Eskinin İhyası, Yeninin İnşası: 115.

Yılında Bursa Müzesi

18 Mayıs-18 Aralık 2019

Hazırlayan
İsmail YAŞAYANLAR (Dr. Öğr. Üyesi, Düzce Üniversitesi)

Hazırlık Ekibi
Ebru DUMLUPINAR (Bursa Arkeoloji Müzesi Müdür Vekili)
Dilek YILDIZ KARAKAŞ (Bursa Büyükşehir Belediyesi)
Gökçen ŞEKER OVACIK (Arkeolog, Bursa Arkeoloji Müzesi)

Pano ve Broşür Tasarımı

Zeynep BERİŞ (Bursa Büyükşehir Belediyesi)

Güncel Fotoğraflar
Mehmet Hilmi ÇETİN (Bursa Büyükşehir Belediyesi)

Bu sergi Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin katkıları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Müzeler Müdürlüğü,
Bursa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Bursa Müzesi Müdürlüğü işbirliği ile hazırlanmıştır.
 SUNUŞ
Osmanlı döneminde İstanbul’da kurulan Müze-i Hümâyûn’un taşradaki ikinci şubesi
Bursa’da, bundan tam 115 yıl önce 1 Eylül 1904’te açıldı. Bugünkü Bursa Erkek Lisesi’nin kimya
laboratuvarında kurulan Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi, antik medeniyetlere ev sahipliği yapmış
geniş bir coğrafyayı kapsayan Hudâvendigâr Vilayeti’nin pek çok yerinden çıkarılan eserlerin
sergilendiği bir kurum oldu. 1930 yılında Yeşil Medrese’ye, 1972 yılında ise bugünkü binasına taşınan
Bursa Müzesi, kendi tarihine tanıklık eden bu sergiye 18 Mayıs-18 Aralık 2019 tarihleri arasında ev
sahipliği yapacak.

Geçtiğimiz yıl Bursa müzesinin kuruluşuna dair ilgili kaleme aldığım makale ve yıllardır
topladığım görsel materyalden yola çıkarak hazırladığımız bu sergi, müzecilik tarihimizi kısaca ele
aldıktan sonra, Bursa Müzesi’nin kuruluşunu görsellere dayalı olarak detaylı bir şekilde inceliyor,
ardından müzenin Yeşil Medrese ve bugünkü binasına taşınma süreçlerini anlatıyor.

Organizasyon, Bursa Arkeoloji Müzesi Müdür Vekili Ebru Dumlupınar, Bursa Kent Müzesi
Sorumlusu Dilek Yıldız Karakaş ve Bursa Arkeoloji Müzesi’nden Arkeolog Gökçen Şeker Ovacık’ın
çalışmaları ile bir bütün haline geldi. Kendilerine katkıları için çok teşekkür ederim. Esasen sonucu
bir sergi olan bu projenin mali ve teknik desteğini Bursa Büyükşehir Belediyesi sağladı. Bir kurumun
tarihi serüvenini ele aldığımız serginin mekanı ise Bursa Arkeoloji Müzesi oldu. Bu bağlamda Bursa
Büyükşehir Belediyesi ile Bursa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Bursa Müzesi Müdürlüğü’ne de
katkılarından dolayı teşekkür ederim.

İsmail YAŞAYANLAR
 ANADOLU ESERLERİNİN AVRUPA YOLCULUĞU
Batılılar, XVII. yüzyıldan itibaren kendi
medeniyetlerinin kökenlerini dayandırdıkları Antik
Yunan ve Roma eserlerini, bulundukları coğrafyadan
kopararak ülkelerine taşımaya başlamışlardır.
Bu faaliyet Batı merkezli arkeoloji tarihinde bir
talan olarak değil kahramanlık veya kurtarıcılık
olarak işlenmiştir. Zira Avrupalılar “barbar” olarak
nitelendirdikleri ve aslında bulundukları coğrafya
sebebiyle bu eserlerin gerçek sahibi olan insanların
eski eserleri ihmal ettiklerini, hatta onları tahrip
ettiklerini varsaymışlardır.
XVIII. yüzyılın sonlarında Avrupalı, özellikle de
Fransız ve İngiliz eski eser meraklıları Osmanlı
topraklarından almak istedikleri parçaları
ya herhangi bir muameleye gerek görmeden
gemilere yükleyip götürmüşler ya da sefirleri veya
konsolosları aracılığıyla resmi talepte bulunarak
padişaha kadar uzanabilen bir izin mekanizmasını
harekete geçirmişlerdir.
Avrupalıların XIX. yüzyılın başında artan eski
eser merakı Osmanlı Devleti tarafından takip
ediliyor olsa da süreçlerin yakından incelendiğini
söylemek mümkün değildir. Zira toprak kayıpları
ve iktisadi çöküş, eski eser meselesi yanında birinci
önceliktedir. Henüz müzecilikle ilgili bir düşüncenin
olmadığı dönemde, arkeolojik kazı meselesi de
devlet tarafından yürütülemeyecek bir faaliyet
olarak görülmüştür. Ayrıca eski eser hafriyatını
bilimsel bir şekilde gerçekleştirecek uzman bir
heyet de mevcut değildir. İşte bu zafiyet Batılı
arkeologların, Osmanlı topraklarını bir ganimet
sahası olarak görmelerine ve eser avcılığına
başlamalarına sebep olmuştur. Batı menşeli
arkeoloji enstitüleri, Osmanlı sultanlarından
kopardıkları izinlerle önemli tarihi sitelerde kazılar
ve araştırmalar yapmaya başlamışlar, ortaya
çıkardıkları eserleri kolayca ülkelerine götürmeyi
başarabilmişlerdir.
 İMPARATORLUĞUN İLK MÜZESİ
1846’daki ilk müze teşebbüsü, hem
arkeolojik kazıların ve araştırmaların,
hem de mevcut eserlerin korunması
konusunun bir nizam dairesine
girmesinin öncüsü olmuştur.
Oldukça mütevazi olan bu girişim,
ne kadar basit de olsa eski eserlerin
saklanmasının gereklilik olarak
görülmesi bağlamında bir dönüm
noktasını teşkil etmektedir. Fethi
Ahmet Paşa’nın teşebbüsüyle Aya
İrini’de kurulan ilk müze esasen planlı
bir girişimdir.
Müze teşebbüsü aynı zamanda
imparatorluğun dört bir tarafındaki
eski eserlerin tespiti ve toplanması
sürecinin de başlamasını sağlamıştır.
Vilayetlerden bulunan eşya ve
eserler talimat gereği derhal merkeze
bildiriliyor ve kayda değer parçalar
İstanbul’a gönderiliyordu. Bu süreç
1869’da Sadrazam Âli Paşa ve Maarif
Nazırı Safvet Paşa’nın eslihâ ve âsâr-ı
atîka koleksiyonunu müze haline
getirmeleriyle daha da hızlanmıştır.
Safvet Paşa, Müze-i Hümâyûn’un
kuruluşunun ilan edilmesinden
hemen sonra imparatorluğun
çeşitli bölgelerine gönderdiği
tezkereyle bütün tarihi eserlerin
özenle ambalajlanarak başkente
sevk edilmesini istemiştir. Paşanın
gönderdiği bu ilk tezkere taşradaki
yöneticilerin ilgisini çekmemiş,
bunun üzerine 1870’te ikinci bir yazı
hazırlanarak eski eserlerin merkeze
aktarılması hususu vurgulanmıştır.
Müze-i Hümâyûn’un kuruluş sürecinde
bulunmamış olsa da müzeyi modern
hüviyetine kavuşturan, binalarının
inşasında rol oynayan ve Osmanlı
topraklarındaki eski eserlerin
kazılması, korunması ve mülkiyet
meselelerini netleştiren 1884 Âsâr-ı
Atîka Nizamnâmesi’ni hazırlayarak
yürürlüğe konulmasını sağlayan ünlü
ressam, arkeolog ve müzeci Osman
Hamdi Bey’in bir Osmanlı vatanperveri
olarak müzecilik alanındaki katkısı da Bursa Maarif Müdürü Azmi Bey’e ait 1884
her daim anımsanmalıdır. Âsâr-ı Atîka Nizamnâmesi
Osman Hamdi Bey Nemrut’taki Kazıda
Aya İrini’deki ilk müze teşebbüsü: Mecmâ‘-yı Eslihâ-yı Âtîka
Müze-i Hümâyun’un Lahitler Binası
 1 EYLÜL 1904
MÜZE-İ HÜMÂYÛN BURSA’DA
Vilayetlerde ortaya çıkan eserlerin tamamının
Müze-i Hümâyûn’a gönderilmesi mümkün değildi,
bu sebeple 1897 yılında alınan bir karar gereği idadi
binaları eski eserleri depolamak üzere kullanılmaya
başlandı. Buna göre, yüzey araştırması ya da kazı
sonucu ele geçirilen eski eserler en yakın idadiye
gönderilerek orada fotoğraflanacak, daha sonra
içlerinden en mühimleri İstanbul’a gönderilecek,
kalanlar ise bu okulların avlularında ve bahçelerinde
sergilenecekti.
Henüz Bursa’da müze kurulmasına yönelik bir fikrin
olmadığı, hatta eski eserlerin idadi bahçelerinde
muhafaza edileceğine dair bir karar alınmadığı
dönemde, Bursa Mekteb-i İdadisi eski eserlerin
depolama alanı olarak kullanılmaya başlanmıştı.
1895 yılına ait birkaç belgeden, Hudâvendigâr
Vilayeti sınırlarında bulunan Kirmasti ve Aziziye
kazalarında bulunan lahit ve heykellerin fotoğrafları
çekildikten sonra Bursa İdadisi’ne gönderilmelerine
karar verildiği anlaşılıyordu. Bu tarihten itibaren
idadi bahçesinde biriktirilmeye başlayan eski
eserler zamanla burada kurulacak olan müzenin
nüvesini teşkil etmiştir.
Müze-i Hümâyûn’un taşradaki ilk şubesi 1899 yılında
Konya’da açılmıştı. Konya müzesinden sonra Sivas,
Selanik, Kudüs ve İzmir gibi bazı şehirlerde müze
çekirdeği meydana getirilmiş, Bergama, Kuşadası
ve Kos gibi kazı alanlarında da birer depo teşkil
edilmiş olsa da resmi olarak açılışları yapılmamıştı.
Konya müzesinden sonra vilayetlerde teşkil edilen
ikinci müze Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi olmuştur.
Bursa’da bir müze şubesi kurulması fikri 1903 yılına
dayanıyordu. 1985’ten itibaren Bursa ve çevresinde
bulunan ve İstanbul’a gönderilmeyen eski eserlerin
* Mustafa Ömer Azmi Akalın, Dr. Besim Ömer Akalın’ın kardeşidir.
depolandığı Bursa Mekteb-i İdadisi dahilinde bir
müzenin tesis edilip-edilemeyeceği araştırılmaya
başlanmıştı. İlk tetkiklerden, idadi binası dahilinde
müze yapılacak uygun bir alanın olmadığı, ayrıca
burada bir müze tesis edilmesi durumunda dışarıdan
sürekli yabancıların okula girip-çıkacakları, hatta
burada bulunan eserlerin bir müze kurmaya değer
olup-olmadığının dahi belli olmadığına yönelik
yorumlar ve sonuçlar çıkmıştı. Bu malumatları
edindiğimiz 26 Kasım 1903 tarihli belge haricinde,
Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden müzenin kuruluş
aşamaları hakkında bilgi edinebileceğimiz herhangi
bir belge tespit edilemediği için, bu süreçleri
tamamen aydınlatmak mümkün olmamıştır.
Bursa müzesi Bursa Mekteb-i İdadisi bahçesinde,
yeni inşa edilmiş tek katlı bir binada kurulmuştur.
Tam açılış tarihi Sultan Abdülhamid’in cülus
yıldönümü olan 19 Ağustos 1320 yani 1 Eylül 1904
günüdür. Müze için büyük bir açılış tertip edilmiş,
Vali Reşit Mümtaz Paşa, vilayet erkanı, müzenin
kurucusu olan Maarif Müdürü Azmi Bey* ve Müze-i
Hümâyûn müdür muavini Halil (Edhem) Bey’in
katılımıyla açılış gerçekleştirilmişti. Açıldığında
beş yüzü aşkın eseri barındıran müzenin inşaat ve
diğer masraflarının tamamı vilayet bütçesinden
karşılanmıştı. Belgelerdeki ifadeyle eski eserlerin
ziya‘ ve tozdan vikâye ile erbâb-ı tetebbu‘un enzâr-ı
istifâdesi için kurulan Müze-i Hümâyûn Bursa
Şubesi’nin kuruluşuna büyük emekler veren vilayet
Maarif Müdürü Azmi Bey’e bir sene sonra müzenin
fahri müdürlüğü tevdi edilmişti. Daha sonra
Hudâvendigâr Vilayeti’ne vali olarak tayin edilecek
olan Azmi Bey, aynı zamanda Konya müzesinin de
kurucusuydu.
 2 3
4 1

Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi’nin açılış töreni.

1. Hudâvendigâr Vilayeti Valisi Reşid Mümtaz Paşa

2. Müze-i Hümâyûn Müdür Vekili Halil Edhem (Eldem) Bey
3. Hudâvendigâr Vilayeti Maarif Müdürü Mustafa Ömer Azmi (Akalın) Bey
4. Bursa Fransız Konsolosu Mösyö Grégorie Bay
1906 Bursa Sergisi Yadigarı’nda Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi
 Halil Edhem Bey

Azmi Bey

8 Eylül 1904 tarihli Servet-i Fünûn mecmuası kapağında Müze-i Hümâyûn

Bursa Şubesi’nin açılış haberi ve fotoğrafı.
Başkanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Ma’ârif,10/33, Lef 1
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Ma‘ârif, 10/33, Lef 1, 29 Temmuz 1320
Nezâret-i Ma‘ârif-i ‘Umûmiyye
Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir
Târîh-i Osmânîye’ce derkâr olan ehemmiyeti îcâbından olarak Burusa şehrinde ve mülhâkatında mevcûd
âsâr-ı kadîmeden haylisi ziyâ‘ ve telefden vikâye zımnında merkez-i vilâyete celb edilmiş ve bir tarafdan
da cem‘ edilmekde bulunmuş olduğundan bu misillü işârı erbâb-ı tetebbu‘un enzar-ı istifâdesine dâimî
suretde ma‘rûz bir halde bulundurulmak içün Müze-i Hümâyûn Burusa dâhilinde bir şu‘be te’sîsine teşebbüs
ve karşılığı vilayetçe tedârik olunarak binanın ikmâl-i inşaatı kuvve-i karîbeye gelmiş olduğuna ve cülûs-ı
meyâmin-i mâ’nûs hazret-i pâdişâhî yevm-i mes‘ûduna şeref-müsâdif önümüzdeki Ağustos’un on dokuzuncu
günü temînen resm-i küşâdının icrâsı mukarrer bulunduğuna binâen resm-i küşâdda hazır bulunmak üzere
bir me’mûrun iğrâmı lüzumu Hudâvendigâr Vilâyet-i ‘Aliyyesinden bi’t-tahrirât iş‘ar olunmasıyla Müze-i
Hümâyûn Müdüriyeti’ne lade’l-havâle resm-i küşâdda hazır bulunarak iktizâ eden vesâyâyı îfâ etmek ve
masârif-i seferiyeyi oradan almak üzere maktûan bin beş yüz gurûş azimet ve ‘avdet harcırahıyla müze-i
mezkûr müdür mu‘âvini sa‘adetlü Halil Bey Efendi hazretlerinin mahall-i mezkûra iğrâmı tensîb edildiği ifâde
kılınmış ve ifâ-yı muktezâsı menût-ı re‘y-i sâmi-i cenâb-ı sadâretpenâhîler bulunmuş olmağla ol-bâbda emr
ü fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. fî 29 Cemâziyülevvel sene (1)322 ve fî 29 Temmuz sene 1320

Ma‘ârif-i ‘Umûmiyye Nâzırı

bende
imza(Haşim)

Sadeleştirilmiş metin:
Osmanlı tarihinde malum olan önemine binaen
Bursa şehri ve ona bağlı olan yerlerde mevcut
eski eserlerden birçoğunun kaybolmasından ve
yitip gitmesinden ötürü bunların korunması için
bir yandan merkez vilayete haber verilmiş bir
yandan da bu eserler toplatılarak araştırmacıların
istifadelerine her zaman sunulması için Müze-i
Hümâyûn, Bursa sınırları içerisinde masraflarının
vilayetçe karşılanması ile bir şube açılmasına
teşebbüs etmişti. Bu binanın inşaatının
tamamlanmasının sonuna gelinmiştir. Yüce
padişahın cülusuna denk gelen önümüzdeki
Ağustos’un on dokuzuncu günü açılış merasiminin
kararlaştırılmış olmasına binaen açılış merasiminde
bulunması için bir memurun görevlendirilmesi
gerektiği Hüdâvendigâr vilayetinden bir rapor ile
Müze-i Hümâyûn müdürlüğüne haber verilmiştir.
Buna binaen açılışta hazır bulunup gerekli olan
işleri yerine getirmek ve sefer masraflarını oradan
almak koşuluyla toptan 1500 kuruş gidiş ve dönüş
yol harcıyla Müze-i Hümâyûn müdür muavini Halil
Bey Efendi hazretlerinin Bursa’ya gitmesinin uygun
görüldüğü Maarif Nazırı Haşim Bey tarafından
bildirilmiştir. Emir ve ferman padişahındır.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ma’ârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı, 796/45, Lef 1
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ma‘ârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı, 796/45, Lef 1, 24 Temmuz 1320
Hudâvendigâr Vilâyeti
Mektûbi Kalemi
Ma‘ârif Nezâret-i Celîlesi’ne
Devletlü Efendim Hazretleri
Burusa şehrinin târîhce ve bi’l-hassa târîh-i Osmânîce hâiz olduğu kıdem ve ehemmiyet-i icâbâtından olarak
bir hayli âsâr-ı kadîme mevcûd olub bunların ba‘zısı gerek âsâr-ı ‘atîka gerek eşyâ-yı kadîme-i kavmiyye
meyânında gerçekden kıymetdâr ve tezyîn ve telâfîsi muhâl idüğü görülerek ziyâ‘ ve tozdan vikâye ile erbâb-ı
tetebbu‘un enzar-ı istifâdesine dâimî sûretde ma‘rûz bir hâlde bulundurulmak içün sâye-i kemâlâtvâye-i
hazret-i hilâfetpenâhîde Müze-i Hümâyûn’a Burusa dâhilinde bir şu‘be te’sisîne teşebbüs ve karşılığı
vilayetçe tedârik olunarak uluvv-ı himmet ve sümüvv-i niyet celîle-i cihânbânî ile inşaatı ikmâle takrîb etmiş
ve cülûs-ı meyâmin-i mâ’nûs hazret-i pâdişâhî yevm-i akdesi ve mes‘ûduna şeref-müsâdif önümüzdeki
Ağustos’un on dokuzuncu günü temînen küşâdı mukarrer bulunmuşdur. Şu‘be-i mezkûrenin husûl-i
mükemmeliyetine imkân-ı müsâid olduğu derecede çalışılarak merkez ve mülhâkât-ı vilâyetde mevcûd
şâyân-ı hıfz ve teşhîr âsâr celb ve tevdî‘ olunmuş ve bir tarafdan da cem‘ edilmekde bulunmuş olduğundan
hem mâ’şer-i hayriyye-i cihânbânî meyânında şerefyâb kabûl olunmuş mü’essesât-ı resmiyeden bulunduğu
te’yîd hem suret-i tanzîmince nevâkısı ve muhtâc-ı ta‘dîl cihetler var ise ıslâh ve tensîk edilmiş olmak üzere
şu‘be-i mezkûrenin resm-i küşâdı icra olunacak yevm-i me‘âli-i tevâimde Müze-i Hümâyûn İdâresi’nden
bir me’mûrun Burusa’da bulundurulması dalâlet ve ‘inâyet sâmiye-i cenâb-ı nezâretpenâhîlerinin bî-dirîğ
buyurulması bâbında emr ü fermân hazret-i men lehü’l-emrindir.
fî 24 Cemâziyülevvel sene (1)322 ve fî 24 Temmuz sene (1)320
Hudâvendigâr Vilâyeti
Valisi
bende
Reşîd Mümtâz

Sadeleştirilmiş metin:
Devletli Efendim Hazretleri;
Bursa şehrinin tarihte ve bilhassa da Osmanlı
tarihinde sahip olduğu kıdem ve öneme binaen
(şehirde) oldukça fazla eski eser mevcut olup bazısı
eski (köhne) eser ve bazısı daha önceki milletlerin
eşyalarından olmasından dolayı gerçekten kıymetli
ve süslüdür. Telafisi imkansız görülen bu eserlerin
kaybolmaması ve yitip gitmesini önlemek ve
ayrıca bu eserlerin araştırmacıların istifadelerine
her zaman sunulmasının gerekli olduğu Müze-i
Hümâyûn bildirilmiştir. Bunun üzerine Bursa
şehrinde bir şubenin açılmasına karar verilmiştir.
Samimi ve iyi niyetlerle bu inşaatın bitirilmesine
yaklaşılmış olup yüce padişahın cülusuna denk
gelen önümüzdeki Ağustos’un on dokuzuncu günü
açılış merasimi yapılmasına karar verilmiştir.
Müzenin mükemmel bir surette meydana gelmesi
için hem Bursa merkezde hem de çevre yerlerde
bulunan korunmaya ve teşhir edilmeye layık
olan eserler toplatılarak getirilmiştir. Toplanan
bu eserlerin eksikleri ve tamire muhtaç olup
olmadıkları tespit edilip bir düzene sokulmaları
için müzenin açılış merasiminin olacağı gün Müze-i
Hümâyûn idaresinden bir memurunun Bursa’da
bulundurulması gereği Hüdâvendigâr Vilayeti
valisi Reşid Mümtaz tarafından Maarif Nezareti’ne
bildirilmiştir.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ma’ârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı, 803/69, Lef 1
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ma‘ârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı, 803/69, Lef 1, 19 Ağustos 1320

Ma‘ârif Nezâret-i Celîlesi’ne

Mebdâ-i feyz ü sa‘âdet-i mülk ve devlet olan cülûs-ı meyâmin-i mâ’nûs hazret-i hilâfetpenâhiye şeref-
müsâdif işbu rûz-ı firûzda vali-i vilâyet ve erkân-ı me’mûrîn ve ümerâ ve sâire ile bâ-irâde-i seniyye-i
hazret-i pâdişâhî nezâret-i celîleleri nâmına Müze-i Hümâyûn müdür mu‘âvini hâzır olduğu hâlde müceddiden
mü’essis-i Müze-i Hümâyûn şu‘besi beş yüz parçayı mütecâviz âsâr bulunduğu halde resm-i küşâdı gâyet
mükemmel sûretde icrâ kılındığı gibi nefs-i Burusa’da dördü zükûra ve biri inâsa ve Abolyond Karyesi’nde
zükûra mahsûs olmak üzere altı mektebin dahi kezalik resm-i küşatları icra olunarak bu vesîle ile de du‘avât-ı
mefrûze-i hazret-i pâdişâhînin tezkâr ve tekrâr kılındığı ve sâye-i fuyûzât-vâye-i hazret-i veliyü’n-ni‘met-i
â‘zamîde mülhâkatda küşâd olunan yüze karîb mekâtibe dâir ma‘lûmât alındığında bildirileceği ma‘rûzdur.
fî 19 Ağustos sene (1)320
Burusa Ma‘ârif Müdürü
Azmi

Sadeleştirilmiş metin:
Devletli Efendim Hazretleri;
Yüce padişahin cülus günü olan bu uğurlu günde ileri
gelen memurlar ve emirler ile birlikte yüce padişah
adına Müze-i Hümâyûn müdür muavini hazır
bulunduğu ve Müze-i Hümâyûn’un 500 parçayı geçen
eserlerle birlikte bir şubesinin gayet mükemmel bir
surette resmi açılışının yapıldığı ve
Bursa içerisinde dördü erkek dördü kız ve Abolyond
köyünde erkeklere özel olmak üzere altı mektebin
de açılış merasimlerinin icra edilip padişaha dualar
edildiği ve ayrıca Bursa şehrine bağlı yerlerde yüze
yakın mektebin açılışına dair bilgilerin aktarılacağı
Maarif Müdürü Azmi tarafından bildirilmektedir.
 BURSA ERKEK LİSESİ’NDE İLK KOLEKSİYON
Bursa İdadisi’nin ana kapısından girildikten sonra
bahçenin sol köşesinde kalan müze binası, bir hol
ve iki salondan oluşan tek katlı yüksek tavanlı bir
yapıdır. Sadece iç mekan değil, müzenin önündeki
bahçe de sergi sahası olarak kullanılmıştır. Müzenin
özenle işlenmiş kapısının üzerinde bulunan büyük
kitabesinde şu ifadeler yer almaktadır:
Reis-i ceyş makâm-ı hilâfet-i seniyye var iken
pirâye-yi saltanat-ı Osmâniyye es-sultân ibni’s-
sultân es-sultânü’l-gâzî Abdülhamid hân-ı sânî
efendi hazretleri sâyesinin terakkiyâtı ile icâb-ı
hilâfetpenâhîleri tedâyûn
Müze-i Hümâyûn Şu‘besi
Cülûs-ı meymenet-i makrûn-ı hazreti pâdişâhînin
sene-i mesûde-i devriyesine tesâdüf olan bin üç
yüz yirmi senesi ağustosunun on dokuzuncu rûz-ı
fîrûzunda temeyyünen te’sis ve küşâd olunmuşdur.
Bursa müzesi, Müze-i Hümâyûn gibi sadece Yunan-
Roma ve diğer eski Anadolu ve Mezopotamya
medeniyeti eserleri ile sınırlı tutulmamış, iki
salonundan birisi İslami eserlere tahsis edilmişti.
Müzenin holü ile salonları birbirinden ayıran
kısımlara büyük camekanlı dolaplar yerleştirilmiş
olup, bu dolapların içinde antik toprak kaplar
sergileniyordu. Sağ salon İslami, sol salon ise Yunan,
Roma ve Bizans eserlerine ayrılmıştı. İslami eserler
seksiyonunda çoğunlukla sikkeler ve el yazması
Mushaflar teşhir edilmekteydi. Soldaki salonda
ise antik döneme ait heykel, büst, yapı parçaları,
kitabeler ve mermer levhalar sergileniyordu.
1908 yılında arkeoloji profesörü Gustave Mendel’in
yayınladığı Bursa Müzesi kataloğuna göre, 1908
senesinde müzede 435 adet Yunan, Roma ve Bizans
eseri bulunuyordu Kamil Kepecioğlu ise 1909
yılında müzedeki eserlerin 512 numaraya kadar
sıralandığını ifade etmiştir. Kuruluşunda hem İslami
hem de antik-arkeolojik seksiyonlarda toplam beş
yüzü aşkın eser bulunduğuna göre, eser sayısının
hızla artış göstermediği anlaşılmaktadır.
Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi’nin Orijinal Kitabesi
Bursa Mekteb-i İdâdîsi kimyahânesinde kurulan Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi
Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi’nin Holü
Mekteb-i İdadi Bahçesinden Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi

Bursa Müzesi 1914 Senesi Görüntüsü Müze Kitabesi

Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi Kartpostalı
Bursa Müzesi’nin Bahçesi
Bursa Müzesi’nin Girişi
 BURSA ERKEK LİSESİ’NDEN YEŞİL MEDRESE’YE YOLCULUK…
SON DURAK KÜLTÜRPARK
Cumhuriyet döneminde müze aynı binada faaliyetini
sürdürmeye devam etmiş ve bir müdürlük haline
getirilmişti. 1923’te müzeye tayin edilen ilk müdür
Hasan Fehmi Turgal olmuştu. Hasan Fehmi Bey’den
sonra kısa süreli olarak Yunus Bey müze müdürlüğü
yapmış, onun emekli olmasıyla yerine Bursa
Sultânîsi mezunlarından Mahmut Çaha müdürlüğe
atanmıştı.
Mahmut Çaha’nın müdürlüğü döneminde Bursa Erkek
Lisesi bahçesindeki müze binasının boşaltılması
gündeme gelmiş, eserlerin bu dönemde metruk
bulunan Çelebi Mehmed külliyesinin bir parçası
olan Yeşil Medrese’ye taşınmasına karar verilmişti.
Medresenin onarılması sürecinde yine eski
binasında faaliyet göstermeye devam eden Bursa
müzesi, 1930 yılında Yeşil Medrese’ye taşınmış
ve eski müze binası Bursa Erkek Lisesi’nin kimya
laboratuvarı haline getirilmişti.
Maarif Vekaleti’ne bağlı olarak idare edilmeye
devam eden Bursa müzesi, yine eskisi gibi hem
İslami hem de arkeolojik eserler olmak üzere iki
seksiyondan ibaretti. 1971 yılında Kültür Park
içinde müze için yeni bir bina inşa edilmiş, 1972
yılında arkeolojik eserlerin tamamı yeni binaya
nakledilmiş ve ismi Bursa Arkeoloji Müzesi olarak
belirlenmiştir. Bursa müzesinin koleksiyonunda
yer alan İslami eserler ise Yeşil Medrese binasında
bırakılmış ve burada da Türk-İslam Eserleri Müzesi
kurulmuştur.
Bursa Müzesi’nin Avlusundan Bir Görüntü
Yeşil Medrese Avlusunda Antik Eserler
Bursa Müzesi Yeşil Medrese’ye Taşınırken (1930)
Bursa Müzesi Yeşil Medrese’de
Bursa Müzesi’nin Bahçesinden Bir Görüntü (1930)
Sidamara Tipinde Lahit Parçası - M.S. 3. yüzyıl ilk yarı
Kolosal Tyche Heykeli Parçası – Antoninler Dönemi(M.S. 1-2 yüzyıl)
Arslan Kabartmalı Masa Ayağı – Roma Dönemi
Nike Kabartması – Roma Dönemi
Komutan Heykeli – Torso – Roma Dönemi
Konsül Heykeli – Roma Dönemi (M.S. 2. yüzyıl)
Komutan Heykeli – Torso – Roma Dönemi
Sunak – Roma Dönemi
Kolosal Heykel – Roma Dönemi
Kolosal Heykel – Roma Dönemi
Sunak – Roma Dönemi
Sunak – Roma Dönemi
Kartal Heykeli – Roma Dönemi
Zeus Brontos Büstü – Roma Dönemi
Herakles Büstü – Roma Dönemi (M.S. 2.yüzyıl)
Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Ma‘ârif, 10/33, Lef 1, 29 Temmuz
1320
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ma‘ârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı,
796/45, Lef 1, 24 Temmuz 1320
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Ma‘ârif Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrâkı,
803/69, Lef 1, 19 Ağustos 1320
Süreli Yayınlar
Burusa Sergisi, Nu: 2, 17 Temmuz 1335, s. 23.
Servet-i Fünûn, Nu: 698, 26 Ağustos 1320, s. 1.
Servet-i Fünûn, Nu: 700, 9 Eylül 1320, s. 327
Şehbal, Nu: 91, 15 Şubat 1329, s. 371.
Tetkik Eserler
Akın, Nur Akın (1993). “Osman Hamdi Bey, Âsâr-ı Atîka Nizamnamesi
ve Dönemin Koruma Anlayışı Üzerine”. Osman Hamdi Bey ve Dönemi,
Haz: Zeynep Rona, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 233-239.
Arık, Remzi Oğuz (1953). Türk Müzeciliğine Bir Bakış. Ankara: Eski
Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
Bahrani, Zainab vd. (2011). “Giriş: Arkeoloji ve İmparatorluk”. Geçmişe
Hücum, Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji’nin Öyküsü 1753-1914.
Ed: Zainab Bahrani vd., İstanbul: SALT Yayını, s. 13-43.
Bahrani, Zainab (2011). “Mezopotamya’nın Keşfinin Anlatılmamış
Hikayesi”. Geçmişe Hücum, Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji’nin
Öyküsü 1753-1914. Ed: Zainab Bahrani vd., İstanbul: SALT Yayını, s.
125-155.
Cezar, Mustafa (1987). Müzeci ve Ressam Osman Hamdi Bey.
İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Sanat Yayınları.
Çal, Halit (1997). “Osmanlı Devletinde Âsâr-ı Atîka Nizamnâmeleri”.
Vakıflar Dergisi, S. 26, s. 391-400.
Çelik, Zeynep (2011). “İmparatorluğun Mirası: Geç Osmanlı
Devrinde Eski Eserlerin Algılanması”. Geçmişe Hücum, Osmanlı
İmparatorluğu’nda Arkeoloji’nin Öyküsü 1753-1914. Ed: Zainab
Bahrani vd., İstanbul: SALT Yayını, s. 443-447.
____________ (2016). Asar-ı Atika, Osmanlı İmparatorluğu’nda
Arkeoloji Siyaseti. Çev: Ayşe Gür, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayını.
Eldem, Edhem (2010). Osman Hamdi Bey Sözlüğü. İstanbul: T. C.
Kültür Bakanlığı Yayını.
Eyice, Semavi (1985). “Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu”. Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 6, İstanbul: İletişim
Yayınları, s. 1596-1603.
_____________(1990). “Müzeciliğimizin Başlangıcı ve Türk-İslam
Eserleri Müzeleri”. Müze, S. 5-6, s. 5-8.
Gerçek, Ferruh (1999). Türk Müzeciliği. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı
Yayını.
Kepecioğlu, Kamil (2009). Bursa Kütüğü. Cilt 3, Haz: Hüseyin Algül
vd., Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını.
Madran, Emre (1986). “Osmanlı Devletinde ‘Eski Eser’ ve ‘Onarım’
Üzerine Gözlemler”. Belleten, C. XLIX, S. 193-195, s. 503-546.
Mendel, Gustave (1908). Catalogue des Sculptures Grecques,
Romaines et Byzantines du Musée de Brousse. Athens: Imprimeire
P. D. Sakellarios.
Mumcu, Ahmet (1971). “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye”. Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XXVIII, S. 1-4, s. 41-76.
Muşmal, Hüseyin (2009). Osmanlı Devleti’nin Eski Eser Politikası:
Konya Vilayeti Örneği (1876-1914). Konya: Kömen Yayınları.
Ortaylı, İlber (1985). “Tanzimat’ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması”.
Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 6, İstanbul:
İletişim Yayınları, s. 1599-1600.
Osman Şevki [Uludağ] (2007) , Bursa ve Uludağ. Haz: Mehmet Fatih
Birgül vd., Bursa: Bursa İl Özel İdaresi Yayını.
Özendes, Engin (1999). Osmanlı’nın İlk Başkenti Bursa: Geçmişten
Fotoğraflar. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayını.
Shaw, Wendy M. K. (2015). Osmanlı Müzeciliği-Müzeler, Arkeoloji
ve Tarihin Görselleştirilmesi. Çev: Esin Soğancılar, İstanbul: İletişim
Yayınları.
Şimşek, Fatma, Dinç, Güven (2009), “XIX. Yüzyılda Osmanlı
İmparatorluğu’nda Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Bu Alanda
Uygulanan Politikalar”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 10, S. 16, s. 101-127.
Tolias, George (2011). “‘Saygısız Bir Sanat Sevgisi’: Yunan Antik
Eserlerinin Yağmalanması 1780-1820”. Geçmişe Hücum, Osmanlı
İmparatorluğu’nda Arkeoloji’nin Öyküsü 1753-1914, Ed: Zainab
Bahrani vd., İstanbul: SALT Yayını, s.71-93.
Yaşayanlar, İsmail (2012). “Osmanlı Devleti’nde Âsâr-ı Atîka İlgisi:
Miletopolis Örneği”. Bursa Araştırmaları, S. 37, s. 34-36.
________________(2018), “Devlet, Arkeoloji Ve Âsâr-ı Atîka: Bir
Vilayet Müzeciliği Örneği Olarak Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi”,
Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi,
C. 19, S. 35, ss. 555-585.
Yıldırım, Recep, Martal, Abdullah (2002). “Osmanlı Yönetiminin
Arkeolojik Eserlere Bakış Açısı”. XIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri.
Cilt 3, Kısım 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 1095-1102.
Yücel, Erdem (2006). “Müze”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam
Ansiklopedisi, Cilt 32, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, s. 240-
243.
...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................