmtr. Ke yaz blm, spor sayfas ve zayi ilanlarna yer verilmitir. Ayrca dostlar kesi de bulunur. Esma nl, Alparslan Krk,
Muzaffer Cengiz ve Erdal Kesici gazetenin muhabirleridirler. Gazetenin
ayn zamanda www.muskarahaber.com internet adresi de bulunmaktadr.
Nevehirde gnlk olarak basm yaplan gazeteden biri olan gazetenin yayn hayat 2011 yl itibariyle devam etmektedir.
1.2.18. Gazete Balyoz
lk yayn 28 Haziran 2010 tarihinde yaplan gazetenin sahibi ve yaz ileri
mdr Muammer Baerdir. Kendisi ayn zamanda Nevehir Gazeteciler Cemiyetinin bakandr. Haftalk olarak basm yaplp datm yaplan
gazete, drt sayfadadr. Bayram, seim gibi zel gnlerde alt ve sekiz
sayfa olarak kt da olmutur. Genel itibariyle sadece gazetenin adnn
bulunduu ksm renkli ve dier sayfalar renksiz olup tm sayfalar renkli basm yapld da grlmtr. Renkli ilan almayan gazetenin ebad
38x53cm olup sal gnleri basm yaplarak il ve ile merkezlerine datm
yaplmaktadr90. Her ne kadar gazetenin zerinde 1 TL fiyatnda olduu
belirtiliyor olsa da gazete, sahibi tarafndan finanse edildiinden cretsiz
olarak okurlarna datlmaktadr. Resmi kurumlar ve baz zel ahsiyetler
gazeteye abonman yaplmtr. Yerel haberlere yer verilen gazetede ke
yazlar ve spor sayfas bulunur. Yazma adresi; Lale Caddesi ekirdekiler
Han Kat:5 No:169 Merkez/NEVEHRdir. Telefonu 3842130908 olup
Nevehir merkezinde bulunan Sevgi Matbaasnda basm yaplmaktadr.
zel gnler olarak deerlendirilen bayramlar, seim ve tamamen renkli
baslaca dnemlerde talebi zamannda karlayabilmek iin Kayseride
bulunan Kardeler Matbaasnda basld da olmutur91.
1.2.19. Nevehir Taraf
Gazete, Gerek ve Tarafsz Haber slogan ile 20 Eyll 2010 tarihinde
yayn hayatna balad. 1 TL fiyat bedeli ile okurlaryla bulutu. 29x40cm
ebadnda olup haftalk olarak pazartesi gnleri basm yaplmaktadr. Resmi ilan almayan gazetenin ilk ve son sayfalar renkli dier sayfalar renk-
90
91
Gazete Balyoz, 28 Haziran 2010.

Muammer Baer, Hamdi Olu, 28-09-1961 Doumlu, 12-11-2011 Tarihinde Yaplan Rportaj.
95
Hseyin SARA
sizdir. mtiyaz sahibi Cokun Salamdindir92. Yaz ileri mdrln ise

yayna balad dnemden 19 Eyll 2011e kadar Ali amur, verilen tarihten sonraki dnemlerde ise gazetenin imtiyaz sahibi olan Cokun Salamdin srdrmtr. Yayn hayatna baladndan itibaren sekiz sayfa olarak
basm yaplmtr. Gazetenin basm Kapadokya Ofset Matbaaclnda
yaplmaktadr. Spor sayfasna aralklarla yer verilen gazetede genellikle
Nevehir ve yresi haberleri ilenmitir93. Gazetenin il ve ilelere datm
yaplmaktadr. Nevehirin ilk Renkli gazetesidir. Gazete ayrca il merkezindeki ilkretim ve liselere datm yaplan tek gazetedir. Gazetenin eitime ynelik ke yazs da bulunmaktadr. Bu gn itibari ile yayn hayatn
srdrmektedir94.
1.2.20. Nevehir Esnaf Gazetesi
01-02-2011 tarihi itibariyle yayn hayatna balayan gazetenin imtiyaz sahibi Nevehir Esnaf ve Sanatkrlar Odalar Birlii, yaz ileri mdr ise
Ahmet zgndr. Ayda bir basm yaplmakta olup cretsiz bir ekilde
esnaf ve kamu kurulularna datm yatlmaktadr. Esnafn Sesi slogan
bulunmaktadr. lgili daire mdrleri ve birlik hukuk danmanlar gazetede ke yazlar yazmaktadrlar. Ayda iki bin adet baslmaktadr. brahim
Paa Mah. Eski Sanayi Meydan No:60 Nevehir yazma adresidir. Nevehir merkezde bulunan Simtel Ofset Matbaasnda basm ileri srdrlmektedir. Drt sayfas renkli drt sayfas renksiz olarak toplam sayfa says
sekizdir. Esnaf ve sanatkr ilgilendiren konularda bilgilendirmek, birlik
bakanl ve odalarmzn esnaflarla alakal faaliyetleri duyurmak amacyla
yayn hayatna balama gereksinimi duyulmutur. Esnaflarla ilgili mevzuat
haberleri, odalarn tantm, birlik bakanlarnn o ayki faaliyetleri ve her ay
bir meslein tantm yaplmaktadr.
1.2.21. Nevehir Manet
03 Ekim 2011 tarihinde okurlaryla buluan gazetenin imtiyaz sahibi smail
Ersu, yaz ileri mdr ise Ali amurdur. Gazete sekiz sayfa olup ilk ve
son sayfalar renklidir. Ulusal gazete ebadndadr. Fiyat 1 TL olan gazetede
yre haberlerine yer verilmitir. Sevgi Matbaasnda film bask ile basm
yaplmaktadr. nternet adresi de mevcuttur. Logosunda peri bacas ze-
92
93
94
96
Nevehir Taraf, 20 Eyll 2010.

Nevehir Taraf, 19 Eyll 2011.
Cokun Salamdin, mer Olu, 06-04-1984 Doumlu, 12-11-2011 Tarihinde Yaplan Rportaj.

rinde Trk bayra resmi bulunur95. Merkez Han Kat 4 Nevehir adresi
idarehane merkezidir96.
1.2.22. NE Aktel
Nevehir niversitesi aylk gazetesidir. Kasm 2011 tarihinde ilk say ile
okurlaryla bulumutur. 27x39cm ebadnda olan gazetenin sahibi Nevehir niversitesi adna Prof. Dr. Filiz Kl (rektr), sorumlu yaz ileri mdr
ise etin Pekacar (rektr yardmcs, en-edebiyat fakltesi dekan)dr. Yayn koordinatr Uzm. Mehmet Akbatr. Nevehir niversitesi Basm ve
Halkla likiler Birimi gazetenin yazma adresidir. Gazete sekiz sayfa olup
tm sayfalar renklidir. Gazetenin basks Nevehirde faaliyet gsteren
Simtel Ofset Matbaaclkta yaplmtr. Nevehir niversitesinde yaplan
etkinliklerden Nevehirde yaayan tm kesimleri haberdar etme amac tamaktadr. lk saysnda Nevehir niversitesinden Vana deprem yardm,
2011-2012 eitim retim yl al treni, kadn haklaryla ilgili alma,
bilinli genler kulbnn faaliyetleri, niversitenin cumhuriyet etkinlikleri, niversiteye balarken yaanan uyum glklerinin nasl alaca gibi
konu balklar ile okurlarna merhaba demitir97. Gazetenin yayn hayat
2011 yl itibariyle devam etmektedir.
Tablo-1 Nevehir l Merkezinde kartlan Gazetelerin Tarihsel Geliim Sreci
Gazetenin Ad
Sahibi
Yani Mukara
Turgay Sutekin
Demokrat
A. Kamil Dedeolu
Nevehir
Nevehirin Sesi
Yaar Akyz
Yeni Nevehir
Zeki Sevi
Ahmet Kyl
Gndz
Ouzhan Alp
Lale Gazetesi
Bahattin Sesveren
Nevehir
kbal Erdoan
Greme
Gm Sosyal
Nevehirin Sesi
Faruk ven
Anadolu
Yksel ven
95
96
97
HaftalkGnlkAylk
Haftalk
Basld
Yer
Yayn Tarihi
Ankara
1950
Haftalk
Nevehir
1954-1963
Haftalk
Gnlk
Kayseri
Nevehir
1956
1959-1970
Gnlk
Nevehir
1966-1976
Gnlk
Nevehir
1970-1995
Gnlk
Nevehir
1970-1993
Gnlk
Gnlk
Nevehir
Nevehir
1974-1977
1975-1985
Nevehir Manet, 03 Ekim 2011.

Ali amur, Osman Olu, 17-07-1973 Doumlu, 12-11-2011 Tarihinde Yaplan Rportaj.
NE Aktel, S. 1, Kasm, 2011.
97
Hseyin SARA
Nevehir Ticaret
Nevehir Ercan
Nevehir Haber
Kapadokya
Nevehir Kent
Haber
Nevehir Postas
Nevehirde
Yenign
Kapadokya
Mukara Haber
Gazete Balyoz
Nevehir Taraf
Nevehir Esnaf
Gazetesi
Nevehir
Manet
NE Aktel
1.1.3.
Nevehir Sanayi ve
Ticaret Odas
Hacer Dal
Saime apac
Faruk ven
Haftalk
Gnlk
Haftalk
Nevehir 1992-(Devam)
Nevehir
1998-2008
Sleyman Keskin
Gnlk
Nevehir
2004-(Devam)
M. Alper Turan
Gnlk
Nevehir
2005-2006
Asm apa
Gnlk
Nevehir
2009-(Devam)
Aylk
Nevehir
1990-2008
Simtel Ofset
Matbaaclk Adna
Bayram Ekici
Muammer Baer
Cokun Salamdin
Nevehir Esnaf ve
Sanatkrlar Odalar
Birlii
Gnlk
Nevehir
2010-(Devam)
Haftalk
Haftalk
Nevehir
Nevehir
2010-(Devam)
2010-(Devam)
smail Ersu
Haftalk
Nevehir
2011-(Devam)
Nevehir
niversitesi Adna
Sahibi
Prof. Dr. Filiz Kl
(Rektr)
Aylk
Nevehir
2011-(Devam)
Aylk
le Merkezlerinde kartlan Gazeteler
1.2.3.1. Demokrat rgp

Gazete, 20 Mays 1955 tarihinde yayn hayatna balamtr. Sahipleri Ali
Baran Numanolu, Mustafa Bac ve H. Kanktr. Gazetenin sahiplerinden olan Ali Baran Numanolu ayn zamanda yaz ileri mdrln
de stlenmitir. dare yeri Hayat Efendi Alan No: 159 rgptr. Haftalk Siyas Gazete eklinde slogan ile kmtr. Resmi ve zel ilan almtr. 40x28cm ebadndadr. On kurutan okurlaryla buluan gazetenin
yllk abonmanl 5 TL, alt ayl ise 2.5 TL dir. Basld yer Kayserideki
Hkimiyet Matbaasdir. Drt sayfa olarak kartlan gazete, 34 say sonra
ayn yl yayn hayat son bulmutur98.
98
98
Demokrat rgp, 20 Mays 1955.

1.2.3.2. Turistik rgp

Gazete, 1960 ylnda yayn hayatna balamtr. Sadece yayn hayatna
balama tarihini tespit edebildiimiz gazetenin rnek saysna ulalamadndan dolay gazete hakkndaki ayrntl bilgi verilememitir.
1.2.3.3. Glehir Haberleri
Sahibinin Burhan Kaman olan gazete, 1965 ylnda yayn hayatna balamtr. Mesl mdrln Avukat Ali hsan Akgz yapmtr. Fiyat 10 kuru olan gazetenin dizgi ve bask yeri Nidede bulunan Turul
Matbaasdir. Mstakil gazete olarak kmtr. lk saysnda imdilik 15
Gnde Bir kar yazs yer alr. Gazetenin ilk saysnda yayn hayatna balama yazs yer almaktadr. Burada yayna balamalarnn gerekeleri anlatlmtr. Spor blm mevcut olan gazete, yllk abone creti 250 kuru,
resmi ilan tek stun 10 liradr. Hususi ilanlar pazarla tabidir ibaresi yer
alr. Resmi ve zel ilan almtr. Gazetenin ebad 40x28cm dir99. nc
saydan itibaren gazetenin adndaki Glehir yazs kartlarak baslmaya
devam etmitir. Ad Glehir olarak deitikten sonra da haftalk olarak
kmaya balam ve drt sayfa olmutur. Ke yazlar bulunan gazete
lke ve yerelden haberlere yer verilmitir100. 3 Kasm 1965 tarihinde son
saysn kartan gazetenin yayn hayat son bulmutur101. 1 Ocak 1966
tarihinden itibaren Glehir adyla ilk say ve ilk tarihi ile ayrca sahiplerinde de bir deiiklik olmadan yayn hayatn srdrmtr102.
1.2.3.4. Glehir
1 Ocak 1966 tarihinde yayn hayatna giren gazetenin sahibi Burhan
Kemandr. Mesl mdr Avukat Ali hsan Akgz dr. Gazetenin ilk
saylar haftada bir aramba gnleri kmtr. Gazetenin amblemi Aksaraydaki bir peri bacas resmi tercih edilmitir. Renksiz olarak basm yaplan gazetede ke yazlar mevcuttur. Drt sayfadr. Haftalk Bamsz
Siyas Gazete sloganyla kmtr. Fiyat ise 25 kurutur. Zayi ve eitli resmi ilanlara yer verilmitir. Yllk abone creti12 lira, resmi ilann tek stun
10 lira, husus ilanlar ise pazarla tabii dir. 41x28cm olan gazete Smer
Matbaas Kayseri adresinde bazm yaplmtr. Ziraat kesi buluna gaze-
99
100
101
102
Glehir Haberleri, 1 Eyll 1965.

Glehir, 29 Eyll 1965.
Glehir, 3 Kasm 1965.
zGlehir, 1 Ocak 1966.
99
Hseyin SARA
te, lkenin yan sra arlkl olarak yerel haberlere yer vermitir. Gazetenin
spor sayfas da vardr103. 1966 ylnn eyll ayndan itibaren Hayatta En
Hakiki limdir slogan atlarak kartlmtr. Nian, dn davetiyeleri ilan
yaplr. Bulmaca kesi de mevcuttur104. 1972 ylnda gazetenin yayn hayat son bulmutur105.
1.2.3.5. Yeni Avanos
Yeni Avanos gazetesinin kurulu yl 1969 dur. Sahibi Ahmet llez olan
gazetenin yaz ileri mdrln M. Haydar Ouz yapmtr. Memleket
Her eyin stndedir slogan ile kmtr. 6 ayl 12 lira, 12 ayl 24 lira
olan gazetenin fiyat 50 kurutur. Balama yazs bulunmaktadr. Haftalk
kan gazete drt sayfadr. Resmi ve zel ilan almtr. Dizgi ve basks Nedim Matbaas Grgnler Pasaj No: 22 Nevehir adresinde baslmtr106.
Arivde bulunan son says 1972 ylna aittir107.
1.2.3.6. Peri Bacalar Diyar rgp
Gazetenin ilk basm 1970 ylnda yaplmtr. Ebad 40x28cm dir. Sahibi
ve bayazar Veli Krc olan gazete Haftalk Siyas Tarafsz Gazete eklindeki sloganyla okurlaryla bulumutur. Ynetim yeri Kayseri Cad. No: 14
rgptr. Fiyat ise 50 kurutur. Balama yazs bulunan gazetenin sadece
bal renkli olup dier sayfalar renksizdir. Dnya ve lke genelinden haberler yer verilmitir. Resmi ilan ve zel ilan almtr. Haftalk kan gazete
drt sayfadan ibarettir. Basn ve ahlak yasasna uymaya sz vermitir. Spor
sayfas da bulunmaktadr. Doan Matbaas Nevehir adresinde baslmtr.
Yaz ileri mdr Hamit Kaya olan gazetenin muhabirlik grevini ise ahin
Kemal Bayer stlenmitir. Yllk abonelii 24 TL, alt aylk 12 TL dir. Gazetenin tamam da renksiz kt olmutur108. 1977 ylndan itibaren ynetim
yeri Hal Mevkii No: 4 rgp eklinde deimitir. Bu adrese tandktan
sonra gazetenin hem ynetim yeri hem de basm ii Peri Matbaasnda
yaplmtr109. 1987 ylndan itibaren fiyat 150 kuru olmutur. Ayrca Peri
Matbaas da Ak Pazar Yeri rgp adresine tanmtr110. 1997 ylnda
103
104
105
106
107
108
109
110
100
Glehir, 1 Ocak 1966.

Yeni Avanos, 08 Eyll 1969.
Yeni Avanos, 28 ubat 1972.
Peri Bacalar Diyar rgp, 20 Mays 1970.
Peri Bacalar Diyar rgp, 15 Ocak 1977.

fiyat 50.000TL olmutur111. Fiyatnda bir yl sonra yine deiiklik olmu ve

fiyat 250.000TL yaplmtr112. 2007 ylnda ise fiyat 0.50 kuru oldu. Ayn
yl el deitirip 6 sayfa olarak basm devam ettirilen gazete, ilk say ve ilk
yl olarak yeni dneminde de alt sayfa olarak basm tercih edilmitir. Gazetenin slogan ve bal ayn braklarak sadece adnn yazld blmn
yaz biimi deitirilmitir113. Gazetenin yayn hayat srmektedir.
1.2.3.7. Greme Turizm Gazetesi
Greme Turizm Gazetesi, zel say olarak 1971 ylnda kmtr. Gazetede
Gremenin turistik gzellikleri anlatlmaktadr. Turistik yerler ayrntl bir
ekilde ilenmitir. Drt sayfa olan gazete renksiz olarak basm yaplmtr
ve reklam almtr. Zambak Mecmua ve Gazete Yaynlar adna gazetenin sahibi Bahtiyar zgrdr. dare yeri Yba ars Kat: 3 No: 636
Ankara adresidir. Gazete 40x28cm ebadndadr114.
1.2.3.8. Kozakl
1972 ylnda basld bilgisini tespit ettiimiz gazetenin saylarna ulalamamtr.
1.2.3.9. Yeni Avanos
Gazetenin ilk says 4 ubat 1985 tarihinde yayn hayatna girmitir. Fiyat
20 TL olan gazete drt sayfadr. Sadece adnn bulunduu ksm renkli
dier sayfalar renksizdir. Gazetenin sahibi Ali Biimseven, yaz ileri mdr ise Ferit Erendir. Abone tarifesi yll 1040 TL, alt aylk 520 TL dir.
Yeni Avanos Matbaasnda baslan gazete haftalk olarak pazartesi gnlerde okurlaryla bulumutur. eitli reklamlara yer verilmitir115. Ayn yl
temmuz ayndan itibaren de spor sayfas oluturulmutur. Spor sayfasnn
bal da tpk gazetenin ad gibi renklidir116. Arivde 13 Kasm 1985 tarihindeki saysna ulatmz gazetenin117 1969 ylnda kartlan Yeni Avanos Gazetesi ile isim benzerliinden baka bir balants yoktur.
111
112
113
114
115
116
117

Peri Bacalar Diyar rgp, 11 Temmuz 1998.
Peri Bacalar Diyar rgp, 7 Nisan 2007.
Greme (Turizm Gazetesi), 20 Temmuz 1971.
Yeni Avanos, 4 ubat 1985.
Yeni Avanos, 31 Temmuz 1985.
Yeni Avanos, 13 Kasm 1985.
101
Hseyin SARA
1.2.3.10. Yeni Glehir

Gazete, 12 Kasm 1986 tarihinde okurlaryla bulumutur. Sahibi nal
Gnetir. Yaz ileri mdr Av. Ylmaz Kk olan gazetenin idarehanesi
Belediye Han Kat:1 No: 113 Glehirdir. Hkimiyet Matbaas Kayseri
adresinde baslmtr. Gazete on be gnde bir aramba gnleri kmtr.
Resmi ve zel ilan alan gazete, genelde yerel haberler ilenmitir. Spor
sayfas mevcuttur ve drt sayfa olarak baslmtr118. Ebad 40x28cm dir. Fiyat 100 TL olan gazete arivdeki son says 1988 ylnn ekim ayn aittir119.
Muhtemelen verilen ylda yayn hayatna son verilmitir.
1.2.3.11. Kozakl Haber
1987 ylnda yayn hayatna balamtr. Haftalk siyas bamsz gazetedir.
Gazetenin sahibi Sabit nce, haber koordinatr Hayri Araldir. Abonmanl yllk10.000 TL, alt aylk 5.000 TL dir. Yurt d fiyat ise 50 DM dir.
Dizgi ve bask ileri Kayseride bulunan Erciyes Siteleri ankaya Cad. No:
27/A adresindeki Hkimiyet Matbaasnda yaplmtr120. Duyuru blm
bulunan gazete, reklam almtr. lk ve son sayfalar renkli olan gazetenin
ebad 40x28cm dir. Arivdeki en son says 1989 ylnn mart ayna aittir121.
Ayn tarihte yaynna son verildii muhtemeldir.
1.2.3.12. Kzlrmak
Gazete, yayn hayatna 20-08-1982 tarihinde balamtr. Sahibi Kemal
elik, yaz ileri mdr Yusuf Zeki Ku idi. ki say yaz ileri mdrlnde bulunan ikinci saysndan sonra yani nc saydan itibaren ise 1989
ylna kadar Mehmet elik yaz ilerini yrtt. Gazete sahibi Kemal elik,
1 Ocak 1989 tarihinden itibaren gazetenin sahibi Abdullah elik oldu.
Abdullah elik, Kemal elikin kardeidir. Abdullah elikin imtiyazln
yapan gazetenin greve balad tarihten 25 Mays 1992 ylna kadar yaz
ileri mdrln Ergn elebi yrtmtr. Bu tarihten sonra yaz ilerini babalar Mehmet elikin kontrolne gemitir. Baba Mehmet elikin
18 Nisan 2001 ylnda vefat etmesi zerine yaz ileri mdrlne Mehmet Haner getirilmitir. Mehmet Haner de grevi 06 Haziran 2001 ylna
kadar yrttkten sonra bu tarihten itibaren yaz ilerini Mehmet elikin
118
119
120
121
102
Yeni Glehir, 29 Eyll 1986.

Yeni Glehir, 19 Ekim 1988.
Kozakl Haber, 27 ubat 1989.
Kozakl Haber, 20 Mart 1989.

ei Sevgi elik devam ettirmitir. Sevgi elik bu grevi 07 Ocak 2009

tarihine kadar yrtmtr. Bu tarihte de gazete el deitirmi gazetenin
sahibi Mehmet elikin olu Mehmet elik olmutur. Oul Mehmet elik
yaz ileri mdrlne gazetenin sahibi olduktan sonra Nejmi Bekta
getirmitir. Halen ayn ekip gazetenin basm ve yayn ilerini srdrmektedirler122.
Gazete yayn hayatna balad gnden itibaren haftalk olarak yayn
hayatn srdrmtr. Kurulduu tarihten 1992 ubat 14ne kadar iki
sayfa olarak baslmtr. Balk ksm hari dier blmleri renksidir. Verilen tarihten sonraki haftalarda ise drt sayfa olarak kartld. Bu tarihten
itibaren bilgisayar dizgi teknii ile gazete hazrlanmaya baland. Ofset
bask teknii ile de basklar yapld123. 1 Ocak 2009 tarihi itibariyle de alt
sayfaya olarak baslmtr124.
Gazetenin kurulu tarihinden 14 ubat 1992 tarihine kadar 36x28cm
ebadnda bu tarihten itibaren 39x28cm ebadnda baslmtr. Gazetenin
btn saylar Avanosta bulunan Kzlrmak Ofset Matbaaclk Alaaddin
Mahallesi Atatrk Caddesi No: 144 adresinde baslmtr. Telefon numaras 3845114791dir.
Gazetenin haftalk tiraj 750 adettir. Gazete Avanos merkez ve Avanosa
bal beldelerde datlmaktadr. Gazete her haftann aramba gnnde
basm yaplr.
Kzlrmak Gazetesi kurulduu dnemden nce Nevehirde Tfekiolu
Matbaasnda baslp Avanosta datm yaplan Yeni Avanos Gazetesinin
ksa zamanda yayn hayatna son vermesi ve bu ile merkezinde yazl basnda meydana gelen bir boluu doldurmak zere ihtiyaca binaen yayn
hayatna balamtr.
Gazete 1982 ylnda 200 TL fiyatnda idi. Gnmzdeki fiyat ise 15 kurutur. iir kesi ve ke yazs vardr. Ayrca salk yazlarna ve spor haberlerine yer verilmitir. Gazete kurulduu gnden itibaren resmi ilan almaktadr. Bugn itibariyle yazl basnda Avanosta yayn hayatn srdren
tek gazetedir.
122
123
124
Kemal elik, Mehmet Olu, 20.03.1963 Doumlu, 12.11.2011 Tarihinde Yaplan Rportaj.
Kzlrmak, 14 ubat 1992.
Kzlrmak, 1 Ocak 2009.
103
Hseyin SARA
1.2.3.13. Glehirin Sesi

1994-1995 yllar arasnda yayn hayat olduunu tespit etiimiz gazetenin kan saylarna ulalamamtr.
1.2.3.14. rgp Ticaret
rgp Ticaret ve Sanayi odas aylk yayn organdr. 1997 ylnda faaliyete
gemitir. Aylk olarak kartlan gazete, ekonomi haber gazetesi niteliindedir. rgp Ticaret ve Sanayi Odas adna sahibi Mehmet Toybyktr. Yaz
ileri mdrl ile Rza Yavuz ilgilenmitir. Rza Yavuz ayn zamanda ad
geen sanayi odasnn genel sekreterlii grevini de yrten kiidir. lk ve
son sayfalar renkli dier sayfalar renksizdir. Drt sayfa olarak basm yaplan gazetenin basld yer Kzlrmak Bilgisayar Ofsetleri Tel: 3843414133
Avanostur. Gazete 40x28cm ebadnda olup 2000 ylnda yayn hayat
durmutur.
1.2.3.15. Glehir Ercan
01-07-2005 tarihinde yayn hayatna balayan gazetenin sahibi Hacer
Dal, yaz ileri mdr ise Zbeyde erdemdir. Haftalk yayn yapan gazete niteliinde olup Glehirdeki Ercan Matbaasnda basm gerekletirilmektedir. Gazete, Ankara, Kayseri ve Krehir il merkezlerinde de datm
yaplmaktadr125. Resmi reklam almayan gazete zel ve zayi ilanlar almaktadr. Bal renkli dier sayfalar renksizdir. 1 TL fiyatndadr. Reklam karl olarak cretsiz datlmaktadr126.
1.2.3.16. rgp Haber
2008 ylnda yayn hayatna balayan gazetenin imtiyaz sahibi Toytek naat Yaynclk Mhendislik Turizm ve Limitet irketi adna Mehmet Toybyk, yaz ileri mdr Bahten Toybyk, sayfa editr Duren Egedemir, muhabiri ise Muhammet eliklidir. Haftalk olarak yaynlanan gazete perembe gnleri okurlaryla buluur. Haftalk basm adedi yz elli
dir. Ankara, stanbul, Antalya gibi ehirlere de aslen rgpl olan kiilere
ulatrlmaktadr. 2009 ylndan itibaren resmi ilan alan gazetenin ebad
29x38cmdir. Gazete resmi ilan almaktadr. Dizgi ve basks rgpteki Yenign Matbaasnda yaplmaktadr. Daha ok yerel haberler ilenen gazetenin ke yazlar mevcuttur. rgp ve civar ile ilgili bilinmeyen yazlar
125
126
104
Glehir Ercan, 01 Temmuz 2005.

Ercan Dal, Mehmet Olu, 01-07-1963 Doumlu, 14-11-2011 Tarihinde Yaplan Rportaj.

ele alnd konu balklaryla ilendii iin gazetenin arivi ayrca tarihi bir
deere sahiptir. Gazetenin yayn hayat 2011 yl itibariyle srdrlmektedir127.
1.2.3.17. Can Gazetesi
Gazete, 01-01-2010 tarihinde yayn hayatna balamtr. mtiyaz sahibi ve
genel yayn ynetmeni Dilaver Can, yaz ileri mdr Medine Akkutur.
Haftalk olan gazete perembe gnleri kmakta olup Can Gazetesi Matbaaclk Glehirdeki adresinde basm gerekletirilmektedir. Haftada
yz elli adet baslarak Glehir ile ve beldelerinde datm yaplmaktadr.
Fiyat 1 TL olan gazete resmi ve zel ilan almaktadr. Alt sayfa ve renksiz
olarak basm yaplan gazete alt sayfadr. Haber younluu olduu dnemlerde zaman zaman sekiz sayfa da kt olmutur. Gazetede ke
yazlarna yer verilmektedir. Bu kelerde Glehir tarihi, gncel olaylar,
kltrel etkinlikler deerlendirilmektedir. Spor sayfasna yer verilmemitir.
Gazetenin yayn hayat 2011 yl itibariyle srmektedir128.
1.2.3.18. Glehir Medya
Glehir Medya gazetesi 10-11-2010 tarihinde yayn hayatna balamtr.
mtiyaz sahibi Volkan Parlar, yaz ileri mdr Mine Ekim, genel yayn
koordinatr ise Tuba Batrdr. Gazetenin ebad 59x34cm dir. Resmi ilan
almayan gazete sekiz sayfadan ibarettir. Sadece balk yazs renkli dier
sayfalar ise renksizdir. aramba gnleri baslp haftalk olarak okurlaryla
bulumaktadr. Ke yazs bulunan gazetede salk, tarih ve gncel konular ilenmektedir. Abonman almalara yeni balanmasna ramen u
aamada seksen abonesi olup gn getike bu say ykselmektedir. Gazete zel ilan almaktadr. Gazetenin spor sayfas da mevcuttur. Gazetenin
ayrca internet sitesi zerinden yayn da bulunmaktadr129.
127
128
129
Gamze Toybyk, Mehmet Kz, 21-09-2983 Doumlu, 21-11-2011 Tarihinde Yaplan Rportaj.
Dilaver Can, Celal Olu, 13-10-1972 Doumlu, 22-11-2011 Tarihinde Yaplan Rportaj.
Volkan Parlar, Ahmet Olu, 05-04-1978 Doumlu, 22-11-2011 Tarihinde Yaplan Rportaj.
105
Hseyin SARA
Tablo-2 Nevehir le Merkezlerinde kartlan Gazetelerin Tarihsel Geliim

Sreci
Gazetenin Ad
Sahibi
Haftalk- Basld
Gnlk
Yer
A Baran Numanolu
Mustafa Bac
Haftalk
Kayseri
H. Kank
Turistik rgp
15 Gnde
Glehir Haberleri
Burhan Kaman
Nide
Bir
Glehir
Burhan Kaman
Haftalk
Nide
Yeni Avanos
Ahmet lleez
Haftalk Nevehir
Peri Bacalar
Nevehir
Veli Krc
Haftalk
Diyar rgp
rgp
Greme Turizm
Bahtiyar zgr
zel Say Ankara
Gazetesi
Kozakl
Kzlrmak
1982
Haftalk
Avanos
Yeni Avanos
Ali Biimseven
Haftalk
Avanos
15 Gnde
Kayseri
Yeni Glehir
nal Gne
Bir
Kozakl Haber
Sabit nce
Haftalk
Kayseri
Glehirin Sesi
rgp Ticaret ve
rgp Ticaret
Aylk
Avanos
Sanayi Odas
Glehir Ercan
Hacer Dal
Haftalk Glehir
Toytek naat
Yaynclk
Mhendislik Turizm
rgp Haber
Haftalk
rgp
ve Limitet irketi
Adna mtiyaz Sahibi
Mehmet Toybyk
Can Gazetesi
Dilaver Can
Haftalk Glehir
Glehir Medya
Volkan Parlar
Haftalk Nevehir
Demokrat rgp
Yayn Tarihi
1955
1960
1965
1966-1972
1969-1972
1970-(Devam)
1971
1972
1982-(Devam)
1985
1986-1988
1988-1989
1994-1995
1997-2000
2005-(Devam)
2008-(Devam)
2010-(Devam)
2010-(Devam)
2. Dergiler
Dergiler, gazeteler gibi sk sk olmasa da belli bir zaman diliminde yaymlanan olduka yaygn okuma aralardrlar. ou, gazetelerden daha nitelikli
ktlara baslrlar. eitli konulara ilikin haber, makale, eletiri, inceleme
ve aratrmann yan sra, birok renkli fotoraf ve resimler yer almaktadr.
106

Nevehirde kan dergiler, Nevehirde ilk karlan gazeteler kadar malessef

younlukta olmamtr. 1969 ylnda zel say olarak yaynlanan Nevehirin
ilk dergisi olan Turistik Avanos, eitli bakanlklarn Nevehir ve ilesiyle alakal olarak merkezde ald kararlara yer vermitir. Nevehir il baznda kartlm dergilerin ikinci tecrbesini 1994 ylnda yine bir ilesinin ad ile yayn
hayatna sokulmutur. rgp ismiyle kan dergi, ahs deil rgpller
Turizm Tantma Kltr ve Dayanma Dernei tarafndan 26 sayya ulaabilen dergi, 2000 ylna kadar yayn hayatn srdrebilmitir. Nevehir Belediyesinin bir yayn organ olan ve 2005 ylnda yayn hayatna giren Nevehir
dergisi Nevehir il, ile ve kylerindeki tarihi, kltrel yapy ortaya karmay
ama edinen almalar yapmaya balam ve bu alandaki boluu ksmen
doldurmutur. Derginin bir dier zellii de belli saydan sonra hakemli bir
dergi halini almasdr. 2011 yl itibariyle yayn hayatna balayan bir dier
hakemli dergi de Nevehir niversitesi Sosyal Bilimler Enstits dergisidir.
erii tamamen bilimsel nitelik tayan eserlerden oluan almalara yer
verilmektedir. Nevehirde yaymlanm ve yaymlanmakta olan dergiler aada tablo halinde gsterilmitir. (Bkz. Tablo-3).
2.1. Nevehir l ve le Merkezlerinde kartlan Dergiler
2.1.1. Turistik Avanos
Dergi, zel say olarak 1969 ylnda okurlaryla bulumutur. Avanos Okutma ve Kalkndrma Dernei adna sahibi Ahmet nertrktr. Sorumlu mdr ise Dr. ahap Yalndr. Ankarada bulunan Yargolu Matbaasnda
baslmtr. Nevehir genelinde tespit edebildiimiz ilk dergidir. karken
bal altnda balama yazs bulunmaktadr. Derginin ikinci sayfasnda Nevehir senatosu Prof. Dr. brahim evki Atasagunun ksa zgemii kaleme
alnmtr. nc sayfasnda da M. Kemal Atatrkn resmi yer almtr.
Derginin Avanosu anlatan ksm 24 sayfadr ve tamam renksizdir. Tek bana bir dergi olmayp Erzincan iline bal Armaan Kyn anlatan bir
baka alma ile bir btn olarak kartlmtr. Sorunlarmz bal ad
altnda dnemin belediye bakan Ahmet ekgelolunun yazs drdnc
sayfada bulunmaktadr. leri Bakanl, Bayndrlk ve skn Bakanl, Tabii ve Enerji Bakanl ve Maliye Bakanlnn Nevehir il geneli ile ilgili alm
olduu kararlara ait bilgiler bulunmaktadr. Genlik problemi, ekonomik
durum, Kzlrmaktan damlalar, Avanos Greme havalisinden anlar, konu
balklar ad altnda eitli meseleler ilenmitir. Reklam alan dergide iir
kesi de bulunmaktadr. Dergi, 26x19cm ebadndadr.
107
Hseyin SARA
2.1.2. rgp
rgpller Turizm Tantma Kltr ve Dayanma Dernei yayn organdr.
Temmuz-austos-eyll aynda kan ilk say 1994 ylna aittir. Dernek adna sahibi Ali Akuzun, yayn koordinatr ise Ahmet Cemiloludur. Bask
Mine Ofset Matbaaclk San. Ticaret Ltd. ti. Kumrular Sok. 20/21 Kzlay/Ankara adresinde baslmtr. Derginin tm sayfalar renklidir. Ynetim
merkezi de Shhiye/Ankaradr. Balama yazs bulunur ve bu yazy dernek
bakan kaleme almtr. eitli konu balklar ile rgp anlatlmaya allmtr. rgpte yaam, rgpl byklerimiz, rgp yresi, Kapadokya
konu balklarnn bazlarn oluturmutur. Her say otuz drt sayfadan
olumutur. Reklam ve bulmaca kesi bulunmaktadr. rgple ilgili iir
ve ark kesi de mevcuttur. 26 say yaymlanan derginin 3. says TRT Basm-Yaym Mdrl Ofset Tesisleri Ankara adresinde, 5-14. saylar Gri
Ajans Ankara Adresinde, 15-18. saylar Mine Ofset, 19-22. saylar dizgi
ve bask Blent Sezer Ankara adresinde, 22-26. Saylar Altnolu Matbaas
Ankara adresinde baslmtr. Dergide zaman zaman finansman olan kiiler hakknda teekkr ilanlar verilmitir. 8. Saydan itibaren derginin ynetim merkezi Salk Sok. No: 71/11 Yeniehir/Ankara adresine tanmtr.
Derginin 20. Saydan itibaren dernek adna sahibi Firiha nal olmutur.
Koordinatrle ise derginin eski bakan emekli Albay Ali Akuzun srdrmtr. Tebrik, basal, mesajlar yaynlamtr. 27x19cm ebadnda
olan derginin son says 2000 ylna aittir.
2.1.3. Cappadocia Life
2001 ylnda yaynlandn tespit ettiimiz derginin saylarna ulalamamtr.
2.1.4. Nevehir (Kltr ve Tarih Aratrmalar)
Nevehir Kltr ve Tarih Aratrmalar Dergisi Nevehir Belediyesinin yayn
organdr. Derginin ilk says 2005 ylnda kmtr. lk saysnda kapanda
bulunan resim Nevehir kale ve ivarnn ok eski grnts tercih edilmitir. Her saynn kapak resmi fakldr. Derginin btn saylar renkli olarak
baslmtr. mtiyaz sahibi Nevehir Belediyesi adna Hasan ver, yaz ileri
mdr ise Yusuf Kaya yayn koordinatr ise Celal Korkmazerdir. lk saysnn ilk sayfasnda belediye bakannn Merhaba Kymetli Hemehrilerim yazsyla Nevehirde olan ve olmas gerekenler anlatlarak derginin
yazm hayat balamtr. Baslan derginin btn saylarnda Nevehirle
alakal ve balantl olan konular ilenmitir. Ayrca belediye tarafndan
108

yaplan faaliyetleri de dergide bulmak mmkn olmaktadr. Derginin ilk

ylnda drt say kmtr130. kinci ylnda drt131, nc ylnda , drdnc, beinci132 ve altnc133 ylnda ise birer say kmtr. Dergi, sekizinci
basksna kadar Uyum Ajansta, dokuz ve onuncu says Ant Matbaasnda
yaplmtr. Bu iki masm yeri de Ankarada bulunmaktadr. On bir, on iki
ve on nc basklar ise Nevehirde bulunan Simtel Ofsette yaplmtr.
lk say 48, drdnc say 64, beinci ve altnc saylar 72, yedinci say
80, sekizinci ve dokuzuncu say 72, onuncu say 64, on birinci say 80, on
ikinci say 72, on nc say 80 ve on drdnc says ise 72 sayfadan
ibarettir134. Altnc saydan itibaren hakem kurulu oluturularak hakemli
dergi haline getirilmitir135. Sadece kitap ve dergi tantmlarna yer verilen
dergide reklama yer verilmemitir. On birinci saydan itibaren Nevehir
adnn bulunduu balk ksmnn st tarafna Gemiten Gelecee Nevehir eklinde bir dzenleme yaplmtr136. Dergide yer alacak almalarn hangi standartlarda Olmas Gerektii Yayn lkeleri bal ad altnda
saylarn ilk sayfalarnda aklanmtr. Derginin yayn hayat 2011 yl itibari
ile devam etmektedir.
2.1.5. Nevehir niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi
Dergi, 2011 yl itibariyle yayn hayatna balamtr. Derginin imtiyaz sahibi
Nevehir niversitesi Adna Nevehir niversitesi rektr Prof. Dr. Filiz Kl,
dergi editr ise Prof. Dr. evki zgenerdir. Hakem heyeti ve bilim kurulu
yeleri bulunur. Ak dergi sistemi zerinden effaf bir yayn hayat olduundan kullanclar sistemin btn aamalarna mdahil olabilmektedirler.
Bu durumu dergiyi dier dergilerden daha zellikli hale getirmektedir. On
blm alannda makaleler kabul etmektedir. Blm alanlar unlardr;
letme, iktisat, turizm, kamu ynetimi, uluslararas ilikiler, bankaclk ve
finans, Trk dili ve edebiyat, tarih, sanat tarihi, eitim bilimleri, sosyoloji,
arkeoloji ve gzel sanatlar alanlardr. Nevehirin mstakil niversite olmasndan sonra yayn hayatna balayan Sosyal Bilimler Enstits Dergisi yayn
hayatna Nevehir niversitesi bnyesinde devam etmektedir.
130
131
132
133
134
135
136
Nevehir, Ocak-ubat-Mart, 2005.

Nevehir, Kasm, 2007.
Nevehir, Temmuz, 2010.
Nevehir, Mart, 2011.
Nevehir, Mart, 2011.
Nevehir, Kasm, 2006.
Nevehir, ubat, 2009.
109
Hseyin SARA
Tablo 3. Nevehir l ve lelerinde Yaynlanm Dergilerin Tarihsel Geliim

Sreci
Derginin Ad
Turistik Avanos
rgp
Cappadocia Life
Nevehir
(Kltr ve Tarih
Aratrmalar)
Nevehir niversitesi
Sosyal Bilimler
Enstits Dergisi
Sahibi
Avanos Okuma ve
Kalkndrma Dernei
rgpller Turizm
Tantma Kltr ve
Dayanma Dernei
Nevehir Belediyesi
Adna Hasan ver
(Belediye Bakan)
Nevehir niversitesi
Adna
Prof. Dr. Filiz Kl
(Rektr)
Basl Yer
Basm Yl
Ankara
1969
Ankara
Ankara
ve
Nevehir
Nevehir
1994-2000
2001
2005-(Devam)
2011-(Devam)
3. Bltenler
Devlet rgtleri, zel kurulular ya da yetkili kiilerce, halka iletilmek zere, ksa ve zl bir biimde verilen resmi bilgiler, duyurulardr. Bunlar belirli
bir formatta yazlrlar. Sadece kendi kurum alanlarn bilgilendirilmesi
amacyla yaymlanmazlar. Kurumdaki gelimelere kamuoyu ilgisini ekme
grevini de stlenirler.
Aadaki tabloda Nevehirde kt tespit edilen bltenler tablo halinde
sunulmutur (Tablo-4).
3.1. Nevehir l Genelinde Yaynlanm Bltenler
3.1.1. Nevehir niversitesi Haber Blteni
Nevehir niversitesinin kuruluunun ikinci ylndan itibaren yayn hayatna balayan haber blteni ilk saysn 2009 ylnn austos aynda karmtr. Nevehir niversitesi adna sahibi Prof. Dr. Filiz Kl, genel yayn
ynetmeni Prof. Dr. Ahmet ihan yaz ileri mdr ise Prof. Dr. etin
Pekacardr. Bltenin ilk says nder Ofset Yenidoan Mah. Matbaaclar Sitesi No: 32 Kayseri adresinde baslmtr137. Drdnc ve beinci says
ise Nevehirde bulunan Simtel Ofset Matbaaclk Basn Yayn San. Tic. Ltd.
137
110
Nevehir niversitesi Haber Blteni, Say 1, Austos, 2009.

ti. Karasoku Mah. Meydan Sok. No:3te baslmtr. Drdnc saydan itibaren bltenin sorumlu ekibinde Prof. Dr. Ahmet Cihan yer almamtr138.
Trke ve ngilizce olarak yaynlanan derginin ilk says 89 sayfa Trke 23
sayfa ngilizce139, ikinci says 93 sayfa Trke 27 sayfa ngilizce140, nc
says 114 sayfa Trke 36 sayfa ngilizce141, drdnc sayda 94 sayfa
Trke 44 sayfas ngilizce142, beinci says ise 76 sayfa Trke 30 sayfas
ngilizcedir. Derginin btn sayfalar renklidir ve 28x21cm ebadndadr.
Blten, niversitenin tm alanlaryla ilgili yaplan faaliyetleri hakknda bilgi
vermektedir.
3.1.2. zel Nevehir Lara lkretim Okulu Yayn ve letiim Kulub
Gndoumu Blteni
lk says 2009 ylnda kan zel Nevehir Lara lkretim Okulu Yayn ve letiim Kulub Gndoumu Blteninin imtiyaz sahibi brahim
Gmtfektir. Okulun Trke retmeni Fatma Aydar ve iletiim Kulub rencileri, blteni basma hazrlayanlar arasndadrlar. Bltenin
ilk iki saysnn ebad 29.5x42cm, Mays 2011 ylnda kartlan says ise
25.5x35cmdir. Bltenin her sayfas renkli olup sekiz sayfa olarak okurlaryla buluturulmutur. lk iki says brahim Paa Mahallesi Eski Sanayi
Sitesi Bl. No: Nevehir adresinde yer alan Kapadokya Ofset Matbaaclkta basmn yaplan bltenin nc says Kapucuba Mahallesi No:20/A
Nevehir adresinde yer alan Osmanl Ofset Matbaasnda gerekletirilmitir. Okul faaliyetleri ve renci etkinliklerini halka duyurma grevini
salamaktadr. zel reklam alan derginin yayn hayat 2011 yl itibariyle
srdrlmektedir.
3.1.3. Kardelen Koleji Blteni
Aylk olarak yayn faaliyetlerini srdren gazetedir. mtiyaz sahibi Kardelen
Eitim Kurumlar adna Ali Kaplan, yaz ileri mdr ise zgn Saygndr.
Ekim 2010 ylnda yayn hayatna balamtr. cretsiz datm yaplan gazete aylk olarak be bin adet basm yaplmaktadr. Zaman zaman iki bin
be yz adet basld da olmutur. Okulun tantlmas ve rencilerin faaliyetlerine ynelik haberlere yer verilir. Okulun aylk faaliyetleri hakkn138
139
140
141
142
Nevehir niversitesi Haber Blteni, Say 4, Mart, 2011.

111
Hseyin SARA
da bilgi verilmektedir. Sekiz sayfadan oluan gazetenin drt sayfas renkli

drt sayfas renksizdir. Yayn kurulunda yer alan kolej retmenleri ise
Yeliz zer ve Funda Tatardrlar. Grafik tasarm ile kolej retmenlerinden
bilgisayar retmeni Nergis Aadelen tarafndan yaplmaktadr. Basn
danmanl grevini Cokun Salamdin stlenmitir143.
3.1.4. zel Nevehir Lara lkretim Okulu Yayn ve letiim Kulub
Lara Katre Blteni
Bltenin ilk says 1 Haziran 2011 tarihinde kmtr. Derginin imtiyaz sahibi okul mdr brahim Gmtfek, genel yayn ynetmeni Meral Arkan, yaz ileri sorumlusu Tuncay Bozottur. Yirmi drt sayfa olan derginin
btn sayfalar renklidir. 21x29cm ebadndadr. Reklam almtr. Resimler,
Trke hakknda, szm insan olan herkese, uyan anne, yabanc szcklere Trke karlklar, sper drtl, doru yazalm doru konualm,
greme, Mehmet Akifin ideal genci, anakkale, anakkale Geilmez,
Mevsimler, ocukluum, Canm retmenim, snf annelerimiz, kitap snavlar, iirlerle yaryoruz, anlaml szler, bulmacalar, bilmeceler v.b konu
balklar ad altnda konular ilenmitir. Basm ileri Kapucuba Mahallesi
No:20/A Nevehir adresinde yer alan Osmanl Ofset Matbaasnda gerekletirilmitir. Derginin 2011 yl itibariyle yayn hayat devam etmektedir.
Tablo 4. Nevehir l Genelinde Yaynlanm Bltenlerin Tarihsel Geliim Sreci
Bltenin Ad
Nevehir niversitesi
Haber Blteni
Sahibi
Basl Yer
Basm Yl
Nevehir niversitesi
Kayseri
Adna
&
2009- (Devam)
Prof. Dr. Filiz Kl
Nevehir
zel Nevehir Lara

lkretim Okulu Yayn
ve letiim Kulub
brahim Gmtfek
Gndoumu Blteni
Kardelen Eitim
Kurumlar Adna Ali
Kardelen Koleji Blteni
Kaplan
zel Lara lkretim Okulu
Yayn ve letiim Kulub
brahim Gmtfek
Lara Katre Blteni
143
112
Nevehir
2009-(Devam)
Nevehir
2010-(Devam)
Nevehir
2011-(Devam)
Cokun Salamdin, mer Olu, 06-04-1984 Doumlu, 12-11-2011 Tarihinde Yaplan Rportaj

Sonu
Nevehirin, Osmanl dneminde ve Cumhuriyetin ilk yllarnda Nideye
bal bir kaza olmas, ehrin pek ok alanda olduu gibi, basn alannda
da gelimesine engel tekil etmitir. Nevehir ilindeki matbaalarda 1950 ve
1960 yllarnn bask makineleri kullanlmaktadr. Bu durumun deimeye
balamas 2000 ylndan buyanadr. Nevehirdeki matbaa iiyle uraanlarn bu alandaki teknolojik gelimeleri yakndan takip ettii fakat bata
ekonomik sebepler olmak zere bu sektrde yeni modern aletlerin alnamad ve mevcut eski makinelerin kullanlmasna devam edildii, baz
matbaalarn ise 2005 ylndan itibaren bilgisayar destekli bask tekniklerini
kullanarak faaliyetlerini srdrdkleri tespit edilmitir. Matbaa alannda
yetimi profesyonel bir kadronun olumad, i yeri sahiplerinin hemen
hemen tamam baba meslei olarak matbaaclk iini srdrdkleri de ayrca grlmtr.
1954 ylnda Nevehirin il olmasyla ksa sre iinde pek ok gazete yayn
hayatna balamtr. Fakat ehirde yeterli sayda matbaa olmamasndan
dolay gazeteler bata Kayseri, Nide ve Ankara gibi yerlerde baslmtr.
Gazetelerin il dnda baslp ve Nevehirde datmnn yaplmas gazete
sahiplerine yksek maliyete sebep olmutur. Bu durum ksa sre sonra
gazetelerin yaynlarna son vermeleriyle neticelenmitir. Nevehirde gazetecilik daha sonraki senelerde de ksa sreli yayn hayatyla dalgal bir
sre gstermitir. 1980 ylndan itibaren yerel gazetelerin yayn hayat
daha uzun sreli olmutur. Ancak 2000 ylndan sonra yayn faaliyetlerine
balayan gazetelerin byk blm gnmzde de yaynlarn devam ettirmektedirler.
Nevehirde ilk karlan gazetelerin uzun mrl olmamas gibi Nevehirde
kan dergiler de ok az sayda, yetersiz ve ayn zamanda maalesef uzun
mrl olmamtr. 1969 ylnda ilk says (zel say) Turistik Avanos dergisinin yaynlanan sadece bir say kartlabilmitir. Daha sonra 1994-2000
yllar arasnda kan rgp dergisinin de 26. saysndan sonra akbeti ayn
olmutur. 2005 ylndan sonra kartlan ve ayn zamanda bir kurum dergisi nitelii tayan Nevehir (Kltr ve Tarih Aratrmalar) dergisi ve 2011
yl Aralk ay itibariyle ilk yayn gerekletirilecek olan Nevehir niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi yayn hayatn devam ettiren dergiler
olmulardr.
113
Hseyin SARA
Kaynaklar
Aydeniz, Hediyetullah, Tarihsel ve Literal Adan Yerel Gazetecilik, (Editr: Suat
GEZGN, B. Nigar ERDEM), Trkiyede Yerel Basn, .. letiim Fak. Yay.,
stanbul, 2007.
Bilge, Arif, Nevehir ve Lale Devri Tarihi, Nazmbey Basmevi, Konya, 1966.
, nsal, 19. Yzylda Osmanlda Gazetecilik Hareketleri: Takvim-i Vekayiden
Vilayet ve zel Giriim Gazetelerine, (Editr: Suat GEZGN, B. Nigar ERDEM), Trkiyede Yerel Basn, .. letiim Fak. Yay., stanbul, 2007.
Erdem, Beste Nigar, 12 Eyll htilalnn Yerel Basnn Haber Seimleri zerindeki
Etkisi: Hakimiyet Gazetesi rnei (Editr: Suat GEZGN, B. Nigar ERDEM),
Trkiyede Yerel Basn, .. letiim Yay.,stanbul, 2007.
Girgin, Atilla, Trkiyede Yerel Basn ve Resm lan, Trkiyede Yerel Basn, ..
letiim Yay.,stanbul, 2007.
Gney, Emrullah-Gney, Hatice, Gney, Hseyin-Gney, Sonsel, Nevehir li Kapadokya, Yeni Cenup Ofset, Mersin, 1988.
Kololu, Orhan, Osmanldan Gnmze Trkiyede Basn, letiim Yay, stanbul,
1994.
Rehber, Remzi, Nevehir ve Greme, Yeni Matbaa, Ankara, 1961.
zgen, Murat, Trkiyede Basnn Geliimi ve Sorunlar, .. letiim Fak. Yay.,
stanbul, 2004.
zkaya, Ycel, Milli Mcadelede Atatrk ve Basn (19919-1921), Atatrk Aratrma Merkezi Yay., Ankara, 2007.
Varlk, Blent, Yerel Basnn ncs: Vilayet Gazeteleri Tanzimattan
Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, C.I, stanbul, 1985.
114
NEVEHR LNDE GELENEKSEL DOUM UYGULAMALARI1

THE PRACTICES OF TRADITIONAL BIRTH IN NEVSEHIR
Hseyin SEVNDK*
ZET
Bildirimizde, toplumlar aras ilikilerin gelitirilmesinde nemli bir
yere sahip olan turizm sektrnde pilot blgelerden olan Nevehir
linde, faaliyet gsteren turistik iletmelerde ticari ama etrafnda
sunumu yaplan, kltrel deerler Halkbilime dayal bak asyla
ele alnacaktr. Giri ksmnda metodolojik yaklamn yannda, turizm, kltrel deer, kltrel animasyon kavramlar tanmlanacaktr.
Materyalin sunulduu blmde, Daha ok hediyelik eya sat ve
kltrel animatrlk alanlarnda karmza kan bu deerlerin tespiti iin yaplan alan aratrmasndan elde edilen materyalin tasnifli
sunumu yaplacaktr. Bu sunumda kltrel deerlerin geleneksel yapsyla, sektr iindeki uygulamalar ortaya konarak benzeme ve
farkllklar noktasnda kyaslama yaplarak, nedenleri irdelenecektir.
Sonu ksmnda ise; ncelikle kltrel deerlerin turizm alannda
deerlendirilmesinin nemi vurgulanarak; Nevehir linde gerekleen mevcut uygulamalarn eksiklerinin neler olduu, dorularnn
nasl olmas gerektii konularndan bahsedilecektir.
Anahtar Kelimeler: Turizm, Kltrel Deer, Kltrel Animasyon.
ABSTRACT
Release here, which has an important role in the development of
inter-communal relations in the tourism sector with pilot regions
for the province of Nevsehir, operating around the presentation of
tourist enterprises in the commercial, cultural values will be discussed with a view based on Folklore. Methodological approach in the
Introduction, as well as tourism, cultural value, cultural animation
concepts will be defined. Section of the material presented, more
* Halkbilimci, Nevehir l Kltr ve Turizm Mdrl ube Mdr,

e-posta: hsevindik@hotmail.com
115
Hseyin Sevindik
souvenir sales, and areas of cultural animation encountered in the

field research for the determination of these values will be the presentation of material obtained decomposition. In this presentation,
the structure of the traditional cultural values, and differences in
the affinity with identifying the applications in the sector at the
comparison made, the reasons will be discussed.
In part a result firstly of cultural values, emphasizing the importance
of evaluating the field of tourism, what are the shortcomings of
existing applications that occur Nevsehir Province, lines, referred to
issues of how it should be.
Key Words: Tourism, Cultural Value, Cultural Animation.
Doum olgusunun, genel anlamda iki temel boyutu bulunmaktadr. Birincisi, tp terminolojisinde, Gebelik sresini sonunda yani 270-280 gnne
sonunda dltn(Cenin) domas ve ilikilerinin atlmasyla sonulanan
kassal ve mekanik olaylarn oluturduu bir btndr2 biiminde tanmlanan, ilk canldan gnmze kurallar deimeyen, reme ilkesine dayal
olan biyolojik boyutudur.
Dier boyutu ise kltreldir. Bu kapsamda gemiten gnmze dein
toplumlarn var oluunun esasn tekil eden insan olgusunun var edilmesine, bunun yannda var olmasnn snrlanmas, gelecek yaam iin balang ve hazrlk dnemine ynelik toplumsal anlaylar iermektedir.
Doum olgusunun, biyolojik ve kltrel boyutlar etrafnda oluan uygulamalar, gnmzde geleneksel ve bilimsel yntemlerle yerine getirilmektedir. Teknoloji a olan gnmzde, kltrel yapda yaanan hzl deiim,
geleneksel doum anlaynda da etkisini gstererek, kapal kltr ortamnda oluan birok uygulamann terk edilmesi sonucunu getirmitir. Sz
konusu deiim doumla ilgili baz uygulamalarda hzl olmakta birlikte,
baz uygulamalarda ise deiime kar direnme grlmektedir. Hatta ada uygulamalarn nne bile geebilmektedir.
Bu bak asyla ele alnan Nevehir li geleneksel doum uygulamalaryla
ilgili bilgiler aada verilmitir. Morfolojik snflamaya tabi tutulan bilgiler,
temel safhaya ait ondokuz balk altnda ele alnmtr. Bunlar:
1 Doum sreciyle ilgili tasnifte, Prof. Dr. Orhan Acpayamlnn Trkiyede Doumla lgili Adet ve
nanmalarn Etnolojik Etd adl kitabndan faydalanlmtr.
2 Salk Ansiklopedisi
116
Nevehir linde Geleneksel Doum Uygulamalar
I-DOUM NCES
Bu dnem toplumda doumla ilgili yarg ve telkinlerin elere ve ocuk
yapmak iin karar vermede etkisinden balayarak, gebelik dneminin sonuna kadarki uygulamalar iine almaktadr.
a. Doumla lgili Yarglar ve Elerin Kararna Etkisi
ocukluktan itibaren ilerde erkei baba, kadn anne olabilme bilinciyle
yetitirmeye alan aileler, ocukluktan balayarak oyunlar, oyuncaklar ve giysileriyle gelecekte erkek ve kadnn stlenecei rol ve statlere
uygun semektedir. Bu uygulamalar, erkek iin, nce babadr, gldr,
ocuklar ve ailesi olur, bunlara bakmakla ykmldr ve erkek babasnn
mesleini renmelidir; kadn iin ise, kadn nce annedir, ocuk dourur,
onlara bakp bytmekle ykmldr, evin ileriyle ilgilenir ve erkeine
hizmet eder biiminde normlar getirmektedir.
Elerin ocuk sahibi olmaya karar vermesinde geleneksel yetime tarznn
ve yarglarn nemli bir fonksiyonu olduu gzlenmektedir. Elerin yetime dnemlerinde toplumdan ald telkinlerin yannda, toplumun knama
kk drme gibi yaptrmlar karsnda da ocuk sahibi olmak istedikleri tespit edilmitir. Bu balamdaki tespitlere baktmzda, ocuu olmayan iftler, meyvesiz bir aaca benzetilmilerdir. Dier yandan ilk ocuklar
elerin cinselliklerinin ispatlanmas olarak alglanmaktadr. Bu gr aklar nitelikte u kalp szle karlayoruz. -El aleme kar bir ocuk art
dier nemli bir yarg da ocua ailenin srekliliini salayan unsur olarak
baklmasdr. Bu noktada erkek ocuk ncelikle istenmektedir. Bu dnce
-Eve bir beki lazm. kalp szyle ifade edilmektedir.
b. Gebe Kalmak in Yaplan Uygulamalar:
Nevehir ilinde ocuu olmayan kadnlar Ksr olarak adlandrlmaktadr.
Ksrlk tedavisiyle ilgili uygulamalardan tespitlerimiz unlardr:
- St kaynatlarak, zerine ksr kadnn oturtulur ve etraf sarlr. ltihap
skerse ocuk olur.
Doum sreciyle ilgili tasnifte, Prof. Dr. Orhan Acpayamlnn Trkiyede
Doumla lgili Adet ve nanmalarn Etnolojik Etd adl kitabndan faydalanlmtr.
117
Hseyin Sevindik
- Ebem gmeci piirilerek zerine oturtulur ve bir miktarda rahime gnderilir.

- Tavuk pislii kaynatlr ve zerine oturulur. ayet iltihap skerse ocuk
olur.
- Ksr kadn hamama giderek, scak suya girer. ltihap skerse ocuk olur.
- Ksr kadnn beli ekilerek eri rahim dzeltilir.
c. Gebe Kalmamak in Yaplan Uygulamalar:3
Toplumda ocuun biyolojik bir oluumdan ziyade, Allah vergisi olduu ve
rzkn da onun verdii gr, toplumda ocuk saysn belirlemede kaderci anlay hakim klmtr. Dolaysyla fazlaca kstlamaya gidilmemitir.
Rzkn Allah verir, arln da yer alr. Szyle de ocuun aileye yk
olmad ifade edilmekle birlikte, dier taraftan gebe kalmamak iin de
yntemlerin uyguland tespit edilmitir. Bunlarn balcalar:
- likiden nce rahim azna tuz konmak suretiyle tohumlarn kestirilmesine allr.
- Dier bir uygulamada ise Tohumlarn kestirilmesi iin sabun kullanlr.
- likiden hemen sonra kadn ayaa kalkar.
d. Gebe Kalnp, Kalnmadn Anlamak in Yaplan Uygulamalar:
Gebe kalnp, kalnmadn renme konusunda nesnel objelerle yrtlen tekniklere rastlanmamtr. Sonucun renilebilmesi iin belirtilerden
hareket edilerek yorum getirilmektedir. Bu belirtiler:
- Ar uyuma,
- dnmesi,
- Ayba halinin grlmemesi,
- Kusmak,
- Yemeklerin gebe kadn rahatsz edecek ekilde kokmas,
- Gzlerin ferinin azalmas,
- Kirpiklerin top top olmasdr.
3
erife SALAM: Kaynak Kii, rgp-Yeilz, D.T 1927, Okur-Yazar Deil , Ev Hanm, Evli
118
e. Gebelik Dnemi:4
Nevehir linde gebe kadn Ykl veya ki canl terimleriyle ifade edilmektedir. Gebelik dnemi ayba halinin grlmedii ay iinde balad kabul edilerek, dokuz ay,on gn saylmaktadr.Doumun belirtilen
gn amas durumunda Dokuzun dokuzuna srd eklinde aklama
getirilmektedir. Zamanndan erken olan douma Gnsz doum denmektedir. Gebelik dneminde yaplan uygulamalar balk altnda ele
almak mmkndr. Bunlar:
1- Yirikli Hali (Aerme) Dnemi
Bu dnem, ceninin kan halinden, organ haline gemeye balad andan
balayarak organlarn hareket etmeye balad ana kadar geen zaman
dilimindeki uygulamalar ieren dnem olarak alglanmaktadr. Dier bir
ifadeyle, gebeliin krknc gnnden balayarak, erkeklerde drdnc
ay, kzlarda ise altnc ay arasnda geen zamann addr.Gebelikte erkeklerin daha nce hareket ettiine inanlmaktadr. Bu dnemde, ba dnmesi, mide bulanmas, yedii yemekleri geri karma, yiyeceklerin kt
kokmas gibi belirtilerle gemektedir.
2- Dk Yapmayla lgili Uygulamalar:
Gebe kalndktan sonra ocuun istenmemesi(dk) durumda yaplan
uygulamalar, unlardr:
-Katran tenekeye konarak stlr ve buharna oturularak drlmeye allr.
- Mil veya kibrit p ile zar yrtlarak dk yaplr.
- Ceviz anas rahime sokulur ac olmas sebebiyle dk olur.
- Kara sprge p rahime sokulur; zehirli olmas sebebiyle dk olur.
- Tavuk teleiyle zar yrtlr.
- Yksekten atlanr.
- Gebe kadn korkutulur.
3- ocuun Durmamas Halinde Yaplan Uygulamalar:
Blgede ocuun durmamasna sebep olarak, rahim aznn geni olmas
gsterilmektedir. Bu durumu nleyici mahiyette tek uygulama olarak:
4
A.G..
119
Hseyin Sevindik
-Karn blgesine skca havlu balanmak suretiyle ocuun dn engellenmesi biiminde uygulama tespit edilmitir.
f. Cinsiyetin Tayini:
Beklenen cinste ocuun doup, domayaca konusundaki ilgi ve meraktan kaynaklanan, cinsiyet tayinine ynelik uygulamalar, gemi tecrbelerden hareketle, gebe kadnn fiziki yapsndaki deiim ve davranlarna bakarak, doacak ocuun cinsiyeti arasnda ba kurma zerine younlamaktadr. Blgede bu anlamda tespit edilen uygulamalar unlardr:
-Gebe kadnn karn kk sivri olursa erkek olur.
-Her yeri dolgun olur, kala geni olursa kz olur.
-Gebe kadnn yz sisli olursa kz, gzel olursa erkek olur.
-Meme ba ak renkli olursa kz, siyahlarsa erkek olur.
-Gebe kadn boncuk bulursa kz, demir bulursa erkek olur.
-Gebe kadnn yirikli hali uzun srerse kz, ksa srerse erkek olur.
g. Doacak ocuun Fiziki ve Ruhi Yapsn Etkilemeye Ynelik Uygulamalar:
Bu gruptaki uygulamalarn temelinde, gebe kadnn yapaca hareketlerin
doacak ocuu fiziksel ve ruhsal ynden etkileyecei inanc bulunmaktadr. Bu etkilenmelere en ok maruz kalnan dnem olarak da Yirikli
dnemi gsterilmektedir. Bu dnemin, ocuun cenin halinden organ haline gemeye balad dnem olmas sebebiyle d etkilerin kalc olaca
inanc bulunmaktadr. Bu gruptaki uygulamalar daha ok kanmalar ve
gebe kadnn hareketlerini kontroll davranma ilkelerini iermektedir. Bu
grupla ilgili tespit edilen uygulamalar yle sralayabiliriz.
-Gebe kadn lye bakarsa, ocuun yz sararr.
-Gebe kadn ylana bakarsa, ocuun yz illi olur.
-Gebe kadn gzele bakarsa, ocuuda gzel olur.
-Gebe kadn yer elmasn yerse, ocuk alt parmakl olur.
-Gebe kadn ekirgeye bakarsa, doacak ocuun kafas ekirgeye benzer.
-Gebe kadn seriyen ete bakarsa, ocukta serir.
-Gebe kadn birinin hal ve hareketlerini knarsa ocukta ona benzer.
-Yirikli kadn, dalak, cier yemez ayet yerse vcudunda elini dedii yer
dalak gibi kararr.
120
-Yirikli kadn kirabolu veya kiraz yerde elini bir yerine deerse ocuun o
yerinde kzarklk olur.
h. Douma Hazrlk:
Hazrlk ilemleri douma bir buuk, iki ay kala balamaktadr. ncelikle
ocuun doumuyla birlikte ilk etapta giydirilecek olan, giysilerin hazrlanmasna balanmaktadr. Sz konusu giysilere Kundak takm denmektedir. Kundak takm, toprak bezi, zbn, kundak bezi ve kundak bandan
olumaktadr. Dier taraftan da yatak takm hazrlanmaktadr. Bunun iin
Tilar denen bebek yata, yastk,Batlak ad verilen ocuun dmesini engelleyen bez, iki yorgan zerine nazar boncuu taklm battaniye,
yelek ve bebek topra hazrlanr. Dier bir hazrlk aamas da doumun
yaklamasyla, doumu kolaylatrmaya ynelik hazrlklardr. Bunun iin
doum sancsnn scakta daha ok artacana inancndan hareketle, doum odas fazlaca stlr. Dier bir hazrlkta doum yapan kadnn yaslanabilmesi iin yataklar st ste koyularak hazr edilir.
II- DOUM ESNASI:5
Bu safha doumun balamasnn iareti olarak kabul edilen, sancnn balamas mhrn bozulmas(kan gelmesi) durumlaryla, gbek bann kesilmesi ilemine kadarki uygulamalar kapsamaktadr.
Blgede, doum yaptran kadnlara Ky ebesi denmektedir. Ky ebeleri
herhangi zel bir eitimi bulunmamakla birlikte, geleneksel aktarmlarla
bilgi birikimine sahip olmulardr. Doum yaptrma ilemini deneyerek renmektedirler. Ebede aranan en nemli zellik el uzluudur. Ky ebelerinin yaptrd geleneksel doum u ekilde gereklemektedir:
Sancs balayan kadnn doumunu abuklatrmak iin ayakta gezdirilir
ve sedir denen yksek yerden atlatlr. ayet ayakta duramazsa st ste
koyulmu yataa yaslandrlr. Doum esnasnda mecbur kalnmadka doum yapan kadna alvar karttrlmamaktadr. Ara sra ky ebesi
eliyle alvarn stnden ocuun ters mi, dz m geldiini anlamaya almaktadr. Yaplan ilemler sonunda gelmeye balad anlalnca, ebe
douracak kadn oturana gelecek biimde dizi stne oturtur. Bylece
ocuun ileri tarafa kaymas salanarak doum gerekletirilir. Yaplan bu
ilemler neticesinde doum gereklemeyecek olursa, orda bulunan kad5
Semiha TAAN: Kaynak kii,rgp- Akaren, D.T.1940, lkokul, Ev Hanm, Evli
121
Hseyin Sevindik
nn biri doum yapacak kadnla srt srta vererek rpmak suretiyle doumun gereklemesi salanr.
Doum olduktan sonra, gbek ba ocuk tarafndan bir kalacak biimde
kesilerek, o ksma bir dm atlr ve ilem tamamlanm olur.
Doumun normal seyrini kolaylatrmaya ynelik olarak tespit olunan uygulamalar bulunmaktadr. Bunlar:
- Doum yapacak kadn kendi annesinden ocuunu kskanr ve ocuun
geri gitmesine sebep olur; diye doum yapan kadnn annesi doum odasna alnmaz.
- Doum gleirse banda ezan okunarak, Allahn yardm dilenir.
- Kadnn banda ylan gmlei yaklarak sonucu odada bulunan kt
ruhlar kovulmaya allr.
- Fadimeanasa otunun suyu doum yapan kadna iirilerek, Fadime anann yardm salanmaya allr.
III-DOUM SONRASI6
Bu safha ocuun anneden iliiinin kesilmesinden balayarak, son krklama dnemine kadar geen zaman dilimindeki uygulamalar kapsamaktadr.
a- Doum Sonras lk Uygulamalar:
ocuk anneden iliiinin kesilmesinden sonra, leende ykanr ve gelecekte aznn
kokmamas, ayn zamanda pikin olmas iin tuzlanr. Sonra ocuun kundaklanmas ilemine geilir. Bunun iin nce yelei giydirilir. Kundak bezi
serildikten sonra onun zerine de kk bir bez serilir. En ste toprak bezi
serilir, zerine stlm toprak konduktan sonra bebek yatrlr. stte bulunan iki bezle bebein belden aa ksm sarlr. Sonra ocuun vcudu dik
olacak ekilde, elleri ieri alnarak, kundak beziyle skca sarlarak, kundak
bayla balanr. Kundaklama ileminden sonra bebein yzne yemeni
rtlr. Sarl nlemesi amacyla yemenilerin sar renkte olmasna dikkat
edilmektedir. Bu haliyle bebek anne yatana konmaktadr. Dier taraftan
ei den anne iin yataa naylon serilir, zerine de kl dklr ve tuz
6
A.G..
122
atlr. Bu uygulamada kln demi yataa geirmesi, tuzun da yaralar piirmesi amalanmaktadr. Sz edilen malzemelerin zerine bir bez serilerek
lohusa zerine oturtulur. Ve anne, ocuunu kucana alr. O pozisyonda
ikisinin zerini kapatacak biimde araf rtlr. zerlerine de bir kalburdan geecek ekilde az su dklerek ilk Krklama ilemi yaplmaktadr.
Sonrasnda kadnn alnna soan aslmak suretiyle Nazara kar korunmaya allmaktadr. Albasmasna kar, yastk altna orak konarak tedbir alnmaya allmaktadr.
Anneye dnk yaplan bu uygulamalarn yannda, ocukla ilgili uygulamalar da tespit edilmitir. Bunlar u ekilde sralayabiliriz:
-Zihni ak olsun diye kulana barlr.
-Kibar olsun diye, burnu sklr.
-Gz byk olsun diye gze srme ekilir.
- Eli, aya dzgn, boyu uzun olsun diye skca kundaklanr.
-Bebek aynaya baktrlmaz. mr ksa olur diye.
-Esnerken az kapatlr. Kapatlmazsa eytan girer.
b. Lousalk Dnemi7
Doum sonrasnn nemli bir uygulama grubu olan lousalk, doum yapan kadnn doumundan balayarak 40. gne kadar geen zamandaki
durumudur. Erkek ocukta krk gn olan lohusalk dnemi kz ocuunda
otuz be dn olarak uygulanmaktadr. Bu durum aratrma yaplan yerleimlerde kzlarn Eksikli denmesinin sebebi olarak gsterilmitir.
Lousalk dneminin en nemli zellikleri arasnda, doum sebebiyle
byk lde kan kaybedip ypranm olan annenin her trl d etkiye ak olmas dncesinden hareketle bir kanmalar dnemi olmasdr.
Doumdan sonra lousa zayf, gszdr, zararl glerin ve kt niyetli
kiilerin tehlikesiyle kar karyadr. Neticesinde kolayca hastalanp lebilir
eklinde geleneksel dnce, aratrma kylerinde yaygn olarak kullanlan
Lousann mezar krk gn ak dururmu szyle ifade edilmektedir. O
halde olumsuzluklar byk lde ak olan lousa, gelebilecek tehlikelere kar koymak iin baz uygulamalar yerine getirmek gerekmektedir.
7
aheste ZMUTLU: Kaynak Kii, rg-Yeilz, D.T. 1949, lkokul, Ev Hanm, Evli
123
Hseyin Sevindik
Lousann saln etkileyen bu oluumlar ve bunlara kar yerine getirilmeye allan uygulamalar nelerdir? Konusuna baktmzda:
Albasmas: Lousann baygnlk geirmesi, zayflamas gibi belirtilerde
lousay etkilediine inanlan, al renkte ve kadn klnda gzken kt
g olarak anlalmaktadr. Alkarsn davet eden sebep olarak, stedii
cinste ocuu douramad iin kadnn zlmesi ve ok kan kaybetmesi
gsterilmektedir.
Albasmasn nlemek amacyla, lousann baucuna orak konmaktadr.
Albastnda ise lousann yannda birinin olmas gerektii ve bu kiinin
lousann elini kolunu hareket ettirmek suretiyle ayltmas gerektii, aksi
takdirde lousann leceine inanlmaktadr. Dier bir uygulama ise yredeki Al ocandan bir para bez alarak lousann bana balanmak
eklinde grlmektedir.
Karavura Basmas: Lousay uyku halindeyken etkilendiine inanlan ve
byk bir karart, olarak tarif edilen kt gten bast anda kurtulmak
iin, o anda uyanp besmele ekerek btn kuvvetiyle ayaa frlamak suretiyle kurtulunduuna inanlmaktadr.
Dem kizi: ocuk doduktan sonra, fazlaca dem(kan) gitmesi neticesinde lousann aniden baylmas durumu Dem kizi olarak bilinmektedir.
Bu duruma dlmesine sebep olarak ta, lousann besmelesiz hareket
etmesinden dolay, eytann lousann gzlerinin ferini almas gsterilmektedir. Dolaysyla Dem kizi olmamak iin, lousalara besmelesiz i
yapmamalar nerilmektedir.
Umma Olma: Lousann grp umduu bir yiyecei bulamamas durumunda titreme gelmesi ve gslerinin imesi halidir. Ummadan kurtulmak iin yaplan uygulamalar:
-Lousann haberi yokken srtna vurularak korkutulmaya allr.
-Umduundan bu olsun-diyerek nne yiyecek atlarak, onu yemesi salanr.
-Daa giden obana bir rek ekmek verilir. obanda ekmei da dolatrarak geriye getirir ve lousaya yedirilerek stn gelmesi salanr.
-Bir tandr ekmei tandrdan kt scak haliyle lousann srtna sararak,
stn gelmesine allr.
124
Nazar: nsan hayatnn birok dnemindeki etkili olduuna inanlan nazar

lousalk dneminde de etkilerine inanlan bir durum olarak alglanmaktadr. Sonucunda da, kem gzl kiilerin istedii durumun lousada daha
kolay oluarak, stnn kesileceine inanlmaktadr. Nazardan korunmak
iinse:
-St kem gzlerden korumak iin, aile bireyleri haricindeki kiilerin yannda ocuk emzirilmez.
-Nazara kar mavi boncuk, ide als, sarmsak kabuu, zerlik otu, rek otu, it boncuu ve kurundan oluan nazarlk yaplarak kadnn elbisesinin iine dikilir.
c. Doan ocuun Duyurulmas:
ocuk doduunda kz tarafna ve evdeki kaynataya Mrceci gnderilmektedir.
Buna mukabil kz taraf mrceciye basma, para ve eitli yiyeceklerden
oluan hediyeler vermektedir. Kaynata hediye olarak para verir. Dier bir
uygulama olarak ta, doan ocuun akraba dna duyurulmamaya zen
gsterildii tespit edilmitir. Buna sebep olarak ta ok sayda kiinin ocuun yanna gelmesiyle kem gzlerin zararnn dokunacana inanlmaktadr.
d. Ad Verme:
Ad verme ilemi doumdan sonraki iki hafta iinde olmaktadr. Bu ii dedeler yapmaktadr. Bunun iin bebein kulana ezan okunduktan sonra
-Senin adn .. olsun diyerek ad verme ii yerine getirilmektedir.
Ad vermede etkili olan dier bir faktrde, konacak adn Kuranda geiyor
olmas zelliinin aranmasdr. Dolaysyla da isimlerin ounluu Arapa
kkenlidir.
Aratrmada gbek ad koyma geleneine de rastlanmtr. Gbek ad
gbek ba kesilirken verilmektedir. Kzlarn gbek ad, Fatma, erkeklerin
ki ise Mustafa olarak konulmaktadr. Bu uygulamann kkeninde ahrette
insanlarn gbek adlaryla arlaca inanc yatmaktadr.
Ad vermede deiik bir uygulama olarak da, ocuu olup da yaamayanlarn ocuklarna ad verme ilemi tespit edilmitir. Buna gre:
- Yedi evden bez toplanp gmlek dikilerek, ocuk dounca giydirilir ve
ocua ocak ad olan, havvadudu, erkek ise Mehmet adlar verilerek yaatlmaya allr.
125
Hseyin Sevindik
- Babas gibi uzun sreli yaasn diye, baba ad verilir.

- ocuu ksa srede lenler iin Yaar, Durmu, Dursun, Dudu gibi isimler
verilir.
e. Lousa ve ocuun Beslenmesi:
Lousaya doumla birlikte yaralarnn iyilemesi ve stnn bol olmasn
salayc trlerde besinler verilmeye allmaktadr. Komular bu trden
yemekler yaprak lousay ziyarete gitmektedirler. Lousann ilk haftadaki
beslenmesi komularn getirdikleri yemeklerle olmaktadr.
Lousann yaralarnn abuk iyilemesi iin, ceviz, kuru zm, bal, bulama, helva, lokum gibi tatl arlkl yiyecekler verilmeye allmaktadr.
Lousann stnn oalmas iinse, bulgur orbas, erbet, kays ezmesi
gibi sulu yiyecekler arlkla yedirilmekle birlikte, dier yemeklerden de
ok ok yedirmek suretiyle stn artrmaya allmaktadr.
Bunlarn yannda lousalk dneminde beslenirken, souk ieceklerden
kanlr ve lousalk kana kadar su lk olarak iilir.
ocuun beslenmesi ise, ilk iki ay yalnzca anne style yerine getirilmektedir. Daha sonraki gnlerde ise kuru zmn ezilmiinin yemeni arasna konmasyla yaplan zm sormuu, un kavurmas, bunun iinse un
kavrularak suda piirilir ve ocua yedirilir. Bir dier yiyecekse halanm
patatesin ezilmi haline, st ve ekerin kartrlmasyla yaplarak ocuun
beslenmesinde kullanlmaktadr.
f. Krk basmas ve Krklama ilemi:
ocua ynelik bir tehlike olarak kabul edilen Krk basmas, doumdan
sonra kzlar otuz be, erkekleri ise krk gn etkilediine inanlan bir majik
g olarak anlalmaktadr. Krk basmasnn belirtileri ise:
- ocuun zayf ve cansz olmas,
- Emdiini sar renkte kusmas,
- Renginin sararmas biiminde tanmlanmaktadr.
Krk basmasnn sebebi olarak aadaki unsurlar gsterilmektedir:
- ocuu len kadnlarn, krk kmam ocuun yanna girmesi,
- Cenazeden gelen birinin direk ocuun yanna girmesi,
126
- Eve gelene birinin direk ocuun yanna gitmesidir.

Krk basmasn engellemeye ynelik olarak u uygulamalar tespit edilmitir:
- Kt niyetleri karlamas iin, kap eiine hecirget konur.
- l evinden direk ocuun yanna girilmez; nce tuvalete sonra ocuun yanna girilir. Bylece lnn krknn tuvalete dklmesi salanr.
- Misafir ocuun stne gtrlmez, ocuk misafirin stne gtrlr.
Krklama lemi:
Lousalk dneminde, daha nce bahsedildii gibi ilk nce doumla birlikte
yaplmaktadr. Bundan sonra birka defa daha tekrarlanmaktadr. Lohusaln bitiminde de son krklama ilemi yaplmaktadr. Krk basmas olaynn
ocua kar olduuna inanlmasna ramen, krklama ilemi anneyle
birlikte yaplmaktadr. Bu durum hakknda kaynak kiilerce net bir aklama getirilmemitir. Ancak doum yapan kadnn kirli ve cnp olmasnn
ktlkleri davet edeceinden kayglanlmaktadr.
Krklama ilemi u ekilde uygulanmaktadr: Anne bebeini kucana alr.
stlerine araf rtldkten sonra, zerlerine kalburdan su serpilir. ilk krklamada ocuk ve anne giysili halde iken zerlerinden su dklr. Son krklamada ise, Anne ve ocuun vcudunun tamam ykandktan sonra plak
halde zerlerine kalburdan su dklmek suretiyle krklama ilemi yaplr.
g. Tvga inanc:
Baz kadnlarda var olduuna inanlan, ocuun doduktan ksa bir sre
sonra lmne yol aan olumsuz g. Yeni doan ocuklara zarar verdiine inanlan bu gc, zerinde tayan kadnlara ise tvgal kadn denmektedir. Tvgadan kurtulmak iin yaplan uygulamalar:
- Tvgal kadn, yeni doan kpek veya kedi yavrusunun zerinden geerek tvgasn dkmeye alr. ayet yavrular lrse tvgadan kurtulunduuna inanlr.
- Tvgal kadn, ayba halindeyken yeni doum yapm kadnn yanna
gelip, haberi yokken, tvgasn zerine rparsa zerinde tad gc ona
aktarm olur. Doum yapan kadnn haberi olursa, dar kar ve tuvalete
girer, oradan karak herhangi bir yere gider, orda ihlasla bir Fatiha suresini okuyarak, kere de zerini rpar ve -T pis gnahn senin olsun
diyerek tvgay kendisinden uzak tutmaya alr.
127
Hseyin Sevindik
Tvga basan ocuun kurtulmasyla ilgili uygulamalar:

- Gne domadan nce, barda yere koymamak artyla yedi emeden
su doldurulur ve dolan bardak asl bir vaziyette stlr. Sonra drt yolun
ortasnda, suyu hi yere dkmeden bir leende ykanr. Ve kullanlan su
tekrar bardaa doldurulur. Bu ilem yedi gn sonra tekrar edildikten sonra
su ayak baslmayacak bir yere dklr.
- Yedi emeden su alnr, bu suyla ocuk yeni lm kiinin mezar stnde ykanr.
- Tvga ocandaki akan suyun zerinde bulunan arkn zerine, tvga
basm ocuun gmlei braklr. ayet gmlek arka taklrsa ocuun
yaayacana, taklmazsa leceine inanlr.
b.ocuk hastalklar:8
ocuun Srekli Alamas Hali: Sebebi nazara dayandrlmaktadr. Nazardan kurtulmak iin yerine getirilen uygulamalar unlardr:
- ocuk ocakl birisine okutturulur. ayet okuyan insan esner ve geirirse
nazarn geeceine inanlr.
- Soan, sarmsak kabuu, rek otu, zerlik otu yaklarak ocuk dumanna tutulur.
- t boncuu, mavi boncuk, ide als, kaplumbaa yavrusunun kurusu ve
kurundan oluan nazarlk ocuun srtna taklr.
ubuk Hastal: ke, kulak arkas ve vcudun baz yerlerinin kabarmas eklinde ortaya kan rahatszla verilen addr.Tedavi olarak:
- Hocaya ya okutulur. Sonra okunan yada, ubuk atei zerinde yumurta piirilir ve ocuun annesi yumurtay yer.
Kurbaack ve Dilalt: ocuun konuamamas durumudur. Tedavi olarak:
- ocuun dilinin alt jiletlenmektedir.
Kpleme: Bir evdeki iki ocuun birbirlerini kskanmas sonunda ocuun
karnnn imesi olarak tanmlanan hastalktr. Tedavisi ise:
- ocuun karn klle ovalanarak,dier taraftan da parmakla hafif hafif
vurmak suretiyle iyiletirilmeye allr.
Aye DUMAN: Kaynak Kii, rgp-Yeilz, D.T. 1926, Okur-Yazar Deil, Ev Hanm, Dul
128
Bngldak kmas: Bngldak olarak adlandrlan kafatasnn ortasnn darya frlamasn engellemeye ynelik uygulamada:
- Bu blge bakla hafif hafif kesilerek sertletirmeye allr.
Ikra: ocuun hkra tutulmas haline denilmektedir. Hkr giderebilmek iinse:
- Bir ayakkabcya gidilerek, demir para atlmak suretiyle, kaytan kenar
kymkl para kesilerek, ocuun beiine taklr.
ocuun Kvranarak Alamas: Durumunda yaplan uygulama ise:
- ocuun srt bakla kesilerek pis kan aktlr. Sonra zerine tavuk bcei ezilerek sarlr. Bylece ocuun rahat uyumas salanr.
i. A Gtrme Treni: A gtrmeyi doum yapan kadnn ailesi tarafndan, doan ocuun genel ihtiyalarn karlamak amacyla hazrlanan
eyalarn getirildii gn, yaplan trensel uygulama olarak tanmlayabiliriz.
A treni iin u eyalar hazrlanmaktadr: Beik, beik yata, yorgan, yastk, iki metre bezlik kuma, iki gmlek, iki astarl yelek, ocuun ayakkabs, bal, bebei sarmak iin ince yorgan, iki pijama ve tak olarak da altn
hazrlanmaktadr. ocuk haricinde, anneye alvar, kst, orap. Babaya
bir kat i amar, orap, mendilden oluan grup bir havlu ierisine sarlarak verilmektedir. Dier taraftan kaynanaya dizlik veya kolak kaynataya,
havlu iinde, orap, mendil, kayna bir orap, grmceye de bir yemeni
hazrlanmaktadr.
A treni, hazrlklar tamamlandktan sonra, iki gn nceden ocuun
doduu eve haber gnderilerek a getirilecei duyurulur. Yaplacak trene akraba ve komularda davet edilmektedir. Doan ocuun evinde a
gnnde gelecek davetlilere ikram edilmek iin yemek hazrlanr. ki tarafnda hazrl tamamlandktan sonra, doum yapan kadnn akrabalar
davetlileriyle birlikte le vaktinde, erkek evine gelmektedirler. lk nce
misafirlere yemekler sunulmaktadr. Sonra getirilen a misafirlere gsterilir. Bunu takiben nce kz taraf olmak zere, iki tarafn da davetlileri
hediyelerini atarlar. Hediyelerin verilmesinden sonra, elencelere geilir,
tefle alnp sylenmek suretiyle elenilir. Akama doruda a treni tamamlanr ve evlere dnlr.
129
TRK SOY, BOY VE OYMAK ADLARININ NEVEHR YRES

YER ADLARINA YANSIMASI
THE REFLECTION OF TURKISH ANCESTRY, TRIBE AND
TROOP NAMES ON THE TOPONOMY OF NEVEHR REGION
brahim Ethem ZKAN*
ZET
Nevehir ve yresindeki yer adlar taranarak bunlarn Trk soy, boy
ve oymak adlar ile ilgileri tespit edilecektir. Buradan hareketle yer
adlarnn tarihi deiimi ve izleri bulunacaktr. Her biri ait olduu
millet ve o milletin dilinin tarihinden, kltrnden ortaya kan yer
adlar, ayn zamanda bizlere iinde bulunulan corafya hakknda da
bilgiler vermektedir. Biz alma sahamzda yerleen Trk boy, soy ve
oymak adlarndan hareketle oluturulan yer adlarn tespit ederek
incelemeye alacaz.
almann hem blgenin yerleim durumunu hem de adlardan hareketle blgenin yapsn ortaya karacan dnmekteyiz.
Anahtar Kelimeler: Yer Ad, Nevehir, Trk Soy, Boy ve Oymak
Adlar.
ABSTRACT
By scanning the toponomy in Nevehir region, their relation with
Turkish ancestry, tribe and trop names will be determined.Thus, the
change of tponomy in history and its signs will be identified.The
toponomy each of which emerges from the nation they belong
to and the history of its Language, also, informs us about the geography in which it is.We will try to analyse the toponomy with
reference to Turkish ancestry, tribe and trop names that settled in
our working site.
* Yrd. Do. Dr., Nevehir niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm,
e-posta: eozkan@nevsehir.edu.tr
131
brahim Ethem ZKAN
We believe that this study will reveal both the status of the regions
settlement and structure.
Key Words: Toponomy, Nevsehir, Turkish Ancestry, Tribe and Troop
Names.
Roma mparatoru Augustus zamannda Antik Dnem yazarlarndan Strabon 17 kitaplk Geographika adl kitabnda (Anadolu XII, XIII, XIV) Kapadokya Blgesinin snrlarn gneyde Toros Dalar, batda Aksaray, douda Malatya ve kuzeyde Dou Karadeniz kylarna kadar uzanan geni
bir blge olarak belirtir. Bugnk Kapadokya Blgesi Nevehir, Aksaray,
Nide, Kayseri ve Krehir illerinin kaplad alandr. Daha dar bir alan olan
kayalk Kapadokya Blgesi ise Uhisar, Greme, Avanos, rgp, Derinkuyu, Kaymakl, Ihlara ve evresinden ibarettir.
Biz almamzda gnmzde Kapadokya blgesi olarak bilinen Nevehir
yresi yer adlarna yer verdik. Bu yer adlarnn bilinen kaynaklardaki Trk
soy, boy ve oymak adlaryla ilgilerini tespit etmeye altk.
Ad bilim almalar iinde, btn dnyada en geni yeri, yer adlar bilimi
(toponomastik) tutmaktadr. Alman dilcisi Adolf Bachn Alman Yer Adlar adl almasndan da anlalaca gibi, batllarn yer adlar konusunda
kent, kasaba, ky, cadde, sokak gibi yerlerin adlarn titizlikle gzden geirdikleri; bunlarn tarihi srelerini ok iyi bir ekilde irdeledikleri; adlarn
deiim ve geliimlerinin sistemli bir ekilde izlendii grlmektedir. (Aksan 2000, 101).
Yer adlar, zel adlarn bir kolu olarak dilbilim almalarna dhil edilmenin ncesinde sadece tarihe k tutma veya tarihsel kaynak olarak deerlendirilmekteydi. Ancak daha sonra bunlarn sadece toplumlarn tarihine
k tutmadklar, dil asndan da nemli bir malzeme olduklar anlalmtr. Buna paralel olarak yer adlar zerine yaplan almalarn; dil, tarih,
kltr, halk bilimi, sosyoloji gibi alanlar iin olduka nemli kaynaklar olduu gndeme gelmitir.
Anadoludaki gncel yer adlarna bakldnda eski yaamn izlerini grmek mmkndr. Bugn Anadoluda yaayan Bayndr, Knkl, Karaevli
(Karaevli > Karaali > Karal), Afar<Avar, Karahisar gibi yer adlar XVI.
yzylda da gemektedir. Bu Ouz Boylarnn, Anadoluda halen yaamaya
devam ettikleri sonucu karlabilir. Ayrca bu boylarn yaam tarzlar ze-
132
Trk Soy, Boy ve Oymak Adlarnn Nevehir Yresi Yer Adlarna Yansmas
rine yaplan aratrmalar da kltrel, tarihsel ipular verebilir. Yine Evliya

elebi Seyahatnamesine gre, bugnk Kastamonu ve civarnda, dvn
szyle biten Birdivan, kidivan, divan gibi yer adlar ile karlalmtr.
Yaplan aratrma neticesinde Anadolu Seluklular dneminden itibaren
kullanlan divan kelimesi, Corafi imknlarn uygun olduu kk iskn
yerlerine verilen ad yani nahiyelerden daha kk, ky alt denebilecek
bir yerleim birim ad olduu anlalyor (Baykara 2000, 28).
Yer adlar, yukardaki rneklerde de grld gibi gemi ile gelecek arasnda kpr kuran, toplumlarn gemilerini daha salkl bir ekilde aratrmalarna imkn veren, kltrn devamlln tesis eden ve bu yzden
zerinde hassasiyetle allmas gereken nemli kaynaklardr. Bu bilgileri D. Aksan u satrlarla desteklemektedir: Bilindii gibi, bugn Trkiye
Trkesinin (ortak dilin) sz varl 32.000 szck dolayndadr. Biz eitli
ses ve biim deimelerini ya da zelliklerini incelerken bu sz kadrosunu
temel olarak alrz. Ancak Trkiyede 40.000 kadar ky ad bulunduu,
bunlarn birbirinin ayn olan adlar bir yana braklrsa yine binlerce szck,
bileik szck, tamlama oluturduu gze arpar. te yandan semt, mahalle, otlak, klak, akarsu, da adlar, byk bir eitlilik gstermektedir.
te, adbilimin nemi burada kendini gstermektedir. (Aksan 2000, 105).
Yer adlar ile ilgili eitli snflandrmalar yaplmtr. Biz bunlardan Trk boy
ve oymak adlar ile ilgili olanlar zerinde duracaz. Tespit ettiimiz yer
adlar Prof. Dr. Zeynep Korkmaz hocamzn Nevehir ve Yresi Azlar
adl eserinde gsterdii ve gnmz valilik sitesinde yer alan yer adlardr.
Nevehir (Mukara) (1977) Nevehir ve Yresi Azlar Adl Eserde
Tespit Edilen le ve Ky Adlar
Sra
Nu.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
rgp
Avanos
Merkez
Glehir
Hacbekta Kozakl
Acaar
Ulal
Salur
Karakaya
Ortahisar
brahimpaa
Karacaren
Boyall
Kara n
Mustafapaa
Merdanl
Kapakl
kuyu
Paal
Topakl
Kalaba
al
Akarca
Altpnar
Sarlar
Sulusaray
Basansarn
Tatlarin
Balca
Yuva
nall
Acgl
Karacaviran
Karapnar
cik
Abua
Emmiler
irikler
Terlemez
Nermek
Erikuyu
Sivasa
Kzlkaya
Kzlky
Karahyk
Gzyurdu
Hasanlar
Kran
Karaova
Maksutlu
B.Burunal
Kayaalt
idem
Belbarak
Tepesi Delik
Seydin
Kabakhin
Karasenir
Bayramua
Karahasanl
Kokla
Pinili
Kalayc
mran
Gerce
133
brahim Ethem ZKAN
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Ayval
Cemel
Togar
Baky
Taknpaa
Maz
ahinefendi
Zelve
Karacaua
Mahmut ipir
delikla
Kuyulukla
Genezin
Gynk
Greme
Kzlcan
Atl
Topa
Kurual
Doala
akll
Kuyulutatar
Suvermez
Gvercinlik
Kerlah
Til
Derinkuyu
Haclar
Salanda
Dada
Gveleky
klar
Abdiua
Aa Barak Talhyk
Ktk
Balca
Karabur
Engel
Yeni Yapan
Eski Yapan
Nevehir (Mukara) Valilik Sitesinde Yer Alan le ve Ky Adlar

Sra
Nu.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
134
MERKEZ
ACIGL
AVANOS
DERNKUYU GLEHR HACIBEKTA RGP
KOZAKLI
iftlik
Basansarn
at
Sulusaray
Alacaar
Balcin
Nar
Uhisar
Greme
Boaz
zyayla
cik
Kaymakl
ardak
Kavak
Gvercinlik
Gre
avuin
ullar
Balca
Kozluca
Yuva
Tatlarin
nall
Tepeky
Karapnar
All
Topa
Kurugl
Karacaviran
kuyu
Paal
Topakl
Kalaba
al
Akarca
Altpnar
Sarlar
Karacaua
Mahmatlar
zkonak
Bucakl
delikla
Kuyulukla
Byk Ayhan
Kk Ayhan
Gynk
Bozca
Zelve
Kzlukur
Aktepe
Mahmut bir
zlce
akll
Doala
Kuyulutatlar
Suvermez
Yazlhyk
Til
Gneyce
zce
Hzrua
Karahasanl
Karasenir
Kanlca
Kakla
Hacfakl
Byk Yal
Kk Yal
Talhyk
Merdaneli
Kapakl
Akpnar
Kurual
Drtyol
Doyduk
Ayl
mran
Kalecik
Boazii
Gerce
Abdi
aak
Belekli
Yamal
Abua
ahinler
Karahyk
Yeilli
Haclar
Yeilyurt
Gmkent
Yksekli
Eski Yaylack
Alkan
Civelek
Yeni Yaylack
Yeilz
Gmyaz
Alemli
Dada
Fakua
H. Osman
Hachalilli
Emmiler
Hamzal
Tuzla
Tuzky
Baky
Hasanlar
Yurtyeri
Karaova
Byk Karaova
Sadk
Yienaa
B. Burunal
K. Burunal
Kayaalt
Kzlal
Kekta
Belbarak
Aabarak
Killik
B. Kla
Tepesidelik
Hdrlar
Avu
Aa licek
Orta licek
Yukar licek
Ktk
Engel
Sarhdr
Sofular
Karakaya
kek
Ulal
Aksalur
Ortahisar
brahimpaa
Mustafapaa
Karain
Baheli
Karacaviran
Akky
Boyal
lta
Karlk
Demirta
Akcaviran
Badere
Yeilz
Cemil
Taknpaa
ahinefendi
Maz
Trk Soy, Boy ve Oymak Adlarnn Nevehir Yresi Yer Adlarna Yansmas
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
Erikuyu
Karacaar
Glpnar
Kzlkaya
Oulkaya
Yakatarla
Terlemez
Yalnta
Gketoprak
Blkren
Ovaren
Geygel
Ayval
Yenice
Anapnar
Yukar Topayn
Akata
Aklar
Karaburna
Kay
Kisecik
Karabur
ivril
Mikail
idem
Yeniyapan
ayii
Yassca
Kllce
Burnukara
Kuakl
Bu adlar zerinden hareketle Cevdet TRKAYn Babakanlk Arivi

Belgelerine Gre Osmanl mparatorluunda Oymak Aret ve Cemaatlar adl eseri ile Orhan SAKNin 16.YY. Osmanl Ariv Kaytlarna Gre
Anadoluda Trkmenler ve Yrkler (Boylar-Kabileler-Cemaatler) adl
eserlerinden faydalanarak tespitler yapmaya altk.
Salur (Aksalur) (24 Ouz Boyu ierisinde yer almaktadr.) Trkmn taifesi
Karacaren (Karacaviran) Trkmen Yrkan taifesinden
Boyall (Boyal)
Yrkn taifesinden
Ayval (Ayvalu)
Yrkn taifesinden
Cemel (Cemel)
Yrkn taifesinden
Merdanl (Merdanlu)
Yrkn taifesinden
Kapakl
Trkmen cemaati
Topakl (Topaklu)
Trkmn Yrkn
Kalaba
Yrkn taifesinden
al
Trkmn Yrkn
Akarca
Yrkn taifesi
Sarlar (Sarular)
Konar-Ger Trkmn Yrkn
Karacaua
Trkmn taifesi
Mahmud ipir
Yrkn taifesinden
Gynk
Yrkn taifesinden
Tatlarin (Tatlar)
Yrkn taifesinden
Yuva (Yva)
Yrkn taifesinden
nall (nallu)
Trkmn Yrkn taifesi
cik
cik cemaati Kz Kapanlu taifesi
Doala
Gebe Trkmen taifesi
135
brahim Ethem ZKAN
akl
Abu ua
Nermek (Nernek)
Sivasa (Sivaslu)
Haclar
Salanda
Dada (Dadak)
Krn
Maksudlu
Burunal
Belbarak (Barak)
Yapan (Yeni-eski)
Yapallu
Kabak
Karasenir (Senir)
Bayramua
Karahasanl
Kalayc
Gerce (Gerceler)
Abdiua
Yrkn taifesinden
Yrkn taifesinden
Yrkn taifesinden
Yrkn taifesinden
Konar-Ger Trkmn Ekrd Yrkn taifesi
Yrkn taifesinden
Yrkn taifesinden
Kotimur cemaati
Yrkn taifesinden
Selmnl cemaati
Yrkn taifesinden
Yrkn taifesinden
Yrkn taifesinden
Trkmn taifesi
Trkmn Ekrd taifesi
Yrkn taifesinden
Yrkn taifesinden
Yrkn taifesinden
Yrkn taifesinden
Trkmn Yrkn taifesi
Sonu olarak Nevehir ve yresi iin, bilinen tarihten nce, Bizans dnemlerinden balayarak Trk boylarnn yerletii ve vatan edindii, yurtlatrd bir blge olduunu syleyebiliriz.
Kaynaklar
Aksan, Doan, 2009, Her Ynyle Dil, Cilt III, TDK Yaynlar: 439, Ankara.
Baykara, Tuncer, 2000, Anadolunun Tarihi Corafyasna Giri I Anadolunun dari
Taksimat, TKAE Yaynlar: 160, Ankara.
Glensoy, Tuncer, 1996, Alka-Evli ve Beg-Dili Boy Adlar ve Anadoludaki
zleri, Uluslar aras Trk Dili Kurultay 1988, TDK Yaynlar: 655, Ankara,
s.177-180.
Korkmaz, Zeynep, 1977, Nevehir ve Yresi Azlar, Ankara niversitesi DTCF
Yaynlar: 142, Ankara.
Sakin, Orhan, 2010, 16.YY Osmanl Ariv Kaytlarna Gre Anadoluda Trkmenler ve Yrkler, Ekim yaynlar: 11, stanbul.
Smer, Faruk, 1992, Ouzlar Tarihleri, Boy, Tekilat ve Destanlar, stanbul.
Trkay, Cevdet, 1979, Babakanlk Arivi Belgelerine Gre Osmanl mparatorluunda Oymak, Aret ve Cemaatlar, Tercman Kaynak Eserler Dizisi: 1,
stanbul.
136
NEVEHRDE YEL YILDIZ PROJESNN

UYGULANAMAMASININ GEREKELER
THE IDIOMS USED IN NEVEHR DIALECTS

brahim LHAN* - Emine Yldz KALE** - Nee ACAR***
ZET
Bu almann amac Trkiyede nemli turizm var yerlerinden biri
olan Nevehirde 4 ve 5 yldzl otel yneticilerinin yeil yldz projesini uygulamamalarnn gerekelerini belirlemek ve sorunlarn zmne ilikin baz nerilerde bulunmaktr. Bu amala Nevehirde
otel yneticilerinden grme ve sonra anket teknii ile bilgi toplanmtr. Aratrma sonunda iletmelerin ounluunun yeil yldz
kriterlerine zaten uyduklar, kriterlere uymann avantajlarn bildikleri, evreyle ilgili standart ve sertifikalarla ilgili yeterli bilgiye sahip
olduklar grlmtr. Buna ramen yeil yldz projesine bavurmamalarnn en nemli gerekeleri (1) Nevehire gelen turistlerin
ounluunun tur operatrleri ve acenteler aracl ile gelmesi, tur
operatrleri ve acentelerin ise yeil yldz otel tercihinde hi dikkate almamalar ve (2) Otellerin eski olmas ve projenin uygulanmas
iin gerekli dnm maliyetinin yksekliidir. Yeil yldz projesine
bavurularn ve uygulamalarnn arttrlmas konusunda alma iki
temel neri sunmaktadr: (1) Tur operatrleri ve seyahat acentelerinin bu konuda duyarllk gstermeleri. (2) Eski otellerin yeil yldz
projesi kriterlerine uygun ekilde dntrlmesinin yksek maliyetlerini azaltmak iin tevikler salanmasdr
Anahtar Kelimeler: Eko-etiketleme, Yeil Yldz Projesi, Nevehir
ABSTRACT
The purpose of this study was to identify the reasons of 4 and 5
star hotel managers about non-application for green star project
in Nevsehir, which is one of the most important tourism destina*
Yrd. Do. Dr., Nevehir niversitesi, Turizm Fakltesi, Rekreasyon Ynetimi Blm
e-posta:ibrahim@nevsehir.edu.tr
** Dr., Nevehir niversitesi, Meslek Yksekokulu, e-posta: ekale@nevsehir.edu.tr
*** Yrd. Do. Dr., Nevehir niversitesi, Meslek Yksekokulu, e-posta: neseacar@nevsehir.edu.tr
137
brahim LHAN - Emine Yldz KALE - Nee ACAR
tions in Turkey, and to make some suggestions with regard to the

alleviation of these problems. In accordance with the purpose of
the study, interview technique and afterward survey questionare
technique were used to gather data from the hotel managers in
Nevsehir. In the light of the gathered data, two main reasons of
non-application for green star project were (1) green star were not
to be used as a hotel selection criteria by tour operators and travel
agents and (2) to act in accordance with rules of green star project,
older hotels have to bear high renovation costs. Two main suggestions were made as follows: (1) green star should be taken as hotel
selection criteria by tour operators and travel agents and (2) high
renovation costs of older hotels should be subsidised.
Key Words: Eco-label, Green Star Project, Nevsehir
1. Giri
Konaklama iletmeleri eitli biimlerde doal evreyle etkileim iindedir.
Bu etkileim sonucunda eitli kaynaklar (enerji, su, yiyecek, odun ve plastik gibi) tketip (CO2, CFC2, grlt, koku, duman gibi) istenmeyen bir
ok emisyon ve atklar ile doal evreye zarar vermektedir. Endstri ile ilgili
bu konular tek tek ele alndnda zararsz gibi grlse de sonuta byk
zararlara neden olmaktadr. Bu yzden kullanlan atklarn azaltlmas ve
uygun bir ekilde yok edilmesi gerekir ( Kirk: 1995, 3) rnein, etkili atk
ynetimiyle, bir otel mterisinin tahminen bir gnde rettii 1 kilo atn
byk bir oran (% 50-60) geri dndrlebilir veya kullanlabilir (Bohdanowicz: 2006, 666).
evresel ynetimin baarsnda n art st ynetimin bu konudaki farkndal ve duyarlldr (Enz ve Siguaw: 1999; Anderson ve Bateman:
2000; Bansal ve Roth: 2000; Banerjee: 2001, Bohdanowicz: 2005; Kasim:
2007; Tzschentke et al 2008). Her ite olduu gibi ynetimin kararll ve
liderlii evresel ynetimin n kouludur. Ancak yeterli deildir. Otellerin
evre ynetimini etkileyen dier balca unsurlar (Gil vd.: 2001, 457; Kasim: 2007; Banerjee, S.B: 2001; Lee ve Rhee: 2007; Bohdanowicz: 2005;
Tzschentke et al: 2008) aadaki gibi sralanabilir:
Ynetimin evre bilinci
Tesislerin ya ve bykl,
Zincir olup olmamas,
138
Nevehirde Yeil Yldz Projesinin Uygulanamamasnn Gerekeleri
Paydalarn evreci basklar,

Operasyon ynetim tekniklerini kullanma durumlar,
Ulusal durum, yasa ve ynetmelikler,
letme politikas,
Finansman yaps,
Ortaklarn bak as,
letme sahiplik ve faaliyet tr,
Sahip ve yneticilerin etik kayglar.
evresel ynetimin faydalar ise aadaki gibi sralanabilir: (Kirk: 1998;
Bohdanowicz: 2005; Mensah: 2006; Manaktola ve Jauhari: 2007,364; Gil
vd.: 2001, 457; Molina-Azorin vd.: 2009, 516)
Yerel halkla ilikileri glendirir,
alanlarn sosyal sorumlulukla ilgili motivasyonlarn arttrr,
letmecilik maliyetlerini azaltr,
Finansal baary olumlu etkiler,
Mteri saysn artrr,
Rekabet avantaj salar,
Otel imajn olumlu gelitirir,
Gvenli, temiz ve salkl bir evre salamaya ynlendirir,
Hizmetin kalitesini artrr,
evresel zararlarn maliyetinin azaltr.
evresel ynetimin salad bu tr faydalardan yararlanabilmek iin ekoetiketleme uygulamalar gelitirilmitir.
Eko-etiketleme bir rnn evreye kar duyarl ve evre dostu olduunu
gsteren sertifikadr. Eko-etiketleme ile evreye daha az zararl uygulamalarn ve yeniliklerin yaplabilmesi iin reticilerin zendirilmesi ve tketiciler
arasndaki evreye kar sorumlu satn alma alkanlklarnn tevik edilmesi amalanmaktadr (McKerlie: 2002, 1). Dnyada ilk olarak 1978 ylnda
Almanyada Blue Angel ile balayan eko- etiketleme uygulamalar daha
sonra dier lkeler tarafndan da rnek alnarak uygulanmaya balam-
139
tr (http://www.blauer-engel.de/en/blauer_engel/index.php Eriim Tarihi:

16.02.2011). Turizm sektrnde ise evreye duyarll ve srdrlebilirlii
ifade eden Blue Flag, Green Globe 21, Ecotel gibi eko-etiketleme uygulamalar sz konusudur (Sasidharan ve di.:2002, 162; Font: 2002, 199).
lkemizde de turizm sektrnde evreye duyarllk bilinci artm olup bu
konuda yaplan eitli eko-etiketleme uygulamalar vardr. Bu almada
evre ile i ie faaliyet gsteren konaklama iletmeleri iin nemli olduu
dnlen Yeil Yldz projesi ele alnmaktadr.
Srdrlebilir turizm kapsamnda, evrenin korunmas, evre bilincinin
gelitirilmesi amacyla, Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan Turizm letmesi Belgeli Konaklama Tesislerine evreye Duyarl Konaklama Tesisi
Belgesi Verilmesine Dair 2008/3 nolu Tebli ile yeil yldz projesi balatlmtr. Yeil yldz; bu proje kapsamnda Bakanlk belgeli konaklama
tesislerine, belirlenen kriterlere uymalar kouluyla plaketlerinin zerinde
evreye duyarl tesis ibaresinin yazld ve yldzlarn yeil olarak gsterildii bir evre etiketi (eko-label) uygulamasdr ( http: //www.kultur.gov.tr)
Yaadmz yzyln en byk sorunu olarak evre sorunlar, hem global
hem de ulusal bir endie kaynadr. Bu sorunlar sadece yakn evreye deil, bir btn olarak dnya toplumuna ve gelecek nesillere ar maliyetler
yklemektedir. evresel dzenlemelerin oluturulmasnda kullanlacak eylem planlar ayn zamanda konaklama iletmelerinin de masraflarnn azaltlmasnda etkili olacaktr. Bu kapsamda yeil yldz uygulamasnn amalar
aadaki gibi sralanabilir (http://www.kultur.gov.tr) :
evrenin korunmas,
evre bilincinin gelitirilmesi,
lgili kurum ve kurulularla ibirlii yaplmas, eitim salanmas,
Turistik konaklama iletmelerinde evreye duyarl yaplamann ve iletmecilik zelliklerinin tevik edilmesi,
Enerji, su, evreye zararl maddelerin tketiminin ve atk miktarnn azaltlmas, enerji verimliliinin arttrlmas,
Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn tevik edilmesi,
Konaklama iletmelerinin evreye uyumu, evreyi gzelletirici dzenlemeleri, etkinlikleri ve ekolojik mimari gelitirilmesi.
140
Yeil Yldz Projesine bavuran tesisler, 10 balk altnda toplanan, farkl

puanlara sahip 122 kriter1* zerinden, yldz says ve tatil/ehir tesisi olmas gibi zelliklerine gre deerlendirilerek, asgari puana ulaan konaklama tesisi evreye duyarl tesis belgesi almaktadr.
Turizmin srdrlebilir geliimi iin btn paydalarn srdrlebilirlik ilkelerine uygun davran sergilemesi nemlidir. Bu paydalardan biri de
konaklama iletmeleridir. 2009 istatistik verilere gre Trkiyede 2625
turizm iletme belgeli tesis bulunmaktadr (http://www.kultur.gov.tr). Bu
tesislerden sadece 10 konaklama iletmesinin yeil yldz sertifikasna sahip olduu grlmektedir. Nevehirde ise bu projeye hibir iletme bavurmamtr. Yeil Yldz projesinin uygulamada yeterince ilgi grmemesi, yeil yldz projesinden umulan yararlarn elde edilemeyecei anlamna gelmektedir. Bu ilgisizlik aratrmaclarn dikkatini ekmitir. Bunun
gerekelerinin neler olduu aratrmann k noktasn oluturmaktadr.
Bu noktada aratrma keifsel bir aratrmadr ve iki temel konu zerine
odaklanmaktadr: Konaklama iletmeleri ve yneticilerinin (1) Yeil yldz
projesinde belirtilen kriterlere yaklamlar ve faaliyetlerinin uygunluu; (2)
Yeil yldz projesine bavurmamalarnn gerekeleri.
2. Aratrmann Metodolojisi
Aratrmann uygulamas Nevehirde faaliyette bulunan 4 ve 5 yldzl konaklama iletmeleri yneticileri zerinde yaplmtr. Bu nedenle aratrma
sonularn genelletirmek mmkn deildir. Nevehir l Kltr ve Turizm
Mdrlnden turizm belgeli konaklama tesislerinin listesi alnmtr.
Listeden tespit edilen 20 turizm belgeli 4 ve 5 yldzl konaklama iletmesi
ana ktleyi oluturmaktadr.
Aratrma iin gerekli olan birincil veriler, anket metodu uygulanarak toplanmtr. Verilerin toplanmasnda iki yol izlenmitir. Yz yze grme yntemi
ve yneticilerle yz yze grme imkan olmadnda ise brak ve topla
yntemi uygulanmtr. 20 konaklama iletmesinden sadece 3 konaklama
iletmesinden anket alnamamtr. 17 anket ile geri dn oran % 85 tir.
2.1. Anket Formunun Oluumu
Anket formunda yeil yldz kriterleri ile ilgili 32 (Kltr ve Turizm
Bakanlnn sitesinde yer alan yeil yldz kriterlerinden yararlanlarak
1
Geni bilgi iin bkz. http://www.kultur.gov.tr/TR/dosya/1-139129/h/20080922-3-1.doc
141
oluturulmutur) yeil yldzn tercih edilmesine ilikin 17 ve avantajlarna

ilikin 11 (Yneticiler -Dedeman, PeriTower, Lykia Lodge, Altnz, Yltok,
Altnyaz, Tasaray- ile yaplan yar yaplandrlm grmelerden elde edilen bilgilerden oluturulmutur) olmak zere toplam 60 ifade bulunmaktadr. Yneticilerden ifadeleri beli Likert leine gre deerlendirmeleri
istenmitir. Konaklama iletmeleri ve yneticiler ile ilgili demografik zellikleri belirlemeye ynelik sorulara da yer verilmitir. Yeil yldz kriterlerine
ilikin ifadelerin Cronbach Alpha gvenirlik katsays % 85, yeil yldzn
tercih edilmemesine ilikin ifadelerin Cronbach Alpha gvenirlik katsays
%87, yeil yldzn avantajlarna ilikin ifadelerin Cronbach Alpha gvenirlik katsays ise% 93 olarak tespit edilmitir.
3. Verilerin Analizi ve Deerlendirilmesi
Aratrma sonucunda elde edilen veriler, Sosyal Bilimler iin statistik
Paket Program (Statistical Program for Social Sciences- SPSS 17 for Windows) araclyla deerlendirilmitir.
Tablo 1 de katlmclarn profili yer almaktadr. Katlmclarn byk ounluunun erkek (% 82) ve yksekokul/faklte (% 65) mezunu olduu
grlmektedir. % 36s 35 ya ve alt, % 35i 46- 55 ya aras kiilerden
olumaktadr. Yneticilerin % 41 i 10 yl ve daha fazla sredir ayn iletmede almaktadr. % 47sinin 1- 5 yl aras ve % 35inin 10 yl ve zeri
ynetici konumunda altklar grlmektedir. Sonulara gre cevaplayclarn konaklama iletmesi ve faaliyette bulunduu evre hakknda bilgi
sahibi olduklar sylenebilir.
Tablo 1: Katlmclara ve Konaklama letmelerine Ynelik Bilgiler
Deikenler
Cinsiyet
Kadn
Erkek
Eitim
Lise
Meslek Yksekokulu
Yksekokul/Faklte
Master/Doktora
142
F (%)
Deikenler
letmenin Kategorisi
3 17,6 4 yldzl otel
14 82,4 5 yldzl otel
letmenin Faaliyet Yl
5 yldan az
3 17,6
6-10 yl aras
2 11,8
11-15 yl aras
11 64,7
16 yl ve fazlas
1 5,9
(%)
12
5
70,6
29,4
4
3
3
7
23,5
17,6
17,6
41,2
Ya
35 ya ve alt
36-45 ya aras
46-55 ya aras
56 ya ve zeri
Bulunduklar
iletmedeki alma
yl
1 yldan az
1-5 yl aras
6-10 yl aras
10 yl ve fazlas
Bulunulan
Konumda alma
Yl
1 yldan az
1-5 yl aras
6-10 yl aras
10 yl ve fazlas
letmenin Nitelii
6
35,5 Mevsimlik
4
23,5 Srekli
6
35,3
1
5,9
Oda Says
100 ve daha az odal
101-200 odal
201-300 odal
3 17,6 301 ve daha fazla odal
3 17,6
4 23,5
7 41,2 letmenin Yneticisi
letme Sahibi
Profesyonel Ynetici
1
5,9 Sahiplik Durumu
8
47,1 Bamsz Otel
2
11,8 Zincir Otel
6
35,3
2
15
11,8
88,2
5
8
2
2
29,4
47,1
11,8
11,8
6
11
35,3
64,7
14
3
82,4
17,6
letmelerin te ikisi (% 71) drt, te biri (% 29) be yldzldr. Faaliyet

sresine bakldnda yarsna yakn (% 41,2) 16 yl ve zeri faaliyette
bulunmaktadr. Dolaysyla ou iletme binasnn eski olduu sylenebilir.
% 88,2 si srekli faaliyette bulunan, kalan % 11,8 mevsimsel otellerdir.
Otellerin % 82,4 bamsz, % 17,6 s zincir otel durumundadr. Byk
bir blm (% 47,1) 101-200 aras oda ile orta byklkte iletmelerden
olumaktadr. Yneticilerin % 64,7si profesyonel, % 35,3 ise sahipyneticidir.
Tablo 2de konaklama iletmeleri tarafndan yeil yldz kriterlerine ne derece uyulduunu belirlemeye ynelik 32 ifade ile ilgili bulgular yer almaktadr. fadeler aritmetik ortalamalar dikkate alnarak sralanmtr.
143
Tablo 2: Yeil Yldz Kriterlerine likin Bulgular

Deikenler
Kullanlan tm tesisat ve
donanmlarn koruyucu bakm
ve onarm periyodik olarak
yaptrlmaktadr.
Merkezi stma sistemi
kullanlmaktadr.
letmenin s yaltm iklim
artlarna uygun, minimum enerji
ile yeterli soutma ve stma
imkn salayacak ekildedir.
Odalardaki elektrik sistemi,
mteri odadan ayrldnda
otomatik olarak kapanmaktadr.
Enerji tketimi raporlar
hazrlanmaktadr.
Kimyasal maddelerin kullanm
dzeyi takip edilmektedir.
Kullanlan makineler yksek
verimli ve az elektrik tketecek
teknolojide seilmektedir.
Aydnlatmada az enerji tketen
lambalar kullanlmaktadr.
Peyzaj dzenlemesi ve
aalandrma almalar vardr.
Personele deterjan-dezenfektan
kullanm ve tasarrufu eitimi
verilmektedir.
Harekete veya a duyarl
aydnlatma sistemleri
kullanlmaktadr.
Bahe sulamasnda, gereksiz
su tketimini engelleyen
damlama, fskiye vb. teknolojiler
kullanlmaktadr.
Kullanlan yalar toplanmakta ya
da mevzuata uygun bir ekilde
imha edilmektedir.
Personele evre bilinci ile ilgili
eitim verilmektedir.
144
1
2
(%) (%)
3
(%)
4
(%)
5
St.
0rt.
(%)
Sap.
17
1
5,9
1
5,9
7
8
4,29 0,84
41,2 47,1
17
1
5,9
1
5,9
6
9
4,23 1,14
35,3 52,9
17
1
5,9
17
17
17
17
3
5
8
4,17 0,95
17,6 29,4 47,1
1
2
2
5,9 11,8 11,8
12
4,17 1,38
70,6
1
5,9
1
5,9
3
7
6
4,05 0,89
17,6 41,2 35,3
2
9
5
4,05 0,82
11,8 52,9 29,4
2
11,8
1
5,9
8
6
4,05 0,96
47,1 35,3
1
2
2
2
10
4,05 1,34
5,9 11,8 11,8 11,8 58,8
1
5
4
7
17
4,00 1,00
5,9 29,4 23,5 41,2
17
17
3
17,6
1
5,9
8
5
3,88 1,05
47,1 29,4
17
1
5,9
1
5,9
2
8
5
3,88 1,11
11,8 47,1 29,4
17
1
5,9
1
5,9
4
5
6
3,82 1,18
23,5 29,4 35,3
17
17
2
5
4
6
3,82 1,07
11,8 29,4 23,5 35,3
-
7
6
4
3,82 0,80
41,2 35,3 23,5
Personele su ve enerji tasarrufu

eitimi verilmektedir.
Kt tketimini azaltmak
iin elektronik sistemler
kullanlmaktadr.
evre politikas ve eylem plan
vardr.
Mende yerel rnler
bulunmaktadr.
Du balklar ve musluklarda,
akan suyun tasarrufuna ynelik
zel armatrler kullanlmaktadr.
letmenin yaps grsel olarak
doa ile uyumludur.
evreye duyarllk konusunda
paydalar ile ortak alma ve
etkinlikler dzenlenmektedir.
Atklar eitlerine (plastik, kat,
cam vb.) gre ayrlmaktadr.
Artan yiyecekler hayr kurumlarna
(bakm evleri, yurtlar, hayvan
barnaklar vb.) verilmektedir.
evre koruma organizasyonlarna
dzenli olarak katkda
bulunulmaktadr.
Satn almlarda evre etiketli,
geri dnml rnler tercih
edilmektedir.
Kahvaltda tek kullanmlk rnler
(tereya, reel, bal, peynir vb.)
kullanlmamaktadr.
Mterilere yastk klf, araf,
nevresim ve havlularn onlarn
isteiyle deitirilecei konusunda
bilgilendirme yaplmaktadr.
Mende organik rnler
bulunmaktadr.
Mterilerin evreye duyarllk
faaliyetlerine katlm
salanmaktadr.
17
1
5,9
1
5,9
3
7
5
3,82 1,13
17,6 41,2 29,4
17
2
2
7
5
1
3,76 1,20
5,9 11,8 11,8 41,2 29,4
-
2
3
10
2
3,70 0,84
11,8 17,6 58,8 11,8
2
5
6
4
3,70 0,98
11,8 29,4 35,3 23,5
17
3
5
4
5
3,64 1,11
17,6 29,4 23,5 29,4
17
3
17,6
17
2
1
11,8 5,9
17
17
4
3
7
3,64 1,49
23,5 17,6 41,2
3
7
4
3,58 1,27
17,6 41,2 23,5
17
4
3
7
3
3,52 1,06
23,5 17,6 41,2 17,6
17
3
6
5
3
3,47 1,00
17,6 35,3 29,4 17,6
16
2
12,5
17
1
2
6
6
2
3,35 1,05
5,9 11,8 35,3 35,3 11,8
17
2
3
3
6
3
3,29 1,31
11,8 17,6 17,6 35,3 17,6
17
4
2
3
2
6
3,23 1,64
23,5 11,8 17,6 11,8 35,3
5
7
2
3,43 1,15
31,3 43,8 12,5
2
2
7
2
4
3,23 1,30
11,8 11,8 41,2 11,8 23,5
6
2
2
4
3
17
35,3
3,23 1,25
11,8 11,8
23,5 17,6
17
145
Odalarda tek kullanmlk

(ampuan, sabun, du bonesi,
4
3
6
4
17
3,17 1,59
bardak, tabak, atal bak
23,5 17,6
35,3 23,5
takmlar vb.) malzemeler
kullanlmamaktadr.
Tek kullanmlk iecek
3
2
7
4
1
yerine premix vb. rnler
17
2,88 1,16
17,6 11,8 41,2 23,5 5,9
kullanlmaktadr.
Soutma ve havalandrma (klima
vb.), pencere ve kaplarn almas
4
4
2
5
2
2,82 1,42
17
durumunda otomatik olarak
23,5 23,5 11,8 29,4 11,8
kapanmaktadr.
(1- Kesinlikle katlmyorum, 2- Katlmyorum, 3- Ne Katlyorum Ne Katlmyorum, 4- Katlyorum, 5- Kesinlikle Katlyorum)

Tablo 2den de grlecei zere, yneticilerin en ok katldklar ifadeler;
kullanlan tm tesisat ve donanmlarn koruyucu bakm ve onarmnn periyodik olarak yaptrlmas, merkezi stma sistemi kullanlmas, iletmenin
s yaltm iklim artlarna uygun, minimum enerji ile yeterli soutma ve
stma imkn salamas, odalardaki elektrik sisteminin mteri odadan
ayrldnda otomatik olarak kapanmas, enerji tketimi ile ilgili raporlarn
hazrlanmas eklindedir.
Mterilere yastk klf, araf, nevresim ve havlularn onlarn isteiyle deitirilecei konusunda bilgilendirme, harekete veya a duyarl aydnlatma sistemleri kullanlmas, personele deterjan-dezenfektan kullanm ve
tasarrufu eitimi verilmesi konusunda kan sonular daha nceki almalarn (Eren ve Ylmaz 2008; Erdogan ve Baris 2007) sonularn desteklemektedir. Personele evre bilinci ile ilgili eitim verilmesi konusunda
ise nceki almalarn tersine yneticiler olumlu dnmektedir. Emeksiz
(2007) tarafndan yaplan aratrma sonularnn tersine evre konusunda
mterilerin bilgilendirildii ortaya kmtr. evreye duyarllkla ilgili Eren
ve Ylmaz (2008) tarafndan yaplan almann tersine mterilerin evreye duyarllk faaliyetlerine katlm da salanmaktadr.
Tablo 3: Yeil Yldzn Tercih Edilmemesine likin Bulgular
Deikenler
Yeil yldz alma
konusunda yeterli
tevik uygulanmamas
146
1
(%)
17
-
2
(%)
1
5,9
3
(%)
3
17,6
4
(%)
8
47,1
5
(%)
5
29,4
0rt.
4,00
St.
Sap
0,86
Eitimli personelin
olmamas
Seyahat acenteleri ve
tur operatrlerinden
bir talep olmamas
Kurulum maliyetinin
yksek olmas
Bu konuda yeterli
bilginin olmamas
Maliyetli olmas
17
17
2
11,8
17
Brokratik ilemlerin
olmas
evreye duyarllk
konusunda yasal
yaptrmn olmamas
Mterilerden evreye
duyarllk ynnde
talep olmamas
evredeki dier
otellerin byle bir
sertifikaya sahip
olmamalar
Mteri saysnn
artmasna bir etkisinin
olmamas
Binalarn yapsnn
uygun olmamas
Rekabet avantaj
salamaya etki
etmemesi
Uluslar aras bir belge
olmamas
Dier belgelerin (rn:
gda gvenlii belgesi)
daha avantajl olmas
almalarn zaman
almas
Krlln artmasna
etkisinin olmamas
17
1
5,9
3
17,6
2
12,5
2
11,8
-
17
16
17
2
11,8
1
5,9
4
23,5
-
7
41,2
11
64,7
4
23,5
3
17,6
3,76
0,97
3,70
1,21
1
5,9
1
5,9
-
9
52,9
6
35,3
9
56,3
6
35,3
6
35,3
2
11,8
5
29,4
1
6,3
3
17,6
3
17,6
3,58
1,00
3,52
1,46
3,43
1,09
1
5,9
5
29,4
4
23,5
2
11,8
4
25,0
5
29,4
3
17,6
3,41
1,22
3,41
1,12
17
1
5,9
5
29,4
2
11,8
6
35,3
3
17,6
3,29
1,26
17
1
5,9
4
23,5
4
23,5
5
29,4
3
17,6
3,29
1,29
17
3
17,6
3
17,6
1
5,9
8
47,1
2
11,8
3,17
1,38
2
12,5
17
2
11,8
1
6,3
2
11,8
8
50,0
7
41,2
4
25,0
5
29,4
1
6,3
1
5,9
3,06
1,06
3,05
1,08
17
1
5,9
17
3
17,6
5
29,4
3
17,6
4
23,5
4
23,5
6
35,3
7
41,2
1
5,9
-
3,05
1,08
2,88
1,16
17
3
17,6
7
41,2
5
29,4
2
11,8
6
35,3
4
23,5
2,82
1,13
2
11,8
2,82
1,28
16
3
17,6
17
2
11,8
147
Tablo 3 de, konaklama iletmelerinin evreye duyarl konaklama iletmesi belgesi yani yeil yldz almama nedenlerine ilikin ifadeler yer almaktadr. Yneticilerin bu ifadelere katlma dzeylerine bakldnda en ok yeil yldz alma konusunda yeterli tevik uygulanmamas, eitimli personel
olmamas, seyahat acenteleri ve tur operatrlerinden bir talep olmamas,
kurulum maliyetinin yksek olmas, bu konuda yeterli bilginin olmamas
ifadelerine katldklar grlmektedir. En az katldklar ifadeler ise; dier
belgelerin (rn: gda gvenlii belgesi) daha avantajl olmas, almalarn
zaman almas ve karlln artmasna etkisinin olmamasdr.
Tablo 4: Yeil Yldzn Potansiyel Avantajlarna likin Bulgular
1
2
(%) (%)
letmemizin imajn olumlu
1
17
ynde etkiler.
5,9
evreyle ilgili almalarmz
1
17
sistematik hale getirir.
5,9
alanlarn evreye
17
duyarllklarn arttrr.
1
1
Hizmet kalitemizi arttrr.
17
5,9 5,9
4
Rekabet avantaj salar.
17
23,5
5
Mteri saysn arttrr.
17
29,4
1
3
Kamuoyu desteini arttrr.
17
5,9 17,6
1
Mteri tatminini arttrr.
17
5,9
5
Maliyetleri azaltr.
17
29,4
4
Yasal problemleri azaltr.
17
23,5
5
Yasal cezalar azaltr.
17
29,4
Deikenler
3
(%)
3
17,6
2
11,8
6
35,3
2
11,8
1
5,9
3
17,6
2
11,8
7
41,2
5
29,4
7
41,2
6
35,3
4
(%)
5
29,4
9
56,3
6
35,3
9
56,3
7
41,2
3
17,6
7
41,2
6
35,3
4
23,5
4
23,5
4
23,5
5
(%)
8
47,1
5
29,4
5
29,4
4
23,5
5
29,4
6
35,3
4
23,5
3
17,6
3
17,6
2
11,8
2
11,8
0rt.
St.
Sap
4,11 1,11
4,05 0,82
3,94 0,82
3,82 1,07
3,76 1,14
3,58 1,27
3,58 1,22
3,58 1,00
3,29 1,10
3,23 0,97
3,17 1,01

Tablo 4 de grld zere yneticilerin yeil yldz uygulamasnn salayaca avantajlarla ilgili ifadelerde yasal problemleri ve yasal cezalar azaltmas
konusunda kararsz kaldklar dier ifadelere ise katldklar grlmektedir.
148
Sonu ve neriler
Mevcut alma ile konaklama iletmeleri ve yneticilerinin (1) Yeil yldz projesinde belirtilen kriterlere yaklamlar ve faaliyetlerinin uygunluu ve (2) Yeil
yldz projesine bavurmamalarnn gerekeleri belirlenmeye allmtr.
Aratrma kapsamnda yer alan iletmeler yeil yldz projesine bavurmamlardr. Ancak ayn iletmelerin yeil yldz kriterlerine ne derece uyduklarn gsteren ifadelerin ortalamalarna bakldnda yeil yldz kriterlerine
zaten uyduklar ve kriterlere uymann avantajlarn bildikleri grlmektedir.
Daha nceki almalarn (Erdoan ve Bar: 2007; Eren ve Ylmaz: 2008)
aksine yneticilerin evreyle ilgili standart ve sertifikalarla ilgili yeterli bilgiye sahip olduklar grlmektedir.
Yeil Yldz Projesine bavurulmamas, iletmelerin evresel duyarl iletmeler olmadklar, yeil yldz kriterlerinin nemini alglamadklar anlamna gelmemektedir. nk yeil yldz projesi kriterlerine uymann avantajlar ile yeil yldza sahip olmann avantajlar ayn deildir.
Nevehire gelen turistlerin ounluunun tur operatrleri ve acenteler
aracl ile gelmesi, tur operatrleri ve acentelerin ise yeil yldz otel tercihinde hi dikkate almamalar, iletmelere kaplarndaki yldzlarn yeile
boyanmasnn salayaca imajn otellerinin tercih edilmesinde olumlu bir
etki yaratmayacan dndrmektedir. Byle bir avantaj salamayacaksa, bakanlk denetimine girmek gereksiz bir klfet olarak grlmektedir.
evreye duyarllk konusunda duyarl ve bilgi sahibi olmalarna ramen konaklama iletmelerinin yeil yldz projesini uygulamamasnn dier nemli
bir nedeni otellerin eski olmas ve projenin istenildii ekilde uygulanmas
iin gerekli dnm maliyetinin yksekliidir.
Yeil yldz projesine bavurularn ve uygulamalarnn arttrlmas konusunda alma iki temel neri sunmaktadr. (1) Tur operatrleri ve seyahat
acentelerinin bu konuda duyarllk gstermeleri (2) Eski otellerin yeil yldz
projesi kriterlerine uygun ekilde dntrlmesinin yksek maliyetlerini
azaltmak iin tevikler salanmas.
Bu alma sadece Nevehir ile snrldr ve Trkiyeye bir genelleme yaplamaz. Ancak, Nevehirdeki gibi Trkiye genelinde de turizmin tur operatrlerine baml olmas, bu almann sonu ve nerilerini dier almalar iin nemli bir varsaym haline getirmektedir.
149
Kaynaka
Banerjee, S.B. (2001). Corporate environmental strategies and actions. Management Decision, 39 (1), 36-46.
Bansal, P., & Roth, K. (2000). Why companies go green: A model of ecological
responsiveness. Academy of Management Journal, 43(4), 717-736.
Bohdanowicz, P. (2005). European hoteliers environmental attitudes. Cornell
Hotel and Restaurant Administration Quarterly, 46(2), 188-204.
Bohdanowicz, Paulina (2006); Environmental Awareness and Initiatives in the
Swedish and Polish Hotel Industries- Survey Results, Hospitality Management Vol.25, pp: 662-682.
Erdogan, N., & Baris, E. (2007). Environmental protection programs and conservation practices of hotels in Ankara, Turkey. Tourism Management, 28, 604614.
Eren, Duygu; brahim Ylmaz (2008); Otel letmelerinde Yeil Pazarlama Uygulamalar: Nevehir rnei, 13. Ulusal Pazarlama Kongresi, Bildiriler Kitab,
Nevehir ,ss:290-300.
Font, Xavier (2002); Environmental certification in tourism and hospitality:
progress,process and prospects, Tourism Management 23,pp:197205.
Gil, M. J. A.; J. B. Jimenez ve C. Lorente (2001); An Analysis of Environmental
Management, Organizational Context and Performance of Spanish Hotels, Omega, 29, pp: 457-471.
Kasim, Azilah (2007); Corporate Environmentalism in the Hotel Sector: Evidence
of Drivers and Barriers in Penang, Malaysia, Journal of Sustainable Toursmi, Vol. 15, No. 6,pp:680-699.
Kirk, D. (1998). Attitudes to environmental management held by a group of hotel managers in Edinburgh. Hospitality Management, 17, 33-47.
Kirk, David (1995); Environmental Management in Hotels, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Vol.7, No:6, pp:3-8.
Lee, S.Y., & Rhee, S.K. (2007). The change in corporate environmental strategies:
a longitudinal empirical study. Management Decision, 45(2), 196-216.
Manaktola, K., & Jauhari, V. (2007). Exploring consumer attitude and behavior
towards green practices in the lodging industry in India. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 19(5), 364-377.
McKerlie, Kate (2002); Implcatons Of An Eco - Certfcaton Programfor Alberta
; Discussion Paper C3-04 , Climate Change Central, July.pp:1-57.
Mensah, I. (2006). Environmental management practices among hotels in the
greater Accra region. Hospitality Management, 25, 414-431.
150
Molina-Azorin, J. F. ; E. Claver- Cortes; J. Pereira-Moliner, J. J. Tari, (2009) Environmental Practices and Firm Performance: an Empirical Analysis in the
Spanish Hotel Industry, Journal of Cleaner Production, Vol.17, pp. 516524.
Sasidharan, Vinod,, Ercan Sirakaya, Deborah Kerstetter (2002); Developing countries and tourism ecolabels; Tourism Management 23, pp: 161174.
Tzschentke, N., Kirk, D., & Lynch, P.A. (2008), Going green; Decisional factors in
small hospitality operations. International Journal of Hospitality Management, 27(1), 126-133.
http://www.blauer-engel.de/en/blauer_engel/index.php Eriim Tarihi:16.02.2011.
http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-63779/turizm-belgeli-tesisler.html Eriim Tarihi:16.02.2011.
151
NEVEHR EKONOMSNN SEKTREL ANALZ

SECTORAL ANALYSIS OF NEVSEHIR ECONOMY
brahim LHAN* - Ersan ERSOY**
ZET
almann analiz birimini Nevehir ili, alma konusunu ise ilin
mevcut ekonomik yaps oluturmaktadr. alma hazrlanrken
ikincil verilerden yararlanlmtr. almann amac Nevehirin ekonomik yapsnn mevcut durumunu sektrler itibari ile incelemektir.
almada sanayi, tarm ve turizm sektrleri baz istatistiki gstergeler ile incelenmektedir. Nevehirin ekonomik geliiminin incelenmesinin amac, sektrlerin durumunu, karlat sorunlar belirlemek,
sorunlara zm nermek ve blgede gelecekte yaplacak plan ve
yatrmlara yn gstermektir.
Anahtar Kelimeler: Nevehir, Ekonomik Yap, Sektrler Analizi
ABSTRACT
In this study, the main analysis unit is Nevsehir and the main subject
is the economic structure in Nevsehir. The purpose of this study is to
evaluate the current situation of economic structure in Nevsehir. Tourism, agriculture and manufacturing sectors of the economy were
examined in terms of some statistical indicators and secondary data
was used. By examining the history of economic development in
Nevsehir, it has been aimed to investigate the current problems of
sectors faced in order to provide solutions to them and to lead the
future planning and investment activities which will be carried out
in the region.
Key Words: Nevsehir, Economic Structure, Sectors Analysis
* Yrd. Do. Dr., Nevehir niversitesi, Turizm Fakltesi, Turizm letmecilii Blm, Rekreasyon Ynetimi Blm, e-posta:ibrahim@nevsehir.edu.tr
** Yrd. Do. Dr., Nevehir niversitesi, Turizm Fakltesi, Turizm letmecilii Blm, Rekreasyon Ynetimi Blm, e-posta: eersoy1@yahoo.com
153
Giri
Kaynaklarn korunup gelitirilerek kullanlmas srdrlebilir kalknmann
en yaln ifadesidir. Srdrlebilir kalknmann birinci ilkesi ise planl geliimdir. Rasyonellik, ekonomiklik, verimlilik, etkililik ve karllk gibi ekonominin temel ilkelerine uygun katma deeri yksek bir retim tarz planl
ynetimde temel yaklamdr. Birey, iletme, blge, lke, kamu veya zel
sektr olsun her lekte verilecek vizyon, misyon, politika, ama, hedef,
strateji, program, bte gibi plan kararlar yukarda saylan ltler ile deerlendirilecek gncel, doru, geerli ve tutarl bilgilere dayanmaldr. Bir
sistemin nasl ilemesi gerektii konusunda sisteme yn verecek planlar
oluturulabilmenin, ekonominin aktrlerine tavsiyelerde bulunabilmenin
dayana ve ncl, sistemin yapsnn ne ve ileyiinin nasl olduunun
belirlenmesidir. Bu nedenle ekonominin mevcut durumunun ve ileyiinin
saptanmas nemli bir aratrma konusudur.
almann analiz birimini Nevehir li, alma konusunu ise ilin mevcut
ekonomik yaps oluturmaktadr. almann amac Nevehirin ekonomik
yapsnn mevcut durumunu sektrler itibari ile incelemektir. Sanayi, tarm
ve turizm gibi Nevehirin ekonomik yapsn oluturan sektrlerden biri
yerine, btnsel bir yaklam ile sektrler bir arada incelenmektedir.
alma hazrlanrken, konunun doas gerei, ikincil verilerden yararlanlmtr. TUK (Trkiye statistik Kurumu) tarafndan iller itibariyle iktisadi faaliyet kollarna gre Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH) verileri sadece 19872001 dnemi iin verilmektedir. 2001 ylndan sonra sz konusu veriler
il baznda hesaplanmadndan, bu yldan sonra Nevehir iin GSYHnn
iktisadi faaliyet kollarna gre dalm incelenememitir. Sadece yllk verilerine ulalabilen alt sektrlerin gemiten gnmze geliiminin incelenebilmesi almada nemli bir kst olmutur. almada sanayi, tarm
ve hayvanclk ile turizm sektrleri incelenmekte, durum betimlenmekte,
sonu ksmnda neriler sunulmaktadr.
1. Nevehir Ekonomisinin Genel Durumu
Anadolu Blgesinde yer alan Nevehir ili bulunduu jeolojik yaps gerei
lkemizin nemli turistik yerlerinden biridir. Blgenin jeolojik yaps Erciyes,
Hasanda ve Glldan pskrtt lav ve kllerin oluturduu yumuak
tabakalarn milyonlarca yl boyunca yamur ve rzgar tarafndan andrl-
154
Nevehir Ekonomisinin Sektrel Analizi
masyla ortaya kmtr. Peribacalar gibi ilgin jeolojik yapsnn yan sra,
kayalara oyulan yerleim yerleri ender doal ve kltrel merkezlerdendir.
1987 yl verilerine gre iktisadi faaliyet kollarna (sektrler) gre alc fiyatlaryla Nevehirde GSYHnn dalm Tablo 1de verilmitir. GSYHda
en fazla paya sahip olan sektr tarm sektr olmutur. 1987 yl itibariyle
GSYHnn dalm incelendiinde, tarmn %57, ticaretin %10, ulatrma ve haberlemenin %15, sanayinin ise sadece %4lk bir pay ald
grlmektedir. 1987den 2001e kadar, 15 yllk sre iinde sektrlerin il
ekonomisindeki paylarnn geliimi incelendiinde, tarm sektrnn paynn %57den %27ye, inaat sanayinin paynn ise %5den %3e geriledii grlmektedir. Ayrca sanayinin pay %4den %10a ykselmi,
ticaretin pay %10dan %25e ykselmi, ulatrma ve haberlemenin
pay ise %15den %22ye ykselmitir. Mali messeseler, konut sahiplii
ve serbest meslek hizmetlerinin paylarnda ise ok nemli bir deiiklik
yaanmamtr.
Tablo 1de dikkat eken en nemli nokta, tarm sektrndeki yaklak
%31lik azal ile ticaretteki %15lik ykselitir. Nevehirdeki sektrel dnm; tarm en yksek paya sahip olmakla birlikte, srasyla turizm ve
ticaret, ulatrma ve haberleme ile sanayi ynndedir. Sanayideki artn
temel kayna imalat sanayindeki arttr. Turizm ve ticaretteki %15,1lik
artn temel kayna ise otel lokanta hizmetlerinde yaanan %14,3lk
arttr. Ana sektrler itibariyle en fazla art turizm ve ticarette, alt sektrler itibariyle en fazla art ise otel lokanta hizmetlerinde yaanmtr. Bu
durum, 1987-2001 dneminde Nevehir ekonomisinde tarmdan turizme
doru bir dnm yaandn gstermektedir.
155
Tablo 1: ktisadi Faaliyet Kollarna Gre Gayri Safi Yurtii Hasla (Cari Fiyatlarla) ve Sektr Paylar
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
Milyon Sek. Milyon Sek. Milyon Sek. Milyon Sek.
Sek. Milyon Sek.
Sek. Milyon Sek.
Milyon TL
Milyon TL
TL Pay. TL Pay. TL Pay. TL Pay.
Pay. TL Pay.
Pay.
TL
Pay.
251.900 57,4 300.356 48,4 519.939 46,8 1.167.171 54,3 1.388.205 47,61.852.525 40,6 3.950.908 43,3 6.523.67138,5
Tarm
- iftilik ve Hayvanclk
251.643 57,4 299.879 48,4 519.382 46,8 1.165.946 54,2 1.386.324 47,61.848.630 40,5 3.945.747 43,3 6.515.00738,4
- Ormanclk
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
- Balklk
258 0,1
477 0,1
557 0,1
1.225 0,1
1.881 0,1
3.895 0,1
5.161 0,1
8.664 0,1
18.229 4,2 32.716 5,3 54.860 4,9 94.049 4,4 128.222 4,4 192.380 4,2 654.802 7,2 1.483.138 8,7
Sanayi
- Madencilik ve Ta Ocakl
808 0,2
739 0,1
7.390 0,7 10.410 0,5
8.992 0,3
1.590 0 16.131 0,2
14.254 0,1
- malat Sanayi
14.693 3,4 26.583 4,3 39.551 3,6 68.624 3,2 91.433 3,1 149.766 3,3 569.549 6,2 1.311.614 7,7
- Elektrik, Gaz ve Su
2.728 0,6 5.394 0,9
7.919 0,7 15.015 0,7 27.797 1 41.024 0,9 69.122 0,8 157.270 0,9
21.056 4,8 39.057 6,3 71.276 6,4 107.239 5 189.586 6,5 287.625 6,3 491.481 5,4 866.245 5,1
naat Sanayi
44.530 9,9 73.761 11,9 127.912 11,5 221.608 10,3 330.775 11,3 673.649 14,8 1.290.728 14,1 2.975.96617,5
Ticaret
- Toptan ve Perakende Ticaret 21.357 4,9 37.138 6 61.796 5,6 109.842 5,1 171.582 5,9 299.160 6,6 546.009 6 1.107.912 6,5
- Otel Lokanta Hizmetleri
22.173 5,1 36.623 5,9 66.116 6 111.766 5,2 159.193 5,5 374.489 8,2 744.719 8,2 1.868.054 11
65.451 14,9 114.793 18,5 193.656 17,4 324.839 15,1 504.547 17,3 850.843 18,6 1.517.028 16,6 3.213.29818,9
Ulatrma ve Haberleme
9.226 2,1 18.222 2,9 32.310 2,9 55.447 2,6 62.077 2,1 111.463 2,4 181.673 2 223.129 1,3
Mali Messeseler
14.151 3,2 19.506 3,1 27.819 2,5 38.149 1,8 63.894 2,2 109.092 2,4 195.338 2,1 352.334 2,1
Konut Sahiplii
3.359 0,8 4.912 0,8 11.868 1,1 21.934 1 33.052 1,1 55.252 1,2 105.829 1,2 195.109 1,2
Serbest Meslek Hizmetleri
6.152 0,6 32.603 1,5 53.817 1,8 65.488 1,4 122.427 1,3 298.165 1,8
(Eksi) zafi Banka Hizmetleri 8.392 1,9 16.224 2,6
418.510 95,4 587.099 94,7 1.033.488 93,1 1.997.833 93 2.646.541 90,84.067.341 89,1 8.265.359 90,6 15.534.72591,6
Sektrler Toplam
17.071 3,9 28.594 4,6 70.964 6,4 140.945 6,6 249.218 8,6 448.058 9,8 758.846 8,3 1.226.660 7,2
Devlet Hizmeti
Kar Amac Olmayan
402 0,1
641 0,1
1.068 0,1
1.285 0,1
1.542 0,1
2.417 0,1
4.278 0
2.441 0
zel Hiz.Kur.
435.984 99,4 616.334 99,4 1.105.520 99,5 2.140.063 99,6 2.897.301 99,44.517.816 99 9.028.483 99 16.763.82698,8
Toplam
2.502 0,6 3.775 0,6
5.112 0,5
9.186 0,4 17.273 0,6 47.095 1 93.950 1 195.565 1,2
thalat Vergileri
438.486 100 620.110 100 1.110.632 100 2.149.250 100 2.914.574 1004.564.911 100 9.122.433 100 16.959.390 100
GSYIH Alc Fiyatlaryla
156
1995
Milyon TL
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Sek.
Sek.
Sek.
Sek.
Sek.
Sek.
Sek.
Milyon TL
Milyon TL
Milyon TL
Milyon TL
Milyon TL
Milyon TL
Pay.
Pay.
Pay.
Pay.
Pay.
Pay.
Pay.
12.367.021 38,2 28.683.449 41,4 60.069.82742,2 125.495.215 47,7137.567.08938,7 206.557.472 36,6 212.685.481 26,7
Tarm
- iftilik ve Hayvanclk
12.343.785 38,2 28.630.855 41,3 59.969.22142,1 125.335.149 47,6137.346.22138,7 206.318.647 36,5 212.388.540 26,7
- Ormanclk
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
26.094 0
- Balklk
23.236 0,1
52.594 0,1
100.606 0,1
160.066 0,1
220.868 0,1
238.825 0
270.847 0
2.609.796 8,1 4.756.385 6,9 11.620.004 8,2 14.657.935 5,6 30.097.397 8,5 46.862.938 8,3 79.929.698 10
Sanayi
- Madencilik ve Ta Ocakl
25.965 0,1
56.914 0,1
162.521 0,1
209.584 0,1 1.401.002 0,4 1.305.085 0,2
266.391 0
- malat Sanayi
2.410.747 7,5 4.177.635 6 10.786.188 7,6 13.363.981 5,1 26.340.397 7,4 41.954.230 7,4 72.700.525 9,1
- Elektrik, Gaz ve Su
173.084 0,5 521.836 0,8
671.295 0,5 1.084.370 0,4 2.355.998 0,7 3.603.623 0,6 6.962.782 0,9
1.533.879 4,7 5.311.400 7,7 8.700.160 6,1 11.715.082 4,5 17.075.434 4,8 21.425.577 3,8 26.566.809 3,3
naat Sanayi
5.772.568 17,8 11.184.050 16,1 24.437.09617,1 42.695.690 16,2 59.575.65516,8 107.008.122 18,9 200.139.048 25,1
Ticaret
- Toptan ve Perakende Ticaret 2.307.270 7,1 4.094.699 5,9 7.635.005 5,4 13.268.205 5 19.012.314 5,4 31.840.655 5,6 45.804.122 5,7
- Otel Lokanta Hizmetleri
3.465.298 10,7 7.089.351 10,2 16.802.09111,8 29.427.485 11,2 40.563.34111,4 75.167.467 13,3 154.334.926 19,4
6.427.831 19,9 11.985.252 17,3 22.824.059 16 39.896.067 15,2 60.348.704 17 106.643.848 18,9 175.732.385 22,1
Ulatrma ve Haberleme
654.678 2 1.458.561 2,1 3.153.350 2,2 6.034.216 2,3 7.428.747 2,1 9.304.108 1,6 11.986.076 1,5
Mali Messeseler
583.506 1,8 879.650 1,3 1.472.681 1 3.048.182 1,2 5.486.617 1,5 10.849.250 1,9 14.532.077 1,8
Konut Sahiplii
370.869 1,1 791.422 1,1 1.533.633 1,1 2.792.829 1,1 3.564.395 1 5.642.617 1 7.513.516 0,9
Serbest Meslek Hizmetleri
(Eksi) zafi Banka Hizmetleri 475.524 1,5 619.762 0,9 1.160.159 0,8 2.090.094 0,8 2.786.408 0,8 3.000.696 0,5 7.475.821 0,9
29.844.624 92,2 64.430.407 93 132.650.65193,1 244.245.122 92,8318.357.63089,6 511.293.236 90,5 721.609.268 90,6
Sektrler Toplam
2.062.500 6,4 4.080.074 5,9 8.420.374 5,9 16.393.691 6,2 33.223.780 9,4 46.308.203 8,2 67.883.548 8,5
Devlet Hizmeti
Kar Amac Olmayan
4.338 0
8.242 0
14.240 0
29.870 0
80.439 0
137.168 0
267.330 0
zel Hiz. Kur.
31.911.462 98,6 68.518.723 98,9 141.085.265 99 260.668.682 99,1351.661.849 99 557.738.607 98,7 789.760.146 99,1
Toplam
442.292 1,4 771.846 1,1 1.417.554 1 2.407.857 0,9 3.547.486 1 7.117.225 1,3 7.095.424 0,9
thalat Vergileri
32.353.754 100 69.290.569 100 142.502.819 100 263.076.539 100355.209.335 100 564.855.832 100 796.855.570 100
GSYIH Alc Fiyatlaryla
Kaynak : www.tuik.gov.tr
Tablo 1in Devam
157
Tablo 2de Trkiye ve Nevehire ait GSYH ile ilgili veriler yer almaktadr.
Tablo incelendiinde, 1987-2001 dneminde Nevehirin GSYHdan alm
olduu payn; 1991, 1994 ve 1996 yllarnda art olmakla birlikte, yllar
itibariyle azalarak %0,59dan %0,45e geriledii grlmektedir. 1987 ve
2001 yl GSYH rakamlar karlatrldnda, Trkiyenin GSYHnda %48,
Nevehirin GSYHnda ise %13lk bir ykseli yaanmtr. GSYH rakamlarna gre Nevehir ekonomisi, Trkiye ekonomisindeki bymeye paralel bir byme gsterememi ve GSYHdan ald pay azalmtr.
Tablo 2: Sabit Fiyatlarla GSYH
Trkiye
Nevehir
Sabit
Sabit
1987
1987
Fiyatlarla
Fiyatlarla
Sabit Fiyatlarla
Fiyatlaryla
Fiyatlaryla
Gelime
Gelime Hz
Pay (%)
(000.000 TL)
(000.000 TL)
Hz (%)
(%)
1987
74.416.097
438.486
0,59
1988
76.143.294
2,32
433.173
-1,21
0,57
1989
76.364.109
0,29
396.842
-8,39
0,52
1990
83.370.708
9,18
428.840
8,06
0,51
1991
84.271.019
1,08
544.566
26,99
0,65
1992
88.892.781
5,48
458.601
-15,79
0,52
1993
96.390.529
8,43
505.095
10,14
0,52
1994
91.599.731
-4,97
486.647
-3,65
0,53
1995
97.728.752
6,69
500.933
2,94
0,51
1996 104.939.937
7,38
562.193
12,23
0,54
1997 112.892.073
7,58
573.831
2,07
0,51
1998 116.541.203
3,23
539.334
-6,01
0,46
1999 111.082.911
-4,68
496.974
-7,85
0,45
2000 119.146.716
7,26
531.770
7,00
0,45
2001 110.266.804
-7,45
494.228
-7,06
0,45
Kaynak: www.tuik.gov.tr
Yatrmlarn belirli blge ve illere ynelmesindeki en nemli etkenlerden

birisi de uygulanan tevik sistemidir. 1954 ylnda il olan Nevehirin sanayi, tarm ve turizm sektrlerindeki mevcut potansiyeli il ve lke menfaatleri dorultusunda tam olarak deerlendirilememitir. (NTSO:2004b,
1). Nevehir 1997 ylnda kalknmada ncelikli yreler kapsamna alnm
fakat Trkiye genelinde illerin nemli bir blmnn ve komu illerin de
bu kapsama alnm olmas sebebiyle, Nevehir bu statsnden nemli bir
fayda salayamamtr. Ayrca organize sanayi blgesi kurma almalarnda yaanan sorunlar da Nevehirin yatrmc potansiyelinin dier illere
158
ynelmesine neden olmutur (NTSO:1999b, 7). Nevehirin ekonomik yapsn oluturan sanayi, tarm ve hayvanclk ile turizm sektrleri srasyla alt
balklar altnda incelenmektedir.
2. Sanayi
Nevehirde imalat sanayi byk lde tarma dayanmaktadr. Nevehir
imalat sanayisinin en gelimi ve eitlenmi kolu gda ve iecektir. Baclk
gda sanayi iin nemli bir potansiyel arz etmektedir. Yetitirilen zmler,
ya olarak arap imalathanelerinde, pekmez atlyelerinde, zm suyu ve
sirke retiminde deer kazanmakta, kuru olarak da kuruyemite ve rak
imalatnda deer kazanmaktadr (AKA:2010, 68; NTSO:2004a, 17-18).
Resmi kaytlara gre gda sanayinde ilk adm, 1944 ylnda kurulan Tekel
arap Fabrikas ile atlmtr. 1950 ylnda bir arap fabrikas daha kurulmutur. lde sanayilemenin yredeki zm potansiyelini deerlendirmeye
ynelik olarak devlet eliyle kurulan arap fabrikalar ile balad sylenebilir. 1970li yllara kadar gda sanayinde hibir gelime olmamtr. Bu
yllardan itibaren gda sanayi canlanmaya balam, arap fabrikalarnn
yan sra zellikle un fabrikalar bata olmak zere eitli gda iletmeleri kurulmaya balanmtr. 1990l yllarda ise Nevehir Rak Fabrikasnn
yan sra yeni fabrikalar da kurulmutur (NTSO:1998, 30; NY:1999, 364).
1990l yllardan sonra KOBlerin tevik edilmesiyle birlikte gda, otomotiv
yan sanayi, tekstil, taa topraa dayal sanayi, turizm sektrlerinde nemli
sayda kk ve orta lekli iletme kurulmutur (NTSO:1999b, 3).
Gda sanayinin en gelimi kurulularnn banda un imalathaneleri gelmektedir. lde kurulan 54 un fabrikasndan 45 tanesi tam kapasite ile
faaliyetlerini srdrmektedir. 45 faal fabrika 1.250.000 ton/yl buday
ileme kapasitesi ve 1.000.000 ton/yl un retme kapasitesine sahiptir
(NTSO:2004a, 17). Kaytl retici firma says 37 olarak grnmekte ve
toplam 899 kii istihdam edilmektedir (AKA:2010, 62).
Patates retiminin byk ksm Mersin, zmir, stanbul ve Trabzon gmrklerinden arac firmalar tarafndan ihra edilmektedir. retim potansiyeli
yksek olan patates, gerek maliyetinin yksek oluu, gerekse yeterli pazar oluturulamamas nedeni ile istenilen kapasiteyi yakalayamamaktadr
(NTSO:1999a, 47). Byk bir retim potansiyeli bulunan patatesin ilenmeden ihrac; il ekonomisinin bu rnden yeterince faydalanmasna engel
olmaktadr (NTSO:2004a, 18).
159
Turizmin gelimesiyle birlikte, rgp ve Avanos ilelerinde dokuma sanatnn bir tr olan halclk nem kazanmtr. Avanos ve rgp ileleri
ve kylerinde birka atlyede kk boyal Avanosa zg desenli hallar
retilmekte, ile merkezlerinde bulunan byk atlyelerde el dokumas
hallar dokunmaktadr (NTSO:2004a, 19). Son yllarda hal dokumacl
sektrnde daralma yaanmasna ramen, 2009 ylnda 17.535.893 dolarlk ihracat gereklemitir (AKA:2010, 75).
Nevehir ili metalik madenler ynnden nemli bir varla sahip deildir.
Ancak blge jeolojisi nedeniyle endstriyel hammaddeler asndan byk
bir zenginlie sahiptir. Blgedeki youn volkanik faaliyetler sonucunda
oluan volkanik rnler, Nevehirin nemli ekonomik zenginlikleri arasndadr. Blgedeki yaygn volkanizma ilde nemli ponza, perlit, kaolen ve
kum-akl yataklarnn oluumuna neden olmutur. Perlit yataklar Acgl
ilesinde yer almakta olup, iledeki perlitlerin genleme oranlar 2.3 ile 16
arasnda deimektedir. Yataklarn toplam rezervi 450 milyon ton civarndadr. Derinkuyu ilesindeki sahalarndaki orta kaliteli perlitlerin genleme
oran 3.2-4.5 arasnda deimekte olup, sahalarda toplam 320 milyon
ton olarak jeolojik rezerv belirlenmitir. Avanos ilesi kaolen ve kum-akl
yataklar bakmndan nem arz etmektedir. ledeki kaolen oluumlar alunitli olup kat sanayi hammaddesi olarak zaman zaman iletilmektedir.
Yataklarn toplam grnr rezervi 1.325.000 ton, muhtemel rezervi ise
2.325.000 olarak belirlenmitir. ledeki kum-akl hammaddeleri ise orta
kalitede olup, yaklak 20 milyon m3 mmkn rezerve sahiptir. lde gemi
yllarda iletilen yataklar arasnda Glehir ilesindeki barit ve kaya-tuzu
yataklar saylabilir. Glehir-Tuzky sahasndaki % 92 NaCl ierikli ve 75
milyon ton grnr, 96 milyon ton muhtemel ve 960 milyon ton mmkn
rezerv belirlenmi yatak gemi yllarda Tekel tarafndan iletilmitir. Ayrca
sahada neojen yal tfler ierisinde zeolit minerallerinin varl da tespit
edilmitir. Glehir-Arafa sahasndaki % 92.75 BaSO4 ierikli baritlerde
ise 2.500 ton grnr rezerv vardr (MTAGM).
Trkiyenin nemli ve iyi kalitede ponza yataklarna sahip olan Nevehir
ilinde, l Merkezi ve rgp ilesinde ok sayda halen iletilen ve iletilmi
ponza yataklar yer almaktadr. Bu yataklarn toplam rezervi yaklak 450
milyon m3 civarndadr. Trkiyede tekstil sektrnde kullanlan iyi kalitedeki ponzalarn byk bir blm bu ilden karlanmakta ve ihra edilmektedir. Sz konusu yer alt kaynaklar dnda ilde Glehir-Arafa yresinde
5000 Kcal/kg ortalama alt sl deerine sahip linyit sahas bulunmakta
160
olup, saha gemite iletilmitir. Kozakl ilesinde scakl 29C ve debisi

10 lt/sn olan jeotermal kaynak tespit edilmitir. Bu alanda yaplan sondajlarda 80-93C arasnda deien scaklk, 275 lt/sn debi ve 63.3 MWt gce
sahip akkan grnr hale getirilmi ve lke ekonomisine kazandrlmtr.
Bunun dnda Acgl ve Avanos yrelerinde de scaklklar 25C ile 27.5C
arasnda deien jeotermal kaynaklar bulunaktadr (MTAGM). Termal turizm, kaplca tesisi, sera ve Kozakl ilesinin stlmasnda kullanlmaktadr.
Taa topraa dayal sanayi olarak nitelendirebilecek olan tula-kiremit
fabrikalar, bimsten mamul hafif yap elemanlar fabrikalar, briket fabrikalar ve imalathaneleri il imalat sanayinde nemli bir yer tutmaktadr.
1970li yllarda 4, 1980li yllarda 5 tula fabrikas kurulmutur. anak,
mlek ve turizme ynelik tabak retimi yapan birok iletme ve zel sektre ait tekstil ponzas retimi yapan tesisler bulunmaktadr. Ponza (perlit),
linyit, tuz ve oniks ekonomik bakmdan nemli yer alt kaynaklardr. En
nemli kaynak olan ponza, Avanos-rgp-Derinkuyu ileleri arasnda geni bir alana yaylmakta ve ak ocak iletmecilii ile retilmektedir. naat
sektrnde, sanayi sektrnn eitli dallarnda (boya, kimya, metal ve
plastik, alam, cam, mobilya, elektronik ve seramik) ve tarm sektrnde
kullanlan bu maden, Avrupa lkelerine de ihra edilmektedir. Trkiyede
bulunan ponza sahalar ierisinde en iyi kalitede ve en fazla kullanm alan
bulunan (inaat sektr dnda) Nevehir ponzalardr. Ponza ihracatnn
byk blm Nevehirden yaplmaktadr. Bu retim alannn son yllarda gelien bir alt dal bimsden mamul hafif yap elemanlar retimidir ve
bu dalda byk lekli kurulular yer almaktadr. Nevehir ve civarndaki
ocaklardan temin edilen volkanik meneli, granler dokulu olduka hafif
ve s iletkenlii dk bir madde olan bims otomatik makinelerle ilenerek
mamul hale getirilmektedir. Bimsden mamul yap bloklar, hafif olmasnn
yan sra s direnci, ses emici ve yangna kar diren gibi ada inaatlarda aranan en iyi zelliklere sahiptir. Ayrca retimi ak ocak iletmecilii
eklinde gerekleen ve yap malzemesi olarak kullanlan sar ta, son yllarda zellikle Akdeniz ve Ege blgesindeki eitli illerden youn bir ekilde talep edilmektedir. Ponza ve perlit madenlerinde yksek potansiyele
sahip olan Nevehirde, yllk yaklak 549.053 ton ponza ve 350 m3 perlit
retimi gereklemektedir. Ancak, inaat sektrnde nemli yere sahip
olan bu madenlerin sadece hammadde olarak retilmesinden ve firma
saylarnn okluu neticesinde yaanan rekabetten dolay bu madenlerin
ucuza pazarlanmas, yeterli katma deerin blgeye kazandrlamamas-
161
na yol amaktadr. (NTSO:1998, 30; NTSO:1999a,42-49; NY:1999, 377;

NTSO:2004a, 18-19; AKA:2010, 68).
Nevehir imalat sanayinde metal eya ve makine imalat nemli bir yere
sahiptir. Motorlu kara tatlar bakm ve onarmyla uraan, tarm ara
ve gereleri reten iletme says olduka fazladr. malat sanayinde, eitli traktr yedek paralar ile fiberglas oto yedek paralar retimi, derin
kuyu su pompalar imalat ve karoser ekipmanlar imalat nemli bir yer
tutmaktadr (NTSO:2004a, 17). Nevehir sanayisinin geliimi dnemde incelenebilir. Bunlar 1970-1982 yllar aras, 1982-1995 yllar aras ve
1995den bugne kadar olan dnemdir. Her dnemde de Nevehir sanayisinde kk lekli imalata ynelik iletmeler nemli rol oynamtr.
1970-1982 dnemi, Nevehir sanayisinin en canl ve parlak dnemidir.
Bu dnemde karoser imalatlar Trkiyenin birok ilinden gelen talebi
karlamakta glk ekmilerdir. Fakat 1982 yl sonlarna doru, Trkiye
ekonomisinde yaanan olumsuzluklar, retimde seri imalata geilememesi, ar ykselen hammadde fiyatlar ve yksek girdi maliyetleri nedeniyle
retim dm, birok karoser imalats iletmesini kapatarak deiik iler
yapmaya balamlardr (NTSO:1999a, 46; NTSO:2004a, 16). Bu durum
karoser imalatlar ile birlikte demirci, boyac, demeci gibi dier meslek
dallarn da olumsuz etkilemi ve bu alanlarda da nemli bir i hacmi kaybna neden olmutur (NTSO:1995, 8). 1982-1995 dneminde Nevehir
sanayisi byk bir durgunluk ve gerileme ierisine girmitir. 1995 ylndan
sonraki dnem ise Nevehir sanayisi iin yeni bir atlm dnemi olmutur.
Bu dnemden itibaren Nevehir sanayisinde zellikle imalata ynelik kk iletmelerin saysnda nemli bir art yaanmtr (NTSO:1999a, 46).
Fakat ilde mevcut bir organize sanayi blgesi olmamas nedeniyle bu iletmeler fabrikasyona ynelik gerekli sramay yapamam, teknolojik yeniliklere ayak uydurmada byk skntlar yaamlardr. evre illerde birbiri
ardna kurulan organize sanayi blgeleri, ildeki yatrmclarn evre illere
ynelmesine neden olmutur (NTSO:2004a, 16). malat sanayinin yaklak
%71i 10-49 kii altran iyerlerinden olumakta ve ilde 500 ve daha
fazla kii altran hibir iyeri bulunmamaktadr (NTSO:1999a, 47). Yeterli sermayeye sahip olmad iin yksek faizlerle dk miktarlarda kredi
destei almak zorunda kalan mteebbisler, imalata ynelik, fabrikasyona
ynelik almalara scak bakmamaktadrlar. Bankalardaki mevduat asndan lke genelinde n sralarda yer alan Nevehir, banka kredilerinden
yararlanma asndan sralamaya bile girememitir (NTSO:1995, 8).
162
Nevehir-Acgl Organize Sanayi Blgesi (OSB), 160 hektar alanda kurulmu olup 99 parsele sahiptir. Gda imalat ve yap malzemeleri alanlarnda 2 firmann faaliyette 3 firmann da inaat halinde olduu OSBde
elektrik, su ve kanalizasyon altyaps mevcuttur. Nevehir Ticaret ve Sanayi
Odasnn (NTSO) giriimleri ile Nevehir-Boazky mevkiinde merkeze 6
km. uzaklkta olan blgede arazi alm yaplm ve burada yatrm yapacak
firmalara parsel tahsis edilmitir. Resmi bir stats olmad iin devlet
teviklerinden ve yatrmlarndan faydalanlamayan bu sanayi blgesinde
40 firma kendilerine tahsis edilen 85 parselde faaliyetlerine devam etmektedir. Nevehire yaknl ve zel giriimler yoluyla hzl yaplamaya gidilmesi nedeniyle Acgl OSBden daha nce faaliyete gemitir. Buradaki
altyap almalar NTSOnn koordinasyonunda yrtlmektedir. Yakn zamanda zel bir ynetim oluturulmas ve OSBnin tzel kiilik haline getirilerek kurumsal bir yapnn oluturulmas planlanmaktadr (AKA:2010, 70).
Nevehirde toplam 9 kk sanayi sitesinde 1226 iyeri bulunmakta ve
bu iyerlerinde 2.482 kii istihdam edilmektedir. Nevehirde kk sanayi
siteleri, srasyla ad, i yeri says ve istihdam edilen kii olmak zere Acgl KSS 50-75, Kozakl KSS 96-165, Avanos KSS 88-174, Hacbekta KSS
58-180, rgp KSS 98-112, Lale KSS 420-960, Yeni KSS 220-420, Metal
leri KSS 96-213, Glehir KSS 100-183dr (AKA:2010, 71). Nevehirde
sanayi sicil belgeli 191 sanayi kuruluunda 3.817 kii istihdam edilmektedir.
3. Tarm ve Hayvanclk
klim, toprak ve doal maaralarn depolama koullar ancak birka eit rnn yetitirmesine olanak vermektedir. Bunlar tahllardan buday ve arpa; endstri rnlerinden zm, eker pancar ve patatestir
(NTSO:1999a, 39). Nevehirde tarm sektr, srasyla tarmda alan kullanm, tahllar ve dier bitkisel rnler, sebzeler ve meyveler, hayvanclk, su
rnleri, tarmda verimlilii ve retimi artran faktrler alt balklar altnda
incelenmektedir.
3.1. Tarmda Alan Kullanm
Nevehir ilinde 341.593 hektarlk alan tarma elverilidir ve bunun neredeyse tamam kullanlmaktadr. l genelinde sulu tarma elverili alan
100.000 hektardr, ancak 50.000 hektarlk alanda sulu tarm yaplmaktadr (NTSO:2004a, 13). Tablo 3de tarm alanlarnn kullanmyla ilgili veriler
yer almaktadr. 2010 yl itibariyle tarm alanlarnn %92,5ini ilenen tarm
163
alanlar oluturmaktadr. lenen tarm alanlarnn %78inde tahllar ve dier bitkisel rnlerin retimi yaplmakta, %17si ise nadasa braklmaktadr. Veriler Nevehirdeki alan kullanmnn arlkl olarak tahl ve dier
bitkisel rnlerin retimi amacyla kullanldn gstermektedir. Tahllar
ve dier bitkisel rnler ile ilgili ayrntl bilgiler Tablo 4 ve Tablo 5de yer
almaktadr.
Nadas alanlarn daraltlmas iin ekirdeklik kabak, nohut, mercimek retim projeleri uygulanmaktadr. Hububatla deiimli olarak ekilebilen ekirdeklik kabak nadas alanlarnn daraltlmasnda etkin rol oynam, il ekonomisine nemli katk salamtr (NY:1999, 354).
Tablo 3: Alan Kullanm (Hektar)
Yem
Toplam
lenen Tarm Alan
Uzun mrl Bitkiler
Bitkileri
lenen
Tarm
Meyveler,
Zeytin
Tahllar
Alan ve
Sebze
ecek ve
Aave Dier
Ba
Uzun Toplam
Nadas Bahe- Toplam Baharat
larnn
Bitkisel
Alan
mrl
leri
Bitkileri
Kaplad
rnler
Bitkiler
Alan
Alan
1.570 23.601
975
2001 338.722313.551 243.709 66.308 3.534 25.171
1.701 23.102
678
2002 329.028304.225 223.676 77.971 2.578 24.803
1.727 23.847
603
2003 314.115288.541 226.072 59.850 2.619 25.574
1.594 23.607
2.597
2004 334.459309.258 250.662 55.250 3.346 25.201
1.556 23.161
3.721
2005 325.318300.601 238.601 58.250 3.750 24.717
1.550 23.056
5.095
2006 321.423296.818 236.850 56.321 3.647 24.606
1.790 23.473
9.798
2007 330.421305.158 235.092 63.857 6.209 25.263
1.818 23.258
6.478
2008 330.460305.384 224.563 73.833 6.988 25.076
1.777 23.257
4.209
2009 320.952295.918 215.717 70.295 9.906 25.034
2010 324.159299.922 233.318 51.470 15.134 24.238
Kaynak: www.tuik.gov.tr; TUK:2010, 118; TUK:2011, 118.
Not: Bilgi CPA snflandrmasna gre verilmitir. Meyve alanlar plantasyon (toplu) alanlar olup, dank
aalarn alanlar dahil edilmemitir. Sebze baheleri alanna rt alt alanlar da dahildir. 2010 yl
verileri geicidir.
3.2. Tahl ve Dier Bitkisel rnler

Nevehir tarmnn en nemli unsurlar patates, eker pancar, buday ve
arpadr. Tablo 4de tahllar ve dier bitkisel rnlerin hasat edilen alan
ve retim miktar ile ilgili veriler yer almaktadr. Hasat edilen toplam alann %88inde tahl retimi, %7sinde patates, kuru baklagiller, yenilebilir
kk ve yumrularn retimi, %2sinde eker imalatnda kullanlan bitkilerin
164
(eker pancar) retimi, %2sinde ise saman ve ot retimi yaplmaktadr.

2010 yl itibariyle toplam retimin %39unu tahllar, %31ini patates,
kuru baklagiller, yenilebilir kk ve yumrular, %23n eker imalatnda
kullanlan bitkiler (eker pancar), %7sini saman ve ot retimi oluturmaktadr.
Tahllar grubu ierisinde; buday (%52,88), arpa (%38,01), avdar
(%6,13), yulaf (%2,89), tritikale (%0,08) ve msr (%0,01) yer almaktadr. Patates, kuru baklagiller, yenilebilir kk ve yumrular grubunda; patates (%97,56), nohut (%1,06), fasulye (%0,99), mercimek (%0,39) ve
yer elmas (%0,001) yer almaktadr. eker imalatnda kullanlan bitkiler
grubunda eker pancar (%100), yal tohumlar grubunda aspir (%65)
ve ay iei (%35) yer almaktadr. Saman ve ot grubunda ise silajlik msr
(%36,2), fi (%30,6), yonca (%24,7), korunga (%7,7) ve hayvan pancar
(%0,8) yer almaktadr. Parantez iindeki bilgiler 2010 yl iin ilgili rnn
kendi grubundaki orann gstermektedir.
165
Tablo 4: Tahllar ve Dier Bitkisel rnlerin retimi (Ton)

Parfmeri,
Eczaclk
Patates, Kuru
vb. Bitkiler,
Baklagiller,
eker malatnda
Yl
Toplam
ekerpancar
Saman ve Ot
Tahllar
Yal Tohumlar
Yenilebilir Kk ve
Kullanlan Bitkiler
ve Yem
Yumrular
Bitkileri
Tohumlar
Hasat
Hasat
Hasat
Hasat
Hasat
Hasat
Hasat
retim
retim Edilen retim
Edilen retim Edilen retim Edilen retim Edilen retim
Edilen
Edilen
(Ton)
Alan (Ton)
(Ton)
(Ton)
(Ton)
Alan
(Ton) Alan (Ton) Alan
Alan
Alan (Ha
Alan (Ha)
(Ha)
(Ha)
(Ha)
(Ha)
(Ha)
80 44.185 875.816
847
7.519 196.804 405.942 2.705 2.314
3.543
165.108
1991 248.357 1.456.779 273
99 43.798 910.521
843
7.112 198.872 476.657 2.420 2.004
1992 246.203 1.396.393 270
52 42.631 981.846
927
8.034 205.292 454.954 2.677 2.202
3.918
172.603
1993 255.711 1.619.691 266
3 42.200 818.844
920
6.758 202.437 350.753 2.660 1.494
2.333
73.583
1994 250.755 1.251.435 205
18 39.704 1.188.543
991
9.270 195.383 411.263 3.060 2.436
2.413
95.774
1995 241.811 1.707.304 260
2 43.268 1.082.533
972
9.882 196.496 423.420 2.748 2.651
4.155
148.885
1996 247.943 1.667.373 304
27 41.772 417.720 1.017 15.086 204.396 444.441 1.592 1.425
5.460
241.382
1997 255.355 1.120.081 1.118
34 40.680 1.085.859 1.085 13.870 210.406 555.137 1.764 1.636
6.528
326.076
1998 261.226 1.982.612 763
30 38.926 1.136.526 10.72 11.084 202.739 424.651 1.309 1.264
5.184
237.398
1999 275.517 1.810.953 786
33 37.266 991.187 1.094 14.275 203.467 478.910
992
931
6.325
311.111
2000 249.932 1.796.447 788
65 38.376 794.562
975 31.241 176.068 304.664
713
553
5.595
166.659
2001 222.279 1.297.744 552
26 38.154 861.470
674 20.300 176.017 386.513
601
545
6.054
262.626
2002 222.725 1.531.480 1.225
36 37.579 922.320
603 16.346 177.980 389.317
518
302
4.316
168.686
2003 222.182 1.497.007 1.186
10
31 37.141 988.935 2.597 33.306 205.991 492.735
700
998
4.223
175.467
2004 250.662 1.691.472
- 19.929 397.159 3.721 65.716 209.569 542.403
542
602
4.112
201.742
2005 237.873 1.207.622
15
27 22.614 572.685 5.095 55.206 204.907 502.694
418
502
3.799
174.046
2006 236.850 1.305.160
20
13 20.109 474.940 9.248 70.726 197.104 313.092
269
373
3.367
138.477
2007 230.117 997.621
20
15 17.292 451.037 6.448 62.489 175.523 288.638
276
310
4.263
211.807
2008 203.821 1.014.296
10
10 16.525 437.241 4.209 60.661 187.084 422.418
299
433
5.217
323.383
2009 213.344 1.244.146
10
10 16.858 414.221 4.067 91.707 206.548 520.028
552 1.452
5.283
307.798
2010 233.318 1.335.216
Kaynak: www.tuik.gov.tr; TUK:2011,123.
Not: lenmemi ttn ve tekstilde kullanlan ham bitkiler toplamda verilmitir. Bilgi CPA snflandrmasna gre verilmitir. 2010 yl verileri geicidir.
166
1991 yl verileri ile karllatrldnda 2010 ylnda patates, kuru baklagiller, yenilebilir kk ve yumrularn gerek hasat edilen alannda gerekse retim miktarnda %50den fazla d yaanmtr. Saman ve ot, tahllar ve
eker imalatnda kullanlan bitkilerin (eker pancar) retim ve hasat edilen
alannda ise yllar itibariyle genel olarak art yaanmtr. Tahllar ve dier
bitkisel rnlerin hasat edilen toplam alan ve toplam retim miktarnn
yllar itibariyle dalgal bir seyir izledii grlmektedir. 1991 yl ile karlatrldnda 2010 ylnda hasat edilen toplam alanda %6lk, toplam retim
miktarnda ise %8lik bir azal gereklemitir. retim miktarndaki azaln en nemli nedeni patates, kuru baklagiller, yenilebilir kk ve yumrularn retim miktarndaki azaltr.
Tahllar ve dier bitkisel rnler grubu ierisinde toplam retim miktar
ierisinde en fazla paya sahip olan rnler ile ilgili veriler Tablo 5de sunulmutur. Patates (%30), eker pancar (%23), buday (%21) ve arpann
(%15) toplam retim miktar, 2010 yl toplam retim miktarnn %89unu
oluturmaktadr. lenen tarm alanlarnn %78inde tahllar ve dier bitkisel rnlerin retiminin yapld hatrlanldnda, patates, eker pancar,
buday ve arpann il tarmnda ok byk bir neme sahip olduu ortaya
kmaktadr. 1957 ylndan 2010 ylna kadar geen sre zarfnda, buday,
arpa, nohut, mercimek, patates, ayiei ve eker pancarnn retim miktarnn artt, avdarn retim miktarnn azald, fasulyenin (kuru) ise retim
miktarnda nemli dalgalanmalarn yaand ve 2010 ylnda yaklak olarak tekrar 1957 rakamlarna yaklat grlmektedir. Yamurlama sistemi
ile sulamann yaygnlamas ve kaliteli tohumluk kullanm ile birlikte zellikle patates retiminde verim art yaanmtr (Nevehir Valilii:2004, 83).
Tablo 5: Seilmi Baz Tahllar ve Dier Bitkisel rnlerin retim Miktar
Fasulye
eker
Yl Buday Arpa avdar Nohut Mercimek
Patates Ayiei
(Kuru)
Pancar
486 4.065 92.875
25 19.556
1957 103.994 49.336 43.320 463
255 3.170
1962 93.714 32.040 23.000 640
663 2.666
1967 151.931 53.127 30.102 743
928 1.450
1972 231.700 53.554 27.639 1.308
1.446 2.085
1977 360.991 80.321 45.612 3.751
2.110 2.549
1982 363.335 83.970 26.840 9.235
12.086 2.816
1987 347.635 94.530 16.099 16.642
4.673 1.018 892.100
2.004
1992 400.801 89.320 18.450 12.748
2.379 1.215 998.875
1.425 241.382
1997 379.530 118.946 18.212 10.619
167
2002 248.903 117.937 13.519 9.412

2007 162.475 121.518 20.996 5.744
2010 275.014 197.657 31.873 4.387
Kaynak: www.tuik.gov.tr; NY:1999, 350.
Not: 2010 yl verileri geicidir.
1.261
1.525
1.605
1.209 848.730
918 466.750
4.107 404.119
545 262.626
373 138.477
506 307.798
3.3. Sebze ve Meyve retimi

Domates ve kabak (erezlik) retimi, Nevehirdeki sebze retiminin temelini tekil etmektedir. Tablo 6da 1991-2010 dnemi iin yetitirilen
sebzelerin retim miktar ile ilgili bilgiler sunulmutur. Sebzelerin toplam
retim miktarnn yllar itibariyle genel olarak azald grlmektedir. 1991
yl ile karlatrldnda 2010 ylnda sebzelerin toplam retim miktar
%30 orannda azalmtr. Sebzeler ierisinde retimi en fazla azalan kk
ve yumru sebzeler, 1991 ylnda sebze retiminde %25lik bir paya sahipken, bu oran 2010 ylnda %4e dmtr.
2010 yl itibariyle sebze retiminin %95ini meyvesi iin yetitirilen sebzeler oluturmaktadr. Kk ve yumru sebzeler grubunda taze ve kuru soan (%71), taze ve kuru sarmsak (%19), prasa (%4), havu (%2), turp
(%3), krmz pancar, vb. sebzeler yer almaktadr. Meyvesi iin yetitirilen
sebzeler grubunda domates (%50), kabak (erezlik) (%28), kavun-karpuz
(%8), hyar(%5), biber(%4), bamya, patlcan(%3), fasulye (taze) (%1), vb.
sebzeler yer almaktadr. Dier sebzeler grubunda spanak (%40), lahana
(%33), marul (%24), maydanoz, nane, kltr mantar, pazi vb. sebzeler
yer almaktadr. Parantez iindeki bilgiler 2010 yl iin ilgili rnn kendi
grubundaki orann gstermektedir.
Tablo 6: Sebzelerin retim Miktar (Ton)
Yl
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
168
Toplam
55.213
49.140
52.805
50.435
44.487
45.115
41.866
51.639
48.642
Kk ve
Yumru
Sebzeler
13.655
14.185
10.182
8.014
10.457
9.619
9.332
8.880
7.939
Meyvesi in
Dier Sebzeler
Yetitirilen
(Baka Yerde
Sebzeler
Snflandrlmam)
40.556
1.002
33.826
1.129
41.732
891
31.966
10.455
33.536
494
35.067
429
32.066
468
42.438
321
40.399
304
48.576
7.912
40.381
283
2000
35.172
12.126
22.781
265
2001
25.881
1.603
23.977
301
2002
24.901
2.021
22.526
354
2003
25.932
1.608
23.962
362
2004
28.857
2.809
25.694
354
2005
22.840
1.099
21.113
628
2006
25.636
1.736
23.450
450
2007
27.985
2.238
25.331
416
2008
30.908
1.390
29.068
450
2009
38.466
1.549
36.502
415
2010
Kaynak: www.tuik.gov.tr; TUK:2011, 125.
Not: Sebze retimine, rtalt retimi de dahildir. Bilgi CPA snflandrmasna
gre verilmitir. Sebzelerde, birden fazla ekililerin yaratt mkerrer alanlardan
dolay rn ekili alanlar verilmemektedir. 2010 yl verileri geicidir.
Tablo 7: Seilmi Baz Sebzelerin Ekili Alan ve retim Miktar
Yl
1957
1962
1967
1972
1977
1982
1987
1992
1997
2002
Kavunkarpuz
Ekili retim
(Ha) (Ton)
637 10.832
960 17.280
1.410 26.575
1.267 20.674
770 19.342
-
3.199
ekirdeklik
Domates
Kabak
Ekili retim Ekili retim
(Ha) (Ton) (Ha) (Ton)
650
195
39
682
710
213
45
787
880
264
99 1.840
1.100
330
86 1.628
1.710
547 114 2.120
1.822
473 205 3.669
2.515
628 318 5.928
1.200
216 330 10.169
1.645
643 396 10.014
-
- 15.657
Biber
Fasulye (Taze)
Ekili retim Ekili retim

(Ha) (Ton) (Ha) (Ton)
22
104
12
73
28
135
16
98
62
305
14
87
67
329
91
640
77
365 176
1.232
102
489 247
1.605
120 1.310 288
2.028
99
486 259
939
78
935 143
755
-
1.383
- 5.787
- 1.891
- 11.395
- 1.398
2007
- 2.907
- 10.374
- 18.355
- 1.532
2010
Not: Sebze retimine, rtalt retimi de dahildir. 2010 yl verileri geicidir.
290
296
449
Tablo 7de seilmi baz sebzelerin ekili alan ve retim miktar ile ilgili bilgiler verilmitir. 1980li yllardan 2000li yllara kadar; yllar itibariyle oran
deise de sebze retiminin %90lk ksmn kavun-karpuz ve domates
retimi oluturmutur. Ayn yllarda sadece kavun-karpuz retiminin top-
169
lam sebze retiminden ald pay %50 ile %70 arasnda deiiklik gstermitir. 2000li yllardan sonra kavun-karpuz retiminde yksek oranda
d yaanm, domates retiminde yaanan artla birlikte domates retiminin toplam retim iindeki pay %20lerden %50li rakamlara ulamtr. Sonu olarak 2000li yllara kadar Nevehirdeki sebze retiminin
temelini kavun karpuz ile domates rnleri tekil etmitir. 2010 ylna gelindiinde ise sebze retiminin temelini domates ve kabak (erezlik) tekil
etmektedir.
Meyvecilikte Nevehirde retimi yaplan temel rn zmdr. Dier meyveler ierisinde retimi en fazla olanlar ise elma ve armuttur. Tablo 8de
Nevehirde retimi yaplan meyvelerin retim miktarlar ile ilgili 19912010 dnemine ait veriler yer almaktadr. Toplam retiminin %87,5ini
zm, %11,7sini dier meyveler, ta ekirdekliler ve yumuak ekirdekliler, %0,8ini ise zeytin ve dier sert kabuklular oluturmaktadr. Meyvelerin toplam retim miktar yllar itibariyle dalgal bir seyir izlemitir. 1991
yl ile karlatrldnda 2010 ylnda toplam retim miktarnda %5lik bir
byme, zm retiminde %15lik bir byme, dier meyveler, ta ekirdekliler ve yumuak ekirdekliler grubunda %39luk bir klme, zeytin
ve dier sert kabuklular grubunda ise %68lik bir byme sz konusudur.
Tablo 8: Meyvelerin retim Miktarlar (Ton)
Yl
Toplam
zm
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
156.489
171.063
159.075
190.656
206.151
215.321
217.316
216.344
144.722
202.704
175.175
189.483
179.689
173.113
124.175
136.386
124.909
161.115
188.148
192.350
195.916
183.025
116.497
166.049
141.155
161.426
152.984
150.503
170
Dier Meyveler,
Ta ekirdekliler Zeytin ve Dier Baharat Bitkileri
ve Yumuak
Sert Kabuklular
(lenmemi)
ekirdekliler
31.523
791
33.959
718
33.486
680
28.937
604
17.419
584
22.451
520
20.889
511
32.224
1.095
27.422
803
35.620
1.035
33.011
938
71
27.064
893
100
25.816
849
40
21.956
623
31
24.504
546
2005 175.529 150.479
41.705 37.960
3.671
74
2006
23.003
864
2007 165.025 141.158
25.338
915
2008 160.845 134.592
34.411
1.531
2009 177.647 141.705
19.086
1.327
2010 163.750 143.337
Not: Bilgi CPA snflandrmasna gre verilmitir. 2010 yl verileri geicidir. 2010 yl
verileri geicidir.
Dier meyveler, ta ekirdekliler ve yumuak ekirdekliler grubunda elma

(%41,6), armut (%21,9), kays (%11,5), zerdali (%10), erik (%5,0), vine
(%2,5), kiraz (%2,1), ayva (%1,7), ilek (%1,3), eftali (%1,2) ve ide,
dut ve mumula yer almaktadr. Zeytin ve dier sert kabuklular grubunda
ceviz (%85) ve badem (%15) yer almaktadr. Baharat bitkileri grubunda
ise kimyon (%100) yer almaktadr. Parantez iindeki bilgiler 2010 yl iin
ilgili rnn kendi grubundaki orann gstermektedir.
Tablo 9da seilmi baz meyvelerin aa says ve retim miktar ile ilgili 1957-2010 dnemine ait veriler sunulmutur. 1957 ylndan gnmze kadar geen srete, armut (%37) ve kaysnn (%53) retim miktar
artarken, elma (%32) ve zerdalinin (%47) retim miktar azalmtr. Bu
meyvelerin hepsinde meyve veren yataki aalarn says azalmtr (elma
%29, armut %66, kays %44 ve zerdali %71). Aa saysnda azalma
olmasna ramen armut ve kaysnn retim miktarnn artmas meyvecilikte verimlilii ve retimi artran faktrler ile aklanabilir. 1950li yllardan
1980li yllara kadar meyve aac saylar ve meyvecilik yaplan alanlarda
nemli bir art yaanmtr. 1980li yllarda yamurlama sistemi ile sulamann hzla yaygnlamas ile birlikte meyve bahelerinin yerini patates
ve dier endstri bitkileri almaya balamtr (Nevehir Valilii:2004, 79).
Dier meyveler, ta ekirdekliler ve yumuak ekirdekliler grubunda yer
alan bu meyvelerden elma (%41,6) ve armut (%21,9), 2010 yl itibariyle
grubun toplam retim miktarnn %63,5ini oluturmaktadr.
Tablo 9: Seilmi Baz Meyvelerin Ekili Alan ve retim Miktar
Elma
Yl
Armut
Kays
Zerdali
Aa retim Aa retim Aa retim Aa retim

(Adet) (Ton) (Adet) (Ton) (Adet) (Ton) (Adet) (Ton)
1957 583.200 11.664 380.900
3.047 238.400
1.430 360.680
3.606
1962 617.100 12.342 487.170
3.897 237.350
1.898 345.600
1.382
171
1967 756.019 10.397 507.075
3.358 239.900
774 398.250
3.584
1972 788.410 51.070 631.905
4.772 239.190 20.267 425.000
3.400
1977 675.110 11.476 581.176
6.398 238.700
2.148 371.000
2.968
1982 718.660 14.373 572.780
5.155 241.100
3.616 317.900
3.179
1987 839.972 27.100 564.540
2.896 245.700
495 505.970
277
1992 543.500 16.324 267.450
8.908 147.380
3.342 167.560
2.244
1997 389.720 11.021 247.107
3.644 142.289
1.648 193.259
2.163
2002 370.102 14.859 169.772
4.699 119.373
1.681 148.819
2.292
2007 359.727 12.318 159.342
4.257 112.553
1.525 98.185
1.353
2010 411.877
4.184 133.282
2.187 103.750
1.909
7.940 128.570

Not: Aa saylar, meyve veren yataki aa saylardr. Aa saylarna dank
aalar dahildir. 2010 yl verileri geicidir.
Tablo 10da trlerine gre zm retim miktar ve ba alanlar ile ilgili veriler yer almaktadr. 1957 ylnda 35.153 hektarlk bir alanda baclk yaplrken, 2010 ylnda baclk yaplan alan %36,4 azalarak 22.342 hektara
dmtr. Fakat retim miktar 1957 ylnda 123.035 ton dzeyindeyken, 2010 ylnda %16,5 artarak 143.337 tona ykselmitir. Ba alanlarnda azal olmasna ramen, retim miktarnn artmas baclktaki verim
artndan kaynaklanmaktadr. 2010 yl itibariyle toplam zm retiminin
%42si araplk zm, %33 kurutmalk zm, %25i de sofralk zm
retimidir. Tabloda yer alan veriler incelendiinde, sofralk, kurutmalk ve
araplk zm retimindeki verimliliin (retim Miktar/Ba Alan) ve bu
rnlerin toplam zm retimindeki paylarnn yllar itibariyle deiiklik
gsterdii grlecektir.
Tablo 10: Trlerine Gre zm retim Miktar ve Ba Alan
Sofralk
Kurutmalk
araplk
Toplam
Ba Alan retim Ba Alan retim Ba Alan retim Ba Alan

(Hektar) (Ton) (Hektar) (Ton) (Hektar) (Ton) (Hektar)
retim
(Ton)
1957
35.153
123.035
1962
30.360
159.160
1967
41.965
117.559
1972
42.968
193.350
1977
35.216
158.472
1982
31.326
156.630
172
1987
25.535
166.439
1991
1992
124.175
22.970
136.386
1993
1994
124.909
161.115
1995
23.131
188.148
1996
1997
23.262
192.350
23.533
195.916
1998
1999
23.009
183.025
23.052
116.497
2000
2001
23.226
166.049
23.601
141.155
2002
23.102
161.426
2003
23.847
152.984
2004
6.494 41.693
7.358 42.953
9.755 65.857
23.607
150.503
2005
6.354 40.614
6.801 42.063
10.006 67.802
23.161
150.479
2006
6.341 10.667
6.726 12.782
9.989 14.511
23.056
37.960
2007
6.258 40.302
7.137 36.590
10.042 64.266
23.437
141.158
2008
5.931 36.344
6.799 28.526
10.528 69.722
23.258
134.592
2009
5.930 39.505
6.799 36.553
10.528 65.647
23.257
141.705
2010
5.875 35.991
6.774 46.789
9.693 60.557
22.342
143.337
Ba alanlarnda da meyvecilikte olduu gibi genel bir d gzlenmektedir. Ancak meyvecilikte olduu gibi verimde nemli bir art meydana gelmitir. Ba alanlarnn dk bir ksmnda modern baclk yaplmaktadr
(Nevehir Valilii:2004, 83). zmn ekonomik olarak nem kazanmas, balarn mekanik aletlerle tekniine uygun olarak ilenmesi bacln
verimini ve nemini artrmtr. Bu uygulama sonucunda ba alanlarnn
daralm olmas verimi etkilememitir (NY:1999, 352).
Tablo 11de rt alt sebze ve meyve retimi ile ilgili veriler yer almaktadr. Nevehirde rt alt meyve retimi yaplmamaktadr. Toplam rt
alt sebze retimi, Tablo 6da yer alan sebzelerin retim miktar toplam
ile karlatrldnda, Nevehirdeki rt alt sebze retiminin son derece
dk dzeylerde olduu grlecektir. rt alt sebze retiminin %92sini
domates (%70) ve hyar (%22) retimi oluturmaktadr.
173
Tablo 11: rt Alt Sebze ve Meyve retimi (Ton)

Yl
Toplam Biber Marul Domates
Fasulye
Kabak
Hyar
Dier
(Taze)
(Sakz)
2002
219
14
18
103
58
26
2003
244
23
99
58
57
2004
253
26
103
76
42
2005
287
26
133
78
44
2006
195
24
119
32
20
2007
237
16
142
37
34
2008
129
106
15
2009
127
106
15
2010
273
192
60
12

Not: rt alt retimde, birden fazla ekililerin yaratt mkerrer alanlardan
dolay rn ekili alanlar verilmemektedir. 2010 yl verileri geicidir. rt alt
meyve retimi sfrdr.
Volkanik toprak iine oyulmu depolar, kltr mantar yetitiricilii iin

uygun bir ortam salamaktadr. Doal ortamlarda yetitirilmeye balanan
kltr mantarnn retimi gn getike nem kazanmakta ve artan talebe
bal olarak retimi de artmaktadr (NTSO:2004a, 14). lin dier blgelere
nazaran daha uygun evre koullarna sahip ve kaya depolarn bo olduu ilkbahar bandan sonbahar sonuna kadar kltr mantar yetitiriciliine uygun olduu tespit edilmitir. l Tarm Mdrl tarafndan ilk defa
1989 ylnda kompost yaparak iftilere datlm ve yetitiricilii pratik
olarak iftilere retilmitir. Bu tevikten sonra kk aile iletmeleri oalm ve retim tesisleri kurulmaya balanmtr (NY:1999, 354).
3.4. Hayvanclk
Tablo 13de 1957-2010 dnemine ait hayvan mevcutlar ile ilgili veriler
yer almaktadr. 1957 yl ile karlatrldnda 2010 yl itibariyle, bykba, kkba ve tek trnakl hayvan saysnda ciddi bir azal yaanmtr.
Bykba hayvan saysnda %42, kkba hayvan saysnda %83, tek
trnakl hayvan saysnda ise %96 azal olmutur. Ar kovan saysnda
%27lik bir art yaanmtr. Kmes hayvan saysnda ise 2,9 katlk bir
art yaanmtr.
174
lde mera alanlarnn ok dar olmas nedeniyle zellikle bykba hayvanclk entansif hayvanclk (ahr hayvancl) eklinde yaplmaktadr. Tablo
13 incelendiinde, zellikle kkba hayvan mevcutlarnda nemli bir
azal olduu grlecektir. Bunda en nemli faktr tarmda mekanizasyonun artmas ve bu nedenle mera alanlarnn ekili alanlara dntrlmesidir. Ayrca lke genelinde olduu gibi Nevehirde de sanayileme ve ehre
g, kylerdeki hayvanclkla uraan nfusun azalmasna ve bu nedenle
hayvan mevcutlarnn dmesine neden olmutur (NY:1999, 366). Ancak
hayvan mevcutlarnn azalmas hayvansal retimi etkilememi tersine ciddi
oranlarda art kaydedilmitir. nk 1950 ve 1960l yllardaki sr rklarnn ok byk bir ksm yerli kara ve dou Anadolu krmzs iken 2010
yl itibariyle sr rklarnn %95i kltr (%42) ve melez (%53) hayvan
rkdr. Sr rknda yaanan bu dnm elde edilen et ve st miktarn
2-3 katna karmtr (Nevehir Valilii:2004, 86).
Nevehirde sulanabilen ekim alannn az olmas nedeniyle mevcut hayvan
varlna yetecek kadar yem bitkisi retimi yaplmamaktadr. Ayrca hayvanclk iin mevcut mera alanlar yetersizdir. Mevcut meralar, yllk ya
ortalamasnn az olas ve kontrolsz otlatlmas nedeniyle istenilen seviyede deildir (NY:1999, 355).
Tablo 13: Hayvan Mevcutlar
Bykba Hayvan Says
Kkba Hayvan Says
Kltr Melez Yerli Toplam Koyun Kei Toplam

1957 400 7.800 77.525 87.725 286.437
1962 556 8.320 60.460 69.336 269.883
1967 712 10.122 60.587 71.421 281.021
1972 1.470 13.450 47.092 62.012 270.357
1977 2.530 19.785 39.540 61.855 227.730
1982 4.123 23.080 39.764 66.967 246.795
1987 7.302 30.005 25.671 62.978 209.229
1992 10.600 34.100 9.440 54.140 117.110
1997 11.940 34.230 9.690 55.860 146.510
2002 10.678 25.799 5.542 42.019 79.821
2007 14.788 28.805 2.855 46.448 66.150
2010 21.032 26.611 2.862 50.505 58.705
82.355
99.338
86.543
62.593
36.170
23.970
9.037
6.860
4.990
3.149
2.735
4.414
368.792
369.221
367.564
332.950
263.900
270.765
218.266
123.970
151.500
82.970
68.885
63.119
Tek
Trnakl
Hayvan
Says
44.310
48.639
46.745
38.552
23.449
18.772
16.844
10.340
9.580
6.149
2.086
1.657
Kmes
Ar
Hayvan Kovan
Says Says
282.000
294.000
328.000
367.000
405.000
449.000
457.000
500.304
763.370
596.255
725.960
820.040
8.200
10.050
11.000
11.150
11.510
12.932
9.222
16.107
15.363
10.041
8.762
10.395
175
3.5. Su rnleri
Tablo 12de su rnlerine ilikin veriler yer almaktadr. Nevehirde su
rnleri retimi dk dzeylerdedir. 1996-2009 dneminde su rnlerinin retim miktar azalmtr. Su rnlerinin byk ksmn avlanan tatlsu
rnleri oluturmaktadr. Yetitiricilik (kltr balkl) grubunda alabalk,
avlanan isu (tatlsu) rnleri grubunda levrek (sudak), sazan, yayn, siraz
ve dierleri yer almaktadr.
Tablo 12: Su rnleri statistikleri (Ton)
Avlanan su (Tatlsu)
rnleri
286
1996
258
2000
47
2005
23
2009
Kaynak: www.tuik.gov.tr
Not: 2009 verileri geicidir.
Yl
Yetitiricilik (kltr
balkl)
40
43
37
9
3.6. Tarmda Verimlilii ve retimi Artran nemli Faktrler

Tarmsal mekanizasyon, sulama, gbreleme, zirai mcadele ve ifti eitimleri tarmda verimlilii ve retimi artran nemli faktrlerdir. Tarmsal
sulamada ounlukla yer alt sularndan faydalanlmakta ve %90 orannda yamurlama sistemi ile sulama yaplmaktadr. 1950li yllarda zirai mcadele tamamen srt plverizatrleri ve el tulumbalar ile yaplmaktayken,
gnmzde modern tarmn gelimesiyle birlikte modern zirai mcadele
alet ve makineleri kullanlmaya balanmtr. Bunlar arasnda en ok kullanlan tarla ve bahe plverizatrleridir. Tarmda mekanizasyonu salayan
traktr, ilalama, ekim, dikim, hasat ve benzeri tm zirai alet ve makinelerde say ve kapasite ynyle nemli gelimeler kaydedilmitir (Nevehir
Valilii:2004, 87). Tablo 14de tarmda verimlilii ve retimi artran tarmsal alet ve makinelerin saylar verilmitir. 1957den gnmze kadar
geen zaman zarfnda tm tarmsal alet ve makinelerin saysnda nemli
dzeylerde art yaanmtr.
176
Tablo 14: Tarmda Verimlilik ve retimi Artran Tarmsal Alet ve

Makineler
Yl
1957
Traktr
350
Satrifuj
Pulluk Moto-Pomp Derinkuyu Mibzer Plverizatr
Pompas
360
135
Rmork
317
1962
620
635
312
589
1967
1.046
1.118
15
45
414
3.200
993
1972
1.580
1.593
221
1.720
540
6.805
1.495
1977
3.212
3.267
782
2.981
1.153
7.310
3.019
1982
6.517
6.075
1.697
3.773
2.304
8.421
6.480
1987
9.465
9.271
2.153
5.755
3.639
9.525
9.363
1992
10.966
11.712
2.950
4.357
4.891
11.774
11.103
1997
13.414
14.497
4.342
4.782
5.325
15.488
12.931
2002
15.819
17.736
4.557
5.068
5.724
17.551
14.359
2007
16.254
18.538
4.691
5.414
5.847
18.793
15.513
2010
15.976
20.595
16.129
Yl
4.628
Kimyevi
Bierdver Gbre Kltvatr
Dat.
21
1962
68
1967
133
1972
230
1977
283
1982
345
1987
409
1992
1997
6.078
Patates
Patates
Ekme
Skme
Makinesi Makinesi
35
63
425
220
982
1.002
1.700
2.103
3.890
430
452
2002
2007
2010
1957
Yamurlama
Tesisi
Sellektr
2
45
72
59
213
55
258
2.621
12
421
54
2.103
4.753
56
913
57
4.277
5.838
5.687
113
1.091
51
4.870
8.125
7.771
811
1.951
56
5.517
410
8.533
8.020
1.372
2.375
53
5.765
467
8.852
8.208
1.389
2.327
53
5.885
503
10.242
9.291
1.587
3.779
47
5.268
Kaynak: www.tuik.gov.tr; TUK:2011, 133; NY:1999, 358.

177
4. Turizm
Gnmzde turizm sektr dnyann en ok gelir getiren sektrlerinden
biri haline gelmitir. Dnya genelinde turizm, kresel istihdamn %7,6sn
oluturan yaklak 210 milyon kiiye i alan salamakta, 5.474 milyar
dolarlk hacmiyle dnya lkelerinin gayrisafi yurtii haslalar toplamnn
%9,4n oluturmaktadr. Dnyada 2008 ylnda en ok turizm gelirine sahip ilk 10 lke sralamasnda Trkiye 8. sradadr. Trkiyenin turizm
gelirleri ise 2007den 2008e nemli bir art gstererek 18,5 milyar dolardan 22 milyar dolara kmtr. (Babakanlk Yatrm Destek ve Tantm
Ajans:2010, 4). Turizm, ekonomik getirilerinin yan sra, doru kullanldnda lkelere sosyal ve kltrel anlamda da katk salayan etkili bir
aratr.
Hizmetler sektr, son yllarda artan istihdam oran ve katma deeri ile
dnyada ve Trkiyede srekli gelimekte olan bir sektrdr. Trkiyede
2010 ylnda hizmetler (%48,6), tarm (%25,2), sanayi (%19,9) ve inaat
(% 6,3) olmu, tarmn pay derken hizmetler bata olmak zer dier
sektrlerin pay bymtr. stihdamn iktisadi faaliyet kollarna dalmna bakldnda tarm %23,7, sanayi %26,8 ve hizmetler % 49,5dir.
Hizmetler sektr, turizm n planda olmak zere ulam, ticaret, haberleme ve finansman gibi alanlarda arlkl olarak Nevehir ekonomisine
de katkda bulunmaktadr. TR71 Blgesinde (Aksaray, Krkkale, Krehir,
Nevehir, Nide) tarm sektrnden (% 34,9) sonra en ok istihdam yaratan sektr, turizmin de iinde bulunduu hizmetler sektrdr (%29,9).
TR71 Blgesinde bulunan 25.346 yatan 21.895i (%86) Nevehirdedir. Nevehir doal ve kltrel ekicilikleri, hem fiziksel hem de kurumsal
turistik alt ve st yapsnn yan sra nfusundan (282.337) fazla sayda
ektii turist says (659.211) ile lkemizin nemli bir turizm blgesidir.
4.1. Nevehire Ynelik Turizm Talebi ve Konaklama Tesisleri
statistik verilerin kyaslanmasnn kolayl asndan, Nevehire ynelik
turizm talebi, konaklama tesisleri yatak arz ve aralarndaki uyum birlikte
deerlendirilmektedir. Nevehirde turizm geliim sreci, bu srete niceliksel olarak arz ve talebin uyum derecesinin belirlenmesi ve incelenmesi;
hem gemii deerlendirme hem de gelecee ynelik ngrlerde bulunabilmek asndan nem tamaktadr. Bugn deerlendirirken, bugnlere
nereden gelindiinin unutulmamas nemlidir. Kapadokyann seyyahlar
tarafndan ilk kefi 1720 ylna kadar gitmektedir. lk seyyahlarn yazdk-
178
lar yazlar Kapadokyann tarihinde yeni bir evre amtr. Kapadokyann

bugn grd byk ilgiye, kkl bilimsel aratrmalara, arkeolojik kazlara, koruma projelerine ve gnmzdeki turizm canllna giden yol,
o seyahatnamelerden kaynaklanmaktadr (Rfat:1998, 483). Kaifler diye
adlandrlabilecek ilk ziyaretiler 1950li yllarda grlmeye balam, keleri Nevehir, rgp ve Avanos leleri olan Turistik Kapadokyaya gelen yabanc ziyaretilerin saylar 1960l yllarda artmaya balamtr (Peken:1988, 103). 1965 yl ncesine ait turist saylar konusunda tatmin
edici bilgi bulunmamaktadr. Turistlerin ana ziyaret merkezleri Hacbekta,
Greme ve civardr. Dier belli bal merkezler Glehir ve Derinkuyudur.
Glehir ve Derinkuyuyu ziyaret eden turistlerin ounluunu ise Greme
ve civarn ziyaret iin gelenler oluturur. Nevehirde 1965 ylnda 527
yatak bulunmaktadr. Ancak turistlerin konaklayabilecekleri yatak says
138dir. Nevehir merkezinde bulunan ehir Palas Otelinin odalarnda
du, dierlerinde ise genel banyo bulunmaktadr. Ortahisardaki turistlerin
konaklayamayacaklar kalitedeki Greme Otelinde ise, Gremeye yaknlndan dolay zellikle Almanlar olmak zere yabanc turistler konaklamaktadr (Nevehir Turizm Planlamas:1965, 64). 1972 ylnda 66.547
yabanc, 80.221 yerli olmak zere 146.768 turist ili ziyaret eder ve otelmotel-pansiyon olmak zere ilde toplam 757 oda, 1739 yatak, 8 diskotek
bulunmaktadr. lde kalan turistlerin ortalama geceleme saysnn iki, ildeki
mzelerin gezi cretleri 2 liradr (Cumhuriyetin 50.Ylnda Nevehir:1973,
129-137).
Tablo 15: 1965 Ylnda Nevehirdeki Konaklama Tesisleri
Tesisin Ad Tesisin Yeri
ehir Palas
Tusan
Peri
Pansiyon
Toplam
Nevehir
rgp
rgp
rgp
Turistik Belediye
Oda
14
21
17
10
62
Yatak mkanlar
28
43
37
30
138
Lokanta
Lokanta/Bar
Lokanta/Bar
-------------
Kaynak: Nevehir Turizm Planlamas, Ankara, 1965, s. 64.

Gerekleen turistik yatak arz ve talebi temel alnarak Tablo 16 ve 17
dzenlenmitir. Turizm belgeli yatak saysnn yllar itibari ile geliimi Tablo
16da, Nevehirde konaklayan kii ve geceleme saysnn geliim seyri ise
Tablo 17de verilmektedir.
179
Gnmzde, 274 konaklama tesisinde 9.036 oda ve 21.895 yatak, yerli

ve yabanc toplam 659.211 konaklama ve 1.188.573 gecelemeye ulalmtr. Turizm iletme belgeli oda says 3.988, yatak says 8.895 olmak
zere 48 konaklama tesisi bulunmaktadr (5 adet 5 yldzl, 16 adet 4
yldzl, 4 adet 3 yldzl, 4 adet 2 yldzl, 18 adet zel belgeli ve 1 adet pansiyon). Mahalli idarelerce verilen iletme belgesi sahibi 5.048 oda, 13.088
yatak olmak zere 226 konaklama tesisi bulunmaktadr (NKTM:2011).
Konaklama olanaklar ile ilgili deerlendirme; konaklama hizmeti ile ilgili
binalarn fiziksel yapsn, tesislerin trn, sunulan hizmetler ve kalite dzeyini de kapsamaldr. Konaklama tesislerinin snflandrlmas sisteminin
ciddi bir ekilde uyguland varsaylrsa bu snflandrma bir lt olarak
kabul edilebilir. Bu rakamlar ile lkemizin nemli bir turizm merkezi haline
gelen Nevehirde ekonomik ve sosyal yap ierisinde turizm ok nemli
bir konumdadr. Talanan kiliselerin onarlmas, turizmin ekonomik faydalarndan daha fazla yararlanlmas iin uralmaktadr. Hepsi Alman diye
bilinen yabanclarn milliyetleri ve dilleri renilmitir. Turistlere ikramda
bulunmak isteyen yerel halkn yerini turistlere hediyelik eya satmaya alan bir yerel halk almtr.
Dnyada yaanan terr olaylar, Yugoslavyann paralanmas, 1991 Irak
krizi ve turist gnderen lkelerde yaanan ekonomik ve siyasi olaylar gibi
nedenlerle baz yllar bir nceki yla oranla turist saylarnda azalma olsa bile
genel eilim turist saylarnn artmasdr. Nevehire ynelik turistik talep
gelime eilimi ierisindedir. Nevehirde alan Tuzky Havalimannn ulam sorununun zmne salayaca katk ile turist saysnn daha da artaca beklenilmektedir. Birka kaif turistten paket turlar ile kitle turizmine doru bir yneli yaanmtr. Nereden nereye gelindiine bakldnda
sevindirici olan bu durum, ekonomik, sosyal, kltrel ve evresel anlamda
srdrlebilir kalknma ilkeleri asndan incelendiinde sorgulanabilir bir
durum sz konusudur. nk toplamda 274 konaklama tesisinde 9.036
oda ve 21.895 yatak bulunmaktadr. Nevehir bir yl ierisinde, 365 gn
x 21.895 yatak = 7.991.675 geceleme kapasitesine sahiptir. Nevehirde
konaklama tesislerinin 1995-2011 yllar arasnda ortalama doluluk orannn %37,89 olduu grlmektedir. Mevcut yatak talebi, mevcut yatak
arzndan az olunca, ortalama oda doluluk oranlarnn dk kalaca aktr. Son verilere gre; 659.211x1.8 / 365x0.38 = 1.188.573/ 138 = 8.623
yatak talebi mevcut iken 21.895 yatak bulunmaktadr. [(Gelen Turist Says
x Ortalama Konaklama Sresi)/(Yldaki Gn Says x Oda Doluluk Oran)].
180
Blgenin sunduu yatak arz ve blgeye ynelik mevcut yatak talebi dikkate alndnda yatak arz fazlas bulunmaktadr. Bu durum fiyat rekabetini artrmakta, dk doluluk oranlar ve oda fiyatlar ise sunulan hizmetin
gerek deerini bulamamasna neden olmaktadr. Sorunun temel nedenini turizmin mevsimsel olmas ve turizm talebinin birok faktrden kolaylkla etkilenmesi olarak aklamak kolaycla kamak olacaktr. Nevehirde
temel sorun, plansz turizm geliimidir. Blgede yatak arz fazlal, turizmde yeterli tantm ve pazarlama eksiklii nedeni ile yaanan fiyat rekabeti
konaklama iletmelerinin hizmet kalitesini olumsuz ynde etkilemektedir.
Blgede yaanan fiyat rekabeti sonucu oluan dk gelirler nedeni ile
personele yeterli cret verilemedii ve nitelikli igc istihdam edilemedii
gzlenmektedir. Fiyat rekabetinin olumsuz sonular ise fiyat rekabetini de
olumsuz ynde etkileyen u dngnn ortaya kmasna neden olmaktadr. Fiyat rekabeti - Konaklama iletmeleri gelirlerinin azalmas - Baka hi
bir giderde kstlama yapamayan iletmelerin personel giderlerini ksmaya
almas - Nitelikli igc istihdam sorunu - Hizmet kalitesinin dmesi Hizmet kalitesinin dkln bahane eden seyahat acentelerinin fiyat
krdrma baks - Fiyat rekabeti. Bu dng iinde yllardr rekabet etmeye
ya da ayakta kalmaya alan iletmeler gerek kardan yoksun ve gn
kurtardklarna krederek umutlarn hep bir sonraki yla balamlardr.
Amortismanlar sadece vergi avantajlarndan faydalanlmak iin ayrlm
ancak eskiyen ara-gere yenilenmemitir. 1980li yllarn ortalarndan
sonra kurulan ve rekabet avantaj olarak grlen yeni konaklama tesisleri
gnmzde eskiyen binalara dnmektedir.
Tablo 16. 1964-2011 Yllar Arasnda Nevehirdeki Tesis ve Yatak
Saylar
Yllar
Tesis Says
Yatak Says
1964
593
1970
711
1972
819
1983
1.292
1984
1.552
1985
12
2.246
1986
16
2.785
1987
26
5.014
1988
31
6.074
1989
37
6.760
181
1990
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
23
27
28
30
27
27
32
45
45
46
49
38
41
41
42
41
41
44
44
48
3559
5030
5273
5629
5756
5624
6449
7897
7821
7913
8052
7390
7.784
7.272
7.344
8.094
7.990
8.324
8.417
8.895
Kaynak: Nevehir l Kltr ve Turizm Mdrl; Nevehir l Yllklar, Kltr ve Turizm Bakanl statistiklerinden derlenmitir.
Konaklama tesis saysndaki istikrarsz gelime, iletmelerin bir yl kapanp, bir sonraki yllarda el deitirerek veya yenilenerek tekrar alamasyla
aklanabilir. Yatak saylar incelendiinde, yatak says geliiminin nispeten daha istikrarl olduu sylenebilir. Tesis saysnn istikrarsz geliimine
gre yatak saysnn nispeten istikrarl art, mevcut tesisler bnyesine ek
bina ve ek katlarn ina edilmesiyle aklanabilir. Nevehir, belediye belgeli konaklama tesisi ve yatak says ile Anadolu blgesinde bakent
Ankaradan sonra ikinci srada, Kapadokya blgesinde ise birinci srada
yer almaktadr. Belediye belgeli yatak saysna gre Kozakl birinci, rgp
ikinci, Greme ncdr. Belediye belgeli motel yatak saysna gre Kozakl birinci, Avanos ikinci, Greme ncdr. Belediye belgeli otel yatak
saysna Kozakl birinci, rgp ikinci, Nevehir Merkez nc sradadr.
Belediye belgeli butik otel yatak saysna gre Uhisar birinci, rgp ikinci,
Mustafapaa ncdr. Pansiyon yatak saysna gre Greme birinci, Uhisar ikinci, Mustafapaa ncdr. Greme pansiyonculukta en gelimi
beldedir (lhan ve Cokun:2005).
182
Tablo 17. 1982- 2009 Yllar Arasnda Nevehirde Konaklayan Kii

ve Geceleme Saylar
Yllar
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Konaklayan Kii Says

Yerli
Yabanc
Toplam
12.723
39.619
52.342
17.186
53.317
70.503
17.290
61.441
78.731
25.519
92.182 117.701
25.274
112.337 137.611
19.441
143.440 162.881
22.155
150.742 172.897
24.389
145.034 169.423
35.794
130.665 166.459
53.231
73.721 126.952
65.785
173.124 238.909
70.191
185.835 256.026
72.230
142.653 214.883
108.673
179.897 288.570
96.485
247.343 343.828
107.786
361.894 469.680
132.377
399.445 531.822
133.769
208.080 341.849
161.690
202.777 364.467
142.518
343.308 485.826
165.736
325.325 491.061
186.282
216.583 402.865
163.029
271.084 434.113
147.993
351.932 499.925
183.220
257.624 440.844
163.837
374.112 537.949
113.804
442.602 558.512
240.604
418.607 659.211
Geceleyen Kii Says

Yerli
Yabanc
Toplam
18.988 130.056
149.044
25.616 109.791
135.407
29.382 118.950
148.332
40.950 156.063
197.013
35.733 211.891
247.624
31.549 294.566
326.115
40.104 284.815
324.919
38.293 280.896
319.189
64.361 268.015
332.376
96.539 148.840
245.379
129.963 382.473
512.436
141.774 381.975
523.569
129.583 267.736
397.319
219.676 368.038
587.714
229.424 481.756
711.180
244.136 726.750
970.886
249.880 745.615
995.495
252.634 397.010
649.644
251.522 359.415
610.937
219.304 625.989
845.293
281.951 612.991
894.942
326.539 406.286
732.825
274.885 520.090
794.975
225.712 672.519
898.231
290.194 459.620
749.814
267.481 675.527
943.008
178.124 800.449
978.537
380.563 808.010 1.188.573
Kaynak: T.C. kltr ve Turizm Bakanl, Konaklama statistikleri Bltenler

i(1982-2009). Kltr ve Turizm Bakanl, l Kltr ve Turizm Mdrl.
183
Tablo 17 incelendiinde, 1982 ylnda, yerli (18.988 geceleme/12.723

konaklama = 1,49) ve yabanc (130.056 geceleme/39.619 konaklama =
3,28) toplam 52.342 turist Nevehirde konaklam, 149.044 geceleme
ile ortalama 2,85 gn kalmlardr. 1992 ylnda, yerli (129.963 geceleme/65.785 konaklama = 1,97) ve yabanc ( 382.473 geceleme/173.124
konaklama = 2,21) toplam 238.909 turist Nevehirde konaklam,
512.436 geceleme ile ortalama 2,14 gn kalmlardr. 2002 ylnda, yerli
(281.951 geceleme /165.736 konaklama = 1,70) ve yabanc (612.991
geceleme/325.325 konaklama = 1,88) toplam 491.061 turist Nevehirde
konaklam, 894.942 geceleme ile ortalama 1,82 gn kalmlardr. 2009
ylnda, yerli (380.563 geceleme/240.604 konaklama = 1,58) ve yabanc
(808.010 geceleme/418.607 konaklama = 1,93) toplam 659.211 turist
Nevehirde konaklam, 1.188.573 geceleme ile ortama 1,8 gn kalmlardr. Nevehirde geceleme saysn artrmak iin turistlerin Nevehirde
kal sresini uzatmak mantkl bir neridir. Ancak yukardaki rakamlara
bakldnda 1982de 2,85 gn olan ortalama kal sresi 2009 ylnda 1,8
gn ortalama kal sresine dmtr.
Nevehir, doal ve kltrel ekicilikleri, hediyelik eya maazalar ile tur
yaratan bir turistik blgedir. Konaklama tesislerinin sadece gecelemeye
ynelik olarak planlanm olmas ve bo zaman deerlendirme olanaklarnn yetersiz olmas, insanlarn tatil iin daha fazla kalmalarn engellemektedir. O nedenle gelen turistler 2 gnden fazla gecelememektedir. Doal
ve kltrel ekicilikleri ile ilikilendirilecek, turistlerin isteine uygun bo
zaman deerlendirme faaliyetlerinin artrlmas kal sresini uzatabilir.
Tablo 18. Nevehirin Trkiye Aktif D Turist Saysndaki Pay
Yllar
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
184
Trkiyeye Gelen
1.148.000
1.507.000
1.855.000
2.190.000
2.397.000
2.906.000
4.265.000
4.516.000
Nevehire
Gelen
39.619
53.317
61.441
92.182
112.337
143.440
150.742
145.034
%
3,45
3,53
3,31
4,20
4,68
4,93
3,53
3,21
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
5.398.000
5.553.000
7.104.000
6.525.000
6.670.000
7.726.000
8.614.000
9.689.000
9.752.000
7.483.000
10.412.000
11.618.000
13.246.875
8.991.456
10.981.763
12.952.616
11.896.571
14.794.270
13.647.606
14.388.998
130.665
73.721
173.124
185.835
142.653
179.897
247.343
361.894
399.445
208.080
202.777
343.308
325.325
216.583
271.084
351.932
257.624
374.112
442.602
418.607
2,42
1,32
2,43
2,84
2,13
2,32
2,87
3,73
4,09
2,78
1,94
2,95
2,45
2,40
2,46
2,71
2,16
2,52
3,24
2,90
Ort. Turist
Says
7.793.863
218.026
2,98
Kaynak: Konaklama statistikleri Bltenleri (1982-2009). Kltr ve Turizm

Bakanl, l Kltr ve Turizm Mdrl.
Tablo 18 incelendiinde Nevehirin Trkiye aktif d turist saysndaki paynn, baz yllar dalgalanma olsa bile 1980li yllara gre dt grlmektedir. Bunun temel gerekesi Nevehirdeki turizmin doasnn, Trkiyenin
dier blgelerinden farkl olmasdr. Trkiyeye ynelik turist says her
ey dahil sistemi ile 1992ye gre 2009 da ikiye katlanmtr. Byle bir
sistem olmamasna ramen ayn baary Nevehirde gstermitir. Ancak
Nevehirde kal sresi sadece iki gn olduu iin ayn orandaki turist says
art, otellerin doluluk oranlarna ayn ekilde yansmamaktadr.
Nevehiri ziyaret eden yabanc turistlerin geceleme saylarna gre ortalamas alndnda srasyla ilk alt lke Fransa, Japonya, spanya, Almanya,
talya ve Amerika Birleik Devletleridir. Nevehiri ziyaret eden yabanclar,
185
geli amalarn gezi ve elence (%55) ve kltr (%22) olarak ifade etmektedir. Yabanclarn Nevehiri ziyaret amalar iinde sportif ilikiler %
0,11, yaknlar ziyaret % 0,66, salk % 0,01, dini % 0,09, alveri %
0,05, toplant % 0,32, konferans, kurs, seminer % 0,32, grev % 0,52,
ticari ilikiler ve fuar % 0,32 ve dier amalar ise % 0,19 olarak yer almaktadr (lhan ve Cokun:2005, 109-111).
4.2. Yiyecek ve ecek Hizmetleri
Bir otele baml ya da bamsz olsun turistler tarafndan kullanlan restoranlar, barlar ve dier yeme-ime iletmelerinin envanteri sunulan mutfak
tipi ve eidi, yiyecek ve iecek servisinin kalitesi, yiyecek ve ieceklerin
fiyat dzeyi, salanan temizlik ve hijyen dzeyi, fiziksel ekicilik ve konfor
dzeyi, konaklama tesisleri ve tur gzergahlarna gre yeme-ime tesislerin yerleimi gibi ltler ile deerlendirilebilir. Otellerin bnyesinde bulunanlar dnda, Greme, Avanos, rgp ve Uhisar blgenin yeme-ime
ve elence merkezleri olarak bilinmektedir. Bu yerleim yerlerinin dndaki
yerlerde bulunan yeme-ime tesisleri ounlukla yerel halka hizmet veren
iletmelerdir. Yeme-ime ve elence yerlerinin says yetersizdir. Konaklama tesislerinin dndaki bar, disko ve arap evlerinin kapasiteleri ok
byk olmamakla beraber buralarda samimi bir atmosfer yaratlmakta,
bazlarnda canl mzik bulunmaktadr. Yeme-ime tesislerinin turistik adan en mehurlar kaya oyma restoranlardr. Blgede dokuz adet kaya
oyma restoran bulunmaktadr. Kaya oyma restoranlarda deiik elence
hizmetleri sunulmaktadr. Birkann dnda yiyecek iecek iletmelerinde
mutfaklara ayrlan alanlar ise ok dar olup, temizlik, hijyen ve sanitasyon
dzeyi ok dktr. ok iyi ynetilen baz restoranlarn dnda yeme-ime iletmelerinde sunulan hizmetin dzeyinin vasatn altnda olduu sylenilebilir. ou yeme-ime ve elence yerlerinde alan personeli, zel
kyafetleri olmad iin bakalarndan ayrmak bile g olmaktadr (lhan
ve Cokun: 2005).
4.3. Seyahat Acentesi, Rehberlik ve Turist Bilgilendirme Hizmetleri
Nevehirde TRSABn blge temsilcilii bulunmaktadr. Nevehir blgesinde toplam olarak 2011 yl itibari ile 83 A Gurubu seyahat acentesi
bulunmaktadr. Blgede turizm hareketleri daha ok grup turlarndan
olumaktadr. Blgede bulunan seyahat acentelerinin youn olarak faaliyette bulunduklar hizmet alan, blge iinde gnlk tur dzenlenmesidir. Blgeye ynelik turistik talebin zaten organize turlar ile gelen turist-
186
lerden olumas ve mnferit olarak gelenlerin azlna ramen 83 adet

seyahat acentesinin hizmet vermeye almas i alann daraltmakta ve
acenteler arasnda bir rekabet olumaktadr. Kapadokya Turist Rehberler
Derneinin (KARED) grlerine gre Nevehirde hizmete hazr her dilde rehber bulunmaktadr. Ancak blgede spanyolca, Yunanca, Korece
dillerinde yeterince rehber bulunmad bilinmektedir. KAREDe gre en
nemli sorun acentelerin rehberlere gnlk tarifenin altnda cret teklif
etmesidir. Bilgilendirme hizmetleri, turizm danma brolar ve rehberler
tarafndan salanmaktadr. Turizm danma brolar; yerleri, alan kii
says, alanlarn eitim durumlar, yabanc dilleri ve tantm materyalleri
asndan yetersizdir.
4.4. Hediyelik Eya Maazalar
Hediyelik eya maazalar turistik st yapnn nemli bir unsurdur. Hediyelik eya maazalar konumlar, binalar, personel saylar ve nitelikleri
asndan deerlendirilebilir. Hediyelik eya maazalarnn aralarnda lek
bakmndan ok byk farklar bulunmaktadr. Bak noktalarndaki seyyar
satclardan, bir iki kiinin ilettii atlyelerden, elli ve daha yukar kiinin
alt maazalara kadar deiik leklerde hediyelik eya sat noktalar ve maazalar bulunmaktadr. Hediyelik eya maazalar hal, kuyumoniks ve anak-mlek konularnda ihtisaslamlardr. Nevehirde toplam
183 alveri maazas bulunmaktadr. Avanos 59 alveri maazas ve
dkkan says ile birinci, Greme 37 ile ikinci, rgp 33 ile nc sradadr. Avanos 47 anak-mlek alveri maazas ile Nevehirin anak
mlekilik merkezidir. Hal alveri maazas saysnda ise 22 maaza ve
dkkan ile rgp birinci sradadr. Kuyum ve Oniksde 4 maaza ile Uhisar birincidir. Hediyelik eya maazas saysnda 27 maaza ile Greme
birinci konumdadr. Grld gibi sadece maazalar deil yerleimler de
hal, kuyum-oniks ve anak-mlek konularnda ihtisaslamlardr. Ancak
blgedeki hediyelik eya satlarnn % 90 byk alveri maazalarnda,
%10u blgedeki dier kk lekli alveri maazalarnda yaplmaktadr. Byk lekli hediye sat maazalarnn mterilerinin neredeyse
tamam grup turlardan acente balants ile salanmaktadr. Byk lekli bir hal maazasna bir yl iinde ortalama 30.000 kii girmektedir. Bir
otobs dolusu ziyareti, yaklak 40 kii, bir grup kabul edilmektedir. Ayn
anda 10-15 grubu birden karlayabilecek bir kapasiteye sahip hal maazalar bulunmaktadr. Her gruba 2-3 saat ierisinde halnn tarihesi,
nasl retildii ve eitlerinin tantmn ieren gsteriler eliinde sat ile-
187
mi gereklemektedir. Hediyelik eya maazalar ayn zamanda blgenin

nemli turistik ekiciliklerini oluturmakta, alveri turizmi sayesinde blgeye ynelik nemli bir turistik talep yaratmaktadr. Hediyelik eya maazalarnn ortak sorunu; mteri ekmek iin acente ve rehberlere dedikleri komisyon oranlarnn dnyada kabul gren %10-15 gibi oranlar ok
am olmasdr. Yksek komisyonlar ile artan maliyetler ya yksek fiyatlar
ile mterilere yanstlmakta ya da iletmelerin kar marjn drmektedir.
Bu ise mteri memnuniyetsizliine ve iletmelerin ekonomik skntlara
girmesine neden olmaktadr. Her ne kadar yksek komisyonlar ile altrlabildii sylense de mevcut sistemin srdrlebilirlii, Nevehir turizmin
srdrlebilirlii asndan tehdit oluturmaktadr (lhan ve Cokun:2005)
4.5. Nevehirin Turistik ekicilikleri
Turizm faaliyetlerinin devam iin turizm sisteminin btn elemanlar nemli olmasna ramen, blgesel ekicilikler ve ekim kaynaklar bu
sistemi harekete geiren itici gc oluturur. Bir blgede yeterli dzeyde ekicilik olmad zaman turizmin gelitirilmesi mmkn olmayabilir.
Blgenin ne tr ekiciliklere sahip olduu ve ekiciliklerinin zellikleri; ne
tr ekicilik kaynaklarn gelitirebilecei ya da koruyacan, ekicilik kaynaklarna dayal olarak hangi turistik faaliyetlerin gelitirebilecei ya da
birletirebilecei ve turistik alt (fiziksel ve kurumsal) ve st yapnn eklini
ya da durumunu ortaya karr. ncelikle blgede var olan ekicilikler ve
ekim kaynaklar tanmlanmal, zellikleri belirlenmeli ve stratejilere k
tutacak ekilde belirli ltlere gre deerlendirilmelidir. ekiciliklerin yeri
ve ulalabilirlii, turizm asndan nemi ve tannml, tama kapasitesi, zgnl, blgenin sunduu ortam (evresel kalite, misafirperverlik
ve denen para ve zamana demesi) ekiciliklerin deerlendirilmesinde
dikkate alnmas gerekli ltlerdir. Turizm planlamasnda zellikle nemli
olan konu turistlere uygun ekiciliklerin kapsamnn ak bir ekilde belirlenmesidir. ekiciliklerin kapsam ok eitli ve yaygn bir dalm gsterebilir. Neredeyse hesaplanamayacak kadar geni olan bu dalm, turizm
politikasnn belirlenmesinde planlamacnn grevini daha karmak hale
getirir. lgili deikenlerin okluu nedeni ile turistik ekiciliklerin gelitirilmesinde aklc bir seimin yaplabilmesi, politikaclar, planlamaclar, yatrmclar ve yneticiler iin de ortak ve olduka zor bir grevdir. Bu zor
grevi kolaylatrmann yollarndan biri de blgedeki ekiciliklerin ayrntl
bir ekilde snflandrlmasdr. Blgesel ekicilikler ile ilgili verilerin toplanabilmesi iin ekicilikler ve pazarlar ayr ayr incelenmesine ramen, blge
188
turizminin baarl olabilmesi iin blgesel ekicilikler ve faaliyetlerin blgenin hedef turizm pazarlar ile uyumlu olmas gerekir. Turistik ekiciliklerinin aratrlmas ve deerlendirilmesi iin blgedeki ekicilik trlerinin
anlalmas gereklidir. alma amacn amamak iin burada Nevehirin
sahip olduu temel ekicilikler balklar halinde verilecektir. Doal ekicilikler; dnyada ei ve benzeri olmayan peri bacalar ve vadilerin oluturduu doal gzelliklerdir. Volkanik kaynakl jeolojik bir yapya sahip olan
Nevehir, rzgar ve yamur erozyonunun meydana getirdii ve peribacas
olarak tanmlanan ilgin doal oluumlarn ve vadilerin yer ald bir blgedir. Nevehir k sporlar iin uygun olmamakla birlikte bir uydu ekicilik
olarak kabul edilebilecek Erciyes Da, daclk ve trekking asndan Hasan Da, Aladalar, Boklar Dalar blgenin nemli turizm ekim gcne
sahip doal kaynaklardr. Fiilen bu dalarda atl turlar ve yry turlar
dzenlenmektedir. lin belli bal akarsuyu Kzlrmaktr. zellikle Glehir
ve Avanos ilelerinde Kzlrmakdan rekreatif amal faydalanmak mmkndr. Doal grntsnn cazibesinin yan sra kenarlarnda dinlenme
ve elence yerleri, kampingler yaplmasna uygundur. Ancak akarsu sporlarna elverili olup olmadnn tespiti iin ayrntl aratrmaya ihtiya vardr. Nevehirde ok sayda ime ve kaplca vardr. Nevehirdeki imeler ve
kaplcalar, zellikle Kozaklda, gelien turizme paralel olarak deerlendirilmeye balanmtr. Ancak yeterli dzeyde deildir.
Nevehirin nemli kltrel ekicilikleri; kilise ve manastrlar, yeralt ehirleri, antik kentler, Seluklu ve Osmanl mimari eserleri, blge mimarisi,
mzeler, geleneksel el sanatlar ve etnografi deerler, sosyal ve kltrel
etkinlikler ve yresel beslenme biimleri ve yiyecek-iecek (zellikle arap)
eitleridir.
ekicilikler; evre turlar ve uzun sreli kal salayan ekicilikler olmak
zere snflandrlabilir. Birinci grup ekicilikler (yol gzergahndaki manzaral alanlar, nemli doal alanlar, kamp alanlar, zgn yaplar, dini ve
kltrel yerler, yiyecek-iecek ve elence yerleri, tarihi binalar, antlar ve
alanlar) tur talebi yaratan ve yeniden kullanlmayan ekiciliklerdir. kinci
gurup ekicilikler (resort oteller, avclk ve su sporu alanlar, tatil kompleksleri, festival ve kutlamalar, kongre ve toplant yerleri, kumar merkezleri, spor alanlar, ticaret alanlar, bilim ve teknoloji merkezleri, elence
parklar) ayn ziyaretiler tarafndan tekrar kullanlma olasl yksek olan,
bir yerde uzun sre kalmay gerektiren ve bir blge ya da blge yaknnda
toplanm olan ekiciliklerdir. Nevehirin sahip olduu ekicilikler dikka-
189
te alndnda Nevehirin birinci grup ekiciliklere sahip olduu ve tur

yaratabildii grlmektedir. Yaplan talep analizleri ve blgedeki ortalama iki gece bir gndz konaklanmas da bu tespiti desteklemektedir. Bu
nedenle Nevehirde ikinci snf ekicilik trlerinin gelitirilmesine ihtiya
bulunmaktadr. Sahip olunan btn doal ve kltrel ekiciliklerin ekim
glerinin artrlabilmesi iin turistler kadar yerel halkn ihtiyalarn da dikkate alarak, bu ekicilikler ile ilikili rekreatif faaliyetlerin zenginletirilmesi
gerekmektedir.
Sonu
1987-2001 dneminde Nevehirin GSYHdan alm olduu pay
%0,59dan %0,45e gerilemitir. 1987 ve 2001 yl GSYH rakamlar karlatrldnda, Trkiyenin GSYHnda %48, Nevehirin GSYHnda ise
%13lk bir ykseli yaanmtr. GSYH rakamlarna gre Nevehir ekonomisi, Trkiye ekonomisindeki bymeye paralel bir byme gsterememi ve GSYHdan ald pay azalmtr.
1987-2001 dneminde GSYHdan en fazla pay alan sektr tarm sektr olmutur. Ancak bu dnemde tarm sektrnn paynda yaklak
%31lik azal, ticaretin paynda ise %15lik ykseli yaanmtr. Ticaretteki %15lik artn temel kayna otel lokanta hizmetlerinde yaanan
%14,3lk arttr. 1987-2001 dneminde Nevehir ekonomisinde tarmdan turizme doru bir dnm yaanmtr.
1954 ylnda il olan Nevehir sanayi, tarm ve turizm sektrlerindeki potansiyellerini yeterince kullanamamtr. 1997 ylna kadar kalknmada ncelikli yreler kapsamna alnmamas nedeniyle tevik sisteminden yararlanamamas, kamu yatrmlarndan yeterince faydalanamamas, organize
sanayi blgesi kurulmas konusunda yaanan sorunlar yatrmlarn evre
illere kaymasnda etkili olmutur.
Nevehir ekonomisinde turizm nemli ve nc bir sektrdr. Ancak, ekonominin btn sektrlerinin ilin kalknmasnda ayr ve nemli bir yeri
vardr. TR71 Blgesinde ihracatn ithalat karlama oran 1,54 karken,
Trkiyede ise bu oran 0,72 olarak grlmektedir. Blgede ihracat yksek
olmasna ramen ithalatn dk olmas, blgenin ekonomik yapsndan
dolay yatrm mallar ithalatnn Trkiyeye oranla daha dk olmasndan kaynaklanmaktadr. lkemizin cari ak sorunu dikkate alndnda
190
Nevehirde sanayi, tarm ve turizm sektrlerinin birlikte tevik edilmesinin

nemi ortaya kmaktadr. Nevehirde tarm, sanayi ve turizm, sektrde de ihracat konumundadr. Ancak, tarm ve zellikle taa topraa
dayal sanayide rnler ilenmeden ihra edilmektedir.
Hayvanclkta ar kovan saysnda %27lik bir art, kmes hayvan saysnda ise 2,9 katlk bir art yaanmtr. Bykba hayvan saysnda %42, kkba hayvan saysnda %83, tek trnakl hayvan saysnda ise %96 azal
olmutur. Ancak hayvan mevcutlarnn azalmasna ramen sr rklarndaki deiiklik, hayvansal gda retiminde yksek oranlarda art salamtr.
Nevehirde su rnleri retimi dk dzeylerdedir ve yllar itibariyle su
rnlerinin retim miktar azalmtr.
Yamurlama sistemi ile sulamann yaygnlamas, zirai mcadelede daha
modern alet ve makinelerin kullanlmas ve traktr, ilalama, ekim, dikim, hasat ve benzeri tm zirai alet ve makinelerin saysnda yaanan art
tarmda verimliliin ve retimin artmasn salamtr. Tarm sektrnde
retimi yaplan temel rnler patates, eker pancar, buday, arpa ve
zmdr. Sebze retiminde en fazla paya sahip olan rnler domates ve
kabaktr (erezlik). Meyvecilikte ise retimi yaplan temel rnler zm,
elma ve armuttur. Nevehirde rt alt sebze retimi ok dk dzeydedir. Ancak Kozaklda termal seraclk iin nemli bir potansiyel bulunmaktadr. Nevehirde imalat sanayi byk lde tarma dayanmakta ve sanayi kurulular gda sanayinde younlamaktadr. Gda sektrne ynelik
yatrmlar, zellikle patates ile zm ve mamullerinin ilenmesine ynelik
yatrmlar iin nemli bir potansiyel bulunmaktadr.
Ponza ta, ihracat ve byk bir istihdam kaynadr, ancak ilenmeden
ihra edilmektedir. Ponza tan ileyerek katma deerini artracak iletmelere ihtiya vardr. Trkiyenin bir deprem lkesi olduu ve birok blgesinde youn k ikliminin hkm srd dikkate alndnda, hafiflik, dayankllk ve s yaltm asndan nemli stnlkleri olan perlit ve ponza
madenleri inaat sektrnde deerlendirilerek lke ekonomisine nemli
katklar salayabilir.
evrenin kalitesini ve yerel halkn isteklerini dikkate alan blgesel srdrlebilir sosyo-ekonomik kalknmaya btn sektrlerin katksn artrmak iin
Nevehire gelen yerli ve yabanc turist saysn, kal srelerini ve harcamalarn artrmak, yerel halk iin mevcut rekreasyon frsatlarn muhafaza et-
191
mek ve gelitirmek, yerel halka turizmde istihdam ve gelir artrc imkanlar

salamak (turizm ve ekonominin dier sektrleri arasnda ileriye ve geriye
dnk balar gelitirmek, ekonominin kk lekli kesimlerine yardmc
olmak ve danmanlk hizmeti vermek), evre zerindeki mevcut ve potansiyel olumsuz etkileri kontrol etmek (byk neme sahip kaynaklarn
veya alanlarn belirlenmesi ve arazi kullanm planlamas iin programlar
ve ynetim rehberleri oluturmak, kat atk toplama sisteminin etkinliini
artrmak, turizmim tutundurulmas iin sosyokltrel miras korumak veya
gelitirmek, bunun iin yerel halkta ilgi uyandrmaya ynelik rgtler kurmak, fonlar oluturmak, danmanlk etmek), yerel kar gruplarna turizm
kalknmas konusunda grlerini bildirme frsatlar vermek, mevcut danmanlk ve katlm sisteminin dzeyini ykseltmek, turizmden elde edilen vergi, kira ve yatrmlar yolu ile blgesel geliri artrmak gerekmektedir.
Turist memnuniyetini salamak ve artrmak iin turist-yerel halk arasndaki
iyi ilikileri glendirmek, misafirlerine kar iyi davranmalarnn gereklilii
ve turizmin neminin anlalmas iin yerel halkn eitilmesi, yerel deerleri ve gelenekleri anlamas iin turistleri bilgilendirmek, turistlere sunulan
mal ve hizmetlerin kalitesini ve fiyatlarn kontrol etmek, turizm hizmetleri
iin kalite kontrol ve sertifikasyon sistemleri kurmak, turizm endstrisi ile
ilgili yerel halk iin danmanlk ve eitim salamak gerekmektedir.
Yatrmclar zerindeki maliyet zorluklarn azaltmak iin karl yatrm tevik eden yasalar/dzenlemeler/politikalar oluturmak, yatrm projelerinin
uygulanmasn kolaylatrmak, uygulama sreci ile ilgili hkmet birimleri
arasndaki ibirliini gelitirmek, mevcut idari uygulama ve dzenlemeleri daha elverili hale getirmek, yatrmlarda ve pazarlamada kamu/zel
sektr arasndaki ibirlii ve yardmlamay gelitirmek, kamu sektrnn
btesinin turizm gelitirme projeleri iin artrlmas, daha iyi ibirliine
olanak salamas iin hem zel hem de kamu rgtlenme yapsnda deiiklikler yaplmas, yatrm iin potansiyeli olan mevcut ve yeni alanlarda
altyapnn artrlmas ve iyiletirilmesi gerekmektedir.
zel ilgi turizm trlerinin (kongre, gastronomi, termal vb.) ve rekreatif olanaklarn artrlmas, hem turist saysn artracak hem de turistlerin blgedeki kal sresini uzatarak atl yatak kapasitesinin kullanlmasn salayacaktr. Bu nedenle bu alanlardaki olanaklarn tespiti iin yeni aratrmalara
ve tespit edilen alanlarda da yeni yatrmlara ihtiya vardr.
192
Kaynaklar
AHA, 2010, Ahiler Kalknma Ajans, TR71 Blgesi (Aksaray, Krkkale, Krehir,
Nevehir, Nide) Blge Plan - 2010-2013, T.C. Babakanlk, Devlet Planlama Tekilat, Kayseri.
Babakanlk Yatrm Destek ve Tantm Ajans, 2010, Turizm Sektr Raporu.
Cumhuriyetin 50.Ylnda Nevehir, 1973, Tisa Matbaas, Ankara.
lhan, brahim ve Mevlt Cokun, 2005, Nevehir li Turizm Geliiminin Mevcut
Durumu ve Geleceine Ynelik neriler, s.1-179, (Kltr ve Turizm
Bakanlna rapor olarak sunulmutur), l Kltr ve Turizm Mdrl,
Nevehir Valilii, Nevehir.
Nevehir Turizm Planlamas, Ankara, 1965
MTAGM, Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl, Ankara.
Nevehir Valilii, 2004, Nevehirin 50. Yl, Osmanl Ofset Matbaas. 2004.
NY, 1999, Nevehir l Yll 1998, Babakanlk Basmevi, Ankara.
NKTM, 2011, Nevehir l Kltr ve Turizm Mdrl.
NTSO, 1995, Nevehir Ticaret ve Sanayi Odas ktisadi Raporu, Mart 1995.
NTSO, 1998, Nevehir Ticaret ve Sanayi Odas Rehber98, Austos 1998.
NTSO, 1999a, Nevehir Ticaret ve Sanayi Odas Rehber 99, Devran Matbaaclk.
NTSO, 1999b, Nevehir line Ait Genel ve Ekonomik Bilgiler, 15 Mays 1999.
NTSO, 2004a, Nevehir Ticaret ve Sanayi Odas ktisadi Raporu, ubat 2004.
NTSO, 2004b, Nevehir linin Srdrlebilir Ekonomik Gelimeyi Yakalayabilmesi in zm Bekleyen ncelikli Sorunlar (Sanayi ve Ticaret Bakan Ali
Cokuna Sunulmak zere Hazrlanan Rapor), 20 ubat 2004.
Kltr ve Turizm Bakanl. Turizm statistikleri Bltenleri 1982-2005. T.C. Kltr
ve Turizm Bakanl, Ankara.
Kltr ve Turizm Bakanl. Konaklama statistikleri Bltenleri 2005-2009. T.C.
Kltr ve Turizm Bakanl, Ankara.
Peken, Yaln, 1988, Nevehirden Newyorka: Gezi Notlar, Drdnc Basm,
Varlk Yaynlar, stanbul.
Rfat, Samih, 1998, Gezginlerin Kapadokyas , Kapadokya, Ayhan ahenk Vakf, stanbul.
T.C.K.T.B. (2008), T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Konaklama statistikleri.
TUK, 2011, Blgesel Gstergeler TR71 (Krkkale, Aksaray, Nide, Nevehir, Krehir) 2010, TUK Matbaas, Ankara.
TUK, 2010, Blgesel Gstergeler TR71 (Krkkale, Aksaray, Nide, Nevehir, Krehir) 2009 TUK Matbaas, Ankara.
www.tuik.gov.tr
193
NEVEHR AIZLARINDA KULLANILAN DEYMLER1

THE IDIOMS USED IN NEVEHR DIALECTS
dris Nebi UYSAL*
ZET1
Bu almada Nevehir azlarnda kullanlan deyimler zerinde
durulmu; bunlar yap, anlam, yaz dilindeki ekil, Trkiye Trkesi
azlarndaki kullanm durumu bakmndan karlatrlp incelenmitir. rnekler, blge azlar hakknda malzeme bulunduran kaynaklardan alnmtr. Azn yldzlara vermek, arkasn ban grmek,
belaya trmk ekmek, (bir) ayran iirmek, bir ocaktan olmak, eli
yz yumak, (birinin) sadarna taklmak, tuzu dkmek, yk tutmak
yre insanna ait ortak hafzann rn olan deyimlerden yalnzca
birkadr. Nevehir azlarnda var olan deyimlerin byk bir ksm
tek geden oluur. Deyimlerde az, ba, boyun, el, yz gibi organ
adlarna ska rastlanr. Bu durum, organ adlarnn ilevselliini anlatr. Bir blm Derleme Szlnde ve Trkenin gncel szlklerinde yer almayan bu yaplar, kukusuz, dile ve anlan szlklere
birer katkdr. rneklerin tamam yre halknn dile, eyaya ve doaya hkimiyetini, anlatm gcn, hayata bakn ve bunu dile getiri
eklini gstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Nevehir Azlar, Deyimler
ABSTRACT
This study focuses on the idioms (azn yldzlara vermek, arkasn
ban grmek, belaya trmk ekmek, (bir) ayran iirmek, bir ocaktan olmak, eli yz yumak, (birinin) sadarna taklmak, tuzu dkmek, yk tutmak etc) used in Nevehir dialects. Examples which
* Yrd. Do. Dr., Karamanolu Mehmetbey niversitesi Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat
Blm Karaman. e-posta: uysal_idris@hotmail.
1
Trkede deyimler ad (ipucu vb.), sfat (eli ak vb.), zarf (ucu ucuna vb.) veya fiil (gze gir- vb.) ileviyle kullanlabilmektedir. Dilimizde deyimlerin yap ynyle de eitlendii grlr. Kimi deyimler
bir fiil (yol ver- vb.), kimisi bir sz bei yapsndadr: elinin kr, pskll bela gibi. Baz deyimler
ise cmle niteliindedir: ine atsan yere dmez gibi. Biz bu yazda Nevehir azlarnda yap ve
ilev ynyle birleik fiil nitelii sergileyen deyimleri ele almak istiyoruz.
195
dris Nebi UYSAL
analysed in article have taken from resource books related with

region dialects. Then the idioms have examined in points of structure, meaning and usage. Accoarding to the study many of idioms
has one part. Some of them have organ names, like face, hand,
head, mouth, neck. This situation expresses the importance of organ names. Today some of the idioms arent in Turkish Dictionary
(TDK, 2005) and Compilation Dictionary (TDK, 2009). Of course,
this situation encountered in Nevehir dialects is a contribution to
Turkish language and mentioned dictionaries.
Key Words: Nevehir Dialects, Idioms
Giri
Belli bir kavram, belli bir duygu ya da durumu dile getirmek iin birden
ok szcn bir arada, seyrek olarak da tek bir szcn yan anlamnda
kullanlmasyla oluan sz (Aksan 2000: 35) eklinde tanmlanan deyimler, Trkenin sz varlnda nemli bir yer tutar. ok eyi en az szckle
anlatma abasnn rn olan bu szler, yaz dilinde ve azlarda ska
karlalan ifade ekilleridir. eitli olay ve durumlarla kiilerin bu olay ve
durumlar karsnda takndklar tavr ve gsterdikleri tepkilerin anlatlmasnda yararlanlan deyimler; mizahi yn bulunan, iirsel deeri olan ve
anlatma g katan sz bekleridir.
Trkede deyimlerin byk bir ksm bir sz bei grntsndedir. Bu
durum, ayn ekilde olan kimi yaplarn da deyim olarak alglanmasna neden olmutur. Bir sz beinin deyim zellii kazanmas, bei oluturan
szcklerin kendi anlamlarndan syrlarak ortaklaa yeni bir anlam yanstmalarna baldr (Aksan 2006: 172). Bu, bir yapnn deyimlemesini salayan ilk admdr. Deyimlemenin ikinci basamanda ise kalplama ve kalp
halinde kullanlma vardr. Dolaysyla birden fazla szckten meydana gelen bir yapnn deyim olup olmadna karar verirken bu iki hususu dikkate
almak gerekir. Ancak kalplama, azlar iin salam bir lt olmayabilir.
Belki azlarda yerel/yresel bir kalplamadan bahsedilebilir.
Trkede deyimler zerine birok alma yaplmtr. Yaplan almalarn
ortak taraf, incelemelerin bu szlerin anlam yn zerinde younlam
olmasdr. Oysa bu gizemli szler; yap, dizili ve ilev ynleriyle de kendi
iinde birtakm farkllklar gstermekte ve ayrca incelenmeyi gerektirmektedir. yle ki bugn dilimizde deyim olarak iletilen kuyruk acs, etin ce-
196
Nevehir Azlarnda Kullanlan Deyimler
viz, yufka yrekli, ele gne kar, hem sulu hem gl, eli uzun, die di,
antada keklik, kldan ince kltan keskin, kr krne, ekmek elden su
glden, el mi yaman bey mi yaman, ou gitti az kald, yere bakan yrek
yakan, di gcrdatmak vb. sz bekleri, bu incelemenin bir zorunluluk
olduunu anlatmaktadr. rneklerden de anlalaca zere deyimlerin bir
ksm tamlama (ad, sfat), bir blm szck grubu (edat grubu, balama
grubu, birleik fiil vb.) eklinde iken bazlar da bir cmle niteliinde olabilmektedir. Kimi deyimler ad (aln teri vb.) olarak iletilirken kimileri sfat
(etin ceviz vb.), zarf (kr krne vb.) ya da fiil (gzden d- vb.) olarak
kullanlabilmektedir. rnekler bize deyimleri yap, dizim ve ilev farkllklarn dikkate almadan incelemenin salkl sonu vermeyeceini gstermektedir.
Biz bu almada yukardaki deerlendirmeler nda Nevehir azlarnda kullanlan deyimler zerinde durmak istedik. Yre azlar, deyimler
bakmndan hayli zengindir. Var olan bu zenginlii bir bildirinin snrlarn
amayacak ekilde sizlere sunmay dndk. rneklem olarak birleik
fiil yapsnda olan deyimleri setik. Bu kapsamda inceleyeceimiz rnekler yre azlar hakknda malzeme bulunduran kaynaklardan alnm olup
konuya ilikin almalarda genellikle birleik fiil yapsnda olan deyimler
bal altnda yer almaktadr2.
C. Demir (2008: 432), birleik fiil yapsnda olan deyimlerin kip ve kii
ekleri almadan kalplam szler olduunu, bu ynleriyle cmle niteliindeki deyimlerden ayrldklarn syler. Bu deyimler cmlede yklem olduu
zaman yklem durumundaki fiil, kip ve kiiye gre ekimlenebilmektedir.
rnein birleik fiil niteliindeki gzden d- deyimi, gzden dtk,
gzmden dt, gznden dersin ekillerinde ekime girebilmektedir. ekil, anlam, dizili ynleriyle dil biliminin farkl alanlarna konu olan
bu fiillerin bir dier zellii, bazen birleiin fiil gesinin bazen de grubun
tamamnn anlam kaymasna uram olmasdr.
Bu kapsamda ele alnacak rnekler Z. Korkmaz (2009: 153-157, 837-861)n Anlam Kaymasna
Uram ve Deyimlemi Olan Birleik Fiiller, D. Aksan (2006: 174-175)n Eylemlikle Kalplam Yklemsel Szck Badatrmalar, T. N. Gencan (2007: 368-369)n beklemi Eylemler:
Deyim Biiminde beklemi Eylemler, L. Karahan (1999: 39)n Anlamca Kaynam Birleik
Fiiller ve C. Demir (2008: 432)in Birleik Fiil Yapsnda Olan Deyimler bal altnda verdii
yaplardr. Bu konuda yaplan almalardan biri de Deniz ztrke aittir. ztrk (2008) eserinde
Anlamca Kaynam-Deyimlemi Birleik Fiiller ifadesini kullanmtr.
197
dris Nebi UYSAL
nceleme:
Bu blmde Nevehir azlarndaki birleik fiil yapsnda kullanlan deyimleri, abecesel sraya gre verip bunlar zerinde deerlendirmeler yapmak
istiyoruz.
Ars tutmak (NYA, 65/4) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Gebe
kadnn doum sanclar balamak anlamndadr. Yaz dilindeki yap ve
karlkla ayndr. Derleme Szlnde bulunmayan bir sz beidir.
Azn havaya vermek (NYA, 29/54) : (N+YT+F) yapsnda, iki geli bir
deyimdir. Kandrlmak, beklediini elde edememek anlamna gelir. Alay
yollu sylenen bir szdr. Yaz dilinde azn havaya (poyraza) amak (TDK
2005: 37) eklinde kullanlr. Derleme Szlnde yer almayan bir szdr.
Azn yldzlara vermek (NYA, 14/52) : (N+YT+F) yapsnda, iki geden
oluan bir deyimdir. Yaz dilinde ve Derleme Szlnde bulunmayan,
yre azlarna zg bir szdr. Geceyi ak bir alanda, yldzlara bakarak
geirmek karlndadr.
Akl bana gelmek (AYA, 18/23) : (+YT+F) eklinde, iki gesi bulunan bir deyimdir. Anlam kendine gelmektir. Yaz dilinde de ok kullanlan bir ifade eklidir.
Akl ermek (NYA, 29/55) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Anlayabilmek anlamnda olup yaz dilinde de grlen bir szdr.
Akl kavramak (NYA, 10/26) : (+F) kuruluunda, tek geli bir deyimdir.
Anlamak, farkna varmak anlamlarndadr. Yreye zg bir deyitir.
Aklna gelmek (NYA, 4/28; AYA, 2/10) : (YT+F) eklinde, tek geden
oluan bir deyimdir. Hatrlamak anlamn verir. Yaz dilinde de ska karlalan bir szdr.
Alp satmak (NYA, 12/12) : (Z+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Cinsel ilikiye girmek karlndadr. Argo niteliinde bir szdr. Yaz dilinde
ve argoya ait szlklerde bulunmamaktadr.
Alnnn terini yemek (BAAD-I, 227) : (N+F) kuruluunda, tek geli ve gesi belirtili ad tamlamas olan bir deyimdir. Kazancn alarak salamak
anlamndadr. Yaz dilinde ve Derleme Szlnde grlmeyen bir yapdr.
Altn sermek (AYA, 7/8) : (N+F) yapsnda, tek geli bir szdr. Birinin yataca yeri, yatan hazrlamak demektir. Yaz diline ait szlklerle
Derleme Szlnde yoktur.
198
Arkasn ban grmek (NYA, 13/17-62/75) : (N+F) kuruluunda, tek

geli ve gesi bir ikilemeden oluan bir deyimdir. Giysi vb. ihtiyalarn
karlamak anlamndadr. Yre azlarna zg bir ifade eklidir.
Avurdunu domalttndan mer diyeceini anlamak (BAAD-II, 104)
: (Z+N+F) yapsnda, iki geli, her iki gesi de yancmleden oluan bir
deyimdir. Birinin ne diyeceini nceden bilmek anlamndadr. Yreye
zg bir deyitir.
Aya kademli olmak (BAAD-I, 241) : (+F) yapsnda, tek geden oluan bir deyimdir. Deyimin fiil gesi, ol- yardmc fiiliyle yaplan bir birleik
fiildir. Uurlu gelmek anlamndadr. Yaz dilinde kademli olsun eklinde
cmle niteliine sahip bir deyim vardr. Ancak bu yap, yaz diline ait szlklerle Derleme Szlnde yoktur.
Ay gn gelmek (NYA, 65/3) : (+F) eklinde, tek geli ve gesi ikilemeden oluan bir deyimdir. Doum zaman yaklamak anlamndadr. Bu deyim Nidede ay gn yitmek, Yozgatta ay gn yakn (TDK
2009a: 416) eklinde sylenirken Afyonda (TDK 2009: 4436) Nevehir
azlarndaki yapnn iletildii grlr. Ancak sz edilen yerdeki anlam,
dier yrelere gre daha genitir. Bu deyim Afyon azlarnda doum zaman gelmek anlamnn dnda nceden saptanan zaman sona ermek,
zaman gelmek anlamlarna da sahiptir.
Babasnn ocan tttrmek (BAAD-I, 245) : (N+F) yapsnda, tek geli
ve gesi ad tamlamasndan oluan bir deyimdir. Nesli devam ettirmek
anlamndadr. Yaz diline ait szlklerle Derleme Szlnde karlalmayan bu yap, kukusuz, anlan eserlere bir katkdr.
Baa kmak (AYA, 18/69) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Bir eye gc yetmek anlamna gelir. Yaz dilinde de kullanlan bir ifade
eklidir.
Ba bana gelmek (AYA, 27/112) : (+YT+F) kuruluunda, iki geden oluan bir szdr. Bir ite kr, zarar etmeden durumu kurtarmak
demektir. Yaz dilinde grlmeyen bu deyim, Nevehir azlarndan Trkenin szlklerine bir katkdr.
Bana gelmek (NYA, 6/39) : (YT+F) eklinde, tek geden oluan bir deyimdir. Kt bir durumla karlamak anlamndadr. Yaz dilinde de bulunan bir sz beidir.
199
dris Nebi UYSAL
Bandan gemek (AYA, 36/39) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yaz dilinde de ayn anlam ve yapya sahiptir. Daha nce ayn duruma
uram olmak demektir.
Bayrn budalas olmak (BAAD-I, 251) : Ol- fiiliyle kurulan bir birleik fiil
olup (F) yapsndadr. ge almadan kullanlmtr. Yerli yersiz azarlanan
biri olmak anlamndadr. Yre azlarna zg bir szdr.
Belaya trmk ekmek (BAAD-I, 252) : (YT+N+F) eklinde, iki geli bir
deyimdir. Yre azlarna zg bir ifade ekli olup bela aramak, kendisini
skntya sokacak ilere bulamak demektir.
Beli bklmek (NYA, 62/112): (+F) kuruluunda, tek geli bir deyimdir.
Yaz dili ile ayn anlam ve yapya sahiptir. gremez hale gelmek anlamndadr.
Belini bkmek (AYA, 10/12) : (N+F) yapsnda, tek geli bir szdr. Yaz
dilinde de grlr. aresizlik iinde brakmak demektir.
Bir ayran iirmek (NYA, 29/98) : (N+F) yapsnda, tek geli ve gesi sfat
tamlamas olan bir deyimdir. Bir yarar dokunmak karlnda kullanlan
bu sz, yreye zg ifade ekillerinden biridir.
Bir ho olmak (AYA, 35/31) : (F) eklinde, ol- yardmc fiiliyle elde edilmi bir deyimdir. Anlamca yaz dilinden ayrlr. Bir olay veya durum karsnda olumsuz etkilenmek anlamndadr. Afyon, Dzce ve Konyada
tuhaflamak, armak, zntden eli aya kesilmek (TDK 2009a: 701)
anlamlaryla kullanlr.
Bir kuyuya ta atmak (AYA, 22/18) : (YT+N+F) yapsnda, iki geli, ilk gesi sfat tamlamas olan bir deyimdir. Birlikte almak ve kazancn tek yerde
biriktirmek anlamna gelir. Yaz dilinde kullanlmayan bir sz beidir.
Bir ocaktan olmak (NYA, 67/17) : (F) yapsnda, ol- yardmc fiiliyle elde
edilmi bir deyimdir. Yaz dilinde bulunmayan bir yapdr. Ayn aileden
olmak, ayn soydan gelmek anlamndadr.
Boyun emek (NYA, 59/65) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Katlanmak, kabul etmek karlnda kullanlr. Yaz dilinde de olan bir
sz beidir.
Can istemek (NYA, 5/19) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Heves etmek, istek duymak anlamna gelir. Yaz dilinde de kullanlr.
200
Can sklmak (NYA, 16/25) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. i
sklmak, tedirgin olmak anlamnda olup yaz dilinde de ayn ekil ve anlamda iletilir.
Drt kuru para kazanmak (AYA, 29/17) : (N+F) yapsnda, tek geli
ve gesi sfat tamlamas olan bir deyimdir. Az kazanmak, emeinin karl olarak ok az gelir elde etmek anlamlarn tar.
Dnya malna gark etmek (NYA, 51/54) : (YT+F) yapsnda, tek geli ve
gesi ad tamlamas olan bu deyimin fiili, et- yardmc fiiliyle kurulan bir
birleik fiildir. Yaz dilinde gark etmek eklinde kullanlan bu deyim, birine bir eyi bolca vermek anlamndadr.
Dnyaya gelmek (NYA, 21/1) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Domak anlamn veren bu sz bei yaz dilinde de vardr.
Ekisine eki, yavanna yavan dememek (BAAD-I, 298) : (YT+N+F)
kuruluunda, ge dizimi tekrar eden bir deyimdir. Her eyi olduu gibi
kabullenmek anlamna gelir. Yaz diline ait szlklerde grlmez.
El koymak (NYA, 9/2): (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yetkili
organ bir mal veya kuruluu kendi ynetimine almak anlamndadr. Yaz
dilinin yaygn szlerinden biridir.
Eli yz yumak (NYA, 29/22) : (N+F) eklinde, tek geli bir deyimdir.
gesi ikileme yapsndadr. Eli bo dnmek anlamndadr. Yre azlarnn Trkenin sz varlna bir katksdr.
Elinden gelmek (NYA, 46/46) : (YT+F) kuruluunda, tek geli bir deyim
olup yapabilmek anlamna gelir. Yaz dilinde de kullanlr.
Elini uzatmak (AYA, 26/80) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yardm etmek anlamn tar. Yaz dilinde el uzatmak ya da elini uzatmak ekillerinde grlr.
Ere gitmek (AYA, 38/43) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yaz
dilinde ere gitmek (varmak) eklinde iki yaps vardr. Kadn veya kz evlenmek anlamndadr.
Ev olmak (NYA, 51/81) : (F) yapsnda, ol- yardmc fiiliyle elde edilmi bir
deyimdir. Evlenmek, yuva kurmak anlamnda olup yaz dilinde grlmez. Bu sz, Nidede geinmek, badamak, uyumak anlamlaryla
kullanlr (TDK 2009b: 1813).
201
dris Nebi UYSAL
Frl frl fllandrmak (NYA, 4/48) : (Z+F) eklinde olup tek gelidir. gesi, ayn szcn tekraryla oluan yansma szckten kurulu bir deyimdir.
Yaz dilinde kullanlmaz. Acdan kvrandrmak anlamndadr3.
Gelin almak (NYA, 25/32) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yaz
dilinde de kullanlan bu sz bei erkee e bulmak anlamndadr.
Gnl elemek (NYA, 28/19) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Hoa vakit geirmek anlamndadr. Yaz diline ait szlklerde de yer
almaktadr.
Gurbete almak (AYA, 5/22) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir szdr.
Yaz dilinde gurbete kmak, gurbete dmek eklinde kullanlan bu
deyim doup yaanlan yerden uzaklamak anlamndadr. Deyim bu yapsyla Trkenin szlklerine bir katkdr.
Gc yetmek (NYA, 12/48) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yaz
dilinde de kullanlr. stesinden gelmek, imkn bulmak anlamlarna gelir.
Gcne gitmek (NYA, 4/61) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yaz dilinde de kullanlr. Gnl krlmak, onuruna dokunmak karlndadr.
Hatrna demek (NYA, 59/66) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yreye zg bir deyimdir. zmek, kalbini krmak anlamlarna gelmektedir.
Herif avrat olmak (NYA, 51/18) : (F) ol- yardmc fiiliyle elde edilmi,
birleik fiil yapsnda bir deyimdir. Ad gesi herif avrat ikilemesinden olumaktadr. Kar koca olmak demektir. Yaz dilinde rnei yoktur.
erisi kan alamak (AYA, 19/34) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Deyimi oluturan fiil (kan ala-) de Trkede deyim olarak kullanlan
baka bir yapdr. Yaz dilinde ii kan alamak eklinde yer alan bu deyim
ok znt duymak anlamn verir.
daresini temin etmek (NYA, 45/157) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yklemi, et- yardmc fiiliyle yaplan bir birleik fiildir. Yreye zg
bir ifade eklidir. Her trl ihtiyacn tedarik etmek anlamndadr.
3
Fllanmak, Nide azlarnda dolanmak, evresinde dnmek (TDK 2009c: 1852) demektir.
202
Kafas tatl olmak (AYA, 38/53) : (+F) yapsnda, tek geli bir szdr.
Fiili ol- yardmc fiiliyle salanm bir birleik fiildir. Akli dengesi yerinde
olmamak anlamna gelir.
Kafay vurup yatmak (NYA, 66/9) : (Z+F) yapsnda, tek geli, gesi zarffiil grubu olan bir deyimdir. Uykusu geldiinde hemen yatmak anlamndadr. Yaz dilinde vurup kafay yatmak eklinde kullanlr.
Kantarn kulpu kopmak (AYA, 2/14) : (+F) eklinde, tek geli bir
deyimdir. Fiilden nceki blm, bir ad tamlamasdr. Yaz dilinde kantarn
topunu karmak eklinde kullanlan bu sz, ly karp arla gitmek anlamn tar.
Kayg ekmek (NYA, 59/27) : (N+F) yapsnda, tek geli bir szdr. Tasalanmak anlamndadr. Yaz dilinde de kullanlr.
Kaynayp gitmek (AYA, 4/1) : (Z+F) yapsnda, tek geli bir szdr.
Yok olmak, kt duruma dmek anlamlarndadr.
Kemalini bulmak (AYA, 22/26) : (N+F) yapsnda, tek geli bir szdr.
Yaz dilinde kemal bulmak eklinde kullanlr. Kemale ermek demektir.
Ksmeti almak (NYA, 5/35) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yaz dilinde de kullanlr. Kendisiyle evlenmek isteyen biri kmak anlamndadr.
Kirasz kilim ucuna yapmamak (BAAD-I, 353) : (Z+YT+F) yapsnda,
iki geli, cmlede yer tamlaycs olan ikinci ge bir ad tamlamasdr. Karlk grmeden bir ie girimemek anlamna gelir. Yaz diline ait szlklerle Derleme Szlnde yoktur.
Kocaya varmak (NYA, 62/33) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yaz dilinde kocaya gitmek ekli de vardr. Kz, kadn evlenmek anlamna gelir.
Kpk kusmak (AYA, 12/2) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yreye zg bir deyim olup uzun sre a kalma durumunu anlatr.
Kudreti yetmek (NYA, 43/3) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yaz dilinde gc yetmek eklindedir. stesinden gelmek, imkn bulmak anlamlarna gelir.
203
dris Nebi UYSAL
Kkm kalmak (NYA, 62/25) : (Z+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yreye zg bir sz olup dul kalmak, bir bana kalmak anlamndadr4.
Lisana gelmek (NYA, 51/17) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Dile gelmek; konuma kudreti, yetenei, olmayan varlk konumak anlamndadr. Derleme Szl bu deyime yer vermemitir.
Meydanda kalmak (NYA, 62/79) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Ortada, kalmak, aresizlik iinde olmak anlamndadr. Bu deyim,
yaz dilinde meydanda brakmak eklindedir.
Muradna ermek (NYA, 65/Balk) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. steine kavumak, arzusu yerine gelmek anlamlarna gelir. Yaz
dilinde de kullanlr.
Muradna komak (NYA, 4/24) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
steine kavumak, arzusu yerine gelmek anlamlarna gelir. Yaz dilinde
muradna ermek ekli esastr.
Oca batmak (NYA, 62/9) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yaz
dilinde de kullanlr. Soyu tkenmek karlndadr. Halk aznda kimi
zaman oca(n) batsn, oca batasca ekillerinde bir ilen ifadesi olarak
da kullanlan bu sz iin Gmhanede kimsesi kalmamak, btn yaknlar lmek anlamlarna gelen oca karalmak (TDK 2009c: 3264) deyimi kullanlmaktadr.
Oturduu yeri satn almak (AYA, 4/3) : (N+F) yapsnda, tek geli bir
deyimdir. lk gesi bir sfat tamlamasdr. Fiili ise birleik fiil olarak kullanlan satn al- yapsdr. Akll uslu olmak anlamna gelir. Yaz dilinde
kullanlmaz.
d stmak (NYA, 5/21) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yaz
dilinde d kopmak (patlamak) eklindedir. ok korkmak, d patlamak anlamna gelir. Korkuyu anlatan bu deyim; d sdmak, d yarlmak, d atlamak (TDK 2009c: 3314) gibi deikenleriyle azlarda
olduka geni bir alana yaylmtr.
Kkm szc iin Derleme Szl (2009: 3027), elden ayaktan dm, ok ihtiyar karlklarn vermekte; bu szcn anakkale, Sivas, orum, Krehir, Yozgat, Ankara ve Nevehirde
kullanldn belirtmektedir.
204
Pili bitmek (AYA, 19/26) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yaz
dilinde de grlr. Gc tkenmek, ekonomik gcn kaybetmek anlamlarndadr.
Ryasna girmek (NYA, 65/12) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yaz dilinde de grlr. Ryasnda grmek demektir.
Sadarna taklmak (birinin) (BAAD-I, 377) : (YT+F) yapsnda, tek geli
bir deyimdir. Yaz dilinde grlmez. Sadar yre azlarnda dayak olarak
kullanlan srk, direk (TDK 2009c: 3513) demektir. Bu durumda sz konusu yap, birinin sayesinde geinmek anlamna gelmektedir.
Souk almak (NYA, 17/22) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yaz
dilinde insanlar iin kullanlan bu deyim yre azlarnda bitkilere ynelik
iletilmektedir. Ar souk nedeniyle bitki kurumak anlamndadr. Byle
durumlar iin yaz dilinde souk vurmak (yakmak) deyiminden yararlanlr.
Sz kesmek (NYA, 2/10) : (N+F) eklinde, tek geli bir deyimdir. Yaz
dilinde de kullanlr. Evlenmek iin anlap kesin karar vermek anlamn
verir.
afak atmak (NYA, 35/11) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yaz
dilindeki afak skmek deyiminin karldr. Sabahleyin ortalk aarmaya balamak demektir.
hret bulmak (NYA, 36/21) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yaz dilinde hret bulmak (kazanmak) eklinde kullanlr. n sahibi olmak, nlenmek, ne kavumak anlamlarna gelir.
Tuzu dkmek (NYA, 14/30) : (N+F) yapsnda ve tek geli bir deyimdir.
Yreye zg bir szdr. Yaz diline ait szlklerle Derleme Szlnde
yoktur. Alamak, gzya dkmek demektir.
Trk yakmak (NYA, 30/50) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Yaz dilinde de yaygndr. Trk sz bestelemek demektir. Bu deyim
Rizede trk takmak eklinde tespit edilmitir (TDK 2009: 4780).
Umur grmek (NYA, 57/30) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. lk
gesi Arapa kkenli bir szcktr. Yaz dilinde deneyimli, grgl, olgun
kiileri anlatmada umurgrm eklinden yararlanlr. Bu sz, Nevehir
azlarnda birleik fiil eklinde yer almtr. ok ey grmek, yaamak
demektir.
205
dris Nebi UYSAL
stne evlenmek (NYA, 27/1) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Evliyken kocas ikinci evlilik yapmak anlamndadr. Yre azlarnn
Trkenin sz varlna sunduu bir szdr.
zerine ocuk dmek (NYA, 65/2) : (YT++F) yapsnda, iki geli bir
deyimdir. Gebe kalmak demektir. Yreye zg bir deyimdir.
Yalana kulak asmamak (AYA, 22/70) : (YT+N+F) yapsnda, iki geli bir
deyimdir. Doru sze itibar etmek anlamndadr. Yre azlarndaki kullanma gre kii doru sylediini belirtmek iin bu sze bavurmaktadr.
Yazs devre yazlmak (BAAD-I, 400) : (+Z+F) yapsnda, iki geli bir
deyimdir. Kaderi kt olmak anlamna gelir. Yaz diline ait szlklerle
Derleme Szlnde yoktur.
Yedisini yitirip byn bitirmek (BAAD-I, 401) : (Z+N+F) yapsnda, iki
geli bir deyimdir. Yaz dilinde grlmez. Byyp gelimek, sorumluluk
alacak yaa gelmek anlamndadr.
Yol gstermek (NYA, 62/72) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
are bulmak, ne yaplacan anlatmak anlamlarna gelir. Yaz dilinde
de kullanlr.
Yol vermek (NYA, 62/21-44) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Nevehir azlarnda iki farkl anlam vardr: zin vermek, are bulmak.
Deyim, anlam ynyle yaz dilinden ayrlr. Ancak Derleme Szlnde
(2009: 4294) Sivas kaydyla gsterilen izin vermek karlyla rtr.
Yola dmek (NYA, 12/5) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Yola
kmak, yol almaya balamak demektir.
Yk tutmak (NYA, 24/39) : (N+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. Hazrlk yapmak anlamndadr. Yre azlarndan Trkenin sz varlna bir
katkdr.
Yz ekimek (AYA, 35/30) : (+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Bir olay ya da durum karsnda sararp solmak anlamndadr. Yre azlarnn Trkenin sz varlna bir katksdr.
Yzne bakmamak (AYA, 13/22) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir. nem vermemek, ilgilenmemek demektir. Yaz dilinde de kullanlr.
Zihninde kalmak (NYA, 1/52) : (YT+F) yapsnda, tek geli bir deyimdir.
Zihninde yer etmek, kmamak zere bellee yerlemek anlamndadr.
Yaz dilinde zihinde (zihninde) yer etmek eklinde kullanlr.
206
Sonu:
Bilindii zere deyimlerin en belirgin zellii, onlarn az szle ok ileti
gnderebilecek anlam younluuna sahip olmalardr. Yukardaki deerlendirmeler, yre azlarnda tespit edilen birleik fiil yapsndaki deyimlerin byk ounluunun (% 82) tek geden olutuunu ortaya koymaktadr. Bu rakam, sylenecek olan en az szckle aktarma abasnn
yre insannda ulat noktay anlatr. Tek geli deyimlerden 27si (N+F),
23 (YT+F), 19 tanesi de (+F) eklindedir. Bir olu ya da durum bildiren
fiillerle kurulan deyimlerin sz dizimi genellikle (+F) yapsnda gereklemektedir. Gel-, git-, kal- fiilleri, birleik fiil kalbnda grlen bu deyimlerde
sk kullanlan szcklerdir. Deyimi oluturan fiillerin ou geisiz ve yaln
(basit) yapldr.
Nevehir azlarnda yaayan birleik fiil yapsndaki deyimlerden bir ksm
ekil ve anlam bakmndan yaz diline ait szlklerle Derleme Szlnde
bulunmamaktadr. Azn yldzlara ver-, akl kavra-, alnnn terini ye-, ba
bana gel-, bir ayran iir-, bir kuyuya ta at-, ev ol-, eli yz yu-, herif
avrat ol-, kpk kus-, tuzu dk-, yk tut- bunlardan bazlardr. Bu szler
Trkenin sz varlna bir katk olarak dnlmelidir.
Yre azlarnda bulunan deyimlerden bir blm, yaz dilindeki kullanma gre birtakm yapsal farkllk sergilemektedir. Azn havaya ver-,
kudreti yet-, souk al-, afak sk-, zihninde kal- gibi deyimler bu duruma
rnek olarak verilebilir. Nevehir aznn sz varln oluturan kalplam
birleik fiiller iinde yap olarak yaz diliyle benzemesine ramen anlam
ynyle yaz dilinden ayrlan rnekler de vardr: Bir ho ol-, yol ver- gibi.
Alp sat- kalplam birleik fiili, Trkenin argo szlne katk olabilecek bir veri olarak kaydedilmelidir.
Deyimler, mill deerlerin banda gelir. Dolaysyla bu szler, yabanc etkisinin az ya da snrl olduu yaplardr. Yre azlarndaki deyimlerde
karlalan alnt szckler akl, can, dnya, gurbet, hatr, murat, zihin
gibi Dou kkenli ancak eitli ses deiiklikleriyle Trke syleyie uydurulmu ve herkese bilinen yaplardr. nceleme kapsamndaki rneklerde
Bat dillerinden alnd belirlenen szckler unlardr: Kulp, kuru ve pil.
Rumca bir szck olan kulp yerel zelliklerin bir etkisi olarak dnlebilir.
Trke deyimler beden szckleriyle doludur. Bu durum, Nevehir azlar iin de geerlidir. Yre halk karlat kimi olaylar ya da durumlar
207
dris Nebi UYSAL
daha iyi anlatabilmek iin somutlatrma yoluna gitmi, byle durumlarda zellikle beden dnda bulunan organ adlarndan ska yararlanmtr.
Az, avurt, ayak, ba, bel, boyun, el, kulak, yz yre insann deyimlerde
kulland organ adlar arasndadr. Bu tablo, organ adlarnn ilevselliini
anlatr. Ayrca, bir dilin milllik vasf kazanmasnda organ adlarnn rol
byktr. Yapsnda Trke organ adlarna ska yer veren deyimler, bu
ynyle Trkenin z varln oluturan gelerin banda gelir.
Azlar, anlatmn snrl olduu konuma ekilleri olarak grlmemelidir.
Aksine ifade eklinin birtakm kalplardan syrlarak eitlilik gsterdii ortamlardr. Bu ynyle yaz diline gre zengindir ve onu besleyen bir gce
sahiptir. Kudreti yet-, d st-, souk al- deyimleri sz edilen duruma
rnek tekil eden yaplardr.
Deyimler, bugn arkaik diye nitelendirilebilecek kimi szcklerin yaad
yaplardr. St- (<s-: krmak) bunun gzel bir rneidir. Bugn yaz dilinde
tek bana kullanlmayan, ancak bulunduu yapda bir anlam ifade eden
szcklerin deyim vb. yolla yaz dilinde kendisine yer bulduklar grlr.
zellikle azlar, bu szckler iin adeta bir yaam alan olmutur.
Bir blm gerek Derleme Szlnde gerekse Trkenin gncel/genel
szlnde yer almayan bu yaplar, kukusuz, dile ve anlan szlklere
birer katkdr. Karlalan rneklerin tamam yre halknn dile, eyaya ve
doaya hkimiyetini, anlatm gcn, hayata bakn ve bunu dile getiri
eklini gzler nne sermektedir.
Ksaltmalar ve Kaynaka:
BAAD : Blge Azlarnda Ataszleri ve Deyimler I-II
F
: Fiil
N
: Nesne
NYA
: Nevehir ve Yresi Azlar
: zne
TDK
: Trk Dil Kurumu
AYA : Nevehir li rgp ve Avanos Yresi Azlar
YT
: Yer Tamlaycs
Z
: Zarf
Aksan, Doan (2000), Her Ynyle Dil Ana izgileriyle Dilbilim, Ankara: TDK Yay.
Aksan, Doan (2006), Trkenin Szvarl, Ankara: Engin Yaynevi.
208
Demir, Cell (2008), Trkede Deyimlerin Dizimsel zellikleri, Trk Dili, S: 677,
s. 428-444.
Gencan, Tahir Nejat (2007), Dil Bilgisi, Ankara: Tek Aa Eyll Yaynclk.
Karahan, Leyla (1999), Trkede Sz Dizimi, Ankara: Aka Yaynlar.
Korkma, Zeynep (1994), Nevehir ve Yresi Azlar, Ankara: TDK Yay.
Korkmaz, Zeynep (2009), Trkiye Trkesi Grameri (ekil Bilgisi) Ankara: TDK Yay.
ztrk, Deniz (2008), Trkiye Trkesinde Anlamca Kaynam-Deyimlemi Birleik Fiiller, Ankara: TDK Yay.
Trk Dil Kurumu (1996), Blge Azlarnda Ataszleri ve Deyimler I-II, Ankara:
TDK Yay.
Trk Dil Kurumu (2005), Trke Szlk, Ankara: TDK Yay.
Trk Dil Kurumu (2009a), Derleme Szl-I, Ankara: TDK Yay.
Trk Dil Kurumu (2009b), Derleme Szl-III, Ankara: TDK Yay.
Trk Dil Kurumu (2009c), Derleme Szl-V, Ankara: TDK Yay.
Trk Dil Kurumu (2009), Derleme Szl-VI, Ankara: TDK Yay.
Yeilz, Zafer (1993), Nevehir li rgp ve Avanos Yresi Azlar, (Baslmam
Yksek Lisans Tezi), Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Kayseri.
209
KRESELLEME VE KLTRLER ARASI LETM SRECNDE

NEVEHR L DESTNASYONLARINDA BR MAJ GELTRME
GRM OLARAK WEB TASARIMI MODEL
WEB DESIGN MODEL AS AN INITIATIVE OF IMAGE
DEVELOPMENT IN NEVSEHIR DESTINATIONS IN INTER-CULTURAL
COMMUNICATION PROCESS AND GLOBALIZATION
lknur AYDODU KARAASLAN*
ZET
Kltrler aras iletiim alanlarndan biri olarak turizm faaliyetlerinin
sanal ortamlarda srdrlmesi, kresellemenin dinamikleri iinde
zorunlu hale gelmitir. Yeni iletiim ve ulam teknolojilerinin gelimesiyle klen dnyada, serbest zaman etkinlikleri iinde seyahat
etme, gezme grme taleplerinin artmasyla, turizm sektrnde bu
ynde nemli gelimeler yaanmaktadr. Ancak yerel kltrel zenginliklerine ramen halen lkeler ve eitli corafyalar turizmdeki
hedeflerine ulaamamlardr. Birok ynden nemli bir potansiyele
sahip olmalarna ramen, destinasyonlarn yeterince gelime seviyelerine ulamama nedenlerinden biri de, etkili imaj almalarnn
yeterince gerekletirilmemi olmasdr.
Web sitelerinin dnyann her yerinden ulalabilir olmalar, tantm
hizmetlerinin yan sra, birok turizm ileminin de srdrlebilmesini kolaylatrmaktadr. Veri taban ynetimi ve ilikisel pazarlama
olanaklar iinde destinasyonlar, evresi ile yirmi drt saat iletiime
ak hale gelmektedir. Bu ortamlarda, tketicilere renkli ve hareketli grsel malzeme ile oluturulmu bir imaj zerinden hizmetin ve
mallarn tantm, maliyetin drmekte eriim kolayl nedeniyle
asla vazgeilemeyecek olanaklar sunulmaktadr. Giderek bilgisayar
okuryazarlnn artt ve gndelik yaama girdii bir dnyada sz
konusu web sitelerine talep artmaktadr.
* Yrd.Do.Dr., Ege niversitesi, letiim Fakltesi, Gazetecilik Blm, Biliim AnaBilim Dal,
e-posta:ilk2002tr@hotmail.com
211
Bu almann amac; Nevehir ili destinasyon almalarna yeni bir

imaj kazandrma ve interaktif bir iletiim salama yoluyla baarl
bir web tasarm gelitirmektir. Sz konusu web sitesinde tketiciler
Nevehir ilinin tarihi, kltrel ve corafi deerlerine, yresel etkinliklerine, ulam ve konaklama bilgilerine, grsel imgelerle desteklenen imaj oluumu iinde gereken bilgilere daha kolay ulamalar
salanacaktr. Bylelikle etkili web tasarm yoluyla salanan iletiim,
turizm sektrnde tketicilere karar vermede kolaylklar getirmi
olacaktr.
Anahtar Kelimeler: Destinasyon, Turizm, Kltrler Aras letiim,
Kreselleme, nternet , Web Tasarm.
ABSTRACT
Carrying on tourism activities in virtual domains as one of the inter-cultural communication fields became mandatory within the
dynamics of globalization. With the increase of demands for travel, sight-seeing and visiting in leisure activities in the world got
small by development of new communication and transportation
technologies, important developments are being experienced in
this respect. However, albeit their local and cultural prosperities,
countries and various geographies have not still reached their goals
in tourism. Even though they possess a significant potential in many
respects, one of the reasons why destinations have not reached
sufficient development levels is that effective image studies have
not been performed enough.
In addition to promotion services, web sites being accessible from
everywhere in the world facilitates being able to carry on many tourism operations. Destinations in database management and relational marketing opportunities become 24-hours open for communication with their surroundings. Promotion of service and goods
to consumers via an image formed by colored and dynamic visual
material in these environments decreases the cost and present opportunities never to be given up due to easiness of access. Demand
for the said web sites increases in a world, where computer literacy
gradually increases and enters into daily life.
The objective of this study is to gain a new image to destination
studies for Nevsehir and develop a successful web design via providing an interactive communication. Consumers in the web sites
in question will be ensured to access more easily to the history,
cultural and geographical values and local activities of Nevsehir,
information for transportation and accommodation and necessary
212
Kreselleme ve Kltrler Aras letiim Srecinde Nevehir li Destinasyonlarnda

Bir maj Gelitirme Giriimi Olarak Web Tasarm Modeli
information in image formation supported by visual images. Thus,

communication enabled via effective web design will bring easiness
to consumers for decision-making in tourism sector.
Key Words: Destination, Tourism, Inter-Cultural Communication,
Globalization, Internet, Web Design.
Giri
Gnmzde turizm; ekonomik bymenin ve gelimenin en nemli kaynaklarndan biri olarak grlmektedir. Kreselleme hareketleri ve yaanan ekonomik deiimler, turizm destinasyonu iindeki geleneksel destinasyonlarn ileyi biimini deitirmitir. nk, turizm sektr, uluslararas birok destinasyon blgesine daha fazla yabanc turist ekmek
ve turizm gelirlerini arttrmak iin rekabet etmektedir (Bahar:2007,62).
Dolays ile iletiim ve bilgi teknolojilerindeki gelimeler, bilgisayarn ve
internetin yaygnlamas, ulusal ve uluslararas ticaret alarnn genilemesi, yabanc yatrmlarn ve uluslararas irketlerin artmas gibi temel
gelimeler kresellemeyi hzlandrmtr. Kresellemenin yaratt yeni
yap, insanlar arasnda balantlarn, kprlerin kurulmasn salamaktadr
(alk&Sezgin:2005,57).
letiim olanaklar 20.yyda hzla gelitiinden bilgi aknn hzlanmas ve
biliim teknolojilerinin giderek yaygnlamas, uzaklk kavramn ortadan
kaldrmakta ve bilgi transferini kolaylatrmaktadr. Bylece, kreselleme
uluslararas ilikiler sreci olduundan, kltrleraras iletiimde hz kazanmaktadr. Toplu iletiim aralar ve zellikle internet kresellemeye nemli
bir katk salamaktadr (Gksu: 2000,60). Ayrca, dnyadaki iletiim aralarnn gelimesi, toplumlarn birbirlerini etkilemelerini kolaylatrmaktadr.
Bilgi ve iletiim teknolojilerinin artmas ile, ulam aralarndaki gelimeler
ve kreselleme insanlarn deiik kltrleri grme, renme, tanma merakn uyandrmakta ve kltrel turizmi dourmaktadr (Emekli:2006,54).
Kltrel farkllklar blgeden blgeye farkllk gsterdiinden kltrel turizm herkes tarafndan ekici hale gelmektedir. Farkl meknlarda farkl
kltrlerin ortaya kmas turizmi gelitiren noktalarn banda gelmektedir. Farkl evrelerden gelen insanlar bulunduklar meknlar grmek, orann deiik kltrlerini tanma ve elenme istekleri turizmi dourmutur.
Her destinasyonun kltrel turizmi, k turizmi, doa yryleri, yama
213
parat, gibi kendine ait bir turizmi vardr. Dolays ile bu turizm eitlilii,
lkemizdeki destinasyon blgesinin imajn yaratmada ok nemlidir (Ylmaz &izel:2000, 457). Biliim ve iletiim alannda ortaya kan teknolojik
yeniliklerle birlikte, zellikle kreselleme dnya ekonomisinde ve dolaysyla turizm sektrnde yeniden yaplanmay zorunlu hale getirmektedir.
nternet ve teknolojiye eriimin kresel bir gereklik olduu gnmzde, turizm sektr elektronik ortamda giderek gelimektedir. Turizm sektrnde
destinasyon pazarlamas, reklam ve tutundurma aamalarnda internet ve
web teknolojilerine byk rol dmektedir (Haner&Ataman:2006,194).
Bu bakmdan, pazarlama iletiiminde bilgilendirme, hatrlatma, ikna etme
ve gezi plan gibi fonksiyonlar dikkat ekici olmaktadr. 1990l yllarn sonlarnda internet teknolojisinin hzla gelimesiyle, web tabanl tantm ve
iletiim ile ok ynl bir ortam salanmtr. Web teknolojilerinin gelimesiyle, turizm destinasyonlarnn tantlmas da ayr bir boyut kazanmtr. Ayrca, teknoloji geliimi daha az maliyetle daha fazla kiiye ulama
imkn da vermektedir.
Kreselleme ve Turizm
Kreselleme srecinin etkilerinin hissedildii nemli alanlardan biri de turizmdir. Kreselleme, lkeler arasndaki ekonomik, siyasi snrlar ortadan
kaldrrken, turizm de kltrel snrlar ortadan kaldrmaktadr. Yaanan
hzl kresel hareketler, uluslararas turizmin doasn deitirmi ve bugn
turizmi dnya leinde ekonominin en nemli sektr haline getirmitir.
20.yy.daki bilimsel ve teknik gelimelerin bir sonucu olarak ortaya kan
kreselleme eilimleri, artk dnya genelinde yaanmaktadr. Dnyann
yaamakta olduu hzl deiim, tm sektrleri olduu gibi turizm sektrn de etkilemektedir. Turizm, dnyadaki farkl kltrleri grsel ve iitsel
renmek isteyenlere bu kltrleri yakndan tanma olana sunmaktadr.
21. yzyl balarnda dnya turizmini etkileyen etkenlerin banda insan
ve teknoloji gelmektedir. Birbirinden bamsz olmayan bu iki etken kresellemenin getirdii, getirecei tm yeni bilgi ve koullar da zerinde
tamaktadr (zbey:2002, 138). Kresellemenin hzlanmasnda turizmin
sosyal ve kltrel katks bulunmaktadr.
Kreselleme, dnyann temel hizmet sektrnden biri olan turizm
sektr zerinde byk bir etki oluturmutur. Kreselleme, Avrupa turizmi bata olmak zere dnya turizminin byk lde gelimesine ne-
214

den olmutur. Bylece lkeler arasndaki rekabet ve sunulan turizm rn

kalitesi artm ve gemie oranla ok daha fazla turist turizm hareketine
katlmtr (Bahar:2007,62). Gnmzde pek ok lke, turistlere lkeye
girilerinde kolaylklar sunmakta hatta vize almayarak turizmi tevik etmektedir (Lin&Huang:2006,1201).
Kresellemenin hz kazanmasnn ardndan, zellikle ulatrma, iletiim
ve konaklama sektrndeki gelimeler, turizm sektrnn dnyadaki
ekonomik faaliyetler ierisinde nemli olduunu gstermektedir. Ayrca,
kreselleme sonucu sektrde bilgisayarl rezervasyon sistemleri, global
datm sistemleri, telekonferanslar, video brorleri, bilgisayarlar, ynetim bilgi sistemleri, havaliman elektronik bilgi sistemleri, elektronik malzeme transferleri, dijital telefon ebekeleri, mobil iletiim cihazlar, internet ve tm telekomnikasyon hizmetleri byk bir gelime gstermitir.
Bu durumda, tketicilere daha fazla bilgi sunma imkn domu, giderek
artan bir biimde talep ve tercih yaps farkllam, deimi, bireysellemi ve bylece turizm sektrndeki rekabetin artmas salanmtr (Bahar:2007,66). Dnyadaki deiimin dier bir boyutu ise dnyann pek ok
lkesinde yaayan kiilerin aktif olarak turizm talebinde bulunmaya balamalardr. Kreselleme eilimleri, makro dzeydeki turistik rn zerindeki etkileri oluturmu ve turizm sektrleri, deien yeni artlara uyum
salama sreci ierisine girmilerdir (zbey:2002, 139).
Biliim Teknolojileri ve Web Tabanl Turizm
Bilgi, turizm sektr iin nem tamaktadr. Turizm iletmelerinde bilginin yaratlmas, toplanmas, ilenmesi ve iletilmesi gerekli olduundan
bilgi teknolojileri beklenmedik bir ekilde sektrde yerini almtr. Bu
nedenle biliim teknolojileri, turizm pazarlamas, datm, promosyonu ve koordinasyonunda artan bir ekilde nemli bir rol oynamaktadr
(Akdodu&ahin:2005)
nternet, turizm sektrnde, bilgi hizmetlerinin salanmasnda, rnlerin
datlmasnda, pazarlamada, reklam yapmada olduka etkilidir. nternet
teknolojisinin ilerlemesiyle turizm endstrisi, destinasyonun pazarlanmasnda web teknolojisini kullanmaktadr. Web teknolojisi blgesel turizm
destinasyonunda pahal olmayan bir teknolojidir (Lin&Huang:2006,1202).
nternetin ve zellikle webin geliimi, turizm iletmelerine eitli avantajlar sunmakta, pek ok iletme ve mteriyi pazara ekmektedir. Bylece turistin pazarlama faaliyetlerini internet aracl ile gerekletirmeleri
215
salanmaktadr. Bununla birlikte imaj ve teknoloji arasndaki ba gl

olduundan destinasyon ynetim rgtleri, teknolojik sistemleri ada,
etkili ve dinamik bir imaj yaratmada ara olarak kullanmaktadr (zdemir:2007,892). Web, turistlerin karar verme srelerine yardmc olabilmek iin kapsaml, zamanl ve gerekli bilgiyi sanal evreden rahatlkla elde
edebilmelerini salamaktadr (zdipiner:2010,16).
Kreselleme ile gelen teknolojik gelimeler; her sektr etkilemitir. Mteri tatmininin temel olduu, turizm sektrnde de biliim teknolojilerinin belirgin etkileri ve faydalar bulunmaktadr. nsanlar web sayesinde,
gitmek istedikleri destinasyon blgesi hakknda bilgi edinirken, yine web
zerinden alveri hatta konaklama rezervasyonu yapabilmektedir. Biliim
teknolojilerindeki gelimeler, turizm ekonomisine katk salamaktadr. Ayrca, biliim teknolojileri, turizm sektrnn yapsal deiiminin dinamii
haline gelmitir (Akdodu&ahin:2005). Bir iletiim arac ve datm kanal olarak web, turistlerin destinasyon hizmetleri hakknda kolayca bilgi
sahibi olmalarn salamaktadr. Ayrca turistler, gezilerini istekleri ve bteleri dorultusunda organize ederek planlamalarn yapmaktadrlar. Web
tabanl turizm, turistlerin karar verme srelerine yardmc olabilmek iin
kapsaml, zamanl ve gerekli bilgiyi sanal evreden rahatlkla elde edebilmelerini salamaktadr (zdemir:2007,891).
Turizm sektr, bilgi teknolojilerinin en youn ve en yaygn kullanld
alanlardan birisidir. Buna ek olarak, bilgi teknolojilerinin bir tr olan sanal gereklik (virtual reality) programlar, turistlere bulunduklar yerden
setikleri tatil merkezinde dolap ne yapabileceklerini, neleri yiyip iebileceklerini ve neleri satn alabileceklerini gsterebilmektedir (Sar&Kozak:
2005,850). Web, uluslararas turizm asndan bilgi kayna olurken, pazarlama ve ticaret arac olarak da etkilidir. Turizm iletmelerinin kendi web
sitelerini hazrlamalar, tketicilerin iletme hakknda daha fazla bilgi sahibi olmasna, ne gibi olanaklar bulunduunu grmesine ve dier iletmelerle karlatrmalar yapabilmelerine olanak tanr. Ayrca, web siteleri zerinden rezervasyon imknn sunan iletmeler, zaman tasarrufuna nem
veren tketiciler iin olduka avantajl durumda olmaktadrlar.
Turizm endstrisindeki en son biliim teknolojileri yeniliklerinden biri de,
destinasyona ynelik sistemlerin gelitirilmesidir. Destinasyonlarn turizm
endstrisi asndan nemi dikkate alndnda, destinasyon ynetim sistemlerinin yararlar da aa km olacaktr (Akdodu&ahin:2005). Bir-
216

ok turist merak ettii ve ilgi duyduu destinasyonla ilgili daha fazla bilgi
edinme aray iindedir. Bu nedenle turizmin web tabanl olmasnn anlam, internetin, turizm hizmetlerinin dalmnda ve ilerlemesinde giderek
artarak kullanlmasdr. Kullanm kolayl, etkileim ve web tabanl ara
yzn esneklii, destinasyon pazarlamada web teknolojisi iin nemli rol
oynar. Turizm destinasyonlarnn web sitelerinin ierii, zellikle nemlidir. nk ierik, destinasyon imajn direk etkiler ve turistler iin grsel
deneyim salar. Bu deneyim, web siteleri etkileimi saladnda deeri
artar (Doolin& Burgess &Cooper :2002,557). Etkili web sitesi, dnyann
her yerinden yirmi drt saat erime saladndan kresel bir ses getirir.
Turizm destinasyonlarnda, fotoraflar web sitesi ieriinde olduka poplerdir. Bu yzden web sitesi fotoraflar, turizm pazarlamasnda nemlidir (Lin&Huang:2006,1203).
Destinasyon ynetim rgtleri web tabanl turizm aracl ile yalnzca olas
turistlerle deil, seyahat acenteleri ve tur operatrleri ya da otel, restoran
gibi turizm isletmeleri ile de ayn kolaylk ve hzla iletiim kurabilmektedir.
Destinasyon web siteleri, turizm iletmeleri iin de bir bilgi kayna ilevini grmektedir (zdemir, 2007). Web sitesinde sunulan bilginin ierii
ve sunum sekli, potansiyel bir turisti ikna edebilmek iin ok nemlidir
(zdipiner:2010,16). zellikle son yllarda gelien web sitesi oluturma
yazlm teknolojileri turizm iletmelerine dinamik ve etkileimli web siteleri kurma olana tanmaktadr. Bylelikle turizm iletmeleri Interneti tantm faaliyetlerinin yannda, dorudan sat, datm ve mteri ilikileri
gibi dier pazarlama faaliyetlerinde de kullanabilmektedirler (Sar&Kozak:
2005,857).
Web Tabanl Destinasyon Turizmi
Turizm sektrnde tantm amacyla kullanlan web siteleri giderek yaygnlamaktadr. Web sitelerinin zellikleri ve kullanl, gezi planlamas yaplrken ve nereye gidecei planlanrken ok nemlidir. zellikle destinasyon
pazarlama irketleri, maliyet etkili pazarlama tekniklerinden biri olan web
destinasyon pazarlamasn kullanmaktadrlar. Web destinasyon sitelerinin etkinlii, (dolam, renk eriebilirlik, mteri grnm) web sitesinin zelliklerinin performansna baldr (Kaplanidou &Vogt :2006,204).
Web, internet zerinde en ok kullanlan grafik tabanl ve etkileimli bir
ara olduundan internette var olan eitli sistemlerden yararlanarak kullancy her trl bilgiye ulatran, ideal bir sistemdir (ubuku:2010). Des-
217
tinasyon web sitesi, turiste ziyaret etmek iin deneyim salar. Destinasyon
ierii, web sitesini ziyaret eden turistler iin anahtar faktrdr (Cai &,
Card& Cole :2004,219).
Birok turist merak ettii ve ilgi duyduu destinasyonla ilgili daha fazla
bilgi edinmek istemektedir. Webin yaygn kullanm ile destinasyon ynetim rgtleri daha ok kiiye ulaabilmek iin destinasyon web siteleri
kurmulardr. Destinasyonlar, internetin salad yararlar dorultusunda
turistlerle web siteleri aracl ile iletiim kurma yolunu seerek turizm
hareketlerine ivme kazandrmay amalamaktadrlar. Bir destinasyon, web
sitesi aracl ile daha ok turiste ulamakta ve tantmn salayarak turist
portfyn geniletmektedir. Yeni sayfalarn eklenmesi, web sitesinin her
zaman gncel kalmasn ve dinamizm kazanmasn salamaktadr (zdemir, 2007).
Turizm web sitelerinin amac, genellikle hedef kullancy baz alr. Turistlere uygun, elverili bilgi salar. Yabanc lkeden veya blgeden gelen ok
sayda turist olduundan turizm web siteleri, kltrel farkllklara gre de
dzenlenmelidir. Bylece, hazrlanan site, farkl dil, kltr, gelenee sahip
olan kullanclara da hizmet salam olur. Turizm web sitelerinin baarsn etkileyen faktrler, bilginin yn, yerel bilgiye eriim, etkileim, ak
tanmlama, oklu kltr ve oklu dile gre dzenlenmelidir. Turistler bte
ve plan yapmak iin ak ve kapsaml bilgiye ihtiya duyarlar. Bu nedenle
etkileim ve kolay kullanlan bir harita veya benzer ara turistlerin rahata
plan yapmalar iin nemlidir. Grsellerin kalitesi, sanal turlar ok faydaldr. Ek olarak, turistlerin destinasyon sitesi ziyaretinde, yabanc dil kullanm, tasarm iin her zaman art bir zelliktir (Zhou & DeSantis:2005,79).
Web tabanl destinasyon ile tantm faaliyetlerinde olduka nemli tasarruflar salanmaktadr. Bilgi hzl ve ucuz yoldan kreselleen dnyamza aktarlmaktadr. E-posta, sohbet programlar ile etkileimli iletiim
salanmaktadr. Web tabanl destinasyon sitelerinin dzenli olarak ierik
ve bilgilerinin gncellenmesi gerekmektedir. Destinasyon web sitelerinde
bulunmas gereken birtakm temel zellikler, elektronik posta, konaklama
ve rezervasyon yapmaya ynelik bilgiler, online rezervasyon, promosyon
uygulamalar ve indirimlerle ilgili bilgiler, dier konaklama iletmeleri ile
balant kurabilme, geri bildirim formu, online deme yapabilme, birden
fazla yabanc dilde bilgilendirme yapabilme, grsel ve iitsel zellikler, iletme sahiplii ile ilgili bilgiler, ska sorulan sorulara cevap eklinde srala-
218

nabilir (Karamustafa &Bikes&Ulama:2002,55). Destinasyon web siteleri,

gezi plan yapan kiilere anlk bilgi kayna sunarken, ayn zamanda bilgi
toplamak, ierik, eriebilirlik, dolam gibi zelliklerin birbirleriyle olan ilikilerinin sonucudur (Kaplanidou &Vogt :2006,205).
Destinasyon Turizminin Web Ortamnda Tasarm
Turistler, internet kullanarak destinasyonlar hakknda kolay bilgi salamaktadr. Destinasyon turizminde web sitesinin kolay ulam o sitenin etkililiini gstermektedir. Destinasyon web sitelerinin amac, blgeyi dorudan
tketiciye tantmak, blge imaj oluturmada ve blgeyi markalatrmada
temel grev stlenmektir.
Etkin bir web sitesi tm dnyaya ulamakta ve 24 saat dnyann herhangi
bir yerinden ulalabilmektedir. Bu sebeple web sitesinin ierii ok nemlidir ve dier sahalarda olduu gibi turizm pazarlamasnda da dzenli bir
ekilde gncellenmelidir (Lin & Huang,:2006,1203). Seyahat edenler, turizm web siteleri zerinden bilgi aratrmaktadr. Sitelerin ierii, tekrar
ziyaret edilmelerinde en nemli faktr olmaktadr. Etkileimsel site tasarmlar, turizm organizasyonlarnda tketicilerin tercihlerini belirlemekte
ve katlmclar tevik etmektedir. Dolaysyla, sitelerin tekrar ziyaret edilme
olaslklarn artrmaktadr. Bu durum, turizm organizasyonlarnn turistlerin tercihlerini anlamalarn ve bireysel olarak turistlerle iletiim kurmalarn,
kiiselletirilmi hizmetler vermelerini salamaktadr. Web sitelerinin bilgiyi, fotoraf sunma ekli bu mesajlarn izleyici tarafndan alglanmalarn
etkilemektedir (Rosen & Printon, 2004). Bu sebeple, birok ziyareti resmi
turizm sitelerinin kullanlmas ile cezp edilebilecektir (ubuku:2010).
Turizm destinasyonu web sayfas tasarlarken, daha yaratc, renkli, canl ve
dikkat eken reklamlar animasyonlu, grntl ve sesli olarak web sayfalarnda yerlerini almaldr. Ayrca ierik dzenine (sayfa balklar, sayfa uzunluu, gncelleme, sayfann amacna uygunluu) ve metin yapsna(deiik
karakterlerin kullanlmamas, gereksiz grafikler olmamal, ses, flash animasyon, i ve d balantlar, sayfa bykl, grsel etki, evre bamszl) da dikkat edilmesi gerekmektedir (Susser &Ariga:2004,399). Banner
reklamlarnda nemli olan, insanlarn ilgisini destinasyona ekmek ve destinasyonla ilgili merak uyandrmak ynnde mesaj vermektir. Turizm sektrnden bamsz bir web sitesinde dahi destinasyonla ilgili bir banner
reklamna yer verilerek site ziyaretisinin ilgisini ekmek mmkn olabilmektedir (zdemir, 2007). Ayrca, internette sunulan bilginin doruluu
ve kalitesi o destinasyonun en gl silah saylmaktadr.
219
Destinasyonlarla ilgili internette aratrma yapan potansiyel bir turisti,

sunulan bilginin ierii ve sunum ekli ile ikna edebilmek ok nemlidir.
Ayrca, web sayfas tasarlanrken, bir site haritas, her sayfadan ana sayfaya alan ba, her sayfada bir ana ierik bilgisi, alt menler, arama sonular, diller, yol gsterici haritalar, para birimi dntrcs, e-posta
kart, hava durumu gibi site zelliklerine gereksinim duyulmaktadr. Ayrca, destinasyon sitesinin ad tam olmal, logosu, tarihi, kltrel olaylar,
parklar, alveri, otel, oyun ve elence, doa grnmleri, yerel yemekler, sporlar, harita, fotoraflar kltr, yardmc bilgiler, dviz kuru, hava
durumu, acilde mracaat edilecek yerler, blgenin etkileimli haritas, ye
olma zellii, forum-sohbet, iletiim blmleri bulunmaldr (Choi& Lehto& Morrison:2007, 118).
Destinasyon sitelerinde, turizm blgesinin, kltrel tarihi turistik ekicilikleri, yresel etkinlikleri, ulam, konaklama, yeme ime vb. konularnda
bilgi verilmelidir. Hzl arama, gvenli bilgi, sitede gezinirken kaybolmama nemli ayrcalklardr. Web sitelerinin gvenirliliini deerlendirmede
grsellik, ierikten daha nemlidir. Ayn zamanda destinasyon sitesi, bilgilendirici, ekici ve interaktif olmaldr. nternette destinasyon imajnn
oluturulmas ve gelitirilmesi, eitliliin artrlmas ve ynetimlerin tevik
edilmesi asndan nem tamaktadr. Destinasyon imaj etkileyici, tevik
edici ve anlalr olmaldr (Duran:2008,11).
Destinasyon imaj belli bir turist pazarnn destinasyon hakknda alglam
olduu imajdr. Destinasyon imaj, blgelerin sahip olduklar yaplabilir turizm trlerinin eitliliine gre ekil alabilmektedir. Destinasyon imaj seyahat edenlerin karar verme srecinde en gvenilir kaynaktr. Bu nedenle
destinasyon imaj ynetiminde bir destinasyonu ziyaret edenlerin tutum
ve ilgilerini bilmek nemli rol oynamaktadr. Destinasyon imaj iki faktre
baldr. Bunlardan ilki destinasyonun benzersiz ve zel olmas, ikincisi ise
ziyaretileri destinasyona nasl ekeceidir (Kl&Akyurt:2011,212).
Ziyaretileri destinasyona ekmede kullanlan web sitelerinin baarlarn
etkileyen faktrler; bilginin kalitesi, kullanm kolayl; online rezervasyonlar, e-posta servisi, hizmetlere eriim, bilgi iletimi, online yardm, depolama ve bilgi transferinde bilginin korunmas, grnm; gven; etkileim;
bilgilendirme, zamannda datmdr (Park &Gretzel:2007,47). Web sitelerinin baarlarn deerlendirmek ve tanmlamak iin gereken faktrler
220

turizm, pazarlama, bilgi sistemleri, reklam gibi ok eitli alanlarda ortaya

kmaktadr. Etkili web tabanl pazarlama, iletiimde web sitelerinin tm
avantajlarn ele almay gerektirmektedir. Turizm pazarlamas, bilgi, eitim,
reklam-ikna, elence gibi amalara hizmet etmektedir.
Bilgi, web sitelerinin baar faktrleri modelinin birletirilmi eklini ifade
eder. Dierleri, etkileim ve kiiselletirme yoluyla yakalanabilir. Web siteleri, zel hedef pazarlamada ikna edici etkiye sahiptir. Etkileim faktr,
etkileim zellikleri yoluyla web site ierii ile ilgili kullanclara destinasyon web sitelerinin etkililiini vurgular. Sosyal gelime, web site etkileiminin iletiim boyutlarn vurgular. Ayrca, etkileim ve tevik web siteleri
ynnden, reklam lmnde de etkilidir. Destinasyon pazarlamasnn bir
n, ziyaret edilecek yerlere insanlar tevik eder. Web siteleri kiileri ikna
etmeye yardmc olur.
Web site tasarmnda 2 admdan sz edilmektedir (Marsico&Levialdi:
2003,385).
1.Sunulacak bilgi yaps planlamas (uygun eksiksiz ve kullancnn ihtiyacna ynelik)
2. Grnmn tasarlanmas.
Bu bak asndan hareketle, bir web sitesinin etkinliinin llmesi, sadece tasarmclarn ve aratrmaclarn alglamas deil, ayn zamanda kullanclarn memnuniyetinden olumaktadr. Bir web sitesinin kalitesi ise,
kullancnn web sitesi hakkndaki fikirlerinin olumlu olmasna, iletmenin
saland kimliin doru alglanmasna ve deerlendirmenin etkinliine
baldr. Destinasyon web siteleri bilgi verici olma, etkileimli ekicilik gibi
zelliklere sahip olmas gerekmektedir.
Web tabanl destinasyon zellikleri, o sitenin gezi plannda faydal olarak
alglanmasn etkileyebilir. Destinasyon web sitesinin yararll, tasarmna,
ieriine ve teknolojik zelliklerine baldr. Baka bir deyile, birey web
sitesi ile nasl etkileim kuracan anlamak iin kolay bilgi elde eder. Destinasyon web sitesinin yararl olarak alglanmas, eriebilirliliine, teknolojik yaratcla ve dolam kolayl fonksiyonlarna baldr (Kaplanidou
&Vogt :2006,205). Dolam kolayl, iyi bir web site tasarm iin gereklidir. Tketiciler arasnda web sitesinin sahip olmas gereken 3 nemli element, etkili dolam, ierik ve eriebilirliktir (Zhang: 2001,79).
221
Etkili dolam, web siteleri sayfalar yoluyla baarl hareket olarak alglanr.
Ana sayfada ve her bir dier sayfadan kolaylkla ana listeye ulalmaldr.
yi bir dolam sistemi yaratmak iin ilk adm, web sitesinin btn ana
ve alt balklarnn olduunu belirten bir site haritas hazrlanmaldr (Kuegler,2000:211). Web sitesinin ierii, destinasyon gezisi iin plan yapan
kullancy zendirmek iin fonksiyonel bilgi ierii ve grselliin birlemesi olarak tanmlanabilir. erik, internet iletiimi iin nemlidir. nk
internet, bilgi deiimi iin gelitirilir. Web sitesi en az her ay gncellenebilen ve kullancy memnun eden bir ierik salamaldr. erik, web site
tasarmn en nemli zelliklerinden biridir. Metin, destinasyonun deerini
artrmak iin video, grafik, resimler ile etkili olarak birletirilmelidir. erik,
destinasyon grntsnn alglanmasn direk olarak etkiler ve tketici
iin sanal deneyim salar. Bu deneyim, internet zerindeki etkileimli zellikler salanarak gelitirilir (Doolin, Burgess, Cooper, 2000). Eriebilirlik,
web sitesinin ve alt sayfalarnn download edilmesi hznn yan sra kolay
ulalabilmesidir. Download zaman, grafiklerin miktarna ve zelliklerine,
internet balant tipine baldr. Web sitesi teknik olarak desteklendiinden kolaylkla eriilebilir.
Gezi web siteleri, kullanclarn aradklar bilgiye ulamalar bakmndan
ok faydaldr. Seyahat eden kiiler bir nceki deneyimlerinden etkilendiklerinde tekrar ziyaret etmek istemektedirler. Seyahat eden kiiler, dier
bilgi arama formlar yoluyla destinasyondan haberdar olurlar. Kaplanidou
ve Vogte gre, gezi plan yaplmasnda destinasyon web sitelerinin faydal
olmas %60 ierik, dolam ve eriilebilirlik deikenleri ile aklanyor.
Turizm ieriinde, online bilgi arama nemli uygulamalarda, seyahat, rn
ve hizmetlerden yararlanmak iin online rezervasyon yaptrmak turistler
arasnda en byk eilimdir. Web sitesinin kalite boyutlar, en ok turizmin online zelliine dayaldr. Destinasyon web siteleri, bilgi ve sre,
iletiim, gven, tasarm, kullanlabilirlik gibi popular zelliklere sahiptir.
(Law&, Buhalis :2010,298).
Uygulama
Nevehir li Destinasyonlarnda Bir maj Gelitirme Giriimi Olarak
Web Tasarm Modeli
Nevehir hem kltrel hem de termal turizm bakmndan zgn deerlere sahip destinasyonlardan birisidir. Turistler seyahat edecekleri blgeleri
222

ziyaret etmeden bilgi sahibi olmak istemektedirler. Bu nedenle, destinasyon turizmini tantan web sayfalar giderek nem kazanmaktadr. Biliim
teknolojilerinin getirdii avantajlarla grsel ve dinamik destinasyon siteleri
hazrlanabilir.
Bu alma kapsamnda nerilen turizm amal web sitesi; dier sitelerden
farkl ekilde ele alnmaktadr. Tasarm, yurt dndaki dier destinasyonlar incelenerek ve var olan Nevehir destinasyonlar da dikkate alnarak
hazrlanmtr. Destinasyonu ziyaret edecek turistler iin web sitesinde
oluturulacak grseller nem tamaktadr. Bu nedenle Nevehiri tantm
amacyla hazrlanan web sitesi dinamik ve grsel olarak bir intro ile balamaktadr (ekil 1).
ekil 1: Balang ntrosu

ntro bitiminde destinasyonun ilk tantm sayfas gelmektedir (ekil 2) Bu
sayfa hazrlanrken, blmden oluan frame kullanlmtr. Framein st
blmnde Nevehiri anlatan baz resimler yer almaktadr. Sol blmdeki mende, web sayfasnn ieriinde yer alan balantlar grlmektedir.
ncelikle men Nevehire genel bak, Nevehirde yaplacaklar ve Seyahat ncesi gerekletirilecek olan faaliyetler olmak zere blmden olumaktadr.
223
ekil 2: Nevehir Destinasyonu Giri Sayfas

Genel bak blm, sisteme giren ziyaretilerin Nevehir hakknda ilk
bilinmesi gerekenler faaliyetlerden olumaktadr. Bu faaliyetler ierisinde, destinasyonla ilgili sanal tur ve tantc videolar, turizm amal basnda kan yazlar, forum blm, ziyaret ncesi turistlerin hava durumu
hakknda bilgi edinmeleri, dviz kurlar, seyahat sigortas, vize alm gibi
bilgileri ieren pratik bilgiler yer almaktadr. Sanal tur ve videolar ierisinde
Nevehiri destinasyon blgesine ait ilelerin veya tarihi yaplarn tantm,
turizmi, yemekleri, el sanatlar gibi videolar bulunmaktadr (ekil 3).
ekil 3: Nevehir ile ilgili Videolar Blm
224

Nevehire ilikin e-dergi blmnde Nevehiri ve evresini tantan, Nevehir ile ilgili haberleri yazan, blgeye ilikin tarihi yaplar anlatan bir
e-dergi tasarm web sayfasnda verilebildii gibi, daha nceden var olan
sayfalara da balantlar verilebilir. Hazrlanan web sitesinde daha nceden
yaplm e-dergi balants salanmtr (ekil 4). E-dergi ierisinde bulunan ikonlara tklanarak, sayfa sayfa inceleme yaplabilir, istenildii kadar
sayfa bykl ayarlanabilir, istenilen blm yazdrlabilir.
ekil 4: Nevehir E-dergi Blm

Basnda kan yazlar ile turistler blge hakkndaki etkinlikleri, yazlar takip edebilirler. Forum blm ile turistler birbirleri ile iletiimde bulunabilir
ve fikirlerini paylaabilirler. Turistlerin ziyaret ncesi yanlarnda bulundurmalar gereken kyafetler konusunda hava durumu blmnn etkisi olacaktr. Dviz alm satmnda veya kurlar takip etmek iin pratik bilgiler
blmnde yer alan dviz ilemleri faydal olacaktr.
Yaplacaklar blmnde, destinasyonu ziyaret edecek yerli ve yabanc
turistler iin orada yapacaklar aktiviteleri iermektedir. Ziyaret ettiklerinde gidebilecekleri elence meknlar grsel ve iletiim bilgileri ile burada
yer almaktadr. Alveri yapmak isteyen turistler iin alveri merkezleri hakknda bilgiler yer almaktadr. Turizm aktiviteleri turistlerin zellikle
bilgi sahibi olmak istedikleri blmdr. Nevehire ait turizm aktiviteleri
ierisinde, kltr, termal, kongre, bisiklet, kamp ve karavan turizmlerinin
225
yan sra, da ve doa yry, yama parat, balonla seyahat, da ve

doa yry, jeep safari gibi aktiviteler grsellerle desteklenerek verilmitir (ekil 5). Grseller seildiinde ilgili blmlerin balantlar ekrana
gelmektedir. rnein; kltr turizmi tklandnda, mzeler ve ren yerleri
resimlerle gsterilerek, bu grsellere balantlar verilmitir. Web sayfalarnda metin ve grseller birbiri ile desteklenmelidir.
ekil 5: Turizm Aktiviteleri Blm

Yaplacaklar blm ierisinde yer alan kltrel detaylar faaliyeti, Nevehir
yresine ait dil-anlatm, trkler, maniler, tekerlemeler, el sanatlar, Festivaller ve yre mutfa gibi blmleri iermektedir. Burada Nevehir iline
ait kltrel faaliyetler video ve mp3 olarak verilmektedir. ekil 6da Nevehir trklerinden bazlarna yer verilmitir. Trkler tklandnda ziyaretiler tarafndan dinlenebilir. Dolays ile bu blm turistlerin destinasyon
blgesini daha yakndan tanmasn salar.
226

ekil 6: Nevehir Trkleri Blm

Restoranlar blmnde gidilebilecek farkl kategorilerde olan restoranlarn iletiim bilgileri ve menleri yer almaktadr. Bu blm iin ayr bir tasarm yaplabilecei gibi webde yer alan balantlar da kullanlabilir. Turlar,
turistleri iin nemlidir. nk, turizm amal yaplan gezilerde, turistler
destinasyon blgesinde gidip grmedikleri yer kalmamasn isterler. Bu
nedenle Nevehir ili iin yaplacak olan gnlk turlar web sayfasnda yer
almaktadr.
Gerekletirilecekler blm, turistlere Nevehir iline gitmeden nce seyahat esnasnda gerekli olabilecek bilgileri salamaktadr. Bu blmde
gezi iin al-veri, araba kiralama, seyahat bilgileri, hotel arama, sanal tur
siteleri yer almaktadr. Turistler geziye kmadan nce mutlaka al veri
yapmaktadrlar. Bu nedenle gittikleri blgeyi web sayfasndan takip edebilme imkn bulabilmektedirler. Destinasyon blgesine giden turistler,
orada rahata gezip dolaabilmek iin gitmeden araba kiralama acentalar
ile iletiim kurup araba kiralayabilirler. Seyahat ile ilgili ulam bilgileri de
nemlidir. Bu nedenle, hazrlanan siteden, gn, saat, fiyat konusunda ulam bilgileri edinebilirler. Geziye gitmeden nce kalacaklar yer ile ilgili konaklama bilgilerine de sahip olmalar gerekmektedir. nk, gittiklerinde
bu bakmdan zorlukla karlamazlar. Ayrca gitmeden nce destinasyon
blgesi ile ilgili sanal turlar gsteren siteler aracl ile de blgeyi daha
yakndan tanma frsat bulurlar. Dolays ile gerekletirilecekler blm,
turistlere gezi plan ncesinde kolaylklar salamaktadr. Ayrca web sayfasnn daha geni kitlelere ulaabilmesi iin farkl dil seenei de eklenebilir.
227
Sonu
Dnya genelinde yaanan hzl kresel hareketler, uluslararas turizmin
doasn deitirmi ve bugn turizmi dnya leinde ekonominin en
nemli sektr haline getirmitir. Bu nedenle destinasyon blgesine turist
ekmek iin rekabet de artmaktadr. Uluslararas rekabetin youn olduu
turizm sektrnde anahtar farkllamaktr. ada ve yaratc, dinamik ve
grsellerle salanm bir web sitesi tasarm destinasyonun genel imajn etkilemekte ve farkllatrmaktadr. Bu durum, destinasyon rnnn
farkl ve zel olduunu gsterir.
nternetteki gelimelerin srekli ve de hzl olmas turizm sektrn dinamik ve dikkatli olmaya itmektedir. Gnmzn vazgeilmez aralarndan
biri olan web, bilginin salanmas bakmndan her sektrde olduu gibi
turizm sektrnde de nemlidir. Birok turist ziyaret edecei destinasyon
blgesine gitmeden nce bilgi edinmek ve plan yapmak istemektedir. Dolays ile web tabanl turizm destinasyonu da nem kazanmaktadr. Turizm
web sitelerinin ekicilii, yerli ve yabanc turistlerin destinasyon blgesi
seiminde nemli rol oynamaktadr. Web zerindeki oklu medya ve etkileim, turizm zerinde byk etkiye sahiptir. Turistleri bilgilendirici ve plan
yapmalarn salayc birok bilgi turizm destinasyon sitelerinde verilmelidir. Web tabanl turizm destinasyonlar grsel ve metinlerle desteklenerek
verilmelidir. Turistlerin talebi, web tabanl destinasyon tantm ile deiebilir.
Nevehir, mze ve ren yerleri ile birlikte, Trk dnemi eserleri, el sanatlar, trkleri, mutfa, zel gn kutlamalar gibi zellikleri ile esiz olanaklara sahiptir. Bu nedenle turizm sektrnde olduka iyi temsil edilmesi
gerekmektedir. Nevehir iline ait destinasyonlar incelenmek istenildiinde
etkili bir web sayfas bulunmamtr. Bu durum blgenin tantm iin byk bir eksikliktir. Nevehir l kltr ve Turizm Mdrlnn hazrlam
olduu web sayfas ve dier Nevehir destinasyon siteleri incelendiinde
bilginin eksik ve grsellerin yetersiz olduu grlmtr.
Avrupa lkelerinin destinasyon sitesi incelenerek ve gelitirilerek hazrlanan web sitesi tamamen Nevehiri tantmak amacyla tasarlanmtr. Sadece Nevehir iin hazrlanan destinasyon sitesine Nevehir l kltr ve
Turizm Mdrl tarafndan hazrlanm site dnda rastlanmamtr.
Nevehirde destinasyon olarak tantlan Kapadokya, Avanos, rgp gibi
228

blgeler iin hazrlanan sayfalarda sadece genel tantc bilgiler verilmektedir. Var olan sitelerde metinler fazla kullanlarak grseller ok az kullanlmtr. Webde arama yapldnda Nevehire ait yresel tantm videolar
bulunmaktadr. Ancak turizm amal hazrlanan web sitelerinde konaklamadan, gezilecek yerlere, restoranlara, ulam bilgilerine kadar btn
bilgiler grsellerle desteklenirse, turistler tarafndan da aktif kullanlabilir.
Bu nedenle Avrupa lkelerindeki destinasyon siteleri incelenmi, bu dorultuda etkin, dinamik, etkileimli bir site nerilmitir.
Hazrlanan web tabanl turizm destinasyon sitesi; turistlerin dikkatini ekmek amacyla bir intro ile balamaktadr. ntroda Nevehir iline ve blgelerine ait tarihi yaplar efekt ve grsellerle verilmitir. ntro bittikten sonra
gelen destinasyon sayfasnda turistler iin blgeye gitmeden, gittiklerinde
yapabilecek aktiviteler verilmesinin yan sra, Nevehir genel olarak tantlmtr.
Web tabanl Nevehir destinasyonu frameler kullanlarak tasarlanmtr.
Bylece menler arasndaki geiler daha etkilidir. Frame ile hazrlandndan sayfa aaya ekildiinde menlere her zaman ulaabilirsiniz.
st framede Nevehir fotoraflarla gsterilmitir. Destinasyon sitesinde,
Nevehire genel bak, Nevehirde yaplacaklar ve gitmeden gerekletirilecekler olmak zere ayr blme deinilmitir. Her lm kendi iinde
blmlendirilmitir.
Genel bak blm, sisteme giren ziyaretilerin Nevehir hakknda ilk
bilmesi gerekenler faaliyetlerden olumaktadr. Bu faaliyetler ierisinde,
destinasyonla ilgili sanal tur ve tantc videolar, Nevehir e-dergisi, turizm
amal basnda kan yazlar, forum blm, ziyaret ncesi turistlerin hava
durumu hakknda bilgi edinmeleri, dviz kurlar, seyahat sigortas, vize
alm gibi bilgileri ieren pratik bilgiler yer almaktadr. Sanal tur ve videolar ierisinde Nevehiri her bakmdan tantan videolar yer almaktadr.
Destinasyon blgesine ait ilelerin veya tarihi yaplarn tantm, turizmi,
yemekleri, el sanatlar gibi videolar bulunmaktadr. Basnda kan yazlar
ile turistler blge hakkndaki etkinlikleri, yazlar takip edebilirler. Forum
blm ile turistler birbirleri ile iletiimde bulunabilir ve fikirlerini paylaabilirler. Turistlerin ziyaret ncesi yanlarnda bulundurmalar gereken kyafetler konusunda hava durumu blmnn etkisi olacaktr. Dviz alm
satmnda veya urlar takip etmek iin pratik bilgiler blmnde yer alan
dviz ilemleri faydal olacaktr.
229
Yaplacaklar blmnde, destinasyonu ziyaret edecek yerli ve yabanc turistler iin orada yapacaklar aktiviteleri iermektedir. Alveri yapmak isteyen turistler iin alveri merkezleri hakknda bilgiler yer almaktadr. Turizm aktiviteleri turistlerin zellikle bilgi sahibi olmak istedikleri blmdr.
Nevehire ait turizm aktiviteleri ierisinde, kltr, termal, kongre, bisiklet,
kamp ve karavan turizmlerinin yan sra, da ve doa yry, yama parat, balonla seyahat, da ve doa yry, jeep safari gibi aktiviteler
grsellerle desteklenerek verilmitir. Restoranlar blmnde gidilebilecek
farkl kategorilerde olan restoranlarn iletiim bilgileri ve menleri yer almaktadr.
Gerekletirilecekler blm, turistlere Nevehir iline gitmeden nce seyahat esnasnda gerekli olabilecek bilgileri salamaktadr. Bu blmde
gezi iin al-veri, araba kiralama, seyahat bilgileri, hotel arama, sanal tur
siteleri yer almaktadr. Turistler geziye kmadan nce mutlaka al veri
yapmaktadrlar. Bu nedenle gittikleri blgeyi web sayfasndan takip edebilme imkn bulabilmektedirler. Destinasyon blgesine giden turistler,
orada rahata gezip dolaabilmek iin gitmeden araba kiralama acenteleri ile iletiim kurup araba kiralayabilirler. Seyahatle ilgili ulam bilgileri
de nemlidir. Bu nedenle, hazrlanan siteden, gn, saat, fiyat konusunda
ulam bilgileri edinebilirler.
Sonu olarak; internet kullanm ile elde edilebilecek avantajlardan maksimum dzeyde yararlanabilmek iin Nevehir iline ait farkl bilgiler destinasyon
tantm iin web tabanl tek bir sitede toplanrsa, turist ekme bakmndan
daha etkili olacaktr. Ayrca web sitesindeki baz bilgiler iin daha ayrntl olarak hazrlanm balantlar salanarak sitenin gncellii salanabilir. nerilen
site Nevehir l Kltr ve Turizm Mdrl tarafndan kullanlabilecei gibi
turizm sektrnde rekabet eden irketler de uygulamaya koyabilir.
Kaynaka
Akdodu P.,ahin M.(2005), Biliim Teknolojilerindeki Gelimelerin Turizm Sektrne Etkisi Ve Kullanm Alanlar, http://www.projepelit.com/proje3/kaynaklar/ Makale%205.doc, Eriim Tarihi:8.9.2011.
Bahar O.,(2007), Kreselleme Srecinde Trkiyede Turizm Sektrne Salanan
Tevikler, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi,Cilt 9,
Say: 1, s.61-78.
Cai L.,Card J.A., Cole S.T. (2004), Content delivery performance of world wide
web sites of US tour operators focusing on destinations in China, Tourism
Management 25 (2004) 219227.
230

Choi S., Lehto X.Y,Morrison M, (2007), Destination image representation on the

web: Content analysis of Macau travel related websites, Tourism Management 28 (2007) 118129.
alk T.,Sezgin F., (2005), Kreselleme, Bilgi Toplumu ve Eitim, Kastamonu
Eitim Dergisi, 2005, Cilt:13 No:1 55-66
ubukcu M.., (2010), Konaklama letmeleri Web Site eriklerinin Deerlendirilmesi, Http://uyd.Netrevart.Com/ndex.Php/uyd/Article/Viewfile/8/6,
Eriim Tarihi: 10.5.2011
Doolin B., Burgess L., Cooper J.,(2002) Evaluating the use of the Webfor tourism marketing: a case study from New Zealand Tourism Management 23
(2002) 557561.
Duran N., (2008), Destinasyon Tantmnda Resmi Web siteleri: Trkiyenin Rakip
Destinasyonlarnn Web sitelerinin Deerlendirilmesine ynelik Bir aratrma, Adnan menderes niversitesi, sosyal Bilimler Enstits, Aydn, http://
www.belgeler.com, Eriim tarihi:8.5.2011
Emekli G., (2006), Corafya, Kltr Ve Turizm: Kltrel Turizm, Ege Corafya
Dergisi, 15 (2006),51-59, zmir
Gksu S., (2000), Kreselleme ve Planlamann Sonu, 3. Binylda ehirler:
Kreselleme, Mekan-Planlama, Dnya ehircilik Gn, 23. Kolokyumu,
8-10 Kasm 1999, (ed: Diner, .), YT, stanbul, s. 59-68.
Haner M. ,Ataman M., (2006), Seyahat Acentalarnda letiim Teknolojilerinin
Kullanm Ve Web Sitelerinin Deerlendirilmesi: Ege Blgesi rnei, Dokuz
Eyll niversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:8 Say:3, zmir, s.193-207.
Karamustafa K.,Bikes D.M. , Ulama . (2002), Trkiyedeki Konaklama letmelerinin nternet Web Sitelerini Derlendirmeye Ynelik Bir alma,
Erciyes niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Say: 19, Temmuz-Aralk 2002 ss. 51-92.
Kaplanidou K., Vogt C. (2006), A Structural Analysis of Destination Travel Intentions as a Function of Web Site Features, Journal of Travel Research 2006
45: 204-216
Kl B. & Akyurt H., (2011), Destinasyon maj Oluturmada Hzn Turizmi: Afyonkarahisar ve Bakomutan Tarihi Milli Park, Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1):209 232
Kuegler, J. T. (2000). Web Advertising and Marketing. Roseville, CA:Prima Tech.
Law R., Qi S., Buhalis D., (2010)Progress in tourism management: A review of
website evaluation in tourism research Tourism Management 31, 297
313.
Lin Y., Huang j. (2006), nternet Blogs As A Torism Marketing Medium :A Case
Study,Journal Of Business Research, c.59, s.10/11, p.1201-1205.
231
Marsico M.&Levialdi S. (2003),Evaluating Web Sites: Exploiting Users Expectations, Human-Computer Studies, 60:381-416.
zbey, F. R. (2002), Sustainable Tourism Development In Globalization Progress Globalization and Sustainable Development, International Scientific
Conference, Varna Book:4, pp.135-150.
zdemir G.(2007), Destinasyon Pazarlamasnda nternetin Rol, Journal of Yasar University, 2(8), 889-898, http://www.mitosweb.com/browse/50904/
05_ozdemir.pdf, Eriim tarihi:30.6.2011.
zdipiner N. S.(2010), Turizmde Elektronik Pazarlama, nternet Uygulamalar ve
Ynetimi Dergisi, Cilt 1, Say 1, http://iuyd.netrevart.com/index.php/ iuyd/
article/viewFile/6/4, Eriim tarihi: 10.5.2011
Park Y. A. &Gretzel U., (2007) Success Factors For Destination Marketing Web
Sites: A Qualitative Meta-Analysis, Journal of Travel Research,46: 46
Rosen, D.E., Printon, E. (2004). Website Design:Viewing The Web As A Cognitive
Landscape, Journel of Business Research,57(7), 787-794.
Sar Y.& Kozak M. (2005),Turizm Pazarlamasna nternetin Etkisi, Destinasyon
Web Siteleri in Bir Model nerisi, Akdeniz .. B. F. Dergisi, s.9 ,ss.248271
Susser b., Ariga T. (2004), Teaching E-Commerce Web Page Evaluation And Design:
Apilot Study Using Torism Destination Sites, Computer&Education,c.47,s.4,
p.399-413. http://www.sciencedirect.com, Eriim Tarih:10.5.2011
Ylmaz, Y.& izel, B., (2000). Trk Turizminde Gn Kurtarmak Deil, Marka
Yaratmak, 1. Ulusal Trkiye Semp, (2-3 Kasm 2000), Trkiye Turizmini
Aratrma Enstits Yay., 455-464.zmir.
Zhang, P., G. M. von Dran, P. Blake, and V. Pipithsuksunt (2001). Important
Design Features in Different Web Site Domains. Human Resources Abstracts, 37 (4): 77-91.
Zhou Q., & DeSantis R., (2005), Usability Issues in City Tourism Website Design:
A Content Analysis , IEEE International Professional Communication Conference Proceedings, p.789-796.
232
GELM AVRUPA LKELERNN DESTNASYONLARIYLA

NEVEHR TURZM DESTNASYONU WEB STELER
ZERNDE KARILATIRMALI BR ANALZ : FARKLILIKLAR,
BENZERLKLER, NERLER
A COMPARATIVE ANALYSIS ON WEB SITES OF DESTINATIONS
OF DEVELOPED EUROPEAN COUNTRIES AND
NEVSEHIR TOURISM DESTINATION WEB SITE:
DIFFERENCES, SIMILARITIES, SUGGESTIONS
lknur AYDODU KARAASLAN* - Nimet NR**
ZET
Gnmzde btn turizm faaliyetleri bilgi ve iletiim teknolojileri
zerinden dnya turizm sektrne eklemlenmektedir. Dolaysyla
dorudan ya da dolayl olarak kresel endstrilerin bir paras olan
destinasyonlarn iletilmesi, bilgi ve iletiim teknolojileri alt yaps
zerinde gereklemektedir. Sz konusu teknolojiler hem tketicilere hem de irketlere bu alan zerinden mal ve hizmetleri buluturmalar nemli kolaylklar getirmektedir. Destinasyonlara sanal
alanda eriim web siteleri zerinden gereklemektedir.
Web siteleri, turizm ile ilgili kullanclara bir ok dokman bir arada
tutmakta, biriktirmekte, eitli amalar iin kullanma ve karar verme
konusunda kolaylklar getirmektedir. Turizm destinasyonunu ynetimi bu site zerinden daha da kolaylamaktadr. Bylelikle turizm
endstrilerinin bir iletiim panosu olarak evresiyle olan etkileimini
salamas bakmndan nemlidir. Bu eriim alan, sadece bir iletiim
ilevi salamakla kalmamakta, ayn zamanda sanal alanda iletmenin ve destinasyonun imajn da temsil etmektedir. Bu nedenle web
siteleri, mal ve hizmetleri tketicilerle bulutururken, web sitesinin
tasarm biimi, endstrinin nemli bir vizyonunu ve imajn oluturmaktadr. Gnmzn kresel rekabet koullar, turizm endstri* Yrd.Do.Dr., Ege niversitesi, letiim Fakltesi, Gazetecilik Blm, Biliim AnaBilim Dal,
e-posta:ilk2002tr@hotmail.com
** Prof.Dr., Ege niversitesi, letiim Fakltesi, Radyo Televizyon ve Sinema Blm, letiim Bilimleri
AnaBilim Dal, e-posta:nimetonur@hotmail.com
233
lknur AYDODU KARAASLAN - Nimet NR
lerinin web sitelerini, salt ulusal deil, kresel dnyann eitli kltrlerinden gelen tketicilerin taleplerine yant verebilecek biimde
tasarlanmasn zorunlu hale getirmitir.
Bu almada; Avrupada en yksek marka imajna sahip dokuz
turizm destinasyonunun (Fransa/Paris, ngiltere/Londra, spanya/
Barcelona, Almanya/Berlin, Hollanda/Amsterdam, Almanya/Mnih,
sve/Stockholm, ek Cumhuriyeti/Prag, talya/Roma) web siteleri
ile Nevehir ili destinasyonunun web sitesi karlatrlacaktr. Kresel turizm corafyalar iinde bir ok adan sahip olduu zengin
potansiyeline ramen, hak ettii gelime dzeyine ulaamam olan
Nevehir turizm destinasyonu iin bir web sayfas tasarm zerinde durulacaktr. Blgenin imajnn ykseltilmesi iin, mevcut bilgiye
eriim olanaklar temelinde, gelimi lkelerin destinasyonlar ierik
analizi teknii ile karlatrlacaktr. Benzerlikler, farkllklar tespit
edilerek, bundan sonraki dnemlerde yararl olabilecek, daha iyi
imaj ve vizyon, daha verimli ve kolay kullanml interaktif bir web
sitesi tasarm iin neriler getirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Turizm Destinasyonlar, Web Siteleri, Avrupa
lkeleri Destinasyonlar, Nevehir Destinasyonu, Web Analizi.
ABSTRACT
In our day, tourism activities are articulated to the world tourism
sector via information and communication technologies. Consequently, operation of each destination, which is directly or indirectly
part of global industries, is carried out on the infrastructure of information and communication technologies. The said technologies
provide significant conveniences for both consumers and companies to offer goods and services over this field. Access to destinations
in virtual domain is achieved via web sites.
Web sites provide convenience to users interested in tourism for keeping and accumulating a lot of documents together and regarding
using for various objectives and making decisions. Management of
tourism destination is further facilitated via this site. Thus, it is important with regard to ensure interaction of tourism industries with their
surrounding as a communication board. This field of access does not
only provide a communication function but also represents the image of business and destination on virtual domain. Therefore, while
web sites bring goods and services together with consumers, the
form of design of web site constitutes an essential vision and image
of the industry. The present global conditions for competition rendered designing of web sites of tourism industries not merely national
but in a way that responds to demands of consumers coming from
various cultures of the global world imperative.
234
Gelimi Avrupa lkelerinin Destinasyonlaryla Nevehir Turizm Destinasyonu

Web Siteleri zerinde Karlatrmal Bir Analiz : Farkllklar, Benzerlikler, neriler
In this study, web sites of the most developed nine tourism destinations of the world tourism ( France/Paris, England/London, Spain/
Barcelona, Germany/Berlin, The Netherlands/Amsterdam, Germany/
Munich, Sweden Stockholm, Czech Republic/Prague, taly/Rome)
and the web site of destination of Nevsehir will be compared. Albeit its rich potential that it possesses within tourism geographies in
many respects, the design of a web site for Nevsehir tourism destination, which has not yet reached to level of development it deserves,
will be dwelt upon. To elevate the regions image, it will be compared
to destinations of developed countries by content analysis technique
on the basis of access opportunities to available information. Suggestions for more productive and an easy-to-use interactive web site
design with a better image and vision that will be beneficial for next
stages will be offered by determining similarities and differences.
Key Words: Tourism Destinations, Web Sites, Destinations of European Countries, Destination of Nevsehir, Web Analysis.
Giri
Dnyada bilgi ve iletiim teknolojilerinde meydana gelen deimeler, pazarlanma srecinde nemli deiiklikler yaratmtr. Mal ve hizmetlerin
tasarlanmas, tantlmas ve yeniden yaplandrlmas iin bu teknolojilerin
olanaklar bir alt yap oluturmaktadr. En nemli bilgi teknolojilerinden
biri olan internetin bu alanda nemli bir bilgi zemini oluturduu, mal
ve hizmetlerin deiim, datm ve iletiim alannda kolaylklar salad
grlmektedir. Turizmde mal ve hizmetlerin salayaca faydalar, ulusal
ve uluslar aras pazarlarn potansiyel mteri gruplarna daha kolay bir
biimde tantlmakta ve ulatrlabilmektedir. Bylelikle bilgi ve iletiim
teknolojileri, turizmin ulusal kresel alanda kendisini gelitirebilmesinde
olanaklar salamaktadr.
ehirlerin turistlere etkin bir ekilde pazarlanabilmesi iin hedef kitleye uygun rn ve hizmetler gelitirerek sunulmas gerekmektedir. Genel olarak
turistlere sunabilecek rnler 4 grupta toplanabilir. Bunlar (Giritliolu &
Avcolu:2010,77);
ehirlerdeki faaliyetler, tiyatrolar, gsteriler, mzeler, konserler, spor faaliyetleri, kumarhaneler, gece kulpleri ve festivaller
ehrin canll, yerel gelenekler, folklor, diller, gvenlik, yerel halkn yaam, kentin fiziksel ve sosyokltrel zellikleri
235
Oteller, yeme ime iletmeleri, seyahat acenteleri, sahip olunan pazarlar

ve alveri imknlar
ehre ulalabilirlik, enformasyon ve bilgilendirme ofisleri ve otopark olanaklardr.
ehir merkezlerinin yan sra pazarlanabilir doal parklarn ve corafyalarn
da tantma almas ve turistik olarak pazarlanmas gerekmektedir. lkelerin doal, kltrel, sosyal ve estetik deerlerle harmanlanarak, yeni teknolojilerin salad olanaklar iinde, ekici hale getirilmi temsillerin web
sitelerinde yerlerini almasyla turizmde nemli stratejiler gelitirilebilmektedir. Gnmzn kreselleme dinamikleri iinde sz konusu teknolojiler,
turizm faaliyetlerini kresel pazara amtr ve birok lke iin turizm nemli
bir kalknma arac haline gelmitir. Bu nedenle kresel turizm firmalar iinde, rekabet olduka derinlemitir Bu alanda ne kmak ve baarl turizm
etkinliklerinde bulunmak iin web sitelerinin kullanlmas vazgeilmez bir
hale gelmitir. Web siteleri araclyla destinasyonun kresel dnyada tantlmas, rn ve hizmetlerin ulatrlmas ve tercih kolaylnn salanmas,
eriim, vb. konularda kolaylklar getirirken, tketicilerle destinasyon turizmini ynetenler arasnda eitli dzeylerde arac balantlarn kurulmasnda
nemli bir ilevini yerine getirmektedir. Turizm reklamlarnn hedef kitlesini
oluturan ve destinasyonun turizm zenginliklerini tketim potansiyeli olan
yerli yabanc tur operatrleri, eitli seyahat acenteleri, bir tura balanmadan kendi kendinin seyahat tercihlerini yneten tketicilere enformasyon
aktarm bakmndan web siteleri bilgi ve iletiim kaynadr.
nternet ortamnda farkl corafyalarn turizm zenginliklerinin sylem biimleri, web siteleri zerinden temsil edilirken, ayn zamanda yre, kresel turizm zenginlikleri iinde yerini alabilmektedir. Bilgi teknolojilerinin
ve artan ulam olanaklar ve lkeler aras ilikileri, turizme olan ilginin
artmasn salamtr. lkelerin destinasyonlarn web sitelerinde farkllklar
olduu gibi, gelimi turizm sektrnn destinasyonlarnn web siteleri ile
kresellemi dnyann toplumsal dinamikleri iinde varolma mcadelesi
veren gelimekte olan dnyann web sitelerinde de farkllklar sz konusudur. nk yazlm, donanm, personel bakmndan gerekli yatrm, bilgi
ve gncellenmesi gereken rutinlerinin ileyii bakmndan bilgi birikimi,
yazlm ve donanm eksiklikleri mevcuttur.
Bu almada Nevehir ili destinasyonu iin hazrlanm olan web sitesinin
dnyann gelimi ve bir endstriye gelimi dnm turizm destinasyonlarnn web siteleriyle karlatrlacaktr. Bylece farkllklar tespit edi-
236

lerek, gelime iin vizyon, Trk turizmi iindeki misyonunun ve zelliklerinin ne kmasnn salanabilmesi iin, web sitesindeki yaplmas gereken
deiimler tespit edilmeye allacaktr.
Turizm letmelerinin Pazarlama almalarnda nternet Ve Web
Siteleri
nternetin yaynlamasyla birlikte turizm iletmecilii kresel dnyada
daha kolay yaygnlama frsat yakalamtr. Turizm ynetiminde bu teknolojiler, mekn ve zaman snrlarnn almasnda hem iletmelere hem de
tketicilere nemli avantajlar salamaktadr. Destinasyon turizminin ynetilmesinde; tketicilere ve dier rakip destinasyonlarn aralarndaki hzl
bilgi aknda ve bilgi ynetiminde, evrim ii balant olana salanmaktadr. Tketicilerin web zerinden birok bilgiye eriimleri kolaylamaktadr. Tantm iin eitli bildiriler, haber ve basn bltenleri, slaytlar, eitli
biimlerde tantm amal hazrlanm sunumlar, ses dizileri, video klipler
ve bunlar sanal ortamda indirme, srekli kullanma ve ilem yapma olanaklar iin verilen bir e-posta adresi, vb. bulunmaktadr. Ayn zamanda
site ynetimine, site trafiini ve siteyi dorudan denetleme olana sunan
mali ve sosyal konularn entegrasyonunu salayan bir iletim sisteminin
olmas turizm aktivitelerine dinamizm, birimler arasnda egdm, rgt
ynetimi bakmndan da bir ynetiim olana, rgt iklimi yaratlmasna
alt yap salamaktadr. Destinasyonun internet ortamna dayal srdrlebilirlik iin gerekli olan payda analizleri, gndelik olarak ileyen doal ve
kltrel evre analizleri, gereksinimlere yant verecek raporlama sistemleri,
internete dayal bilgi teknolojilerinin kullanm ile insan gc, rgt ve
irket egdm bu site zerinden salanabilmektedir. Bylelikle web siteleri ok uzak mesafelerde yaayanlarn da turistik gereksinimlerini karlama temelinde biimlenmekte ve uluslararas turizm hareketlerine katlm
salamaktadr. Turizm pazarlama olanaklarnn gerisinde kalma asndan
tehdit, ancak durum analizini yapabilmek, eksikleri gidermek bakmndan
avantaj salamaktadr.
Kresellemenin en dikkat ekici sonularndan birisi, uluslararas turizm
hareketlerinin oalmasdr (Chao vd.:2004,141). Sre, uluslararas dinamiklerin belirleyiciliinde gereklemektedir. irketler pazar paylarn
artrmak iin, bir rekabet yar iindedirler. Turizmin bir endstri halini
ald lkelerde, irketler tantm alanna yaptklar yatrmlarda sanal alana olduka ok pay ayrmak durumunda kalmaktadrlar. Bylelikle bu tu-
237
ristlerle, tedariki dier iletmelerle, hkmetler ve dier kamu kurumlar

arasnda nemli bir bilgi ak gereklemektedir. Hizmet sektrnn bir
alt birimini oluturan bu alan kltrleraras insan ilikilerinin kurulmasnn
nemli bir nedenidir.
Gnmzde lkeler, kendilerine zg etkin iletiim, tantm ve pazarlama modelleri gelitirmektedir. nk turizm sektrnn ilk sralarnda yer
alabilmek iin, adeta aralarnda yarmaktadrlar. Kltrel kresellemenin
etkilerinin en fazla hissedildii sektrlerden biri olarak, turizm geliiminde,
lkeler birbirini tanmak ve iyi bir imaj gelitirmek iin birbirleri ile bu alanda rekabet etmektedirler (Crouch&Ritchie :1999, 144). Srdrlebilir kalknmada bu sektrn gelitirilmesi, bir evre dostu sektr olmas dolaysyla da giderek nem kazanmaktadr (Cai:2002,727). Btn bu etkinlikler
yoluyla sunulan rnn soyut ve stoklanamaz olmas, srekli retilebilir ve
tketilebilir olmas, yerelin zelliklerini ierdiinden dolay farkllklarn pazarlanmas ve birok kltrel zelliin bir arada sunulmas iin, birleik bir
rn olmasyla kltrel bir etkilein alannn ortaya kt grlmektedir.
Turizm, bir kltrel etkileimdir, kltrler zerinde olumlu ve olumsuz
sonulara yol aabilmektedir. Kltrler aras temasn niteliini, turistlerin
profili ve beklentileri, temasn gerekletii ortamn zellii ve kltr pazarlayclarnn (turist rehberi vb.) rol belirlemektedir (Lea 2001).
Dnya Turizm rgtne gre uluslararas turistlerin % 37si kltr amal seyahat etmektedir (du Cluzeau: 2000). Balangta geleneksel olarak
bilinen deniz-kum-gneten yararlanma amall temelinde gelien bu
sektr, iletiim ve ulam olanaklarnn gelimi olmas dolaysyla, ortaya kan alternatif turizm eitlerine katlm gsterenlerin giderek sayca
artt grlmektedir. Turistler, web siteleri zerinden bilgilenerek tercihlerini belirleyebilmektedirler. Bu nedenle web sitelerinin, gnn talepleri
temelinde organize edilmeleri nemli olduundan, srekli deien yeni
talepler ve teknolojilerin salad olanaklar temelinde gncellenmeleri
gerekmektedir.
nternet ortam, turizm sektrnde, bilgi hizmetlerinin salanmasnda,
rnlerin datlmasnda, pazarlamasnda, reklam yapmasnda olduka
etkilidir. Turizm endstrisi, web teknolojisi ve internetin pazarlamada ve
destinasyonda nemli rol oynadn gsterir. Web teknolojisi blgesel
turizm destinasyonunda pahal olmayan bir teknolojidir. Etkili web sitesi
dnyann her yerinden 24 saat erime saladndan kresel bir ses getirir. Turizm destinasyonlarnda, fotoraflar web sitesi ieriinde olduk-
238

a poplerdir. Bu yzden web sitesi fotoraflar, turizm pazarlamasnda

nemlidir (Lin&Huang:2006,1202). Web sitesi, turiste ziyaret etmek iin
deneyim salar. erik, web sitesini ziyaret edenler iin anahtar faktrdr
(Cai &, Card& Cole :2004,219).
Web sitelerinin gelitirilmesi, destinasyon pazarlama organizasyonlar
tmyle sat artrmann bir paras iinde yer ald iin, byk lde
yatrmlar gerektirmektedir. Sz konusu sitelerin kullanm sklnn artrlmasnda, baary etkileyen faktrler; bilginin kalitesi, kullanm kolayl;
kullanlabilirlik sreci, eriebilirlik, dolam, mantksal yap, online rezervasyonlar, cevap verme, e-posta servisi, hizmetlere eriim, bilgi iletimi, online yardm blm, depolama ve bilgi transferinde bilginin korunmas,
estetik, dikkat ekmek, ekil tamak, sanal turlarda sohbet gibi etkileim
olmas gerekmektedir (Park &Gretzel:2007,47). Ayrca sitede tantc bilgilerin yan sra, destinasyonun pazarlamasnda yardmc olacak ok eitli banner reklamlara da yer verilmesi gerekmektedir. Bu reklamlar siteyi
de estetize edecek biimde dzenlenmesi gerekir. Site btnl iinde,
renkli canl ve animasyonlu sesli ve grntl olarak yerlerini alabilmektedir. Reklamlar tketicilerin ilgisini ekebilecek biimde farkl ieriklerde
yaratlabilmektedir. nemli olan destinasyona ilgi ekmek ve bu ilgi ile
ynelim karlnda yaratlan eitli mitler aracyla merak uyandracak
bir biimde bilgi verilmesidir. Ayrca yaplacak dzenleme ve uygulamalarla kolaylkla site ynetilerek, organize edilip turizm aktiviteleri iin de
ynetilebilmektedir.
Uluslararas turizm pazarnda rekabeti kalmak isteyen destinasyonlar, frsatlar en iyi ekilde sunabilmek ve deerlendirebilmek, daha ok turiste
ulaabilmek iin eitli hizmetleri de sunabilecekleri biimde destinasyon
web sitelerini oluturmulardr. Bylelikle web sitelerinin ziyaretileri, destinasyonla ilgili gerekli bilgiye en hzl ve kolay ekilde ulaabilmektedirler
(zdemir:2007,890). Destinasyon sitelerinde, turizm blgesinin, kltrel
tarihi turistik ekicilikleri salayacak yresel etkinlikleri, ulam, konaklama, yeme ime vb. konularda bilgi verilmektedir (ahbaz, 2000, Roney &
zturan 2006, Ling & Hung 2006, Cooper & Levis 2001). Bylece destinasyonlarla ilgili internette aratrma yapan bir turisti, sunulan bilginin
ierii ve sunum sekli ile ikna edebilmek ok nemlidir (Law vd.: 2004,
100-107). nk turist, dier destinasyonlarn web siteleri ile ister istemez karslatrma yapacaktr. Destinasyon web siteleri, turizm iletmeleri
iin de bir bilgi kayna ilevini grmektedir (zdemir:2007,891). Potan-
239
siyel gc bu kadar yksek olan bir aracn en etkin ekilde kullanlmas ve

ynetilmesi gerekmektedir.
Dnya turizm hareketlerine bakldnda, ektii turist says asndan
Trkiye, 2007 yl rakamlarna gre tm lkeler arasnda 10. srada yer
almaktadr. Ne yazk ki, Trkiye pazar pay asndan tm dnya turizm pazarnn sadece % 2,5ine sahiptir (T.C.Kltr ve Turizm Bakanl, 2008).
Turistlerin Trkiyeye geli nedenlerini ortaya koyabilmek iin yaplan aratrmaya gre, yaklak %50sinin tatil amal geldii tespit edilmitir (Emir
& Durmaz: 2009,26). Trkiyenin uluslararas turizm pazarndan yeterince
pay alamamasnn en nemli nedenleri arasnda, katma deerin yksek
olmas, turizm tantm ve pazarlamasnn etkin bir ekilde yaplamamas
gsterilmektedir. Bu nedenle destinasyonun pazarlanmas nem tamaktadr.
Turizm destinasyonlar web sayfalar zerinden dnya turizmine almaktadrlar. Trkiyede turizm varlklarnn gereken hak ettii yere gelememesindeki nedenlerden biri de web sayfalarnn kullanm, kullanlabilirlii bakmndan yeterince hak ettii yerde olmamasdr. Oysa web siteleri zerinden destinasyonlarn dnya turizmine eklemlenmeleri ile zaman ve mekn
snrlar alarak hizmet retilebilme olanaklar yaratlmaktadr. Dolays
ile gemiten gelen klasik turizm faaliyetlerinin eksik kalan ya da aksayan
hizmetleri tketicilere daha kolay salanabilmekte, aksaklklar hzl bir ekilde giderilebilmektedir. Hedef kitleye rn ve hizmet promosyonlar ok
hzl bir ekilde ulatrlabilmektedir. Hizmetlerin ulatrlmasnda araclar
devre d brakldndan, hem tketicilerin hem de iletmelerin karll
artmtr. Sermayesi kk iletmeler bile, web siteleri zerinden tketiciler tarafndan kefedilmesi halinde, kresel dnyaya balanma olana
yakalamaktadr. Hemen her lekteki iletme e-ticaret olanaklarn web
zerinden salayabilmektedir.
Destinasyon Turizmini Artrmada Web Sitelerinin zellikleri
Gnmzde internet kullanm yaygn hale geldike, turizm kurulular destinasyonlarn gelitirmek, daha ok tketiciye ulatrmak, deien
tketici taleplerine daha ok, kaliteli hizmet verebilmek iin, dorudan
eriim olanaklarnn web sitelerinin zelliklerini gelitirerek artrmak durumundadrlar. nk birok alanda internetin kullanc says giderek artmaktadr.
240

Pompe,2007; Graeupl, 2006 da yaptklar almalara gre; 50 ya ve

zeri yetikinlerin, artan sosyo-ekonomik zelliklere bal olarak elence
ve keyif amal harcama eilimi de artmaktadr. Temel gereksinimlerin tesine gemi olan harcamalar nedeniyle insanlar turizm web sayfalarnn
sadk tketicileri haline gelme eilimindedirler. Turizm asndan, gvenilir ve yararl olarak alglanan destinasyon web siteleri, bilgi kayna
olarak alglandklarndan daha ok kullanlmaktadrlar (Law,R.& Fuchs
M.&Ricci F:2011,75).
Web siteleri destinasyonlar, turizm corafyasnn internet ortamndaki
temsilcisidir. Dolaysyla turizm iletmecilerinin fark yaratmas kanlmazdr. Tketiciler iin internetin ve teknolojiye eriimin kresel bir gereklik
olduu gnmzde, turizm sektr de elektronik ortamda giderek gelimektedir. Sz konusu sektrde destinasyon pazarlamas, reklam ve tutundurma aamalarnda internet ve web teknolojilerine byk rol dmektedir (Haner&Ataman:2006,194).
Turizmin web tabanl olmasnn anlam, kresellemeye yaklam ve oklu
medya kapasitesini neren internetin, turizm hizmetlerinin dalmndaki
ve ilerlemesindeki kullanmnn giderek artmasdr. Kullanm kolayl, etkileim ve web tabanl ara yzn esneklii, destinasyon pazarlamada web
teknolojisi iin nemli bir ileve sahiptir.
Destinasyon web sitelerinin amac, blgeyi dorudan tketiciye tantmak,
blge imaj oluturmada ve blgeyi markalatrmada temel grev stlenmektir (Sar & Kozak :2005,255). Web sitesinde tarihi yaplar ve kalntlar,
kltrel olaylar ve etkinlikler, parklar ve baheler, alveri merkezleri, turizm olanaklar ve altyap, elence, kubak doal grnmler, mutfak
ve yemekler, aktiviteler yer almaldr (Choi&Lehto& Morrison: 2006,118).
Destinasyon web sitesinin yararll, tasarmna, ieriine ve teknolojik
zelliklerine baldr. Baka bir deyile, birey web sitesi ile nasl etkileim
kuracan anlamak iin kolay bilgi elde eder. Destinasyon web sitesinin
yararl olarak alglanmas, eriebilirliliine, teknolojik yaratcla ve dolam kolayl fonksiyonlarna baldr (Duran:2008,205). Bilginin ierii,
grsel materyaller, etkileimli elementler, kullancnn ilgilendii web sitesi
zellikleridir ve gezi plan yaparken fayda salar. Deien tketici talepleri
iinde tatil paketi anlay giderek yaygnlamaktadr. Bu paket farkl
demografik zellikler tayan tketicilerin talepleri ve kiisel farkllklarndan dolay oluan farkl tercihlerine cevap verebilmelidir.
241
Web sitesi, e- ticaret asndan bilgi arama davran ve satn alma arasndaki ilikiyi canl tutabilecek nitelikleri iinde barndrmaldr. Silver, ve
Pompenin yapt almada, turizm elli yan altndaki gen mterilere
daha ok fiyat ve hizmet tedarik etmeyi n planda tutarken youn internet
kullandklar ve web sayfasndan yararlandklar, elli ya zerinde olanlar
ise daha az internet kullanmakta bilgi kayna olarak arkada ve tandk ve seyahat katolou toplamak gibi araylar iindedir (Law,R.&Fuchs
M.&Ricci F. :2011,77). Bu nedenle farkl demografik zelliklerdeki hedef
kitle zellikleri dikkate alnmas gerekmektedir. Ya, eitim, vb. faktrler
talepler zerinde nemli bir deiken olduu dnlerek web siteleri
hazrlanmaldr. O nedenle web siteleri olduka yaln, site haritas kolay
anlalabilir olmas bu sorunun almasn kolaylatracaktr.
Web sitelerinde olmas gereken ierikler, iletmenin hedef kitlesinin talepleri temelinde belirlenmektedir. Kresel dnyann artan ve genileyen
toplumlar aras ve kltrler aras e-ticaretin gelimesi ile birlikte web sitelerinin nemi ortaya kmakta site verimlilii ve site trafii ilgili performans lmleri yaplarak, dzenlemeye gidilmektedir. Sitenin kullanclar
tarafndan nasl gezindikleri, sitede yer alan web ktklerinde(weblog)
ve benzeri kriterler temelinde analiz edilmektedir. Gnlk, aylk ve yllk
siteye giren ziyareti says ve onlarn daha ok girdikleri web sayfalar ve
bu sayfalarn inaktif olanlarnn aktif hale getirilesi iin srekli dzenleme
yaplmaktadr. Web sayfalarnn ka kii tarafndan ziyaret edildii, hangi
bilgilere ulalmaya alld, gelen mesajlardan kontrol edilerek site ii
dolamn srekli kontrol edilmesi, hangi ehirlerden ve lkelerden siteye
balanld, hangi anahtar kelimeler kullanlarak siteye ulamaya altklar, en son webin hangi sayfasndan sonra ayrldklar tespit edilebilir
olmaldr. Bunlarla ilgili eitli yazlmlar gelitirilebilir.
Web Sitelerinin erikleri
Web sitelerinin ierii, destinasyon gezisi iin plan yapan kullancy zendirmek iin fonksiyonel bilgi ierii ve grselliin birlemesi olarak tanmlanabilir. Ancak tek tip bir web sitesinden sz edilemez. Ancak dnemin
gereksinimleri iinde deiebilir ve yenilenebilir. Bunun iin yeni yazlmlar
gerekmektedir. Yazlmla ierik yeniden dzenlenmi olmaldr.
Web sitelerinin ierii, internet iletiimi iin nemlidir. nk web siteleri,
internet ortamnda bilgi deiimi iin gelitirilmektedir. Web siteleri her ay
gncellenebilen ve kullancy memnun eden bir ierik salamaldr. erik,
242

web site tasarmnn en nemli zelliklerinden biridir (Jung & Baker:1998).

Metin, destinasyonun deerini artrmak iin video, grafik, resimler ile etkili
olarak birletirilmelidir (Nielsen,1998).
Etkileimli elementler, sohbet odalar, evrimii geribildirim formlar,
e-posta gibi eklenebilir zelliklerdir. Bu zelliklerin eklenebilmesi, ieriin ekici, etkili, kolay anlalmas iin nemlidir. levsel ierik, kullancya
dorudan iletiim ve etkileim frsat salar. zel olaylar, fiyat veya promosyon gibi gezi paket turlar hakkndaki bilgi destinasyonu seyahat edecek kullancy dorudan etkiler. Ayrca destinasyonun zellikleri hakknda
sorulacak olas sorular iin, otomatik sorulara cevaplar verilebilme, ya da
soru- cevap biiminde bir eklentinin konulmas yararl olacaktr.
Turizm web sitelerinin baarlarn deerlendirmek ve tanmlamak iin gereken faktrler turizm, pazarlama, bilgi sistemleri, reklamlar gibi, birok
alanda bilgiyi kapsamaktadr. Web sitelerinin bu alanlardaki yaklam bir
lde farkl olabilmektedir ancak yine de benzerlikler younluktadr.
Etkili web tabanl pazarlama, iletiimde web sitelerinin tm avantajlarn ele almay gerektirmektedir. Turizm pazarlamas, bilgi, eitim, reklamikna, elence gibi amalara hizmet etmektedir. Web sitelerindeki bilgi,
web sitelerinin baar faktrleri modelinin birletirilmi eklini ifade eder.
Web siteleri, zel hedef pazarlamada ikna edici etkiye sahiptir. Etkileim
faktr, etkileim zellikleri yoluyla web site ierii ile ilgili kullanclara
destinasyon web sitelerinin etkililiini vurgular. Sosyal gelime, web site
etkileiminin iletiim boyutlarn vurgular. Ayrca, etkileim ve tevik web
siteleri ynnden, reklam lmnde de etkilidir. Destinasyon pazarlamasnn bir yn, ziyaret edilecek yerlere insanlar tevik eder. Web siteleri
kiileri ikna etmeye yardmc olur (Park &Gretzel:2007,47).
Aratrmann Yntem Teknii
Bu alma da Avrupada en yksek marka imajna sahip dokuz turizm
destinasyonunun (Fransa/Paris, ngiltere/Londra, spanya/Barcelona, Almanya/Berlin, Hollanda/Amsterdam, Almanya/Mnih, sve/Stockholm,
ek Cumhuriyeti/Prag, talya/Roma) (Giritliolu & Avcolu:2010,77)web
siteleri ile Nevehir ili destinasyonu ierik analizi teknii ile karlatrlmaktadr. Bu ehirler, destinasyonlarn web sitelerinin zellikleri dikkate
alnarak oluturulan kriterler temelinde incelenmitir. Siteleri inceleme kriterleri, destinasyon tarihi, destinasyonun basnda kan haberleri, forum,
243
hava durumu, pratik bilgiler, oteller, site haritas, elence, restaurantlar,

grlecek gezilecek yerler, ilave turlar, gezi iin al veri, ucuz uular, otel
arama ve seyahat sigortas,vb. olumaktadr.
Aratrma Verilerinin Deerlendirilmesi
Yaplan almada; Avrupa lkelerine ait, seilen destinasyon blgelerinin
web siteleri incelenmitir. Genel olarak web siteleri deerlendirildiinde
aadaki zellikler dikkati ekmektedir.
Siteler deerlendirildiinde, ilk dikkati eken ieriklerde; blgenin tarihi,
ulam, blgeye ilikin eitli konularda yazlm makaleler, hava durumu,
pratik bilgiler, forum, oteller ve destinasyon haritas yer almaktadr. Ayrca
turizm blgesi iinde alarak, eitimini srdrmek isteyen renciler iin
de yer ayrlm olduu grlmektedir. Bu durum, gelimi Bat toplumlarnda eitim alannn ticariletiinin ve evre lkelere bu konuda model
oluturmas nedeniyle merkezin ekiciliinin de bir gstergesi olmaktadr.
O nedenle lke dndan gelebilecek eitim srecinde olan birok renci konumundaki genler iin web sitesinde bu ekilde bir ieriin olmas
nemli gzkmektedir. alarak eitimini srdrmek isteyen renciler
iin nerede alacaklarna ilikin kategoriler bulunmaktadr. Web sayfasnda, merak edenlerin gereksinimlerinin giderilmesine ynelik olarak,
destinasyonun tarihi, metin eklinde yer almtr. Ancak bunlarla ilgili grsellere yer verilmemitir. Grsellik destinasyon web sitelerinde turistleri
ikna etmek iin etkili bir yol olduundan nemlidir. Ulamla ilgili olarak,
gezi dokmanlar, biletler, ulam seeneklerine ilikin iletiim bilgileri yer
almaktadr. Ayrca basnda kan yazlar da gerekte tannabilirlik hususunun yaratlmasnda destinasyon blgesini ziyaret edecek kiilerin nceden
fikir edinmelerini salamaktadr. Turizm blgesinin iindeki ve etrafndaki
oteller snflandrlarak verilmitir. Oteldeki kalma sresi boyunca, eitli
etkinliklerin listesi verilerek, gezi ncesinde ziyaretilere kalacaklar yer konusunda fikir verilmektedir. Ayrca ziyaretilerin birbirleri ile fikir alveriini
salayan bir forum blm bulunmaktadr. Web sayfalarnn tasarmnda
en nemli unsur, destinasyonun alanlar ve evresi arasnda etkileimin
kurulmaya allmasdr. nk ziyaretilerin kendi aralarnda veya turizm
blgesi iinde ilgili birimlerle iletiim iinde olmas onlarn kendilerini daha
gvenli hissetmelerini ve geici de olda bir aidiyet balants iinde olmas
salanmaya allmaktadr. Pratik bilgiler kapsamnda, gezi maliyeti, salk, gvenlik, vize ilemleri, seyahat sigortas ile ilgili bilgiler bulunmaktadr.
244

kinci blm olarak destinasyonda konaklama sresince yaplacaklar aktiviteler, elence, canl mzik, restoranlar, alveri, grlecek yerler kategorilendirilmitir. Destinasyon blgesi iinde, gidilecek yerler, mzeler, nemli
ziyaretler yerlerine de yer verilmektedir. Geleneksel ve otantik olann farkna varma hususunda olduka nemli olan yemekler konusuna ayrca
yer verilmitir. Restoranlar yemek eitlerine gre kendi iinde snflandrlmtr. Aktiviteler kapsamnda turlar ve geziler hakknda bilgilere deinilmitir. Elence blmnde ise, kulpler, barlar gibi elence meknlarnn
tantm zerinde durulmutur. Canl mziin olduu meknlar ayrca
gsterilmitir. Ziyaretilerin alveri yapabilecekleri alveri merkezleri ve
gzellik salonu gibi gerek duyabilecekleri yerler belirtilmitir. Grlecek
yerler blmnde, mzeler, galeriler, kumsallar, kltr merkezlerine yer
verilmitir. Destinasyon blgesinde iken gerekletirilebilecek turlar hakknda bilgi verilmitir. Sitede, gezi rehberi iin kitaplar bulunmaktadr. Fiyat uygun ulam tarifelerine de yer verilerek destinasyon blgesini ziyaret
edecek ziyaretilere nceden daha ekonomik bir gezi plan sunulmakta ve
seyahat sigortas ile ilgili bilgilere de yer verilmektedir.
Londrann Lisbon destinasyonun web sitesinde, dier destinasyonlardan
farkl olarak, hava durumu, pratik bilgiler kapsamnda, para, maliyet, para
dntrme, salk, vize ilemlerine yer verilmitir. Ayrca burada zellikle
rencilerin faydalanabilecekleri yurt dnda hem alma hem de okuma
olanaklar olduundan, bu konuda da ziyaretiler bilgilendirilmitir. Destinasyon blgesine ait nemli kasabalar ve kyler hakknda da bilgiler yer
almaktadr( http://www.lonelyplanet.com/). Btn aktiviteler, restoranlar,
alveri merkezleri, gezilecek yerler gibi dier seeneklerin hepsine her
blmden kolaylkla ulalabilmektedir. Ayrca her blme ilikin ka adet
meknlarn ve aktivitelerin, saylar da belirtilmektedir. Destinasyon blgesini tantmnda ve pazarlanmasnda reklamlar ok nemli bir etkiye sahip
olduu iinde reklamlar olduka fazla yer almaktadr.
ncelenen destinasyon blgelerindeki tarihi yerlerin dier sitelerle olan balantlar grsellerle verilmitir. Destinasyon iinden dna rnein, tarihi yerlere ve dier blgelere tercih edilebilir ulam trleri, gzerghlar verilmitir.
nemli tarihi yerlere, manastr ve tapnak gibi ibadet yerlerine de zellikle
yer verilmitir (http://www.sacred-destinations.com/). Destinasyon blgelerini tantc haritalar, kitaplar ve fotoraflarda sitede gsterilmitir. Ayrca yol
gzerghnn kullanlmas iin kiralama acenteleri olarak ulam olanaklarna da deinilmektedir. Bu verilen hizmet sayesinde ziyaretiler destinasyon
blgesinde rahata gezebilecek imkana sahip olabileceklerdir.
245
Nevehir ili Kltr ve Turizm Mdrlnn sitesinde Nevehir ili destinasyonu iinde Kapadokya ile ilgili sadece bilgiye yer verilmitir. rgp
blgesinde, ulam, gezilecek yerler, ksa ve zet eklindedir. Mzelerin
sadece isimlerine yer verilmi ancak detaylandrlmamtr. Aklamalar olduka zetlenmi metin biimindedir. Grseller elere ok az yer verilmitir. nemli telefon ve adres blm bulunmaktadr ancak bu blm
iinde sadece telefon numaralar yer almaktadr. Balantlar blmnde
balant adlar mevcuttur ancak balantlarn ii botur ve gerektii biimde doldurulmamtr. Bu durum sitenin gncellenmesinin sklkla yaplmadn gstermektedir. Bu durum nemli bir boluktur. Destinasyonun
iinde deien yeni durumlara gre sk aralklarla gncellenmedii iin,
aktif bir iletmenin olmad anlamn yaratmaktadr. Yapmadan dnme
blmnde o blgeye has yaplabilecek aktivitelerden bahsedilmektedir.
Avanos ve Greme blgeleri iin de ayn blmler mevcuttur (kltr.gov.tr)
Nevehir iline ilikin kltr ve termal turizminden sz edilmektedir. Kltr
turizmine ilikin, genel bilgiler, kltrel detaylar, dil-anlatm, ak edebiyat, anlatmalar, anonim iirler, destanlar, trkler, maniler, tekerlemeler,
kalplam szler, geleneksel dayanma, el sanatlar, halk oyunlar, mzik
kltr, inanlar, trenler, festivallar, yre mutfana deinilmitir (Nevehirkltrturizm. gov.tr). Bu aklamalar sadece yaz olup, grsellikten
uzaktr. zellikle yurt dndan gelen turistler iin bu durum ekicilikten
uzaktr.
Nevehir Belediyesinin sitesinde Kapadokya iin ayr bir blm oluturulmutur. Tarihi, sosyal ve kltrel olaylar, doal evre, turizm, yerleim yerleri blmlerine yer verilmektedir. Ayrca rgp iin hazrlanan site almyor. Avanos destinasyonunda Avanosa ilikin web sitelerine yer verilmitir.
Ziyaretilerin bilgi alabilecekleri Avanos kaymakaml, Avanos gazetesi,
polis tekilat, medya, haberler ve sanal tur gibi blmler yer almaktadr.
Dnyann Gelimi Destinasyonlar le Nevehir Web Sitesinin Karlatrlmas
Tablo 1a, 1b ve 1cye bakldnda, ncelikle her ehre ilikin zelliklerin
19 blmden olutuu grlmektedir. Bu blmler, tarih, basnda kan
yazlar, forum, hava durumu, pratik bilgiler, al ve oku, hotel, elence,
alveri, aktivite, restoran, grlecek yerler, turlar, gezi iin alveri, ucuz
uular, hotel arama, seyahat sigortas, araba kiralamadr. Sz konusu
blmler snflandrldnda destinasyona genel bak(tarih, basnda
246

kan yazlar, forum, hava durumu, pratik bilgiler, al ve oku, hotel), yaplacaklar (elence, alveri, aktivite, restoran, grlecek yerler, turlar)
ve gerekletirilmesi gerekenler (gezi iin alveri, ucuz uular, hotel
arama, seyahat sigortas, araba kiralama) balklar altnda 3 kategoride
yer almaktadr.
Tablo 1ada destinasyonun tarihine btn ehirler de yer verildii dikkat
ekmektedir. nk tarih o lkenin gemiini gstermektedir. Ayrca o
ehrin tarihi, turistlerin ilgisini ekmektedir. Yeryzndeki eitli beldelerin
gemii ve o dnemlerden gnmze gelen kltrel miras, turisti harekete geirebilecek nemli etkenlerden biridir. Yrenin tarihi, gemiten
gelen doa- toplum ve insan ilikilerinin izlerini yanstmaktadr. Bu nedenle dardan gelenler iin olduka cazip gelmektedir. Ayrca tarih, yrenin
zgnln ne karan zelliklerin banda gelmektedir.
Basnda kan yazlar ksm, destinasyonu ziyaret edecek turistler iin
nemli bilgi kaynadr. Ancak Nevehir ilinde bu blme deinilmemitir.
Etkili web tasarmnda nemli olan etkileim blmdr. Her ehirde bu
blm var iken Nevehir ilimizde yoktur.
Hava durumu, destinasyonu ziyaret edecek turistlerin seyahat esnasnda
yannda bulundurmalar gereken eyalar hazrlarken nem tamaktadr.
Mnih, Stockholm ve Nevehir ehirlerinde hava durumuna deinilmemitir. Pratik bilgiler, herkes iin faydal zellikle yabanc lkede ok nemlidir. rnein, para dntrme, vergiler destinasyon gezisi srasnda bte ayarlamada olduka yardmc olmaktadr. Bu blm de Nevehirde
yoktur.
alarak okumak her rencinin yurt dna kma frsat yakalamasn
salamaktadr. Bu nedenle rencilerin karmak istemeyecekleri olanaklar sunmaktadr. renciler bu yolla, yabanc dil eitimlerine de srdrebilmekteler ve dil pratii yapma imknna kavumaktadr. Tablo 1ada,
zellikle tercih edilen lkeler iin bu blmler yer almaktadr. Gelimi
destinasyonlardan Mnih, Stockholm de olduu gibi Nevehirde de alarak eitim alma blm yoktur. Destinasyon blgesindeki en uygun
otelleri bulmak ve otellere ait bilgilere ulamak her turistin arad bir blmdr (Tablo 1b). nk turistler gitmeden nce rezervasyon yaptrarak,
gittiklerindeki nerede kalacaklar belirsizliini ortadan kaldrm olurlar.
Yaplan incelemede Nevehir hari btn ehirlerde kalma gereksinimlerini gidermeye ynelik otel ile ilgili bilgiye yer verilmektedir. Harita ile gs-
247
terim turistler iin kolaylk salamaktadr. Gitmek istedikleri yakn ehirleri

buradan grebilmektedirler. Yine Nevehir ili hari bu blm de btn
ehirlerde mevcuttur.
Turistler gittikleri blgeden hatra amal eitli hediyeler almaktadrlar.
Bu nedenle alveri onlar iin vazgeilmezdir. stediklerine nereden ve nasl ulaabileceklerini bilmek de turistleri memnun edebilecek bir husustur. Ancak bu blm Nevehir ehrinde yoktur. Destinasyon blgesinde
yaplacak aktiviteleri bilmek turistler iin nemlidir. Gitmeden aktivitelere
gre plan yapabilmektedirler. Turistler, gnlk geziler, turlar ile ilgili aktivitelerini planlayabilirler. Alnan destinasyonlar incelendiinde Amsterdam
ehrine ait aktivite program yoktur. Destinasyon blgesinde yeni tatlar
denemek ve ulam bilgilerini elde etmek isteyenler iin, restoranlar incelemede kafeler, publar, farkl lkelerin yemeklerinin olduu restoranlar
gibi snflandrlarak verilmektedir. Her restorana ilikin harita, adres, tel,
fiyat bilgileri yer almaktadr. Bu blm Nevehirde yoktur. Turizm amal tm grlecek yerler mutlaka destinasyon sitelerinde yer almaldr. Bu
nedenle incelenen destinasyonlarda mze, kutsal meknlar gibi turistin
ilgisini ekebilecek yerler mevcuttur.
Turlarla ilgili bilgiler her destinasyon sitesinde bulunmamaktadr (Tablo
1c). Turlar blmnde, belirli seyahat acenteleri tarafndan hazrlanan turlar hakknda bilgiler yer almaktadr. ngiltere, Amsterdam, Mnih, Stockholm ve Nevehir ehirlerine ilikin tur blmleri yer almamaktadr. Her
turist gezi plan yapt zaman gidecei destinasyonla ilgili bilgi sahibi olmak ister. Bu nedenle seyahat edilecek destinasyonla ilgili seyahat rehberi,
aktivite rehberi, hediyelik eyalar, ve yabanc dil ile ilgili kalplam szlerin bulunduu bir kitap edinmek isteyebilir. Bu nedenle zellikle hazr
cmlelerden olan bu kitapklar kullanmak olduka faydal olabilir. Gezi
iin alveri blm birok destinasyon sitesinde yer alrken incelenen
destinasyon blgeleri iinde Nevehirde yoktur. Bte, turist iin olduka
nemlidir. Turistler, az maliyetle ok yer dolamak isterler. Bu nedenle destinasyon sitelerinde en uygun uu ve seyahat tarifeleri yer almaldr. Ucuz
uular ad altnda bu blm sadece Nevehir ilinde yoktur.
Otel arama blmnde seyahat edenlere nerede ve hangi fiyata kalabilecekleri oteller gsterilmektedir. Her blmde olduu gibi burada da yurtlar, misafirhaneler, oteller, apartlar olarak snflandrma yaplmtr. Ancak
yine Nevehir ilimiz iin yaplan aratrma da bu blme rastlanmamtr.
248

Turistin yurt dnda olduu dnemde yararlanabilecei bir seyahat sigortasna ihtiyac olmaktadr. Bu baz kiiler tarafndan gereksiz gibi grnse de yurtdna karken mutlaka olmas gerekmektedir. Gelen turistler
destinasyon blgesinde istedikleri gibi dolamak istemektedirler. Ancak
bu durum tur irketleri ile pek de mmkn olmamaktadr. Bu nedenle
destinasyon blgesine gitmeden nce bir araba kiralamak isteyebilirler.
Bu durumu dikkate alarak araba kiralama irketlerinin bir listesi verilebilir.
Sonu
Genel olarak incelendiinde, Nevehir iin var olan web sayfalar etkili bir
tasarma sahip deildir. Gnmzn bilgi toplumu gereksinimleri iinde
etkileimli olarak hazrlanmamtr.
Nevehir ili de web sitesi gelimi lkelerle karlatrldnda; rezervasyon bilgileri, para deiim yeri, hava durumu vb. gibi yukarda sz edilen eksikliklerin giderilmesi gerekmektedir. Bu durum, turizmin bir sektr
olarak gelime srecinde olduunun ve endstrilemediinin gstergesi
olarak deerlendirilebilir. Eksikliin giderilmesinde gerek zel sektr gerekse Turizm Bakanlnn yatrmlar artrmasnn gerei ortadadr. Gelimekte olan lkeler iinde olan Trkiye turizmi iinde nemli bir yeri olan
Kapadokyann dnya turizmine eklemlenebilmesi iin yeni bir yazlm ve
web sitesi dzeni gerekmektedir. Gerek tketiciler gerekse tur operatrlerinin gereksinimleri olan ulatrma, seyahat, konaklama, kltr ve elence
bilgilerinin, yrenin tercih edilme nedenleri ne karlacak bir biimde
daha detayl ve grsel elerle mitletirilerek dzenlenmesi gerekmektedir.
Sitede yerel zellikler yani otantizm ne karlmaldr. Tercih edilme nedeni olarak yrenin fark olan otantik unsurlar, endstriyel grselliklerle desteklenerek yararlanlmas gerekmektedir. Gerek bat gerekse dou
toplumlar iin, bu nemli bir unsurdur. Otantik zelliklerin ou u anda
web sitesinde yerini almtr. Ancak dijital grnt tekniklerinden yararlanarak yrenin otantik zellikleri mitletirilememitir. Grsellii ne karld ve tketiciye adeta sanal bir gezi ve elence deneyimi yaatacak
videolarn sitede yerini almas gerekmektedir. Doa gzellikleri de benzer
ekilde deerlendirilmelidir. Reklamlar gelimi lkelerin sitelerinde de yer
almaktadr. Kapadokya iin de nemlidir. Reklam olmakszn pazarlama
etkinliklerinin gnmzde baar ans azdr. Bu nedenle reklam ilavesi
yaplabilir ve mevcut durum korunabilir. nemli olan bir dier konu site
249
iinde rahata turistin dolaabilmesidir. Tketici site iinde kaybolmamal

ve istedii menye her zaman ulaabilme imknna sahip olmaldr. Bu
nedenle web sayfas tasarlanrken frameler yararlanlabilmektedir. Framelerle tantm yapld takdirde, turist istedii gibi destinasyon sitesine
hakim olabilir. Yan sra farkl bannerlar kullanlarak, sitenin ekicilii artrlabilir. Ancak web sitesi btnlnn bozulmamas iin sitenin btn
sayfalarnn birbiriyle uyumlu ve birbirinin tmleyeni olacak biimde dzenlenmesi gerekmektedir.
amzda bireysellik nemlidir. Kiiletirilmi iletiim hizmetlerinin de
yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Bilgi aknn daha verimli olabilecei ynnde getirilen bir dzenleme ile, yer zaman uygunluu, fiyat
seenekleri, rezervasyon ve konfirmasyon, seyahat belgeleri, biletlerin tedarik edilmesi vb. yreye gelme konusunda tercih de bulunduunda sistem iinde kendi kendine dzenleme yapabilmelidir. Hatta beklenilmeyen
olaylarda planlarn deimesi halinde yeni bir dzenlemeye olanak veren
bir yazlmla dzenlenmesi gerekmektedir.
Yeni teknolojilerin yaratt bu olanaklar kadar, bir pazarlama mant iinde tketim frsatlar, indirimler, turistin harcamalar ve karlnda elde
edecei avantajlarn bire bir deerlendirebilecei bilgi ak, gvenilir evrimii deme olanaklar, rn ve hizmetler iin farkl fiyat seeneklerine
yer verilmelidir. Fiyatlar, hizmet bilgileri ve bunlarn farkl tketimi dzeyinde tercih edilebilme olanaklar yaratlmaldr.
Sonu olarak Kapadokya web sitesi; kullanclarn ortak yzey alan, yukarda sz edilen bilginin eitliliinin artrlarak, evrimii rezervasyon
hizmetlerinin daha aktif hale getirilecek ekilde dzenleme gereksinimi
vardr. Dolaysyla bilgilendirme ierii yeniden ele alnp dzenlenmelidir.
Grselliin de yeniden tasarlanmas gerekmektedir. Kapadokya kimliinin
ne kmasn salayacak arayz kullanm kolayl, site bilgileri, turistik
etkinliklerin kolayca tketilebilmesi iin balantlar ve rezervasyon ilemleri konularnda srekli kullanc lmleri yaplarak, deiikliklerin elde
edilen veriler ynnde gerekletirilmesi gerekmektedir.
250

Tablo 1a: Dnyann Gelimi Destinasyonlar le Nevehir Web Sitesinin

Karlatrlmas
Fransa/Paris
Basnda
Hava
Pratik al ve
Tarih kan
Forum
Durumu bilgiler oku
Yazlar
Var Var
Var
Var
Var
Var
ngiltere / Londra
Var
Var
Var
Var
Var
Var
spanya/Barcelona
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Almanya/ Berlin
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Hollanda/Amsterdam Var
Var
Var
Var
Var
Var
Almanya/Mnih
Var
Var
Var
Yok
Var
Yok
sve/Stockholm
Var
Var
Var
Yok
Var
Yok
ek Cumhuriyeti/
Prag
Var
Var
Var
Var
Var
Var
talya/Roma
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Trkiye/Nevehir
Var
Yok
Yok
Yok
Yok
Yok
Tablo 1b: Dnyann Gelimi Destinasyonlar le Nevehir Web Sitesinin

Karlatrlmas
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Grlecek
Yerler
Var
ngiltere / Londra Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Almanya/ Berlin Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Almanya/Mnih Var
sve/Stockholm Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Yok
Yok
Yok
Var
Yok
Var
Otel Harita Elence Alveri Aktivite Restaurant

Fransa/Paris
spanya/
Barcelona
Hollanda/
Amsterdam
ek Cumhuriyeti/
Var
Prag
Var
talya/Roma
Trkiye/Nevehir Yok
251
Tablo 1c: Dnyann Gelimi Destinasyonlar le Nevehir Web Sitesinin

Karlatrlmas
Gezi iin
Turlar alveri
Ucuz
Uular
Hotel
arama
Seyahat
sigortas
Araba
Kiralama
Fransa/Paris
Var
Var
Var
Var
Var
Var
ngiltere / Londra
Yok
Var
Var
Var
Var
Var
spanya/Barcelona
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Almanya/ Berlin
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Hollanda/
Amsterdam
Yok
Var
Var
Var
Var
Var
Almanya/Mnih
Yok
Var
Var
Var
Var
Var
sve/Stockholm
Yok
Var
Var
Var
Var
Var
ek Cumhuriyeti/
Prag
Var
Var
Var
Var
Var
Var
talya/Roma
Var
Var
Var
Var
Var
Var
Trkiye/Nevehir
Yok
Yok
Yok
Yok
Yok
Yok
Kaynaka
Anatolia(2005), Turizm Aratrmalar Dergisi, Cilt 16, Say 2, Gz : 127-138.
Akdodu P. & ahin M., Biliim Teknolojilerindeki Gelimelerin Turizm Sektrne
Etkisi ve Kullanm Alanlar, anakkale Onsekiz Mart niversitesi, http://
www.projepelit.com/kaynaklar/MAKALE%205.doc
Boylu Y. & Tuncer A., (2008), Konaklama letmelerinin ynetim Yaplarnn
Web Tabanl Pazarlama Faaliyetlerine Etkisi zerine Bir Aratrma, stanbul
Ticaret niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yl:7 Say:13 Bahar 2008 s. 1130, http://www.iticu.edu.tr/kutuphane/ dergi/s13/11-30.pdf
Buhalis, D. &Darcy S., Accessible Tourism: Concepts and Issues, Edit:Dim,itrios
Buhalis and Simon Darcy , Channel View Publicing, Canda, http://books.
google.com.tr/, Eriim tarihi:1.9.2011.
Cai, L.A. (2002), Cooperative branding for rural destinations, Annals of Tourism
Research, Vol. 29, No. 3, 720-742.
Cai L.,Card J.A., Cole S.T. (2004), Content delivery performance of world wide
web sites of US tour operators focusing on destinations in China, Tourism
Management 25 (2004) 219227.
Chao, C., Bharat R.H. & Pasquale M.S. (2004), Tourism, globalization, social externalities, and domestic welfare, Research in International Business and
Finance, Vol. 18, 141-149.
252

Choi S., Lehto X.Y,Morrison M, (2007), Destination image representation on the

web: Content analysis of Macau travel related websites, Tourism Management 28 (2007) 118129.
Crouch, G.I. & Ritchie, J.R.B. (1999), Tourism, Competitiveness, and Societal
Prosperity, Journal of Business Research, Vol. 44, 137152.
Doolin B., Burgess L., Cooper J.,(2002) Evaluating the use of the Webfor tourism marketing: a case study from New Zealand Tourism Management 23
(2002) 557561.
Du Cluzeau, C. O. (2000). Le Tourisme Culturel. Paris: Presses Universitaires de
France.
Duran N., (2008), Destinasyon Tantmnda Resmi Web siteleri: Trkiyenin Rakip
Destinasyonlarnn Web sitelerinin Deerlendirilmesine ynelik Bir aratrma, Adnan menderes niversitesi, sosyal Bilimler Enstits, Aydn, http://
www.belgeler.com, Eriim tarihi:8.5.2011
Emir O. & Durmaz G. (2009), Afyonkarahisarn Termal Turizm maj zerine Bir
Deerlendirme, Anatolia: Turizm Aratrmalar Dergisi, Cilt 20, Say 1, Bahar: 25-32.
Giritliolu . & Avckurt C. (2010), ehirlerin Turistik Bir rn Olarak Pazarlanmas,
rnek ehirler Ve Trkiyedeki ehirler zerine neriler, Adyaman niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Yl:3 Say 4, Haziran 2010, 74-89.
Gzta A. &Kker N. E., (2010), Digitalization of The Cities: An Analysis of City
Municipality Web Sites as a Part, Journal of Yasar University 20(5) 33313347.
Gretzel U.& Law R.& Fuchs M., (2010), Information and Communication in Tourism 2010, SpringerWien NewYork.
Haner M. ,Ataman M., (2006), Seyahat Acentalarnda letiim Teknolojilerinin
Kullanm Ve Web Sitelerinin Deerlendirilmesi: Ege Blgesi rnei, Dokuz
Eyll niversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:8 Say:3, zmir, s.193-207.
Karamustafa K.& Bikes D.M. &Ulama ., (2002), Trkiyedeki Konaklama letmelerinin nternet Web Sitelerini Deerlendirmeye Ynelik Bir alma,
Erciyes niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Say: 19, Temmuz-Aralk, ss. 51-92
Zanger T, Gattringer C.,Groth A. .(2011) Silver Surfers & eTourism: Web Usability and Testing: Methods for the Generation 50plus Edit:Law R.,Fuchs
M,Ricci FInformation and Communication Technologies in Turism, January 26-28, Proceedings of The International Conference in Innsbruck,
Austria,,New York.Springer Wien
Law, R., Leung, K. & Wong, J. (2004). The Impact of The Internet on Travel Agencies, International Journal of Contemporary Hospitality Management,
16(2) 100-107.
253
Lea, J. (2001). Tourism and Development in the Third World. London: Routledge.
Lin Y., Huang j. (2006), nternet Blogs As A Torism Marketing Medium :A Case
Study,Journal Of Business Research, c.59, s.10/11, p.1201-1205.
Mardan, C.,(2007), Uluslararas Destinasyon Markas Oluturulmasnda Kimlik
Gelitirme Sreci: Adana rnei, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits letme Anabilim Dal Adana. http://library.cu.edu.tr/tezler/6170.
pdf
Middleton V.T.C.vd. (2009), Marketing in Travel and Tourism, Butterworld Hienemann, Slovenia.
Oter Z. & Ozdoan O.N., Kltr Amal Seyahat Eden Turistlerde Destinasyon
maj: Seluk-Efes rnei
zdemir G., Destinasyon Pazarlamasnda nternetin Rol, Journal of Yasar University, 2(8), 889-898, http://www.mitosweb.com/browse/50904/05_ozdemir.pdf, Eriim tarihi:30.6.2011.
zdipiner N.S. ,Turizmde Elektronik Pazarlama, Dokuz Eyll niversiesi, letme Fakltesi Turizm letmecilii Blm, http://iuyd. netrevart.com/index.
php/iuyd/article/viewFile/6/4.
Park Y. A. &Gretzel U., (2007) Success Factors For Destination Marketing Web
Sites: A Qualitative Meta-Analysis, Journal of Travel Research,46: 46
Sar Y. Kozak M. (2005),turizm pazarlamasna internetin etkisi, Destinasyon Web
siteleri in Bir model nerisi, Akdeniz .. B. F. Dergisi, s.9 ,ss.248-271
ahin B., Trkiyenin ve Trk Turizm letmelerinin Avrupa Turizm Pazarlarnda
Pazarlama Stratejileri, http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/makaleler/ reddedildi/ 5/TIO103. doc
Tanrverdi, H. & Cmert, C. (2003), Turizm letmelerinde Tutundurma Karmasnn ncelenmesi:Seyahat Acentalar ve Otel letmeleri rnei, Pazarlama
Dnyas, Say: 2003-4, 12-17.
T.C. Kltr ve Turizm Bakanl (11.11.2008), Dnyada ve Trkiyede Turizm Raporu, Aratrma ve Deerlendirme Daire Bakanl, URL: http://www.kultur.gov.tr/TR/Tempdosyalar/242656__sonturizmraporu.doc, [06.09.2011]
http://www.lonelyplanet.com/
http://www.sacred-destinations.com/
http://www.kultur.gov.tr
254
SLAM-BZANS MCADELESNDE
ORTA KAPODOKYA BLGES (640962)
ISLAM-BYZANTIUM COMBAT IN
CENTRAL CAPPADOCIA REGION (635-962)
lyas GKHAN*
ZET
Bu bildiride Drt Halife devrinden balayarak Emevi ve Abbasi Hilafetleri dneminde Kapadokyann orta ksmn oluturan Nevehir
ve evresinde Mslman Araplarla Bizansllar arasndaki mcadeleler
konu edinilecektir. Mslman Araplar 634 ylndan itibaren Suriyeyi
(am) Bizansllardan aldktan sonra Anadoluya girmeye baladlar.
Ksa sre iinde Antakya ve ukurovaya giren slam ordular Glek
Boazndan Kapadokya blgesine girdiler. Gnmzdeki Nide, Aksaray, Kayseri ve Nevehir taraflarna ilerleyen slam ordular ile Bizans
gleri arasnda etin muharebeler oldu. Hz. Osman zamannda slam Ordusu 646da Kayseriyi 10 kuatm ve haraca balayarak geri
dnmt. Yine Mara ve Malatya zerinden ilerleyen slam Ordular
Kapadokya blgesine girerek Kayseriyi fethettiler. Toroslardan ilerleyen slam ordular ile Mara ve Malatya zerinden ilerleyen slam
ordular Kapadokya blgesinde birleerek Anadolu ilerine doru Bizans topraklarn fethe giritiler. Bilhassa Nevehir blgesi slam ordularnn urak yeri olmutur. Hatta buradan ilerleyen Mslman Araplar Amasya, ankr ve orum taraflarn ele geirdiler. Mslmanlar
Tarsustan balayarak Mara ve Malatyaya kadar olan blgelerde
Avasm (Sugur) ehirlerini oluturarak Bizansa kar bir savunma hatt meydana getirdiler. Buna karlk Bizans da Kzlrmak nehrinden
Toroslara kadar olan blgeyi Kayseri Themalndan ayrarak Kapadokya Themaln kurarak Mslmanlarn Anadolu ilerine ilerleyiini durdurmaya alt. Sz konusu blgede slam- Bizans mcadelesi
300 yl srm ve Hamdani Emiri Seyfddevleyi malup eden Bizansllar blgeyi 960larda ele geirdiler.
* Do. Dr., K.Mara St mam niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm e-posta:igokhan@ksu.edu.tr,
255
lyas GKHAN
slam ve Bizans kaynaklarnda Kabduk (Kapadokya) blgesi olarak geen Nevehir ve evresinde Osiane- Soanda (Nevehir),
Melekbiyye (Derinkuyu), Antigu (Altnhisar), Salimun (Selime), Tyena (Kemerhisar), Venesa (Avanos), Arebsun (Glehir), Nyssa (Nevehirin batsnda bir yer), Mokissostan (Krehir), Dogra (Hacbekta), Siccasene-(ncesu-Viranehir) gibi yerleim yerlerinin isimleri
gemektedir. Ayrca bu blgelerde yeralt maaralarnn bulunduu
belirtilmektedir. Bu maaralarda buday sakland da kaytldr.
Bu alma Taber, Belezur, bn Hurdazbih, Yakubl- Hamevi vs slam ve dnemin Bizans kaynaklarndan istifade edilerek hazrlanacaktr. Ayrca C.Texier, V.Minorky, E. Honigmann ve W. M. Ramsey
gibi melliflerin tetkik eserlerinden de faydalanlacaktr.
Anahtar Kelimeler: slam, Bizans, Kapodokya, Nevehir
ABSTRACT
Starting from the time of the Four Caliphs period known as the
Umayyad and the Abbasid Caliphate, the article have dealt with
long struggles took place between Arabs Byzantines in the middle
part of Cappadocia, Nevsehir, and around the surrounding regions. Since, 634 BC the Muslim Arabs of Syria began to enter the
Damascus-Byzantine Anatolia regions and after a short period of
time Antakya and in ukurova region of Cappadocia was occupied by Islam Armies up to Gulek region. Today, Nigde, Aksaray,
Kayseri and Nevsehir had Tough battles between the parties which
had advanced their armies of Islam and the Byzantine forces. During Hz. Osmans time in 646 B.C the Islamic Army had surrounded
and under tributed Kayseri 10 times. However, the Islamic armies
conquered the Cappadocia region by entering through Maras, Malatya and Kayseri regions. The Muslim armies advancing from the
Taurus Mountains in Maras and Malatya had merged over the advancing armies of Islam in the Cappadocia region into the interior
of Anatolia and Byzantine. In particular had been a place frequented by Muslim armies in Nevsehir. Muslim Arabs here or even later
in Amasya, orum and ankr captured aspects of by creating a
line of defense against the Byzantines brought in the Tarsus Army,
which was up to the Muslims from the Maras and Malatya regions
to protect. Avasm (Sugur) cities, In contrast to the Taurus Mountains with the Red River region in the Byzantine Cappadocia, Kayseri
Themal establishment tried to stop the progress of the interior of
Anatolia by separating the Muslims. The struggle lasted for 300 years in the region in question, and Hamdani, the Emir of the Islamic-
256
slam-Bizans Mcadelesinde Orta Kapodokya Blgesi (640962)
Byzantine Seyfddevle who defeated the Byzantines conquered the

area around 960B.C.
Islamic and Byzantine resources had names such as Kabduk (Cappadocia), as the area in and around the Nevsehir-Soanda. Osiane
(Nevsehir), Melekbiyye (Derinkuyu), Antigu (Altnhisar), Salimun
(Selime), Tyena (Kemerhisar), Venesa (Avanos), Arebsun (Glehir) , Nyssa (a place west of Nevsehir), Mokissostan (Kirsehir),
Dora(Hacibektas), Siccasene-(Incesu-Viransehir) passes the names
of settlements. Also mentioned in these regions where the underground caves which stored wheat.
In this study, al-Tabari, Belezur, Ibn Hurdazbih, Yakubl-Hamevi
ect. Islam and the Byzantine period will be prepared by exploiting
its resources. In addition, C. Texier, V., Minorky, E., Honigmann, and
W. M. Will be utilized to examine the works of authors such as
Ramsey.
Key Words: Islam, Bizans, Kapodokya, Nevehir
1. Kapadokya Blgesinin lk Sakinleri

lkada Kapadokya blgesi geni bir alan kapsamaktadr. Kapadokyann
snrlar gneyde Kilikya, Kuzeyde Karadeniz, douda Frat ve batda da
Lidya ve Frikyaya kadar uzanmaktadr. Daha anlalr bir tanmla gneyde
ukurova, douda Malatya, Kuzeyde Samsun- Amasya ve Sinop batda ise
Konyaya kadar olan alan Kapadokya olarak bilinmektedir. Bizim burada
inceleyeceimiz ksm ise Nevehir, Kayseri, Aksaray ve Nide ile snrl olan
orta Kapadokya blgesidir. Kapadokya blgesinin en nemli akarsuyu Kzlrmak olup incelediimiz blge bu nehrin gney ve gneydou ksmna
dmektedir. Orta Kapadokya blgesinde iki byk da olup bunlar Erciyes ve Hasandadr. lkada blgede iki byk yerleim merkezi vardr.
Bunlar Tyana (Nide-Kemerhisar) ve Mazakadr. (Caseria- Kayseri). Ancak
Antikada bunlarn yannda imdiki Nevehirin bulunduu yerde bata
Nyssa olmak zere pek ok kale ve yerleim yeri bulunmaktadr.
Kapadokya ismi Antikadan beri sylenip gelmektedir. Blgenin ilk sakinleri Hititler olup daha sonra Kapadok halk burada yaamaya balamtr. Heredotosa gre bu blgede yaayan Kapadok halkna Grekler Suriyeli ismini verirlerdi. Blgede nce ranl bir unsur olan Medler daha sonra
da yine ranl olan Persler hkimiyet srmtr. Blge hkimiyeti yznden
Perslerle Lidyallar savam ve Persler galip gelmilerdi. Pers istilas sonras
257
lyas GKHAN
Kapadokyada onlarn kltr ve dilleri yaygnlasa da blge halk varln devam ettirmitir. Bu dnemler hakknda Heredotos bilgi vermektedir.
Onun eserinde Kapadokya ve Kapadok halk ile Halys Nehri (Kzlrmak)
ska gemektedir (Herodotos:2007, 4154) Roma mparatorluu devrinde Kapadokya Blgesinin halkna Kapadok denilmeye devam edilmitir.
Bu halk Helen deildi ancak onlara zenerek Helen dilini konumaktayd.
lka gezginlerinden olan Strabon, (M.. 68 M S.18) Kapadokya hakknda bilgiler vermitir. Ona gre Kapadokya, gneyde Kilikya Dalar, douda Ermenia ve Kolkhis, kuzeyde Kzlrmak nehrinin azna kadar Eukseinos ve batda Paphlagonia ve Phrygia ile evrilidir. lkada Kapadokya
10 valilie blnmtr (Strabon:1987,12). Kapadokya blgesi grld gibi geni bir alan kapsamaktadr. lka corafyacs Batlamyos,
Kapodokyann merkezi olan Tyana hakknda bilgiler vermektedir. Ondan
alntlar yapan Yakut el-Hamev de bu ehirden bahsetmektedir.(Yakut:
1906, III, 65)
Kapadokya blgesinde yaayan halkn ounluu ayn dili konumaktayd. Bunlar muhtemelen ran bir kavim olup ran inan sisteminden etkilenmilerdi. Kapadokya blgesinin din merkezi Komana olup Strabonun
verdii bilgiye gre burada M dedikleri Enyo tapna bulunurdu. Mellif
Komanada kadn ve erkek olmak zere 6000den fazla din hizmetle uraan insan olduunu belirtmektedir. Kapadokyann Katonia blgesi olarak adlandrlan Komanann rahibi kraldan sonra gelirdi. Buradaki Apollo
tapnan btn Kapadokyallar rnek almaktaydlar (Strabon:1987,46).
Kapadokya Perslerden sonra Makedonya mparatorluuna daha sonra da
Selefkoslarn idaresine girmitir. Yine Strabonun ifadesine gre Makedonyallar buray ele geirdikleri zaman buras Persler tarafndan iki strapla
ayrlmt. Makedonyallar lkenin bir ksmn istemeyerek straplktan kralla evirmilerdi. Bu krallktan biri asl Kapadokya olup Toros yaknndaki
Kapadokya veya Byk Kapadokyayd. Dierine ise Kapadokya Pontika
yani Pontus Kapadokyas ismini vermilerdi. Kapadokya kral Arkhelaosn
lmnden sonra Roma mparatoru Sezar zamannda senato kararyla
Kapadokya bir eyalete dntrlmtr. Arkhelos ve daha nceki krallar zamannda byk Kapadokya be valilie ayrlmt. Bunlar Melitine,
Kataonia, Kilikya, Tynatis (Hasanda ile Toroslar arasnda), Garsauritisdir
(Aksaray ve evresi). Dier valilikler de Laviansene (Malatyann Kuzeydousu), Sargarausene (Pnarba- Grn Aras), Sarauene (Yozgat- Sarkaya), Khamanene (Krehir- Kaman) ve Morimenedir (Avanos- Glehir Tuz
258
Glne uzanan Saha). Burada Kapadokya Strapl kurulmu olup M. S.

17de Roma hkimiyetine girmi ve zamanla blge halk da Helenlemitir.
1830larda blgeyi ziyaret eden Texier, eski kaynaklardan faydalanarak
Orta Kapadokyada Tyana, Mazaka, Kastabala (Bor yaknlarnda Narezen
Ky), Kybistra (Yeilhisar), Erciyes Da (Argaious), gibi nemli yerlerin
olduunu yazmaktadr (Texier:2002, III,55). Onun verdii bilgilere gre;
Nevehir, Rumlarn Antik ada Nyssa olduunu syledikleri yerdir. Ancak
Nevehirin eski bir ehir olduuna dair eski bir kaynak bulunmamaktadr.
Burann yaknnda bulunan Nar adl yerleim yerinde pek ok eski eser
vardr. Nevehirin ilk yeri Nar olup daha sonra XII. Yzylda burann halk
imdiki Nevehirin olduu yere tanm olabilir ( Texier:2002, III,95).
2. Blgeden Geen Roma Yollar
Ankaradan douya giden yol zerinde bulunan Nyssa,dan (Nevehir ve
evresi) Roma dneminde yollar gemekteydi. Bir yol Podandos (Pozant)
zerinden Nevehir olduu dnlen Nyssa zerinden Kayseriye (Caseria) kmaktayd. Yine Archelais-Soandos-Sadakora (Nyssa yaknlar)- Kayseri yolu gemekteydi. Nyssa ehri Kzlrmak zerinde bulunmakta olup
(Ramsey:1961, 281) Krehirden (Mokissos-Justinianopolis), Hacbekta
(Dogra) ve Zoropasosdan geilerek Nevehire (Nyssa) ulalmaktayd.
Nevehir yollarn kavak noktasndayd (Ramsey:1961, 297). 1880lerde
yreyi gezen Ramsey, Osianann Soando olarak tespit edilen yer olduunu ve burasnn da Nevehir olduunun belirtmektedir. Ona gre, Osiana kelimesi Soandann bozuk eklidir. Soandadan Siccisaneya kadar 32
mil olup buras ncesu yaknlarndaki bir yerleim yeridir. imdiki ncesu
yaknlarndaki Viranahir burasdr. Yine yaknnda bulunan Sksn kasabasnn ismi de Siccisane ismin bozulmu eklidir (Ramsey:1961, 298).
Kapadokya hakknda bilgi veren Texier burada oyulmu kayalklara ok
eski zamanlarda gelip yerleen bir kavim olduundan bahseder. Ona gre
bu kavim hakknda pek bilgi bulunamamaktadr. Onlara ait olan eserler
de tahrip edilmitir. Ayn mellif Kayseriden ncesu (Sksn) ve Nyssa
zerinden Antakyaya bir yol getiinden bahseder. rgb ve evresinde
Bizans dnemine ait pek ok eser bulunmaktadr. Bilhassa blgede pek
ok ikona yaplmtr. Greme de ayn ekilde eski eserlerin ok olduu bir
yerdir. Eskiden rgp yannda Osiana adl bir ehir vard. Buras Ovaren
kasabas yaknlarnda olup rgp olduu tahmin edilmektedir. rgpte
Ortaada arka tarafta ehri koruyan bir da zerinde bir hisar bulunmaktayd (Texier:2002, III, 7884).
259
lyas GKHAN
Roma dneminde Kapadokya kuzey ve gney olmak zere ikiye ayrlmtr. Nyssa gney blgede yer alp yollarn kavak noktalarndan biriydi.
Nyssa, Gney Kapadokyann merkezi saylan Mazakaya (Kayseri) balyd. Kapadokyada slam- Bizans mcadelesi ncesinde Sasani- Bizans
mcadelesi yaanmtr. Roma hkimiyetinden sonra Bizans dnemi balad. lkada Nevehirin yerinde veya yaknnda Nyssa olarak bilinen ehir
vard. Roma dneminde burann ad Soandos olmutur. Bunun yannda
Doara (Hacbekta) ve Mokissos (Krehir) ehirleri de nemli gelime gstermitir. Bizans dneminde bu kent arasnda yollar ina edildi. Bu yolla
byk nem kazand. (Honigmann:1970, 19)
slam ncesi dnemde Kapadokya blgesinde Bizans-Sasani mcadelesi
vard. 608611 ve 623 yllar arasnda Nevehir ve Kayseri blgesi Sasanilerin aknlarna uramt. Bu aknlara kar koyan Bizansllar ile Sasaniler
arasnda byk savalar oldu. Bir sre blgeyi ellerlinde tutan Sasaniler
daha sonra geri ekilmek zorunda kaldlar (Yurt Ansiklopedisi:1983, VIII,
6066).
3. Drt Halife Devri (632661)
Drt Halife devrinde Mslman Araplar Suriyeyi fethederek Anadoluya
girmeye baladlar. slam ordular ksa sre iinde Urfa, Dlk (Antep), Antakya, Mara, Adana, Ayn- Zerbe (Anavarza) Misis ve Tarsus gibi ehirleri
fethederek Anadolu blgesini zorlamaya baladlar. slam ordularnn
Anadoludaki fetihleri hakknda bilgi veren pek ok slam kayna bulunmaktadr. Bunlar gnmzdeki Nevehir ve evresi ile de ilgili bilgiler de
vermilerdir. Mehul bir mellif tarafndan kaleme alnan Hududul-lem
adl corafya kitabnda Anadoludaki 14 blge arasndan birinin de Kapadok (Cappadocia) olduu ve burada birok ehir ve rmak bulunduu
belirtilmektedir. ( Huddl-lem: 2008, 157).
Orta Kapadokya blgesi hakknda Arap tarihileri ve corafyaclar arasnda en eski bilgileri el- Belzur vermektedir. Belzur, imdiki Nevehir ve Aksaray arasnda olan Zul-Kl hakknda bilgi vererek burann bir
kale olduunu, byk kaleden meydana geldiini belirtmektedir. Bu
ismin Rumca yldzlarla birlikte olan kale anlamna geldiini de ifadelerine
eklemektedir (el-Belazuri:1987,244). Arap melliflerinden bn Hurdazbih
(.91213) ise Kapadokya ve orada bulunan yerleim yerleri hakknda en
ayrntl bilgileri vermektedir. Onun verdii bilgiye gre Kilikya geildikten
sonra Kabdok blgesine girilmektedir. Blgenin snr Tarsus Dalarndan
260
balamaktadr. Kapadok blgesinde Kura (Ortaky yaknlarnda bugnk

Kre), Antg (Nide Altnhisar) ve Ecrab kaleleri bulunmaktadr. Burada
ayn zamanda Zl-Kill vardr. Buras zerinde bacalar bulunan bir dadr.
Araplar bu daa Zal-Kill demektedirler. Bu isim bozularak Zil-Kill ekline dnmtr. Burann ismi Cusastarndur. Bu kelimenin yldz sesi anlamna geldiini belirten mellifin kendisinden nce yaam el-Belazuriden
faydaland anlalmaktadr. Mellif blgede 14 kale olduunu yazarak
bunlardan bazlarnn isimlerini vermitir. Bunlar Matmr, Mcide, Benlese, Melendise, Kniye, Melekbiye, Beddle, Bren ve Slimendir.
Melekbiyyenin anlam deirmen oca demektir. Bu dadan deirmen
talar kesilmektedir ( bn Hurdazbih: 2008, 93) Melekubiyye denilen yer
imdiki Derinkuyu denilen kazadr.
slam ve Bizans kaynaklarnda Kabduk (Kapadokya) blgesi olarak geen Nevehir ve evresinde Osiane- Soanda (Nevehir), Melekbiyye (
Melehubiyye-Derinkuyu), Antigu (Altnhisar), Salimun (Selime), Tyana
(Kemerhisar), Venesa (Avanos), Arebsun (Glehir), Nyssa (Nevehir- Nar),
Mokissostan (Krehir), Dogra (Hacbekta), Siccasene-(ncesu-ViranehirSksn) gibi yerleim yerlerinin isimleri gemektedir. Ayrca bu blgelerde
yeralt maaralarnn bulunduu Matamir (Aksaray- Nevehir aras) adl
yerden ska bahsedilmekte olup bu maaralarda buday sakland da
belirtilmektedir. Bu blge hakknda bilgi veren Arap mellifleri imdiye
kadar grmedikleri byle bir yere hayret etmilerdir. Nevehir blgesinin dou ksmnda Kzlrmak zerinde imdiki Kayseriye bal Yemliha
Kasabas yaknlarnda gnmzde harabeleri olan ve Eskiehir denilen
yer de Justianopolis ehri de bulunmaktadr. Ramsey kitabnda bu ehri
Kzlrmakn batsnda gstermitir. Onun verdii bilgilerden iki Justianopolis ehri olduu anlalmaktadr. Bunlardan biri imdiki Krehir olup dieri de bahsettiimiz Yemliha yaknndaki ehirdir.
slam ordular her yl iki defa Anadoluya sefer dzenlerlerdi. Bu seferlerden biri kn yaplr ve buna e- atiya dieri de yazn yaplr ona da
es- sayifa denirdi. Daha ok ypratma ve ganimet iin yaplan bu seferlerin
balangcnda stanbula kadar gidilmise de daha sonra Anadolunun i
kesimleri ile snrl kalmtr. slam ordular Kapadokya blgesinden geip
Eskiehir (Amuriyye), Amasya ve Ldik (Denizli) hudutlarna kadar ulap
daha sonra sleri olan Tarsus ve Mara gibi yerlere dnerlerdi. Bu seferler
srasnda Nevehir ve evresi sava alan olmu, yklp harap hale gelmitir.
Nevehir blgesinde bulunan yeralt maaralar Hristiyanl kabul eden
261
lyas GKHAN
blge halknn Roma mparatorluu ordular karsnda saklanma ve snma yeri olduu gibi blgeye gelen slam ordularndan da saklanma ve
snma yeri olmutur.
slam ordular tarafndan ele geirilen ukurova, Malatya, Antakya ve
Mara blgesine Avasm ad verildi. Blgeye baz zaman da sugur (yarkhudut- geit)dendi (Yinan:2009,23). Araplar Orta Kapadokya blgesine Tarsustan Pozant yoluyla Glek boazndan geerek ularlard. En
nemli ve en ok kullanlan yol buydu. Burann kuzey ucuna Kilikya kaplar denirdi. Yol buradan birka blme ayrlrd. Pozantdan Kayseri tarafna giden yoldan baka Pozant, Lle (Ulukla), Tyana yoluyla Kayseriye
varld gibi Pozant zerinden Ereli-Konya ve znike gitmekte de mmknd. Arap aknlar baladnda Bizansllar stanbula haberi ulatrmak
amacyla Llede ilk atei yakarlard. Bundan sonra nceden belirlenmi
olan Hasan Danda daha sonra ileriki mesafelerde bu ateler yaklarak
stanbula kadar haber ulatrlrd (Uar:1990,60). ukurova zerinden
Kapadokyaya girmek iin kullanlan dier bir yol da Misis-Anavarza-Sis
(Kozan)-Hain (Saimbeyli) ve Komana (ar- Tufanbeyli) gzerghyd. Bu
yol biraz daha doudan Kadirli-Andrn-Geben-Gksun zerinden geerek dier yolla Komanada birleir ve Kayseriye ulalrd. Ancak bu yollar
amak g olduundan pek kullanlmazd. Ayrca askeri yolarn kavanda olan Maratan da bir yol Ceyhan Irma kys ve Tekir vadisi zerinden
Gksuna ulard. Bu yolun biraz dousundan Hades (Adata- Gynk)Derbl-Hadid (Akaderbent)-Elbistan ve Arabissos zerinden de bir yol
geerdi. Ayrca Samsat- Malatya, Zibatra (Doanehir)-Agra (Akada)
zerinden de Kapadokya blgesine girilebilirdi.
Hz. Osman zamannda Muaviye komutasnda bir slam ordusu 647de
Tarsustan ilerleyerek Kilikya geitlerinden geip Kapadokyann nemli
merkezlerinden biri olan Kayseriye yrd. Olay anlatan Sryani tarihisi
Abul-Farac, slam ordularnn da geitlerini atktan sonra kylerin zengin
olduunu grdklerini yazmaktadr. Kayseri yaknlarna gelen Mslmanlar
burada adrlarn kurmular on gn savamlardr. Muaviye askerlerinin
azl sebebiyle ele geirdii ganimet ve esirlerle birlikte ama dnmtr.
Bir sre sonra yine Kapadokyaya ilerleyen Mslman Araplar, Kayseri nlerine gelmilerdir. Kayseride bulunan Bizans gleri Araplara kar koyamadlar. Onlar canlarna dokunulmamas artyla Mslmanlarla bir anlama
yaptlar. Araplar, Kayseriye girip ehrinin zenginliini grnce yaptklar anlamadan piman oldular ama verdikleri szlere de sadk kaldlar. Yaplan
262
anlama gereince Kayseri Mslmanlarn eline gemi ancak Hristiyanlar

vergiden muaf tutulmulard(Abul-Farac:1999,I,165; Ostrogorsky:1999,10
8;Sava:2000,446). 647 yl olaylarndan bahseden el-Belzur, Muaviyenin
Anadolu seferine karak Amurriyeye kadar gittiini belirtirken, Kapadokya
hakknda bilgi vermemektedir. (Belazur:1987, 234) Bu sefer hakknda bilgi
veren dier bir mellif bnl-Esir, Muaviyenin Kapadokya blgesindeki faaliyetlerinden bahsetmemektedir.(bnl-Esir:1991,III, 91).
653te Mslman ordusu bir kez daha Kilikya zerinden Kapadokyaya
girmi, Aksaray, Ereli ve Hasan Da gibi yerlerden geerek Ankaraya
kadar ilerlemitir (Uar:1990,73).
4. Emeviler Devri (661750)
Emeviler Dneminde (661750) slam-Bizans atmalar hzlanmt.
Muaviyenin Hilafeti zamannda (661680) 664de Halid b.Velidin olu
Abdurrahman, Kilikya geitlerinden Kapadokyaya girerek Aksaray a
(Kolonia) kadar gelmi ve Beyehir glnde bulunan Uzunaday almak
istediyse de baarl olamamt (bnl-Esir:1991, III, 447; Sava: 2000,
447). 668de Sfyan b. Avf el-Ezd komutasndaki slam ordusu bu defa
Malatya zerinden Kayseriye gelmi ve Nevehir topraklarn talan ederek
Amurriye ve Eskiehir zerinden ilerleyerek Kadkye kadar ulamtr (
Sava:2000,447).
Muaviyenin lmnden sonra Bizans Ordusu kar saldrya geerek Mslmanlarn eline geen yerleri igal etti. Bizans saldrlarna cevap veren
Mslmanlar 681de Kayseriye kadar ulatlar. Bu srada slam ordularnn
komutanln yapan Abdullah b. Esed b. Kurz el-Kasr, Kayseri ve blgesinde faaliyetlerini tamamlayarak geri dnd (Halife b. Hayyt: 2001, 290;
Yakut:1906, III, 65). Bu srada slam dnyasnda cereyan eden karklklar
sebebiyle Halife Abdlmelik, Bizans aknlarna kar koyamam ve onlarn
saldrlarn durdurmak amacyla 685te Bizansa hara demek zorunda
kalmt. Bir sre sonra iki taraf arasnda yaplan anlamay Bizans mparatoru II. Justinianos bozmutu. Bu arada Emeviler dhili karklklar nledikten sonra Bizansllarn zerine yrdler. Abdlmelikin Anadoluya
gnderdii ordu 690da Kilikya geitlerinden Kapadokyaya girerek Kayseri civarnda Bizans ordusunu malup etti ( Sava:2000, s.450).
Mesleme b. Abdlmelik komutasndaki bir slam ordusu 705te ukurova blgesinde balatt askeri seferini Tyanaya kadar srdrd. Abul-
263
lyas GKHAN
Farac, Meslemenin Tyana nnde adrlarn kurduunu ve bu ehir 9 ay

muhasara ettiini belirtmektedir. Taber ise Mslmanlarn Rum diyarnda
birok kaleyi alp Tyanay kuattklarn belirtmektedir. Mellifin verdii
bilgiye gre fethedilen bu kalelerin says 30u gemektedir. Bu mcadelelere Mesleme b. Abdulmelik yannda Abbas b. Velid b. Abdulmelik de katlmtr. Mslmanlarn saldrlarn kar koymak zere mparator II. Justinianos bir ordu gnderdi. Ancak bu orduyu Mslmanlar ar bir yenilgiye
uratarak 40.000 kadar Bizans askerini ldrmler ve geri kalanlar da
ekilmek zorunda brakmlardr. Bu arada Malatya zerinden ilerleyen dier bir slam ordusu Darende ve Elbistan da almt( et-Taber: 1901,VII,
6465; Halife b. Hayyt: 2001,362; Zeheb, 1369;IV 303304:bnl- Esir,
1991,IvV473476;Abul-Farac:1999, I, 190; bnl- Verdi:1996,I,170).
709da yine bir slam ordusu Kilikya Geitlerini aarak Tyanaya ulat. Buras uzun sre kuatld. Araplarn karsna kan Bizans ordusu malup
edildi. Hristiyanlarn ileri gelenleri ldrld veya esir edildi. Kuatmaya
dayanamayan Tyana ehri dt (Ostrogorsky:1999,133; Topal:2005, 19).
Bu olaylar anlatan el-Belazur tarih vermeden blgede Mslmanlarla Hristiyanlar arasnda etin savalarn olduunu ve Meymun el- Crcmni
adl Mslman komutann bu savata ehit dtn ve halifenin bu
duruma ok zldn belirtmektedir (Belzuri:1987,230; Halife b. Hayat:2001, 350).
711-12de Abbas b. Velid Bizansa gazaya karak Sivas ve Malatya taraflar ile Tarsusu fethetti. Mesleme b. Abdlmelik de Bizansa kar baarl
muharebler yapt (bnl-Esir,1991, IV, 219). Bu aknlar srasnda Araplar
hibir mukavemetle karlamamlar ve skdar nlerine kadar ulamlardr (Ostrogorsky:1999,134).
Meslemenin komuta ettii bir slam birlii 726da Kapadokyaya girerek
Kayseriyi yeniden fethetti. Abdulmelikin iki olu Muaviye ve Sleyman,
Mesleme ile birlikte Anadolu ilerine Bizans ypratc savalar yaptlar.
(Halife b. Hayyt: 2001, 403404;bn Kesir: 1995, IX, s.418; Avc:2003,
85) 72930 yllarnda Muaviye b. Hiam Dou Akdeniz sahillerini vururken, Said b. Hiam da Kapadokya ( Anadolu) seferine karak Kayseriye
kadar ilerledi( bn Kesir: 1995, IX, 495).
738-39da Mesleme, Matamiri fethetti. Taberi bu fetih olay hakknda
bilgi vermektedir. Buras gnmzde Nevehir Nide ve Aksaray arasnda
kalan ve yer alt ehirlerinin bulunduu blgedir (bnl-Verd:1996,I,175;
Uar:1990,123).
264
5. Abbasiler Devri (7501258)

Abbasilerin 750de hilafeti ele geirmelerinden sonra bir sre ara verilen
Anadolu aknlarn, halife Ebu Cafer Mansur yeniden balatt. 762de Halife Ebu Cafer, Salih b. Aliyi Anadoluya gnderdi. Silifke ve Tyanaya kadar
devam eden bu seferde Mslmanlar Anadoluda baz yerleri fethettiler (Halife b. Hayyt:2001, 504). Ayn halife zamannda 779da bir slam
birlii Anadoluya girerek Kayserinin dousunda bulunan Arabissosa kadar gelerek Ceyhann kollarndan biri olan Hurman ayn geti (bnlEsir,1991, VI,6061;Abul Farac:1999,I,204). Abbasiler dneminin byk
halifelerinden Harun Reid (786809) ukurova ve Kapadokya blgesine
seferleri hzlandrd. Bizansn i ayaklanmalarndan istifade eden Harun
Reid, Kilikya zerinden bir orduyu Tyanaya gnderdi. Buras fethedildi. slam ordusu Ankaraya kadar ulat. Bizans mparatoru I. Nikephoros
(802811) hara deyerek Harun Reitle bir anlama yapmak zorunda
kald (Ostrogorsky:1999,182).
Harun Reid ve oullar dneminde slam ordular orta Kapadokya blgesine seferlere devam ettiler. Harun Reid (786809) 797-98de gnmzde Nevehir, Nide ve Aksaray arasnda ulunan Melendiz da blgesinde
Matmurei fethetti. (bn Kesir:1995, X, 299). Buras bir sre sonra yeniden
Bizans idaresine geti. bnl- Verdnin verdii bilgiye gre Harun Reid
805te 135 bin askerle Anadoluya girmitir. Halife, Ereliyi 30 gn kuatmtr. Anadolu ilerine yaylan slam ordular pek ok kale ve ehri ele geirilmilerdir. Ele geirilen yerler arasnda Nevehir ve evresinde bulunan Safsaf
ve Melukiniye de (Derinkuyu) bulunmaktadr. Mslmanlarn bu baarlar
zerine Bizansllar vergi vermek zorunda kalmlardr. (Halife b. Hayat:2001,
547;bnl-Verd, 1996, I,200). 807-808de Harun Reid, Matmureyi almak
iin Sabit b. Nasr b.Maliki Bizans hudutlarna gndermitir. Matmureye
ilerleyen Nasr buray fethetmitir (bn Kesir:1995, 350).
Harun Reidin oullar dneminde Mslmanlarn Kapadokya blgesine aknlar devam etti. Halife Memn (813833) Anadoluya drt sefer
gerekletirdi. Bata Tyana olmak zere Kapadokya blgesi bu seferlerle ele geirilip talan edildi. 831de Kapadokya blgesine sefer yapan
Memun blgenin bata Matmure(Matamir) olmak zere 30 kalesini ele
geirmitir. Bu sefer esnasnda Memun Antigya (Nide-Altnhisar) geldi. Burann halknn sulh istemesi zerine buradan Ereli tarafna geti.
Memunun adamlarndan Yahya b. Eksem blgede yama hareketle-
265
lyas GKHAN
rine girimi ve baz yerleri yakp ykarak ald esirlerle geri dnmtr
(Yakut: 1906, III,66; bnl-Esir:1991, VI,363; Abul-Farac:1999,I,222;To
pal:2005,22). 832de Memun Lleye kadar gelip burada 100 gn kalm ve blge ele geirilip komutanlarndan Uceyfe braklmtr. Ancak
Bizansllarn kar saldrs ile Lle kuatma altna alnmtr. Bunun zerine
Memun ona yardmc kuvvet gnderince Bizansllar geri ekilmek zorunda kalmlardr. (Yakut: 1906, III, 66; bnl-Esir, 1991,VI,365). Tyana ok
nemli bir ehirdi. Mesud Anadoludan Tarsus ve Amid tarafna bu ehir
zerinden geildiini belirtmektedir. Mellifin verdii bilgiye gre Halife
Memun son seferinde blgede on be kaleyi ele geirmitir ( Mesud:
1938, III,363;Yinan:2004,2324).Bu kalelerden bazlarnn Tyanann
br tarafnda yani Nevehir ve Aksaray taraflarnda olmas muhtemeldir.
Memun Tyanay yeniden ina ettirmek istemekteydi. Ancak bunda baarl olamad. Gerek Memun gerekse kardei Mutasm Kilikya geitlerinden
Kapadokya blgesine gelip pek ok sefere katlmlardr. Onlar bu blgeyi
ok severlerdi. Halife Memun Pozant ayna ayaklarn daldrp suyundan
ierdi. Ancak bir gn halife taze hurma yiyip bu ayn suyundan ierek
humma hastalna yakalanp vefat etmitir(Mesud; 1938: III, 328; bnlEsir, 1991, VI, 372, bnl- Esir:1996,I,211).
Memunun lmnden sonra kardei Mutasm (833842) Kapadokya
blgesine seferlere devam etti. O, aabeyinin imar etmek ve surlarn tamir ettirmek istedii Tyanay tahrip etti. 838de Halife Mutasm yannda,
bata Afin Bey olmak zere pek ok Trk komutanla birlikte Anadoluya
sefere kt. Amac Amurriyeyi almakt. Mutasm ukurova zerinden
Toroslar, Afin Bey Malatya ve Elbistan zerinden Kapadokyay geerek
Amurriye nne geldiler. Uzun sre kuatlan ehir fethedildi. Burada on
be gn kalan halife geri Tarsusa dnd ( Mesud:1938, IV,1415; bnlEsir:1991, VI, s.418425;bnl-Verd:1996,I,213).
Halife Mutemit zamannda 876da harekete geen Bizans mparatoru I.
Basileios, Kayseri ile Mara arasndaki blgeyi ele geirdi. Kilikyada Ll
kalesi, Eeli ve Tyana kesin olarak Bizansllarn eline geti. Blgede bulunan slam birlikleri geri pskrtld (Grousset:2005, 466).
Arap aknlarnn etkisiyle, tasvir yanls bir ksm Hristiyan kei VII. yzylda
Matiane (Maan-avclar), Korama (Greme), rgp ve Avanos taraflarna snmt. Bunlar Nevehir yresindeki peribacalarn ilerini oyarak yerletiler.
Bizans mparatoru Leon, lkede Hz. sa, Hz. Meryem ve havarilerinin ikona-
266
larn yasaklamt. Bizansta tasvir krc akm olarak g kazanan bu hareket

(725-843) sebebiyle Kapadokya blgesine snan Hristiyanlarn says artmt
(Ostrogorsky,137-196) Bunlar yeralt maaralar ve peribacalarn iine oyduklar kiliselerin duvarlarna korkusuzca kutsal kabul ettikleri ikonalar yaptlar.
6. Kapadokya Themalnn Kurulmas
Mslmanlarn Anadoluya giri kaps olan orta Kapadokya blgesine
Bizansllar Kapadokya themaln kurarak burada bir direni merkezi oluturdular. Araplarn da geitlerine kar Bizansllar da burann karsnda
Kk Kapadokia, Kolonia (Aksaray) themaln kurdular. Buras nce kk bir askeri garnizon olup daha sonra kleisurala (da geidi) karld. (Honigmann:1970,4546; Ostrogorsky:1999,194). Kk Kapadokya
garnizonu 850lerde themala ykseltildi. Buras Anadolu temalndan
ayrlm bir yerdi. Bu klesisure Kzlrmaktan Toros dalarna kadar olan
sahay kapsamakta olup merkezi Taynayd (Honigmann:1970,42).
Abbasi Hilafetinin zayflamasyla sugur (Avasm) blgesinin idaresi Hamdanilere geti. Bu devletin Halep kolu hkimi Seyfddevle b. Hamdan
940lardan itibaren Bizansllarla 25 yl devam eden savalara giriti. Balangta Seyfddevle Malatya, Mara, Tarsus, Hades gibi yerleri alp
Anadoluya geerek Tyana, Kayseri ve (Harana) Amasyaya kadar ulat.
Bizans ve Hamdaniler arasnda ciddi muharebeler oldu. Bu savalarn bazlarn Bizansllar bazlarn da Hamdaniler kazand.
948 yl Eyll aynda Seyfddevle Tarsus zerinden 4000 askerle
Kapadokyaya girdi. Kayseriye kadar ulat. Kapadokya blgesi zengin bir
yerdi. Bu mntkada saysz kale ele geirip pek ok ganimet ve esir ald.
Buradan Samantu( Samant) blgesine girdi. Daha sonra Haranaya (Sivas- Amasya yaknlar) yrd. Buradan Sarihaya (Sivas yaknlarnda bir
yer)geldi. Buras stanbula yedi gnlk mesafedeydi. Seyfddevle bu mntkalardaki savalar kazanarak bol ganimetle Halebe dnd (bnl-Esir,
1991, VIII, 467;Canard:1934,8788). 950de Seyfddevle bir kez daha
Samantu zerinden Kayseriye kadar geldi. Defalarca getii Kzlrmak
bir defa daha gemitir. Buralarda saysz kale ve kiliseyi ele geirmi ve bol
ganimet almtr (Canard:1934,8790).
Kayserili bir Bizans komutan olan Nikefor 960larda Seyfddevleye kar
harekete geerek arka arkaya onu malup etti. 962de Kayseriden hareket
267
lyas GKHAN
eden Nikefor, (Nicephoros Fokas 963969) Kilikya geitlerini aarak Tarsusa

ulat. nne kan Tarsus hkimi bn Zeyyatn 4000 kiilik ordusunu yenerek onu ldrd (bnl-Esir:1991,VIII, 464465;Canard:1934,140).
X. Yzyln ikinci yarsnda Kapadokya blgesinden Mslmanlar tamamen karld (Yurt Ansiklopedisi:1983,6066). 963te Nikefor, Kapadokya
zerinden Kilikyaya girerek Araplarn elinden Tarsus, Adana, Anabarza ve
Misisi ald. Araplar Antakya kaplarna kadar srd. (bnl-Esir,1991,VIII,
478: bn Kesir: 1995, XI, 412; Simbat, 2) Kapadokyann merkezinden ve
aslen Arap asll Cebele b. Eyhem soyundan geldii iddia edilen Nicephoros Fokas baarlarnn neticesinde mparator (963969) oldu. Bir bilgiye
gre onun atas Gabala (Cebele b. Eyhem) Kapadokya blgesine gelerek
Hristiyan olmu bir Arapt.(Abul-Farac:1999,I, 208). Bizansn kar saldrs ile Mslmanlarn elinden alnan Kapadokya blgesi, artk U thema
zelliliini yitirdi (Grousset:2005, 468).
968de Antakya tarafndan gelen Mslmanlar ve Horasanllar (Trkler)
ukurovay aarak 3000 kiiyle Kapadokya blgesine girdiler. Blgeyi
ele geiren Mslmanlarn zerine 40.000 kiilik bir Bizans ordusu geldi. Mslmanlar ar bir yenilgiye urayarak toptan kltan geirildiler.
(Abul-Farac:1999,I,266). Bu yenilgiden sonra, Trklerin Anadoluya geliine kadar Mslmanlar bir daha Anadoluya giremediler.
Sonu
Hititler, Kapadoklar, Sasaniler, Makedonyallar, Selefkoslar, Sasaniler, Romallar ve Bizansllar gibi devletlerin idaresi altnda kalan Kapadokya blgesi pek
ok savaa ve istilaya ev sahiplii yapmtr. Mslman Araplarn Suriyeyi fethi
arkasndan Kilikya blgesinden girdikleri Kapadokya blgesi fethedilmek istenen stanbul yolu zerindeydi. Mslmanlar Kapadokya, hem Kilikya hem
de Mara ve Malatya zerinden girmilerdir. Blge birok defa Mslmanlarn
eline gemi ve sava alan haline gelmitir. Bundan dolay da tahribata uramtr. Yaplan bu mcadeleler srasnda Nevehir ve evresinde bulunan yerler eitli vesilelerle gemektedir. Kapadokya blgesi zerindeki slam- Bizans
mcadelesi 647de balam olup 962de sona ermitir. ki taraf arasndaki bu
hkimiyet mcadelesi 300 yl akn devam etmi olup Bizansn stnl ele
geirmesiyle blgeden Mslmanlar ekilmitir.
Nevehir Osmanl dneminde kurulan bir ehir olsa da blgede pek ok eski
yerleme ve kale bulunmaktadr. Blge yeralt maaralar ve peribacalar ile
dikkat ekmitir. Kapadokya blgesi hakknda bilgi veren slam mellifleri
blgedeki yeralt maaralar ve yerleim yerlerinden bahsetmilerdir.
268
Kaynaklar
Abul-Farac, 1999, Gregory, Abul-Farac Tarihi, C.I-II, (Sryancadan ev.
R.A.W.Budge, Trke ev. .R.Dorul), TTK Yay., Ankara.
Avc, Casim,2003, slm Bizans likileri, Klasik Yay., stanbul .
Canard, Marius,1934, Sayf al Daula, Paris Paul Geuthner, Paris
El- Belazur,1987, Ftuhul- Bldn (ev. M. Fayda), Kltr bakanl Yay., Ankara
Grousset, Ren, 2005, Balangtan 1071e Kadar Ermenilerin Tarihi, (S. Dolanolu), Aras Yay., stanbul.
Halifet B. Hayyt, 2001, Tarihu Halifet b. Hayyt, (ev.: A. Bakr), Bizim Bro
Basmevi, Ankara.
Heredotos, 1997, Tarih (ev.M. kmen), Trkiye B. Yay, stanbul.
Honigmann, Ernest, 1970, Bizans Devletinin Dou Snr, (terc. F. Iltan), stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi Yay, stanbul.
bnl-Esir, 1991, slam Tarihi, (el-Kmil fit-Tarih), C. III-VIII, (ev. A.Araka), Bahar Yay., stanbul.
bn Hurdazbih, 2008, Yollar ve lkeler Kitab, (ev. M. Agari), Kitabevi Yay., stanbul.
bn Kesir, 1995, el- Bidaye ven-Nihaye, (ev. M. Keskin), C. X, ar yay, stanbul.
bnl-Verd, Tarihu bnil-Verd, C. I ,Darl-Ktbil-lmiye, Beyrut 1996.
Minorksky, V., 2008, Huddl-lem Minel-Merik ilel-Magrib, (ev:A. DumanM. Agari), Kitabevi Yay., stanbul.
Nevehir, 1983, Yurt Ansiklopedisi, C. VIII, stanbul.
Ostrogorsky, Georg, 1999, Bizans Devleti Tarihi, (ev. F. Iltan), TTK Yay.,
Ankara.
Ramsey, W. M., 1961, Anadolunun Tarihi Corafyas, (ev:Mihri pekta), Meb
Yay, stanbul.
Sava, Rza, 2000, Emeviler Devrinde Sive Seferleri ve Kayseri, III. Kayseri Ve Yresi
Tarih Aratrmalar Sempozyumu Bildirileri (06-07 Nisan 2000), Kayseri.
Simbat, Vekayinamesi 9511334), (ev. Hrant D. Andreasyan), TTK Baslmam
Tercmeler Ksm.
Strabon, 1987, Corafya, Anadolu (Kitap:XII, XIII, XIV) (ev. A. Pekman ) Arkeoloji
ve Sanat Yay. stanbul.
Et-Taberi, (1901) Tarihl-mem vel- Mlk, C.VII, Kahire.
Texier, Charles, 2002, Kk Asya (ev. A. Suavi- yay. K. Y. Kopraman-Musa Yldz)Enfermasyon Dkmasyon Hizmetleri Yay, Ankara.
Topal, Nevzat 2005,Tyana ve evresine Yaplan Arap Aknlar, Nide Tarihi zerine, stanbul.
269
lyas GKHAN
Uar, ahin, 1990, Anadoluda slm- Bizans Mcadelesi, aret Yay., stanbul.
Urfal Mateos, 1987, Vekyinmesi ve Papaz Grigorun Zeyli, (Trkeye ev. H.D.
Andreasyan, Notlar: E.Dulaurer, M. H. Yinan, TTK Yay., Ankara.
Yinan, Mkrimin Halil, 2004, Mara Emirleri, (yay. S. Kaya), Kahramanmara.
Yinan, Mkrmin Halil, 2009, Trkiye Tarihi Seluklular Devri, (yay. R. Yinan)
Ekol Yay., Ankara.
Yakutl-Hamev, 1906, Muceml- Bldn, C.I-IV, Matbaats- Saadet, Kahire.
Zeheb, (H.1369), Tarihl-slam, Mektebetl-Kuds, CIV, Kahire.
270
HIRKA DAINDAK ARDI AACI ZERNE

ANLATILAN EFSANELER
DIEGETIC LEGENDS ABOUT JUNIPERUS COMMUNIS
AT HIRKA MOUNTAIN
mran Gndz ALPTRKER*
ZET
Anadoluda gnlleri akla, insan sevgisiyle, birlik ve beraberlik erayla tututuran, byk bir veli, byk bir mutasavvf olan
Hac Bekta Veli, Nevehir yresinde Sulucakarahyke yerlemi,
Orta Anadoluyu dolatktan sonra Anadolu kltrn, Anadolu
insannn gelenek ve greneklerini zmseyerek yeni bir bilim ve
reti merkezi kurmutur. Birok nemli ahsiyette olduu gibi Hac
Bekta Velinin hayat ve kerametleri ile ilgili olarak da birok efsane mevcuttur. Bu almada efsane trnn tanm ve zellikleri
verilerek klt ve aa kltne deinilmitir. Nevehir szl kltr
ortamndan derlenmi olan Hrka Danda Hac Bekta Velinin ard aacna dnmesiyle ilgili olarak anlatlan efsanelerde, Trklerin
slamiyet ncesi inanlarndan aa kltnn izleri grlmektedir.
Bildirimizde bu efsanenin varyantlarndan yola klarak Trklerin slamiyeti kabul etmelerinden sonra Anadoluda aa kltnn yansmalar ve ne ekilde yaatld irdelenmeye allmtr.
Anahtar Kelimeler: Efsane, Aa Klt, Hrka Da, Hac Bekta Veli
ABSTRACT
Hac Bekta Veli, a great Saint, a great sufi who ignited the souls
with love, philanthropy, kindle of unity and solidarity, settled into
Sulucakarahyk in vicinity of Nevehir and after strolling around
Anatolia, he founded a new science and ism centre by internalizing
traditions of Anatolian people. There are lots of recital about the
life and miracles of Hac Bekta Veli like a lot of important people. In
* Nevehir niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal Yksek Lisans
rencisi, e-posta:ichimran@gmail.com.
271
mran Gndz ALPTRKER
this endure it is adverted the cult and the cult of tree by giving the
description and feature of legend. It is seen the cult of tree which
belongs to marks of beliefs of Turkish people before Islam in the
diegetic legends related to turning into juniperus of Hac Bekta
Veli at Hrka Mountain which was compiled from the verbal culture
of Nevehir. By being derived the variant of this legend, it is tried to
examine reflections of cult of tree and how it is kept alive after the
acception of Islam by Turkish.
Key Words: Legend, Cult of Tree, Hrka Mountain, Hac Bekta Veli
Tarihin hemen her devrinde Trk dnyasnda ve Anadolunun birok yerinde kutsal mekn anlayna bal olarak ortaya kan birok inan ve
uygulama kendini gstermektedir. Bu kltrel deerler, Trk mirasnn
temelini oluturan en nemli hazine saylm ve hlen de saylmaktadr.
eitli dinlere mensup olarak yaam olan Trk halk, bu inan ve uygulamalar birbirine balayarak birounu gnmze kadar tamtr. Eski
bir yerleim alan olan Kapadokya, tarih boyunca hem toplumsal hem de
kltrel adan nemli olaylara sahne olmutur. Birok uygarla ev sahiplii yapm olan, deiik dinleri ve kltrleri buluturan Nevehir, kkl
bir tarihe, zengin bir kltrel mirasa ve bunun sonucu olarak birok szl
kltr rnne sahiptir.
Glehirin Eskiyaylack kyndeki Hrka Danda yer alan ard aacyla ilgili olarak anlatlan efsaneler almamzn konusunu oluturmaktadr.
Nevehir il merkezine 18 km uzaklkta olan Hrka Da, HacbektaYeilz
ky ynnde uzanmakta olup alannn byk bir ksm Glehir ile snrlar ierisindedir. Aratrmamzda almann temel malzemesini oluturan
efsaneler yazl ve szl kaynaklardan yararlanlarak tespit edilmitir. Daha
sonra tespit edilen bu efsanelerde, slamiyet ncesi Trk inanlarndan aa
kltnn yansmalar ve ne ekilde yaatld incelenmeye allmtr.
nceleme ksmna gemeden nce, efsane trnn zelliklerine ilikin ksa
bilgi vermenin uygun olaca kanaatindeyiz. Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Trk Halk Edebiyat adl eserinde, Efsanenin balca nitelii, inan
konusu olmasdr. Onun anlatt eyler doru, gerekten olmu diye kabul edilir. (...) Efsane, kendisine zg bir slubu, kalplam kurallar, biimleri olmayan, dz konuma dili ile bildirilen, bir anlatm trdr.1 der.
1
Pertev Naili Boratav. 100 Soruda Trk Halk Edebiyat, stanbul: 1969, s. 166.
272
Hrka Dandaki Ard Aac zerine Anlatlan Efsaneler
Bilge Seyidolu ise, Erzurum Efsaneleri adl eserinde, Efsaneler tarihi

devirler iinde teekkl etmilerdir. Konusu bir olay, tarihi veya din bir
ahsiyet yahut bir yer olabilir. Tarihi devirler iinde teekkl ettikleri iin
efsaneler mitlerden bu konuda ayrlrlar. Mitlerde zaman balang zamandr. Mitlerin kahramanlar tanrlar ve yar tanrlardr. Efsanelerde kahramanlarn olaanst gleri vardr; fakat tanr veya yar tanr deillerdir.
Mitolojiler ilkel dnemlerin ve ilkel kltrlerin mahsulleri olduklar hlde
efsaneler gnmzde oluabilir ve tarih sahnesine kabilirler.2 der.
Alman Grimm Kardeler, masal zerine yaptklar almada efsaneyi masaln alt bal olarak deerlendirmi ve u ekilde tanmlamlardr: Efsane, gerek veya hayal, muayyen ahs, hadise veya yer hakknda anlatlan bir hikyedir.3 Max Lthi, masaln efsane, menkbe, mit, fabl ve fkra
gibi anlat trlerinden farkn deerlendirdii bir yazsnda efsaneyi yle
tanmlamtr: Efsane kavram, duygusal bir anlatmla, anlatc tarafndan
bilinli olarak gerek olaylar anlatldn iddia eden, dinleyicilere bu olayn gerek olup olmadn, gerek ise nasl olduunu dndren ve bu
gerekten haberdar olmay isteten, nesilden nesile szl aktarm yoluyla
geen ve karakteristik bir ekle sahip anlatm trnn addr. Dar anlamda
masal ile efsane arasnda benzerlik varsa da, olaylarn gereklii bakmndan byk farkllk bulunur.4 Lthi, masal ile efsanenin farklarn ortaya
koymay denedii almasnda u sonuca ular:Efsane duygusal, ahlaki
(etik), objektif, zamana ve mekna bal bir anlatm trdr. Masal iirsel
bir anlatma sahipken efsanede tarihi ve didaktik bir anlatm vardr. Bu anlatm trlerinden bir tanesi zerinde younlaldnda ilevsel farkllklar
ortaya konabilir. Halk anlatlan efsaneye halkn saf ve eletirisiz hayatn
anlatt iin inanmak isterken, masalda, kimi ironik bitirme formellerinin
de iaret ettii gibi herhangi bir inandrma kaygs yoktur.5 Halkbilimcilerin ortak grne gre efsane, sanatsal olarak formle edilmi, nc
bir ahsa anlatlan ve gemite ya da tarihsel gemite kurulmu geleneksel bir hikye ya da anlatdr. Aslnda gerek deildir ancak anlatc ve
dinleyicileri tarafndan gerek olduuna inanlr.6
2
3
Bilge Seyidolu. Erzurum Efsaneleri, stanbul: 1997, s. 13.

Saim Sakaolu, Anadolu-Trk Efsanelerinde Ta Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Katalou,
Ankara: 1980, s. 4.
4 Glin t Eker, vd. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklamlar, Ankara:2003, s.314.
5 Glin t Eker. age., s.315.
6 Linda Degh. Gnmz Balamnda Efsane zerine Teorik Dnme ve Efsanenin Tanm, ev.
Selcan Grayr, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar, 2, haz. M. cal Ouz, Selcan Grayr,
Ankara:2005, s.345.
273
mran Gndz ALPTRKER
Gnmze kadar pek ok aratrmaya konu olan ve pek ok aratrmac

tarafndan birok tanm yaplm olan efsane trn ekil, yap, ierik,
ilev ve yaratm zelliklerini dikkate alarak u ekilde tanmlamak mmkndr: Halk edebiyatnn anlatmaya dayal trleri arasnda yer alan ve
yaratl temelinde mitolojik, tarihi, dini ve sosyal hayata ilikin unsurlar
ieren efsaneler; anlat trleri iinde, masal, destan ve halk hikyesine
gre daha ksa olan; iinde abartma, olaanstlk ve inandrclk bulunan ve sanatsal bir ekilde formle edilemeyen nesir anlatlardr. Herhangi
bir yerde, herhangi bir zamanda ve herhangi bir kii tarafndan anlatlabilen; konular doadaki oluumlar, insan, insanst ve doal varlklar olan,
somut kantlar ortaya koyduklar iin de anlatlanlarn gerek olduuna
inanlan bu anlatmalarda olaanstlklerle yaplan aklamalar nemli
bir yer tutar. Efsanelerin, nedeni belli olmayan varlk, olay ve oluumlara
aklama getirme, belirli durum, olgu, varlk, davran ve geleneklerin kkenine aklk getirme, toplumsal kurumlar geerli klma gibi ilevleri vardr.7 Trk tarihinde yer etmi dini ve tarih ahsiyetlerin (evliyalar, erenler,
nemli devlet bykleri) hayatlar ve kerametlerinden bahseden efsanelere menkbe ad verilir. Menkbeler bazen ayr bir tr gibi grlmekteyse
de, anlatmalar ekil ve yap, ierik ve ilev ve de anlatm zellikleriyle efsanelerin bir alt tr olarak ele alnmaktadr.
Trkler dini tarihleri ierisinde, ok eski dnemlerden itibaren, da, aa,
su, kaya vb. varlklarn birer ruhunun bulunduuna inanarak bunlar kutsallatrp klt hline getirmilerdir. Klt, Trke Szlkte tapma, tapnma, din tren, ibadet, yin8 olarak tanmlanmaktadr. Kavram olarak,
Tanr veya Tanr olarak kabul edilen eylere [tabiat st glere] sayg
gstermek ve tapnmak, onlara ball ifade eden sz ve hareketlerde
bulunmak9 veya yce ve kutsal olarak bilinen varlklara nesnelere kar
gsterilen sayg, onlara tapn10 eklinde tanmlanan klt, antropolojik
mana itibariyle, Tanr veya Tanrlarla iliki iindeki belirli bir gruba ait inanlar ve ayin [ritel] gibi din eylemleri ifade eder. Bu nitelik ve nicelikleriyle
klt kavram, ilkel inanlardan ilahi ve beer dinlere kadar btn inan
7
Adem ger. Uygur Efsaneleri zerine Bir Aratrma (nceleme ve Metinler), Ege niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Yaymlanmam Doktora Tezi, zmir: 2008, s. 80.
8 Trk Dil Kurumu. Trke Szlk C. 2, Ankara: 1998, s. 1436.
9 Sosyal Bilimler Ansiklopedisi C. 2, stanbul: 1991, s. 351.
10 Sedat Veyis rnek. 100 Soruda lkelerde Din, By, Sanat, Efsane, stanbul: 1988, s. 102103.
274
sistemleri iinde grlmektedir.11 Trk inan sisteminde de da ve aa

klt nemli bir yer tutar. Trk kltrnde da, Gk Tanrya yakn olmas
ve bazen de ona ev sahiplii yapmasyla kutsal kabul edilmitir.
Aacn yerin dibine kadar inen kkleri, ge doru dik bir tarzda ykselen
gvdesi ve gkyzne dalan dal, budak ve yapraklaryla olduu kadar
mevsimden mevsime kendini yenilemesi ve daha pek ok zelliiyle de
iptidai insann birtakm dini telakkilere sahip olmasnda hayli pay vardr.
Ayrca aa ou defa hayatn ve edebiliin timsali olarak da benimsenmitir.12 Bay Terek, Temir Kavak, Hayat Aac veya Evliya Aa
gibi adlarla anlan kutsal aalar, Gk Tanrnn simgeleri arasndadrlar.
Bu aalar da baz kutsal dalarda olduu gibi gkte bulunan ve Tanrnn
yaadna inanlan cennete kadar ykselmektedir. Trklerin dnyay alglaynn merkezinde de lemi birbirine balayan, dnya dzeninin
teminat olan ve her biri ayr bir anlama sahip olan aa vardr. Kozmik
dzeni salayan aa sembolleri btn Trk dnyasnn ortak sembolleridir. Kutsal kabul edilen aalarn banda ise kayn, am, da servisi, ard
ve nar gelmektedir.13
Aa eitli Trk boylarnn yaratl efsanelerinde de yerini almtr. Ouz
Kaan destanna gre Ouz ikinci karsn bir aa kavuunda bulmutur. Uygurlar, Tula ve Selenka nehirlerinin birletii yerde var olan fstk ve am aalar arasna gkten inen ktan trediklerine, atalarnn
bu n o aalar gebe brakmas sonucu dnyaya gelmi olduklarna
inanrlard.14 Uygurlar arasnda treyi efsanelerinde kutsal saylan aa,
Manihaizmde de ok nemli bir unsurdur. Mani dinine mensup olanlara
gre be hayat aac be de lm aac vardr.15 Altay yaratl destannda gk aalarnn dokuz tane dallar vardr. Bu gk aalar genel
olarak gkteki bir daa veya bir tepenin zerine oturtulmulardr. Aacn
bir yannda ay, bir yannda gne bulunur.16 Yine Altay mitolojisine gre
gkyzne doru ok byk bir am aac ykselir, gkleri delip geen
bu aacn tepesinde ise Tanr Bay lgen otururdu. Manas Destannda
11
12
13
Metin zarslan. Trk Kltrnde Aa ve Orman Klt, Trkbilig, S. 5, 2003, s. 94.

A. Yaar Ocak. Bektai Menakbnamelerinde slam ncesi nan Motifleri, stanbul: 1983, s. 84.
Adem ger. Uygur Efsaneleri zerine Bir Aratrma (nceleme ve Metinler), Ege niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Yaymlanmam Doktora Tezi, zmir: 2008, s. 168.
14 Adem ger. age., s. 195.
15 Bahattin gel, Trk Mitolojisi 1, Ankara: 1989, s. 90.
16 Bahattin gel. age., s. 91.
275
mran Gndz ALPTRKER
ise ksr kadnlarn kutsal elma aacnn altnda oynamalar ile ocuklarnn
olaca anlatlr. Yakutlara gre dnya sekiz keli idi. Ortasnda kutup
yldzna kadar uzanan bir aa vard. Bu aaca Demir Kazk derlerdi.17
Yakut kadnlar, evlat sahibi olmak iin mukaddes aacn altnda ruhlara,
onlara evlat vermesi iin yalvarrm. nk aa, mitolojik inanca gre
ongondur, dnya aacnn varyantdr, kendisi de bazen ana, bazen de
ata balangtr. Aa oyuklar, insanlarn ulu atalarnn, ncelikle hakann anas ve dahas doumu ve artm koruyan ilahenin bulunduu yerdir.
ou zaman aacn kendisi ocuk dourur ve doum ilahesi ve ocuklarn koruyucusu Umayla birlikte faaliyet gsterir.18
Bakurtlarda da aa kltnn derin iz brakm olduu bilinmektedir.
Bakurtlarda son yllara kadar kayn ve ard [art] aalarna kar
sayg gsterilirdi. Ulu Katay Urugu Bakurtlarndan Sigay ky halknn
mbarek saydklar Bay Kayn yahut Bay Savul dedikleri bir kayn
aac vard. Nezir kurbanlar bu aa yannda kesilir, yamur dualar burada klnrd.19 Ayrca Abdkadir nan, Lepechinden, Bakurtlarn ard
aacn takdis ettiklerini Tura-Tavda bir ard aacnn daln koparmtm. Bakurtlar adak adamadan ardcn daln nasl koparyorsun diye itiraz
ettiler.20 eklinde aktarmaktadr.
Tanrlarn ve perilerin aac olmasndan dolay kutsal kabul edilen ardcn
aman inanndaki yerine dikkat eken Melikoff, aman ayininde yaklan ardcn kokusunun ok gl bir duman olarak ykselmesi nedeniyle
insanlarla doast lem arasnda bir iletiim vastas olarak kabul edildiini sylemektedir. Ykselen kesif dumann yeri g dalamasyla trans
hline geen aman ate, sema ve mziin yaratt akla olaanst boyutta bir gce ular.21
Ard aalar, len insanlarn yok olmadklarn ve ayakta durduklarn
sembolize eder. Yitip giden ve unutulmas istenmeyen mcadeleci insan-
17
18
19
20
21
Ylmaz Gksoy. Tarihimizde Aa ve Yozgat Yresindeki Ulu Aalarn ykleri, Milli Folklor, C.
2/S. 16, K 1992, s. 43.
Fuzuli Bayat. Trk Mitolojik Sistemi Ontolojik ve Epistemolojik Balamda Trk Mitolojisi 1, stanbul: 2007, s. 180.
Abdlkadir nan. Trk Boylarnda Da, Aa ve Pnar Klt, Reid Rahmeti Arat in, Ankara:
1966, s. 276. Abdlkadir nan, Makaleler ve ncelemeler II, Ankara: 1991, s. 257.
Abdlkadir nan. Trk Boylarnda Da, Aa ve Pnar Klt, Ankara: 1966, s. 277.
rene Melikoff. Anadolu slam Gizemciliinin Orta Asya Kkenleri, ev. lhan Cem Arseven, stanbul: 1997, s. 127.
276
larn mezarlar bana ard aac dikmek suretiyle, ardcn yaarken ve

lp kuruduktan sonra 500 yla yakn rmemesi len kiiye zglenmi
olmaktadr. len; ama ayakta kalan marur kahramanlarn aacdr ard.
Ard kelimesinin de bu zelliklerinden dolay arda kalan, yok olmayan
anlamnda olutuu dnlmektedir. Orta Asya Trk mezarlarna da ard aac dikilmesi bir gelenekti. Ard, btn Trk dnyasnda sevilen
ve sayg duyulan bir aatr. Ard atele yaplan temizlenmeyi ve ayn
zamanda kt ruhlarn kovulmasn sembolize eder. Yakut Trkleri ardc
kutsal bilirler; bu yzden ev, ahr ve dier yerleim yerlerini ard ile ttslerler. eytana ve her trl ktle kar ard ttss yaplr. Altay
Trklerinde bir eve hastalk geldiinde ard ttss yaplmaktadr. Ard
dal alnmadan, aaca aput balanmaldr. Ard aacndan dal iin izin
alnmaldr. Kazak Trklerinde de kt ruhlar ve hastalklar kovmak iin
bebek beii ve ikamet alanlar ardla ttslenmektedir.22
Eski bir yerleim alan olan Kapadokya, hem toplumsal hem de kltrel
adan nemli olaylara sahne olmutur. Birok uygarla ev sahiplii yapm olan, deiik dinleri ve kltrleri buluturan Nevehir, kkl bir tarihe,
zengin bir kltrel mirasa ve bunun sonucu olarak birok szl kltr
rnne sahiptir. Anadoluda gnlleri akla, insan sevgisiyle, birlik ve beraberlik erayla tututuran, byk bir veli, byk bir mutasavvf
olan Hac Bekta Veli, Nevehir yresinde Sulucakarahyke yerlemi,
Orta Anadoluyu dolatktan sonra Anadolu kltrn, Anadolu insannn
gelenek ve greneklerini zmseyerek yeni bir bilim ve reti merkezi
kurmutur. Birok nemli ahsiyette olduu gibi Hac Bekta Velinin hayat ve kerametleri ile ilgili olarak da birok efsane mevcuttur. Glehirin
eski ad Deller olan Eskiyaylack kyndeki, adn kimi rivayetlere gre Hac
Bekta Velinin hrkasn burada yakmas sonucu alan, Hrka Danda yer
alan ard aacyla ilgili bir efsane anlatlmaktadr. Metinler blmnde
tamamna yer verilen ve varyantlar bulunan efsaneye gre Horasandan
kendisine yurt olarak gsterilen Sulucakarahyke doru ynelen Hac
Bekta Veli, uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra Eskiyaylack kyne ular. Karn atr. Velayetnameye gre yolda karlat bir gelinden yiyecek
bir eyler ister. Gelin evine koar, kaynanasnn kar kmasna aldrmadan
Hak iindir diyerek mlein dibinde birazck kalm olan yadan bir
22
Hasan Torlak. Anadolu ve Trk Kltrnde Ard Aac, Yolculuk Dergisi, Kmil Ko Yayn, S.
63, Eyll 2009, s. 97.
277
mran Gndz ALPTRKER
para alr, ekmee srer ve Hac Bektaa getirir. Hac Bekta Artsn eksilmesin, tasn dklmesin. diye niyaz eder. Yemek piirmek iin evine
dnen gelin, bo olan mlein azna kadar ya ile dolu olduunu grr.
mlei kaynanasna gsterir. Durumdan tm ky halkn haberdar ederler. Kyller bu tanmadklar derviin ulu bir kii, bir eren olduunu anlar
ve onun hayr duasn almak iin peinden koarlar. Oysa Hnkr oktan
Kzlrmak gemi ve Hrka Dana kmaya balamtr. Hrka Dann
tepesinde bir ard aac grr. Kyllerin peine dtn bilen Hnkr
ardca Beni yapraklarnla ve srglerinle altnda gizle, ben de sana kyamet zamannda yardmc olurum. diye seslenir. Ard gney ynne
doru eilir, bir adr gibi Hnkrn zerini kapatr. Hrka Dana kan
kyller Hnkr tm aramalarna karn bulamazlar ve yorgunluktan bitmi bir ekilde dnerler.
Bir baka efsaneye gre ise Hac Bekta Veli kyde yufka ekmek yapan kadnlardan yiyecek bir eyler ister. Kadnlar da yaptklar ekmekten verirler.
Hac Bekta Veli Artsn eksilmesin, tasn dklmesin. der ve selelerdeki
unlar, siniye dizdikleri ekmekler kabarmaya balar; ama dklmez. Bunu
gren kadnlar unlarna, ekmeklerine nazar ettii dncesiyle Hac Bekta Veliyi kovalamaya balarlar. Hac Bekta Veli Bre deliler siz benim
kim olduumu biliyor musunuz da beni kovalyorsunuz? der. Eskiyaylack
kynn eski ad Dellerdir. Adn bu olaydan alr, Deliler zamanla Deller
olur. Sonra da Kavganz olsun, kannz olmasn. diye beddua eder. Hrka Dana geldiinde ortaya birden bir ard aac kar, Hac Bekta Veli
aacn arasna saklanr, sonra da aaca: Ard gn gitmesin, kadn
sizin de iiniz bitmesin. der.
Bir baka efsanede de kyller, Hac Bekta Veliye bugnk ard aacnn olduu yerde yetiirler ve Hac Bekta Veliyi talamaya balarlar. Hac
Bekta Veli onlarn akn baklar nnde ard aac ekline brnr.
Kyller ardca dnen derviin ulu bir kii olduunu anlarlar. Ard aac
o gnden beri yrede kutsal bilinmektedir.
Ulu aalarn Tanr ile iliki iinde olduu inanc, onlara Tanry sembolize
etme hakk tanmtr. Ancak Tanry sembolize eden veya Tanrsal niteliklere sahip aalarda baz zellikler aranmtr. Bu aalar, genellikle tek,
dier aalara nazaran esiz ve hep canldrlar.23 Efsanedeki ard aac da
23
Celal Beydili. Trk Mitolojisi Ansiklopedik Szlk, Ankara: 2005, s. 2526.
278
yaz k yapraklarn dkmemesi ve yaz k yeil olmasyla dikkat ekmekte,

bu zelliiyle Tanrnn sonsuzluunu sembolize etmektedir. evresinde
herhangi bir aa olmad gibi bitki rts asndan son derece zayftr.
Aacn yapraklarn dkmemesi, meyvesiz olmas ve orak bir arazide bulunmas yine kutsal aa dncesi ile rtmektedir. u anda dadaki tek
aa olan ard, efsanelere gre dada nceleri biri erkek, biri dii olmak
zere iki tanedir. Kyde obanlk yapan bir kii ardlardan birini keserek
evine gtrr. ardanda direk olarak kullanr; fakat hemen sonrasnda
annesini ve kzn kaybeder, evi yanar. Pe pee gelen felaketlerin nedenini
kestii kutsal ardca balayarak geri gtrr. Kesilen ardcn yerinden tekrar bir ard daha kar; ama bu dierine gre kk bir aatr ve etraf
tellerle evrilerek koruma altna alnmtr. Bu kutsal aac kesip gtrenin
iflah olmayaca aktarlrken aaca ve aacn ruhuna yaplan saygszln
cezalandrlaca ve aa kltnn yaptrm gc vurgulanmtr. Kesilen
aacn yerinden yenisinin kmas da yine kutsal aalarda grlen bir
zelliktir. Aacn gneye doru eimli olmas halk tarafndan yn bile
kbleye doru bu bir tesadf olamaz, eklinde yorumlanmaktadr. Ayrca
kyden bir kiinin ryasnda grd bir zatn Ben yamurda yata slanyorum, yorum. demesi zerine ky halknn bu zatn Hac Bekta
Veli olduu kanaatine vararak aacn yanna kk bir bina yaptrmas da
aacn kutsiyetinin kabulnn bir gstergesi olarak kabul edilmelidir.
Trk sosyal hayatnda aa, insan hayat zerinde etkileri olduuna inanlan kutsal varlklardr. Buna bal olarak da aa iyelerini memnun etmek
iin birtakm uygulamalar yaplmaktadr. Pek ok Trk topluluunda rastlanan ve gnmzde de farkl kesimlerde, olduka eitli uygulamalarla
varln srdren aa kltyle alakal inan ve uygulamalar, Hrka Dandaki ard aacnda da kutsallarla rl bir klt hlini almtr. Eski Trk
inanlar iinde en yaygn uygulamalardan biri olan yamur yadrmak
iin kuraklk dnemlerinde ardca kurbanlar sunulmaktadr, dilek sahipleri
yakn tarihe kadar aput balayp dilekler dilemitir. Derleme yapmak iin
gittiimiz Eskiyaylack kynden insanlarla grtkten sonra, iki kiinin
eliinde ard aacnn olduu yere kmak zere vedalatmzda daa
ktmzda dilek dilememizi tembihlediler. nandrlcn kuvvetlendirmek iin daha nce Bilkent niversitesinden de aratrmaclarn geldiini,
bir de kurban alp kestiklerini anlattlar.
Sonu olarak aa klt, Trk kltr ve inan sistemlerinin en eski alarndan gnmze kadar varln srdrm nemli bir inan ve kltr
279
mran Gndz ALPTRKER
unsurudur. ncelediimiz efsanelerde, aa klt ile veli kltnn birletii ve bu kltlerin bir mekn etrafnda belli ritellerin kayna olduu
grlmektedir. Bu kltr unsurunun klt hline geli seyri tam ve kesin
olarak tespit edilememekle beraber; aa etrafnda teekkl eden inan
neticesinde aacn kutsal sayld, sevgi ve sayg grd ve zellikle amanizm dnemi inan sisteminde olduka kuvvetli bir rol stlendii, bu
konuda yaplan aratrmalarla ortaya konmutur. slamiyetten nceki Trk
inanlarnda, zellikle amanizmde grlen bu klt anlay slamiyete
geile birlikte yeni anlamlar stlenerek devam etmitir. Kltlerin etrafnda ekillenen bu inanlarn kaynaklar unutulmu ve sz konusu inanlar
bizzat slamn kendisinden zuhur etmi gibi kabul grmeye balamtr.
Kaynak kiiler aacn eiminin gneye, yani kbleye doru olduunu ve
bu durumun aacn kutsallnn bir nedeni olarak alglandn zellikle
vurgulamlardr. Bu balamda aacn klt olmas yannda slami bir boyut
kazand da grlmektedir. Aaca sayg gsterme ve kutsal addetme,
gnmzde de hususi artlar iinde yaamakta ve mistik, folklorik ve kltrel bir unsur olarak fonksiyonlarn srdrmektedir. Gerek halk kltr
gerekse dini bir inan konusu olan nazar olgusu da efsanede grlen
bir motiftir. Hac Bekta Velinin kovalanmasnn temelinde ekmee, una
nazar etmesi gereke olarak gsterilmitir. Hac Bekta Velinin halktan
kaarken ardca dntnn aktarld varyantta ise ekil deitirme
motifi grlmektedir.
METNLER
Hrkadaki Ard
Veliyullah Efendi Sulusaray tarafndan km, bu taraflara doru yol alm.
Tabi yolda ackm, bizim kye geldiinde bi bakm kadnlar yufka ekmek
yapyormu, ekmein kokusunu alyor. Allah rzas iin yiyecek bi eyler
istemi; kadnlar da yapt ekmekden virmiler. Veliyullah Efendi de Artsn, eksilmesin; dasn, dklmesin. demi. Selelerde un varm, unlar,
siniye dizdikleri ekmekler Allah tarafndan dolmu, kabarm; ama dklmemi. Kadnlar da unumuz, ekmemiz araya gidecek; bu bizim unumuza, ekmemize nazar itdi diyi Veliyullah Efendiyi govalamaya balamlar.
Hrka Dann aasna geldiinde Allah tarafndan bi aa bitmi, yani
insan eliyle dikilmemi. Veliyullah Efendi aacn arasna saklanm sonra
da aaca: Ard gn gitmesin, kadn sizin de iiniz bitmesin. demi.
Beddua etmi yani. Gerekten de didii gibi aa yaz k gk, kadnlarn
280
da ii hi bitmez. Halbuse bu evliyaym, rzk datc. Allahn hikmetine

bak! Gayann banda, su yok; dual olduu belli yani. 2002den sonra 8
sene hi yamur yamad, her yer gurudu bu gurumad. Bana galrsa bunun
suyla da alakas yok, eildi yne bi baksanza kbleye doru. Ard aac
ard aac, sensin bamn tac.
lerden belli, taa ocukluumuzdan belli, yamur olmadnda aramzda para
toplar gurban alrz; yamur duasna kar orda gurban keseriz.
ocuklumuzdan belli bildimiz aa, gayann banda hibir yeri deimedi; ibretlik yani. Aa hatta bata iki taneymi. Biri erkek biri diiymi.
Bizim kyden biri diisini kesmi, hemen sonra da annesi lm. O da
rahmetli oldu zaten, oband o zaman. Meyve veren aac keserken dahi
insan bi tuhaflayo, mecburi galmazsan meyve veren aac kesmemek
lazm. Sonra kesilen aacn alt tarafndan Allah tarafndan bi ard daha
kt. Hac Bekta Kltr Merkezi etrafn tel rgyle korumaya ald, hayvanlar yemesin diye.
Eskiyaylacktan bi vatanda ryasnda bi zat gryo, ben yamurda yada
slanyom, yom diyo, sonra ky halk karar alyo bu dam yaptryor
(K.K. 1, 3).
Hrka Danda Bir Ard
Hac Bekta Veli bizim kye geldiinde kadnlar yufka ekmek yapyormu.
Uzun yoldan gelmi, karn am; kadnlar da yapt ekmekten vermiler.
Hac Bekta Veli de Dolsun, eksilmesin; tasn, dklmesin. demi. Dizilen ekmekler kabarmaya balam. Kadnlar da ekmeimize nazar etti
diye kovalamaya balamlar. Hac Bekta Veli Bre deliler siz benim kim
olduumu biliyor musun da beni kovalyorsunuz? demi. Eskiyaylack kynn eski ad Dellerdi. Adn bu olaydan alm, Deliler zamanla Deller
olmu. Sonra da Kavganz olsun, kannz olmasn. diye beddua etmi;
doru, birbirimize barrz arrz, ok kavga ederiz; ama yle ileri gitmeyiz,
silah ya da bak alp vurmayz. lmz olmaz yani. Kanmz olmaz yani.
Hrka Dana geldiinde Allah tarafndan bi aa bitmi, Hac Bekta Veli
aacn arasna saklanm sonra da aaca: Ard gn gitmesin, kadn
sizin de iiniz bitmesin. demi. Bu da doru, aa yaz k yeil, kadnlarn
da ii hi bitmez.
Allah tarafndan yaratlyor, yaratld yere bir bakn, tan ba hem de
iine bir girdiinizde dardan grlmek imknsz. Biz de ocukluumuzda
281
mran Gndz ALPTRKER
inek gtmeye geldiimizde altna saklanrdk. Cenab- Allah yaratm ite.

Eskiden kuraklk olduunda buraya yamur duasna kar, kurban keserdik. Bir de bebesi olmayan, ie giremeyen, snf geemeyen vs. gelir aput
balar, dilek dilerdi.
Aa bata iki taneymi. Bizim kyden bir oban birini kesmi hemen sonra annesi lm, evi yanm. Cahillik ite! Sonra aa yznden olduunu
anlayp geri getirmi. Kesilenin yerinde yeniden, yine kendiliinden bir ard kt tekrar (K.K. 2).
Ard Aacna Dnen Dervi24
ok eski zamanlarda kye bir dervi gelir. Karlat gen bir kadndan
yiyecek bir eyler diler. Gen kadn evine koar, mlein dibinde azck
kalm yadan, kaynanasnn tm itirazlarna karn biraz alr, bir yufka ekmee srer ve hazrlad drm dervie verir. Dervi Artsn eksilmesin,
tasn dklmesin! der ve yoluna devam eder.
Derviin bu kerameti ksa zamanda ky halk arasnda duyulur ve onun
gittii yne doru peinden komaya balarlar. Bugnk ard aacnn olduu yerde dervie yetiirler ve dervii talamaya balarlar. (Derviin neden
talandn anlatanlar da bilmiyor) Ancak dervi onlarn akn baklar
nnde ard aac ekline brnr. Kyller ardca dnen derviin ulu
bir kii olduunu anlarlar. Ard aac o gnden beri kutsal bilinmektedir.
Vilyet-nmedeki Ard25
Horasandan kendisine yurt olarak gsterilen Sulucakarahyk kyne
doru ynelen Hac Bekta, uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra Aksaray kyne (bugnk Glehir) ular. Karn atr. Yolda karlat bir
gelinden yiyecek bir eyler ister. Gelin evine koar, kaynanasnn kar kmasna aldrmadan Hak iindir diyerek mlein dibinde birazck kalm
yadan bir para alr, ekmee srer ve Hac Bektaa getirir. Hac Bekta
Artsn eksilmesin, tasn dklmesin. diye niyaz eder. Yemek piirmek
iin evine dnen gelin, biraz nce bo olan mlein azna kadar ya ile
dolu olduunu grr. mlei kaynanasna gsterir. Durumdan tm ky
24
Ula Diner. Baktm Durdum Hrkadaki Arda, Hacbekta Dernei Blteni, S. 61, 2002, s. 14
-15.
25 Ula Diner. age., s. 15. Abdlbki Glpnarl. Vlyet-nme Menkb- Hac Bekt- Vel, stanbul:
1995, s.2425.
282
halkn haberdar ederler. Kyller bu tanmadklar derviin bir ulu kii, bir
eren olduunu anlar ve onun hayr duasn almak iin peinden koarlar.
Oysa Hnkr oktan Kzlrmak gemi ve Hrka Dana kmaya balamtr. Hrka Dann tepesinde bir ard aac grr. Kyllerin peine
dtn bilen Hnkr ardca Beni yapraklarnla ve srglerinle altnda
gizle, ben de sana kyamet zamannda yardmc olurum. diye seslenir.
Ard gney ynne doru eilir, bir adr gibi Hnkrn zerini kapatr.
Hrka Dana kan kyller Hnkr tm aramalarna karn bulamazlar
ve yorgunluktan bitmi bir ekilde dnerler.
Velayetnamedeki yk byle. Hac Bektan kyllerden neden sakland, tpk ilk yklerinde derviin neden talandnn bilinmedii gibi, bilinmiyor. Ard aacnn altnda ile kartan Hac Bekta buradan yolculuunun son dura olan Sulucakarahyke yneliyor.
Hac Bekta Veli Aksarayda26
Byk Trk-slam dnr Hac Bekta- Veli, Trkistan Piri Hoca Ahmet
Yesevinin kltr ocanda yetimi olup bilgi dolu olarak Anadoluyu slamlatrmak iin blgeye gelmitir. Bizans ve Hristiyanln nemli merkezi olan Kapadokyada ilim ve irad faaliyetlerine balamtr. Hogr
ve insan sevgisini yaymaya alan bu byk, ncelikle kyleri dolamtr.
Dolat kylerin biri de Aksaray Hydr. Abdulbaki Glpnarlnn
hazrlad Menakb- Hac Bekta- Veli eserinde yle anlatlmaktadr:
Hac Bekta- Veli baz kyleri gezdikten sonra Aksaray adl kye geldi.
Kyde bir kadna: Dervilere bir yiyecek var m? Varsa getiriver. dedi. O
da Durun, gideyim olanndan getireyim. dedi. Kadn evine geldi, kaynanasna: Ana dedi. Derviler geldi. Allah iin lokma ister. Kpte biraz ya
var. Allah yerine verir, biraz ekmekle bir parack ya verelim. Kaynanas:
Ya az kald, dokunma! dedi. Gelini: Allah iin istiyor. Ben vereceim. deyip bir ekmek iine biraz ya koydu. Gtrp Hnkra verdi.
Hac Bekta- Veli: Artsn, eksilmesin; tasn, dklmesin. dedi.
Gelin eve dnnce bir de grd ki kp, azna kadar ya ile dolmu.
Kaynanasn ard, gsterdi. Kadn bu hli grnce O derviin szyle
oldu, gerek erenlerdenmi; keke eline ayana dp himmetini alsaydk, varaym kyn etrafn arayaym. dedi. Gelinle beraber yola dtler.
26
mer Akar. Gketoprak Ky, Yaymlanmam alma, s. 66.
283
mran Gndz ALPTRKER
Kzlrmak kysna vardlar. Mevsim ilkbahard. Kzlrmak coup tamt.

Bakt ki Hnkr seccadesini suya sermi, stne oturmu gidiyor. te yana
geince seccadesini sudan alp silkip, omzuna koydu, yryp gitti. Gelin
kaynana kye geldiler. Bu hli kylye bildirdiler. Ky halk: Yazklar olsun! Byle bir Allah dostu buradan geti de grmek nasip olmad. Hayr
duasn alamadk. dediler. Hepsi birden Kzlrmak kysna kotular. Bu hl
Hnkra malum oldu. Hnkr Hrka Dana yneldi. O dan tepesinde
bir ard aac vard. Ard aacnn oyuuna sakland. Orada dua etti.
imdi o aaca Devcik Ard derler.
Hrka Da Efsanesi27
Gnlerden bir gn Hac Bekta Veli, kendi adamlaryla birlikte derghtan
ayrlarak Hrka Dan seyre kar, dada ynce byk bir ate yakarlar ve orada ibadet ederler. O srada Hnkr hrkasn karp atee atar.
Hrka tamamen yanarak kle dnr, Hnkr bu klleri avucuna alarak
savurur. Kllerin dt yerden odun dmesi iin dua eder. O andan
itibaren blgede aa gnden gne oalr. Bu yzden o daa Hrka
Da dendii sylenmektedir.
Hrka Da28
Nevehirin Hacbekta ilesine 15 km uzaklkta volkanik bir da olan Hrka Da 1.670 m. yksekliindedir. Adn bir sylenceden alm olup Velayetnamedeki bu efsaneye gre; Karahykn sert k ve souundan
Hac Bekta Veliye ikyet eden derviler Havas daha iyi yere gidelim.
demilerdir. Hac Bekta Veli de Hakikate ulamak iin, bu yerden daha
yce bir yer olsa idi orada otururdum. demitir.
Bir gn Hac Bekta Veli, halifeler ve dervilerle Hrka Dana gelmi. Orada bulunan, ardcn dibinde oturmu, ate yaklm. Alevler iyice ykselince Hac Bekta Veli atein etrafnda krk defa dnm. Sonra da srtndaki
hrkay karp atein stne brakm. Hrkann kln alp havaya savurmu. Etrafndakilere te bu kl zerrelerinin her birinin dt yerde bir
aa bitsin ve bu kyamete kadar devam etsin. demitir.
27
28
Bilinmeyen Kapadokya Glehir, s. 125.

http://www.kenthaber.com/ic-anadolu/nevsehir/hacibektas/Rehber/dogal-guzellikler/hirka-dagi,
15.08.2011.
284
Kaynaklar
Szl Kaynaklar
Tuncay Poyraz, 1960 doumlu, ifti, ilkokul mezunu, Eskiyaylack/Glehir.
K.K. 2- Kasm Grbz, 1949 doumlu, PTTden emekli, lise mezunu, Eskiyaylack/Glehir.
K.K. 3- Grbz Poyraz, 1943 doumlu, Almanyadan emekli, ortaokul mezunu, Eskiyaylack/Glehir.
Yazl Kaynaklar
Akar, mer. Gketoprak Ky, Yaymlanmam alma.
Beydili, Celal. Trk Mitolojisi Ansiklopedik Szlk, Ankara: Yurt Kitap Yayn, 2005.
Bilinmeyen Kapadokya Glehir, s.125.
Bayat, Fuzuli. Trk Mitolojik Sistemi Ontolojik ve Epistemolojik Balamda Trk
Mitolojisi 1, stanbul: tken Neriyat, 2007.
Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Trk Halk Edebiyat, stanbul: 1969.
Diner, Ula. Baktm Durdum Hrkadaki Ardca, Hacbekta Dernei Blteni, S.
61, 2002, s. 14.
Degh, Linda. Gnmz Balamnda Efsane zerine Teorik Dnme ve Efsanenin Tanm, ev. Selcan Grayr, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklamlar,
2, haz. M. cal Ouz, Selcan Grayr, Ankara: Geleneksel Yaynlar, 2005.
Gksoy, Ylmaz. Tarihimizde Aa ve Yozgat Yresindeki Ulu Aalarn ykleri, Milli Folklor, C. 2 /S. 16, K 1992, s. 4345.
Glpnarl, Abdlbki. Vlyet-nme Menkb- Hac Bekt- Vel, stanbul: nklp
Kitabevi, 1995.
nan, Abdlkadir. Tarihte ve Bugn amanizm, Ankara: Atatrk Kltr, Dil ve
Tarih Yksek Kurumu Yaynlar, 1954.
nan, Abdlkadir. Trk Boylarnda Da, Aa ve Pnar Klt, Reid Rahmeti Arat
in, Ankara: Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, 1966.
nan, Abdlkadir. Eski Trk Dini Tarihi, Ankara: Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, 1976.
nan, Abdlkadir. Makaleler ve ncelemeler II, Ankara: Atatrk Kltr, Dil ve Tarih
Yksek Kurumu Yaynlar, 1991.
Melikoff, rene. Anadolu slam Gizemciliinin Orta Asya Kkenleri, ev. lhan Cem
Arseven, stanbul: 1997.
Ocak, A. Yaar. Bektai Menakbnamelerinde slam ncesi nan Motifleri, stanbul: 1983.
Ocak, A. Yaar. Alevi Bekti nanlarnn slam ncesi Temelleri, stanbul: 2000.
gel, Bahattin. Trk Mitolojisi 1, Ankara: Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Yaynlar, 1989.
285
mran Gndz ALPTRKER
ger, Adem. Uygur Efsaneleri zerine Bir Aratrma (nceleme ve Metinler), Yaymlanmam Doktora Tezi, Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, zmir:
2008.
rnek, Sedat Veyis. 100 Soruda lkelerde Din, By, Sanat, Efsane, stanbul:
1988.
zarslan, Metin. Trk Kltrnde Aa ve Orman Klt, Trkbilig, S. 5, 2003,
s. 94102.
Seyidolu, Bilge. Erzurum Efsaneleri, stanbul: 1997.
Seyidolu, Bilge. Efsane, Trk Dnyas EI Kitab, nc Cilt, Edebiyat (Trkiye),
Ankara: 1998.
Sosyal Bilimler Ansiklopedisi C. 2, stanbul: 1991.
Torlak, Hasan. Anadolu ve Trk Kltrnde Ard Aac, Yolculuk Dergisi,
Kmil ko Yayn, Eyll 2009, S. 63, s. 9497.
Trk Dil Kurumu. Trke Szlk, Ankara: 1998.
nver, Gnay- Gngr, Harun. Balangtan Gnmze Trklerin Dini Tarihi, stanbul: 2003.
http://www.kenthaber.com/ic-anadolu/nevsehir/hacibektas/Rehber/dogal-guzellikler/hirka-dagi, 15.08.2011.
286
Hrka Dandaki Ard Aac ile lgili Fotoraflar
1. Ard Aac, Hrka Da, Glehir
2. Kesilen Ard Aac, Hrka Da, Glehir
287
mran Gndz ALPTRKER
3. Kesilen Ardcn Yerinden kan Ard Aac, Hrka Da, Glehir
4. Kesilen Ard Aac ve Onun Yerinden kan Ard Aac, Hrka Da,
Glehir
288
5. Ard Aac ve Kyllerin Yapt Bina
289
FRAER KARDELERN ARNAVUT'LUKTAK

BEKTALE KATKILARI
CONTRIBUTIONS OF FRAER BROTHERS
TO THE BEKTASHISM IN ALBANIA
rfan MORNA*
ZET
Arnavutluk bamszlk hareketinin ncln Bektailer yapmlardr. Bylece Balkanlardaki ulusuluun Arnavutluktaki yansmasna Arnavut Bektaileri nclk etmilerdir. XIX. yzyln sonlarna
doru bu ulusu hareketin nderlii Arnavutlukun nl ailelerinden Fraerilerin elindedir. Bamsz Arnavut devletinin kurulmas
hareketine Abdl Fraeri nderlik etmektedir. Kardei Dalip Fraeri
Fuzulinin nl Kerbela destann Arnavutaya evirmitir. Kardelerinden biri Kamus-l Alem yazar emseddin Sami, dieri ise Arnavutluk resmi tarihinin ke talarndan ve ulusal air olan Naim
Fraeridir.
XVI.- XIX. yzyl arasnda Arnavut Alevi-Bektai-ii edebiyatnda nemli gelimeler olur. Naim Fraeri, Dalip Fraeri ve ahin
Fraeri bu dnemin nemli simalardr. Fraeri ailesi, Arnavutluk
ulusal-mezhepsel edebiyatnda olduu gibi, bamszlk hareketinde de nemli yer edinmilerdir. O dnemler Osmanl topra olan Arnavutlukta da bu alanda nemli Osmanl topra olan
Arnavutlukta da bu alanda nemli ve youn almalar vardr.
Kerbela yazar Naim Fraeri 1848 ylnda Gney Arnavutlukun
Bektailerin youn olduu yresi Fraeride domutur. Mslman
bilginlerden Arapa, Farsa ve Trkeyi renmitir. Farsaya ilgisi
olduka fazladr. Daha renciyken 200 sayfalk Tahayyulat yazmtr. Yazd dier eserlerinde Farsann etkisi grlr. Osmanllara kar bamszlk hareketinin nderi olan Naim Fraeri, Osmanllara kar 25 yl savam Arnavut ulusal kahraman olan skender
* Prof. Dr., Pritine niversitesi, Trkoloji Blm, e-posta: irfan_morina@hotmail.com
291
rfan MORNA
Beyin ansna Tarih ve skender Bey adl kitabn yazar. Ayn yl

mam Hseyin ve onun hareketine olan inancn gsteren Kerbela eserini yazar. 1893de ansiklopedi biiminde olan makalelerinin
toplamn Dersler ad altnda yaynlar.
Naim Fraeri, Alevi-Bektai tarikatnn Arnavutlukun resmi mezhebi olmasn istemitir. Btn eserlerinde, zellikle mezhepsel ierikli
yazlarnda bu anlay ilemi ve Bektai-iilerin uluhiyet ve tevhit
konularndaki grlerini yanstmtr.
Yzyln Bektai edebiyatnn nemli rnlerinden biri de Dalib
Fraerinin El-Hadikasdr. Fuzilinin Hadikats-sedasn rnek
almtr, Ebl Mecid Gaznevinin Hadikasnda da esinlenmitir. Yapt, Arnavutluk edebiyatnn ilk ve en uzun hamasi manzumesidir.
65 bin beyitten oluur. Bu kitab, onun Farsay ok iyi bildiini, bu
dilde irfani eserleri okuduunu gsterir.
Anahtar Kelimeler: Bektailik, Arnavutluk, Fraeri Kardeler.
ABSTRACT
Bektashis led to the independence movement of Albania and so
Bektashis were the pioneers of nationalism in the Balkans in Albania. At the end of 19. Century the leadership of this nationalism
was in Fraeri familys power. Abdl Fraeri guided the movement
of founding the independent Albania state.His brother Dalip Fraeri
translated the famous Karbala Epic of Fuzuli into Albanian. Also
emseddin Sami writer of Kamus-l Alem and Naim Fraeri a national poet are his brothers.
There were important developments in Albanian Alewi- BektashiShiite literature between XVI.- XIX centuries. Naim Fraeri, Dalip
Fraeri and ahin Fraeri were personages of this era. Fraeri Family
took an important place in the independence movement of Albania
as well.There were important and extensive efforts in this field in
Albania a part of Ottoman Empire in this period.
Naim Fraeri writer of the Karbala was born in Fraeri the region
in South Albania where the Bektashis intensively live. He learned
Arabic, Persian and Turkish from Muslim scholars. He was interested in Persian and he wrote 200 paged Tahayyulat when he was
a student. There was the effect of Persian in his other works as
well. Naim Fraeri, the leader of independence movement against
Ottoman Empire, wrote Tarih ve skender Bey in memory of skender Bey Albanian natinal hero fighted for 25 years against Ottoman Empire. In the same year he wrote Karbala. In 1983, he
292
Fraeri Kardelerin Arnavut'luktaki Bektailie Katklar
published his articles in the shape of encyclopedia under the name

of Dersler.
Naim Fraeri wanted Alewi-Bektashi Sect to become the official religion of Albania. He mentioned and discussed this sect in all his
works and he reflected the thoughts of Bektashi Shiites on Goghead and Oneness.
El-Hadika of Darip Fraeri is one of the important works Bektashi
literature in this period. He took an example by Hadikats-seda
of Fuzuli and also he was inspired by Hadika of Ebl Mecid Gaznevi. This work is the first and the longest epic poem of Albanian
literature. It has 65.000 couplets. This book means that he had a
very good Persian and he read cultural works in this language.
Key Words: Bektashism, Albania, Fraeri Brothers.
Bektai tarikat Anadoluda kurulmu olmasna ramen Osmanl ynetiminin son yzyl boyunca Balkanlara byk aknlar yapt. nk Bektailiin tarihi Yenieri Kolordusuyla yakndan balantlyd. Yenieriler Osmanl
ordusunun zn oluturuyordu ve yeleri aslen slama dntrlm
Hristiyan altyapdan geliyorlard. yle ki ezici bir ekilde Bektaiydiler.
Hac Bektan Oullar (Hac Bekta Oullar) olarak bilinirlerdi ve niformalar, organizasyon ve liderlii tarikat ile balantlydlar.1826da Sultan II. Mahmutun emriyle Yenierilerin ortadan kaldrlmasyla, Bektailer
kendi tarihlerinde gjma e par e Bektashizms veya Bektailerin ilk trajedisi olarak adlandrdklar skntlara maruz kaldlar.
Tekkeleri ve zaviyeleri (kk localar) kapatld, yok edildi veya dier Sufi
tarikatlarna devredildi. Bektailerin pek ou yalnzca Nakibendilere
dnerek veya Bat Balkanlarn bakmsz arazilerinde gizlenerek ve hatta Ticani, Rufai gibi baka tarikatlara ait olduklarn iddia ederek ve benzer ekilde yaayabilirken dervileri srld. Yenierilerin Arnavutlukta
Bektailiin ana tayclar olarak grlmelerine ramen, tarikatn menei belirsiz kalmakta ve sklkla aratrmaclar yanltmaktadr. Gvenilir
deliller Bektailiin ortaya knn Arnavutlukun kitlesel slamilemesiyle de uyumlu bir ekilde on yedinci yzyln dnmnden daha erken
tarihlenemeyeceini gstermektedir. Bununla birlikte Bektailer Osmanllardan nce Arnavutlukta yer aldklarn iddia etmektedir. ddialarnn
biri 13. yzyl Sar Saltk efsaneleri temeline dayanr. Hac Bekta Velinin
kitab Vilayet namede Sar Saltk kendi disiplinleri olarak zikredilmekte-
293
rfan MORNA
dir.18 Sar Saltk Balkanlara slam vaaz etmek iin gelen ilk dervilerden
biri olarak kaynaklarn bir ounda ilan edilmektedir. En mehur Osmanl
seyyah, Evliya elebi, kitab Seyahatname de, Sar Saltkn tarikatlarn Hoca Ahmet Yesevi yoluyla Trkistandan aldna dikkat ekmektedir: Rum diyarna gitmek iin. Yedi kralln diyarna git ve mehur
ol. Efsane Sar Saltkn 700 derviiyle birlikte Anadoluya gittiini ve
Rumeliye slamn mesajn yaydn da sylemektedir. Bektailer Sar
Saltk hakknda pek ok halk hikayesi miras brakmlar ve onun kendilerinden biri olduunu iddia etmilerdir. Hafzasndaki tekkeyi bile merkezi
Arnavutluktaki Kruja da ehrinde ina ettiler. Orada, misyonu ve fedakarlnn ansna yllk toplant dzenlemektedirler. Sari Saltktan ayr
olarak, kaynaklarn pek ounda zikredilen Dimetoka tekkesinin Bektailiin Rumelide yaylmasndaki en nemli merkezlerden biri olduu
grlmektedir.
Bektai tarihiler Bektailiin Arnavutlar arasnda yaylmasnn Kosovann
Pir Sultan Abdal ve inancn yayarken ehit edilen Elbasann ah Kalenderi
gibi pek ok dervi tarafndan gerekletirildiine dikkat ekerler. Bektai
mitolojisi dervilerini, pirlerini ve evliyalarn ejderhalarla savarken, atlarla uarken, yerel rahiplere mucizelerle meydan okurken, prensleri slamlatrrken ve insanlar adaletsizlik ve baskdan kurtarrken gsterirler.
Bektailerin Arnavut nfuslu blgelerin yanna kurulduuna inandklar ilk
tekke Durbali Sultan tarafndan kurulan Yunanistandaki Thessaly tekkesidir. Buradan Bektai mesaj Bat Balkanlardaki Arnavut nfuslu blgelere
yayld. Resmi Baba liderlii altnda, Bektailer Tetovada tekke kurdular ve
sonra Krova, Prizren ve Gjakovada yayldlar. Arnavutluktaki ilk uygun
tekke Asm Baba tarafndan 17. yzylda Gjirokastrada ina edilen tekkeydi. Daha sonra Kruja ehrinde Shemimi Baba tekkesini, Jefai brahim
Baba vs. tarafndan yaplan Elbasan tekkesini ina ettiler. Bektailer sultan
Mahmut II nin etkilerinin kendilerini Arnavutlukta bile takip ettiini iddia
takipileri tarafndan yakld. Hakikat ne olursa olsun, Bektailer Tazminat
reformlar a boyunca Osmanl Balkanlarnda byk bir zgrlk buldular ve gelime gsterdiler. Birge, 19. yzyln ortalarnda Osmanl elitleri
arasnda ok etkin olduklarna ve bazlarnn sultan Abdlazizin annesinin bile Bektai olduunu iddia ettiine dikkat ekmektedir. Bektailik
tarihi, ikinci dnm noktasna Kemal Atatrk Trk Cumhuriyeti kurulduunda tank oldu. 1925te Sufi tarikatlarn yasaklanmasyla, Bektailer
Hac Bektata (Kayseri ve Krehir arasnda) bulunan kendi pir evlerini
294
terk etmeye ve Arnavutluka g etmeye zorlandlar . Bektailerin kendi

ikinci gjm - felaketleri olarak adlandrdklar bu dnem tarikatn Arnavut blmnn Trk - Osmanl tarikatndan Arnavut tarikatna dnmne neden oldu.
Tarikatn Arnavut olan byk dedesi Sali Niazi Dede Tirana gitmek zere Ankaray 1931 ylnca terk etti. Yeni kurulan Arnavut devleti Bektai slamn anti-Trk versiyonunu scak bir ekilde karlad. Tekkenin
Anadoludan Arnavutluka tanmasn hazrlamak iin, 28 Eyll 1929da
Arnavut Bektailer Arnavutluktaki Prishta Tekkesinde Baba Kamber liderliinde byk bir konferans dzenlediler ve tarikatn ilk modern anayasasn tesis ettiler. Arnavut hkmeti tarafndan kucaklanan bu anayasa
unlar ilan etti:
a. Bektailer Arnavutluktaki Kryegjyshata (dedelik) kurumu tarafndan
temsil edilen bir slam tarikatdr.
b. Tarikat unlar tarafndan ynetilir 1. kryegjysh (ba dede), 2. Gjyshrit
(dedeler), 3. prindrit (babalar), 4. derviler ve 5. dier grevliler.
c. Tarikatn dili Arnavutadr.
d. Bektai Tarikat alt gjyshri (dedelik) tarafndan ynetilmektedir:
1. Krujadaki Gjyshri, 2. Elbasandaki Gjyshri, 3. Koradaki Gjyshri,
4. Frashrdeki Gjyshri, 5. Prishtadaki Gjyshri ve 6. Gjirokastradaki
Gjyshri.
Anayasa hususundaki hkm, ba dede veya dier dedelerin devletle atmalar durumunda fonksiyonlarn kaybedecekleri yolundayd. Bektai
Tarikatnn kendi Dnya Merkezini Tiranda kurmasndan sonraki politik
dnm tarikatn doas iin zararlyd. Anti-Trk slam yaratmakla ilgilenen yeni oluan Arnavut devleti, Snnilii reddetti, Bektailerin eski
ryas olan kendi devletlerini oluturmak lkede slamn Arnavut versiyonunu tevik etmek iin onlar kulland. Arnavut ulusalclnn byk
Bektai yorumcularndan biri olan Mehdi Frashri, Arnavutlukta lkenin
sahip olduu drt dinden Katolik ve Bektailer ulusalcln destekleyicileri
olduklarn ileri srmektedir. Snnilik ve Ortodoksluk buna kardr eklinde belirtmektedir.
Arnavut ulusalcsnn arzusu 1920den sonra ilk Osmanl sonras Arnavut
hkmeti oluturulduunda Bektailii slamdan ayr bir din olarak tevik
etmekti ve Bektailer Mslmanlarn dierlerinden farkl bir dini toplulua
295
rfan MORNA
ait kimseler olarak zikredilmiler ve sunulmulard. Bektai tekkelerinin Osmanl mparatorluunun son gnlerinde Osmanllk kartlnn merkezleri olduu gerei Arnavut ulusalclar tarafndan Bektailikle ilintili modern
ulusalclk miti yaratmada kullanld. Bektailer tarafndan kullanlan Biz
ne Trkz ne de Gavur, biz Arnavutuz slogan yeni Arnavut devletinin
ihtiyac olan eydi. Naim ve Sami Frashri gibi Bektai muhipleri en iyi rnek olarak Bektailie sahip olunmasyla ve dini kendi kimliinin dnda
tutulmasyla modern Arnavutlukun oluumunu gzlerinde canlandrdlar.
1879 ylnda yazlan Arnavutluk nasld, imdi nasl ve nasl olacak adl
kitabnda emseddin Sami:
... gerek ve iyi Arnavutlar ve Arnavutluku kurtarmak isteyenler daima
ulusu inancn nne koymaldrlar; kardeleri kendi dindalar deil fakat
ulustadr. Gerek Arnavutlar birbirleriyle hakiki kardelerdir; kardelikleri hibir eyin kendilerini blemeyecei veya onlara nfuz edemeyecei
kadar gl olmaldr. Hakiki Arnavutlar birbirleriyle hakiki karde olan
masonlar ve Bektailer gibi olmaldr diye yazmtr. Arnavut Bektai
muhiplerinin Bektailii dini topluluk seviyesine ykseltme arzusu kendilerini pek ok kongre dzenlemeye itti. 1929 ylnda, Bektailiin statsn tarikattan dini toplulua deitirmek iin altlar. Bununla birlikte,
Derviler bu etiketi reddettikleri iin ve kendilerini bir slam tarikat olarak grmeyi tercih ettikleri iin baarsz oldular. Bektaileri Arnavutlukta
arlamak isteyen Kral Zog I tarikatlarn yeni Arnavut devletinin bakenti olan Tirana yerletirmeleri hususunda kendilerini ikna etmede nemli
bir rol oynad. Bu olumlu tutumu 1930 ylnda Dnya Merkezlerini Hac
Bektatan Tirana nakletmeleri amacyla Bektaileri nihai karar vermeye
ikna etme hususunda zararl oldu. Bazen kendisinin ve Enver Hocann
Bektai asll olduklarna inanld iin Bektailerin kendi tarikatlar iin
glendirdikleri Arnavutluktaki Trk kart efsanelerin ve inanlarnn Kral
Zogu cezbettii grlmektedir. Bektai Tarikatnn stats Arnavutlukta
ancak 1946da komnistler Drdnc Bektai Kongresini topladklarnda dini topluluk seviyesine ykseltildi. Bektailerin Mslman tarikattan
dini toplulua dnm Arnavutluktaki Komnist Parti yesi Baba Faja
Martanei ve Baba Fejzo gibi baz Bektai Babalarn dorudan basksyla
gerekleti. Reformist Babalarn talebi dorultusunda komnistlerin Tarikat tamak istedikleri deiiklikler muhafazakar dervilerin byk bir
ounluu tarafndan istenmiyordu. 1947 ylnda Baba Faja Martanei ve
Baba Fejzo byk dervi Abas Hilmi Dedeyi tarikatn bekarlk kanununu
296
deitirmeye zorladklarnda, o nce reformist babalar sonra da kendisini

ldrd. Bu olaydan sonra, komnistler pek ok dervi ve babay grevlerinden alarak, hapsederek ve infaz ederek tarikat yok ettiler. 1990da
Arnavutlukta dini uygulamaya tekrar izin verildiinde, Bektai Tarikat
kendini yeniden kurdu. Bununla birlikte, tarikat gnmzde 2000 ylnda Hakka yryen ve Tirandaki Bektai merkezinin yeni mdahaleleriyle
mcadele eden Baba Selim Kaliani dnda gerekten bilgili hibir dervie
sahip deildir. Bektailer gnmzde Arnavutlukta pek ok tekkede faaliyet gstermektedirler. Tarikatn gnmzdeki lideri Hac Reat Bardi ve
ana tekke Tirandaki Kryegjyshatadr. Gnmz Arnavutluk nfusunun
%15inin Bektai olduu dnlmektedir ve aslen Arnavutlukun Gneyinde younlamlardr, Tarikat Arnavutluktaki genel Mslman topluluun ok nemli bir blmn oluturur Fraer Bektai dergah Arnavut
Bektailerinin merkezi haline gelmi ve bu tekkede de Arnavutlarn en
byk airlerinden biri olan Naim bey Fraeri yetimitir. 1826 ylndan
balayarak Arnavutluk hem siyasi hem de kltrel adan Bektailin merkezi haline dnmtr. Arnavutlukta bulunan Bektai tekkelerine Osmanl devletinin birok blgesinden Bektai babalar gelip yerlemilerdir.
Neticede de bu tekkeler ilim ve sanat merkezleri haline dnmlerdir.
Arnavut Bektalerinden byk bir ounluunun almalarn en hzl
yrttkleri alan hi phesiz iirdir. Tasavvuf geleneinden de etkilenerek
Osmanl dneminde yetien birok Arnavut asll air Bektalerin arasndan kmtr. Bu dnemde Fraer Bektai Dergah Arnavut Bektailerinin
merkezi haline gelmi ve bu tekkede de Arnavutlarn en byk airlerinden biri olan Naim Bey Fraeri yetimitir.
Arnavut edebiyatnn en mehur simalarndan biri olan Naim Bey Fraeri
deiik konularda yazd iirlerin arasnda tasavvuf ierikli olanlar da vardr. Naim Bey Fraeri byk mutasavvflar ve Bektai airlerinin eserlerinden en ok etkilenen Arnavut airlerinden biridir. O, eserlerinde vahdet-i
vcudu, ilah ak, insan ilerken tasavvuf iirinden olduka etkilendii
aka ortadadr.
Bilindii gibi Arnavutluk bamszlk hareketinin ncln Bektailer
yapmlardr. Bylece Balkanlardaki ulusuluun Arnavutluktaki yansmasna Arnavut Bektaileri nclk etmilerdir. XIX. Yzyln sonlarna doru
bu ulusu hareketin nderlii Arnavutlukun nl ailelerinden Fraerilerin
elindedir. Bamsz Arnavut devletinin kurulmas hareketine Abdl Fraeri
nderlik etmektedir. Kardei Dalip Fraeri Fuzulinin nl Kerbela desta-
297
rfan MORNA
nn Arnavutaya evirmitir. Kardelerinden biri Kamus-l Alem yazar

emseddin Sami, dieri ise Arnavutluk resmi tarihinin ke talarndan ve
ulusal air olan Naim Fraeridir. Arap alfabesini kaldrarak Latin yazsn
kullanmlardr.
Fraeriler, Alevi- Bektailiin Arnavutlukun resmi mezhebi olmasn amalar ve bu uurda almalar yrtrler.
XVI.- XIX. Yzyl arasnda Arnavut Alevi-Bektai-ii edebiyatnda nemli
gelimeler olur. Naim Fraeri, Dalip Fraeri ve ahin Fraeri bu dnemin
nemli simalardr. Fraeri ailesi, Arnavutluk ulusal-mezhepsel edebiyatnda olduu gibi, bamszlk hareketinde de nemli yer edinmilerdir.
O dnemler Osmanl topra olan Arnavutlukta da bu alanda nemli ve
youn almalar vardr. Arnavut Bektailerinden Naim Bey Fraeri, Bektai
inan ve tresini (akaidini) ele alan Arnavuta kitaplar yazar. Bu dnem,
Arnavutluk Milli Vatan Hareketinin nl airi Naim Fraeri (1848- 1900)
Kerbele destan manzumelerinin en byn brakmtr. Ayrca; Tahayylet, Ez- Zirea vel- Meiye, Ezhers-sayf gibi nemli divanlar vardr.
Kerbela yazar Naim Fraeri 1848 ylnda Gney Arnavutlukun Bektailerin youn olduu yresi Fraeride domutur. Mslman bilginlerden
Arapa, Farsa ve Trkeyi renmitir. Farsaya ilgisi olduka fazladr.
Daha renciyken 200 sayfalk Tahayyulat yazmtr. Yazd dier eserlerinde Farsann etkisi grlr. Osmanllara kar bamszlk hareketinin
nderi olan Naim Fraeri, Osmanllara kar 25 yl savam Arnavut ulusal
kahraman olan skender Beyin ansna Tarih ve skender Bey adl kitabn
yazar. Ayn yl mam Hseyin ve onun hareketine olan inancn gsteren
Kerbela eserini yazar. 1893de ansiklopedi biiminde olan makalelerinin toplamn Dersler ad altnda yaynlar.
Naim Fraeri, Alevi-Bektai tarikatnn Arnavutlukun resmi mezhebi olmasn istemitir. Btn eserlerinde, zellikle mezhepsel ierikli yazlarnda
bu anlay ilemi ve Bektai-iilerin uluhiyet ve tevhit konularndaki
grlerini yanstmtr. Yzyln Bektai edebiyatnn nemli rnlerinden
biri de Dalib Fraerinin El-Hadikasdr. Fuzilinin Hadikats-sedasn rnek almtr, Ebl Mecid Gaznevinin Hadikasnda da esinlenmitir. Yapt,
Arnavutluk edebiyatnn ilk ve en uzun hamasi manzumesidir. 65 bin beyitten oluur. Bu kitab; onun Farsay ok iyi bildiini, bu dilde irfani eserleri okuduunu gsterir. Dalib Fraeri, bu kitabn 1842de yazmtr. Bu
kitabnda Kerbela destann ve mam Hseyinin kahramanlklarn anlatr.
298
Yine ayn yzyln ikinci yarsnda Dalib Fraerinin kardei ahin Fraerinin
Arnavutaya evirisi olan 12 bin beyitlik Muhtarnamesi nemli bir eserdir.
Kitap, Kerbelann cn almak iin harekete geen Muhtar s Sekafinin
ayaklanmasn Arnavut dilinde ykler. Bu yapt, Naim Fraerinin nl
Kerbela manzumesini rnek almtr, eviri, 1868de tamamlanr. Elyazmalar vardr. Bu aileden nl bilginlerden emseddin Sami Bey 1901 ylnda Ali bin Ebu Talib adyla, Hz. Alinin divanndan semeler olan, Alevilie
ilikin kitabn Trkiyede yaynlamtr. Ayn dnemde Leskovikde nl bir
tekkenin de kurucularndan olan Baba Zeynel Abidin de Trke ve Arnavuta etkin iirler sylemitir.
Arnavutlukta zamanla bir Bektai edebiyat domutur. Genel Arnavutluk
edebiyat ierisinde Bektailik edebiyat, Kerbela edebiyat biimindedir.
nk genellikle Bektai edebiyat, On iki imamlarn vgsn ve Kerbela
ehitlerinin bana gelenleri konu edinmitir.
1826 kym, Bektai edebiyatn da vurmutur. Bektai tekkelerinin ktphaneleri ve Bektailie ilikin kitaplar yaklmtr. Bunun en belirgin rnekleri Berat kentindeki Aliku, Manastrdaki Kprl ve Korada ki Melani
tekkeleridir.
Arnavut Bektai edebiyat Alevi eleri ierir. Hz. Ali, On iki imamlar ve
Ehlibeyt temasn ileyen ykler ve sylenceler yaratlmtr. zellikle Arabistan ve Iraktaki Alevi- ii inan merkezlerinin grlmesi ve kimi Irakl
babalarn Arnavutluktaki tekkelere gelerek uzun zaman kalmalar bu tr
bir edebiyatn yaratlmasnda nemli bir etken olmutur.
Arnavutlukta Bektai iiri bireysel deil, toplumsal bir nitelik gsterir. Tinsel ak ve benliin yok edilmesini konu edinmitir. Farsa yazlm tasavvuf edebiyatndan da etkilenmitir. zellikle Farsa, Arapa ve Trkeyle
verilmi Alevi-Bektai iiri Arnavut Bektai iirinin biimlenmesinde temel
etken olmutur. Bu etkenlerden yola karak Arnavut Bektailiinin ilk airi
Sersem Ali Baba olur. Bektailiin kurumlamasnda ve ynetim mekanizmasnn balatlmasnda nemli bir yeri olan air, XVI. Yzylda yaamtr. Arnavutlukta Bektai edebiyat XVIII. Yzylda olduka geliir. XIX.
Yzyln balarnda Kemaleddin emimi vardr. emimi Baba, Bektailiin
Arnavut toplumunun geneline yaylmasnda rol oynar. emimi Babadan
sonra lkede Bektai edebiyatnn Arnavuta rnleri verilir. Bu dnemin
ilk airi Baba Nasibi Tahirdir. Bektailik iin nemli bir merkez olan Fraer
Kynde olan air Irakn kutsal yerlerini gezdikten sonra Bektailerin ya-
299
rfan MORNA
amnda ve Arnavutluk milliyetiliinin uyanmasnda nemli bir yeri olan

tekkesini kurmutur. Yine bu alann nemli airlerinde biri de Korada
tekkesini kuran Baba Abdullah Melani (l. 1852)dir.
XX. Yzyln balarnda Iraktaki kutsal yerleri gezdikten sonra lkelerine
dnen ve tekkelerini kuran Baba Adem Vicahi, Baba Ahmet Turani, Baba
Meli, Baba brahim, Baba Salih, Baba Selim Ruhi, Baba Ali Tomari ve
Baba Ahmet Seri gibi nl airler yetimitir. Hepsi de Arapa, Fara ve
Trke gibi Alevi-Bektailie malzeme salayan dilleri bilmektedirler.
Yakovada Baba Adem Vicahi (1841- 1927) Irakn kutsal yerlerini gezmi; Trke, Arapa ve Farsay renmi, Arnavutluk ulusal hareketinin merkezi olan Prizren Bektai tekkesinde babalk makamn stlenmitir. Tasavvufi iirler sylemitir. adalarndan Baba Ahmet Turani de
Irakn Ehlibeyt merkezlerini gezmi, 1908den itibaren Turan Kynn
babaln yapmtr. 1912lerde Yunan ykmndan sonra tekkesine dnerek yeniden canlandrmtr. Tasavvufi- Bektai iirleri vardr.
XIX. Yzyln sonlar ve XX. Yzyln balarnda Kahire tekkesinde dervi
olan Baba Meri Arnavut dilinin yaylmasna nclk etmi, salam ve
zengin dil eleri tayan iirler retmitir. Ulusal-vatani konular ilemitir.
Irak tekkesinin babalarndan Baba brahim de din ve ulusal eleri ileyen
iirler yazar. Bu dnemin airlerinden Baba Salih toplumsal, ulusal, dinsel
ve edebi konular iler. Fuzulinin Hadikats Sedasn evirir. 1908lerde
Cirokastrada Baba Ali tekkesinin ynetimini stlenen Baba Salim Ruhi
(1869- 1944) eitimini tamamladktan sonra Trke, Arapa ve Farsa
renir. Yurtseverlikle dinsel- mezhepsel duygular edebi almalarnda
birlikte yrtr. Ann byk aydnlarndandr. retken bir airdir. Arapa
iir divan vardr. Son dnemlerinde Arnavuta gazeller de yazmtr.
Bektai Tarikatnn bir baka airi de Yanya medresesinde eitim gren ve
daha sonralar Prita tekkesinde dervi olan Baba Ali Tomaridir. Arapann
dnda Franszcay da renmitir. Kerbela ve mam Hseyini konu alan
iirleri vardr.
Dnemin son airi 1942 ylnda Kahire tekkesinin ynetimini stlenen
Baba Ahmet Seridir. 1961de lr. Ahmet Seri, Bektai Tarikatnn Anlatm ile ddia-y Bektaiyye adl iki yapt Arapaya evrilmitir.
Arnavutluk edebiyatlarnn en belirgin zellikleri hepsi de tarikatn
iinden gelmeleri, tekke kurucular veya nl bir tekkede yneticilikler
yapm olmalardr. Yani, inancn ve kltrn uygulayclarndandrlar.
300
Genellikle, hepsi de Arnavut ulususu ve yurtseveridirler. lkede Arnavutluk ulusuluunun domasnda, yaylmasnda nemli lde rol oynamlardr.
Naim Fraeri 1846 ylnda Arnavutlukun Prmet kazasnn Fraeri kynde dodu. Babas Berattan gelip Fraeriye yerlemi bir aknc ailesinden
olan Halit Beydir. Naim Bey ilk tahsilini Fraer kynde tamamlad, ayn
zamanda ailece mensup olduklar Bektai tekkesinde Farsa ve Arapa
rendi.1865 ylnda kardei emsettin Sami ile beraber Yanya Zosimea
Rum Lisesine kaydoldu. Lisede Yunanca, Franszca ve talyanca rendi.
1871 ylnda stanbula gitti, ancak verem hastalna yakalandndan
dolay be alt ay sonra Arnavutluka geri dnd. 1871-1882 yllar arasnda deiik idari vazifelerde bulundu, fakat takibata uradndan dolay 1882 ylnda ailesiyle beraber stanbula yerleti. 1884 ylnda Drita
adl Arnavuta aylk bir dergi karma iznini ald ve yaynlad. 19 Kasm
1900de Erenkydeki evinde ld ve Merdivenky ahkulu Bektai Dergahnn kabristanna defnedildi. Naa 1978 ylnda Arnavutluka nakledilmitir.
Eserleri: Kndonjetorja (Okuma kitab),Vjersha pr msonjtort e para
(lkokul Talebelerine iirler), Bagti dhe Bujqsi (Hayvanclk ve Ziraat ismini
tayan sembolik uzunca bir iirdir), Lulet e Vers (Yaz iekleri),Msime
(retiler), Fletore e Bektashinjt (Bektailerin Defteri), Istori e Skenderbeut (skender Beyin Tarihi), Qerbelaja (Kerbela).
Trke yazd eserler de unlardr:
Kavait-i Farisiye der Tarz- Nevin, htiraat ve Kefi yat, Fusul- erbaa. Farsa
da Tahayylat adl bir iir mecmuas yazmtr.
Naim Bey ayn zamanda deiik dillerden Arnavutaya tercmeler de yapmtr. Homerin laydasn Trke ve Arnavutaya tercme etmitir. iirlerin tamamnda byk lde tasavvufi hava hissedilmektedir. Arnavut
edebiyatnn en mehur simalarndan biri olan Nam Bey Fraeri, deiik
konularda yazd iirlerin arasnda tasavvuf ierikli olanlar da vardr. Naim
Bey Fraeri byk mutasavvflar ve Bektai airlerinin eserlerinden en ok
etkilenen Arnavut airlerinden biridir. O, eserlerinde vahdet-i vcudu, ilah
ak, insan ilerken tasavvuf iirinden olduka etkilendii aka ortadadr.
Bu etki en iyi ekilde Naim Beyin Fyelli (Kaval) iirinde grlmektedir.
Naim Beyin bu iiri Mesnevinin ilk on sekiz beytine ok benzemektedir.
Bu iirin tamamn Trke tercmesiyle veriyoruz:
301
rfan MORNA
Fyelli
Pa degjo fyellin thot
Tregon mrgimet e shkreta
Qahet nga e zaza bot
Me fjal t vrteta
Kaval
Dinle kaval ne sylyor
Perian ayrlktan anlatyor
Kara dnyadan ikayet ediyor
Hakikat dolu szlerle
Q kur se m kan ndar

Nga shok e nga miqsia
Gra e burra kan qar
Nga ngashrimet e mija!
E ve dosttan beni
Ayrdklar zamandan beri
Feryatlarmdan alamayan
Kadn erkek kalmad.
Krahrore e kam puar

E kam br vrima vrima
Dhe kam qarr e kam rnkuar
Me mijera pshertima
Sinemi deldim getim

Delik deik ettim
Aladm, inledim
Binlerce ah ektim
Dhe me botn e gzuar

Bhm shok edhe marr pjes
Dhe me njerz t helmuar
Bhm mik me besa bes
Neeli dnya ile

dost olur katlrm
zehirlenmi insanlarla ise
sz vererek dost olurum
Puna si do q t bjer
Un qanj me mallngjime
Me do vent e kurdoher
Pshertin zemra ime
Durum ne olursa olsun

Ben ac ile feryat ederim
Her yer ve zamanda
Kalbimle inlerim.
Gjith bota m dgjojn

Po se jashtmi m shohin
dshirn sma kuptojn
Zjarr e brendshme sma njohin
Dnya feryadmz duydu

Sadece dardan grd
steimi anlayamad
imdeki atei tanyamad
Njerzit me mua rrin

Un qaj e mallngjohm
Po dufn e fsheht sma dine
Andaj kurr sperdellehm
nsanlar benimle oturdu

Ben aladm szladm
imdeki ah bilemediler
Ve asla anlayamadlar
Gjith ata qe jan ndar

Fyellit shoke ju bane
Shkallt e tij disa fare
Na shkalluan mendjn
Ayr denlerin tamam

Kavala dost oldular
Onun deiik perdeleri
tane Aklmz perdeledi
302
O rrmet i njerezis
Zri i fyellit ssht er
Ky sht zjarr i dashuris
Q i ra kallamit mje
Ey insanlar kalabal
Kavaln sesi rzgar deildir
Akn ateidir
Zavall kaval alan
ra qiellit e ndriti
ra zemrs e nxehu
ra vers e buiti
ra shpirtit dhe e dehu
Semaya dt aydnlatt
Kalbe dt stt
araba dt coturdu
Cana dt sarho etti
dha ere trindafilit

dha drit bukuris
dha kng bilbilit
dha shije gjithisise
Gle koku verdi

Gzellie k verdi
Blble trk verdi
Kinata tat verdi
Ay zjar ra n qiej
Edhe duke prveluar
U bn kaq yj e diej
Qe i mba Zoti ndr duar
O ate semaya dt
Dt yeri yakp kavurdu
Bunlarca yldz ve gne oldu
Hepsini Allah elinde tutuyor
Nga ky zjarr Zoti i vrtet

Q ka ngrehur gjithesin
Hoth nj shkendije n jet
Dhe bri soj njerin
Kinat yaratt
Bu ateten Yce Allah
Bir kvlcm dnyaya att
Ve insan yaratt
O morre zjarr i bekuar

Un me ty jam przjer
Pa jam tretur e kulluar
Po t kam shpirt mos m ler
Ey mbarek ate
Ben seninle kartm
Sende eridim szldm
Canmsn beni brakma
Naim Beyin Kaval isimli iirinde byk lde Hazreti Mevlanadan

etkilendii gibi, dier eserlerinde de Hazreti Mevlanann konuyu ileyi
tarzn ve temalarn mahall tiplemelere de yer vererek gzel bir ekilde ilemitir. Naim Bey Arnavutlarn mill meselelerini bile ilerken Hazreti
Mevlanann Mesnevsinin birok yerinde hissedilen sosyo -kltrel arka
plan hissettirmektedir. Naim Beyin Hazreti Mevlanadan etkilenmesi bal
bana bir aratrma konusudur. Bugne kadar bu konuda, be yzeysel makalenin dnda, kapsaml bir alma yaplmamtr.
303
BRKA NEVEHR TRKS VE ONLARIN AVRASYA

PARALELLKLER HAKKINDA
A FEW NEVEHIR SONGS AND THEIR EURASIAN RELATION
Jnos SPOS*
ZET
Kimi halklarn ve blgelerin kendine has kltr, mzii varken her
kltrel birim direkt ya da endirekt ekilde mutlaka baka kltr
emberler ile balantldr. Tebliimde TRT Repetuvarnda bulunabilen 44 Nevehir melodisini gzden giirip Nevehir halk mziin genel bir tablosunu izmeye alrm. lk olarak melodileri snflandrp
Trkiye halk mzii repertuvarndaki yerini tespit etmeye alrm.
Bu aamada ncelenmi Nevehir ezgilerinin ayrt edici zellikleri var
m? Trkiyenin ya da Avrasyanin hangi blgelerinde benzer ezgiler
bulunur? gibi sorulara cavap vermek isterim. Sonunda bir ezgi seip
onu daha detayi inceliyorum.
Anahtar Kelimeler: Etnomusikoloji, Halk Mzii, Trk Halklar,
Nevehir
ABSTRACT
Though some people and area have special culture and music,
every culture has indirect or direct contacts to other cultures. In
my paper I overview 44 Nevsehir songs from the Repertoire of the
Turkish Radio and Television and try to draw a general picture of
these melodies.
After that I classify the songs and try to determine their place
among Anatolian folk songs. Here I a looking for an answer to
suchlike questions: Do these songs have any special and distinctive
* PhD. Macar Bilimler Akademisinin Mzik Enstitsnn etnomuzikologu, Budapeste Franz Liszt
Mzik Akademisinin profesr. e-posta:zti58@zti.hu
305
Jnos SPOS
features? Are there similar songs in other parts of Turkey and in

Eurasia? Finally I choose a single song and examine it more closely.
Key Words: Ethnomusicology, Folk Music, Turkic People, Nevsehir
Gnmzde halk trkleri aratrmalar, derlenmesini ve karlatrlmasn

mmkn klan ok eitli bilimsel aralarla yaplmaktadr. Bu aratrmalar
hem ilgin hem de reticidir; nk kimi halklarn ve onlarn iindeki
kk gruplarn ya da yrenin kltr, mzii ou kez zgnlk (tekil
bir zellik) gsterir, ayn zamanda dolayl ya da dolaysz olarak daha geni
kltr evrelerine de balanr.
Tebliimde TRT Mzik Dairesi Yaynlar arasnda yer alan 44 tane Nevehir trksn inceleyeceim. lk nce trklerin genel zelliklerinden sz
edecek, sonra ise tm Trkiye repertuvarnda nasl bir yere sahip olduklarn gstereceim.
TRT Repertuvarndaki Nevehir trkleri 1
lk nce TRT repertuvarndaki Nevehir ezgilerini ele alalm. Bu repertuvarda yakn trk varyantlarn yer almamas byk bir avantajdr. Bylece
Trkiyenin eitli blgelerine ait bu 5 000den fazla ezgi, neredeyse ayn
sayda ezgi tipi anlamna gelmektedir. Dezavantaj ise, repertuvardaki ezgilerin Trkiyenin baka hangi blgesinde ortaya ktn gstermemesidir. TRT repertuvarndan iinde notalarn yan sra zetleyici bir katalogun
yer ald CD de hazrlanmtr, Bu katalog repertuvardaki Nevehir trklerini ayrt etmemizi kolaylatrmtr.
Sonraki iim ezgilerin ayn ekle evrilmesiydi, nk bu karlatrmay
byk lde kolaylatracakt. Bunun iin ezgileri ortak la kapan sesine
transpoze ettim ve sanatdan sanatya farkllklar gsteren karmak bezemeleri dikkate almadm. rnek 2de 155 No.lu ezginin TRT repertuvarndaki ekli ile standarda evirilmi ekli grlmektedir.
imdi 44 ezgiyi mzikal zelliklerine gre gzden geirelim:
a) Dizi: Anadoluda sk grlen Buselik, Krdi, Uak, Hseyni makam dizileri burada da ounluk oluturmaktadrlar. Hicaz dizisi ise dier yerlere
TRT repertuvarndaki Nevsehir trklerinin No.lar: 155, 156, 157, 217, 228, 384, 609, 1033,
1072, 1155, 1408, 1411, 1448, 1496, 1672, 1709, 1741, 1811, 2211, 2369, 2411, 2412, 2413,
2438, 2486, 2672, 2703, 2733, 2735, 2792, 3322, 3385, 3595, 3603, 3661, 3819, 3853, 3930,
3975, 4230, 4231, 4232, 4258, 4266.
306
Birka Nevehir Trks ve Onlarn Avrasya Paralellikleri Hakknda
oranla daha yaygndr. Buna karlk Do majr (argah) dizisinde alnan

ancak bir tek ezgi bulunmutur.2 (rnek 1a)
b) l: Anadoludakilerin tersine burada 2/4l ve 4/4l l hakimdir;
aksak ritim ok azdr ( tane 9/8li ve bir tane 5/8li).3 (rnek 1b)
c) Dize uzunluu: a) ksa, b) 2- ya da 4-ll uzun ve c) 3-ll uzun dizelerden oluan ezgilerin says dengelidir.4 Bu, Anadoludaki genel durum
ile byk lde uyum salamakta, hatta biraz daha gelimi bir durum
gstermektedir. (rnek 1c)
d) ekil: ki ve drt dizeden oluan ekiller ounluktadr, tek yada
dizeli ezgilerden yalnzca birer tane vardr. Dize iinde geniletme sk sk
grnr. Bu da Anadolunun dier blgelerinde grlen duruma aa
yukar benzemektedir.5 (rnek 1d)
e) Ana durak sesi: ounlukla dizelerin seyri inici yada tepe karakterinde
olan Anadolu halk trks kltrnde dizenin son sesi ezginin seyriyle
ilgili pek ok ey anlatmaktadr. ncelediim iki ve drt dizeli ezgilerin ortasnda ana durak sesi olarak do, re veyahut mi sesi en baskndr. Buna
kart do diyez ancak iki kez, si ise bir tek kez ana durak sesi olarak yer almaktadr.6 Bu da Anadoludaki genel duruma benzemektedir.7 (rnek 1e)
Kk l: 156, 1155, 1741, 1811, 2211, 2369, 2412, 2413, 2486, 2733, 2735, 3385, 3661,
3930, 4266; fis: 384, 1033, 2792, 3322, 4230, 4232, 4258; b: 155, 217, 1411, 1448, 1486,
2703, 3603; Byk l: 2411; geniletilmi ikili: 157, 609, 609b, 1072, 1672, 2672, 4231;
b-des: 3853, 3975; fis-es: 2438; b-fis: 1408; gis: 3819.
2/4: 155, 157, 609, 609b, 1072, 1411, 1486, 1672, 1741, 1811, 2411, 2438, 2486, 3322, 3385,
3595, 3661, 3819, 3975; 4/4: 156, 217, 384, 1408, 1448, 1709, 2211, 2672, 2703, 2733, 2792,
3603, 3853, 3930, 4230, 4231, 4232, 4258; 3/4: 1033, 2413; 9/8: 1155, 2369, 4266; 5/8: 2412.
Ksa: 1811, 155, 156, 157, 384, 609b, 1072, 1411, 1448, 1486, 1741, 2413, 2703, 2733, 3661,
4231, 4258, 4266; uzun: 2211, 2369, 1033, 1155, 1709, 2412, 2672, 3603, 3819, 3853, 3930,
4232; ll dizelerr: 1672, 2411, 2438, 2486, 2792, 3322, 3385, 3595, 3975, 4230. zelc:
217, 609, 1408, 2735
ki dizeli: AB: 157, 609b, 1408, 1448, 1709, 1741, 2672, 2703, 3322, 3603, 3819, 3930, 4231,
4266; AB+: 1811, 2486, 3385, 3975, 4230; A+B: 3853, 609 (l. 609b); ABkB: 1155; Drt dizeli: ABCD: 155, 1072, 1411, 1486, 2211, 2411, 2733, 2792, 3661, 4258, 1033; AB+CC: 156;
AB+CD: 2369, ABCD+: 2438; A5BAC: 2412, AvBCB: 2413, AABC: 384, AbCD: 4232; Birdizeli:
3595; dizeli: 1672.
Melodilerinin ortasnda do, re ve mi sesleri byk rol oynar. ki dizeli ezgilerinin ana durak sesleri
(1): 1709, 3595, 3853; (2): 3819; (3): 609, 2672; (3b): 1155, 2486, 2703, 3322, 3603, 3930,
3975, 4266; (4): 157, 1741, 1811, 4231; (5): 609b, 1448, 3385, 4230.
Drt dizeli ezgilerin ana durak sesleri genellikle do, re ve mi. Drt ezgi ikinci dizesinin sonunda ana
sese iner bunlar iki dizeli ezgiler ile akrabalk gstermektedir. Birer ezginin ana durak sesi VII.,
3. veya 7.: (1 - 3b(1)2: 2369; 4(1)1: 1486; 4(1)3b: 156, 2413; b3 - 3b(3b)1: 3661; 5(3b)1: 2412;
5(3b)3b: 155, 2733, 4232; 8(3b)3b: 4258; 4 - 4(4)4: 2211; 8(4)3b: 1408; 8(4)4: 2438; 5 - 5(5)3b:
2792, 7(5)7: 1033; VII - 4(VII)4: 1072; 4(3)1: 2411; 7(7)4: 1411)
307
Jnos SPOS
a. Dizi 1)Buselik/Uak (29); 2)Hicaz (9); b. l 1) 2/4; 2) 4/4; 3) 9/8; 4) 5/8

3) argh
c. Uzunluk . 1) ksa; 2) 2/4 ll; 3) 3 d. ekil 1) iki dize; 2) drt dize; 3)

dize; 4) bir dize
ll
e. Ana durak ) b3; 2) 4; 3) 5; 4) 3; 5) 2
rnek 1: Nevehir ezgilerinin mzikal zelliklerini gsteren grafikler a)

Dizi, b) l, c) Dize uzunluu, d) ekil, e) Ana durak sesi
Seyir: Yukardaki zellikler tatmin edici olmakla beraber ezgilerin seyrini
daha yakndan incelemek ok daha bilgi vericidir. Anadolu ezgilerinin ounu inici yap ve yan yana gelen seslerde ilerleyen seyir karakterize eder.
Nevehir ezgilerinde de buna tank oluruz.
Drt dizeli Nevehir ezgilerinde seyrine gre iki byk grup gze arpar.
En yaygn olan drt dizeli biim Bartkun 1936daki Anadolu derlemesinde de bulunmaktadr. Bu ezgilerin seyri yle zetlenebilir: a) birinci
dize 5. derecede (ya da 5-7. derecede) balayp 5/4. derecede kapanr, b)
308
birbirine benzeyen 2. ve 3. dizeler orta ykseklikte (b3-5)8 ve c) 4. dize

4-5. dereceden temel sese iner. (rnek 4b).9
Trkiyenin birok blgesinde benzer ezgiler bulunmaktadr. Bu, Trk halk mziinin nemli temel bir eklidir; ve benzerlerine GneyKazakistan, Karaay ve
Macar halk mziinde de rastlamak mmkndr (Sipos 2001, 2004). Ezginin
TRT Mzik Dairesi Yaynlarnda km ekli, en ok tutulan Anadolu makam
dizisinde alnsa da (rnek 2a) birok sanat (rnein brahim Tatlses) Hicaz
makamnda sylemektedir. imdi bir varyantn dinleyelim. Gsterdiimiz rnekte ubuklu Ercan ilk nce Nevehirde allan Hicaz makamn kullanmakta,
sonra Anadoluda daha yaygn olan Hseyni makamna dnmektedir.
8
9
3nc dizenin sonunda ana sese iner.

Drt tane ksa dize: 155, 2411, 2733, 3930, 3603, 4232, 2672, 2703. Benzer -ll ezgiler:
2486, 3975, 3322, 1741, 1811 (2-es fkad); daha tiz olan ksa dizeler: 1155, 358, 4266; ana
durak sesi 4 olan: 4231; huraya ait ana durak sesi 1 olan 4 dizeli ezgiler: 2369, 2735.
309
Jnos SPOS
rnek 2 TRT No 155 psalmodik ezgi a) TRT repertuvarndaki ekli, b)

ezgi izgisinin genel biimi
Bir baka byk ve deiken drt dizeli ezgi grubunu Zalim felek, deirmenin dnd m adl trk ok iyi temsil etmektedir. (rnek 3a). Bu tr
ezgilerin genel seyri u ekilde zetlenebilir: a) ilk dize yksek 7/8. derecede okunur ve ayn derecelerde de kapanr, b) 2. ve 3. dizeler de yksek
sesle sylenir, ancak dizenin sonunda daha alak perdeye inilebilir (ayrca
3. dize 2. dizeden genellikle daha alaktr) ve c) son dize 5. derecenin
dolaylarndan temel sese iner (rnek 3b)10
rnek 3 TRT 2438 No.lu ezginin repertuvardaki ekli, b) ezgi iskeleti
Dier drt dizeli Nevehir ezgileri birbirinden olduka farkl olduu iin imdi
onlardan detayl olarak bahsetmeyeceim.11 Zaman da kstl olduundan iki ya
da dizeli ezgilerden ve zel ezgilerden ancak baslan nshada konuabilirim.
ift- ve dizeli ezgiler
Benzerine Trkiyenin birok yerinde rastlanan iki dizeli ezgi grubu nispeten ok melodi ierir. Uzun ilk dizesi yksek bir tepe formundadr ve
4nc ya da 5inci dercede kapanr. kinci dizesi 5inci dereceden temel
sese iner.12 Dier iki dizeli ezgiler byk bir grup oluturmamaktadr.
ezginin her dizesi yksek bir tepe eklindeki hareketten son temel sesle
kapanr.13 Bu tr ezgiler Trkiyenin pek ok yerinde yaygn olmakla birlikte Nevehirde enderdir.
10
Bu ezgilerin genelde drt tane uzun esidi vardr, ama aralarnda seyrek olarak iki uzun dizeden
oluan da bulunur (1408, 4230).
11 Birka pestte hareket eden drt dizeli ezgiler durak seslerinden daha pestte de girer - bu
Anadoluda ok allmam bir seyir (3661, 3819). Trkiyenin pek ok yerlerinde sevilen bir ezgi
inen seyvensli llerden meydana gelmektedir No.156 (Kz anas). Trkiye baka blgelerinde
seyrek 2nci dizesinde ana seste kapanan 4 dizeli ezgiler de vardr Nevehirde (1486, 2413). Pest
birinci ve daha tiz ikinci dizesi ile No.1972 zel bir melodi saylabilir.
12 TRT 157, 1448, 3385
13 TRT 609, 3595, 3853
310
Son olarak dierlerinden farkl, zel bir seyir gsteren birka ezgiden sz
etmek istiyorum. 1709 No.lu ezginin sonunda dnen bir motife grnr.
Bu tr dn Anadoluda sk olmasa da ocuk oyunlarnda bol bol vardr
(rnein Ya satarm). 609b No.lu ezginin ilk dizesi kcdr. ncelediim
Nevehir repertuvarnda bu seyir tek olup bu tr kc ilk dizeli ezgilere
Anadoluda sk olmasa da rastlanr. 1072 No.lu ezginin seyrinde ise yukar-aa-yukar dalgalanma grlr, bu da Trkiyede bilinmez deildir,
ama ounlukla ya zel bir blgeye ya da zel bir eser tarzna baldr.
rnein Trakya Bektailerinin nefeslerinde rastlanr, geri orada da daha
ok bestesi yaplan ezgilerde grlr.
Bir Nevehir ezgisinin Anadolu hikayesi
ncelediim tm Nevehir ezgilerinin Anadolu arka plann tebliimde anlatamayacamdan dolay rnek olarak bir tanesini setim.14 3322 No.lu
Al yorgan atlmyor ezgisi Nevehirin Hacbekta lesinde derlenmitir. lk
nce onu dinleyelim (rnek 4).
rnek 4 Hacbektatan Al yorgan atlmyor ezgisi (No.3322)

Ezginin ikinci dizesi, birinci dizesinden aa yukar drt ses daha pesttir.
Son lnn Bir tek sesi hesaba katmazsak ezgi pentatonik dizide seyreder. Btn bunlar Trk ezgilerinin zellii olmamakla beraber uva, Tatar, Mool ve Macar ezgilerinde mevcuttur. Bu ezgilerin baka bir zellii
ise dizelerin lden ibaret olmalardr.
Acaba benzer ezgiler Trkiyenin baka blgelerinde var mdr?
Daha nce Anadolu halk mziini aratrp snflandrdm ve TRT repertuvarndaki ezgilerin indeksini hazrladm.15 Bunlara dayanarak sz ettiimiz
ezginin TRT repertuvarndaki benzer ekilleri arayp buldum.
14
15
TRT 3322, derleyen Grbz Sapmaz.

Sipos 1994, 1995, 2000 ve 2001
311
Jnos SPOS
TRT repertuvarnda bu ezginin tam ayns olmasa da birka tane ok yakn

ve benzer varyant vardr.16
Trkiyenin eitli blgelerinde bir sr benzer, fakat biraz daha pestte seyreden ezgilere rastlanr. Daha pest seslerle balayan bu ezgileri de karlatrmaya dahil edebiliriz, nk baz Anadolu halk mzii sluplarnda pest ve tiz
sesler ile balama arasnda sk bir ba vardr. Seslendirenin pest ya da tiz sesle
balama arasnda seim yapmas da sk grlr. Harputta derlenmi 2426
No-lu Hafomun Evi Kaya Banda trkde de bunu grebiliriz. (rnek 5).
rnek 5 Harput ezgisi (No 2426) pest ve tiz sesler ile balayan drtlk +
video (Hafomun Evi) (~130)
16
rnein Aksekiden No. 2499 ve Burdurdan 1490 yada Elazdan No. 594 ve Edirneden No.36
312
imdi Al yorgan atlmyor ezgisine geri dnelim ve ona az ok benzeyen

TRT repertuvarndaki ezgilere bakalm. (rnek 6a)
Pest sesle balayan baz ezgilerde dizenin e bln, do ana durak sesi
ve komu sesler zerinde seyir grlmektedir. Ancak ilk ve ikinci dizeleri
neredeyse ayn ykseklikte seyrettii iin17 bu tr ezgileri incelediimiz
ezginin tam akrabas olarak kabul edemeyiz (rnek 6b).18
Biraz daha tiz balayan ezgiler TRT repertuvarnda olduka oktur. Bunlardan
ounun ilk ve ikinci dizesi birbiriyle rten ses eridindeyken, bazlarnn dizeleri (ilk l hari) birbirini genellikle ses uzaklktan takip etmektedir. Bu ezgilere rahatlkla incelediimiz ezginin yakn benzeri olarak bakabiliriz (rnek 6c).19
rnek 6 Al yorgan ezgisinin Trkiyenin eitli blgelerinden benzer

rnekleri:a) Al yorgan atlmyoir ezginin iskeleti (TRT 3322), b) pestte balayan ezgi Diyarbakrdan (TRT 2219), c) daha tiz varyant Kzlcahamamdan
(TRT 1882), d) Bartk 38 Nolu ezgisinin basitletirilmi formu.
17
18
Do-re-mi-mi (mi-mi-mi-mi) / mi-mi-mi-mi / mi-re do

Benzer melodiler bu yrede bulunabilir: Harput (2426), Ardahan (1271), stanbul (2555), Boazlyan (889, 1409), Diyarbakr (1729, 2219), Afyon (468), Erzurum (1573), Sungurlu/orum (3145),
Elaz (1831), Arguvan/Malatya (2837), Rumeli (1150), Kars (173), orum (34),
19 Erzurum (2340), Divrii/Sivas (112), arkla/Sivas (1192), Trabzon (304), Elbistan (356), Sungurlu/
orum (3145), Orta Anadolu (2532), Zile (513), rgp (2486), Bat Trakya/Bulgaristan (2405), Diyarbakr (2504), Sivas (1431), Elaz (1750), Kzlcahamam (1882), Emirda/Afyon (2464), Eskiehir
(497), Konya (1074), Edirne (620), Mut/el (2127), Sincanl/Afyon (2910) ve Kastamonu (924).
313
Jnos SPOS
Son olarak incelediimiz ezgilerden birinci dizesi daha tiz balayan ezgilerden
bahsetmek istiyorum. 20 Bunlarda iki ezgi dizesinin ses eridinin birbirinden
daha da ok ayrlmas beklenir. Ama buraya dahil edebileceimiz yedi ezginin ounda -Anadolu tarzna uygun bir ekilde- ikinci dize de tiz balyor,
bylece iki dizenin ses eridi pek birbirinden ayrlmyor. Bu ezgiler bu yzden
incelediimiz ezgi ile ancak daha uzaktan akraba saylmakta. Bla Bartkun
1936 yl Anadolu derlemelerindeki 38 No.lu ezgi da buraya ait (rnek 7).21
rnek 7 lk dizesi daha tiz seyreden ezgi (Bartk 1936: XII/38)

20
21
sol-la-la-sol / sol-sol-sol-mi / mi-re do

Buraya ait olan ezgiler: ankr (572), Elmal (1512), Afyon Dinar (1896), Uak (1199, 2905), Adana (2674), Bla Bartk: XII/38 (Adana/Kelky)
314
Sonu
Elimizdeki bu birka ezgi sayesinde Nevehir halk trklerini analiz etmeye ve ezgilerin Anadolu repertuvaryla mevcut ilikisini gzden geirmeye
altk.
Dizi, l, dize uzunluu, ekil, ana durak sesi, seyir gibi baz mziksel
zellikler incelendiinde Nevehir halk trklerinin birok bakmdan Anadolu trklerine genel olarak uyduu grlmtr. Hicaz dizisinin ok,
argah dizisinin az ve aksak ritimlerin ender olmas da bu yreye has bir
zellik olarak kabul edilebilir. Ayrca dizelerin uzunluu ve melodilerin ekilleri Anadoluda altmzdan daha gelimi bir durum gstermektedir.
Ezgilerin seyri incelendiinde iki tane byke drt dizeli grup ortaya
kmtr. Bunlar Anadolunun pek ok yerinde sevilen ezgilerdir. Hatta
gruplarn birisindeki ezgilerin Gney-Kazak, Karaay ve Macar benzerleri
vardr. En byk iki dizeli Nevehir ezgi grubunun da Trkiyenin birok
yresinde saysz paralelleri bulunmaktadr.
Baz ezgilerde zel bir seyir, rnein dalgalanan ya da kc ilk dize gzkmektedir. Bu biim Anadolunun dier blgelerinde ender olduundan
zel dikkate ve incelemeye deerdir.
Tebliimin ikinci blmnde pentatona yakn dizisi ve ayr yapsndan
dolay olduka zel bir Nevehir ezgisi semi ve onun yakn ve uzak akrabalarn aramtk. Ezginin tam da aynsna rastlayamadk, ama yakn
varyantlar Trkiyenin pek ok yerinde bulduk.
Bugnk tebliim doal olarak Nevehir trklerinin gzden geirilmesine sadece bir ilk denemeydi. Bunu daha byk bir ezgi hazinesi, daha
zgn bir malzeme zerinde tekrarlamak gerekiyor.22 Nevehirdeki zel
topluluklarn, rnein Bektailerin mziini analiz etmeyi de bu sefer gerekletiremedik. Snrl da olsa byle bir aratrmann hem mzik hem dier bakmlardan nemli olduunu sanyorum.
Kaynaka
Sipos J. (1994), Trk Npzene I. (Turkish Folk Music 1), Budapest, MTA ZTI, 412 p.
Sipos J. (1995), Trk Npzene II. (Turkish Folk Music 2), Budapest, MTA ZTI, 426 p.
22
stelik incelemede en ok melodilerinin iskeletini, onlar en gzel ekilde temsil eden melodi izgilerini dikkate alyorum.
315
Jnos SPOS
Sipos J. (2001), Bartk nyomban Anatliban - Hasonl magyar s anatliai

dallamok (similar Hungarian and Anatolian melodies), Budapest, Balassi
Kiad. 201 p.
Sipos J. (2001), Kazakh Folksongs from the Two Ends of the Steppe, Budapest,
Akadmiai Kiad, 302 p.
Sipos J. (2004), Azeri folksongs - At the Fountain-Head of Music, Budapest,
Akadmiai Kiad, 623 p.
Sipos, J. (2005), In the Wake of Bartk in Anatolia (2nd ed.), Budapest, European
Folklore Institute, [CD-ROM]
Jnos Sipos, Macar Bilimler Akademisi Mzik Enstitsnn ba aratrmacs,
Franz Liszt Mzik Akademisinin profesr. 20 senedr eitli Trk halklar
arasnda karlatrmal halk mzii aratrmalar yrtmektedir. Bu konuda be ngilizce, drt Macarca ve bir Azerice kitab vardr. 2009 ylnda PAN
Yaymevi Bartkun izinde Anadoluda adl kitabn yaymlamtr.
316
NEDM'N RLERNDEN HAREKETLE

DAMAT BRAHM PAA VE FAALYETLER
DAMAT IBRAHIM PASHA AND HIS ACTIVITIES
AS REFERENCED IN NEDMS POEMS
Kadri H. YILMAZ*
ZET
XVIII. yzyln en nemli devlet adamlarndan biri olan Damat brahim Paann, bir taraftan ilim ve fikir faaliyetleri ile mar alanndaki
almalar, bir taraftan da giderek yaygnlaan zevk ve saf dknl, Osmanl tarihinin dikkat ekici bir dnemini oluturmutur.
Bu dnemde padiah ve sadrazamn yannda sekin bir zmrenin
katlm ile gerekletirilen ve gnlerce sren elenceler ve helva
sohbetleri dzenlenmitir. Bu elencelerin en nemli davetlilerinden biri de; gnlk hayata dair pek ok sahneyi, dnemin tarih ve
sosyal olaylarn iirlerine baaryla yanstan Nedim olmutur. Nedim
Divannda brahim Paaya eitli veslerle yazlm 21 kaside, 23
kta bulunmaktadr. Bildirimizde, Damat brahim Paa ve dneminde yaplan faaliyetler Nedimin iirlerinden hareketle ele alnacaktr.
Anahtar Kelimeler: Nedim, Damat brahim Paa, XVIII. yzyl.
ABSTRACT
Damat Ibrahim Pasha was one of the most important statesmen
of the XVIII. Century, which was a remarkable period in Otoman
history. While the idea of learning and development activities was
prevalent in this period, this competed with the pervasive affinity to
luxurious lifestyles.During this period, there were festivities lasting
several days in which the Sultan, Grand Vizier and the elite class
participated. As a participant in these festivities, Nedim was able to
capture and portray the essence of these gatherings in his poems In
* Ar. Gr., Nevehir niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm,
e-posta: kadri.yilmaz@nevsehir.edu.tr
317
Kadri H. YILMAZ
Nedims Divan, there are 21 kasides and 23 ktas written in honor

of Ibrahim Pasha about different occasions. In this paper, Damat
Ibrahim Pasha and his activities in that period, will be dealt with in
reference to Nedims poems.
Key Words: Nedim, Damat Ibrahim Pasha, XVIII. century.
Klasik Trk edebiyatnn nemli temsilcilerinden biri olan Nedimin asl ad

Ahmeddir ve 1681 ylnda dnyaya geldii tahmin edilmektedir. Nedim iyi
bir eitim grm, dneminin klasik ilimlerini, Arapa ve Farsay bu dillerde iir yazacak kadar renmitir. Tahsilini tamamladktan sonra eyhlislam Ebezde Abdullah Efendinin de bulunduu bir jri tarafndan yaplan
snavda baarl olarak hari medresesi mderrisliini elde etmitir. Bu tarihler, ayn zamanda Sultan III. Ahmed dneminin balarna rastlamaktadr
(Ahmet Refik, 1924: 276-301; Ali Canip, 1925: 173-184; Macit, 2010: 11).
Bu dnemin dier nemli kahraman ise Nevehirli Damat brahim Paadr.
brahim Paann Osmanl kltr ve sanat hayatnda gerekletirdii hamlelere Nedim iirleri, Itr besteleri ve Levn de naklaryla ruh vermilerdir.
Nedim Osmanl airleri arasnda devriyle birlikte anlan, hatta zdeleen
mstesn airlerdendir. Onun iin Trk iirinde Lale Devri ve Nedim isimleri
birlikte anlr. Bir dneme adn veren lale, ynetimde Damat brahim
Paann, iirde de Nedimin, barollerini oynad ihtiamn devri olmutur
(repolu 1999: 235-243; a.y.2003; Macit, 2010: 18).
Bu dnemin hkmdar Sultan III. Ahmed, sadrzam ise Ali Paadr. Ali
Paann Varadinde ehit dmesinden sonra yerine Halil Paa getirilir. Bu
srada brahim Paann yldz parlamaktadr. 1716da mrahurlua, ardndan da tulu vezirlik rtbesi verilerek km-makamla yani sadrzam
vekilliine atanr. (Mazolu, 1988: ) Nedim de bu atamayla ilgili olarak bir
tarih manzmesi yazar.
ehenh- cihann mr iken stabl- hsnda
Rikbndan kup tu ile kim-makm oldu Kt.6/12
Cihan padiahnn has ahrnda mirhur iken padiahn huzuruna kp
tu ile sadrazam vekili oldu.
Verp meydnn brhm P edhem-i azmin
Rikba ymn ch u n ile kim-makm oldu H. 1128 Kt.6/22
brahim Paa azim ve karar atn meydana srp makam ve an uuruyla
sadrazam vekili oldu.
318
Nedim'in iirlerinden Hareketle Damat brahim Paa ve Faaliyetleri
Bu tarihten ksa bir sre sonra da brahim Paa, Ali Paann lm zerine
Fatma Sultanla evlenerek nce padiaha damat, ardndan da sadrazam
olur. Bu tarih daha sonra Lle Devri (1718-1730) olarak adlandrlan dnemin balangcdr. brahim Paann sadrazam olmasyla Nedim de en byk
koruyucusunu bulmutur. Artk Damat brahim Paann hemen her faaliyeti
Nedimin dikkatini eker. Nedim kta ve kasideleriyle her frsatta hmisine
balln ifade eder. Bir yandan brahim Paann faaliyetlerini iirleriyle
verken dier yandan da Lle Devrinde teekkl ettirilen tercme heyetlerinde grev alarak hmisinin her hamlesine destek verir (pirli 1987: 3342). Nedim Divannda Damat brahim Paaya hitaben yazlm 21 kaside,
23 de kta bulunmaktadr. Bu 21 kasidenin 19u brahim Paaya hitaben,
2si de devrin hkmdar III. Ahmed ve sadrzam Damat brahim Paaya
birlikte yazlmtr. Paaya srekli sunduu iirlerinde, onun getirdii sulhle
halkn huzura kavutuunu, ilim ve marifet ehlinin deerinin bilindiini,
onun devrinde artk herkesin rahat iinde yaadn uzun vglerle anlatr.
Bi-hamdillah yine feyz-i saf mil cihan zre
Cihan sr- hkm-i sulh ile emn mn zre
Zamn- rezm gedi imdi vakt-i bezmdir sylen
emen nak eylesin nakkalar pt-i keman zre K.6/1, 2
krler olsun ki, dnyaya yine zevk ve sefa feyzi yayld, dnya bar hkmnn eserleriyle emniyet ve gven buldu.
Sava zaman geti, imdi elence vaktidir, Syleyin nakkalara yaylarnn
arkasn emen naklaryla sslesinler. Bilindii gibi askerler sava dndaki bo zamanlarnda yaylarnn arkasn sslerler.
brahim Paa yle bir vezirdir ve syi o denli salanmtr ki, onun dneminde ylan blbl yuvasna bekilik etmektedir.
Sen ol hidv-i cihansn kim ahd-i ltfunda
Nigehbanlk eder iyn- blble mr K.7/48
Nedim, brahim Paaya yazd medhiyelerde onun devlet idaresindeki
tedbir ve maharetini, yapt yenilikleri, cmertliini, ilim ve sanat erbabn
korumasn parlak zeks ve yer yer mbalaal tasvirleriyle anlatmtr.
Nedim hazretinden o kadar iyilik grmtr ki, bu denli lutfu, gl bahesi
bahar bulutundan grmemitir.
O denl ltf u kerem grd hazretinden kim
O ltfu grmedi ebr-i bahardan glzr K.7/61
319
Kadri H. YILMAZ
Aadaki beyitte de brahim Paa gnee benzetilmi ve onun cmertliinden byk kk herkes nasiplenmitir.
Ol ftb- mekrimsin saf sen kim
Umm- feyzin ile srdir kibar u sgr K.7/64
Ey vezir, sen cmertlikler gneisin ki, feyzinin cmlesiyle byk kk
herkes toktur.
Nedim bir bahriyyesinin mehdiye ksmnda pek rastlanmayan bir yntem
kullanarak III. Ahmed ve brahim Paay birbirlerine vdrr.
nce brahim Paann azndan sultan vlr.
Burada sultan gne brahim Paa da zerredir ve Paann btn ikbli
onun lutfu ve feyziyledir.
Senin ltfun senin feyzinledir hep cmle ikblim
Ki ben bir zerreyim sen devlet ile fitbmsn K.19/11
Benim btn ikblim senin feyzin, senin ltfunladr ki ben bir zerreyim sen
de benim devlet ile gneimsin.
Nedim, Sultan Ahmedin azndan da Paaya yle seslenir.
Nizm- tze buldu memleket say-i belinle
Trz- hametim zb-i der-i devlet-mebmsn
Nedim, Gzel gayretinle memleket yeni bir dzen buldu, sen hametimin ss, devletli kapmn ziynetisin diyerek brahim Paann sadrazam
olmasyla lkede oluan sknu dile getirir.
Cihan ire Melikahn Nizml-mlki var ise
Benim de sen nizm- devlet-i nusret-mebmsn K. 19/20, 21
Divan edebiyatnda vezirler vlrken ou zaman Sleyman peygamberin veziri sfa ve Seluklu hkmdar Melikahn veziri Nizaml-mlke
benzetilirler. Burada da, sultan brahim Paaya, Dnyada Melikahn
Nizaml-mlk varsa, sen de benim zaferlerin sna olan devletimin
nizmsn der.
Aada yer verdiimiz iki beyitte Nedim, brahim Paadan kendisini himaye etmesini talep eder. Paa gne, Nedim de zerredir.
Nedim kendi kulun kendi mstmendindir
Unutma zerreni ey ftb- feyz-sr
Ey feyz saan gne, Nedim senin kendi kulundur, senden yardm grendir, zerreni unutma.
320
Himyet et ki senin bir yanar erndr

Taarruz eylemesin rzgr- bed-kirdr K.7/62, 63
Nedim senin yanan bir mumundur, onu himaye et ki, kt huylu rzgar
ona satamasn, saldrmasn.
Daha sonra brahim Paann referansyla mderris olan Nedim, Paaya
teekkr mahiyetinde yazd kasidesinde bu durumu det okuyucunun
gznde canlandrarak yle ifade eder.
Ki geri matlabm vad etdi ol sadr- kerem-gster
Husl- kma kld ge- ebrusu my
Geri o keremli sadrazam isteimi vadetti, arzuma kavuacam da kann ucuyla m etti.
Velkin bunca egl- umr- saltanat varken
Nice der-htr eyler ben gibi bir b-ser pay
Lakin saltanatn bunca ii varken benim gibi bir yoksulu nasl hatrlar.
Pes etdim azm kim ol dergeh-i cda edp r-ml
Klam peyvend-i dmn- kerem dest-i temennay
Sonra temenna eliyle kerem eteini tutaym diye o cmertlik sarayna gidip yz srmeye karar verdim.
Kaan geldim der-i ikble ol demdest-i ihsann
Kef-i n-kmma sundu rus- sm-smy
Saadet kapsna vardmda senin ba elin murat grmemi avucuma
gm gibi parlak mderrislik kadn sundu.
Alup bs eyleyp ba zre koydum kr edp bin kez
Tamm oldu iim bahtmdan etmem gayri ekvay K.9/38-42
Alp bamn zerine koyarak bin kere krettim, iim halloldu artk ikayet
etmem.
Veliyy-i nimetim mmdghmsn efendimsin
Nedir emrin buyur ey zb-i sadr- kr-fermy K.9/47
Ey emir sahibi sadrazam, velinimetimsin mit baladm yersin efendimsin, buyur emrin nedir?
brahim Paa Nedimin isteinin gerekleeceini vaat etmi ve bunu da
kann ucuyla m etmitir. Fakat Nedim, saltanatn bunca ii varken benim gibi bir yoksulu nasl hatrlar diyerek, duruma pheyle bakmaktadr.
Sonra Paann cmertliine gvenerek saraya gidip yz srmeye karar ve-
321
Kadri H. YILMAZ
rir. Saraya vardnda ise brahim Paa Nedime mderrislik kadn sunar
yani gnmzdeki gibi atamas gereklemi olur. Bunun zerine kad
alr, Paaya teekkrlerini sunar ve artk ikayet etmeyeceini syler. Sonrasnda da onun emrinde olduunu ve balln belirtir.
Yukarda bahsedilenler aslnda gnmzde de byledir. arayan bir kimse nce gidip o kurumun miriyle grr ve zgemiini sunar. Grme
olumlu getiyse baz szlerden ve mimiklerden karmlarda bulunur ve
umutlanr. Fakat kendisini olumsuzluklara kar da hazr tutar ve haber
bekler. Sonrasnda sabrszlanr ve bir ekilde sonucu renmek iin tekrar
grmeye alr. olumlu sonulannca da mirine, elinden gelen her
eyi yapp ok alacan ve gvenini boa karmayacan syleyerek
balln belirtir.
brahim Paann sanata olan merak ikrdr.. Zevk ve sefay seven brahim Paann meclislerinin ve helva sohbetlerinin deimez ismi olan Nedim de iirleriyle Paann gnln okamay ustalkla becermitir. Nedim
mderris olduktan sonra bir ara brahim Paaya iir yazmay ihmal etmi
olacak ki, Paa da ona yle seslenecektir: Bazen de birka msra syleyerek iir yazmaya zenmitir
Ki yani bendene ltf- hitb edp buyurdun kim
Gel ey bgne-mereb b-vef stanbul olan
Kuluna hitb etme lutfunda bulunup yle buyurdun. Ey farkl huylu vefasz stanbul olan gel.
Muradn hsl oldu gayri istinaya ekdin sen
Gelp hi etmez oldun arz- kl-y shandn
Amacna ulatn, artk kendini naza ektin, o gzel sz syleyen -airlikkuman hi gelip arz etmez oldun.
Meer kim kesret-i ul- hkmetden elin demez
Kalem alup ele zeyn etmee evrk- dvn K. 23/4, 5, 6
Yoksa devlet ilerinin okluundan divan sayfalarn sslemeye -iir yazmaya- elin kaleme demiyor mu?
Nedim de bu szlere karlk brahim Paaya unlar syleyecektir.
O szlerden heman destr- z-n- keremkrn
Murd bendesin tatyb idi ben anladm an K.23/11
O szlerden hemen kerem sahibinin anl izniyle, amac ben kulunu mutlu
etmekti ben anladm onu der, sonra da hem kendi iirini yceltecek hem
322
de Paann gnln okayarak onun himyesinde olduunu belirtecek u

beyitleri syler.
Bknin iiri Nedime mrs kalmtr ve onun beyitlerini tazmin edip adn
hi zikretmese almamaldr. Bu dnyada brahim Paa gibi bir hmisi
varken de Nef ve Bk ihsan gelip Nedimden ummaldr.
Bana mras kalmdr benimdir iri Bknin
Aceb mi beytini tazmn idp hi anmasam an K.23/22
Bknin iiri bana miras kalmtr, benimdir. Onun beytini tazmin edip onu
hi anmasam alr m?
Senin gibi veliyyn-nimetim varken cihan ire
Gelp Nef v Bk benden umsun ltf u ihsan K.23/24
Bu dnyada senin gibi bir velinimetim varken Nefi ve Baki lutf ve ihsan
gelip benden umsun.
Grld gibi; brahim Paa Nedimin ou iirinde kendisini hissettirmektedir. Hemen hemen her faaliyeti dorudan veya dolayl olarak iirlerde gemektedir. Gelenekte devlet byklerinin medhiyeleri ounlukla
kasidelerde ya da bazen de tarih ktalarnda grlrken, Nedim divannda
yer alan ou nazm eklinde Damat brahim Paa kendine yer bulur. 12
bendlik mehur tardiyyesinde, Paaya yle seslenir.
Ho geldin ey hidiv-i ekrem
Lutfunla gnller oldu hurrem
d oldu mekriminle lem
Her gne mesirin dem--dem
ryi-i arsa-i cihndr Mus.5/1
brahim Paann lutf ve iyilikleriyle gnller mutludur ve srekli yaptrd
eitli eserleri de cihan sslemektedir.
Nedim brahim Paann tra olmasna dahi iirlerinde yer vermitir. yle
ki; 5 bendlik mtekerrir murabbas Paann tra olmasna yazlmtr.
Ceml-i b-kemlin buldu revnak nr u behcetle
Tra oldun efendim afiyetler izz devletle
krler kim yine buldun keml icr-y snnetle
Tr oldun efendim afiyetler izz devletle Mus.39/1
Dikkati eken bir dier iiri ise, brahim Paann at tlimi yapmas ve testi
krmasna dair yazd Tarih-i Tfeng-endahten Seb-ikesten-i Sadrzam
brahim Paa balkl iiridir. Paann niancln yle dile getirir.
323
Kadri H. YILMAZ
Hat etmez tfeng-i desti ger tark-i ebde

Niangh olsa sne-i mr ire olan rz Kt. 32/6
Eer gece karanlnda ona karncann sinesindeki sr niangh olsa, tfei yine de hedefi armaz.
Neticede Nedim Divanna bakldnda, birok iirinde Damat brahim Paann izlerini srmek mmkndr. Onun stanbulda yaptrd
Sdbd, Hurrem-bd, evk-bd, Kasr- Net, Kasr- Cinn gibi kasrlar, Nevehirde yaptrd ktphane (Tarih-i Ktbhne Der-Nevehir),
medrese (Tarih-i Medrese-i brahm Paa Der-Nevehir), cami (Tarih-i
Cmi-i brahim Paa Der-Nevehir), imret (Tarih-i mret-i brahim Paa
Der-Nevehir), kervansaray (Tarih-i Krbansary Der-Nevehir), hamam
(Tarih-i Hammm- Nh Kbb Der-Nevehir) ve emelerin her biri (Tarih-i
eme Der-Nevehir, Tarih-i eme Der-rgp, Tarih Ber-y Tavuku emesi Der-Nevehir) ayr ayr Nedimin iirlerine konu olmutur. Hmiliini
grd brahim Paann faaliyetleri, yaptrd binalar, onunla ilgili sosyal
hayata dir izler Nedimin iirlerinde kendilerine yer bulmutur.
Yazmzda yer verdiimiz rnek beyitler Muhsin Macit, Nedim Divan, Aka Yaynlar, Ankara 1997 isimli eserden alnmtr. Beyitlerin yannda yer
alan K., Kt. ve Mus. srasyla kaside, kta ve musammatn ksaltmalardr.
lk rakam iirin, ikincisi ise beyit veya bent karlklardr.
Kaynaklar
Ahmet Refik, Lale Devri, stanbul 1331.
Ali Canip Yntem, Nedimin Hayat, Trkiyat Mecmuas S.1, 1925.
pirli Mehmet, Lale Devrinde Tekil Edilen Tercme Heyetine Dir Baz Gzlemler,
Osmanl lm ve Meslek Cemiyetleri, stanbul 1987.
repolu Gl, Lale Devrinin elebi Nakka: Levn, Sanat Dnyamz, YKY S.73,
s.235, stanbul 1999.
repolu Gl, Glgemi Braktm Lale Bahelerinde, Doan Kitap, 5. Bsk. stanbul 2007.
Kortantamer Tunca, Nedimin iirlerinde stanbul Hayatndan Sahneler, Eski Trk
Edebiyat Makaleler, Ankara 1993.
Macit Muhsin, Nedim Divan, Aka Yaynlar, Ankara 1997.
Macit Muhsin, Nedim, Hayat, Eserleri ve Sanat, Aka Yaynlar, Ankara 2010.
Mazolu Hasibe, Nedim, Kltr Bak. Yaynlar, Ankara 1988.
Sevgi Ahmet, Nedimin Nevehirle lgili Tarihleri zerine, Yedi klim, C.IV, S. 36, 1993.
Uzunarl smail Hakk, Osmanl Tarihi, Osmanl Tarihi, C. IV, 1978.
324
ARV BELGELER IIINDA NEVEHRL

ULEMA VE HZMETLER
NEVEHRS ULEM AND THEIR WORKS IN THE LIGTH
OF OTTOMAN ARCHIVAL MATERAL
Kemal GURULKAN*
ZET
Osmanl klasik dneminde personel kaytlarnn tutulduu resm
atama ve azillerin ilendii Divan- Hmayun Rus ve Tahvil Kalemi
kaytlar, devletin idar mekanizmasnda meydana gelen deiiklikler
neticesinde farkllam ve personel sicillerinin tutulduu bro ve bu
brolarda retilen evraklar ve bu evraklara ait kaytlarn tutulduu
defter serileri olumaya balamtr.
Tebliimizde Osmanl brokrasisi ierisinde Nevehirli ulemalarn sicil
dosyalarndan hareketle biyografilerine ait bilgilere, brokratik ileyie,
dnemi ierisinde Nevehir'de bulunan eitim ve kltr messeselerine ait bilgilere ulaabildiimiz gibi Nevehirli ulemann hizmetlerine ve
retmi olduklar eserlere ait bilgilere de ulama imkanmz olmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Nevehir, Meihat, Ulem, Sicil Defterleri.
ABSTRACT
During the classical period of the Otoman era, the registry of accreditation and transfer of petty officers by the chancellors office in the
Imperial Court, in which appointments and dismissals were held, has
been devolved into personnel registry offices and official annals.
In our paper, within the registries of the Nevehirs ulema in the Ottoman Bureaucracy, we have tried to put together the various informations concerning biographical data, the Ottoman bureaucratic
mechanism, contemporary educational and cultural establishments
in Nevehir and Nevehir ulemas works.
Key Words: Nevehir, Sheyh-Ul-slams Office, Ulema, Ottoman Registries.
* Ariv Uzman, Babakanlk Osmanl Arivi, stanbul-Trkiye, e-posta:kgurulkan@gmail.com
325
Kemal GURULKAN
Osmanllarda modern anlamda tarih tetkiklerinin balad XX. yzyln ilk

eyreinden itibaren yazl ve basl eserlerin yan sra ariv vesikalar da bu
tetkiklerin vazgeilmez paras oldu. Osmanl ariv vesikalar pek ok tarih
almasnn salam temellere oturtulmasn salayarak tarih eserlerdeki
bilgilerin tenkit ve tashihinde nemli bir rol stlendi.
Osmanllar biyografi yazclna nem vermi ve XVI. yzyldan itibaren
Osmanl airleri ile ulema ve eyhlerin biyografilerinin yer ald tezkire ve tabakat kitaplar yazmlardr. Daha sonra ise eyhlislam, hattat,
musikiinas, sadrazam ve reislkttab gibi ok eitli devlet grevlileri ve
sanatkrlara mahsus olmak zere tercme-i ahvl eserleri telif edilmitir.
Bu biyografi eserlerine vekayinameler, resm atama ve azillerin ilendii
Divan- Hmayun Ruus ve tahvil kalemi kaytlar ile dier pek ok resm ve
gayr- resm belge ve bilgiler kaynaklk etmitir1.
Ancak Osmanl brokrasisinde XIX. yzyla kadar personel sicillerini tutmakla grevli resm bir kurum yoktu. Bu dnemde bir greve talip olan
kii dilekesinde daha nce bulunduu grevleri belirtir, ilgili birimlerde
bilgilerin doruluu tahkik edilerek dilekeye derkenar olarak kaydedilirdi2. Tanzimattan sonra ise devletin memur politikas ve bunlarn zlk
haklar konusunda yeni dzenlemeler yapld. Bu dzenlemelerden biri de
devletin istihdam ettii personeli hakknda gerekli bilgilere en kolay ulaabilme ihtiyacndan dodu. Bu konuda yaplm baz zel dzenlemeler
olmakla birlikte ilk kez daha kapsaml bir ekilde 1879 ylnda bu amaca
matuf olarak Sicill-i Ahval Komisyonu kuruldu. Tarihi sre iinde de tm
nezretler ve dier idari birimler kendi sicil ubelerini kurdular. Bu ubelerden biri de Bb- Fetva Sicill-i Ahval ubesi idi3.
Sicill-i Ahval dosya ve defterlerinin hazrlanmas iin matbu sicil varakalar hazrlanm ve bunlar merkez ve taradaki ilmiye mensubu memurlara
gnderilmitir. Sonradan her bir memura bir sicil numaras verilerek iade
edilen varakalar bu sicil numarasna gre dosyalara konmutur4. Matbu
1
Bilgin Aydn-lhami Yurdakul-smail Kurt, Bb- Meihat eyhlislamlk Arivi Defter Katalou,
sam Yay., stanbul 2006, s. 83
2 zdemir, Hseyin, Osmanl Devletinde Brokrasi, stanbul 2001, s. 224.
3 Saryldz, Glden, Sicill-i Ahval Komisyonunun Kuruluu ve levi (1879-1909), stanbul 2004, s.
4-28.
4 Meihat Arivindeki ulemaya ait sicill-i ahvl dosyalar ilk olarak Ebulula Mardin tarafndan Huzur
Dersleri (I, stanbul 1951, II-III, smet Sungurbeyle birlikte 1966) kitabnda yer alan ulemann hal
tercmelerinin tespit ve yazmnda kullanlmtr.
326
Ariv Belgeleri Inda Nevehirli Ulema ve Hizmetleri
sicill-i ahvl varakalarnn banda esile ve ecvibe balklaryla bulunan blmde matbu olarak sorulan soruya ilgili ilmiye mensubunun kendi el yazs ile cevap vermi olmasdr5. Bu husus incelemesi yaplan her memurun
kendisine ait el yazsna ulalmas anlamna gelmektedir.
Bugn stanbul Mftl olarak kullanlan eski Fetvahane ve stanbul
Kadlnn bulunduu bina 1982-1985 yllar arasnda tamamen yktrlarak aslna uygun ekilde yeniden yaptrld. Ayrca giri kapsnn hemen
sandaki iki katl bina hl yaklak 10.000 cilt sicilin muhafaza edildii
stanbul eriyye Sicilleri Arivi olarak varln muhafaza etmektedir. Giri kapsnn solunda ise, yazma ve matbu btn muteber fetva kitaplar
bata olmak zere, zengin fkh eserleri ile eyhlislamlk (Bb- Meihat)
Arivi defter ve belge koleksiyonlar bulunmaktadr6.
eriyye Sicilleri Arivi, Sicillat- eriyye Dairesi ismiyle Bb- Meihata bal olarak kurulmu bir messese olduu iin bu iki messesenin ariv malzemesi de birbirlerini tamamlar mahiyettedir7. eriyye Sicilleri Arivinde
muhafaza edilen ve Sicill-i Ahvl Mdriyetine ait olan ve ulemaya ait
Sicill-i Ahval Defterleri ise kad, mderris, mft, naip ve mahkeme grevlilerinin tercme-i hal varakalarndan derlenmi olan bilgilerle vcuda
getirilmitir8.
Tebliimizde zikretmi olduumuz meihat arivi sicillerinde bulunan Nevehirli ulemann dkmn yaptktan sonra tercme-i hlini, grev yapt
yerleri zikrederek bir rnekleme sunacaz.
Meihat-i slmiyenin neretmi olduu 1916 tarihli lmiye Salnamesi Osmanl hizmetinde bulunmu olan eyhlislamlarn biyografilerini sunmu,
ayrca dnemin ilmiye snfna mensup brokratlarnn bir de dkmn
yapmtr9.
5
6
7
Saryldz, Glden, age, s. 125.

Aydn-Yurdakul-Kurt, age, s. 21.
Terim olarak sicil, resmi belgelerin kaydedildii ktk, grevlilerin her trl davranlarnn geirildii dosya veya devlet memurlarnn resmi vukuatlarn hvi defter anlamlarna gelirken, geni
anlamda tapu, vakf ve mahkemelerde ahid, mukavele ve hkmlerin kaydedildii defter gibi
anlamlar da ihtiva eder, bknz. Pakaln, M. Zeki, Tarih Deyimleri ve Terimleri, C. III, stanbul 1983,
s.210.
8 Son Devir Osmanl Ulemas isimli eser Ulema Sicil Defterlerinin zetlerinden oluan bir almadr.
Bknz. Sadk Albayrak, Son Devir Osmanl Ulemas, stanbul 1980 c. I-V.
9 lmiye Salnmesi (1916 tarihli), Ed. A. Nezih Galitekin, stanbul 1998.
327
Kemal GURULKAN
1916 tarihli lmiye Salnamesinde bulunan Nevehirli ulem:

rgpl Mustafa Hayri Efendi, eyhlislam ve mftil-enm, eyhlislamla atanma tarihi 1914, sresi 2 sene 1 ay 21 gndr ve 6 Mays 1916
tarihinde eyhlislmlk ve nzrlktan istifa etmitir10
rgb Mehmed Efendizde Mustafa sm Efendi, Fetvahne memurlarndan, mahrec pyelilerden, rus tarihi 1 Eyll 190511.
rgpl Mustafa Hasb Efendi, Fetvahne memurlarndan, devriyye
mevlisi, rus tarihi 23 Mart 190912
Halil Efendizde Kzm Efendizde Mehmed Feyzullah Efendi, Devriyye
Mevlilerinden, rus tarihi 29 Kasm 190513.
Mustafa Efendi, Alay mftlerinden, Cedde-i Mara Fethullah Efendi
Medresesi, stanbul rusunun Hareket-i Dahil derecesini hiz, rus tarihi
14 Aralk 190714.
rgb Ahmed Efendi, Dersiyye-i Behzad Medresesi, stanbul rusunun
Hareket-i Hric derecesini hiz, rus tarihi 6 ubat 190515
Halil Efendi, Salise-i Abdullah Efendi Medresesi, Ksm- li ilm-i kelm
mderrislerinden ve Fetvahne msevvidlerinden, stanbul rusunun
Hareket-i Hric derecesini hiz, rus tarihi 6 ubat 190516.
Hasan Efendi, Rabia-i smetiyye Medresesi, stanbul rusunun Hareket-i
Hric derecesini hiz, rus tarihi 14 Aralk 190717.
Ahmed Efendi, Fsih Efendi Medresesi, stanbul rusunun Hareket-i Hric
derecesini hiz, rus tarihi 14 Aralk 190718.
rgb Mahmud Efendi, Sniye-i Kirmeddin Efendi Medresesi, memuriyeti: Hindiye Kads, stanbul rusunun Hareket-i Hric derecesini hiz,
rus tarihi 14 Mays 191019.
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
lmiye Salnmesi, Mustafa Hayri Efendinin birka kuak dedeleri de rgp ulemsndan olan
ahslardr, s. 514-521.
lmiye Salnmesi, s. 62
328
rgb Mehmed Efendi, Rabia-i Avniyye Medresesi, stanbul rusunun

btid-i Hric derecesini hiz, rus tarihi 27 Ocak 191320
Mehmed Tevfik Efendi, Akdamandeni Kads, neet tarihi 191221
Dosya
smi
No
225c
Abdullah Hilmi Efendi
Grevi
1044
1885
Bayezid Dersiamlarndan
Camiiatik imam-hatibi
Ali Efendi
Devriyye Mderrislerinden
Abdullah Efendi
Hamidiye Kazas Nibi
Mehmed kr Efendi
Arapsun Nibi
smail Efendi
Mecan Medresesi Mderrisi
Nevehir-hsaniye Medresesi
Mehmed Efendi
Mderrisi
Nar Karyesinde Fethiye
Ahmed Hamdi Efendi
Medresesi Mderrisi
Nevehir brahim Paann
Habib Efendi
Medrese-i Blsnda
Mderris
Sleyman Vehbi Efendi
Nevehir Mfts
Abdurrahman Hilmi Efendi Erturul Nibi
1890
Mustafa Nuri Efendi
Avanos Naibi
2561
2631
Hasan Fehmi Efendi

Ahmed Tevfik Efendi
2632
Mustafa Efendi
Eski Eskiehir Mfts

ptidiye Muallimi
Kapcba Medresesi
Mderrisi
Kapcba Medresesi
Mderrisi
Kohisar Mfts
Arapsun Naibi
Nevehir Mahkeme-i
eriyye Katibi
573b
579
588
612
642
643
644
2632M Sofizde Ahmed Efendi

2731
2743
Mehmed kr Efendi
Mehmed Hilmi Efendi
2755
Hasan Tahsin
2795
Ali Rza Efendi
Kohisar Mfts
3192
3565
Ahmed Hazim Efendi

brahim Efendi
Sungurlu Naibi
Fatih Dersiamlarndan
20
21
Doum yeri
Nevehir
Nevehir
Nevehir
Enar Karyesi Nevehir
Nevehir
Nevehir
Nar Karyesinin Ba
Mahallesi
Kapcba Mahallesi
Nevehir
Nevehir
Nevehir
Camiikebir Mahallesi
Nevehir
Nevehir
Nevehir
Kapcba MahallesiNevehir
Nevehir
Enar Karyesi-Nevehir
Nevehir
Camiicedid Mahallesi
Nevehir
Bedik Mahallesi
Nevehir
Nevehir
Nevehir

329
Kemal GURULKAN
Meihat Arivindeki Belgelere Gre Nevehirli Alim Profiline rnekler

Yukarda dosya numaralar ile birlikte dkm verilen Nevehirli ulemdan
225. numaral sicil dosyasnda evrak bulunan Bayezid Dersiamlarndan
Abdullah Efendi ile 1044 sicil dosyasnda evrak bulunan ve Nevehir Mftl yapan Sleyman Vehbi efendilerin sicil dosyalarn rnek olarak
sunmak istiyoruz.
225 Sicil numaral Abdullah Efendi:
Dire-i Meihat- slmiye
Sicil ubesi
Sual
Cevab
Shib-i tercmenin kendisiyle pederinin ismi

ve mahlas ve hreti ve lakab ve gerek kendisi
ve gerek pederi ismiyle mi mahlasyla m veya
hem ismi ve hem de mahlasyla m veyahud
hretiyle mi yd olunduu ve kendisi ve babas
be midir, efendi midir, aa mdr, paa mdr
ve babas memurnden ise son memuriyet ve
rtbesi ve deil ise hangi snfdan ve nerelidir
ve ber hayat mdr deil midir ve milliyet ve
tabiiyeti nedir ve ebeveyni cihetinden marf
bir slleye mensup mudur
smim Abdullah olup onunla yd

olunmakdaym. Mahlasm Hilmi olup
ulemdan Hac Mehmed Efendi hafdi
denmekle marfum pederimin ismi
mteveff Hac Mustafa Aadr.
Mahall ve tarih-i veldeti: Sene-i Hicriye ve ona

Bin iki yz elli be tarihinde Nevehirde
msdif sene-i Mliyenin mmkn mertebe
tevelld ettim.
uhr ve eyym tasrh olunarak gsterilmelidir
330
Hangi memleket ve mekteplerde ve hangi ilim

ve fenn ve sanat ve lisanlar ne dereceye kadar
tahsil eyledii ve ehadetnme ve tasdiknme
ve icazetnme alp almad ve hangi lisanlarla
kitbet veyahud yalnz tekellm eyledii beyan
olunmaldr. Ancak tekellm ve kitabetle
melf ve marf olmad lisanlarn usul ve
lgatn adi bilmekte olanlarla tekellm ve
kitabet ederim denilmeyip okurum, ainaym o
lisanlar tekellm ve kitabetle melf ve marf
ise tekellm ve kitabet ederim denilmelidir ve
ktb ve risilden b ruhsat- resmiye tab ve
ner olunmu bir eser ve telifi var ise neye dair
olduu ve hangi tarihte ve nerede tab ve ner
olunduu ve ihtirat- fenniye ve sanaiye ve
saireye dair b bert- li bir imtiyaz haiz olduu
halde hangi fen ve sanata dair hangi eyi ve
nerede ve hangi tarihte ihtir etmitir. Ve bir
memuriyete dair intihabnmesi var ise hangi
mahalden verilmitir ve hangi memuriyete dair
ve on memuriyetin kanc snfndandr ve tarih
ve numaras nedir gsterilmelidir
Nevehir sbyan mektebinde ve

medresesinde
ulm-
mtearifeyi
tahsil ile bin iki yz seksen tarihinde
Dersadetde mehir-i ulemdan Ayal
merhum Mustafa Tevfik Efendinin
halka-i dersine mdavemetle bin iki yz
seksen yedi tarihinde iczetnme ahzna
muvaffak oldum. Bin iki yz seksen sekiz
tarihinde Bayezid Cami-i erfinde
tedrise mbaeret ve bin iki yz doksan
bir tarihinde bil-imtihan b ibtid Haric-i
stanbul Mderrislii rusuna nil
oldum. Bin yz be tarihinde halka-i
tedrisimde tekmil nush eyleyen talebe-i
ulma icazetnme itsna dahi muvaffak
oldum.
331
Kemal GURULKAN
Hizmet-i devlete hangi tarihte ve ka yanda ve

nerede ve muvazzafan m veyahud mlzemetle
mi dahil olmutur ve ondan sonra srasyla
maal ve maasz gerek dimi ve muvakkat ve
gerek aslet veya ilave-i memuriyet suretleriyle
hangi memuriyetlere gemitir ve her birinden
ne kadar maa veya maaa mukabil veyahud
fevkalade harcrah ve yevmiye ve cret-i
maktua ve gayr- maktua ve aidt- saire
almtr veya muayyentca daimi ve muvakkat
ne kadar zamim ve tenzilat vukubulmutur
ve her hizmet ve memuriyetinde hangi tarihte
iine mbaeret etmi ve maan istifaya
balam ve hangi tarihte i bandan ayrlp
hangi tarihe kadar ve ne miktar maa almtr
ve kezlik srasyla hangi rtbe ve nianlara
ve ne sebeplerle nil olmutur ve hizmet-i
devlete duhlnden tercme-i hlini tanzim
eyledii tarihe kadar bazen akta kalm mdr
ve mddet-i mazliyeti ne mikdr imtidd
etmi ve o mddetde mazuliyet maa alm
mdr, alm ise miktar nedir ve ecnebi nian
hmil olanlar nerede ve sebeple hangi devletin
hangi niann almtr ve bunun kabul ve talki
hakknda hangi tarihte irde-i seniyye-i hazret-i
padihi erefmteallik buyrulmudur ve
hizmet-i devlette bulunmad esnada hizmet-i
hususiyede bulunmu ise nerede ve kimin
hizmetinde ve ne kadar mddet bulunmutur.
Bunlar sene-i Hicriye ve ona msadif sene-i
Maliye tarihlerinin mmkn mertebe uhr
ve eyym tasrhiyle tahrr olunmaldr. yed
sahib-i tercmenin ibu tarihler tamamyla
mazbut deil ise takriben filan sene filan ayn
evil ve evst veya evhirinde ibaresiyle iktif
klnr bunlara dair yedinde evrk- msbite-i
resmiye olup olmad ve var ise neden ibaret
idi tasrih olunmaldr.
332
Bin iki yz doksan bir sene-i hicriyesine

msadif f 1 Knn- Sni 1290 tarihinde
otuz alt yanda olduum halde elli guru
mderrislik maana nail ve badehu tevrih-i
muhtelifede ceste ceste vukubulan zamim
ile ancak yedi yz otuz gurua bli olmu
iken f Austos 1325 tarihinde vukua gelen
tensiktda maam bin be yz gurua ibl
olunmudur. Bin iki yz doksan yedi
tarihinde huzr- hmyn ders-i erfi
muhataplna tayin ve bu esnda
drdnc rtbe-i Mecid ve Osman
nianlarna nil oldum.
6 Cemziyelhir [1]328 / 21 Mays [1]326
Bayezid
Cami-i
erfi
Mmeyyiz
Dersimlarndan ve Huzr- Hmyn Ser
muhatablarndan
ed-di
Abdullah Hilmi
Hizmet-i devlete duhulnden varakas tarihine

kadar infisali vukubulmu ise esbab- hakikiyesi
ve bir zan ve phe ve ikayet zerine iten el
ektirilmi ise ne sebebe mebn ve ne tarihte el
ektirilmitir ve neticesi ne olmutur ve tekrar
iine mbaeret edenler ne mddet sonra
ve ne tarihte memuriyete irca edilmitir ve
aradaki eyym maa nasl tesviye olunmutur
ve taht- muhakemeye alnm ise thmet veya
beraattan ne hkme netice vermitir ve ceza
grm mdr ve yedinde beret-i zimmet
evrk var mdr.
Mlahazat
Abdullah Efendinin hizmet dkm cetveli:

stid
Son
Hizmete
Trih-i tevelld
tarihi Memuriyeti
duhl
1254
23
Mmeyyiz-i 1 Knn- Sni
Mart
Dersimlk
[12]90
[1]329
Maa nvn-
nfisal sresi
Grev sresi
Memuriyet
Kuru
Gn Ay Yl Gn Ay Yl
50
100
140
180
250
300
270
208
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
28
11
11
11
Bayezid Cami-i erfi mmeyyiz-i

dersimlarndan Nevehirli
mteveff Abdullah Hilmi Efendi
ibn-i Hac Mustafa Aa
Balang
Biti
1 Knnsni
[12]90
Gye-i
Knnevvel
[12]91
1 Knnsni Gye-i Mart
[12]91
[12]92
1 Nisan [12]92 Gye-i Temmuz
[12]92
1 Austos
28 Temmuz
[12]92
[12]93
29 Temmuz
Gye-i Haziran
[12]93
[12]94
1 Temmuz
Gye-i Austos
[12]94
[12]95
1 Eyll [12]95 Gye-i ubat
[12]95
1 Mart [12]96 8 ubat [12]97
9 ubat
[12]97
17 Terinievvel
[12]98
333
Kemal GURULKAN
230
327,50
350
380
410
427
450
488
475,75
648,68
688,68
728,42
757,89
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
Mmeyyiz-i
Dersimlk
1500
13
11
11
24
15
15
11
10
13
133
6
3
141 26
18 Terinievvel
[12]98
1 Terinievvel
[12]99
1 Nisan [13]02
Gye-i Eyll
[12]99
Gye-i Mart
[13]02
Gye-i Temmuz
[13]03
1 Austos
Gye-i Austos
[13]03
[13]03
1 Eyll [13]05 Gye-i Eyll
[13]05
1 Terinievvel Gye-i Haziran
[13]05
[13]09
1 Temmuz
Gye-i Austos
[13]09
[13]10
1 Eyll [13]10 6 Austos
[13]16
7 Austos
Gye-i Mays
[13]16
[13]19
1 Haziran
15 Terinievvel
[13]19
[13]21
16 Terinievvel Gye-i Eyll
[13]21
[13]23
1 Terinievvel Gye-i Temmuz
[13]23
[13]25
1 Austos
13 ubat [13]28
[13]25
Tarih-i veft: 14 ubat [1]328
1044 sicil numaral Sleyman Vehbi Efendi:

Dire-i Meihat- slmiye
Sicil ubesi
Esile
Shib-i tercmenin isim ve mahlas veya
knyesiyle pederi ismi ve pederi memuriyetten
ise memuriyet ve rtbesi ile beraber maruf
zevtdan ise hangi slleye nisbet ve hreti
Trih ve mahall-i veldeti
334
Ecvibe
smim Sleyman, mahlasm Vehbi.
hretim el-Hc Kara. Pederimin ismi elHc Sleyman Efendi, hreti Davudzde
ulemdan Nevehirde krs eyhi olduu.
Bin iki yz krk iki tarihinde Nevehir
Kasabasnda tevelld etmiim.
Mektib-i ptidiye ve resmiye veya

muallim-i mahsusdan nasl ilim ve fenleri
laykyla veya muhtasar krat ve talim
eylemidir ve hangi lisanlarda kitbet veyahud
yalnz tekellm eder. Bir eser ve telifi de var
ise neye mteallikdir ve ruhsat- resmiye ile
intir etmi midir ve mekteb ehdetnmesi
ve bir memuriyete intihabnmesi var mdr?
Hizmet-i devlete muvazzaf veya mlzm

olarak ka yanda ve nerede dhil ve bitterf ne kadar maa veya harcrah ve cret
ve aidt- sireye nil olup refte refte nasl
memuriyetlerde bulunmu ve ne rtbe ve
nianlar ihsan buyrulmudur ve muayyentnn
daimi ve muvakkat zamyim ve tenziltyla
infisl ve mddet-i mazuliyetinde maaa
niliyet ve tekrar mensubiyeti vki olmu
mudur ve baz zevt- kirm kitbet ve maiyeti
gibi hususi ilerde bulunmu ise keyfiyeti
vukuatn uhr ve eyym tasrih ile tarihleri
gsterilmelidir ve ecneb niann hmil ise ne
sebep ve vesile ile hangi tarih ve memuriyette
ald dahi beyan olunmaldr.
Sadr- esbak brahim Paann

Nevehirde ina eyledii medresede Arab
ve Faris talim ve taallm ettim. Teliftm
yoktur. Mekteb-i ibtidiye veya resmiye
ol vakit beldemizin bulunmadndan
mekteb-i
mezkrede
bulunamadm.
lm-i hattan el-Hc Mehmed Ltfi ve
Sleyman Arif Efendilerden iczet aldm.
Kalavzde el-Hc Mustafa Efendiden
on alt sinlerinde ilm-i kretten ve bin
iki yz yetmi tarihinde Dersadetde
Filibev Halil Efendiden Arabiyeden
iczet aldm. Dersadetde ina-i tahsilde
bir mddet Sultanahmed ve bir mddet
Giritlizde medreselerinde skin oldum
ve ilm-i kratdan baz talebe-i ulma ve
ilm-i hattan baz talebegna ve bin iki yz
doksan sekiz tarihinde baz talebe-i ulma
ve muahharan bin yz sekiz tarihinde iki
defa hll-i harlarnda ulm- Arabiyeden
min gayr- liyakat iczet verdim.
Bin iki yz yetmi tarihinde Dersadetde
Ayasofya Cami-i erfinde ulm- Arabiye,
yine sene bin iki yz yetmi Zilkade on dokuz
tarihinde slambul rus- hmynuna
nil oldum. Tarih-i mezkrdan end sene
muahharan iki yz yetmi guru maaa nail
olup mevleviyet zamanna kadar ahz etmi
olduum Devlet-i Aliyye veya ecnebden
nianm olmad ve bin yz senesi
evvlinin on beinci gn tarihiyle b
menr- li Nevehir Kazs Mftlne
nil oldum ve bin yz yedi senesi
Zilhiccesinin dokuzuncu gn tarihiyle b
fermn- li Kuds-i erf mevleviyetine nil
oldum ve muhassastn aldm.
335
Kemal GURULKAN
nfislin esbab- hakikiyesi nedir

ikayetle munfasl olup taht- muhakemeye
alnm ise thmet ve beraatdan ne hme
netice vermidir ve ceza grm mdr ve
bulunduu hidemtdan ve tebriesi lazm sir
husustdan beret-i zimmetine dair ayn-
itimd evrk var mdr vukuat tezkiresinin
muahhar tashih-i istidsna istilamlarla iza-i
vakt ve sahiplerinin dahi intizarlarna mahal
kalmamak iin keml-i dikkat ve ihtimam
ile ve mmkn ise kendi hatt- destiyle
yazlmas ve rus ve fermn- hmynlar ile
berevt- liye ve mekteb ehdetnmeleri
ve intihab ve iczetnme ve beretnme
vesir evrk- mevska ve mteferria suver-i
musaddkasnn veyahud ide klnmak zere
asllarnn ibu varakaya rabt lazm gelir.
Mlahazat
El-yevm umr- fetv-y erf hizmetinde

mstahdem oldum. Bir gn taht-
muhakemeye alnacak thmeti mcib
olacak hibir madde vuku bulmad.
Merbten takdim klnan suret-i fermn-
li vesireden keyfiyet mstebn olaca
gibi ibu tercme-i hl varakasnn bly stun- mahsuslarnda mufassalan arz
ve beyan klnd vechile tercme-i hl-i
diynem bundan ibaret idi maruzdur,
ol bbda.
8 Saferul-hayr [1]310/19 Austos [1]308
ed-d
Mft-i Kaz-i Nevehir
Sleyman Vehbi
Bbli
Memurn-i Mlkiye Komisyonu
Nevehir Mfts el-Hc Sleyman Vehbi Efendi
El-Hc Sleyman Vehbi Efendi. Nevehir Krs eyhi Davudzde el-Hc Sleyman Efendinin mahdmudur. Bin iki yz krk iki sene-i hicriyesinde (1241
sene-i Maliye) Nevehir Kasabasnda tevelld eyledii tezkire-i Osmaniyesi
suret-i musaddkasnda muharrerdir. Kasaba-i mezkrda sadr- esbak brahim Paa Medresesinde Arab, Faris tahsil ederek Kalavzde el-Hc Mustafa Efendiden ilm-i kretden ve ahren Dersadetde Filibev Halil Efendinin
dersine devam ile ulm- aliyye ve liye-i Arabiyeden iczetnme almtr.
Bin yz senesi evvlinin on beinde (7 Austos [12]99) hasb olarak
Nevehir Kazs Mftlne tayin edilmidir ve bin iki yz yetmi senesi Zilkadesinin on dokuzunda (1 Austos [12]70) yz guru rus maa
tahsis ve maa- mezbr yetmi senesi Rebiulhirinin on beinde (1
Knunsni [12]72) yz elli gurua ve Cemziyelulsnn on yedisinde (1
Knnsni [12]72) iki yz elli gurua ve yetmi be senesi ehr-i Ramazan-
erfinin onunda (1 Nisan [12]75) yz gurua ibl ve seksen senesi
Zilkadesinin yedisinde (1 Mart [12]83) iki yz elli gurua ve seksen sekiz senesi ehr-i Receb-i erfinin yirmi dokuzunda (1 Ternievvel [12]87) iki yz
336
otuz yedi gurua tenzil edilerek doksan iki senesi Muharreml-harmnn

yedisinde (1 ubat [12]90) iki yz seksen yedi buuk gurua terakki ve
doksan alt senesi ehr-i Ramazan- erfinin yedisinde (1 Eyll [12]95) iki
yz elli sekiz guru otuz paraya ve doksan yedi senesi Rebiulhiri gurresinde (1 Mart [12]96) iki yz be gurua ve ehr-i evvlinin sekizinde (1 Eyll
[12]96) iki yz gurua tedenn ederek doksan sekiz senesi Zilhiccesinin
drdnde (15 Ternievvel [12]97) iki yz yetmi gurua bli olup ve
yz sekiz senesi Zilhiccesinin yirmi nde (1 Ternievvel [1]306) maa-
mezkr kat edilip ehr-i mezbrun yirmi beinde (3 Ternievvel [1]306)
yz dokuz senesinden Rebiulevveli gurresine kadar (22 Eyll [1]307)
bin sekiz yz doksan be guru maala bild- mahrecden Kuds-i erf
Mevleviyetini zabt eyleyip yz on dokuz senesi Rebiulevveli gurresinden itibaren (5 Haziran [1]317) bir sene mddetle zabt eylemek
zere bild- hamseden bin sekiz yz guru maal Bursa Mevleviyeti tevcih klnm ve bin iki yz yetmi senesi Zilkadesinin on dokuzundan b btid Haric stanbul Mderrislii Rus- Hmynuna nil
olarak yetmi yedi senesi ehr-i aban- erfinin yirmisinde Hareket-i
Haric ve yetmi dokuz senesi Zilhiccesinin yirmi birinde btid Dahil ve
seksen iki senesi Rebiulevvelinin nde Hareket-i Dahil ve seksen drt
senesi Rebiulevvelinin yirmi beinde Musla-i Sahn ve seksen sekiz senesi
ehr-i Receb-i erfinin yirmi beinde Sahn ve Zilkadesinin beinde btid
Altml ve doksan senesi ehr-i Receb-i erfinin nde Hareket-i Altml ve doksan senesi Cemziyelhiresinin yirmi birinde Musla-i Sleymaniye ve doksan yedi senesi ehr-i Ramazan- erfinin yirmi beinde
Hamse-i Sleymaniye raddelerine terfi ve bin yz sekiz senesi Rebiulevveli gurresinde bin sekiz yz doksan sekiz guru maal Kuds-i
erf Mevleviyeti tevcih buyrularak ve yz on dokuz senesi Rebiulevveli gurresinde Bursa Mevleviyeti tevcih buyrulmudur.
Rus maana niliyeti ve defaatle vukubulan zamim ve tenzilt miktar ve
tarihleri ve Kuds-i erf Mevleviyeti mddet-i zabt ile kemmiyet-i maa
ve rteb-i ilmiyesinin tarih ve derect ve Bursa Mevleviyeti tarih-i zabt ve mezkr mevleviyete muhassas maa mikdar ilmiye muhasebesinden mahrec 15 ubat [1]308 tarihli kayt suretiyle Bb- Vl-y Fetv Sicil
ubesinin 25 Knnevvel [1]318 tarihli tezkiresi tatbik edilmi ve evrk-
mezkre ile mftlk menru ve Kuds-i erf Mevleviyeti fermn-
lisinin ve iki kta iczetnme ile nfus tezkire-i Osmaniyesinin suver-i
musaddkas asl- tercme-i hl varakasyla hfz edilmitir.
Tescil tarihi: 14 Safer 1321 / 29 Nisan 1319
337
Kemal GURULKAN
DEVLET- ALYYE- OSMANYYE TEZKRESDR

Tarih ve
ntihb
Sanat ve
Pederinin ismiyle
sim ve
Mezhebi
mahall-i
Sinni
Salhiyeti
sfat- maieti
mahall-i ikmeti
hreti
veldeti
Tedris-i ulm
Sleyman
1242
Sleyman Efendi
Hanefi
Medrese-i
Efendi
(1826-1827)
Nevehir Kazl
Tetimmede
Davudzde
Mahall-i ikmeti
Ekl
Almet-i
Nev-i
Mesken
Byk
Sokak Mahalle Daire Memleket frika-i
Gz Boy
Meslei Numaras
sakal
sbitesi
44
Camiatik
Nevehir
El Orta
Blda isim ve hret ve hl ve sanat muharrer olan faziletl Sleyman Efendi bin
Sleyman Efendi Devlet-i Aliyyenin tabiiyetini hiz olup o suretle cerde-i nfusda
mukayyed bulunduunu mir ibu tezkire it klnd
5 Knnevvel [12]99 /[17 Aralk 1883]
bu tezkire-i Osmaniye sureti aslna mutbk olduu tasdik klnr.
4 aban [1]320 / 23 Ternievvel [1]318
Nevehir
Nfus Memuru
338
XX. YY. BALARINDA NEVEHR HAPSHANESNN

GENEL DURUMU
GENERAL SITUATION OF NEVEHR PRISON IN THE BEGINNING
OF 20TH CENTURY
Kevser DERMENC*
ZET
Osmanl ariv kaytlar esas alnarak yaplan bu almada, ilk olarak
Osmanlda su, ceza ve hapis kavramlar ile hapishanelerin Osmanl
Devletine girii ve yaygnlamas ile ilgili genel bilgilerin ardndan
mikro lekte Nevehir Hapishanesi ele alnacaktr.
Nevehir Hapishanesinde bulunan mahkumlarn saylar, hangi sulardan dolay mahkum olduklar, hapishane alanlar ve fiziki durumu, yaplan tamirat ve slahatlar, firarlar ve aflar hakknda Nevehir
yerel tarihine katk salayaca dnlen bir alma yaplacaktr.
Anahtar Kelimelier: Osmanl, Nevehir, Hapishane, Tevkifhane,
Mahkum
ABSTRACT
This study, which is based on the archieve records of Ottomans,
primarily deals with the terms of imprisonment, crime and punishment during the Ottoman Era and after giving an outline about
entrance and spreading of prison to Ottoman State Nevehir prison
will be discussed in micro scale.
A study is going to be carried out which is thought to contribute
to the local history of Nevehir, about the number of convicts in
Nevehir Prison, the crimes for which they were prisoned, the staff
of prison, its physical condition, repairs and renovation, jailbreak
and releases .
Key Words: Ottoman, Nevehir, Prison, Jail, Convict
* Ar.Gr., Dumlupnar niversitesi, Fen Edebiyat Fak. Tarih Blm, e-posta:kevserdegirmenci@gmail.com
339
Kevser DERMENC
Giri
Hapis, sank veya sulunun yarg kararyla bir yere kapatlarak hrriyetinin kstlanmas anlamnda kullanlan bir terimdir. Arapa bir kelime olan
hapis, szlkte alkoymak, engellemek anlamna gelir. rfi kullanmda bir
ahs bir yere kapatmak, bir sre alkoymak, hukuk dilinde ise sank veya
suluyu belli bir meknda cebren alkoyarak ahsi hrriyetini kstlamaktr.
Hapis hrriyeti balayc cezalarn en banda gelir. Bu cezann infaz edildii yere habs, mahbes, hapsedilen kiiye de mahpus denilir.1
Hapis ilk dnemlerde suluyu cezalandrmaktan ok, cezas belirleninceye
veya infaz edilinceye kadar bir yerde tutulmas anlamn tamtr. Yerleik
hayatn ve devlet otoritesinin hkim olduu dnem ve blgelerde daha
yaygn ekilde uyguland grlmtr. Roma hukukunda, Cahiliye devri kimi Arap topluluklarnda, Eski Trklerde ve slam dnemlerinde hapis
cezasnn olduu bilinmektedir. Osmanl dneminde ise nceleri asli ve
yaygn bir ceza olarak grlmezken giderek yaygnlam ve eitli infaz
yntemleri ortaya kmtr.2 Hafif ve orta derecedeki sularda para cezasnn yan sra hapis cezas da kullanlrken, ar sularda ise XVI. yy.dan
itibaren krek ve XVIII. yy.dan itibaren de kalebentlik cezas uygulamaya
konulmutur. 3
Tanzimat dnemine kadar hapis eyleminin mekn olan mahbes iin kullanlan yerler tersane, kale ve zindanlar olmutur. 4 Zindan olarak ise genellikle kale burlar ya da korunakl herhangi bir yapnn mahzeni kullanlmtr. En yaygn olanlar ise Baba Cafer, Tersane, Yedikule ve Galata
zindanlardr. Bu zindanlar suun trne gre tasnif edilmitir. rnein;
Yedikule zindanna yabanc siyasi sulular, eliler ve siyasi su ileyen Osmanl devlet erkn, Tersane zindanna sulu tersaneli ve bahriyeliler, Ga1
Ali Bardakolu, Hapis, Diyanet slam Ansiklopedisi, C. XVI, s.54; Avrupadaki hapishane kavramnn sosyolojik bir deerlendirmesi iin bkz: Michel Foucault, Hapishanenin Douu, Ankara
2006
2 Osmanl hukuk dzeni hakknda geni bilgi iin bkz: Ahmet AKGNDZ, Osmanl Kanunnameleri
ve Hukuki Tahlilleri, stanbul, 1990-1996; Cokun ok-Ahmet Mumcu-Glnihal Bozkurt, Trk
Hukuk Tarihi, Ankara 2010; Ekrem Bura Ekinci, Tanzimat ve Sonras Osmanl Mahkemeleri, stanbul 2004; M.Akif Aydn, Trk Hukuk Tarihi, stanbul 1999
3 Gltekin Yldz, Osmanl Devletinde Hapishane Islahat (1839-1908), Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Yksek Lisans Tezi, Danman: Prof.Dr. Mcteba lgrel, stanbul
2002,s.21
4
Klasik dnemden 19.yy. balarna kadar mahpes olarak kullanlan meknlara Farsada karanlk,
sknt ve dehete drc yer anlamna gelen zindan ad verilmitir.
340
XX. yy. Balarnda Nevehir Hapishanesinin Genel Durumu
lata zindanna ise katil ve hrszlar ile bor ve zina mahkmlar atlmtr.
stanbul zindanlar 1831de kaldrlm ve Sultanahmette Mehterhane
olarak anlan brahim Paa saraynn bir blmnde Hapishane-i Umumi
kurulmutur. stanbul dnda ise kale burlarnn zindan olarak kullanlmasna devam edilmitir.5
Osmanl Devletinde hapis cezasnn etkin bir cezalandrma yntemi olarak grlmesi ve ceza infaz hukukunda salam bir yer edinmesi Tanzimat
dneminin 1840 (1256), 1851 (1267), 1858 (1274) tarihli ceza kanunlar
ile olmutur.6 1840 tarihli ilk ceza yasas Ceza Kanunname-i Hmayunu
adyla karlmtr. 1851deki yasada sular yeniden tanmlanarak birtakm deiikliklere gidilmitir. Ar hasta olan hkmllerin iyileinceye kadar kefaletle salverilmesi, yoksul olanlarn ise beslenme ve giyim giderlerinin devlet tarafndan karlanmas eklinde kararlar alnmtr. 1858 tarihli
yeni ceza yasas ile krek cezas, kalebentlik7 ve hapis cezalarnn hrriyeti
balayc cezalar olduu kabul edilmitir. 8
Osmanl Devletinde hapishanelerin ve tevkifhanelerin olumsuz koullarnn dzeltilmesine dair ilk hkmlere ise Islahat Fermannda yer verilmitir. Hkml ya da tutuklularn bulunduklar btn hapishanelerde, tutukluluk koullarnn dzeltilmesi gereinden bahsedilmitir.9 Ayrca Fermana
gre, cezaevlerinde devlet tarafndan konulmu disiplin kurallarna uygun
olan ilemler dnda, ikence ve eziyet tmyle menedilmi, yapanlarn da
cezalandrlaca belirtilmitir. Hapishane slah ile ilgili almalar yapmak
amac ile yurt dndan konu ile ilgili yabanc uzmanlar getirilerek devlet
5
6
7
Timur Demirba, Hrriyeti Balayc Cezalarn ve Cezaevlerinin Evrimi, Hapishane Kitab, (Editrler: Emine Grsoy Naskali-Hilal Oytun Altun), stanbul, 2005, s.29; mer en, Osmanlda
Mahkm Olmak- Avrupallama Srecinde Hapishaneler, stanbul 2007,s. 7; Yldz, agt, s.23
Bardakolu,agm, s.63
Yasaya gre kalebentlik, baz ar sular iin devlete belirlenen kalelerin birinde mr boyu veya
bir sreliine tutulma iken; hapis, daha hafif sular iin devlet hapishanesinde hkm giyilen sre
boyunca tutulma cezas olarak ngrlmtr. Demirba, agm, s. 30
en, age,s. 18; Osmanl ceza hukuku ile ilgili olarak geni bilgi iin bkz: Mustafa Avc, Osmanl
Hukukunda Sular ve Cezalar, stanbul 2004; Uriel Heyd, Studies in Old Ottoman Criminal Law,
Oxford, London 1973; Uriel Heyd, Trk Hukuk ve Kltr Tarihi zerine Makaleler, (Tercme ve
Derleme:Ferhat Koca), Ankara 2002
Osmanl Devletinin Islahat Fermannda taahht ettii hapishane slahat konusunu bizzat takip
eden kii ngilterenin stanbuldaki bykelisi Sir Straford Canning olmutur. Canning, stanbuldaki btn hapishaneleri konsoloslar ile birlikte gezerek incelemi ve yaplmas gereken dzenlemeleri belirlemitir. en,age,s.19; Yldz, agt, s.93; Tekin, Saadet, XX. Yzyln balarnda Aydn
vilayeti ve mlhakatndaki hapishanelerin genel durumu Celal Bayar niversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, 2006/2 Gz says, Manisa 2006, s. 66-70
341
Kevser DERMENC
hizmetine alnmtr.10 1859 ylnda karlan nizamnameye gre zaptiye

reislerinin grevlerinden bahsedilmi, hapishanelerin daima iyi durumda
olmasn salamalar, mahkmlar sefaletten korumalar, hasta olduklarnda laykyla baklmalarn salamalar ve konu ile ilgili gerekli grdkleri
slahatlar Babliye arz etmeleri istenmitir.11
Tanzimat sreci ile balayan Islahat Ferman ile peyderpey devam eden
hapishane slah almalar ile ilgili dzenlemeler merutiyet dneminde
de devam etmitir. 1879 ylnda hapishanelerin tanzim ve slah konusu
tekrar gndeme gelmitir. Adliye Nezareti tarafndan hazrlanan bir layihada hapishanelerin kt durumda olduu ve tanzim edilmesinin gerei
belirtilmitir. almalar sonucunda 1880 ylnda cezaevleri ile ilgili ilk genel hkmlerin yer ald Memalik-i Mahruse-i ahanede Bulunan Tevkifhane ve Hapishanelerin Dhili darelerine Dair Nizamname ile tutukevi
ve cezaevleri iin yeni dzenlemeler yaplmtr. Bu dzenleme ile tutuklu ve hkmller birbirinden ayr tutulmu, hapishane ve tevkifhanelerin
yiyecek harcamalar devlete karlanmas karar alnmtr. 18 yandan
kkler ile kadnlar iin mmkn olduunca ayr koular salanmas ve
hkmllere alma zorunluluu getirilmesi gibi maddeleri ihtiva etmitir.
Bu tarihte Adliye Nezaretine balanan hapishaneler daha sonra Dhiliye
Nezaretine bal ceza infaz kurumlarna dntrlmtr. 12
1880 tarihli nizamnameye gre iki tip hapishane projesi belirlenmitir: Birincisi, her kaza, liva ve vilayet dahilinde birer tevkifhane ve hapishane almasdr. Tevkifhaneler, soruturma aamasndaki sanklara, hapishaneler ise
mahkumlara mahsus olacakt. kincisi ise, be yldan fazla krek cezasna
arptrlan mahkmlar iin uygun yerlerde umumi hapishaneler kurulmasdr. Kaza hapishanelerinde kabahat ve cnha sularndan dolay aya kadar mahkm olanlar, sancak hapishanelerinde yla kadar mahkm olanlar, vilayet hapishanelerinde ise yldan fazla mahkm olanlar kalacaklard. Nizamnamede hapishane ve tevkifhanelerde Adliye Nezaretinin tayin
edecei bir mdr, bir baktip, gerei kadar ktip, bagardiyan, gerei
kadar gardiyan, doktor, amarc, hastane hademesi, a, imam, kadnlara
mahsus dairede bayan gardiyan bulundurulaca belirtilmitir.13
10
11
ngiltereden bu konuda uzman olan Binba Gordon getirtilerek devlet hizmetine alnmtr.
Glnihal Bozkurt, Bat Hukukunun Trkiyede Benimsenmesi-Osmanl Devletinden Trkiye
Cumhuriyetine Resepsiyon Sreci (1839-1939), Ankara, 1996, s.109-110
12 en,age,s.32
13 Bozkurt,age,s.112; Alev akmakolu Kuru, Sinop Hapishanesi, stanbul 2004,s.15
342
almamza konu olan Nevehir hapishanesi de Konya Vilayeti Nide

Sancana bal bir kaza hapishanesi olmas sebebiyle, her kaza, liva ve
vilayet dahilinde bulunacak olan hapishaneler snfnda yer almaktadr. Bu
bildiride, 20.yy. balarnda Nevehir hapishanesinin fiziki durumu, yaplan
tamirat ve slahatlar, hapishanede bulunan mahkmlarn saylar, hangi
sulardan dolay mahkm olduklar, hapishane alanlar, firarlar ve aflar
zerinde durulacaktr.
1.Nevehir Hapishanesi le lgili Belgeler Hakknda
almamzn ana kaynan tekil eden Osmanl ariv kaytlarnda Nevehir hapishanesi ile ilgili belgeler genellikle hapishanenin tamirat ve slahat
konularn kapsar. Ska rastlanan belgeler arasnda yoklama cetvelleri de
yer almaktadr. Bunlarn dnda ok fazla bilgi veren belge olmamakla
birlikte firar, af ve intihar olaylarndan, gardiyan maa, hasta ve kadn
mahkmlardan bahseden belgelere de rastlanlmtr. Ayrca Nide sanca merkez ve kaza hapishanelerine ait izahat varakalar da bu almada istifade edilen belgeler arasndadr. Belgelerin genellikle tamirat konular ile
ilgili olmasn o dnemin artlar erevesinde deerlendirmek gerekmektedir ki, 20.yy. balarnda Osmanl Devletinin iinde bulunduu durum
gz nnde bulundurulacak olursa gayet doal karlanmaldr. Bu durumun sadece Nevehir iin deil tm vilayet, sancak ve kaza hapishaneleri
iin geerli olduunu konu ile ilgili yaplm olan dier almalardan anlyoruz.14 20.yy. balarnda Konya Vilayeti Nide Sancana bal Nevehir
kazasnn yan sra Akehir, rgp, Arapsun, Bor, Aksaray, Burdur, Ereli,
Develi, Ulukla ve Kayseride de hapishanelerin olduu anlalmaktadr.15
2.Fiziki Durum
Nevehir hapishanesinin zerinde altmz dnemde fiziki durumu ve
yeri ile ilgili ok dzenli ve aklayc bilgiler olmamakla birlikte, 1916 ylnda Nide Mutasarrfl Tahrirat Kaleminden Dhiliye Nezaretine yazlm olan izahat varakalarndan biri Nevehir hapishanesine ait olup bu
vesikada baz bilgilere rastlanmaktadr. Bu bilgiler nda Nevehir kaza14
Ufuk Adak, XIX.yy.Sonlar XX.yy.Balarnda Aydn Vilayetindeki Hapishaneler, Ege niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, Danman: Prof. Dr. Sabri SRGEVL,zmir 2006; Kemal Daolu, Osmanl Belgeleri Inda Denizli Sanca Hapishaneleri, Uluslar aras Denizli ve
evresi Tarih ve Kltr Sempozyumu Bildiri Kitab, C.I, 2006; Mehmet Temel, XX. yy. Balarnda
Mentee Sanca Hapishaneleri, Trkiyat Aratrmalar Dergisi, Say:26, Gz 2009
15 BOA, DH.TMIK.S., nr. 73/61 ; BOA, DH. MB..HPS.M., nr.32/16
343
Kevser DERMENC
snda birer tane hapishane ve tevkifhane olduu, mdrnn olmad

onun yerine Hseyin Efendi adl bir gardiyan tarafndan idare edildii,
ktiplerinin olmad ve bir adet gardiyan16 olduu tespit edilmitir. Ayrca
izahat varakasndaki bilgilerine gre tevkifhanede 13 erkek, 5 kadn ve
henz 18 yanda bulunmayan 3 ocuk ile toplam 21 mevkuf ve hapishanede ise 3 erkek mahkm olmak zere toplam 24 kiinin mevcut olduu
anlalmaktadr.
Hapishanede tketilen gda maddelerinin hapishanenin kendi mutfandan m yoksa bir Cemiyet-i Hayriye tarafndan m karland da belirtilmektedir ki izahat varakasndan edindiimiz bilgiye gre Nevehir hapishanesinin gda ihtiyacn karlama iinin Ahmet Aa adl bir mteahhit
tarafndan stlenildii tespit edilmitir.17
Nevehir hapishane binasnn muhtemelen belediyeye ait bir bina olup
kira ile kullanlmakta olduu anlalmaktadr. 1315 senesine ait elli guru
olan aylk kira bedelinin bir sredir denmemi olduu da grlmtr.18
Ayrca hapishane binasnn mstakil bir mekan olmayp hkmet kona
dahilinde bulunduu da anlalmaktadr ki Nevehir hapishanesinin ad tamirat ve slahat ierikli belgelerde umumiyetle hkmet kona ile birlikte
zikredilmitir. 19
Nevehir hapishanesinde hasta mahkmlar iin mahpushane hastanesi
olarak kullanlan bir oda mevcuttur. Bu odann kirasnn belediye gelirlerinden denmekte olduu anlalmaktadr.20
Osmanl Devleti snrlar ierisinde pek ok kazada olduu gibi Nevehir
kazasnda da 1892 ylna kadar kadnlara mahsus bir hapishane mevcut
deildir.21 Bu tarihten sonra da Nevehir kazasnda nisa hapishanesi yapld konusunda bir bilgi olmamakla birlikte yeni bir tevkifhane ina edilinceye kadar aylk yirmi be kuru kira ile bir yer ve yine yirmi be kuru ma16
17
18
19
20
21
Bu gardiyann ayn zamanda hapishane mdr yerine grev yapan Hseyin Efendi ile ayn kii
olup olmad konusunda bir bilgiye sahip deiliz. Ancak bu verilere dayanarak hapishanede tek
bir gardiyan olup bunun hem hapishane mdrl grevini ve hem de gardiyanlk grevini srdrdn sylemek mmkndr.
BOA, DH.MB.HPS.M. nr. 27/01
BOA, BEO. nr. 1002/75119
BOA, DH.MB.HPS. nr. 18/17
BOA, DH.MKT. nr.1342/21
Denizli sancana bal Buldan hapishanesinde de kadnlara mahsus bir hapishane mevcut olmad anlalmaktadr. enol elik, XX.yy. Balarnda Buldan Hapishanesinin Genel Durumu (19061920), Uluslar aras Denizli ve evresi Tarih ve Kltr Sempozyumu Bildiri Kitab, C.I, s.431
344
ala bir gardiyan istihdamnn lzum grld gndeme gelmi ancak

Dhiliye Nezaretince uygun bir mahal olmad iin bundan vazgeilmesi
eklinde cevap gelmitir.22 1916 ylnda tamirat yaplmas ile ilgili Dahiliye
Nezaretine yazlm olan tahrirata bakldnda da Nevehir kazasnda erkek ve kadn hapishanelerinin ayr olduu anlalmaktadr.23
Gardiyan maalar ile ilgili verilere bakldnda Nide ve Nevehir hapishanelerinde istihdamna lzum grlen gardiyanlara tahsis edilecek maa
iin mahallince karlk bulunmas gerei Dhiliye Nezareti tarafndan
Konya Vilayetine bildirilmitir.24
3. Nevehir Hapishane ve Tevkifhanesindeki Mahkm ve Mevkuflar
Osmanl Devleti idare sistemi ierisinde, vilayetlerin merkez ve kazalarnda
bulunan hapishane ve tevkifhanelerinde mevcut mahkm ve mevkuflarn
saylarn gsteren defterler tutulmu ve bu defterler XX. yy. balarna kadar Zaptiye Nezaretine gnderilmitir. Daha sonra ise yoklama cetvelleri
hazrlanm ve 1909 ylnda Zaptiye Nezaretinin kaldrlmasndan sonra
bu cetveller Dhiliye Nezaretine sunulmaya balanmtr. 25
Yoklama cetvelleri ylda kez drder aylk dnemler halinde Kasmubat, Mart-Haziran, Temmuz-Terinisani olmak zere Rumi aylar esas
alnarak hazrlanmtr. Tek sayfa halinde olan yoklama cetvelleri sada
mahkm 26 ve solda mevkuf 27 miktarn gsteren iki stundan olumaktadr. Ortada mlahazat blm vardr. Ancak incelenen yoklama cetvellerinin hibirinde bu blmde bir aklamaya rastlanlmamtr. Mahkm
ve mevkuflar da kendi aralarnda zkur28 ve inas29 balklar altnda ikiye
ayrlmlardr. Bu cetvellerde hkml ve tutuklularn miktarlar ile birlikte,
iledikleri sularn tasnifi de yaplmtr. Yoklama cetvellerinde su eitleri
her iki stunu kapsayacak ekilde cinayet30, cnha31 ve kabahat32 ad al22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
BOA, BEO, nr.8/563

BOA,DH.MB.HPS.,nr.11/37.Nide Mutasarrflndan Dahiliye Nezaretine yazlm olan bu belgede kadn ve erkek hapishanelerinin tamiri iin 2986 kuruun sarfna lzum grld belirtilmitir.
BOA,DH.MKT.,nr.597/44
en,age., s.63
Mahkum: Bir mahkeme tarafndan hkm giymi kimse.
Mevkuf: Tevkif (alkoyma) edilmi kimse, tutuklu.
Erkekler.
Kadnlar, kzlar.
Cinayet: Adam ldrme veya o derecede ar saylan su, canilik.
Cnha: Ufak crm, kk kabahat, kk su.
Kabahat: irkin hareket, uygunsuz i, kusur, su.
345
Kevser DERMENC
tnda grupta alt alta snflandrlmtr. Genellikle hapishane gardiyan,

bazen de jandarma ve polis tarafndan hazrlanan mhrlenen cetveller,
nce kaza hapishanenin bal bulunduu mutasarrfla daha sonra da
merkez vilayete ve oradan da Dhiliye Nezaretine sunulmutur.33
Nevehir kazas hapishanesine ait olduu tespit edilen on adet yoklama
cetveli mevcuttur. Bu cetveller de ncelikle Nide mutasarrflna sonra
Konya Vilayetine ve daha sonra da Dhiliye Nezaretine sunulmutur.
Aada Nevehir kazas hapishanesine ait on adet yoklama cetveline ait
rakamlar esas alnarak hazrlanan Tablo 1de XX. yy. balarnda Nevehir
hapishanesinde bulunan tutuklu ve hkml saylar ile bunlarn hangi
sulardan dolay mahkm ya da mevkuf olduklar hakknda aydnlatc bilgiler yer almaktadr.
Tablo 1: Nevehir Kazas Hapishanesindeki Mahkm ve Mevkuflarn Drder Aylk Yoklama Cetvelleri34353637
Yoklama Dnemleri
34
Kasm 1913-ubat 1914
Mart 1914- Haziran 191435
Temmuz1914- Ekim 191436
Kasm 1914-ubat 191537
33
34
35
36
37
Suun
Cinsi
Cinayet
Cnha
Kabahat
Yekn
Cinayet
Cnha
Kabahat
Yekn
Cinayet
Cnha
Kabahat
Yekn
Cinayet
Cnha
Kabahat
Yekn
Mahkum
Zkur nas
0
0
69
20
80
20
149
40
0
0
72
18
0
0
72
18
0
0
10
0
11
3
21
3
0
0
23
1
0
0
23
1
Mevkuf
Zkur nas
0
0
40
8
0
0
40
8
0
0
27
2
0
0
27
2
2
0
17
1
11
0
30
1
1
0
23
0
0
0
24
0
Yekn
0
137
100
237
0
119
0
119
2
28
25
55
1
47
0
48
elik,agm,s.432; Zafer Atar, 20.yy. Balarnda Turgutlu Hapishanesinin Genel Durumu, Celal
Bayar niversitesi SBE Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:9, Say:1, Mart 2011, s.93
BOA,DH.MB.HPS.,nr.14/73
346
Kasm 1915-ubat 191638
Kasm 1916-ubat 191739
Temmuz 1917-Ekim 191741
Kasm 1917-ubat 191842
Cinayet
Cnha
Kabahat
Yekn
Cinayet
Cnha
Kabahat
Yekn
Cinayet
Cnha
Kabahat
Yekn
Cinayet
Cnha
Kabahat
Yekn
Cinayet
Cnha
Kabahat
Yekn
Cinayet
Cnha
Kabahat
Yekn
0
18
0
18
0
23
0
23
0
0
0
0
0
36
0
36
0
23
23
46
0
72
0
72
0
1
0
1
0
0
0
0
0
2
0
2
0
5
0
5
0
4
4
8
0
18
0
18
8
0
0
8
37
0
0
37
57
57
0
114
0
0
28
28
0
41
41
82
0
27
0
27
0
0
0
0
1
0
0
1
4
4
0
8
0
0
10
10
0
6
6
12
0
2
0
2
8
19
0
27
38
23
0
61
61
63
0
124
0
41
38
79
0
74
74
158
0
119
0
119
Nevehir hapishanesi yoklama cetvelleri esas alnarak hazrlanan tabloya genel olarak baktmz zaman, yoklamann yapld be yl ierisinde
tutuklu ve hkml saylarnn en fazla olduu dnem 1913 yl sonu ile
1914 ylnn ba olduu grlr. Mahkm ve mevkuf saylarnn en az
olduu zaman ise 1914 ylnn Temmuz-Ekim aylar arasndaki dnemdir. Hapishanede cnha suundan 415 kii, kabahat suundan 141 kii
mahkm olmutur. Mevkuflarn ise 255i cnha, 94 kabahat, 110u cinayet suundan tutuklu olduu anlalmaktadr. Nevehir hapishanesinde
Kasm 1913den Haziran 1918e kadar geen yaklak 5 yl zarfnda kalan
mahkmlarn 96s kadn, 460 erkek, tutuklularn ise 44 kadn, 417si
erkek olmak zere toplam 1017 kii olduu anlalmaktadr.
38
39
40
41
42
43
347
Kevser DERMENC
Tablo su trlerine gre sralandnda, en fazla tutuklu ve hkmlnn

toplam 670 kii ile cnha suundan dolay kald grlmektedir. Su trlerinde ikinci srada toplam 237 kii ile kabahat sulular yer almaktadr.
Yoklama cetvelindeki bilgiler nda en az tutuklunun 110 kii ile cinayet
sulular olduu tespit edilmitir. ncelen dnem ierisinde Nevehir hapishanesinde cinayet suundan hkm giymi hi mahkm olmad tespit
edilmitir. Cnha suundan dolay tutuklu ve mahkum olanlarn saysnn
en fazla 1913 yl sonu ile 1914 yl balarnda 137 kii ve yine ayn dnemde kabahat sulularnn da 100 kii ile en fazla olduu grlmtr.
Cinayet suundan dolay tutuklu bulunan kadn ve erkek saysnn en fazla
olduu dnem ise toplam 61 kii ile 1917 yl bahar aylardr. Hapishanede
baz zamanlar cinayet ve kabahat sulularnn hi bulunmad grlm
olsa da cnha sulularnn her dnemde mevcut olduklar anlalmaktadr.
Mahkm ve mevkuflar cinsiyetlerine gre kategorize edildiinde her dnemde tutuklu ve hkml kadnlarn saysnn erkeklere oranla daha az
olduu grlmtr. Su trlerine gre tek tek incelediimizde, kadnlarn
cinayet suundan dolay hibir yoklama dneminde mahkm olmad sadece 1917 ylnda toplam 5 kadnn tutuklu olarak kald tespit edilmitir.
Nevehir hapishanesinde 5 yl ierisinde yaplan 10 yoklama dneminde
cnha suundan toplam 69 tane kadn mahkm edilmi, 23 de tutuklu
olarak kalmtr. Cnha suundan dolay kadn tutuklu ve hkml saysnn en fazla olduu dnem 1913 yl sonu ile 1914 yl balarnda yaplan
yoklama dnemidir ki bu dnem yukarda da bahsi getii zere be yl
iinde her trl sulu rakamnn en fazla olduu dnemdir. Kadnlar, kabahat suundan dolay da hkm almlardr ki bunlarn saylar toplam
27dir. Ayn sutan dolay tutuklanm ve mahkemenin verecei karar
bekleyen 16 tane kadn mevkuf vardr.
Sz konusu dnemde Nevehir hapishanesinde kalan erkek sulu saylarna bakldnda kadnlara oranla rakamlarn daha da artt grlmektedir.
rnein; cinayet suundan dolay tutuklu halde mahkeme karar bekleyen
toplam 105 erkek mevcuttur. Bu tutuklularn en fazla olduu dnem ise
57 kii ile 1917 yl bahar aylardr. Cnha suundan tutuklu halde bekleyen erkek says 232 iken, erkek mahkm says 346dr. Kabahat suu ile
hapishanede bulunan erkek tutuklu ve mahkmlara on yoklama dneminden drdnde rastlanlmtr. Erkekler arasnda kabahat suunun en
fazla grld dnem ise yine 1913 yl sonu, 1914 yl badr.
348
Osmanl Devletinde mahkmlar iin baz dnemlerde af kararlar da alnmtr. Nevehir hapishanesinde bulunan baz mahkmlar iledikleri sular sebebi ile kan af kararnamesinden istifade edememilerdir.44 Mesela
Nevehir hapishanesinde tutuklu bulunan Milli olu Hsnnn durumu
buna rnek gsterilebilir. Milli olu Hsn ve arkada duvar delmek suretiyle hrszlk, zina vb. sular ilediinden hapse atlmtr. Daha sonra kan
af kanunundan istifade etmek istemilerdir. Ancak Dahiliye Nezaretinden
gnderilen bir yaz ile Milli olu Hsn ile arkadann yukarda bahsedilen
sular nedeni ile aftan yararlanamayacaklar ifade edilmitir. Buradan anlalyor ki, hrszlk ve zina gibi sularn af kanunu dnda tutulduu daha
kk ve adi sularn af kanunu iine dhil edildii anlalmaktadr. Ayrca
asker kaaklar da af kanunu kapsamna alnmamtr.45
4. Nevehir Hapishanesinde ntihar ve Firar Olaylar
Nevehir hapishanesinde intihar olaylarna da rastlanlmtr. Belgede intihar olayn gerekletiren ahsn ad Topal Haticenin torunu Halil olarak
gemektedir. ntihar olaynn gerek sebebi bilinmezken ahsn kendisini
yaralad ve sonucunda vefat ettii belirtilmitir.46
Nevehir hapishanesinde firar olaylar ile de karlalmtr. Elimizdeki verilerden birka mahpusun uygunsuzlua cret ederek neticede firar ettikleri,
firarilerin ise yakalanmaya alld belirtilmitir.47 Nevehir hapishanesindeki firarlarda tabur aasnn ihmali olduu phesi gndeme gelmi ve
hakknda eitli yolsuzluklarda bulunduu iddialarnn zerine yaplan tahkikat sonucunda grevinden alnm, hakknda gereken ilem yaplmtr.48
5.Nevehir Hapishanesinin Geirdii Islahat ve Tamiratlar
Nevehir hapishanesinin kk ve salk koullarna uygun olmad gerekeleri ile tamirat ve slahat yaplmas sk sk gndeme gelmitir. htiyaca
cevap veremeyen Nevehir hapishanesinin slah ile ilgili ilk giriim mevcut
belgelere gre 7 Ocak 1893 tarihlidir. Hapishanenin yetersiz ve tamiratn
gerekli olduu, ihtiyac karlayamad gerekeleri ile ilk slah talebi yaplmtr. 49 1908 ylnda Nevehir ile birlikte Akehir, rgp, Develi, Arapsun,
Bor ve Aksaray ile Nide merkez vilayet hapishanelerinin de talimata ve
44
45
46
47
48
49
BOA, DH.EUM.AY.,nr.65/15,lef 2.
BOA, DH.EUM.AY.,nr.65/15,lef 3
BOA, MVL,nr. 634/64
BOA,DH.MKT.,nr.2181/7; BOA,DH.MKT, nr.2183/72
349
Kevser DERMENC
salk koullarna uygun olmadndan gereken tamirat ve slahatn yaplmas iin tahsisat ayrlmas talep edilmitir.50 1910 yl sonlarnda ise Nevehir hapishanesinin yklan yerlerinin tamiri iin gereken 275 kuruluk
havalenamenin acele olarak gnderilmesi talebi Konya Vilayetine, oradan
Dahiliye Nezaretine yazlm sonra da Maliye Nezaretine ulamtr. Tamiratn sebebi duvarn mahpuslar tarafndan delinmi olmasdr ki bylece
tutuklulardan bazlar firar etmitir. Bunun zerine hapishane tamirat hemen yaplm ve 275 kuruluk masraf mahalli belediye veznesinden bor
alnarak karlanmtr. Bu mebla daha sonra maliyeden talep edilmitir.51
Osmanl Devletinin iinde bulunduu durum gz nne alndnda binalarn durumu ve gerektirdii tamiratlar normal karlanmaldr ki o dnemde hemen hemen tm kaza ve sancak hapishanelerinin durumu ayn idi.52
Bu durum sadece hapishane binalar iin deil baz hkmet konaklar iin
de geerli olmutur. Nitekim 1912 ylnda Nevehir hapishanesi ile birlikte
hkmet konann da tamirat iin 2372 kuruluk havalename talebinde
bulunulmutur.53 Hapishane binasnn hkmet kona dahilinde olduu
dnlecek olursa bu durum normal karlanmaldr. Tamir taleplerinin
hangilerinin karlanp karlanamad konusunda net bir bilgiye sahip
olmamakla birlikte dier hapishanelerin durumlar ile kyaslandnda genellikle karlanamad ynnde bir kanaat olumaktadr.
1916 yl yaz aylarnda Nevehir kazas erkek ve kadn hapishanelerinde
yaplacak deme tamiratnn elzem olduu, ertelenmesinin uygun olmad belirtilmitir. Ancak tamirat iin gerekli olan 2986 kuruluk miktar hazrlanan keif varakasnda ve masraf cetvellerinde belirtilmedii iin ikinci
bir keif varakas hazrlanarak bu kez ak bir ekilde miktarn beyan edilmesi art ile istek kabul edilmi ve tahsisat ayrlmtr.54
1919 yl sonlarnda Nevehir hapishanesinin durumu o kadar vahim bir
hal almtr ki hapishanedeki tutuklu ve hkmllerin baka hapishanelere
nakli bile dnlm, mmkn olursa da tamiratnn yaplmas istenmi-
50
51
52
BOA,DH.TMIK.S.,nr. 72/78; BOA,DH.TMIK.S.,nr.73/61

BOA,DH.MU.,nr. 96-2/21
Dier sancak ve kaza hapishanelerindeki tamiratlar iin bkz: elik, agm, s.434; Sebahattin imir,
Bigadi Hapishanesi, Zindanlar ve Mahkumlar, Emine Grsoy Naskali-Hilal Oytun Altun, stanbul
2006, s.73-74; Temel, agm, s: 115-121; elik, agm, s:434; Muharrem Uslu, Erzincanda Su,
Sulu ve Hapishane (XIX.yy.Sonu-XX.yy.Ba) Erzincan niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, Erzincan 2010, s:43
53 BOA,DH.MB.HPS.,nr.18/17
54 BOA,DH.MB.HPS.,nr.11/37
350
tir.55 Hapishanede meydana gelen hava devinimi problemi sonucu oluan

kt kokular hkmllerin salk durumlarn tehdit eder bir hal almtr.
yle ki hayatlar bile tehlikeye girmitir. Bu durum Nevehir hkmet tabibi tarafndan tespit ve tasdik edilmitir.
Nevehir hapishanesinin tamirat ile ilgili mevcut son belge 1919 ylna aittir. Nide mutasarrflndan Dahiliye Nezaretine gnderilmi olan yazda
yine Nevehir hapishanesi ve hkmet konann tamirat iin gereken
havalenamenin bir an evvel gnderilmesi hususu zerinde durulmutur.56
Sonu
XX. yy balarnda Osmanl Devleti dhilindeki tm kaza hapishanelerinde olduu gibi Nevehir hapishanesi ile ilgili olarak da en fazla bilginin
yoklama defterleri ve izahat varakalarnda mevcut olduu anlalmaktadr.
Bu vesikalardan yola karak mahkmlarn saylar, hangi sulardan dolay
mahkm olduklar, hapishane alanlar ve fiziki durumu hakknda bir
kanaat olumaktadr. Nevehir hapishanesi ile ilgili olarak tespit edilen dier vesikalarda ise genellikle tamirat ve slahatlar, firarlar ve af olaylarna
vurgu yaplmtr.
Nevehir hapishanesinde incelenen dnem ierisinde en fazla tutuklu ve
hkmlnn bulunduu su trnn kk sulardan saylan cnha ve
kabahat olduu tespit edilmitir. En az sayda tutuklunun bulunduu su
tr ise byk su gurubundan olan cinayettir.
Kaynaklar
A-Ariv Belgeleri:
BOA, DH.MB.HPS, 11/37, 14/73, 14/62, 18/17, 21/4, 21/63, 24/37, 29/36,
30/95, 33/6, 152/32, 161/33, 163/76
BOA, DH.MKT, 1342/21, 1442/63, 2181/7, 2183/72, 2029/18, 597/44,
BOA, DH.MB.HPS.M,.32/16, 27/01
BOA, BEO, 1002/75119, 8/563
BOA, DH.TMIK.S, 73/61,72/78
BOA, DH.EUM.AY, 65/15
BOA, MVL, 634/64
BOA,DH.MU, 96-2/21
55
56
351
Kevser DERMENC
B- Kitaplar, Sreli Yaynlar, Makaleler, Ansiklopediler:

Adak Ufuk, XIX.yy. Sonlar XX.yy. Balarnda Aydn Vilayetindeki Hapishaneler,
Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, Danman:Prof.
Dr.Sabri Srgevil, zmir 2006
Akgndz Ahmet, Osmanl Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, stanbul, 1990-1996
Atar Zafer, 20.yy. Balarnda Turgutlu Hapishanesinin Genel Durumu, Celal Bayar niversitesi SBE Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:9, Say:1, Mart 2011
Avc Mustafa, Osmanl Hukukunda Sular ve Cezalar, stanbul 2004
Bardakolu Ali, Hapis, Diyanet slam Ansiklopedisi, C. XVI
Bozkurt Glnihal, Bat Hukukunun Trkiyede Benimsenmesi-Osmanl Devletinden
Trkiye Cumhuriyetine Resepsiyon Sreci (1839-1939), Ankara, 1996
akmakolu Kuru Alev, Sinop Hapishanesi, stanbul 2004
elik enol, XX.yy. Balarnda Buldan Hapishanesinin Genel Durumu (19061920), Uluslar aras Denizli ve evresi Tarih ve Kltr Sempozyumu Bildiri
Kitab, C.I,2006
Daolu Kemal, Osmanl Belgeleri Inda Denizli Sanca Hapishaneleri, Uluslar
aras Denizli ve evresi Tarih ve Kltr Sempozyumu Bildiri Kitab, C.I, 2006
Demirba Timur, Hrriyeti Balayc Cezalarn ve Cezaevlerinin Evrimi, Hapishane
Kitab, (Editrler: Emine Grsoy Naskali-Hilal Oytun Altun), stanbul, 2005
Ekinci Ekrem Bura, Tanzimat ve Sonras Osmanl Mahkemeleri, stanbul 2004;
M.Akif Aydn, Trk Hukuk Tarihi, stanbul 1999
Foucault Michel, Hapishanenin Douu, Ankara 2006
Heyd Uriel, Trk Hukuk ve Kltr Tarihi zerine Makaleler, (Tercme ve
Derleme:Ferhat Koca), Ankara 2002
en mer, Osmanlda Mahkm Olmak- Avrupallama Srecinde Hapishaneler,
stanbul 2007
imir Sebahattin, Bigadi Hapishanesi, Zindanlar ve Mahkumlar, Emine Grsoy Naskali-Hilal Oytun Altun, stanbul 2006
Tekin Saadet, XX. Yzyln Balarnda Aydn Vilayeti ve Mlhakatndaki Hapishanelerin Genel Durumu Celal Bayar niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,
2006/2 Gz says, Manisa 2006
Temel Mehmet, XX. yy. Balarnda Mentee Sanca Hapishaneleri, Trkiyat
Aratrmalar Dergisi, Say:26, Gz 2009
Uslu Muharrem, Erzincanda Su, Sulu ve Hapishane (XIX.yy.Sonu-XX.yy.Ba) Erzincan niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, Erzincan 2010
ok Cokun, Ahmet Mumcu, Glnihal Bozkurt, Trk Hukuk Tarihi, Ankara 2010
Yldz Gltekin, Osmanl Devletinde Hapishane Islahat (1839-1908), Marmara
niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Yksek Lisans Tezi, Danman:
Prof.Dr. Mcteba lgrel, stanbul 2002
352
EK:1 BOA. DH.MB.HPS. nr.14/62 Nevehir Hapishanesine ait bir yoklama cetveli.
353
Kevser DERMENC
354
NEVEHR L RGP LESNDE DN ADETLER VE

EYZ GELENE
WEDDING CUSTOMS AND TROUSSEAU TRADITIONS IN URGUP,
NEVSEHIR
Kezban SNMEZ*
ZET
Dn evlenmeyi kutlamak zere yaplan bir tren ve elence olarak tanmlanmaktadr. Evlilik messesesinin kurulduu ilk devirlerden bu yana yaplmaya devam eden bir gelenektir. Trkiye corafyasnda da, dn gelenekleri nemlidir. Bu gelenekler, birok
ehirde, ok deiik karakterler gsterir. Bu aratrmada Nevehir
li rgp lesinde devam eden dn ve eyiz gelenei zerinde
durulmaya allacaktr. eyiz, Trk Kltrnde evlenen bir kzn
evlilie maddi katklar olarak dnlmektedir. Bunlar ounlukla
el eme ile retilmi hallar, ilemeli rtler, oyal yemeniler, yastklar, yorganlar, havlular vb. eyalardr.
Bu aratrmada ncelikle yazl kaynaklar taranarak dn ve eyiz gelenei ile ilgili bilgiler verilecek, daha sonra rgp ilesinde
yaplacak saha aratrmasnda karlkl grmeler yaplarak rgp
yresinin geleneksel dnleri ve eyiz gelenei hakknda bilgiler
alnacaktr. Bu grmeler srasnda eyiz geleneinde en sk karlalan rnlerin fotoraflar ekilecek ve bildiride bu fotoraflara da
yer verilecektir. Bu aratrmann amac, Nevehir li rgp lesindeki
geleneksel dn ve eyiz adetlerini anlatmak ve bu adetlerin gnmzde tantlmasna ve yaatlmaya allmasna katk salamaktr.
Anahtar Kelimeler: Dn, eyiz, rgp
ABSTRACT
Weddings are defined as a ceremony and entertainment arranged
to celebrate the marriages.They are traditions that have been held
* Ar. Gr., Seluk niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, El Sanatlar Eitimi Blm
e-posta:kkara@selcuk.edu.tr
355
Kezban SNMEZ
since the times first marriages were established. Customs of weddings are significant in Turkey and neighbouring countries, as well.
These customs exhibit many different characteristics in different
parts of the country. In the study, the existing traditions of weddings and trousseau were aimed to be investigated. Trousseau is
considered to be economic contribution to the newly married couple in Turkish culture. These are mostly the goods, such as handmade carpets, embroidered clothes, hand-painted hankerchieves,
pillows and cushions, quilts, and towels.
In this study, firstly, the information on the traditions of wedding
and trousseau will be given after scanning the written documents
and sources, and then the data related to the traditions of marriages and troueseau in Urgup and neighbouring area via the interwievs performed in the same area will be obtained. During the interwievs, the mostly encountered materials will be photographed, and
the photos will also be displayed in the presentation of the study.
The objective of the study is to enlighten the customs and traditions
of the weddings and trousseau in Urgup, Nevehir, and to provide
contributions to the introduction and publicity of the data to the
general public.
Key Words: Wedding, Trousseau, Urgup
1. Giri
Toplumsal yapnn temel ta olan aile, kavram olarak erkein ve kadnn
ocuklaryla oluturduklar, iblmne dayanan toplumsal ve ekonomik
temel birlik olarak tanmlanabilmektedir. Trkemizde aile olmann karl olarak, ev ama anlamna da gelen evlenme kavram kullanlmaktadr.
(Sevindik: 2005, 12)
Bu aratrmada Nevehir ili rgp ilesinde gemiten gnmze devam
etmekte olan evlenme gelenekleri ile ilgili tespitler anlatlmaya allacaktr.
Doum, evlilik ve lm insan yaantsnda temel dnemi meydana getirir. Bu dnemlerin her biri eitli gelenek ve grenekleri iinde barndrr.
Bu bildiride evlilik dnemindeki eyiz gelenei ele alnmtr.
Gnmzde her anne-baba ekonomik durumlarna gre, yrelerindeki gelenek ve greneklere bal kalarak, evlenecek kzlarnn eyizlerini
kendileri hazrlamaya almaktadrlar. Bildirinin amac; Nevehir ile rgp
356
Nevehir li rgp lesinde Dn Adetleri ve eyiz Gelenei
ilesindeki geleneksel dn ve eyiz adetlerini anlatmak ve bu adetlerin

gnmzde tantlmasna ve yaatlmaya allmasna katk salamaktr.
2. rgp lesinin Genel zellikleri
rgp, Orta Anadoluda Kzlrmak yay iindedir. Bugn Kapadokyann
en nemli konaklama merkezlerinden biridir. (Trkmen: 1999, 12) rgp
turizm asndan byk deer tamaktadr. Bunun birinci nedeni doann
olaand grnm ise, ikinci nedeni de bu etkili doa gzelliini dinsel
etkilemeye tayan ilk Hristiyanlarn yapt kilise ve manastrlardr. (Kaya:
1994, 17)
rgp Nevehire 20 km. uzaklkta tarihi en eski olan bir iledir.(Anonim:
1990, 100) 574 kilometrekare yzlmne sahiptir. le gneyini Hodul
da, dousunu Topuz da, kuzeyini Aktepe da ve Damsa ay vadisi,
batsn Nevehir merkez ile ile Uhisar kasabas snrlar. lenin doal bitki
rts bozkrdr. (Kaya: 1994, 8)
rgp, tarihsel ve toplumsal geliimindeki zelliklerden dolay daima
Nevehirin en kalabalk ilesi olmutur. (Kaya: 1994, 13) Nevehir ilinin
ekonomik bakmdan gelimi ilelerinden olan rgpte balca geim
kayna baclktr. retilen zmn byk bir blm arap yapmnda
kullanlr. Damsa ay vadisinde elma yetitirilir. Eski nemini yitirmi olmakla birlikte hala halclk srmektedir. Son yllarda, ilenin en nemli
geim kayna turizm olmutur. Akarsularca alm vadi oluklar iinde
olumu, halk arasnda Peribacas diye adlandrlan tepeleriyle ilgin bir
doal yaps olan rgp yresi en ok turist eken kesimdir. (Anonim:
1990, 100)
rgp Osiona adyla Kapadokya nn nemli merkezlerinden biriydi.
Emeviler zamannda Anadolu yu ele geirmeye alan Arap aknclar
Bizans n elinde bulunan bu yreyi elde etmek iin kanl savalar yapmlardr. Alpaslan n komutanlarndan Afin Bey, Kapadokya ehirlerini bir bir
ele geirip Bizans snrlarn batya doru daraltrken, rgp te Seluklularn
eline gemitir. Anadolu Seluklu Devleti kurulunca, rgp eski nemini
korumutur. ( Gney: 1974, 154) rgp Osmanl mparatorluu devrinde
nce Nide ye, sonra Konya ya bal kadlk merkezi idi. Damat brahim
Paa nn sadrazaml zamannda kadlk Nevehir e alnd ise de, Lale
Devri sonunda tekrar Nide ye baland. 1935 ylnda bu defa Kayseri
nin ilesi yapld. 1954 ylnda Nevehir in il olmas nedeniyle Nevehir in
ilesi oldu. (Anonim: 1973, 55)
357
Kezban SNMEZ
3. rgp te Dn Adetleri
Dn evlenmeyi kutlamak zere yaplan bir tren ve elence olarak tanmlanmaktadr. Evlilik messesesinin kurulduu ilk devirlerden bu yana yaplmaya devam eden bir gelenektir. Trkiye corafyasnda da, dn gelenekleri nemlidir. Bu gelenekler, birok ehirde, ok deiik karakterler gsterir.
rgp dnleri Nevehir ilinde yaplan dnlerle benzer zellikler gstermektedir. rgp te dnler Nevehir de olduu gibi bayrak kaldrma
ya da bayrak dikme gibi adlar alan bir trenle balamaktadr. Bu trenin balama zaman yerleim birimlerine gre deiiklik gstermektedir.
Genellikle Perembe akam, Cuma sabah veya Cuma camiden ktktan
sonra bayrak treni yaplmaktadr. Bu tren, camiden alnan bayran duas yapldktan sonra, erkek evinin grnr bir noktasna dikilmesiyle sona
ermektedir. Bayrak treninde farkl bir uygulamaya, rgp ilesinin birka
kynde rastlanmaktadr. Bu kylerde bayran dikilmesi, silah atlaryla kutlanmaktadr. (Sevindik: 2005, 15) Bayrak dikme treninden sonra
srasyla kz hamam, kna gn, gelin alma ve gale gnleri gerekletirilmektedir. Kz hamamnda kadnlar arasnda elenceler dzenlenerek gelin
kza banyo yaptrlmaktadr. Gelinin tm arkadalar ve akrabalar toplanarak hamam kiralanr. Evde hazrlanan yiyecekler ve iecekler gtrlerek
gbek ta zerinde yenirken, tefler alnarak elenilir. Kna gn kz tarafnda yaplr. Kadnlarn katlmyla gelin ve arkadalarna kna yaklarak,
mzikli elenceler dzenlenir. Kna gecesinde misafirlere biskvi, lokum,
erez, erbet gibi yiyecekler ikram edilir. Kna yakldktan sonra gelinin yakn arkadalar gelinle kalarak geceyi birlikte geirirler. Kz tarafnda kna
gecesi yaplrken erkek tarafnda gvey donatma treni yaplr. Bu trende
damada kz tarafndan boha iinde gelen kyafetler dualarla giydirilir.
rgp dnlerinde dier ilelerde grlmeyen geleneklerden biri nahl
vmedir. Nahl renkli katlarla sslenmi ve aatan yaplm bir dn
ssdr. (Gney: 1974, 151) 1,5-2 m. yksekliindeki tahta iskeletten ve
dz, bkml, gl v.b. ekiller verilmi grafon katlarndan yaplmaktadr.
(Fotoraf No: 1) Nahl evlenecek erkein urunun almas ve toplumda prestijinin ykselmesi iindir. Erkein gelecek hayatnn aydn olaca
inancyla nahl zerine drt mum konulur. Bunlarn yannda gemi dnemlerde nahl aacnn zerine gerek ve balmumundan kular ve eitli
meyveler takld da grlmtr. Dnlerde arambay perembeye
balayan gece gvey donatma treni yaplr. Bu tren srasnda gndz
358
hazrlanan nahl, gveyin yanna konarak mumlar yaklmaktadr. Nahln

vme ilemine gvey donatmadan sonra geilmektedir. vme ii balama, klarnet ve keman eliinde szleri Mahfi Babya ait olan bir ezgi ile
yaplmaktadr. Bu ezginin szleri yledir: (Anonim: 1998, 200)
Acayip bir nesne grdm, dallerine aferin
Bahede yeni am gller var kimi sar kimi pembe
Allarna aferin,
am, Halep, stanbulu gezdim
Grmedim byle bir telli dray
Anca rgp l verir anl hreti
Bunu yapan ustalarn ellerine aferin
Mahfi ann hizmeti var stadn pirine
Adet sakin olduysa gayr kaldrn yerine (Gney: 1974, 151)
vg bitiminde, damat nahln dibine para atar. Gvey vekilleri ve arkadalar da para atarak damad kurtarrlar. Bu paralar nahlcnn olur. Daha
sonra nahl alnarak gerdek odasnda bir keye konur ve dn bitimine
kadar orada bekletilir. (Anonim: 1998, 201) Kna gecesinin ertesi gn
gelin alma merasimi dzenlenmektedir. Bu merasimde erkekler ve kadnlardan oluan bir topluluk kz tarafna giderek gelini erkek evine getirir.
Gelin evden kmadan nce erkek kardei tarafndan beline krmz bir kuak balanr. Bu kzn bekaret kemeridir. Gelin erkek evine geldiinde iinde bozuk paralar ve buday bulunan bir testiyi krar. Dn gn erkek
evinde de kz evinde de gelen misafirlere yemekler ikram edilir. Dnden
bir sonraki gn gelinin arkadalarndan ve akrabalarndan oluan bir grup
kadn gelinin evine giderek, tefler eliinde mzikli elenceler dzenlenir.
Burada gelin ve arkadalarndan bir ka yresel kyafetler giyerek balarna fes takar. Bu srada gelinin kakl kesilerek gen kzlktan gelin olmaya
geii ilan edilir. Bu trene halk arasnda kakl kesme ya da gale denir. Bu
trenden sonra dn tamamen sona erer.
4. rgp te eyiz Gelenei
eyiz, Trk Kltrnde evlenen bir kzn evlilie maddi katklar olarak
dnlmektedir. Bunlar ounlukla el eme ile retilmi hallar, ilemeli
rtler, oyal yemeniler, yastklar, yorganlar, havlular v.b. eyalardr. eyiz
kltr kkleri binlerce yllk adetlerle, inanlarla beslenen bir hayat aac,
ok ynl bir olgudur. Bir yanyla ekonomiyle, adetlerle, inanlarla ilgili bir
sosyoekonomik olay, bir yanyla ak, zlem, mit, ihtiras, efkat, sadakat,
359
Kezban SNMEZ
gurur, kskanlk, ksknlk gibi insani duygularn, naklarla, renklerle

ifade edildii duygu ykl bir sanat olaydr. (Kademolu: 1999, 99) eyiz
her toplumda yzyllardr sregelen bir gelenek olarak karmza kmaktadr. Bu gelenek ailelerin maddi durumlarna, yaam tarzlarna ve yrelere
gre farkllklar arz etmektedir. Bu farkllklar genellikle eyizde kullanlan
malzeme, tr ve teknik olarak karmza kmaktadr. (Snmez: 2006, 423)
rgp te kz ocuklar iin eyiz hazrl kk yalarda balamaktadr.
Gemite bir gen kzn eyizinde el dokumas hal (Fotoraf No: 2) , el
dokumas kilim (Fotoraf No: 3), somya, birka hasr yastk, hasr yastklarn zerine yaymak iin yaplan ve yrede somya rts (Fotoraf No: 4-6)
denilen birka ileme, yine somyalar zerinde kullanlmak zere yaplan
ilemeli krlentler (Fotoraf No: 7,8), rg oraplar (Fotoraf No: 9,10)
v.b. eyalar bulunurdu. Somya rts ve krlentler genellikle apraz ine
(kanavie) teknii ile yaplrd. Ailenin ekonomik durumuna gre kzlara
bir de eyiz sand alnrd. Bu sandklar ailenin maddi gcne gre ok
ssl ya da sade olurdu (Fotoraf No: 11,12). Bunun dnda her gen
kza mutlaka bir yemeni sand (Fotoraf No:13) alnrd. Yemeni sandnn iinde en az 40-50 adet yemeni (Fotoraf No:14-16) bulunmaktayd. Yemenilerin yars renkli ve desenli olup eit eit oyalarla bezenir,
dier yars ise beyaz tlbent olarak yaplp boncuk oyalaryla sslenirdi.
rgpte her gen kz kendi eyizi iin, el emei gz nuru dkerek, en az
bir hal dokumaktayd. Ancak gnmzde bu el dokumas hallarn yerini makine hallar almtr. Bunlarn dnda eyizlerde aliminyum tabaklar,
tahta kaklar, birka bardak v.b. oluan mutfak gereleri bulunurdu.
Gnmzde eyizler bir evi donatacak zenginlikte ve eitte yaplmaktadr.
rgp te bir gen kzn eyizinde yine ailelerin maddi gcne gre oyal
yemeniler, ilemeli karyola etekleri (Fotoraf No: 17,18), ilemeli seccadeler (Fotoraf No: 19), ilemeli rtler (Fotoraf No: 20), tenteneler (dantel)
(Fotoraf No: 21,22) , hallar, yorganlar, yastklar, yatak takmlar, pikeler gibi
ele emei gz nuru dklerek hazrlanan rnler yer almaktadr. Yemeni
sand gelenei gnmzde hala devam etmektedir. Yemeni sandklarnda gemite olduu gibi ok sayda yemeni bulunmaktadr. Yemenilerin
kenarlar ine oyas, mekik oyas, boncuk oyas denilen tekniklerle bezenmektedir. Karyola etekleri ve seccadelerde apraz ine (kanavie) denilen
teknik uygulanmaktadr. eyizlerde en az adet yatak takm ve en az
adet ilemeli seccade bulunmaktadr. Tenteneler modaya uygun ekilde
rlmektedir. Bu teknikte eitli oda takmlar, perdeler, yatak takmlar v.b.
360
hazrlanmaktadr. Gnmzde eyizlerdeki hallar genellikle makine hals

eklindedir. Ancak yine ailelerin ekonomik gcne gre el dokumas hallarda eyizin bir parasdr. Fakat bu hallar gemite olduu gibi kz ocuklar
tarafndan dokunmayp, satn alma yoluyla eyize konmaktadr. Bu hazrlklarn dnda rgp te mutfak eyalar ve yatak odas iin gerekli eyalar da
kz ocuklarnn aileleri tarafndan hazrlanmaktadr.
5. Sonu
Bu aratrmada Nevehir ili rgp ilesinde alan aratrmas yaplarak yre
halk ile grmeler yaplm, bu grmeler srasnda ortaya kan bulgular aktarlmaya allmtr.
rgpte dn adetleri her ne kadar deiime uramsa da, baz gelenekler devam ettirilmeye allmaktadr. Bunun en nemli gstergesi nahl
vme geleneidir. le merkezinde ok nadir olmakla birlikte baz kylerde
bu gelenein devam ettii tespit edilmitir. le merkezinde geleneksel dnlerin yerini salon dnleri almtr. rgp te eyiz gelenei gemiten farkl zellikler gstermekle beraber halen nemini yitirmeden devam
etmektedir. Sosyal ve ekonomik durumu ne olursa olsun, gen kzlar evlerinde kullanacaklar eyalarn emek vererek, gzel duygu ve dnceler
iinde hazrlamaktadr. Gnmzde deien toplum yaps ve ekonomik
sebepler nedeniyle erkek tarafnn da eyize katklar olmaktadr.
Fotoraflar
Fotoraf No 1: Nahl
Fotoraf No 2: El dokumas hal
361
Kezban SNMEZ
Fotoraf No 3: El dokumas kilim
Fotoraf No 4: apraz ine teknii ile yaplan somya rts
362
363
Kezban SNMEZ
Fotoraf No 7: apraz ine teknii ile yaplan krlent
Fotoraf No 8: apraz ine teknii ile yaplan krlent
364
Fotoraf No 9: El rgs orap
Fotoraf No 10: El rgs orap
365
Kezban SNMEZ
Fotoraf No 11: eyiz sand
Fotoraf No 12: eyiz sand
366
Fotoraf No 13: Yemeni sand
Fotoraf No 14: Oyal yemeniler
367
Kezban SNMEZ
368
Fotoraf No 17: apraz ine teknii ile yaplan karyola etei
Fotoraf No 18: apraz ine teknii ile yaplan karyola etei
369
Kezban SNMEZ
Fotoraf No 19: apraz ine teknii ile yaplan seccadeler
Fotoraf No 20: lemeli rt
370
Fotoraf No 21: Tentene (dantel)
Fotoraf No 22: Tentene (dantel)
371
Kezban SNMEZ
Kaynak Kii Knyeleri

Ad-Soyad: Hatice ahin
Ya: 55
Meslei: Ev hanm
Ad-Soyad: Halime Kebap
Ya: 52
Meslei: Ev hanm
Ad-Soyad: Hanife Temur
Ya: 60
Meslei: Ev hanm
Ad-Soyad: Aye Kartal
Ya: 52
Meslei: Ev hanm
Ad-Soyad: Zeliha ztrk
Ya: 31
Meslei: retmen
Ad-Soyad: Dilek akr
Ya: 30
Meslei: Ev hanm
Ad-Soyad: Murat Gzelgz
Ya: 62
Meslei: Ticaret
Kaynaklar
Anonim, rgp, Nevehir 90, zmir, 1990, s. 100-104
Gney, Emrullah, v.d., Nevehir li Yakn evre ncelemeleri, stanbul, 1974
Kademolu, Osman, eyiz Sand, stanbul, 1999
Kaya, Mustafa, Gemiten Gnmze rgp, Ankara, 1994
Korkmaz, Zeynep, Nevehir ve Yresi Azlar, Ankara, 1994
Nevehir l Yll, Ankara, 1973
Nevehir l Yll, Ankara, 1998
Sevindik, Hseyin,Nevehir linde Evlenme Gelenei zerine Tespitler, Nevehir
Kltr ve Tarih Aratrmalar, Say: 2, Ankara, 2005, s.12-16
Snmez, Kezban, El lemelerinin Srekliliini Salayan eyiz Gelenei ve Konya
rnekleri, I. Uluslararas Ev Ekonomisi Kongresi Srdrlebilir Gelime ve
Yaam Kalitesi, Ankara, 2006, s. 423-432
Trkmen, Kemal Talih, Bilinmeyen Kapadokya dan Bir Kesit rgp, Ankara, 1999
372
RGPL REFK BAARAN VE TRK

MZK KLTRNE KATKISI
REFK BAARAN, HIS REGION (URGUP) AND CONTRIBUTIONS
TO OUR TURKISH MUSIC CULTURE
Kubilay KOLUKIRIK* - Gnsu YILMA**
ZET
Trkiye, saysz gzellikleri ierisinde barndran bir tarih ve kltr
lkesidir. Eski zamanlardan bu yana eitli kltrlerin bir arada bulunmas ile kltrler aras etkileimin olmas kanlmazdr. Dolaysyla, bu etkileim birok alanda olduu gibi sanat alannda da kendisini gstermitir. Bu balamda, yaplan bu aratrma ile; bir kltr
mozaii olan Trkiyenin, Nevehir rgp yresindeki deerli halk
ozanlarndan birisi olan Refik Baarann yaad evre ele alnarak
onun yresine ve lkemiz mzik kltrne sunduu katklar incelenmitir. Bu aratrmann, lkemiz mzik eitimi ve mzik sosyolojisine sunduu katk asndan nem tadn syleyebiliriz.
Aratrmada temel bir yaklam olarak durum saptamasna elverili
betimsel tarama modeli benimsenmitir. Bu aratrma sonucunca
elde edilen veriler; bulgular, tablolar ve grafikler yardm ile yorumlanmtr.
Anahtar Kelimeler: Mzik, Trk halk mzii, rgp Yresi, Mzik
sosyolojisi.
ABSTRACT
Turkey is a country of history and culture which involves countless
of beauties inside. Since the early years variety of cultures being
together affected many areas as well as art.
* Yrd. Do.Dr. Nevehir niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Mzik ve Sahne Sanatlar Blm
retim yesi, e-posta:kubilaykolukrk@gmail.com
** Ar. Gr. Nevehir niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Mzik ve Sahne Sanatlar,
e-posta:gyilma@nevsehir.edu.tr
373
Kubilay KOLUKIRIK - Gnsu YILMA
In this context, the research Turkey, a mosaic of cultures is conducted to introduce the musical contributions of the creativity of
Refik Basaran who is a bard in Nevsehir Urgup to our country. Besides, the research is essential because of analyzing the life of this
valuable bard, his contributions to Turkish folk music which is also
important in terms of music education and sociology of music.
As a basic approach depictive/descriptive survelliance model convenient to case determination is adopted. The data gathered at the
end of this research is interpreted by means of findings, tables, and
graphs.
Key Words: Music, Turkish Folk Music, Urgup Region, Sociology
of music.
Giri
nsanolu varolularndan bu yana topluluklar halinde yzyllar boyunca
yaamlardr. Bunun nedenini dayanma, yardmlama, savunma gibi
daha kolay ve daha tehlikesiz yaama biimine balayabiliriz. Bu sre
ierisinde gelien zeks sayesinde insanolu, birlikte yaama becerilerini gelitirip zamanla yaama biimine, sanat katmtr. lkel mziklerden
halk mziklerinin, halk mziklerinden de sanat mziklerinin douu ile
sregelen bu geliim, toplum ierisinde var olan iletiim duygusu ile yaratt kltrn rnleri olarak ortaya kmtr. nsan, onun var ettii kltrn tarihsel boyutu ierisinde birer toplumsal etkileimin rn olarak
yer almaktadr. Mzik, bireysel olduu kadar bireylerin iinde bydkleri
kltrce biimlenmitir. Bu sebeple mzii sosyolojiden ayr tutmak, ayr
dnmeye almak, sz konusu olan mzik ve sosyolojiye gerekli arl
vermek asndan bounadr. Bylece mzik sosyolojisinin, genel sosyoloji ile de egdml olarak dnlmesinde yarar grlmektedir (Gnay,
2006). nsanolunun yaam serveninde birbirleri ile etkileim iinde yaadklar toplumlardan etkilenmesi, ardndan bir kltr sentezlenmesini
de meydana getirdiini sylemek mmkndr. Bu etkileim yzyllar boyu
srm, gnmze kadar devam etmitir. Nevehir blgesi de dier blgeler ve iller ile etkileim halinde olmu, birbirleri ile kimi zaman mzik
kltr asndan ortak bir tarz yaratmlardr.
Anadolunun tam ortasnda yer alan Nevehir blgesi, halk trkleri asndan olduka zengin bir yapya sahiptir. Nevehir blgesinden derlenmi
yaklak 120 trk olduu belirtilmektedir. Bu trklerin yaklak %75i
374
rgpl Refik Baaran ve Trk Mzik Kltrne Katks
krk hava formunda, %25i ise uzun hava formundadr. Bu trklerin

beslendii kaynaklar olarak Krehir bozlak gelenei, Konyadaki oturak
lemleri ve trkleri, Alev- Bekta kltr ve buna bal olan deyi ve
semahlar gsterebiliriz. Nevehir trklerini daha ok ak, ayrlk, sla zlemi, gurbet, sevin ve keder gibi duygular barndran lirik yapdaki trkler olarak vasflandrabiliriz. Nevehir trkleri, Orta Anadolu trkleri
kapsamnda yer almtr. TRT repertuarna da girmi olup birok sanat
tarafndan seslendirilmitir (en, 2011).
Halk trklerinin, ezgilerinin gemiten gnmze ulamasnda icraclarn
nemli rol oynadn syleyebiliriz. Onlar, bir tarih ve kltr lkesi olan
lkemizin farkl yrelerinden eitli eserler icra etmeselerdi, kuaktan kuaa tanan trklerimiz yeniden hayat bulamazd. Bu aktarm ve paylamda lkemizin hemen her yresinde saysz ozanlarmz, icraclarmz
mzik kltrmz asndan nemli bir yer tekil etmilerdir. Ayrca kendilerinden sonra gelecek olan halk mzii temsilcilerimize de ilham kayna olmulardr. Her yrede olduu gibi, Nevehir yresinde de phesiz
gemiten gnmze birok icrac ve ozan bulunduu sylenebilir. Ayrca
rgp; Nevehir Yresinin en eski ve en kkl yerleim birimlerinden biri
olarak olduka zengin yerel bir mzik kltrne, bu kltre katkda bulunan yresel sanatlara sahip dikkat ekici bir yerdir.
Nevehir yresinde Trk halk mziine emek vermi kiiler arasnda rgpl Refik Baaran bata olmak zere; Hac Bektal Veli Kangal, Avanoslu Selahattin, Avanoslu Cevat Bala, Nevehirli Cafer, Nevehirli Sazc
Hseyin, rgpl Fadime, rgpl Kamil, rgpl evket Uar, rgpl
Ali, rgpl k Mehmet, Misali Uraz sayabiliriz.
1.1.Refik Baarann Hayat (1907-1947)
Refik Baaran 1907 ylnda, rgpn eski ad Damsa olarak bilinen gnmz Taknpaa Kynde dnyaya gelmitir. ok kk yalarda mzie
ilgi duymaya balamas, eline ald aa paralarn gsne srterek saz
alyormuasna trk sylemesi onun belki de ileride nl bir halk mzii sanats olaca, lkesine nemli eserler brakacann erken habercisi
idi. O gnleri ve sonrasn bu deerli sanatmzn kendi adn tayan torunu, u ifadelerle nakletmektedir: Refik Baaran henz on be yanda
iken abisi Fettah onun balama almay renip, ilerde iyi bir sanatkr
olmasn istermi. Bunu gerekletirmek iin Krehire giderek bir balama satn almtr. Daha sonra da Kayserinin Yeilhisar ilesine bal Kavak
375
Kynden Topal Hasan, her retecei trk iin bir sar lira almak art ile Refik Baarana balama dersleri vermeyi kabul etmitir (Baaran,
1996).
1915 ylnda o dnem tek retmenli okulda yl okuyan, abisi Fettahn
Topal Hasann bu teklifini kabul etmesi ile birlikte mzik derslerine de
balayan Baarann abisinin bu deerli halk ozanmzn yeteneini gelitirmesi ve ileride lkemiz mzik kltrne nemli katklar olacak olan
kardeinin hayatnda byk nem tadn syleyebiliriz. Abisi Fettah,
Sineson Medresesini bitirmi Kurtulu Savanda ise subay olarak grev
alm ileri gre sahip bir insandr. Refik Baarann kk yata babas
Mustafa avuu kaybetmitir. Annesi Emine Hanm kendisini yrekten
desteklemitir. On yedi yanda, kendisi ile ayn yata olan Fadime Hanm
ile evlenip, einin de kendisini desteklemi olmas; Baarann ozanlk yolunda yap talarn oluturmasnda nemli bir yer tekil etmitir.
Tarlaya, baa gitmedii zamanlarn dnda Refik Baaran, iki yl boyunca,
alt kilometre uzaklktaki ustasnn yanna yryerek gitmi ve ondan balama dersi almtr (Grkan, 1997). Bu dersleri ilerletebilmek, daha iyi saz
alabilmek iin Damsadaki evinden sksk kap Yaz Dann eteklerindeki bir maarada on-on iki gn boyunca kald belirtilmektedir (Sapmaz,
2000).
Baarann askerlik dnemini ve herkes tarafndan nasl tannmaya balandn Grkan: Refik Baaran askere gidinceye dek dnlerde balama
alp sylemi ve bu yolla n Anadoluda hzla yaylmtr. nnn yaylmasyla kendisine yrenin dndan da teklifler gelmeye balam ve bu
suretle deiik illeri ve yreleri gezme ansna sahip olmutur. Askerliini
jandarma olarak yapan Baaran, nce Ktahya ardndan da Nidede grev yapm ve bu ekilde askerliini sona erdirmitir. Askerliini bitirdikten
sonra Damsaya dnm ve dnlerde balama almaya devam etmitir.
Kendi yakt trkleri okuduka Anadoluda n dalga dalga yaylm
ve herkes tarafndan sevilen bir sanatkr haline gelmitir. eklinde ifade
etmitir (Grkan,1997).
Refik Baarana Baaran soyadn Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi
Mustafa Kemal Atatrk tarafndan verilmesini TRT sanats Grbz Sapmaz u ekilde ifade etmitir: Ankarada Hacer Bulu, Safiye Ayla gibi sevilen sanatkrlarn katld, Atatrk iin verilen bir konsere Refik Baaran
da arlm, konser sonunda ulu nder sanatkr ok beenmi, Baaran
376
soy ismini kendisine vermitir (Sapmaz, 1996). Ayn konuda Karabulut

ise: Cumhuriyetin ilanndan nce soyad yasas kmadndan Baaran
ailesine lakap olarak Aliaagil deniyordu. 1934te soyad yasasnn Byk Millet Meclisi tarafndan kabul edilmesiyle birlikte Aliaagillerin Refik,
Atatrkn de onur verdii bir konserde ok baarl olmu ve bu baarl
konserden sonra Atatrk, Refike Baaran soyadn vermitir. eklinde
dile getirmitir (Karabulut, 2002).
1947 ylna kadar birok zorluklara, yolculuklara san zorlu hayat
Baarann Ankarann Aya ilesinde vefat etmesi ile son bulmutur. lm
sebebi kesinlikle bilinmemek ile birlikte birka sylenti de mevcuttur. lki,
ei Fadime Hanmn naklettiine gre, muhtemelen u ekildedir: Refik, Ayaa dne gider. Bulunduu kyle Aya aras drt saat kadardr. Birlikte yaad Hafize ismindeki kadn, Refikin tekrar dnmeyecei
korkusuna kaplarak, onu ldrmeleri iin adam tutar. Kiralk katiller,
Refike yolda elik eder. Daha kestirme olacan syleyerek yolu deitirirler. Bir ukura gelince, aralarna alp dverler, boazn skarlar, baklarlar.
Civarda bulunan bir oban, Refikin bartsn duyar. Yanna geldiinde
onu yatyor grrse de adamlarn tehdidi yznden sesini karamaz. Katiller, Refik ldkten sonra heybesini ve sazn getirip Hafizeye verirler.
Hafize, olay yerine gider ve Refiki bir kayann zerinde, eli yz diken
iinde, azndan akan kanlar gllenmi olarak bulur. Kimilerinin anlattna gre ise, Ayataki bir dnden sonra Ankaraya dnerken Gkler
ky ile Aya arasnda bindii eekten derek, bir sylentiye gre de 6
Mays 1945te Hdrellez trenlerini kutlarken birden fenalaarak lmtr (Kaya, 1994). Bir dieri ise Tokel tarafndan: mrnn son yl
geirdii Anayurt Kyndeki hayat da gnn birinde gerekten trajik bir
sonla noktalanr. Bir yaz gn Aya pazarndan yol arkadayla kye dnerken bir pnarn banda biraz mola verirler. Bir sre sonra herkes Pazar
heybeleri srtnda tekrar yola revan olur; fakat Baaran gitmeyip orda kalr;
sanki lmle randevusu vardr ve sznde durmaldr. Ve ok gemeden
lm bu usta sanaty, daha krk yann henz banda iken gelir, bulur.
Kimse yoktur yannda, yresinde; da banda bir yalnz lmdr onunki.
Tam bir garip lm. Yunusun syledii, lm gnden sonra duyulan gariplerdenSevenleri 1947 ylnn yaznda, gzyalar iinde Ayata
topraa verirler ekilde anlatlmaktadr (Tokel, 2000).
Mezar, Ayata Abdsselm Dann eteinde iki st aacnn arasnda iken daha sonra doduu kye lmnden tam otuz yl sonra 1977
ylnda intikal ettirilmitir.
377
ekil 1. Refik Baarann Taknpaa (Damsa) Kyne Nakledilen Mezar
378
ekil 1de Baarann 1977 ylnda kyne nakledilen mezar grlmektedir. Mezar ta o dneme ait olup, zerindeki trbe ve evresindeki yazlar
yakn zamanda ina edilmitir. Mezarnn hemen sandaki Duygularmz
Trkye Dkerek Sonsuza Tayan HALK OZANLARIMIZI Asla Unutmayacaz cmlesini, halkn Baarana duyduu sevgi ve vefa borucunun bir
gstergesi olduunu syleyebiliriz.
Baarann hayat ve mzikal yaamna baktmzda; kukusuz ki yaad evre, aile yaps ve tutumu nemli bir yer tutmutur. nsanlk tarihi
kadar eskilere uzanan mziin, konuulan dilden tretilen ezgiler ile harmanlanmas, gnmzde trklerin akllarda kalmas, kuaktan kuaa
severek okunmas ve dinlenmesi asndan da ayr bir nem tamaktadr.
Gittii her ilde verdii her konserde bu deerli sanatkarmz bulunduu
blgeden, yreden etkilenmi, mziine baarl bir ekilde yanstmay baarmtr.
1.2. Refik Baarann Yaratcl ve Sanat Kiilii
Refik Baarann kyne duyduu zlem yansnamayacak kadar byk
olup, yazd, yakt her trkde zlemini, sevgisini dile getirmesi, halkn
gnlne taht kurmas, ortak temalar ile bir btn oluturmasna etken
olmutur. Gittii her yrede iyi bir gzlemci olmu, toplum ierisinde yaadklarn mziine yanstmay baarmtr. Duygulu, yumuak, ili kiilii
ayn zamanda gururlu bir karaktere sahip olmas kimi zaman takdir toplam, kimi zaman ise zorlu bir hayat geirmesine sebep olmutur. Refik
Baarann ezgilerinde hasretlik ve ayrlk temalarn arlkl olarak ilemesi
ile ilgili olarak dedesinin adn tayan torunu: Refik Baaran plak yapmak
iin sk sk stanbula gidip kynden uzak kalm ve sla zlemi ekmitir.
Bundan tr genelde sylemi olduu szl ezgilerde hasretlik ve ayrlk temalarn arlkl olarak ilemitir.eklinde ifade etmitir (Baaran,
1996).
Baarann iini ciddiye almas, disiplinli bir sanat/icrac, prensip sahibi,
maddiyata nem vermeyen bir sanat olmas deerli halk ozanmzn sanatna duyduu sevgi ve saygy gzler nne seren bir yapya sahip olduu sylenebilir. Arkadalk ve insani ilikiler de onun iin nemli bir yer
tekil eder. Avanoslu Selahattin ile kurmu olduu yakn dostluk ocukluk yllarna dayanr. Birlikte birok dnde trk sylemiler, almlar
k atmalarna benzer elenceler yapmlardr. Yrenin gelenekselleen
379
oturak lemlerinde de yer almlar, zaman zaman yakn arkadalar ile

buluup sazl szl elence dzenlemilerdir. Baarann olu Hikmet ve
Selahattinin olu Muharrem bu dostluu anlatmaktadrlar (en: 2011,
121).
Baaran, rgpte doduu ve rgpl olduu halde burada duramam;
Ankara, Afyon yrelerinde gezici bir ozan yaamn tercih etmitir. Uzun
yllar rgpten ayr olmas, lmne dek trklerini koyu bir rgp ivesi
ile sylemesini engellememitir (Kaya, 1994).
Ozanmzn 1918-1947 yllar arasndaki yaratclk dnemini Grkan: Anadolunun saz ve sz kahraman olarak n yapan, zellikle
Anadoluda adeta frtna gibi esen, her gittii yerde sazyla szyle nne
n katan bu byk balama ve ses stad Refik Baaran; sz ve sanatnda
gsterdii kendine has tavrsal zellii ile, sadece Nevehir ve yresinde
kalmayarak, dalga dalga btn Anadoluya yaylm ve dnlerin, nianlarn, derneklerin aranlan bir sanatkr olmutur eklinde anlatmaktadr
(Grkan, 1997).
Balamay ve trky geni kitlelere ulatran, sevdiren bu nemli sanatkarmzn ayn zamanda Orta Anadolu Yrk, Trkmen Kltrnn
en karakteristik ifadesi olan geleneksel trk formunun usta bir icracs olduunu belirten Karabulut; trklerini, gnmz llerinde
olduka ilkel bulunabilecek, genellikle tek telli, kk tekneli, perde lleri hatal saz ile gerekletirdiini belirtmektedir (Karabulut,
2002).
Baarann sazn ustaca kulland, zaman zaman perdesiz olarak da ald bilinmektedir. Baaran iin saz, trklere elik etmek, daha iyi trk
okumaya yardmc olmak iin vardr. Kendi sesini de baar ile kullanmas; bozlak, uzun hava, halay, deyi ve oyun havas repertuarnn olduka
nemli bir blmn nemli saylacak derecede baar ile yorumlanmasna katkl olmutur.
Yorumculuu ve icracl ile ilgili Kalabulut: Btn perdelerde rengini
ve tnsn muhafaza eden duygulu sesiyle trkleri adeta dantel gibi iler. Kendine has grtlak nameleri ile i ie gemi triller, Refik Baaran
tavrnn en belirgin ynn oluturur. Onu dinlerken hi keli ve keskin
bir ses duymayz; keleri ve sivrilikleri yuvarlaklatrlm, yumuak geki-
380
lerle sslenmi ve adeta birbirine ulanm nameler selidir gnlmze ve

kulamza dolan eklinde belirtmitir (Karabulut, 2002). nald ise:
rgpl Refik Baaran (do-sol-do)dzeni yapmtr. nk plakta ald ezgilerde karar verdii tezenenin vuru tavr iinde (st,st,alt vuru)
periyodik olarak fa sesi duyulmaktadreklinde grte bulunmutur
(nald, 1997). Torunu Refik Baaran da kendisi ile yaplan rportajda birok nl icraclar, sanatlarn Baaran hakknda olan grlerinde, kendisinin ayr bir sluba sahip olduunu, kendi tarz ile Nevehir Yresinde
nemli bir yer edindiini vurgulamaktadr ( Refik Baaran, kiisel grme,
Eyll 2011).
Snrl imknlar ierisinde halk mziini icra eden deerli sanatkarmzn78
devirli ta veya ift plaklar, tm Anadoluya yaylm ve sat rekorlar krmtr. Ayrca kuvvetli bir hafzaya sahip olan Refik Baaran, evresinden
derledii tespit ettii trkleri hafzasna kaydederek stanbulda plak haline getirmek suretiyle onlarn kaybolmasn nlemi, nesilden nesile gemesini salamtr. Bugn TRTde, dnlerde, gazinolarda, elencelerde
alnan ve sylenen pek ok trknn bestesi veya gftesi rgpl Refik
Baarana aittir. Okuduu trklerin ounu kendinin besteledii eitli kaynaklarda da belirtilmitir (ahin, 1991; Grkan, 1997; Karabulut,
2002; en, 2011) .
1.3. Refik Baarann Trk Mzik Kltrne Katks
Refik Baarann tahminen 1935 ile 1947 yllar arasnda 200e yakn trk
okuduu bilinmektedir. Ayrca her gittii yerde oradaki yaad gnlk
olaylarla ilgili eitli uyarlamalar da mevcuttur. Bu uyarlamalar dilden dile
dolam ve ancak bir ksm gnmze dek ulaabilmitir. eitli icraclar
tarafndan eitli ekillerde yorumlanarak gnmze kadar dillerde dolamaya devam etmektedir.
lk okuduu trklerin genellikle anonim trkler olduu sanlmaktadr.
Trklerin szleri iir kurallar asndan ok gl olmad sylenebilir.
Trklerinin szlerinde zellikle rgp civarndaki Orta Anadolu azn
kulland iin, farkl bir karakteristik zellik tar.
Muzaffer Sarszenin TRT Radyosuna daveti zerine, 1943 ylnda ksa
bir sre kendisi gibi icrac olan Sar Recep ile birlikte Yurttan Seslere saz
ile elik etmitir. Yine bu yllarda Hamiyet Yceses, Safiye Ayla, Nuret-
381
tin Seluk, Mzeyyen Senar gibi nl sanatlara da saz ile elik etmitir
(Sapmaz: 2000, 34). 1935 ylnda, henz 28 yanda iken, kan ilk ta
planda, Tokatl Hamite ait olduu bilinen Tokat Yaylasna Yaylayamadm isimli trky ve ozanmzn kendisine ait Nenni De Feridem isimli
trky icra ettii bilinmektedir. Baaran bu iki eseri baarl bir ekilde
yorumlam, icralarnda da yer almtr.
Refik Baarann okumu olduu plaklarla ilgili olarak ahin: Sanatkr ilk
ta plan 1935 ylnda okumutur. Bu doldurduu ilk plann ad Tokat
Mahlesinde (Mahallesinde Yaylayamadm)dr. 1935 ylndan, lm olan
Mays 1947 ylna kadar geen 12 yl ierisinde pek ok sanatkra nasip
olmayacak sayda (70 dolaynda) plak doldurmutur. Plaa okuduu son
trknn veya son doldurduu plann ad da Azizedir. Hatta bu plan bir yz baka sanatkra aittir. Merhumun en ok sevdii pla ise
Hrnmdr grlerinde bulunmutur (ahin, 1991).
Birok plak irketi ile beraber alm olan Refik Baaran, doksan civarnda trk okumutur. Bu trklerden balcalar Tablo 1-2-3te ayrntl
olarak yer almaktadr.
Tablo 1. Refik Baarann alt Sahibinin Sesi simli Plak irketi ve
Trkleri (Kaya, 1993; s. 5-9)
irketin Ad
Plaklarn Saylar ve Yzleri

1
SAHBNN SES
A: Tokatl Hamitin
Trks
A: Tokatl Hamitin
Trks
A: Yksek
Odalarda
B: Malatya Trks
B: Nenni De
Feridem
B:Karabiber
Tablo 1de Baarann, Sahibinin Sesi isimli plak irketinde kaytl olduu
A ve B yzlerinden oluan toplam plann bulunduu grlmektedir.
382
Tablo 2. Refik Baarann alt Odeon simli Plak irketi ve Trkleri

irketin
Ad

4
5
A: Bir Yavrunun
Destan
6
7
A: Keten Gmlek A: Sprgesi
A:Hrnm
(Filfili)
Yoncadan
B: Anadolu Saz
B: Altn Dili
B: Uzun Kavak
B: Konya Develisi
Havas
Karam
8
9
10
11
A:Nevehir arks
A:Karadr Kalarn A: Haclar Ky(I)
A: Yaar
(Yaar)
B: Kar Dada
B: Karanfilim
B: Ayvaln Kara
B: Avar Gzeli
Srasra Bademler
Sakslarda
Ta
12
13
14
15
A: Karadr
A: Karadr
A: Karadr Kalarn
Kalarn Gzlerin
Kalarn Gzlerin A: iek Da
Gzlerin Mestan
Mestan
Mestan
B: Saat Buuk
B: Elinde St
B: Bad- Saba Oyun
B: Kstm Bu Dnyaya Sularnda Pazar
Gm
Havas
Gezdim
16
17
18
19
A: Gurbet Ellerinde
A: Yozgat
A: Naciye
A: Kayseri Mektebi
Alma Canm
Srmelisi
B: Sevdann
B: At Olan El Atna
B: Liray Bozduraym B: Sar Kz
Denizi
Biner Mi?
20
21
22
23
A: Yine rpna
A: Burhann Destan A: Naciye
A: Hdayda
rpna
B: Nar aac Budam
B: Keziban Gelin
B: Saffet Efendi B: Sar iek
Budam
24
25
26
27
A:Benim Anam
ODEON
A:Bana Derlerdi
A:Kurban Olan Habib
A: Mezar Aras
Yol stne Yatarsa
B:Knamayn
B:Kara Kuun
B:Sre Sre ndirdiler
B:Dn Ekberi
Komularm
Cc
28
29
30
31
A: Berber
A: Ulu Kavak
A:eftali Aalar A:Mara Mara
B:Kprden Geti
B: Mezarm Derin B: Gzelin Yana
B: Kersi Ba
Gelin
Ein
(Balm Kengeri)
32
33
A: en Olasn rgp A: Avanoslu Naci
B: Manavgat Yollar B: Ayva Dibi
383
Tablo 2de, Baarann Odeon isimli irkette A ve B yzlerinin bulunduu,

her birinin ounun farkl trklerden olutuu toplam otuz adet pla olduu grlmektedir. Ayrca Kar Dada Sra Sra Bademler isimli trky Baarann ei Fadime ve kyls Fadik ile birlikte okuduu belirtilmektedir (Karabulut: 2002, 133). Ayrca bu trk, farkl kaynaklarda Avanoslu
Selahattin ve Refik Baarana ait olarak gsterilmi, her iki ozanmzn da
plak kaytlarnda bu trknn yer ald belirtilmitir (en: 2011, 122).
Tablo 3. Refik Baarann alt Polidor simli Plak irketi ve Trkleri
irketin Ad
34
A: Haclar
Ky (II)
B: Hacbey
POLDOR
38
A:Rait
B:Aksine
evirdi

35
36
37
A: Osman Efe
A: Tello Can
A: Ceylan
B: Sevdann
Denizi
39
A: Gurbet Elleri
B: Emine Hatun
B: Mehmet Bey B: Nar Aac

Trks
40
A: Seher Yeli
B: Erciyesten
Kar Geliyor
Tablo 3te ise sanatkrmzn Polidor isimli irket ile de alt, yine bu irket ile A ve B yz olmak kouluyla toplam yedi adet plakta on drt farkl
trk seslendirdii grlmektedir.
Tablo 4. Refik Baarann alt Columbia simli Plak irketi ve Trkleri
irketin Ad

42
43
44
A: Sokaklardan
A: Konya Develisi
A:Yekde Oyun
A: rgp Develisi
atlayarak Yrme
(ek Deveci
Havas
(Gzelsin Derler)
Develeri Engine)
B: Bahar Geldi Yine
B:Hatice (Aksaray
B: Avar Gzeli
B: Bidanem Yar
Yollar ledi
Trks)
45
46
47
48
A: Koyun Gelir Yata A: Gece mi Getin
A: Yeni Srmeli
A: Mehmet Bey
Yata
(Kayalk z)
B:Odana Serdim Hal B: Alamay Alarm B: Krat
B: Tello Can
49
50
51
52
A: Kprden Geti
A:Vzdk
A:Gle ktm
A: Gelin Gelin
Gelin
B: Sebep
B:Keziban Gelin B:Aadan Gelen
COLUMBIA B: Kestanenin risi
53
54
A: Krk Gzelin inde
A: A Gelin
(Pnar)
B: Rait
B: Seyrani Baba
41
384
Tablo 4te kendisinin Columbia isimli irkette A ve B yzleri olmak kayd ile
toplam on drt farkl plakta toplam yirmi sekiz trk seslendirdii anlalmaktadr. Ayrca, bilinen bu farkl irketten kartt plaklara okuduu
trklerin zaman zaman aynlk gstermesi, onun, baarl icras ve yorumuyla dneminde popler bir kimlik tamas ile ifade edilebilir.
Tablo 5. Refik Baarann Tespit Edilemeyen Plaklar
55
A:Karinli Ah eker
B:Aziziye
56
A:Kurban Olam Habib
B:Aziziye
57
A:Rait Derler Bir Cahil Uak
B: ?
58
A:lahi
B: ?
59
A: mana Gel Gavur Kz mana
B: ?
60
A:Osmann Bindii Kheylan
B: ?
61
A: Ak Kat stnde Yeil Piyade
B: ?
62
A:Hapishane
B: ?
63
A:Aziziye
B:Bir Trk (Son Plak)
Baarann tespit edilemeyen birka pla da mevcuttur. Bazlarnn genellikle B yzleri tespit edilememitir (Bkz. Tablo 5). stanbul Yolunda
Bir Pnar Senin, Sa Yannda Sazlar Var, Kozan Da, Sabah Ettim
ve Dalma aylar Derindir isimli trkleri ei Fadime ve kyls Fadik
ile beraber okuduklar belirtilmektedir. Ayrca Kara Tevfik adl trknn Fadime ile kyls Haceriin kotuu bilinmektedir. Karadr Kalarn,
Gzlerin diyerek balayan trky ise Baaran, ei Fadimeden renmitir. Baarann sk sk gurbete gidip gelmemesi, eine ve ocuklarna
para gnderememesi, szlerinde durmad iin Fadime Hanm bir dnem
eine ksm, bildii birka trky de retmemitir. Bu yzden sanatkarmzn eitli vaatler ile ei Fadimeyi kandrp ondan trk renmesi,
bu trkleri ondan rendiini de kimselere sylememesi eitli ekillerde
anlatlmaktadr (Karabulut: 2002, 133). Baarann saydmz bu trklerinin haricinde sadece ezgi ile doldurduu bir plaa daha sahip olduunu
ahin ve Kaya: irket ve numaralarn tespit edemediimiz u trkleri de
plaa okumutur: Aslan Karam, Bana Deli Derler Neden Deliyim, Devran-
Felek Bize Gam Yutturdu, Devran Krat, Fettan Kardeim, Gurbet Bir Ate,
Kozan Da, Kprler Yaptrdm, Nazmiye, Srmeli ve Yemenimin Beyaz
eklinde belirtmilerdir (ahin: 1990, 32-53; Kaya: 1991, 49-53).
385
Ayrca Baarann son yllarda kendi adn tayan Kalan Mzik Arivinden
bir adet CDsi de yaynlanmtr. Bu CD ierisinde sanatya ait yirmi adet
trk bulunmaktadr.
Baarann trklerinde yre ivesi yaygn olarak duyulmaktadr. En nl
trks en Olasn rgpn szlerinde de bu iveyi rahatlkla iitebiliriz:
en olasn rgp dumann gitmez
Gratm acemi gona dutmaz
Olum(da) pek gcck yerini tutmaz.
(BALANTI)
Cemalm Cemalm algn Cemalm
Alganlar(n) iinde galdn Cemalm
rgpten de cgtm grmler,
Bagad(nn) pnarna inmiler,
Beni ldrmeye garar vermiler.
BALANTI
Cemaln giydii gadife alvar,
Dggann gilidi belinde parlar,
Gcck Mustafas beigde alar.
BALANTI
Baarann yukardaki en Olasn rgp isimli trksnn nazm iir trnde
yazldn grmekteyiz (6+5,8+3). Seyri inici ve kc olup, uak makamnda
olduu sylenebilir (Grkan: 1997, 43-44). Kylsnn yakt bir attan doan (Sapmaz: 2000, 70) trknn notasyonuna baktmzda ise, ozanmzn
hibir bilgisi olmadan kulaktan doma yetenei ile bizlere teknik adan icras
pek de kolay olmayan, hatr saylr bir eser braktn grmekteyiz:
386
ekil 2. Baarann en Olasn rgp isimli Trksnn Notalar

Refik Baaran hakknda TRTde, ikisinin 1982de gerekletirildii program hazrlanmtr. Sabri Uysaln hazrlad programlarn ilkinde, Refik
Baarann trklerine ve Fadime Baaran ile yaplm bir rportaja yer verilmitir. Dierinde ise Tamer Gkselin stanbul Radyosunca hazrlanm
olduu programda Mehmet Erenler onun trklerinden rnekler vermitir. nc program da, 1989da Mansur Kaymak tarafndan yaplmtr. Refik Baaran ile ilgili olarak Kltr Bakanl HAKAD arivinde yine
Fadime Baaran ile yaplm bir konumann band da bulunduu belirtilmektedir. Ayrca ve i Bulma Kurumu Genel Mdrl A.P.K uzman
Hasan ahinin rgpl Refik Baaran Hayat Eserleri ve Trk Halk Mzii iindeki Yeri adl kymetli bir almas da vardr (Karabulut, 2002).
Ozanmz hakknda TRT tarafndan halen hazrlanmakta olan bir belgesel
de mevcuttur (Refik Baaran, kiisel grme, Eyll 2011).
Baaran ansna rgpte bir meydan kurulmutur. Meydann hemen arkasnda, doduu kye giden aralarn kalkt noktada, bir heykeli de
bulunmaktadr.
387
ekil 3. Refik Baaran Meydan ve Heykeli

ekil 3te Baarann ansna rgpte adna yaptrlan meydan ve heykelini grmekteyiz. Ayrca doum yeri olan Damsa (Taknpaa) Kynn ktphanesinde Baarann saz ve plaklar da mevcuttur. Son iki yl ncesine
kadar evre ilede yaplan Hacbekta Kltr ve Sanat Etkinliklerinden
bir hafta on gn nce Damsa (Taknpaa)da Refik Baaran Trk enlii
dzenlendiini biliyoruz (R.Baaran, kiisel grme, Eyll 2011). Ayrca,
bu deerli ozanmzn Nevehir ilinde 2000 evler Toki civarnda kendi adn
tad Refik Baaran Soka da bulunmaktadr.
Nevehir Yresinde yetierek Trk halk mziine nemli katklar salam olan Refik Baaran hakknda bu gne kadar bilimsel anlamda yaplan
almalarn yok denecek kadar azl gzden kamamaktadr. Bu deerli
sanatkarmzn eserlerinin eitli akademik almalar ile gelecek nesillere tanmas, daha sonraki almalara k tutmas asndan nem tamaktadr. Onun kendi sesi ile alp syledii baz trklerin notaya alnmas, notaya alnan trklerinin zerlerinde allmas ve gelitirilmesi,
Baarann uslubunu gelecek nesillere tanmas asndan da byk bir
ihtiya arz etmektedir. Byle bir ihtiyacn gereklilii, ardndan gelecek olan
eitli almalara da phesiz katk salayacaktr. Baarann hayat, yaam, geride braktklar ve eserleri dier bilim alanlar ile de ortak allmal,
eitli konular ile de ilikilendirilmelidir. Ayrca iki yl ncesine kadar adna
dzenlenen enliklerin aralksz olarak yaplmas, sanatkarmzn hatrlanmas, hatralarnn ve braktklarnn yitip gitmemesi asndan da gereken
aba gsterilmelidir.
388
Kaynaklar
Gnay, E., (2006), Mzik Sosyolojisi, Sosyolojiden Mzik Kltrne Bir Bak,
Balam Yaynclk, stanbul.
Grkan, K. ,(1997) , rgpl Refik Baarann Sanat Kiilii ve Yreye Kazandrd Ezgilerin ncelenmesi, stanbul Teknik niversitesi, Sosyal Bilimler
Enstits,Yksek Lisans Tezi, Haziran.
cen, Y. , (2011), Avanos Halk Bilim Aratrmalar ve Avanoslu Selahattin, Avanos Belediyesi Kltr Yaynlar, Ankara.
Karabulut, M. , (2002), Nevehir Yresi Mzik Folklorunun ncelenmesi, Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Doktora Tezi, Ankara.
Kaya, D. (1993),rgpl Refik Baaran (1907,1945), Milli Folklor, (Yaz 1991),
I(10), s.49-53./(Bahar1993), Milli Folklor, III(17), s.33-36.
Kaya, M. ,(1994), Gemiten Gnmze rgp, Ankara 1994, s.109.
Sapmaz, G., (2000), en Olasn rgp Refik Baaran Hayat/Trkleri, Zembil
Basm Yayn, Ankara, 2000.
ahin, H. , (1991), rgpl Refik Baaran, Trk Halk Kltr Aratrmalar,
1991/1, Ankara.
Trt Mzik Dairesi Bakanl, (2004), Trk Halk Mziinden Semeler-1-, TRT
Mzik Dairesi Yaynlar, Ankara 2004, s.408-410.
389
KAPADOKYADA BUTK OTEL LETMECLNN

GELM VE SORUNLARI
DEVELOPMENT AND PROBLEMS OF THE
BOUTIQUE HOTELS IN CAPPADOCIA
Ltfi BUYRUK*
ZET
Tarihi ve doal evreyle uyumlu ve evreye zarar vermeden ina edilen ya da eski ev ve benzeri yaplarn restore edilmesi suretiyle turizme kazandrlan tesis trne rnek olan butik oteller; gnmzde
zellikle st gelir grubundan yerli ve yabanc turistlerin konaklama
tesisi tercihlerinde n plana kmaktadr.
Trkiyede tarihi dokunun turizme ynelik kullanmnn artan biimde grld blgelerden birisi de hi phesiz Kapadokya turistik
blgesidir. zellikle son on ylda, blgedeki otelcilik anlaynda deimeler gzlenmekte ve eski evler restore edilerek butik otel tarz
konaklama iletmeleri olarak faaliyete geirilmektedir.
Bu almada, butik otel kavram, butik otellerin sunduklar hizmetler ve zellikleri, dnyada ve Trkiyede butik otel iletmeciliinin
geliimi ele alndktan sonra, Kapadokya blgesindeki butik otel iletmecilii zerinde durulacaktr. Konuyla ilgili bir alan aratrmas
tasarlanm olup; bata rgp, Greme, Avanos, Uhisar ilelerindeki butik oteller olmak zere, blgedeki butik otel sahip ve yneticileriyle, nitel aratrma tekniklerinden, yar yaplandrlm grme
yoluyla, butik otel iletmeciliinin sorunlar ortaya konulacaktr.
Anahtar Kelimeler: Butik otel, Turizm, Kapadokya.
ABSTRACT
Boutique hotels which are given as examples for accommodation
facilities built without harming the environment and in harmony
* Yrd. Do. Dr., Nevehir niversitesi, Turizm Fakltesi, e-posta: buyruk@nevsehir.edu.tr
391
Ltfi BUYRUK
with history and natural environment or open to tourism through

the restoration of old houses or similar structures stand out in the
preference of accommodation of local or foreign tourists especially
in the upper income class.
Cappadocia is one of the regions where historical environment is
increasingly used in tourism. Particularly in the last decade, there
have been changes in the understanding of hospitality in the region
and old houses have been restored and run as boutique hotel-style
accommodation facilities.
In this study, after the concept of boutique hotel, the services they
offer and their features, development of boutique hotels in Turkey
and in the world are introduced, boutique hotels management in
Cappadocia will be emphasized. A related field study is designed
and a semi-structured interview, one of the qualitative research
techniques, is carried out with the owners and managers of the
boutique hotels in the region especially in rgp, Greme, Avanos
and Uhisar and the problems of boutique hotels will be presented.
Key Words: Boutique hotel, Tourism, Cappadocia.
1. Giri
Gnmzde, zellikle st dzey gelir grubundan turistlerin, yeni konaklama biimlerini talep etmelerine, esiz tarihi ve/veya doal bir evrede,
daha zgn mekanlarda geceleme ve yksek kalitede hizmet alma arzularnn ykseldiine tanklk etmekteyiz. Kk fakat samimi atmosferiyle,
zgn tasarm, yksek kalitede, kiiye zel hizmetiyle butik oteller; turizm
endstrisinde son yllarda oluan bu talebe cevap veren konaklama iletmeleri olarak karmza kmaktadrlar.
Bu almada, butik otel kavram, butik otellerin sunduklar hizmetler ve
zellikleri, dnyada ve Trkiyede butik otel iletmeciliinin geliimi ele
alndktan sonra, Kapadokya blgesindeki butik otel iletmeciliinin geliimi zerinde durulacaktr. Konuyla ilgili yaplan alan aratrmasnda elde
edilen veriler dorultusunda, Kapadokya turistik blgesinde butik otel iletmeciliinin geliimi ve sorunlar ortaya konulacaktr.
2. Butik Otel Kavram
Butik oteller, yapsal zellii, mimari tasarm, tefri ve dekorasyonu bakmndan zgnlk arz eden, yksek kalitede hizmet veren, kk ve orta
lekli konaklama tesisleri olarak tanmlanabilir.
392
Kapadokyada Butik Otel letmeciliinin Geliimi ve Sorunlar
Butik (boutique) kelimesi Franszca kkenli olup, kk, modaya uygun

dkkan, byk bir alveri merkezindeki kk dkkan ve yksek
zellikli mal veya hizmet sunan kk iletme eklinde tanmlanmaktadr
(www.merriam-webster.com). Wikipedia online ansiklopedide butik otel,
Kuzey Amerika ve ngilterede moda olan, genellikle lks veya zgn
oteller olarak ifade edilmektedir. Bir butik oteli zincir veya marka olmu
otellerden ayran yan ise, kiiye zg hizmet ve konaklama salamasdr.
Butik oteller yine, hizmetlerindeki rahatlk, samimiyet, bireysellik ve misafirperverlikleriyle, homojen hizmet sunan geni lekli zincir otel gruplarndan ayrlmaktadrlar. Butik ve butik otel tanmlarndaki ortak yan kklk ve zellikli veya zgn hizmet olarak karmza kmaktadr.
Butik oteller hakknda kaleme alnan almalarda, onlar geleneksel otellerden ayran be yn zerinde durulmaktadr. Bunlar, otel yapsnn benzersiz karakteri, kiiye zel hizmet, ev ortamndaym gibi bir konaklama
hissi, yksek standartlarda kaliteli hizmet, fiziksel konumunun katma deeri ve hizmet sunanlarn bilgi ve kltr olarak sralanmaktadr (Rogerson, 2010, 428).
Uluslararas literatrde butik oteller tanmlanrken nicelik olarak farkl oda
saylarndan sz edilmektedir. Baz yazarlar butik oteli en az drt yldz
seviyesinde 20-150 odal tesisler, baz yazarlar 100 odaya bazlar da en
fazla 200 odaya sahip oteller eklinde tanmlamaktadr.
lkemizde yrrlkte olan Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine likin Ynetmeliin yedinci blmnde, zel tesisler bal altnda, madde 43te butik oteller : Yapsal zellii, mimari tasarm, tefri,
dekorasyon ve kullanlan malzemesi ynnden zgnlk arz eden, iletme ve servis ynnden stn standart ve yksek kalitede, deneyimli veya
konusunda eitimli personel ile kiiye zel hizmet verilen en az on, en
fazla altm odal otellerdir eklinde tanmlanmaktadr.
3. Butik Otellerin zelikleri ve Sunduklar Hizmetler
Butik oteller, be yldzl lks otellere daha kk llerde, adeta birer
rakip olarak ortaya kmtr denilebilir. Daha az sayda odalar, farkl dekorasyonu ve mobilyalar, samimi ve kiiye zel hizmeti, aile atmosferi ile
geleneksel, yzlerce odaya sahip byk otellerin sunamayaca tarzda,
stn standartlarda bir hizmeti konuklarna sunabilmektedirler.
393
Ltfi BUYRUK
Butik otellere zg be nemli nitelikten bahsedilebilir. Bunlar (Rogerson,

2010, 428) :
- Kk bir otel ve daha fazla samimiyet hissi
- Tasarmcnn deme ve demirbalar zerindeki vurgusu ve uygun elektronik eyalar
- Baz durumlarda bir marka ya da zincire ait olmasna ramen, her otelin
ayr bir kimlie sahip olarak grlmesi
- nemli tasarmclar kullanarak, modern tarzlar zerinde odaklanp konseptler gelitirmek
- Restoranlar ve barlar gibi tam hizmet sunulacak birimlerin her zaman
olmamasna ramen, kiiye zel hizmet.
Bunlara ek olarak (Wheeler,2006,8) ;
- Esiz bir yer duygusu uyandrmas, k ve ada olmas,
- Holuk ve rahatla odakl olmas,
- Eski kentsel yaplarn restore edilip otele uyarlanmas,
- Lobi, restoran ve odalar gibi alanlarn daha kk llerde olmas,
butik otellerin dier zellikleri arasnda saylabilir.
Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine likin Ynetmelikte, butik otellerin nitelikleri ise yle sralanmaktadr:
a) Modern, rprodksiyon, antika gibi zellii olan mobilya ve malzemeler ile tefri ve dekorasyon.
b) Be yldzl otel odalar iin belirlenen nitelikleri tayan konforlu odalar.
c) Kapasiteye yeterli kabul holn de kapsayan lobi, lobi alannn yeterli
olmas hlinde lobinin bir blmnde dzenlenmi oturma mahalli veya
ayr bir oturma salonu.
d) Ynetim odas.
e) Kapasitesi elli kiiden az olmamak kaydyla, tesis yatak kapasitesinin en
az yzde yetmibeine alakart hizmet verilen asgar ikinci snf lokanta.
f) Genel mahallerde klima sistemi.
g) Yirmidrt saat oda servisi.
394
h) amar ykama ve kuru temizleme hizmeti.

i) Otopark hizmeti.
j) Odalara, mteri tarafndan seilen en az bir adet gnlk gazete servisi
ile mteri yatak odasnn gece kullanmna hazrlama hizmeti.
k) Birden fazla katta dzenlenmi tesisler iin mteri asansr ve merdiveni.
l) Tesis mteri yatak kapasitesinin en az yzde ellisi orannda eitimli personel ile hizmet verilmesi.
m) Kadn ve erkek personel iin ayr soyunma yerleri, dolaplar, du ve n)
Aada yer alan nitelerden en az birinin bulunmas:
1) Kii bana 1.2 metrekare alan decek ekilde en az elli kiilik pasta salonu; elli kiilik kabare, sinema, tiyatro etkinliklerinin yaplabilecei salon;
en az 60 metrekare byklkte ktphane nitelerinden en az bir adedi.
2) Ak veya kapal yzme havuzu.
3) Jimnastik salonu, bovling-bilardo salonu, ktphane; Trk hamam,
buhar banyosu, kar odas, tuz odas, tuzlu buhar odas, scak ta odas,
alarm sistemi bulunan sauna, masaj niteleri, aletli masaj niteleri, cilt
bakm niteleri, spor sahas, tenis kortu, kayak pisti, duvar tenisi salonu
veya benzeri imknlar salayan nitelerden en az adedi.
4. Butik Otel letmeciliinin Dnyadaki Geliimi
Butik otellerin 1980li yllarn banda ortaya kt dnlmektedir.
1981 ylnda dnyann ilk butik otellerinden ikisi kaplarn hizmete amtr. Bunlardan birisi nl bir stilist, Anouska Hempel tarafndan tasarlanm
olan, Londrada South Kensingtonta alan The Blakes Hoteldir. Dieri
ise, San Fransiskoda alan ve 2000li yllarn banda Kimton Group tarafndan iletilen 34 butik otelin ilki olan Bedford otelidir. 1984 ylnda
New Yorkun ilk butik oteli, Murray Hillde Morgans Hotel adyla iletmeye
almtr (Anhar,2001).
1990l yllarn sonunda, Asya-Pasifik blgesi dnyadaki en hzl gelien
turistik destinasyonlardan birisi olmu ve otel yatrmclarn blgeye ekmitir. Her trden konaklama tesisi yatrmlarnn yan sra, o yllarda butik
otel yatrmlarnn poplerlii de dikkati ekmitir. 100 odadan daha kk olan bu iletmelerin bazlar bamsz yatrmclar tarafndan yaplanlar
395
Ltfi BUYRUK
bazlar ise uluslar aras zincirler tarafndan ina edilenlerdir. rnein Singapur merkezli Banyan Tree Hotels, Taylandn Phuket adasnda 86 villadan oluan butik otel ina etmi ve be yl iinde Asyada 9 benzer yatrm
daha planlamtr (Hing vd.,1998).
2000li yllarda Taylandta saylar giderek artan butik oteller, lkeye olan
turistik talebin de hzla artmasnda etken olmutur. Tayland Turizm Otoritesinin (TAT) verilerine gre, 2008 yl itibaryla lkedeki belgeli butik otel
says 100n zerindedir ve bu sayya her geen yl yenileri eklenmektedir.
(Nakpradit vd., 2009).
Son yllarda butik otel iletmeciliine uluslararas zincir otel irketleri de
ilgi gstermeye balamtr. Hilton, Intercontinantel, Marriot ve Starwood
gibi kresel otel zincirlerinin gerekten bir butik otel iletip iletmeyecekleri otoritelerce tartlrken, Hilton Denizen markasyla, Intercontinantel
Hotel Group Indigo, Ritz Carlton Bulgari, Le Meridien W markalaryla butik otel pazarnda oktan yerlerini almlardr (Manson, 2009).
5. Butik Otel letmeciliinin Trkiyedeki Geliimi
Dnyada hzla ykselen butik otel trendinin lkemizdeki ilk rnekleri
stanbulda hizmete ald. stanbul Sultanahmet semtinde ilk butik oteli
(Yeil Ev) zamann Otomobilcilik ve Turing Kurumu bakan elik Glersoy
amtr. Bu ilk butik otel, 19.yzyl stanbul evlerinin son rneklerinden
biri olan ve 1977de harap bir durumda iken Turing tarafndan alnarak,
eski tarzna uygun olarak yeniden ina edilmi olup, Yeil Ev Butik Otel
olarak 1984te hizmete almtr (www.sultanahmet.gen.tr).
1986 ylnda ise Soukeme soka, Turing tarafndan eski haline uygun
ekilde restore edilerek adeta yeniden hayat kazanm ve 19. yy. Osmanl
tarznda dekore edilen evleriyle, iekler iinde, trafie kapal bir sokak
halinde turizme almtr. Bu sokaktaki Ayasofya Konaklar, stanbulda
hizmete alan ikinci butik otel olarak kabul edilebilir (www.ayasofyakonaklari.com).
Trkiyede zellikle kltr turizminin etkin olduu blgelerde butik otel
saylar hzla artmaktadr. Kapadokya, Safranbolu, Amasya, Alaat, stanbul, Adalar ve anakkalede her yl yeni butik oteller hizmete girmektedir.
Kltr ve Turizm Bakan Erturul Gnay, 2008 yl Ocak aynda lke turizmi ve arkeolojik alanlarla ile ilgili yapt bir aklamasnda Anadoludaki
otel ve butik otel saysnn yl sonuna kadar ikiye katlanacan bekliyoruz
demitir (www.tourexpi.com).
396
Trkiye zel Belgeli zel Nitelikli Turistik ve Butik Otelciler ve letmeciler Birlii Dernei (ZB) Bakan Hasan Glkaynak, Eyll 2008de yapt
aklamada, 1996 ylndan beri faaliyette olan derneklerine son ylda
80 yenin kaydolduunu ifade etmitir. stanbulda 150, tm Trkiyede
600 butik otelin faaliyette olduunu belirtmitir (www.milliyet.com.tr).
Ancak lkemizde butik otel belgesine sahip olmad halde, butik otel
olarak faaliyete bulunan otel says hzla artmaktadr. Kltr ve Turizm
Bakanlnn 2009 yl verilerine gre lkemizde 7si yatrm belgeli, 189u
iletme belgeli olmak zere toplam 196 zel tesis bulunmaktadr. Yine
2009 verilerine gre, 58i yatrm belgeli, 18i iletme belgeli olmak zere
toplam 76 butik otel bulunmaktadr. Uygulamaya baktmzda, butik
otel ile kk otel lkemizde kartrlmakta ve butik otel olarak pazarlanan pek ok otel, aslnda aile iletmesi ve mahalli idarelerden belgeli
kk oteller olmaktadr.
6. Kapadokyada Butik Otel letmeciliinin Geliimi
Gnmzde Trkiyenin en nemli kltr turizmi merkezlerinden birisi
konumuna gelen Kapadokya turistik blgesi, turizm ile ilgili yaynlarn ounda dile getirildii gibi, Avrupallar tarafndan 20. yzyln balarnda
kefedilmitir. Guillaume de Jerphanion isimli Fransz misyoner ve sanat
tarihisi (1877-1948), zellikle Gremedeki kaya kiliseler ile ilgili izim ve
aratrmalarn yaynladktan sonra, Kapadokya daha ok tannr hale gelmitir. National Geographic gibi baz dergilerde Kapadokyann hem tarihi
hem de doal gzellikleriyle ilgili, zellikle kaya kiliseler ve duvarlarnda
yer alan fresklerin fotoraflarn ieren yaynlar, turistlerin blgeye olan
ilgisini arttrmtr (Tucker; Emge, 2010,7). Ancak, 1960l yllardan nce
Kapadokyada turistik hareketlilik yok denecek kadar azd.
1970li yllarda srt antal ve bamsz olarak seyahat eden yabanc turist
saysnda ve bunlarn talep ettii ucuz konaklamaya uygun, pansiyon tarz
konaklama iletmecilii saysnda bir art gzlemlenmitir. 1980li yllarn sonundan itibaren devletin turizm teviklerinin de katklaryla yrede
byk konaklama iletmeleri kurulmaya balanmtr. Halen, turizm iletme belgeli bu iletmelerin konuklarnn byk blmn, paket turlarla
Trkiyeye gelen ve Kapadokyada 1 veya 2 gece kalan yabanc turistler
oluturmaktadr.
397
Ltfi BUYRUK
2000li yllardan itibaren dnyadaki butik otel modas, yksek kalitede ve

zgn hizmet talep eden yabanc turistlerin blgeye olan ilgisinin artmasna paralel olarak, Kapadokyada da yaygnlamaya balamtr. rgp
ilesinde ilk rnekleri grlen, daha sonra Uhisar, Greme, Avanos, Mustafapaa gibi merkezlere yaylan butik otel tarz konaklama iletmelerinin
says son on ylda hzla artmtr.
7. Kapadokyada Butik Otel letmeciliinin Sorunlar zerine Bir
Alan Aratrmas
7.1. Yntem
Aratrmada yntem olarak nitel aratrma tekniklerinden yar yaplandrlm grme kullanlmtr. Bilindii zere grme, sosyal bilim aratrmalarnda sklkla kullanlan tekniklerden birisidir. Bunun temel nedeni,
grmenin bireyin tutum, duygu, dnce ve inanlarna ait bilgileri elde
etmede etkin bir yntem olmasdr. Karasara (2005) gre grme (mlakat, interview), szl iletiim yoluyla veri toplama tekniidir. Grme
teknii, nceden belirlenmi ve ciddi bir ama iin yaplan, soru sorma ve
yantlamaya dayal, karlkl ve etkileimli bir iletiim sreci olarak tanmlanabilir (Yldrm ve imek, 2004).
Grme teknii eitli ekillerde snflandrlmaktadr. Katlanlarn saysna
gre, bireysel ve yn olarak iki gruba ayrlrken; kurallarn katlna gre
yaplandrlm, yar yaplandrlm ve yaplandrlmam grme olarak
gruba ayrlmaktadr (Karasar, 2005).
Yaplandrlm grme tekniinde ama, grlen bireylerin verdikleri
bilgiler arasnda paralellii ve farkll saptamak ve buna gre karlatrmalar yapmaktr. Bu yntemde aratrmac, aratrmaya katlan her bir
kiiye ayn sorular, ayn biimde ve ayn szcklerle sormaktadr (Yldrm
ve imek, 2004).
Bu aratrmada kullanlan yar yaplandrlm grme teknii, yaplandrlm grme tekniinden biraz daha esnektir. Yaplandrlm grme tekniinde olduu gibi, aratrmac sormay planlad sorular ieren
grme formunu nceden hazrlar. Buna karn aratrmac grmenin
akna bal olarak, deiik yan ya da alt sorularla grmenin akn
etkileyebilir, kiinin yantlarn amasn ve ayrntya girmesini salayabilir
(Trnkl, 2000). Yar yaplandrlm grme tekniinin aratrmacya
salad en nemli kolaylk, grmenin nceden hazrlanm grme
formuna bal olarak srdrlmesi nedeniyle daha sistematik ve karlatrlabilir bilgi sunmasdr (Yldrm ve imek, 2004).
398
7.2. Evren ve rneklem

Aratrmann evrenini Nevehir ili snrlar iindeki butik otel olarak faaliyet
gsteren iletmeler oluturmaktadr. Kltr ve Turizm il mdrlnden
alnan bilgiler dorultusunda, yrede 40 civarnda butik otel statsnde
faaliyette bulunan iletme olduu saptanmtr. Bunlarn ou eski ta evlerin restore edilerek otel haline getirildii iletmelerdir. Bu iletmelerden
oda says en az 10 ve bir gnlk oda konaklama creti 150 TL ve zerinde
olan toplam 20 iletme ile grme hedeflenmitir. Ancak, eitli nedenlerden dolay (randevu alamama, grmeyi kabul etmeme vb) otellerin
16 adedinin sahip veya yneticileri ile grme imkan salanabilmitir.
Tablo 1 de bu bilgiler yer almaktadr.
Bu aratrmada rneklem belirlemede amal rneklem (purposeful sampling) yntemi kullanlmtr. Bu yntem nitel (kalitatif) aratrmalarda kullanlmakta ve incelenen konu ile dorudan ilgisi olan kiilerin aratrma
kapsamna alnmasn iermektedir. Dolaysyla aratrma evreninde yer
alan ve aratrmann belirlenen kriterlerine uygun otellerin sahip veya yneticileriyle yaplan grmeler analiz edilmitir.
7.3. Veri Toplama ve Analiz
Yar yaplandrlm grme teknii uygulanarak veriler derlenmitir. Grmede sorulacak sorular literatr taramas ve iki otel yneticisiyle n grme yaplarak, iki blmden oluan bir form halinde nceden hazrlanmtr. Grme sorularnn ilk blm, aratrmaya dahil edilen otellerin
profillerini, ikinci blm ise otellerin sorunlarn ortaya koymak iin otel
sahip veya yneticilerinden oluan kiilere yneltilmitir. Soru formunda
otel hakknda yer alan sorulardan sonra, yneticilere 4 adet soru sorulmutur. Bunlar; (1) Otel kurulum ve inaat aamasnda hangi sorunlarla karlatnz? (2) Belediye hizmetleriyle ilgili sorunlarnz nelerdir? (3)
Pazarlamayla ilgili sorunlarnz nelerdir? (4) Personelle ilgili sorunlarnz
nelerdir? Sorulan sorular grmenin akna gre eitlenmi ve kiinin
yantlarn detaylandrmasna allmtr. Samimi bir ortam oluturularak,
sorulara rahat, drst ve doru bir ekilde cevaplar alnma gayreti iinde
olunmutur.
Elde edilen veriler ierik analizine tabi tutularak zmlenmitir. Veriler
arasnda karlatrmalar yaplm, uyum ve rtmelerin olup olmadna
baklmtr. Bulgular frekans analizi teknii ile tablolatrlarak yorumlanmtr.
399
Ltfi BUYRUK
Nitel aratrmalarda ama saylar yoluyla sonulara ulamak deil, konu

ile ilgili okuyucuya betimsel ve gereki bir resim sunmaktr. Ancak yine
de nitel yntemlerle toplanan veriler zerinde baz saysal analizler yapmak mmkndr (Yldrm ve imek, 2004). Bu almada da butik otel
iletmelerinin sorunlaryla ilgili yzde ve frekanslarn verilmesi yoluna gidilmitir.
8. Aratrmann Bulgular
Aratrmaya dahil edilen otellerle ilgili bilgiler Tablo 1de yer almaktadr.
Tabloda yer alan bilgilere ek olarak, grme yaplan kiilerden 11 tanesi
otel yneticisi, 5 tanesi ise hem sahip hem de yneticidir.
Nevehir il Kltr ve Turizm Mdrlnn 2010 yl verilerine gre, il
snrlar iinde toplam 48 adet turizm iletme belgeli konaklama tesisi bulunmaktadr. Bunlardan 18 adedi zel belgeli konaklama tesisidir ve yine
bunlardan 10 adedi butik otel nitelikleri tamakta ve web sayfalarnda
butik otel olarak pazarlanmaktadr. Nevehir ilinde 2010 yl itibaryla Bakanlktan belgeli butik otel bulunmamaktadr. Mahalli idarelerce belgelendirilen konaklama tesisleri iinde, butik otel niteliklerine sahip ve kendilerini butik otel olarak tantp, pazarlayan 30un zerinde konaklama
iletmesinin bulunduu tespit edilmitir.
Tablo 1: Oteller hakknda genel bilgiler
Otel Ad
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
400
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
Faaliyette
olduu yl
10
2
1
7
9
2
5
3
6
5
1
6
4
5
6
4
Personel
says
20
4
5
8
35
10
7
5
6
6
5
7
5
10
10
5
Oda
says
34
10
10
17
30
12
18
10
15
12
11
22
11
25
12
10
Ortalama
oda creti (TL)
300
150
350
200
700
300
300
150
140
250
200
200
250
200
500
200
8.1. Otel Kurulum ve naat Aamasnda Karlalan Sorunlar

Otel kurulum ve inaat aamasnda karlalan sorunlar arasnda ilk srada
restorasyon projesi onaynn zaman almas bulunmaktadr (Tablo 2). Otellerin hemen hepsi sit alan ierisindeki yerleim yerlerinde bulunan eski ev,
konak vb yaplarn restore edilmesi suretiyle faaliyete geirilmitir. Dolaysyla Kltr ve Tabiat Varlklar Koruma Kurulundan hazrlanan proje iin
onay almak, giriimcilerin nnde bir sorun olarak durmaktadr. Binann
ve yre mimarisinin aslna uygun proje hazrlandnda, bu sorun byk
lde almaktadr. Ancak, baz yneticilerin ifadelerine gre, onay srecinin 2 yla varan bir zaman almas, en nemli sorundur. Maddi kaynak
salamada yaanan sorunlar, kalifiye restorasyon eleman, zellikle ta ustas bulamamak dier sorunlar olarak sralanmaktadr.
ki grmeci, Bakanlkta butik otelleri snflandracak uzman olmamasn
da bir sorun olarak belirtmilerdir. Bunlardan birisi, iletmesine butik otel
belgesi almak iin bavurduunu ancak, Bakanlk bnyesinde butik otelleri snflandracak uzman olmad iin, eitli bahanelerle, kendilerine
butik iletme belgesi yerine zel iletme belgesi verildiini ifade etmitir.
Tablo 2 : Otel Kurulum ve naat Aamasnda Karlalan Sorunlar
Sra
1
2
3
4
5
Otel Kurulum ve naat Aamasnda

Karlalan Sorunlar
Restorasyon proje onaynn zaman almas
Maddi kaynak-kredi salamada zorluk
yaanmas
Kalifiye restorasyon eleman bulamamak
Ta ustas bulamamak
Bakanlkta butik otelleri snflandracak uzman
olmamas
f (*)
13
81
50
7
5
44
31
13
(*) Baz grmeciler birden fazla sorun belirtmilerdir.

8.2. Belediye Hizmetleriyle lgili Sorunlar
ou grmeci, belediye hizmetleriyle ilgili nemli sorunlar yaamadklarn ifade etmilerdir. Baz grmecilerin bulunduklar yerleim yeri belediye-altyap hizmetleriyle ilgili dile getirdikleri sorunlar arasnda, plerin
dzenli toplanmamas ilk sray almtr. K mevsiminde karlarn yollardan
temizlenmemesi, ifade edilen sorunlardan dieridir. Bir grmecinin ise,
belediye ynetiminin turizm mantalitesi asndan eksik olduunu dile
getirmesi dikkati ekmektedir.
401
Ltfi BUYRUK
Tablo 3 : Belediye Hizmetleriyle lgili Sorunlar

Sra
1
2
3
4
5
6
Belediye Hizmetleriyle lgili Sorunlar

plerin dzenli toplanmamas
Su kesintileri
Yollarn slah edilmemesi
Kn karlarn yollardan temizlenmemesi
Elektrik kesintileri
Turizm mantalitesi eksiklii
f (*)
8
6
6
4
3
1
%
50
38
38
25
19
6

8.3. Pazarlamayla lgili Sorunlar
Grme yaplan yneticilerin ounluu, pazarlama ile ilgili nemli sorun
yaamadklarn ifade etmilerdir. Bunun en byk nedeni olarak, zellikle son 4-5 yldr internet rezervasyon siteleri ve iletmelerin kendi web
sayfalar zerinden dorudan satlarn artmas gsterilmektedir. Bununla
birlikte, baz grmeciler Tablo 4te yer alan hususlar pazarlama ile ilgili
sorunlar olarak dile getirmilerdir.
Tablo 4: Pazarlamayla lgili Sorunlar
Sra
1
2
3
Pazarlamayla lgili Sorunlar

Blgeye olan talebin 12 aya yaylamamas
Web rezervasyon sitelerinin komisyon oranlar
Dnyada Kapadokyann hala ok tannmam
olmas
f (*)
5
3
%
31
19
13

8.4. Personelle lgili Sorunlar
Grme yaplan yneticilerin nemli ksm, kalifiye eleman bulamama sorunu yaadklarn belirtmilerdir. Turizm eitimi alm eleman bulamama
sorununu, yabanc dil bilen eleman bulamama sorunu takip etmektedir.
Personel devir hznn ykseklii de bir dier sorun olarak ifade edilmitir.
Tablo 5: Personelle lgili Sorunlar
Sra
1
2
3
Personelle lgili Sorunlar

Turizm eitimi alm yeterli eleman
bulamamak
Yabanc dil konuabilen eleman eksiklii
Personel devir hznn yksek olmas
f (*)
14
%
88
10
6
63
38
402
Sonu ve neriler
Kapadokya turistik blgesindeki butik otel olarak iletilen ve pazarlanan
konaklama iletmelerinin sorunlarn aratrld bu almada, otel kurulum ve inaat aamasnda karlalan sorunlar ile personelle ilgili sorunlar
n plana kmaktadr. Otel inaat aamasnda restorasyon proje onaynn
zaman almas ve turizm eitimi alm personel eksiklii yaanan en nemli
sorunlardr. Yabanc dil konuabilen eleman eksiklii de iletme yneticileri tarafndan dile getirilen nemli bir sorundur. Pazarlama ile ilgili ve
belediye-alt yap hizmetleri ile ilgili olarak iletmeler, nemli sorunlar yaamamaktadrlar.
Kapadokya turistik blgesinde butik otel yatrmlarnn nmzdeki yllarda da srecei tahmin edilmektedir. Tm dnyada olduu gibi, lkemizin
baz blgelerinde ve Kapadokyada butik otellere olan talepte kayda deer bir art gzlenmektedir. st gelir grubundan, zellikle yabanc turistlerin geleneksel byk oteller yerine, daha samimi bir atmosfere sahip,
bulunduklar yreyle mimarileri uyumlu, kiiye zel ve kaliteli hizmet sunan kk otelleri tercih etmeleri bunda en byk etkendir.
te yandan, butik otellere olan talebi frsat bilen baz kk otellerin ve
pansiyonlarn, dk hizmet standartlaryla kendilerini zellikle internet
zerinden butik otel olarak pazarlamalar, haksz bir rekabet ve nemli bir sorun olarak dikkati ekmektedir. Bakanlk tarafndan denetimlerin
arttrlmas ve sadece Bakanlktan butik otel belgesine sahip konaklama
iletmelerinin pazarlama srecinde bu sfat kullanmalarna izin verilmesi
salanmaldr. Yakn gelecekte Kapadokyann bir butik otel pl
m yoksa bir butik otel cenneti mi olaca buna baldr. Hi phesiz,
butik otel iletmecilii tarihi ve doal evreyle uyumlu, srdrlebilir evre
ve turizm asndan Kapadokya blgesine uygun bir konaklama iletmesi
trdr. Butik otel iletmecilii Bakanlk tarafndan desteklenmeli ve gerekli yasal dzenlemeler yaplmaldr.
Kaynaklar
Anhar, L. (2001) The Definition of Boutique Hotels, Hospitality Net, http://
www.hospitalitynet.org/news/4010409 (eriim: Austos, 2011).
Hing, N., McCabe, V., Lewis, P., Leiper, N. (1998) Hospitality Trends in the AsiaPasific: A Discussion of Five Key Factors International Journal of Comtemporary Hospitality Management, 10/7, pp. 264-271.
Karasar, N. (2005). Bilimsel Aratrma Yntemi, Nobel Yaynlar, Ankara.
403
Ltfi BUYRUK
Manson, E. (2009) Can the Brands do Boutique?, Caterer & Hotelkeeper,

3/19/2009, Vol. 198, Issue 4569.
Nakpradit, C., Tassanasongtham, C., Wisetpheng, S. (2009) Customers Expectations and Satisfactions Toward Service Quality of Boutique Hotels in Bangkok, Academic Paper, Naresuan University, Bangkok.
Rogerson, J.M. (2010) The Boutique Hotel Industry in South Africa: Definition,
Scope, and Organization, Urban Forum (2010) 21, pp. 425-439.
Tucker, H., Emge, A. (2010) Managing a World Heritage Site: The Case of Cappadocia, Anatolia: An International Journal of Tourism and Hospitality
Research Volume 21, Number 1, pp. 1-14.
Trnkl, A.(2000) Eitimbilim Aratrmalarnda Etkin Olarak Kullanlabilecek
Nitel Bir Aratrma Teknii: Grme, Kuram ve Uygulamada Eitim Ynetimi Dergisi, Say:24, Pegem A Yaynclk, Ankara.
Wheeler, D.,F. (2006) Understanding The Value of Boutique Hotel, Master Tezi,
Massachusetts Institute of Technology. http://dspace.mit.edu/bitstream/
handle/1721.1/37449/123449893. pdf?sequence=1 (Eriim: 03.05.2011)
Yldrm, A., imek, H. (2004) Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri, Sekin Yaynclk, Ankara.
http://en.wikipedia.org/wiki/Boutique_hotel (Eriim: Austos,2011)
http://www.merriam-webster.com/dictionary/boutique (Eriim: Austos,2011)
http://www.tourexpi.com/tr-tr/news.html~nid=9325 (Eriim: Austos,2011)
http://www.sultanahmet.gen.tr/yesil-ev-otel-sultanahmet.html (Eriim: Austos,
2011)
http://www.ayasofyakonaklari.com/tr/index.jsp (Eriim: Austos,2011)
http://www.milliyet.com.tr/butik-otel-yapmak-icin-magara ariyorlar/ekonomi/
haberdetayarsiv/14.09.2008/990787/default.htm (Eriim: Austos,2011)
404
NEVEHR VE EVRESNDEK
OSMANLI CAMLERNDEN RNEKLER
EXAMPLES FROM THE OTTOMAN MOSQUES
IN NEVEHR AND IT'S SURROUNDINGS
M. Fatih MDERRSOLU*
ZET
Nevehir ve ileleri tarih boyunca siyasi, sosyal ve kltrel gelimilii ile ne kmaktadr. zellikle Kapadokya Blgesinin doal ve
kltrel zenginlii ehrin hzla bymesi ve gelimesinde etkilidir.
Blgenin 16-20. Yzyllar arasndaki dneme damgasn vuran
Osmanllar, eski adyla Mukara (Nevehir) ve evresinin imarna
eitli boyutlarda katk salamlardr. Bir blm Osmanl Saray
evresinden, kimisi de blgenin yerel halk yada ileri gelenleri tarafndan yaptrlan eserler ierisinde camiler ounluktadr. Bu amada incelenen camiler yakn evreden rgp, Avanos, Greme ve
Ortahisarda yer almaktadr. Camilerin ou bugne kadar ayrntl
incelenmemitir. Bani, mimar ve tarihleme gibi baz sorunsallarla
yz yze olan yaplar, mimari ve bezeme zellikleriyle blgesel kimlik arlar.
Nevehir ve evresindeki camilere rnek olarak rgp Hac Mustafa Aa/ar/Yeni, Avanostaki Cami-i Kebir/Yer alt, Orta Mahalle
ve Aleddin; Greme Halil Aa ile Ortahisarda ukur Camilerini
verebiliriz.
Anahtar Kelimeler: Osmanl, Nevehir, Cami.
ABSTRACT
Nevehir and its historical cities come to the front with their political, social and cultural development.
* Yrd. Do. Dr., Hacettepe niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Sanat Tarihi Blm retim yesi,
e-posta: mfatih@hacettepe.edu.tr.
405
M. Fatih MDERRSOLU
The Ottomans who leave their mark on the period of the region
of the region between 16-20. centruies contributed to the reconstruction of Mukara Nevehir and its surroundings, wich is the old
name, in various dimensions. Mosques are predominant among the
works some of which were done by Ottoman Palace neighbourghood and some of which were done by the local people of the
region or the establishment. The mosque examined in this study
are situated in rgp, Amanos, Greme and Ortahisar which are
near surroundings. Most of the mosques have not been examined
in detail till now. The constructions which face some problematicals
such of constructive, architecture and dating reflect regionall identity with the features of architecture and decoration.
As an example of mosques in Nevehir and its near surroundings,
we can examplify rgp Hac Mustafa Aa/ar/Yeni; Avanos
Cami-i Kebir/Yeralt, Orta Mahalle ve Aleddin, Greme Halil Aa
and Ortahisar ukur mosques.
Key Words: Ottoman, Nevehir, Mosque.
Nevehir ve evresindeki Osmanl Camilerinden rnekler

Gemiten gnmze dein yaygnlkla Kapadokya adyla tanmlanan
geni bir corafi alann iinde konumlanan Nevehir, hi phesiz esiz
kltrel ve doal deerleriyle Trkiyeden dnya miras listesine seilen on
yerden biri olmutur.
(Lev.1 l Haritas,
Turizm l Mdrl).
406
zellikle 16-20. Yzyl arasnda blgeye

damgasn vuran Osmanl Dneminde, gemiin nemli merkezleri Kayseri, Nide, Aksaray ve rgp ile yeniden kurularak kent
haline dntrlen Mukara-Nevehir,
Glehir ve ncesuya klliye ya da kayda
deer eserler ina edilmitir. Ky, belde konumundaki Avanos, Greme ve Ortahisar
vb. yerleimlere ise blge apnda nfusta
balantl kimi dini ve sivil yaplar ina ettirilmitir. Bu balamda rgp, Avanos, Greme ve Ortahisarda yeterince tannmayan
baz cami rnekleri dikkatimizi ekmitir.
Bani, mimar, konum ve tarihleme asndan
baz sorunsallarla kar karya olan bu camiler, blgesel mimari yanstmalar asn-
dan benzerlik gsterirler.1 Gnmzde Nevehire bal ile ve belde konumundaki bu drt iledeki toplam alt cami makalemizin ana konusunu
oluturacaktr. Ayrca ilgili yerleimlerinde zetle tantm yaplacaktr.
Nevehirin 20 km. dousundaki RGP, blgenin en nemli yerleimlerindendir. Tarihte Prokopis, Bahisar, Brngp, Cumhuriyet
Dnemiyle birlikte rgp adlaryla tannmtr (Trkmez 1999: 3vd.).
XI. yzylda Trkmen aknlarna sahne olan rgp, XV. yzyl sonunda
Osmanl hkimiyetine girmitir. XVI. yzylda, alt mahallede 1250 kiiden
oluan nfusuyla Nide Sancanda, iinde kadnn da oturduu kaza
merkezi olarak belirlenen rgp, Nevehirin kurulduu XVIII. yzyl bana kadar bu zelliini korumutur. XIX. yzyla gelindiinde ise Trk,
Rum ve Ermeni halklarndan oluan 8000 nfusuyla ile, 1924 ylna kadar
ok kltrlln devam ettirmitir (Sakaolu, 2010: 136-37). rgpn
eski kent merkezi Temenni Tepesi ad verilen doal bir ykseltinin altna
ve yamacna kurulmu, zamanla erozyon tehdidi nedeniyle dzlk alanlara, dou ve gneye doru genileme gstermitir. rgp, gnmzde
kentsel sit alan iinde olmasnn yan sra, blgenin corafi yapsndan
kaynaklanan zelliiyle ayn zamanda doal sit alan iine de girmektedir.
ar Camii: Halk arasnda ve eitli yaynlarda ar, Yeni ve Hac
Mustafa Aa adlaryla da tannan cami, kent merkezinde, stiklal Caddesi zerinde Dutlu Camii mahallesindedir. Gnmzde zamanla yaplan
ykm ve evre dzenlemeleriyle rastgele oluan bir meydann kenarnda
kalmtr. Karsnda Yeni Hamam gerisinde ise baz konutlar yer alr.
Cami, merkezi konumuyla, kitabeleriyle ve mimari zellikleriyle rgpn
Osmanl Dnemi camileri arasnda farkl bir yere sahiptir. Eimli bir alana
ina edilen yapnn tarihlendirilmesinde orijinal kitabe ve vakfiyenin bulunmamasndan kaynaklanan sorun sz konusudur. Gnmze ulaan
kitabe de Trkedir. lk kitabe rgp H. Mustafa Aa Camii T. 1807
bilgisini ierir. Kitabedeki bilgiler halk tarafndan caminin banisi ve yapm
tarihi olarak kabul edilse de bu bilgileri dorulayacak belgeler olmadndan kesinlik tamaz. kinci kitabe yeni minareye ait olup 1966da H. Ali
Yenidnya adl bir hayrsevere iaret eder. nc ve son kitabe ise avluda
adrvan zerindedir ve Mahmut Diker, 1967 bilgisine ulalr.
1
Bildirinin konusu blgede iki ayr tarihte 2008 ve 2009da Prof. Dr. Sacit PEKAK ile yaplan alan
almasnn sonucudur. Grsel belgelerin salanmas konusundaki katklarndan dolay kendisine
teekkr ederim.
407
M. Fatih MDERRSOLU
Cami, ilk yapm evresinden gnmze dein hem cephelerde hem de ibadet
meknnda yaplan baz ekleme ve mdahalelerle deiiklikler geirmi orijinalliinden ksmen uzaklamtr. Bununla birlikte
rgp ve Ortahisardaki baz camilerle olan
plan, cephe ve mimari e benzerlii nedeniyle 18. yzyl iinde yapld kabul edilmektedir (Eravar, 1993: 83). Bugn stiklal
Caddesine bakan kuzey cephe, bir zaman(Lev. 2. ar Camii, Kesit,
lar giri cephesi iken kaps rlerek iptal
Kapadokya Mimarlk Brosu). edilmitir (Lev. 2). Dou cephe ise sonradan
giri cephesi olarak dzenlenmi ve son cemaat yeri, servis amal bir mekn ve i avlu/bahe ile adrvan yaptrlarak
cephe vurgulanmtr. Gney cephe doal tfl kayalara rastlanr ve mihrap da kntldr. Bat cephe ise sar tutulmutur.
Cami, ibadet mekn, giri mekn, iki farkl tipteki minare ile adrvanl
bir i avludan oluur (Lev. 3). Kareye yakn biimdeki ibadet meknnda
mihraba paralel uzanan sahn yer alr. badet mekn beden duvarlar
ile merkezde bulunan drt stunla tanr ve zeri beik tonozla rtldr. rt sistemini desteklemek iin sivri tipte takviye kemerleri atlmtr.
Yapnn ii eitli seviyelerde alan pencerelerle aydnlatlmtr. Ta malzemeden yaplan minber ve mihrabn zerine gelecek ekilde st seviye
pencereleri gze arpar (Sezgin, 2002:91) (Lev. 4). rt sisteminde bir
geleneksel klahl kk minare adn verdiimiz ksa tipte minare dieri de
yeni ina edilen minare olmak zere iki minare ile karlalr (Lev.2). Cami,
gnmzde bakml olup konumundan dolay cemaati fazladr.
Lev.3. ar Camii, Plan (O. Eravar).
408
(Lev. 4. ar Camii, badet mekan).
Nevehirin 18 km. kuzeyindeki AVANOS, gnmzde ile konumundaki

eski bir yerleim yeridir. inden akan Kzlrmak Nehri kenti Kuzey ve Gney Yaka olmak zere ikiye ayrr. Eski kent merkezi ve tarihi yaplar nehrin
kuzey yakasnda arkasn da eteine, nn ise nehir ve ovaya verecek
ekilde kurulmutur. le bugn hem kentsel hem de doal sit alan iindedir.
Avanosun tarihi blgenin tarihi ile benzerlik gsterse de, nehrin ve amurun getirdii avantajla anak-mlek yapmcl Hititlere kadar indirgenir. Gemite olduu gibi gnmzde de Kayseri Nevehir Aksaray
Konya yolunun Avanostan gemesi yerleime canllk getirmitir. Antik
dnemde Venessa adyla bilinen ilenin, Anadolu Seluklular Dneminde Evenz adn tayan bir ky olduu sanlr. Gnmzde hala
bir mahalle ve caminin Aleddin adn tamas da tesadf olmasa gerek.
Osmanl dneminin balarnda Nide sancanda rgp kazasna bal
bir ky iken, 19. Yzyl ikinci yarsnda yaplandrlarak 1888de Krehir
Sancanda bir kaza konumuna ykseltilmitir (Emirolu, 1993: 227-32).
Cumhuriyet Dneminde ise 1954de Nevehire bal bir ile haline dntrlmtr.
ukur Camii: ar iinde Cami-i Kebir Mahallesinde konumlanan yap,
Ulu Cami, Cami-i Kebir ve Yer alt Camii adlaryla da tannr.
Kitabe ve vakfiye gibi birinci el kaynaklarn mevcut olmamas tarihlendirmede sorun tekil etse de, baz mimari zellikler 18. Yzyl Osmanl Dnemi yaps olduunu dndrr (Mlayim 19896:141; Aydn,
1997:1345).
Cami, ilk yapm evresinden gnmze kadar hem cephelerde hem de i
meknda yaplan ekleme ve mdahalelerle deiime uram ve ksmen
zgnln kaybetmitir. Camiye, yol seviyesinin 2.82m. aasndaki i
avluya merdivenlerle inilerek ulalr. Avludaki baz blmler sonradandr.
Yapnn iine gney cephe eksenine yakn konumda alan bir kapyla girilir. Kap zerinde Cami i Kebir ve Y.T.1302 yazl bir levha gze arpar.
Bu tarihe gvenirsek 1885 tarihli olmaktadr. Kapdan sonra tonoz rtl eimli bir koridor araclyla ibadet meknna ulalr. Avludan 1.02m.
daha aa kot seviyesindeki ibadet mekn dou bat dorultusunda
dikdrtgen planldr. zeri beik tonozla rtlm takviye kemerleriyle de
desteklenmitir (Lev.5).
409
M. Fatih MDERRSOLU
Lev.5. ukur Camii Plan (U. Sezgin).
Lev.6. ukur Camii, stten grnm.
Kuzey duvar sar brakld iin

cami dier cephelere alan alt pencere ile aydnlanr. Gney duvarda iki
farkl mihrap nii, minber ve ni gze
arpar. Yap gnmzde iyi durumda
ve ibadete aktr. Cepheden yeterince alglanamasa da (Lev.6), merkezde yer almas nedeniyle cemaati
fazladr.
Orta Camii: Kzlrmak Nehrinin kuzey kysnda ayn adla tannan mahallede yer alr. Karsnda tarihi bir hamam bulunur. Cami aslnda zaman
iinde yaplan eklemelerle yap topluluuna dnmtr (Lev.7).
Lev.7. Orta Camii, Genel grnm.
410
Vakfiyesi tespit edilemeyen caminin giri kaps zerinde kitabeyle karlalr. Tam okunamayan kitabeden anlald kadaryla Hseyin el Hac
ad ile H.1211 tarihi dikkati eker. Bu kii olaslkla yapnn banisi 1796 M.
tarihi de ina tarihi olmaldr.
Gnmzde
birbirine
bitiik
meknlardan oluan camide merkezdeki mekn depo, doudaki
mekn ise Kuran kursu olarak deerlendirilmektedir. Sonuta baz
eklemeler karmaay getirmitir.
Yap hafif meyilli bir saha zerindedir. Camiye ulamak iin avlu cmle kapsndan giri salanr. Giriten
sonra kk bir avlu gze arpar.
Lev.8. Orta Camii, Tayc ayaklar.
Avludan da zerinde bir kitabenin
yer ald kapyla ibadet meknna
geilir. badet mekn, Ters T plan emaldr ve kendi iinde iki ayr blme ayrlr. Gneyde minber ve mihrabn da bulunduu blm eyvan eklinde olup beik tonozla rtldr ve takviye kemerleriyle desteklenmitir.
Ana eyvann kuzeyinde dikdrtgen planl ve kendi iinde iki ayr dzenlemeyi yanstan yan sahnlar gze arpar. Yan sahnlar mihrap eksenine yerletirilen bodur tipteki paye ve kemerlerle ayr dzenleme gsterir (Lev.8).
zerini beik tonozlar rter ve yine takviye
kemerleriyle desteklenir. st kat ise galeri
eklinde olup kadnlar mahlefine ayrlmtr.
avludaki abdest musluklar ve hel hcrelerinin yer ald yamuk planl blmden
sonra depo amal kullanlan dikdrtgen
planl, payelerle blntye uratlmtr i
ie iki odaya geilir. Bu odalarda sokaa alan kap bulunur.
Lev.9. Orta Camii, Blgeye

zg mimari slubuyla
minarenden bir grnt.
Kuzeydeki yan avlunun ierisinden, mescit, atya ve minareye k merdivenleri ile

Kuran Kursu olarak deerlendirilen mekna
geilir. Mescit olarak tanmlanan yer sonradan ina edilen kk boyutlu bir odadr.
Yannda dama k merdivenleri bulunur
411
M. Fatih MDERRSOLU
minare damda sivri klahl kk tipindedir (Lev. 9). Kuran Kursu olarak
deerlendirilen dikdrtgen planl mekn altta tonoz ste krma at yaplarak dier blmlerin dz dam olan rtsnden farkllar. Bu blmn
alt kapyla girilen i ie doal maara odalar eklindedir. Cami onarlm
olup baz ksmlar kullanlmaktadr.
Aleddin Camii: Nehrin kuzey yakasnda ayn adla tannan mahallededir. Orta Camii ile yakn gzerghtadr. Tarihlendirmede caminin ilk evresi
sorun oluturmaktadr. Belge bulunmad halde kimi yaynlarda Aleddin
Keykubad (1220-37) dneminden sz edilir.
Cami, gerek cephe anlay gerek i dzenlemelerden de anlalaca zere farkl tarihlerde yaplan ekleme ve onarmlarla deiiklie uram ve
orijinal halini kaybetmitir. Caminin ibadet mekn ile dier amalar iin
kullanlan blmlerine giri kuzeydendir (Lev. 10).
Lev.10. Aleddin Camii, Giri cephesi.
nce baldeken tarznda kubbeli kk bir birimle karlalr ve i koridora

geilir. Yol kot seviyesinden 0.84 m. aadaki i koridor dikdrtgen planl
olup zeri beik tonozla rtldr. Koridorun her iki yannda karlkl olarak alm simetrik odalar gnmzde cami personeli iin deerlendiril-
412
mitir. Koridorun sonundan dou bat dorultusundaki ibadet meknna

geilir. Burada zemin seviyesi girie gre 1.30m. aadadr. badet mekn
kendi iinde iki farkl zellik yanstr. zgn olduu dnlen doudaki
kk birim kubbeyle rtldr. Bu blmn ilk evreye Anadolu Seluklu
Dnemine, belki de adn tad Aleddin Keykubat zamanna ait olaca
dnlebilir. Bat ksm ise daha geni tutulmu olup zeri beik tonozla
rtldr ve takviye kemerleriyle desteklenmitir (Lev. 11).
Lev.11. Aleddin Camii, badet mekan.
Mihrap ve minber batdaki blmde yer alr. Bat blmn Osmanl Dneminde belki 16. yzylda Hac Mehmed adl bir kii tarafndan eklendii
iddia edilir. Caminin dier ksmlar ve yeni minaresi ise 1950-60 onarmlar srasnda eklenmitir.
l merkezi Nevehire 15km, bal olduu ile rgpe ise 6km uzaklkta
konumlanan GREME, bir zamanlar Kayseri Konya kervanyolu zerinde, gnmzde ise ana karayolu ile balantl alandadr. Belde, blgenin
dier yerleimleri gibi hem doal hem de kltrel sit alan iindedir. Tarihte
Korama adyla tannan Greme zellikle vadisiyle tannr.
413
M. Fatih MDERRSOLU
Halil Aa Camii: Yap, kent merkezinde, olduka eimli bir alan zerindedir. evresi Cami ve Konak sokaklaryla evrilidir. Vakfiyesi tespit edilemeyen ceminin tarihlendirilmesi hitabe ve mimari zelliklerine gre yaplr.
badet meknna giri kaps zerindeki sekiz satrlk Osmanlca kitabede
geen 1257 H./1841 M. tarihi caminin yapm yl olmaldr. Kitabede bani
el hac Osman adyla bilinen kiinin caminin yaptran olduu kabul edilebilir. Kitabede ad geen Abdullah Aann yapyla balants anlalamamaktadr. Camiye adn veren Halil Aann adna ise kitabede rastlanmaz.
Olaslkla sonraki banisi yada onarmn yaptran kii olmaldr.
Caminin ilk yapm evresinden gnmze dein baz eklemeler ve onarmlar grd gnmze ulaan kimi izlerden zellikle de malzeme teknikten anlalmaktadr. badet mekn iinde, son cemaat yeri ve avluda
kayda deer deiiklikler olmutur.
Cami, ibadet mekn, son cemaat yeri ve ona sonradan eklenen bir
mekn, minare, i avlu ile avlu iinde konumlanan hazire, hel ve abdest
musluklarndan oluur (Lev. 12). Sokaktan camiye giri bat cephenin avlu
duvar iine alan bir kapyla salanr. avlu evre koullar ve mlkiyet snrlar lsnde yamuk bir plan emas yanstr. Avluda yenilendikleri veya
sonradan yapldklar anlalan abdesthane, eme ve abdest musluklar
gibi mtemilatla karlalr.
Lev. 12. Halil Aa Camii, Avlu ve son cemaat yeri.
414
badet meknna son cemaat yerinin merkezindeki bir kapyla girilir. Dou
bat dorultusunda dikdrtgen planl harim, merkezde yer alan drt
stunla sahnl olarak dzenlenmi, sahnlardan merkezdeki daha geni
tutulmutur. Stunlar arasna sivri kemerler atlmtr. rt sistemi kuzey
gney dorultusunda atlan sivri beik tonoz olup tonozlar desteklemek
iin aralara takviye kemerler yerletirilmitir. Stun balklar fiyonk biimiyle olduka bezemeli olup iki sra halindedir. Benzer ekilde orta blmde takviye kemerlerinin balang ile kemer aralar da bezemelidir. Yap,
eitli ynlere alm pencerelerle aydnlanr. Duvarlar zeminden 2,5m.
ykseklie kadar lambri ile kapldr. Harim iinde mihrap, minber, vaaz
krss ve kadnlar mahlefi gze arpar. Mahlef kuzey duvarn nnde
st kattadr. (Lev.13)
Lev. 13. Halil Aa Camii, badet mekan.

Son cemaat yeri dou bat ynnde dikdrtgen planldr. Merkezdeki iki
stunla blntye uramtr. zeri sivri tipte beik tonozlarla rtl olup
takviye kemerleriyle desteklenmitir. Bu blmn gney duvarnn eksenine
giri kaps alm, onun zerine de sekiz satrlk kitabe yerletirilmitir. Son
cemaat yerinin kuzeybatsnda ise atya minare iin k merdiveni bulunur.
Son cemaat yerinden bir kapyla da dikdrtgen ek bir blme geilir.
415
M. Fatih MDERRSOLU
Kuzey cephe orijinalde kemerle dzenlenmiken zaman iinde rlmtr. Kuzeybat cephede kk tipi minareyle karlalr. Baldeken tarzl
ta klahl minare zeminden 6,5m. yksekliktedir. Bu cephe sar tutulmutur (Lev. 14). Gney cephe sokakla ilintilidir. Dou cephe ise yaplarla evrili olduundan sokaktan alglanmas zordur. Yapnn baz keleri
arasnda 0,44 m. Kot fark vardr. Caminin ibadet mekn ve son cemaat
yerinin zeri dz dam eklindedir. Cami gnmzde bakml olup ibadete
aktr.
Lev.14. Halil Aa Camii, Bat Cephe ve yol balants.
l merkezi Nevehire 14 km., bal olduu ile merkezi rgpe ise 6

km. uzaklkta yer alan ORTAHSAR, 3492 nfuslu bir beldedir. Ortahisar,
rgp Nevehir karayolunun Greme yolu ile birletii noktann gneyinde, ana yoldan yaklak 1 km. ieridedir. ki vadinin kesitii yerde
volkanik arazi zerine kurulmutur. Platonun merkezinde de kasabaya
adn veren ve hisar adyla tannan kaya ktlesi bulunur. 50m. ykseklikteki hisar yerleiminin siluetini oluturur. Dike bir fayn kenarna konumlanan belde de eski kent kalenin etrafnda ve yamalarndadr. Merkezde
ve etrafta ok sayda manastr, kilise, kaya damlar, gvercinlik ve cami,
hamam, eme vb. Trk dnemi eserlerine rastlanr. Aslnda yerleiminin
416
adn kkeni bilinmese de bir sylenceye gre Anadolu Seluklular Dneminde bu ad almtr.
ukur Camii: Yap, hisarn alt tarafnda, tarihi kent dokusu iinde Cami-i
Cedid Mahallesinde Hseyin Bey Caddesi zerindedir. Vadiye inen bir yol
zerindeki caminin ina edildii alan olduka meyilli olduundan tralama
yntemi ile teraslama yaplmtr. Bu balamda farkl kodlarda kademeli
inaat sz konusu olmu, gney cephe en st kat seviyesini oluturmutur.
Dolaysyla yol seviyesinin altndaki camiye ulamak iin merdivenlerle inilir.
Aslnda cami tek bana olmayp meknlar kendi iinde balantl bir yap
topluluu eklindedir. Aralarnda gei bulunan caminin yazlk ve klk
blmleri dnda, gneydeki sokakta balanty salayan merdivenli koridor, zemini eyvan eklinde da alan ve gerisinde ilevi tam olarak bilinmeyen bir mekn ile, onun zerinde yer alan iki blm ve bu blmler
arasnda ilikiyi dzenleyen kk bir i avlu kendi iinde btnlk gsterir (Lev. 15).
Lev. 15. Ortahisar ukur Camii, Genel grnm.
Yapnn tarihlendirilmesinde sorun sz konusudur. Belge eksikliinden

dolay kesin bir tarihleme yaplamamaktadr. Ancak Ortahisar merkez ve
417
M. Fatih MDERRSOLU
blgedeki dier benzer rneklerden yola karak Osmanl Dneminin 18.

Yzylnda ina edilmesi olasdr.
Yazn kullanldndan yazlk adyla tannan blmn cepheleri sokaktan
rahat alglanr. Mihrap da yanstlmamtr. Caminin en st kat seviyesi
gney olup sokakla balantldr. Bat cephe vadiye bakar. Kuzey cephede
de olduka yksek grnt verir. Yazlk blm dikdrtgen planl olup eksendeki iki paye ile kendi iinde iki sahnl olarak dzenlenmitir. Sahnlar
mihraba dikey uzanr ve zerleri sivri beik tonozla rtldr. Tonozlar
takviye kemerleri ile desteklenmitir. Gney ve kuzey duvarn pencereleri
mazgal tiplidir. Gney duvarda atan yaplm bezemeli minber ile mihrap
yer alr (Lev. 16).
Lev. 16. ukur Camii, Yazlk ibadet mekan.
Klk blm kaya dolgu tfl bir alann deerlendirilmesiyle olumu yamuk planl bir blmdr. Ulam iki kapdan salanr. Her iki blm arasnda gei sz konusudur. te dzensiz yerletirilen tayc ayak bulunur. Dz tavan sonradan ahapla kaplanmtr (Lev. 17). ki pencereyle
aydnlanr.
418
Lev.17. ukur Camii, Klk ibadet mekan.
Cami dnda kullanlan meknlara gelince; merkezdeki i avluya bakan ve

kuzeydou keden camiye bitiik fevkani bir dzenleme grlr. Zemin
kat avluya bir eyvanla alan ve gerisinde bir meknn yer ald dzenlemenin st kat, giriin kuzeydou sokaktan ve daha st seviyeden saland birbiriyle balantl iki oda eklindedir. Bu blmn ilevi tam olarak
bilinmiyorsa da adrvan, mutfak veya kiler eklinde kullanld sanlmaktadr. st kattakiler odalar i ie dzenlenmi olup dikdrtgen planl iki
odadr. Zemin ahap kaplamadr. Odalarn zerleri sivri beik tonoz rtldr. Pencerelerle aydnlatlan bu meknlar yakn tarihe kadar imam odas olarak kullanlmtr. Orijinalde mekn kuruluu sibyan mektebi olarak
kullanmna daha uygundur. Caminin ana blmnn zerinde de kk
minare gze arpar (Lev. 18).
419
M. Fatih MDERRSOLU
Lev.18. ukur Camii, D grnm ve minare.
Sonuta, konu kapsamna alnan camiler iin ortak deerlendirme yapabiliriz.

1. Yapmlarnda blgenin tipik Nevehir ta kullanlmtr.
2. rt sisteminde hemen hemen beik tonoz ve beraberinde takviye
kemeri tercih edilmitir.
3. Kimi rneklerde orijinal tfl kayalardan mekn ve destek iin yararlanlmtr.
4. Eimli arazilerde inaat sz konusu olduundan camilerin ilgili
meknlarnda farkl kot seviyeleri sz konusu olup yolun alt kotundadr.
5. Bani, mimar ve usta sorunlar olduu gibi tarihlendirmeye yardmc
olacak vakfiye ve kitabelerin eksiklikleri de sorun tekil etmektedir.
6. Eklentiler ve deiiklikler zaman iinde nfus artna bal olarak ve
yeni ihtiyalar dorultusunda yaplm olmaldr.
7. Tonoz rtnn zeri genelde dz dam yada toprak rtldr.
8. zgnn de klahl kk minare ad verilen blgesel minare kullanm
mevcut iken sonradan baz camilerde 1950 sonrasnda klasik minare
tipi eklenerek ift minare kullanm karmza kmaktadr.
420
9. Tarihlendirmede 18-19. Yzyllar hakim durumdadr.

10. Bezeme camilerde birinci derece etkili olmam kimi rneklerde ta,
al, kalem ii bezemeye minber, mihrap, minare ve stun balklarnda
yer verilmitir.
11. alma konusu oluturulan alt yap da yresel slupla yaplm olup
Bakent etkisi yoktur.
Seilmi Genel Yayn Listesi
Anonim, 1973. Nevehir l Yll.
Anonim, 1998. Nevehir l Yll.
Aslanapa, Oktay, 1986. Osmanl Devri Mimarisi, stanbul.
Ate, Mehmed, 1996. Kapadokyann Bakenti Nevehir, Ankara.
Aydn, M., 1997. Nevehir, Eczacba Sanat Ansiklopedisi, C. II., s.1345.
Emirolu, K. V.d. (haz). 1325/1907. Ankara Vilayet Salname , Resmisi, Ankara.
Eravar, Osman, 1993. rgp ve evresinde Trk slam Devri Yaplar. Konya
Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaymlanmam Yksek Lisans
Tezi.
Evliya elebi, 1970. Seyahatname (haz. Z. Danman), C. V. stanbul.
Mlayim, Seluk, 1996. Nevehirde Trk Dnemi, stanbul.
Nianyan, Sevan, 2010. Adn Unutan lke, stanbul.
zkul, Abdurrahman, 1991. Dnden Bugne Nevehir ve Yresi Tarihi, Kayseri
Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi.
Ramsay, W. M., 1890. The Historical Geography of Asia Minor, London.
Sakaolu, Necdet, 2010. 20. Yzyl Banda Osmanl Kentleri, stanbul.
Sacan, Faruk, 2005. Nevehir li Mimari Eserlerine Genel Bir Bak, Nevehir,
Y. 1, S. 1, s. 25-27.
Sezgin, Uur, 2002. XVIII. Yzylda Nevehir ve lelerindeki Osmanl Dnemi Mimari Eserleri, Van Yznc Yl niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sanat
Tarihi Anabilim Dal Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi.
Szen, Metin v.d., 1998. Kapadokya, stanbul.
Strabon. 1987. Corafya Anadolu (Kitap XII, XIII, XIV). (Yay. Haz. N. Bagelen)
stanbul.
Tulac, Pars, 1985. Osmanl Kentleri, stanbul.
Tuncel, Metin, 1986. Nevehir Yresi, stanbul.
Trkmen, K. Talih, 1999. rgp, Ankara.
Umar, Bilge, 1993. Trkiyedeki Tarihi Adlar, stanbul.
421
NEVEHR KAZSININ ETM, DN VE SOSYAL YAPILARI

(1700-1800)
EDUCATIONAL, RELIGIOUS AND SOCIAL STRUCTURE
OF TOWN OF NEVSEHI (1700-1800)
M. Murat NTU* - Hseyin SARA***
ZET
Bu teblide, Osmanl Devletinin tara tekilat hakknda nemli bir
kaynak olan Vakflar Genel Mdrl Arivinin bir ksmn oluturan Huruft Defterleri tasnifi iinde XVIII. yzyln tamamnda birlikte ifade edilen Nevehir ve rgp kasabasna ait ksmlarn tamam
incelenmitir. Bu sayede Nevehir ehrinde ve rgp kasabasnda
bulunan eitim kurumlar; muallimhne ve medreseler ile din yaplar arasnda bulunan; camiler, mescitler ve sosyal yaplar; han ve
hamamlarn tantm yaplmtr. Anadoluda yer alan Nevehir ehrinde ve rgp kasabasnda bulunan eitim, din ve sosyal yaplarda
grevli personel ve bunlarn grevlerine atanmas, grevlerinin sona
ermesi, grev deiikliinin ne ekilde olduu, atamalarda yetkili
olan kiiler ve bu kurumlarda alanlarn aldklar cretler konusuna da aklk getirilmeye allmtr. Bylece XVIII. yzylnda
Anadoluda bir tara kazas olan Nevehirin kaza merkezi ve rgp
kasabasnda bulunan mahalle ve mevki adlar; medrese, mektep,
cami, mescit, han, hamam gibi yaplarn kimler tarafndan yaptrld, bu messeselerin says, grevlileri, aldklar cretler ortaya
karlmtr.
Anahtar Kelimeler: Nevehir, rgp, Cami, Medrese, Grevliler
ABSTRACT
In this notification, in regimentation of Hurufat notebooks that
constitue a few parts of the General Directorate of Foundations
archive and that is very important resource about provincial organi* Do. Dr., Uak niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm,
e-posta:muratmustafa.ontug@usak.edu.tr
* Ar. Gr., Nevehir niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm, e-posta:huseyinsarac@nevsehir.edu.tr
423
M. Murat NTU - Hseyin SARA
zation of Otoman Empire, all parts of town of Nevsehir and Urgub

were examined.By this means, educational corporations in Nevsehir and Urgub town, madrasahs, religious buildins such as mosques, hermitages and social buildins, inns and Turkish Baths will be
presented. Also it will be made clarifications about staff members
who are employeed in educational, religious and social institutions
appointment of these staff members, their end of employement
and how they are out of job, their shift in working place, people
authorized in appointment and wages that the emploees get in
these corporations. Thus, in 17th century, street and place names in
the center of Nevsehir and Urgub town that is a Central Anatolian
Town, constructerers of madrasahs, schools, mosques, hermitages,
inns and baths, the numbers of these institutions, people authorized, wages that they get will be searched out.
Key Words: Nevsehir, Urgub, Mosque, Madrasah, Employees
Giri
Kyden ehre Bir Deiim Sreci: Damat brahim Paa ve Nevehir
Nevehir Anadoluda Kzlrmak vadisinin gney yamacndadr. Bugnk
ehrin olduu yerde Osmanl dneminde Mukara adl bir ky mevcuttu.
Damat brahim Paann doum yeri olan Mukara Ky Osmanl idar
tekilat iinde 1518 ylnda Karaman Vilyetinin Nide Sancann rgp Kazasna bal Uhisar Nahiyesinin kyleri arasnda yer almaktayd. Bu kyn bal bulunduu rgp, Trkiye Seluklularnn en nemli
merkezlerinden biriydi. XVI. yzyln ilk eyreinde 1518 ylnda Mukara
Kynde tamam gayri Mslim yaklak 450 kii yayordu1. 1584 ylnda vergi mkellefi 185 neferden 46snn Mslman olmas kyde artk
sadece gayri mslimlerin yaamadn gstermesi asndan nemlidir.
Bundan sonraki yllarda nfusun Mslmanlar lehine artt muhakkaktr.
XVII. yzylda Celali isyanlarndan dolay nfusta belirgin bir azalma meydana gelmitir2.
Mukara Kyne Trkiye Seluklular devrinde gvenlik ve asayii salamak amacyla bir kale yaptrlmt. Bu kale brahim Paann gayretleriyle
1
lhan ahin, Nevehir mad. DA, C.33, stanbul, 2007, s.65; Fahri eri, Damat brahim Paa ve
Nevehir, lya Yay., zmir, 2003, s.42.
2 ahin, a.g.m, s.65.
424
Nevehir Kazsnn Eitim, Din ve Sosyal Yaplar (1700-1800)
tamir edilip sur eklenmek suretiyle geniletilmi ve iindeki asker says

arttrlmtr3. Kyn idari yapsnda XVIII. yzyla kadar nemli bir deiim
yaanmamtr. Mukara Kynn fizik, demografik ve sosyo-ekonomik
deiimi XVIII. yzyln ilk eyreinde Damat brahim Paann sadrazaml dneminde olmutur4. Lale devrinin mehur sadrazam brahim Paa
doduu Mukara Kynde byk bir imar faaliyetine girmitir. Kyde imar ileri devam ettii srada idar adan nemli deiikler yaparak
rgpte kurulan pazar Mukaraya tam, yine rgpte oturan kad
buraya yerleip, davalara burada bakmaya balamtr. Bu sayede Mukara
Ky ehir zelliklerine sahip olunca 1725 ylnda Nevehir adn almtr5.
Damat brahim Paa yeni kurulan ehirde imar faaliyetlerini srdrd
srada nfusun azlndan dolay asker, eitim ve din personelin saysn
da arttrm, ehre g zendirmek maksadyla halkn btn vergilerinin kendi vakfndan denmesini ve ev yapmalarn kolaylatrp civarda
yaayan konar-ger airetlerin ehre yerlemesini salamtr. Nevehire
gelip yerleenler arasnda Boynu nceli Trkmenlerine mensup mahalle-i
oymak- Boynu ncel, mahalle-i oymak- Sdklu, mahalle-i oymak- Krt
Mahmutlu, mahalle-i oymak- Herikli, mahalle-i oymak- Turasanlu, Danimendl, Ktkl, Karaca Kurtlu, Hac Ahmetl gibi konar-ger topluluklar bulunmaktayd6. Nitekim XVIII. yzylda ehre yerletirilen airetlerin
3
Kaledeki askerlerin byk ksm Nevehire bal kylerdendi. Soanl Ky Nevehir Kalesi
mstahfzlar kylerinden biriydi. Nevehir kalesi mstahfzlar kuralarndan Soanl karyesinde mescide minber vaz olunup hitabeti yevmi nim ake ile Mehmete Zilkade 1190 (AralkOcak/1776-1777). Bkz. Vakflar Genel Mdrl Ariv Defteri (Ksaca: VAD.) VAD. no:1151,
s.182.
4 Damat brahim Paann hayat ve hayr eserleri hakknda bkz. smail Hakk Uzunarl, Osmanl
Tarihi, C.IV, 1. Blm, 2. Bask, TTK, Ankara, 1978, s.147-171; smail Hakk Uzunarl, Osmanl
Tarihi, C.IV, 2. Ksm, 2. Bask, TTK, Ankara, 1989, s.310-316; M. Mnir Aktepe, Nevehirli Damat
brahim Paaya Ait ki Vakfiye, Tarih Dergisi, C.XI, S.19, stanbul, 1960, s.149-160; M. Mnir
Aktepe, Nevehirli brahim Paa, A, C.IX, stanbul, 1964, s.234-239; M. Mnir Aktepe, Damat brahim Paa Nevehirli DA, C.8, stanbul, 1993, s.441-443; Nevehirli Damat brahim Paa
tarafndan stanbulda XVIII. yzyln ilk yarsnda yaptrlan iki ayr klliye iin bkz. Semavi Eyice,
Damat brahim Paa Klliyesi, DA, C.8, stanbul, 1993, s.443-447; Nevehirli Damat brahim
Paa tarafndan XVIII. yzyln ilk yarsnda Nevehirde yaptrlan klliye iin bkz. lknur Aktu Kolay, Damat brahim Paa Klliyesi, DA, C.8, stanbul, 1993, s.447-449; lknur Aktu, Nevehir
Damat brahim Paa Klliyesi, KBY, Ankara, 1992; Fahri eri, Damat brahim Paa ve Nevehir,
zmir, 2003; Mehmet Ekiz, Nevehirde Trk Dnemi Mimari Eseleri, (Baslmam Doktora Tezi),
Ankara, 2006; evki Gedik, Nevehir Damat brahim Paa Klliyesi, (Baslmam Yksek Lisans
Tezi), stanbul, 1993.
5 Uzunarl, Osmanl Tarihi, C.IV, 1. Blm, s.156; ahin, a.g.m, s.65.
6 ahin, a.g.m, s.66; Remzi Rehber, Nevehir ve Greme, Yeni Matbaa, Ankara, 1961; Arif Bilge,
Baz Abideleri ve Kitabeleri ile Nevehir ve Lale Devri Tarihi, Konya, 1966, s.70.
425
byk ksmnn ismiyle Nevehir ve rgp kasabasnda yeni mahalleler

kurulmutur7.
Nevehire yaplan iskn hareketleri sayesinde ehirdeki nfus ksa srede
art gstermi ve 1730 ylnda birka bine ulamtr8. brahim Paa ehre
yeni yerleen halkn gvenliini salamak amacyla mevcut kaleyi tamir
ettirmi ve kaleye dizdar, topu neferat ve cephaneyle birlikte mehter
takm yerletirmitir9.
Damat brahim Paa sadrazaml dneminde stanbul10 ve Nevehirde
birok hayr eserleri yaptrmtr. Tebliimizin ana konusunu tekil eden
Nevehirdeki din, eitim ve sosyal yaplarn nvesini brahim Paann
Mukaraya yaptrd cami, medrese, sbyan mektebi, imaret, kervansaray, hamam ve iki emeden oluan klliyesi oluturmaktadr. Eimli
bir araziye ina edilen klliyede cami, medrese, sbyan mektebi ve imaret istinat duvar ile snrlandrlm bir platform zerinde ina edilmitir.
Orta ksmndan Cami-i Cedit Caddesi geen bu manzumenin dousunda
cami, batsnda muallimhane, medrese ve imaret ile biri cami avlusunun
gney duvarnn dnda, dieri muallimhane avlusu kesindeki istinat
duvar zerinde olmak zere iki eme yer almaktadr. Bu manzumenin
kuzeyindeki eimli alan zerinde hamam bulunmaktadr. imdiye kadar
yaplan almalarda bu klliyeyi oluturan yaplar hakknda birok almalar yaplmtr11. Bununla birlikte brahim Paa klliyesinin inas devam
7
8
9
10
11
Hurufat Defterleri kaytlarnda XVIII. yzylda Nevehir kazas ve rgp kasabasna yerleen airetlerin kurduklar mahallelere rastlanmaktadr. rnein, Danimendl Mahallesi iin bkz. VAD.
no:1152, s.4; no:562, s.146; no:1148, s.238; Herikli Mahallesi bkz. VAD. no:1154, s.107; no:564,
s.23; no:1154, s.109; Karaca Kurt Mahallesi bkz. VAD. no:563, s.122; no.1151, s.181.
ahin, a.g.m, s.66.
ahin, a.g.m, s.65.
Nevehirli Damat brahim Paa stanbulda yaptrd eserleri ei Padiah III. Ahmetin kz Fatma Sultanla birlikte ehzadebanda drlhadis, mescit, ktphane, sebil, eme ve seksen iki
dkkndan oluan bir klliye, Hocapaa semtinde bir mektep ile bunun altnda bir sebil, Sirkecide
Yeni Postahnenin arkasnda Ac Musluk Mescidi civarnda drlhadis ve hamam oluan bir manzume, yine Bablnin karsna ei Fatma Sultan adna cami, Sadabadda cami ve kasr, raan
mevkiinde Beikta Mevlevihnesi yannda yal, Topkap civarnda kk, Nuruosmaniyede uhaclar Han, Kanlca, Hnkar skelesi, Sultaniye, Yalky, Bahariye, Ortaky, skdar, Fatih ve
ubukluda emeler ve bunlarn su-yolarn yaptrmtr. Daha detayl bilgi iin bkz. Aktepe, Damat brahim Paa, s.442; Eyice, Damat brahim Paa Klliyesi, s.443-447; Uzunarl, Osmanl
Tarihi, C.IV, 1. Blm, s.156-157.
Aktu, Nevehir Damat brahim Paa Klliyesi, Ankara, 1992; eri, Damat brahim Paa ve Nevehir, zmir, 2003; Mehmet Ekiz, Nevehirde Trk Dnemi Mimari Eseleri, (Baslmam Doktora Tezi),
Ankara, 2006; evki Gedik, Nevehir Damat brahim Paa Klliyesi, (Baslmam Yksek Lisans
426
ettii yllarda ve klliyenin tamamlanmasndan sonra, yani XVIII. yzyln birinci eyreinden itibaren Nevehir ehri ve rgp kasabasnn nasl
bir yapsal deiim yaad ortaya konulmamtr. Nevehir ve rgpte
iskn ettirilen halkn eitim ve din ihtiyalarn brahim Paann yaptrd
klliyenin karlamas mmkn deildi. Yeni kurulan mahallelerde hayrsever insanlar cami, mescit, medrese, sbyan mektepleri yaptrmlardr.
Hurufat Defterlerinin12 iinde Nevehir ve rgp kasabasna ait ksmlar
yer almaktadr13. Bu alma esnasnda Hurufat Defterlerindeki Nevehir
kazasna ait sayfalarn tamam incelenmitir. Aratrma sahas olan XVIII.
yzylda Nevehir kazas ve ona tabi rgp kasabasnda brahim Paann
yaptrd hayr eserleri haricinde dier hayrseverler tarafndan tesis edilmi eitim kurumlar: muallimhne ve medreseler, din yaplar: cami ve
mescitler sosyal yaplar: hamam ve emeler gibi yaplarn bnileri, ina
edildikleri yerler, bu yaplara ait vakflar, grevli personel ve aldklar cretler ortaya karlmaya allmtr. Bylece Nevehir ve rgpn XVIII.
yzyldaki mahalleleri ve bu mahallelerdeki yaplarn ayrntl bir envanteri
karlmtr14. Nevehir ve rgp kazas eriyye Sicilleri otuz adet olup
bunlarn en erken tarihlisi XVIII. yzyln sonunda yani 1799 ylnda balamaktadr. Nevehirin kaza merkezi olduu 1727 tarihinden itibaren 1799
ylna kadar tutulan eriyye Sicillerinin bulunmamas Hurufat Defterlerinin
12
Hurufat Defterleri temel alnarak yaplan baz almalar iin bkz. Tuncer Baykara, Osmanl Tara
Tekilatnda XVIII. Yzylda Grev ve Grevliler (Anadolu), Vakflar Genel Mdrl Yay, Ankara,
1990; Halit al, 1192 Numaral 1697-1716 Tarihli Hurufat Defterine Gre Bulgaristandaki Trk
Mimarisi, Balkanlarda Kltrel Etkileim ve Trk Mimarisi Uluslar aras Sempozyumu Bildirileri
(17-19 Mays 2000 umnu-Bulgaristan) C.I, Atatrk Kltr Merkezi Yay, Ankara, 2001, s.121284; Halit al, Hurufat Defterlerine Gre 19. Yzylda Kre Kazas, Prof. Dr. Zafer Bayburtluolu Armaan Sanat Yazlar, Kayseri, 2001, s.125-166; Murat ntu, Hurufat Defterlerine
Gre Uaktaki Eitim Messeseleri (1702-1824), AK. Sosyal Bilimler Dergisi, S.3, Afyon, 1999,
s.149-171; Murat ntu, XVIII. Yzyl Uak Tekke ve Zviyeleri, 21. Yzyln Eiinde Uak
Sempozyumu, (25-27 Ekim 2001), C.I, stanbul, 2001, s.421-434; Murat ntu, 18. Yzyl Denizlideki Eitim Kurumlar ve Dini Yaplar, Uluslar aras Denizli ve evresi Tarih ve Kltr Sempozyumu, 6-8 Eyll 2006 Uluslar aras Denizli Sempozyumu, 2006, Denizli. s.189-199; Murat ntu,
Osmanl Dnemi Uaktaki Dini Yaplar: Camiler ve Mescitler, CIEPO, Uluslar aras Osmanl ncesi ve Osmanl Tarihi almalar 4. Ara Dnem Sempozyumu, 14-17 Nisan 2011, Uak, 2011,
s.959-992;
13 Hurufat Defterleri tasnifi iinde Nevehir maa rgp, Nevehir kazasnda nefs-i rgp ve
Nevehir kazasna tabi rgp kasabas eklinde yer alan defterler numarasna gre yledir:
VAD. no:559, 560, 561, 562, 563, 564, 569, 1139, 1142, 1145, 1146, 1148, 1149, 1150, 1151,
1152, 1154, 1155.
14 Gnmz Nevehir ve ileleri Acgl, Avanos, Derinkuyu, Glehri, Hacbekta, Kozakl ve rgp
iine alan hacimli bir Nevehir Kltr Envanteri karlmtr. Bkz. Komisyon, Nevehir Kltr Envanteri, Nevehir Valilii, Nevehir, 2010.
427
nemini daha da arttrmtr. nk kadlardan gelen atama kaytlarnn hlasasn oluturan bu defterlerin balang tarihi XVII. yzyln hemen sonlardr.
Defterlerde tutulan kaytlar XIX. yzyln ortalarnda kadar gelmektedir. Bu bakmdan Nevehir ve rgpn incelenen dnemdeki yapsal geliimini ortaya
karabilecek sreklilii en nemli kaynak Hurufat Defterleridir.
Elbette bu yaplar sadece Nevehir ve rgp merkezinde toplanm deildi. rgp, Trkiye Seluklular dneminde nemli bir merkez durumundayd. Bu sebepten kylerde Seluklu sultanlar zamannda yaplm camiler bulunmaktayd. Bunlardan en mehuru rgp kasabasna tbi Avanos
Kyne Sultan Aleddin tarafndan yaptrlan camidir. XVIII. yzylda cami
personeli arasnda caminin ibadet, temizlik ve su ilerinden sorumlu grevliler bulunmaktayd. Bunlar ifa ettikleri hizmetler karlnda dnemin
artlarna gre olduka yksek cretler almaktaydlar. rnein, Sultan
Aleddin Camiinde evval 1188 (Aralk-Ocak 1774-1775) tarihinde Cuma
vaizi Mehmet olu Seyyit Cafer gnde be ake ve ylda on kile buday
almaktayd15. Bu kii ayn zamanda gnde akeyle mezzinlik, iki akeyle muslukuluk, bir akeyle bevvablk, iki akeyle cabi ve bir akeyle
vakfn nazrlk grevini birlikte yrtmekteydi16. Seyyit Caferin vefatndan
sonra da olu Seyyit Mehmet bu vazifeleri birlikte yrtmeye devam etmitir17. Deiik alanlarda birok vazifenin ayn kii tarafndan ne kadar
laykyla yapld tartmaldr. Camide evval 1190 (Kasm-Aralk 1776)
tarihinde Seyyit Hasan Halife gnde iki akeyle kayyumluk, Osman Receb
1188 (Eyll-Ekim 1774) tarihinde gnde bir akeyle ferra, ayn tarihte
Mustafa gnde be akeyle Cuma mezzinlii vazifesini yapmaktayd18.
Sultan Aleddin Camisinde grevli personelin tamam maalarn Avanos
Ky Sultan Alaeddin evkafndan Sarb Slr/ Sary Slr19 medresesi
15
16
17
VAD. no:1154, s.109; no:563, s.125.

VAD. no:1151, s.182;
Bu durum XIX. yzyln ilk yarsnda da devam etmitir. Cemaziyelevvel 1243 (Kasm-Aralk 1827)
tarihinde Seyyit Mehmetin vefat etmesi zerine olu Seyyit Cafer bu grevleri birlikte yrtmtr. Bkz. VAD. no:563, s.125.
18 VAD. no:1154, s.111; no.1154, s.108.
19 Bu vakfn adn 1718-1719 senelerine ait bir ka belgede rgp kazasna tbi Avanos nam kalede vki Sultan Aleddin vakf medresesi sellb-slr, sary-slr, arb-slr ekillerinde
tespit eden merhum Nejat Gyn, ayn zamanda bir zviye ad olarak Zviye-i arb-slr,
arb-slriyye zviyesi bu zviye ve medresenin isminin arb-s eklinde yazldn da ifade etmektedir. arb-slr Anadolu Seluklu Devletinde mhim bir saray memurunun unvandr.
Antalya-Alanya yolunda II, Gyaseddin Keyhsrev tarafndan yaptrlan bir baka hann ad da bu
ekilde ifade edilmektedir. Bkz. Nejat Gyn, Trk Kltr Tarihi Bakmndan Arivlerimizin nemi, Belleten, S.147, C.XXXVII, Temmuz, 1993.
428
vakfndan almaktaydlar20. Seluklu hkmdar Sultan Aleddin, Nevehir

ve rgpe bal Avanos Ky dnda, XVIII. yzylda kaydna rastlayabildiimiz Kzn21, Kara-Ebin22, Orta Hisar23, Karlk24, Kozluk25, Karacaviran26
ve Sulu Saray27 Kylerine de cami yaptrmtr.
Nevehire bal rgpte Damsa Kyne Takn Paann yaptrd cami28
ve olu ile birlikte tesis ettikleri Takn Paa ve olu Tahireddin bin eyh
Hamza zaviyesi XVIII. yzylda faal durumda olan dier yaplardandr29.
Takn Paa Camisinde vazifeli personel maalarn Takn Paa vakfndan
almaktaydlar. Camide imam gnde iki ake, cz-han gnde bir ake, mezzin bir ake, kayyum ve ferra gnde bir ake cret almaktayd30. Cuma
gn vaizlik yapann ve vakf mtevellisinin aldklar cret tespit edilememitir31. XVIII. yzylda Nevehir kazasna bal kylerde ina edilmi cami,
mescit ve muallimhneler bulunmaktayd32.
Aada ilk nce Nevehir ve rgpte yer alan eitim kurumlar medrese
ve muallimhneler tantlacaktr. Klasik dnemin en nemli eitim kurumu
bu messeseler Cumhuriyetin ilanna kadar byk bir deiim yaamadan
zelliklerini srdrmlerdir.
I. Nevehir ve rgp Kasabasndaki Medrese ve Muallimhneler
1. Medreseler
1.1. Afar-zde brahim Efendi Medresesi: Nevehir kazas Kapcba
Mahallesine Afar-zde brahim Efendinin bina eyledii medresenin mderrisi atanmadan vkf brahim vefat etmitir. Uzun sre mderris atamas yaplmayan medrese kapal kald iin harap olmu, aban 1242
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
VAD. no:1152, s.182; no:563, s.125; no:1154, s.109.

VAD. no:1155, s.125.
VAD. no:1148, s.237.
VAD. no:1148, s.236; no:562, s.145.
VAD. no:1154, s.110; no:1151, s.181; no:1150, s.89; no:1145, s.312.
VAD. no:563, s.125.
VAD. no:1154, s.107.
VAD. no:562, s.144; no:564, s.23.
Takn Paa Caminin aatan oyma mihrab mehurdur. Bkz. smail Hakk Uzunarl, Anadolu
Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, 3. Bask, TTK, Ankara, 1984, s.235.
VAD. no:563, s.122; no:1155, s.127; no:1155, s.127.
VAD. no:1154, s.107,108,111; no:560, s.127; no:562, s.144.
VAD. no: 1154, s.112; no:1155, s.127.
rnek iin bkz. Avanos Ky Hac Bekta Aa Camii, Avanos Ky Halil Bee Camii, Avanos Ky
Musa Bee mektebi, Orta Hisar Ky Hseyin Bey mektebi, Arvan Ky Yusuf Bey mektebi, Dere
Ky mektebi. VAD. no:1151, s.181,182,188; no:1154, s.107,108,109.
429
(ubat-Mart 1827) tarihinde Nevehirli Mehmet Efendiye mderrislik

bert tevcih olunmutur33.
1.2. Hac Mustafa Medrese Mescidi: Nevehir maa rgp Kasabasna
Hac Mustafa Efendinin ina ettirdii medresenin derunundaki mescitte
yer almaktayd. Medrese mescidinde evval 1194 (Eyll-Ekim 1780)de
b-muayyene ile imam olan merin vefatyla yerine olu Seyyit Hseyin
atanmtr34.
1.3. Hac smail Medresesi: Nevehir maa rgp Kasabasna Hac smail
tarafndan yaptrlmtr. Medresede aban 1188 (Ekim-Kasm 1774) tarihinde mderris Mehmet Efendi grevini yrtmekteydi35. Bu zat medresede
yaklak yirmi be yl mderrislik yapm ve vefat zerine Muharrem 1213
(Haziran-Temmuz 1798) tarihinde yerine olu Mehmet mderris olmutur36.
1.4. Ordu-olu Medresesi: Nevehirde Kapcba Mahallesinde Ahmet
olu Veliyyddin Efendinin mceddeden camiye dntrd mabedin
bulunduu yerdeydi37.
1.5. Tahta Mahalle/ Ashab- Hayrat Medresesi: Nevehir Kazas rgp
Kasabas Tahta Mahallesi Tahl Pazarna hayr sahibi kiilerce yaptrlmtr.
Ramazan 1190 (Ekim-Kasm 1776) tarihinde medresenin hasbi mderrisliini yapan Seyyit Caferin vefatyla yerine olu Seyyit Mehmet atanmtr38. Bu kii Rebiylahir 1242 (Kasm 1826) tarihinde elli yl sonra bile
mderrislik grevini yrtmekteydi39.
2. Muallimhneler
2.1. Demirci/ Bucak/ Bcak Mahalle Muallimhnesi: Nevehir maa rgp Kasabas Demirci (Bucak/Bcak) Mahallesine mahalle ahalisince yaptrlmtr40. Muallimhnede XVIII. yzyl boyunca grev yapan muallimler
gnde yarm ake cret almlardr41.
33
34
35
36
37
38
39
40
41
VAD. no:563, s.125.

VAD. no:1151, s.186.
VAD. no:1154, s.108.
VAD. no: 562, s.145.
Nevehirde Kapcba Mahallesinde Ordu-olu Medresesi civarnda Veliyddin bin Ahmet b
izni hmyn mceddeden binas cami imam ve hatip lazm olmala Hafz brahim bin Hasana
evval 1245 (Mart-Nisan 1830) Bkz. VAD. no:559, s.94.
VAD. no:1151, s.181.
VAD. no:563, s.124.
VAD. no:1139, s.370; no:1152, s.3.
VAD. no:1152, s.4; no:1154, s.111; no:1151, s.185; no:1155, s126.
430
2.2. Ebubekir Aa ve Hac Mehmet Muallimhnesi: Nevehir Kazas

rgp Kasabas Tahta Minareli Cami/ Tahta Mahallesine Ebubekir Aa
ve Hac Mehmet Efendi tarafndan yaptrlmtr. Muallimhnenin nukud-
mevkufesine gnde drt ake cretle evval 1179 (Mart-Nisan 1766) tarihinde Ebubekir bin Sleyman mtevelli atanmtr42. Ayn tarihte muallimlik grevini gnde drt ake cretle Abdullah adl kii yrtmekteydi43.
2.3. Ganim-zde Mustafa Muallimhnesi: Nevehir Kazas rgp Kasabas Sbhan-verdi Mahallesine Ganim-zde Mustafa Efendi tarafndan
yaptrlmtr. Hafz Ahmet Safer 1155 (Nisan-Mays 1742)te muallim-i
sbyanlk grevini hasbi yrtmekteydi44.
2.4. Hac Halil Muallimhnesi: Nevehir Kazas rgp Kasabas Kadim
Pnar Mahallesi kurbinde Hac Halil Efendi tarafndan yaptrlmtr. Mektebin muallimi Halil Efendi Ramazan 1156 (Ekim-Kasm 1743) tarihinde
grevini kendi isteiyle mere brakmtr45.
2.5. Hac vaz Muallimhnesi: Nevehir Kazas rgp Kasabas Kadim
Pnar Mahallesine Hac vaz Efendi tarafndan yaptrlmtr. Hac vaz,
muallimhnenin yanna nceden bir mescit ina ettirmitir. Mektebin
muallimleri gnde bir ake cret almaktaydlar. evval 1195 (Eyll-Ekim
1781) tarihinde Hac vaz cami ve mektebinin nukud- mevkufesine gnde
bir akeyle mtevelli olan Hac brahim ayn zamanda gnde bir akeyle
mektepte muallimlik ve gnde yarm akeyle camide imamlk grevini birlikte yrtmekteydi46.
2.6. Hac Osman Muallimhnesi: Hac Osman Efendi tarafndan Nevehir
smail Bey Mahallesine yaptrlmtr. Mektebin nukud- mevkufesine Cemaziyelahir 1190 (Temmuz-Austos 1776)da Hac Osman mtevelli atanmtr47.
2.7. Hac Yahya Muallimhnesi: Nevehir Gz Mahallesinde bulunan
muallimhnenin bnisi Hac Yahya Efendidir. Mektebin Muharrem 1163
(Aralk-Ocak 1749-1750) tarihinde muallimliini Seyyit Hac brahim mahlulnden gnde yarm akeyle Seyyit Osman yrtmekteydi48.
42
43
44
45
46
47
48
VAD. no:1152, s.8.

VAD. no:1150, s.90,91; no:1154, s.107.
VAD. no:1148, s.237.
VAD. no:1148, s.237.
VAD. no:1151, s.187.
VAD. no:1151, s.181.
VAD. no:1148, s.240.
431
2.8. Karabcak-zde Hseyin Aa Muallimhnesi: Nevehir maa

rgp Kasabasnda Bekdik Mahallesine Abdurrahman Efendinin
yaptrd muallimhneyi Karabcak-zde Hseyin Aa tamir ettirmitir. Muallimhnede Receb 1221 (Eyll-Ekim 1806) tarihinde Hafz Halil
bervech-i hasbi muallim-i sbyanlk grevini yrtmekteydi49.
2.9. Mustafa Muallimhnesi: Nevehir maa rgp Kasabasnda bulunan mektebi Mustafa adl kii yaptrmtr. Muallimhnenin Cemaziyelahir
1197 (Mays-Haziran 1783) tarihinde gnde yarm ake cretle muallimi
olan Hac merin vefatyla Seyyit Hasan bin Hac Mehmet atanmtr50.
2.10. Sabuncu Hac Ali Muallimhnesi: Nevehir Kazas rgp Kasabas Dere Mahallesine Sabuncu Hac Alinin yaptrd muallimhnenin
vazife-i muayyene ile muallimliini Abdullah bin Mehmetin vefat zerine
Hafz Hseyin Cemaziyelevvel 1215 (Eyll-Ekim 1800)de atanmtr51.
2.11. Seyyit sa Muallimhnesi: Nevehir Kazas Kadim Pnar
Mahallesinde bulunan mektebin bnisi Seyyit sadr. Gurre Zilkade 1175
(24 Mays 1762)te muallim Abdurrahmann vefatyla olu Mehmet hasbi grevlerini yrtmlerdir. Daha sonraki yllarda mektepte muallimlik
yapan kiiler gnde bir ake cret almaya balamlardr52. rnein, Mektepte Rebiylevvel 1184 (Austos-Eyll 1770) tarihinde gnde bir ake
cretle grev yapan ve yine gnde bir ake cretle Hac vaz Mescidinde
imamlk vazifesini ifa eden Seyyit Mustafann vefatyla boalan her iki
greve de kardei Hafz Mehmet getirilmitir53.
2.12. Seyyit Ali Muallimhnesi: Nevehir Kazas rgp Kasabas Dere
Mahallesine Seyyit Ali tarafndan yaptrlmtr. Mustafa Efendinin Ramazan 1156 (Ekim-Kasm 1743) tarihinde vefatyla boalan muallimlik grevine oullar Seyyit Mehmet ve Seyyit Ahmet mtereken atanmlardr54.
yl sonra Seyyit Mehmetin vefatyla hissesi ayn zamanda mtereki
olan kardei Seyyit Ahmete tevcih olunmutur55. Muallimhnede otuz
be yldr muallimlik yapan Seyyit Ahmetin Rebiylevvel 1189 (Mays
1775) tarihinde grev bert yenilenmitir56.
49
50
51
52
53
54
55
56
VAD. no:561, s.147.

VAD. no:1151, s.189.
VAD. no:562, s.147.
VAD. no:1152, s.3.
VAD. no:1146, s.89.
VAD. no:1148, s.237.
VAD. no:1148, s.239.
VAD. no:1154, s.110.
432
XVIII. yzyln sonlarnda Hac Muharrem Dedenin yine Dere Mahallesine

bina ettirdii mescidin vakf gelirlerinin nemas olan 50 kuru mescide
imam ve Seyyit Ali mektebinde muallim olanlara maa olarak art edilmitir57. Bylece bu tarihe kadar hasbi grevlerini ifa eden imam ve muallimlere daimi gelir tedarik edilmitir.
2.13. Terelik Mescidine muttasl Muallimhnesi: Nevehir maa rgp
Kasabas Dere Mahallesindeki mescidin yannda bulunmaktayd. Mektebin muallimlii Zilhicce 1159 (Aralk-Ocak 1746-1747)da gnde yarm
ake cretle Seyyit Hac Abdullaha tevcih edilmiti58.
2.14. Zeynep Hatun Muallimhnesi: Nevehirde smail Bey Mahallesindeki muallimhnenin bnisi Zeynep Hatundur. Cemaziyelevvel 1188
(Temmuz-Austos 1774) tarihinde Seyyit Ali muallimhnenin muallimliini yrtmekteydi59.
II. Nevehir ve rgp Kasabasndaki Cami ve Mescitler
1. Camiler
1700-1800 tarihleri arasnda Nevehir ehri ve rgp kasabasnda bulunan cami ve mescitler tespit edilerek, bu din yaplarda grev yapan imam,
mezzin, hatip, vaiz, cz-han, kayyum gibi vazifeliler ve bunlarn aldklar
cretler ortaya karlmaya allmtr. Aada alfabetik olarak Nevehir
ve rgp ehir merkezinde bulunan camiler ve mescitler ile buradaki grevliler tantlacaktr.
1.1. Aydn Bekta Camii: Nevehir Kazasna tabi rgpte Sbhan-verdi
Mahallesine Aydn Bekta adl hayrsever kendi malyla cami ina ettirmitir. Yeni ina edilen caminin hitabeti evval 1156 (Kasm-Aralk 1743)
tarihinde mer Halifeye tevcih edilmitir60. Camide imam gnde yarm
ake cret almakta olup ferra hasbi grevini yrtmekteydi61.
1.2. Hac Hasan (Kethda) Camii: rgpte Dere Mahallesinde bulunan caminin bnisi Hac Hasan Kethdadr. Camiye ait bir para vakf mevcut olup grevliler maalarn bu vakftan almaktaydlar62. Mezzin olanlar
57
58
59
60
61
62
VAD. no:564, s.22.

VAD. no:1148, s.239.
VAD. no:1150, s.91.
VAD. no:1148, s.237.
VAD. no:1154, s.110; no:1148, s.237.
VAD. no:1152, s.184.
433
gnde iki ake, caminin temizliinden sorumlu olan ferra ise gnde bir
ake cret almaktaydlar63. mam ve hatip atamalarna dair kaytlar mevcutsa da ne kadar cret aldklar tespit edilememitir64.
1.3. Hac smail Bey Camii: Nevehirde smail Bey Mahallesine Hac smail
Bey tarafndan yaptrlmtr. Yeni kurulan Nevehir ehrinin geliimine byk katk salayan Hac smail Beyin yaptrd bu cami kentte yeni yerleim
alan salamtr. XVIII. yzyln ikinci yarsnda ina edildii anlalan caminin
aban 1179 (Ocak-ubat 1766) tarihinde imam ve hatip olarak ber vech-i
hasbi Ahmet olu Ali atanmtr65. Vakf gelirlerinin tamam cami mrtezikasna vakfedilmi olup vakfn tevliyeti Cemaziyelevvel 1190 (Haziran-Temmuz 1776) tarihinde Halile tevcih edilmitir66. Camide imam ve hatiplik
vazifesini birlikte yrtenler gnde yarm ake cret almlardr67.
1.4. Hac Mehmet Aa Camii: Nevehir maa rgp Kasabas Sbhanverdi Mahallesine Hac Mehmet Aa tarafndan yaptrlmtr. Bni Hac
Mehmet Aa ve olu Mehmet Aa cami etrafnda bulunan kendilerine ait
dkknlarn kiralarn cami mrtezikas iin vakfetmitir68. XVIII. yzylda
camide grevli imamlar gnde yarm ake, hatipler ise gnde bir ake
cret almaktaydlar69.
1.5. Hac Nasuh Camii: Nevehir Kazas rgp Kasabas Herikli
Mahallesine yerleen Herikli airetinden Musa olu Hac Nasuh tarafndan yaptrlmtr. Hac Nasuh Aann camiyi XIX. yzyln banda minaresiz olarak yapld ifade edilmektedir70. Lakin cami bu tarihten nce
yaplm olmaldr. nk Muharrem 1189 (Mart-Nisan 1775) tarihinde
gnde yarm ake cretle hatiplik vazifesini ifa eden Musann bert yenilenmitir71. mamlar ise ber vech-i hasbi grevlerini srdrmlerdir72.
1.6. Hac Osman Camii: Nevehirde Karaca-Krt Mahallesine ilk ina
edildiinde mescit olan yap, minber ilave edilerek camiye evrilmitir.
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
VAD. no:1152, s.184.

VAD. no:1151, s.187; no:563, s.122.
VAD. no:1152, s.8.
VAD. no:1154, s.111.
VAD. no:560, s.128; no:563, s.123.
VAD. no:563, s.123.
VAD. no:1151, s.183; no:1154, s.107; no:562, s.145.
eri, a.g.e, s.104.
VAD. no:1154, s.109.
VAD. no:1154, s.107; no:564, s.23.
434
Mescit ve caminin bnisi Hac Osman Efendi olup Cemaziyelevvel 1190

(Haziran-Temmuz 1776) tarihinde imam ve hatiplik ber vech-i hasbi Osman bin Yunusa tevcih edilmitir73.
1.7. Hac mer (Kalayc/Kl) Camii: Nevehirde Cami-i Cedid
Mahallesine Kalayc/Kl Hac mer tarafndan yaptrlmtr. Caminin
H.1210/ M.1795-1796 ylnda ina edildii ifade edilmise74 de bu tarihten
nce camiyle ilgili vakf kaytlar mevcuttur. Caminin vakf gelirleri; erafn
toplad ve vakfettii paradan olumaktayd. Cemaziyelahir 1199 (NisanMays 1785) tarihinde camiye gnde on yedi ake ile vkf- merhumun
hddam babalar Seyyit Ebubekirin vefat zerine Seyyit Hasan, Seyyit
Hseyin, Seyyit Ali, Seyyit Mehmet ve Seyyit Ahmete mtereken tevcih
olunmutur75. Cami vakfna mtevelli ve hatip, imam olanlarn cretleri
tespit edilememekle birlikte76 yksek olmaldr. nk camide mezzinlik
yapanlar gnde be ake cret almaktaydlar77.
1.8. Hac Sleyman Camii: Nevehir Kazas Danimendl Mahallesine
Hac Sleyman tarafndan yaptrlmtr. Camide Rebiylevvel 1195 (ubatMart 1781)te imam ve hatiplik grevini yrten Sleyman olu Feyzullah
gnde bir ake cret almaktayd78.
1.9. Halime Hatun Camii: rgpte Kadim Pnar Mahallesindeki camii
Piri Beyin kz Halime Hatun tarafndan yaptrlmtr. Camide Ramazan
1156 (Ekim-Kasm 1743)da b-muayyene imam Hafz Halil kendi rzasyla
mer Halifeye grevi brakmtr79.
1.10. Hasan Aa Camii: Nevehir Kazas rgp Kasabas Sbhan-verdi
Mahallesine Hasan Aann yaptrd caminin Muharrem 1179 (HaziranTemmuz 1765)da imam- sanisi Kara Hasan Halife cami evkafndan olan
dkkn icaresinin yarm hissesiyle bu greve atanmtr80. Bu zatn imamlk
bert Receb 1188 (Eyll-Ekim 1774) tarihinde yenilenmitir81.
73
74
75
76
77
78
79
80
81
VAD. no:1151, s.181; no:563, s.122.

eri, a.g.e, s.103.
VAD. no:1155, s.124.
VAD. no:1150, s.91.
Nevehirde Cami-i Cedid Mahallesinde Hac mer binas camiin mezzini olmayp lazm olmala mezzinlik-i mezkre ehli erfn cem ve vakf eyledii nukd ve mevkufe nemasndan almak
zere ve mtevellisi yedinden almak zere yevmi be ake ile mceddeden eyh smailRebiylevvel 1211 (Eyll-Ekim 17969 bkz. VAD. no:562, s.144.
VAD. no:1151, s.186; no:562, s.147.
VAD. no:1148, s.237.
VAD. no:1152, s.8.
VAD. no:1154, s.108.
435
1.11. Kapcba Hac Osman Aa Camii: Nevehirde Sazlu Mahallesine

Dergh- Mualla Kapcbalarndan Hac Osman Aa tarafndan yaptrlan
caminin Muharrem 1189 (Mart-Nisan 1775) tarihinde Mehmet olu Hseyin hasbi hatip atanmtr82. Camide gnde on ake cretle imam olan
Hafz Musann vefat zerine Safer 1216 (Haziran-Temmuz 1801) tarihinde Seyyit Hafz Ali atanmtr83.
1.12. Karaman-olu brahim Bey Camii / Cami-i Kebir: Nevehir Kazas rgp Kasabasna Demirci/Bucak/Bcak Mahallesine Karaman-olu
brahim Beyin tesis ettirdii ilk ve en byk camidir. rgp evresindeki
ky ve mezraalarn bir ksm Cami-i Kebir evkafyd. Vakf malnn nvesini Karaman-olu brahim Beyin vakfettii ky ve mezraalar oluturmaktayd. Ayca Tegri-vermi ah Pir Mehmet evkaf kyleri ve mezraalar84,
eyh Durasan Vakf Sultan mezraas85, rgp kasabasnda baz hayrseverler kimselerin vakfettikleri para86 ile rgpl Ebubekir Beyin Damsa
Kyndeki deirmenin on iki sehiminden bir buuk sehimini87 Cami-i
Kebire vakfetmitir.
rgp brahim Bey camiinde Seyyit Abdurrahmann vefatyla yerine Safer
1184 (Mays-Haziran 1770) tarihinde Cuma vaizi atanan Hoca Mehmet
vazifesi karlnda gnde iki ake cret ve eyh Durasan vakf Sultan
mezraasndan ylda otuz kile buday, Zeyli ve Eski Ky mahsulnden ylda on kile buday almaktayd. mam- sani Sleyman olu Mehmet vakf
parasnn nemasndan gnde bir ake88, Sal gn camide vaiz olan Seyyit
eyh Osman Damsa Kyndeki bir buuk deirmen hissesini, cami vakfnn tevliyetini gnde bir ake ile Rebiylahir 1197 (Mart-Nisan 1783)
tarihinde Seyyit Abdullah Halife yrtmekteydi89. Camide imamlar ayn
zamanda cz-hanlk da yapmaktaydlar90.
1.13. Kaya Camii: Mukara Kyne 1684 ylnda Sleyman Dede isminde bir zat tarafndan kayadan oyularak mescit eklinde tesis edilmitir91.
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
VAD. no:1154, s.109; no:1152, s.183.

VAD. no:562, s.148.
VAD. no:1148, s.239,240.
VAD. no:1146, s.89.
VAD. no:1154, s.108.
VAD. no:1154, s.110.
VAD. no:1154, s.108; no:1154, s.108.
VAD. no:1151, s.188.
VAD. no:560, s.127.
eri, a.g.e, s.106.
436
XVIII. yzylda Nevehirde Bl Mahallesinde yer alan yap muhtemelen

bu yzyln ilk yarsnda camiye dntrlmtr. Cami evkafnda bulunan parann istirbahndan almak zere gnde be akeyle vaiz Seyyit
Ebubekir ve imam Ahmet ve Ali grevlerini yrtmekteydiler92.
1.14. Mehmet Aa Camii: Nevehir Kazas rgp Kasabas Tahta
Mahallesine Mehmet Aa tarafndan yaptrlmtr. Camide grevli imam,
hatip, mezzin ve sair hizmetlinin maalarnn tedariki iin vakfedilmi
olan dkknlar ve sair evkafn icarelerinin tahsili iin ber verch-i hasbi
mer olu Hseyin atanmtr93.
1.15. Piri-zde Hac Ali Bey Camii: Nevehirde Pazar yeri nam mahalde
Piri-zde Hac Ali Bey bir cami ina etmitir94. Bugnk belediye caddesiyle
Tahmis caddesinin kesitii yerdeydi. 1940 ylnda yeri satlarak yklm,
yerine ihan yaplmtr.
1.16. Sar brahim/ Hoca brahim Camii (Mescit): Nevehirde Eski-il
(Eskili) Mahallesine Hoca brahim Efendinin ilk yaptrdnda mescit olarak ina edilen yap, mahallede hi cami olmamas sebebiyle merkezden
alnan izinle minber ilave edilerek camiye evrilmitir95. Cami evkafnda
bulunan 170 kuru mum ve dier giderlerin karlanmas iin vakfedilmiti96. Ayrca camide ve vakfnda grevli mtevelli, mezzin, imam, hatip ve
bevvab da maalarn bu vakftan almaktaydlar97.
1.17. Seyyit Hac Davud Aa Camii: rgp Kasabas Kaya Kap Mahallesine
Seyyit Hac Davud Aa tarafndan yaptrlan caminin Safer 1157 (Mart-Nisan
1744) tarihinde hasbi mezzin ve ferra Mehmet adl kiidir98.
1.18. erife ve Hatice Hatun Camii: Nevehir Kazas rgp Kasabas
Kaya Kap Mahallesine erife ve Hatice hatunlarn gayretleriyle ina edilmitir. Camide evval 1202 (Temmuz-Austos 1788) tarihinde gnde bir
ake ile imamlk ve gnde yarm akeyle hatiplik iini Kasmn oullar
brahim ve Mustafa karndalar mtereken yrtmekteydiler99.
92
93
94
95
96
97
98
99
VAD. no:1152, s.4; no:1154, s.112.

VAD. no:1151, s.181.
VAD. no:559, s.94.
Nevehirde Eski-il Mahallesi kurbinde cami-i erif olmayup lazm ve mhimm olmala mceddeden b fermn minber vaz olunub mescid-i erif cami-i erif olman hitabet bervech-i hasbi
Seyyit smail bin brahimeGurre Zilhicce 1175 (23 Haziran 1762) bkz. VAD. no:1152, s.3.
VAD. no:1152, s.3
VAD. no:1152, s.3,4.
VAD. no:1148, s.237.
VAD. no:1155, s.127; no:562, s.147.
437
1.19. Tahta Minareli Camii: Sadrazam brahim Paa Nevehire tesis ettii klliyenin 1727 ylnda bitmesiyle, rgp Kasabasna da birok hayr
eserleri yaptrmtr. Bunlardan biri de Tahta Minareli Cami Mahallesine
yaptrd Tahta Minare demekle marf cami-i eriftir. Camiye vakfedilen
parann gnde drt akeyle mtevellisi ulemadan Musann Cemaziyelevvel 1178 (Ekim-Kasm 1764) tarihinde grev bert yenilenmitir100.
1.20. Yahya Efendi (Defterdar) Camii: Nevehir Kazasna tabi rgp
Kasabasna Defterdar Seyyit Yahya Efendi tarafndan yaptrlmtr. rgpteki ilk camilerden olup evval 1120 (Aralk-Ocak 1708-1709) tarihinde Cuma mezzinliine mer gnde bir ake cretle mtevelli Ali arzyla
atanmtr101. Camide Rebiylevvel 1211 (Eyll-Ekim 1796) tarihinde Hac
Hasan Efendinin olu Hafz Mehmet hasbi imamlk vazifesini yrtmekteydi102.
2. Mescitler
2.1. apur-zde Hac Ali Mescidi: Nevehir Kazas rgp Kasabas Sbhan-verdi Mahallesine apur-zde Hac Ali tarafndan yaptrlmtr. XVIII.
yzyln sonlarnda Cemaziyelahir 1200 (Nisan 1786) tarihinde mescidin
cemaati fazla olduu iin bni Hac Alinin merkezden ald izinle camiye
evrilmitir103. Cami vakfnn gelirleriyle vakf ve cami grevlilerinin cretleri karlanmaktayd104.
2.2. Demirci brahim Mescidi: Nevehir maa rgp Kasabas Demirci/
Bcak Mahallesine Demirci brahim Efendi tarafndan yaptrlmtr. Mescit
vakf nukut akesi istirbahyla vakf grevlileri ve mescitteki din grevlilerinin maalar tedarik ediliyordu105. Mescidin imaml Gurre-i Zilhicce 1175
(23 Haziran 1762) tarihinde gnde yarm ake cretle Abdullah, Mehmet
ve Hasan kardelere mtereken tevcih edilmitir106.
2.3. Hac Ali Mescidi: Nevehirde Danimendl Mahallesinde Hac Ali
tarafndan yaptrlmtr. Mescidin Safer 1158 (5 Mart 1745) tarihinde
100
101
102
103
104
105
106
438
VAD. no:1152, s.7.

VAD. no:1139, s.370.
VAD. no:562, 144.
VAD. no:1155, s.124.
VAD. no:560, s.127,128.
VAD. no:562, s.145; no:1155, s.127.
VAD. no:1151, s.185; no:1152, s.3.
imamln gnde bir ake ile Ali Halife yrtmekteydi107. XVIII. yzyln
ikinci yarsnda baz ashab- hayrat mescide nukut ake vakfetmilerdir.
Vakfn Cemaziyelahir 1176 (Aralk-Ocak 1762-1763) tarihinde mescidin
yaklak yirmi yllk imam Ali Halife gnde be ake vazifeyle atanmtr108.
Mescit XIX. yzyln balarnda bakmszlktan dolay harap bir hale gelmitir. Mescidi Ahmet adl hayr sahibi bu yzyln banda tamir ettirerek
mceddeden minber yaptrp camiye dntrmtr. Ayrca bu zat cami
evkafna nukut vakfedip, tevliyetine de kendisi atanmtr109.
2.4. Hac vaz Mescidi: rgpte Kadim Pnar Mahallesindeki mescidin
yannda Hac vaz Efendinin yaptrd bir muallimhne de bulunmaktayd. Mescidin imamna ve mumuna vakfedilen parann tevliyetine evval
1195 (Eyll-Ekim 1781) tarihinde gnde bir ake cretle Mehmet feragatinden Hac brahim atanmtr110. Bu kii ayrca gnde bir ake ile mektepteki muallimlik, gnde yarm ake ile mescidin imamlyla ayr vazifeyi
birlikte yrtmekteydi111.
2.5. Hac Kasm/ Abdlkasm Mescidi: Nevehir Kazas rgp Kasabas Kaya Kap Mahallesine Hac Abdlkasm Efendi yaptrmtr. Mescidin
ilk imam ayn zamanda mescidin bnisi Hac Abdlkasmdr112. Mescitte
imamlk yapanlar gnde yarm ake cret almaktaydlar113.
2.6. Hac Muharrem Dede Mescidi: Nevehir Kazas rgp Kasabas
Dere Mahallesine XVIII. yzyln sonlarnda Hac Muharrem Dede tarafndan yaptrlmtr. Bni Hac Muharrem Dede yaptrd mescidin imamna
ve Dere Mahallesindeki Seyyit Ali muallimhnesinde muallimlik yapanlarn maalarn tedarik etmek amacyla; bir bab menzil, bir kta ba, iki
Kebter-hne (Gvercin-hne), Gre Kyndeki Oluk Deirmeninin 12
sehiminden bir sehim deirmen hissesi ve 100 kuru nukutun nemas,
107
108
109
110
111
112
113
VAD. no:1148, 238.

VAD. no:1152, s.4.
Nevehir mahallatndan Danimendl Mahallesinde vaki mescid-i erif mrur zaman ile haraba
mrif olmala Ahmet nam sahibl-hayr mescidi tamir ve termim ve mceddeden minber vaz
eyleyip cami-i erif inasyla mevkuf olan Hac Ahmet vakf ve art eyledii nukud- mevkufenin
tevliyeti vkf evladna art ve tayin eyledii vakf maml bahasndan dahi Receb 1214 (KasmAralk 1799) bkz. VAD. no:562, s.146.
VAD. no:1151, s.187.
VAD. no:1151, s.187.
VAD. no:1148, s.240.
VAD. no:562, s.146; no:1151, s.188.
439
toplam 50 kuruu vakfetmitir114. Vakfn tevliyetini Dere Mahallesi ahalisinden mer olu Seyyit Hseyin yrtmekteydi. Mescidin imamln
ve Seyyit Ali mektebi muallimliini yapanlar gnde yarm ake cretlerini
bu vakftan almaktaydlar115. evval 1177 (Nisan-Mays 1764) tarihli vakf
kaydna gre; Hac Muharrem Mescidi zaman iinde tamiri yaplmadndan dolay harap hale gelmitir. Ashab- hayrattan brahim Aa mescidi
tekrar tamir ettirmi ve yeniden ibadete amtr, mescidin imamlna da
uzun yllardr bu hizmeti ifa eden Seyyit Ahmet yeniden atanmtr116.
Mescitte Ramazan 1156 (Ekim-Kasm 1743) tarihinde gnde yarm ake
cretle imamlk yapan Seyyit Mustafann vefat zerine oullar Seyyit Mehmet ve Seyyit Ahmet mtereken atanmlardr117. XVIII. yzylda olduu
gibi XIX. yzylda da mescitte imam ve Seyyit Ali mektebinde muallimlik
yapanlar gnde yarm ake cretle bu vazifelerini devam ettirmilerdir118.
2.7. Hseyin Odaba Mescidi: Nevehir Kazas rgp Kasabas Sbhan-verdi Mahallesine Hseyin Odaba adl kii bina ettirmitir. evval
1179 (Mart-Nisan 1766)da mescidin imamln mer olu Osman hasbi
olarak yrtmekteydi119.
2.8. Ketebe Mescidi: Nevehir maa rgp Kasabas Kaya Kaps Mahallesindeki mescide talebelerin ders grmesi amacyla muallimhne ina
ettirilmiti. Mescidin ve muallimhnenin bnisi tespit edilememi olup her
iki yap da XVIII. yzylda ina edilmitir. Seyyit Ahmetin aban 1224 (Eyll-Ekim 1809)te gnde yarm ake cretle yrtmekte olduu imamlk
ve muallimlik grevlerini kendi hsn feragatiyle olu Seyyit Mehmete
brakmtr120.
2.9. Kilise Mescidi: Nevehirde Kaya Kaps Mahallesindeki mescidin bnisi tespit olunamamtr. Mescitte Ramazan 1159 (Eyll-Ekim
1746)da babas sa mahllnden gnde yarm ake cretle imamlk yapan Mahmutun vefatyla yerine kardei Seyyit Ahmet Halife atanmtr121.
114
115
116
117
118
119
120
121
440
VAD. no:564, s.22.

VAD. no:560, s.126; no:564, s.23.
VAD. no:1152, s.7.
VAD. no:1148, s.237. Zilhicce 1159 (Aralk-Ocak 1746-1747) tarihinde Seyyit Mehmetin vefatyla hissesi mtereki olan kardei Seyyit Ahmete tevcih edilmitir. Bkz. VAD. no:1148, s.239.
VAD. no:1154, s.110; no:559, s.94.
VAD. no:1152, s.8.
VAD. no:560, s.127.
VAD. no:1148, s.236.
2.10. Molla Abdurrahman Mescidi: Nevehir maa rgp Kasabas Ulukuyu yaknndaki Bekdik Mahallesine Molla Abdurrahman Efendinin
yaptrd mescit XVIII. yzyln sonlarnda Piri-zde Hac mer Aa tarafndan tamir edilip minber eklenerek cami yaplmtr122. Muharrem 1190
(ubat-Mart 1776) tarihinde caminin hitabeti ber vech-i hasbi Osman
olu eyh Aliye tevcih edilmitir123. Camide imam, hatip gibi ibadetten
sorumlu kiilerde grevlerini hasbi yrtmlerdir124.
2.11. Sar Mescit: Nevehir Kazas rgp Kasabas Yrr (Brr)
Mahallesine XVIII. yzyln sonlarnda ina edilen mescidin bnisi tespit
edilememitir. Mescit imamna meruta olan nukud- mevkufenin gnde bir ake ile mtevellisi Rebiylahir 1202 (Ocak-ubat 1788) tarihinde
Seyyit Mehmetin olu Seyyit merdir125. Bu kii ayn zamanda gnde bir
akeyle mescidin imamlk vazifesini de yerine getirmekteydi126.
2.12. Seyyit mer Aa Mescidi: Nevehir Kazas rgp Kasabas Demirci Mahallesine Seyyit mer Aa tarafndan yaptrlmtr. Mescidin
mumuna ve sair ihtiyalarna Seyyit Hac brahim nsf hisse tlbent dkkn
ve para vakfetmitir. Safer 1201 (Kasm-Aralk 1786) tarihinde vakfn mtevellisi Hac Ali olu Seyyit Osmandr127. Mescitte mtevelli dnda grevli dier personel hakknda vakf kaytlarnda belgeye rastlanmamtr128.
2.13. akire Hanm, Emine Hanm, Aye Hanm ve Mehmet Efendi
Mescidi: Nevehirde Eski-il (bugn=Eskili) Mahallesine akire, Emine,
Aye hanmlar ve Mehmet Efendinin katklaryla ina edilmitir. akire Hanm, Sadrazam brahim Paann torunudur129. Yap 1754 ylnda mescit
eklinde ina edilmi olup, XVIII. yzylda Mustafann olu brahim Efendi
tarafndan camiye evrilmitir. brahim Efendi camiye 300 kuru para vakfetmitir. Bu parann nemasndan almak zere gnde be ake vazife ile
Mehmetin olu Mustafa Receb 1212 (Aralk-Ocak 1797-1798) tarihinde
atanmtr130.
122
123
124
125
126
127
128
129
130
VAD. no:561, s.146.

VAD. no:1151, s.181.
VAD. no:562, s.146; no:561, s.147; no:563, s.122.
VAD. no:1155, s.127.
VAD. no:564, s.23.
VAD. no:1155, s.126.
VAD. no:560, s.126; no:561, s.148.
eri, a.g.e, s.106.
VAD. no:562, 145.
441
2.14. Terelik Mescidi: Nevehir maa rgp Kasabas Dere Mahallesindeki mescide muttasl muallimhne de bulunmaktadr131. Mescidin bnisi ve
ibadetten sorumlu kiiler hakknda vakf kaytlarnda bilgi tespit edilememitir.
2.15. Usta Nasuh Mescidi: Nevehir maa rgp Kasabas Demirci (Bucak/ Bcak) Mahallesine Usta Nasuh tarafndan yaptrlmtr. Mescitte
Muharrem 1199 (Kasm-Aralk 1784) tarihinde gnde yarm ake cretle Seyyit Hseyin atanmtr132. Usta Nasuh Mescidinin tamiri iin Emine
hatun Suru Ta adl deirmenin yarm hissesini deirmenin tamirine dier
yarm hissesini de mescidin tamirine vakfetmitir133. Usta Nasuh XVIII. yzyln sonlarnda merkezden ald izinle mescide minber yaptrp camiye
evirmitir134.
2.16. Zeliha Hatun Mescidi: Nevehir Kazas rgp Kasabas Dere
Mahallesine Zeliha hatun tarafndan yaptrlmtr. Mescitte grev yapan
imam ve mezzinler XVIII. yzyl boyunca gnde yarm ake almaktaydlar135.
III. Nevehir ve rgp Kasabasndaki Dier Yaplar
Hurufat Defterlerinde ehrin suyollar ve adrvanlar hakknda da bilgiler mevcuttur. Nevehir kazas su asndan ok zengin olup, ehir merkezinde ve kylerinde hayrseverler tarafndan yaptrlm pek ok eme
bulunmaktayd136. Su halkn gnlk ihtiyacnn karlanmasnn yan sra
hamam, cami ve mescitlere gelenlerin temizlenip abdest almalar iin de
ok nemliydi. Evlere suyollar tesis edilinceye kadar mahallede veya sokaklarda bulunan emeler evlerin gnlk su ihtiyalarn karlamak iin
kullanlyordu. Ayrca evlerinde hayvan bulunan zellikle konar-ger topluluklar bu emelerin yalaklarnda hayvanlarn suluyorlard. brahim Paa
bu sebeplerden tr Nevehir ve rgpe gelip yerleen halkn en ncelikli ihtiyac olan suyun ehre getirilmesi iin suyollar tesis etmi, 1721
ylnda rgbe on tane, Mukaraya da bir tane eme yaptrarak137 her
131
132
133
134
135
136
137
442
VAD. no:1148, s.239.

VAD. no:1155, s.124.
VAD. no:562, s.147; no1155, s.125.
VAD. no:1155, s.127.
VAD. no:1148, s.236; no:1152, s.8; no:1154, s.112.
Mustafa Dinleyen, Sularmz ve Nevehir emeleri, Nevehir, 2008.
Aktu, a.g.e, s.6.
iki yerleim yerini enlendirmitir. brahim Paa 1722-1728 tarihleri arasnda Nevehir ehrine sekiz eme daha yaptrmtr138. Bylece ehrin su
ihtiyac byk lde gidermi olmaldr ki; Hurufat Defteri kaytlar iinde
eme tesisi ile ilgili kayta rastlanmamtr.
Hoca aban Hamam: Nevehir kazasna tabi rgp Kasabasna merhum Hoca aban Efendinin yaptrd hamam Hurufat kaytlarnda geen
bu trdeki tek yapdr. Nevehirde brahim Paa klliyesi dhilindeki hamam dnda burada da baka hamam tespit edilememitir. Muhtemelen
her iki yerdeki hamamlar ehir halk iin XVIII. yzylda yeterli geldiinden
yeni bir hamam ina edilmemitir.
Hoca aban Efendi ina eyledii hamamn gllesinden on iki sehimden
on sehimini hamam ve cami-i erif kurbinde vaki emenin suyolunun tamirine vakfetmitir. Vakfn Rebiylahir 1195 (Mart-Nisan 1781) tarihinde
mtevellisi ve nazr olan Mehmet vefat edince evlat- vkftan olan byk
kzlar Aye ve mmglsm mtereken atanmlardr139.
Sonu
Nevehir, Damat brahim Paann sadaretine kadar Karaman Vilayeti Nide Sanca kazalarndan rgpe bal Mukara diye adlandrlan bir kyden ibaretti. brahim Paa sadrazam olmasyla birlikte doup byd
Mukara Kynde byk bir imar faaliyeti balatmtr. Kyde Kaya Camii
adnda bir cami ve hamam tesisinden hemen sonra bugnk Belediye
caddesinin batsnda cami, han, hamam, medrese, muallimhne, kervansaray ve imaretin yer ald klliyeyi 1727 ylnda tamamlad. Bu klliyenin
bitimiyle gelien Mukara Ky ehir stats kazanm ve bugnk ad
Nevehir olarak isimlendirilmitir. Nevehir ve ona tabi rgp XVIII. yzyln ilk eyreinden itibaren her alanda hzl deiim sreci yaamtr. brahim Paann Nevehire yaptrd klliye, emeler, suyollar, rgpte
tesis ettii cami ve emeler bu deiimin ilk nvesini tekil etmitir. Bu
yzyln ikinci yarsnda ve sonraki yllarda Nevehir ve zellikle rgpte
yeni mahalleler teekkl etmitir. Mahallelerin isimleri genellikle sonradan
ehre yerleen Herikli, Danimendl, Karaca Kurt gibi konar-ger airetlerin isimlerinden gelmektedir. Hayrseverler bu yeni mahallelere pek ok
cami, mescit, medrese, muallimhne ve eme tesis etmilerdir.
138
Bu emelerin isimleri ve yapldklar yerler hakknda bkz. Dinleyen, Sularmz ve Nevehir emeleri muhtelif sayfalar.
139 VAD. no:1151, s.187; no:1154, s.110.
443
Nevehir ve rgpte Damat brahim Paann yaptrd klliye ve dier

yaplarn dnda XVIII. yzylda tamam hayrsever kiilerce tesis edilmi
eitim kurumlarndan; be medrese, on drt muallimhne/mektep, din
yaplardan yirmi cami, on alt mescit, sosyal yaplardan; bir hamam tespit
olunmutur. Bu almayla yaplar, grevliler ve aldklar cretler ile vakflar
hakknda Nevehir ve rgpn ayrntl bir envanteri karlmtr. Maalesef bu yaplar gnmze kadar ilk ina edildikleri halleriyle ulaamamlardr. Bunun eitli sebepleri vardr. Deprem, yangn gibi afetlerin dnda
tarihi yaplarn bakmszl ve bilinsiz yaplan restorasyonlar ehrin tarihi
dokusuna byk zarar vermitir.
Kaynaklar
Aktepe, M. Mnir, Damat brahim Paa Nevehirli DA, C.8, stanbul, 1993,
s.441-443.
Aktepe, M. Mnir, Nevehirli Damat brahim Paaya Ait ki Vakfiye, Tarih Dergisi, C.XI, S.19, stanbul, 1960, s.149-160.
Aktepe, M. Mnir, Nevehirli brahim Paa, A, C.IX, stanbul, 1964, s.234-239.
Aktu, lknur, Nevehir Damat brahim Paa Klliyesi, KBY, Ankara, 1992.
Baykara, Tuncer, Osmanl Tara Tekilatnda XVIII. Yzylda Grev ve Grevliler
(Anadolu), Vakflar Genel Mdrl Yay, Ankara, 1990.
Bilge, Arif, Baz Abideleri ve Kitabeleri ile Nevehir ve Lale Devri Tarihi, Konya,
1966.
al, Halit, 1192 Numaral 1697-1716 Tarihli Hurufat Defterine Gre Bulgaristandaki Trk Mimarisi, Balkanlarda Kltrel Etkileim ve Trk Mimarisi
Uluslar aras Sempozyumu Bildirileri (17-19 Mays 2000 umnu-Bulgaristan) C.I, Atatrk Kltr Merkezi Yay, Ankara, 2001, s.121-284.
al, Halit, Hurufat Defterlerine Gre 19. Yzylda Kre Kazas, Prof. Dr. Zafer
Bayburtluolu Armaan Sanat Yazlar, Kayseri, 2001, s.125-166.
eri, Fahri, Damat brahim Paa ve Nevehir, lya Yay., zmir, 2003.
Dinleyen, Mustafa, Sularmz ve Nevehir emeleri, Nevehir, 2008.
Ekiz, Mehmet, Nevehirde Trk Dnemi Mimari Eseleri, (Baslmam Doktora
Tezi), Ankara, 2006.
Eyice, Semavi, Damat brahim Paa Klliyesi, DA, C.8, stanbul, 1993, s.443447.
Gedik, evki, Nevehir Damat brahim Paa Klliyesi, (Baslmam Yksek Lisans
Gyn, Nejat, Trk Kltr Tarihi Bakmndan Arivlerimizin nemi, Belleten,
S.147, C.XXXVII, Temmuz, 1993.
444
Kolay, lknur Aktu, Damat brahim Paa Klliyesi, DA, C.8, stanbul, 1993,
s.447-449.
Komisyon, Nevehir Kltr Envanteri, Nevehir Valilii, Nevehir, 2010.
ntu, Murat, Hurufat Defterlerine Gre Uaktaki Eitim Messeseleri (17021824), AK. Sosyal Bilimler Dergisi, S.3, Afyon, 1999, s.149-171.
ntu, Murat, XVIII. Yzyl Uak Tekke ve Zviyeleri, 21. Yzyln Eiinde Uak
Sempozyumu, (25-27 Ekim 2001), C.I, stanbul, 2001, s.421-434.
ntu, Murat, 18. Yzyl Denizlideki Eitim Kurumlar ve Dini Yaplar, Uluslar
aras Denizli ve evresi Tarih ve Kltr Sempozyumu, 6-8 Eyll 2006 Uluslar aras Denizli Sempozyumu, 2006, Denizli. s.189-199.
ntu, Murat, Osmanl Dnemi Uaktaki Dini Yaplar: Camiler ve Mescitler,
CIEPO, Uluslar aras Osmanl ncesi ve Osmanl Tarihi almalar 4. Ara
Dnem Sempozyumu, 14-17 Nisan 2011, Uak, 2011, s.959-992.
Rehber Remzi, Nevehir ve Greme, Yeni Matbaa, Ankara, 1961.
ahin, lhan, Nevehir mad. DA, C.33, stanbul, 2007, s.64-67.
Uzunarl, smail Hakk, Osmanl Tarihi, C.IV, 1. Blm, 2. Bask, TTK, Ankara,
1978.
Uzunarl, smail Hakk, Osmanl Tarihi, C.IV, 2. Ksm, 2. Bask, TTK, Ankara,
1989.
Uzunarl, smail Hakk, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, 3. Bask, TTK, Ankara, 1984.
Vad. no: 559, 560, 561, 562, 563, 564, 569, 1139, 1142, 1145, 1146, 1148,
1149, 1150, 1151, 1152, 1154, 1155.
445
EK-1
VAD. no: 1154, s.107-108.
446
EK-2
VAD. no:1152, s.3-4.
447
EK-3
VAD. no:1150, s.89-90.
448
EK-4
VAD. no:569, s.153-154.
449

1 Uluslararasi Nevsehir Tarih Ve Kultur Sempozyumu-4 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1 Uluslararasi Nevsehir Tarih Ve Kultur Sempozyumu-4 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NEVEHR NVERSTES

KAPADOKYA ARATIRMA VE UYGULAMA MERKEZ (NEVKAM)

1. Uluslaras Nevehir Tarih ve

Kapak ve Sayfa Tasarm

Hatice KETEN - Glin KARACA

lknur AYDODU KARAASLAN

GELENEKSEL GYS MOTFLERNDEN OLUTURULAN

Hatice KETEN* - Glin KARACA**

Hatice Keten - Glin KARACA

Resim 1. Kapadokya haritas

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei

Kapadokya blgesi doal, mistik ve artistik grntler ieren bir blge

Resim 2. atalhyk duvar resmi, M.. 3000.

Hatice Keten - Glin KARACA

Resim 3. Gllda Aslanlar, Kayseri Arkeoloji Mzesi

Resim 4. Gordion, Frig Vazo, M..700.

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei

M..546 tarihinde Anadoluya Persler egemen olmulardr. Kapadokya

Resim 5. Gzelyurt, Aziz

Resim 6. Greme arkl Kilise.

Hatice Keten - Glin KARACA

Resim 7. Ihlara Vadisi, Kokar Kilise

Resim 8. Kayseri Ulu Camii Stunlar.

Kapadokya, Trk boylar ve Seluklularn blgeye yerlemelerine kadar

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei

larda konaklayabiliyorlard. Seluklular Arap ran sanat ve kltrlerinden

Resim 9. Kayseri-Sivas Yolundaki

Resim 10. Kayseri Gevser Nesibe

Osmanl devlet dncesinin esas, farkl inanlara sahip eitli topluluklar

Hatice Keten - Glin KARACA

Resim 11. Osmanl dnemi gvercinlik rnei

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei

Resim 12. Kapadokyada retilen arap ve Peribacas grnts

Hatice Keten - Glin KARACA

Resim 13 - 14. Peri bacas

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei

Resim 15. Jean Auguste-Dominique Ingres, Valpinonlu ykanan kadn,

Hatice Keten - Glin KARACA

Resim 16. Gericault, Saldran Svari, 1812.

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei

Resim 17. Paul Gauguin,Te Rerioa (D Kurma), 1897, Courtauld Institude

Hatice Keten - Glin KARACA

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei

Resim 20 - 21. Neet Gnal almas.

Resim 22 - 23. Nuri yem almas.

Hatice Keten - Glin KARACA

3. Grsel Sanatlar Asndan Kapadokya Blgesinin Verimlilii

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei

Resim 24. Peri bacas zerindeki izgisellik.

Hatice Keten - Glin KARACA

Resim 27 - 28. Peri bacas yzey grnts.

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei

Resim 29. Kapadokyadan grnm.

Resim 30. Leonardo da Vinci, Mona Lisa, 1503-1506, Louvre Mzesi.

Hatice Keten - Glin KARACA

Resim 31. Kapadokyadan grnm.

Resim 32. Burhan Doanay, Mavi Senfoni,

Geleneksel Giysi Motiflerinden Oluturulan Kadn Yelei rnei

Resim 33 - 34 Kapadokyadan grnm.

Resim 35. Klee Ad Parnassum 1932,100 x 126 cm, Kunstmuseum, Bern

Hatice Keten - Glin KARACA

Resim 36 Kapadokyadan grnm.

Resim 37. Piet Mondrian, Krmz ile kompozisyon, 1930