Mimarlık dergisi web sitesi:
.mimarlikdergisi.com
K A S I M - A R A L I K 2 0 1 7
dünyada mimarlık müzeleri
Mimarlık dergisinin 50. yılını kutladığımız 2013’ün ilk
sayısıyla birlikte derginin “ayraç” bölümünde yeni bir
koleksiyon oluşturmaya başladık. Ayraçları biriktirerek
dünyada bulunan mimarlık müzelerinin bilgisini toplayabilir
ve ziyaret edilecek yerler listenize ekleyebilirsiniz.
Mimarlık müzeleri “ayraç” koleksiyonuna
katkı vermek isterseniz bize
yayin@mo.org.tr
adresinden ulaşabilirsiniz.
Mimarlık dergisi Facebook sayfası:
.facebook.com/mimarlikdergisi
/ 3 9 8
KASIM-ARALIK 2017 ISSN 1300-4212 YIL: 53 SAYI: 398
Kapak Fotoğrafı: Afşin-Elbistan A Santralı’nı çeviren tellerde oynayan çocuklar. Çoğulhan /
Kahramanmaraş (Fotoğraf: Kerem Yücel)
MİMARLAR ODASI TARAFINDAN İKİ AYDA BİR YAYIMLANIR
Ulusal Süreli Yayın
YAYINLAYAN Mimarlar Odası adına Yayın Komitesi
YAYIN KOMİTESİ T. Elvan Altan, Ayşen Ciravoğlu, Neslihan Türkün Dostoğlu,
Zeynep Eres, Hikmet Sivri Gökmen, Aslı Tuncer Madge, Eyüp Muhcu, Bülend
Tuna
MİMARLAR ODASI ADINA SAHİBİ VE (SORUMLU) YAZI İŞLERi MÜDÜRÜ Eyüp Muhcu
YAYIN SEKRETERİ Aslı Tuncer Madge
YAYIN TEKNİK SEKRETERİ H. Nilgün Kara Babacan
KONSEPT TASARIM Raul Mansur KAPAK TASARIM H. Nilgün Kara Babacan
YAYIN YERİ
Adres Mimarlar Odası Genel Merkezi, Konur Sokak 4/2, Yenişehir 06650 ANKARA
Tel 0.312.417 37 27 Faks 0.312.418 03 61 E-posta yayin@mo.org.tr
www.mimarlikdergisi.com
DERGİ İNTERNET SAYFASI
Tasarım H. Nilgün Kara Babacan Programlama Behiye Ermete
TEKNİK HİZMETLER VE REKLAMLAR
Adres Yapı-Endüstri Merkezi, Fulya Mah. Yeşilçimen Sok. No: 12/430
(Polat Kulesi Yanı) 34394 Fulya / İSTANBUL
Tel 0.212.266 70 70 Faks 0.212.266 74 66 E-posta yemyayin@yem.net
YAYIN KOORDİNATÖRÜ Yasemin Keskin Enginöz
REKLAM YÖNETİCİSİ Bahadır Erkmen TEKNİK UYGULAMA Resul Atabay
BASKI
Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş.
Dudullu Organize San. Bölgesi 1. Cad. No: 16 Ümraniye - İSTANBUL
Tel: 444 44 03 • Faks: 0216 365 99 07-08 • www.bilnet.net.tr
Sertifika No: 31345
BASKI TARİHİ: 31 Ekim 2017
MİMARLAR ODASI ÜYELERİNE ÜCRETSİZ GÖNDERİLİR.
Fiyatı 8 TL Abonelik 52 TL Öğrenci Aboneliği 42 TL Yurtdışı 80$
TARANDIĞI VERİTABANLARI
Avery Index
Arthistoricum.net (Virtuelle Fachbibliothek Kunstgeschichte)
DAAI - Design and Applied Arts Index
EBSCO-Host
Ulrichs Periodical Directory
MİMARLIK YAYIN İLKELERİ
MİMARLIK dergisi Yayın Komitesi, oluşturduğu yayın ilkeleri çerçevesinde, dergiye gönderilecek yazı-
lar konusunda aşağıdaki genel seçim ölçütlerini belirlemiştir:
• Ele alınan konularda, getirilen bakış açısında, değerlendirmelerde, kullanılan dilde, görsel ve yazılı
belgelerde özgünlük bulunması;
• Aktarılan konularda ve görüşlerde çeşitlilik olması ve aranması,
Yazıların içerik açısından entelektüel katkıda bulunması;
• Farklı bakış açılarıyla ve diğer disiplinlerden alınacak katkılarla dergi içeriğinde zenginliğin ve çok
yönlülüğünün sağlanması;
• Yurtiçi ve yurtdışında meslek alanındaki güncel konuların ve gündemin izlenmesi.
Dergide genel değerlendirme ölçütleri böylece ifadesini bulan makale ve inceleme-araştırma yazı-
larının yanısıra, yapı ve proje değerlendirmeleri ile mimarlık eleştirisi yazıları ve Cumhuriyet dönemi
mimarlığına, ‘toplum ve mimarlık’ ilişkisini ortaya koyan konulara, ‘çevre duyarlılığı ve mimarlık ilişki-
si ve tartışmalarına’ yönelik yazılara süreklilikle ve ağırlıkla yer verilmesi görüşü Yayın Komitesi tarafın-
dan benimsenmiştir. Dergi, mimar, öğrenci, akademisyen gibi mimarlığın mesleki uygulama, eğitim ve
akademik araştırma alanlarından geniş ve zengin bir okuyucu profiline sahiptir. Hedef okuyucu kitlesi-
nin bu homojen olmayan yapısı, konu seçiminden yazım diline kadar, yayınların değerlendirilmesinde
dikkate alınan önemli ölçütlerden biridir.
MİMARLIK Dergisi Yayın Koşulları
Mimarlık dergisinde yayımlanmak üzere yazı gönderenlerin, aşağıdaki konulara dikkat etmelerini rica
ederiz:
• Yazılar Word belgesi olarak dijital formatta kabul edilir: CD/DVD içerisinde ya da e-posta adresi yoluyla:
yayin@mo.org.tr • Yazılar en fazla 2.400 kelime (başlık, yazar ismi, özet, notlar, kaynaklar, resimaltı yazıları
hariç) olmalıdır. Yazıların içeriklerine ilişkin 150 kelimelik özet yazıyla birlikte gönderilmelidir. • Görseller
tercihen dijital olarak ve şu formatta yazıyla birlikte iletilmelidir: tiff/jpeg/eps formatlarından birinde, uzun
kenarı 15 cm, min. 300 dpi çözünürlükte. • Görseller için telif hakkı konusu yazar tarafından halledilmiş
olmalıdır. Görselin alındığı kaynak (fotoğrafçı adı, arşiv bilgisi, kitap künyesi vb.) belirtilmelidir. • Kaynak
gösteriminde şu yöntem kullanılır: Tekeli, İlhan, 2012, “Seyfi Arkan’ın Yaşamı ve Mimarlığının Toplumsal
Bağlamı”, Modernist Açılımda Bir Öncü: Seyfi Arkan, (ed.) Ali Cengizkan, A. Derin İnan, N. Müge Cen-
gizkan, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara, ss.15-26. • Metin içi referans gösteriminde otomatik dipnot /
sonnot kullanılır. Bir kaynak ikinci kez kullanıldığında şu format uygulanır: Tekeli, 2012, ss.15-26. • Yayın
kararını Yayın Komitesi alır. Sonuç, yazara en geç 4 ay içerisinde iletilir. • Yayın Komitesi yazı hakkındaki
görüşlerini yazara iletinceye kadar, yazar aynı yazıyı başka bir yayın grubuna göndermemeyi kabul eder.
• Yazı gönderen kişiler, yazılarının, aynı zamanda derginin web sitesinde, görselleriyle birlikte yayımlan-
masını kabul etmiş sayılır. • Yazıdaki görüşler yazara aittir, Yayın Komitesi’ni bağlamaz.
 ‹Ç‹NDEK‹LERL

2 İNGİLİZCE ÖZET / ENGLISH SUMMARY

4 MİMARLIK DÜNYASINDAN

MİMARLIK GÜNDEM
8 Paris İklim Anlaşması Sonrası Betona
Yer Var mı? / Önder Algedik

ANMA
10 Ve Selim İlkin’e de Veda Ettik / İlhan Tekeli

GÜNCEL
11 Mekânı Tüketmek: Bodrum Kalesi’nin
Son Kalebendi / Mustafa Suphi Alp

ETKİNLİK
15 y Koruma / Koruyamamayı Tartışmak:
IV. Ulusal Mimari Koruma Proje ve
Uygulamaları Sempozyumu / Zeynep Eres,
Merve Arslan Çinko
y
ETKİNLİK: Komşum Bienal
Dünya ile Öğrenmek, Dünyadan
Öğrenmek: EAAE Konferansı / Murat Şahin
y
MİMARLIK ELEŞTİRİSİ
Antalya’da Sürekliliği Konuşmak: 36 Evin Topografyası: Çinici Mimarlık’ın
IV. Uluslararası Mimarlık Bienali / Mikroloft Projeleri / Berin F. Gür

y
Alişan Çırakoğlu
Komşum Bienal / Sevince Bayrak MİMARLIK EĞİTİMİ
43 Mimarlık Eğitimini Mesleki Uygulamaya
UIA KONGRESİ Yakınsamak: Stajlar / Derya Yorgancıoğlu
26. UIA Dünya Mimarlık Kongresi
28 y “Kentin Ruhu”nu Aramak / Kemal Reha Kavas
y
YARIŞMALAR
Türkiye Miras Alanlarının Kongrede 48 y Ahlat Gençlik Kampı Mimari Proje
Görünürlüğü: “World Heritage of Turkey” Yarışması
y
Sergisi / Zeynep Eres Süleymanpaşa Belediye Hizmet Binası
Ulusal Mimari Proje Yarışması
ANMA PROGRAMI: MARUF ÖNAL
33 Maruf Önal Söyleşisinin Aklıma MİMARİ TASARIM
Getirdikleri / Bozkurt Güvenç 54 Zumthor Mimarlığında Kutu Fikri /
Mehmet Kerem Özel

KORUMA / YAŞATMA
60 y Kent Belleğinin Canlandırılması:
Samsun Kent Müzesi / Fatih Us, Hayal Meriç,
Giorgi Tsanatskenishvili
y Dijital Teknolojilere Adapte Olan Bir Antik
Kent: Bergama / Nağme Ebru Karabağ

YAYIN DEĞERLENDİRME
74 Haluk Baysal-Melih Birsel Mimarlığını
Yeniden Konumlandırma Arayışları /
Deniz Güner

78 YAYINLAR

TEMA[S]
80 An(ımsa)ma Mekânı: Bologna Soykırım
Anıtı / Cem Dedekargınoğlu
MİMARLIK ELEŞTİRİSİ: Evin Topografyası: Çinici Mimarlık’ın
Mikroloft Projeler
 ‹NG‹L‹ZCE ÖZET

Category” nominee at the 2016 National
Architecture Awards, and Mikroloft Yara-
sa, a similar project designed by the same
office. She points out that it is important to
rescue the house from being a commodity
or an entity to decorate, and to reconsider
it within issues of dwelling.
ARCHITECTURAL EDUCATION
43 Converging Architecture Education
to Professional Practice: Internships /
Derya Yorgancıoğlu
Internships are crucial components of arc-
hitectural education that could reduce pos-
sible problems new graduates will face in
their early careers. By evaluating the role
of internships in the examples of America
and the Netherlands, with particular emp-
hasis on the integration of graduates and
on the issue of continuous professional
development, the author analyses the case
in Turkey.
COMPETITIONS
48 Ahlat Youth Camp Architectural
Project Competition
To obtain a youth camp project at the edge
of Van Lake in Ahlat, the Bitlis Governer’s
Office organized an architectural compe-
tition that has been recently finalized. The
project was aimed for a campus where a
uni ue ‘sense of space’ was created by
transferring the traces of the cultural and
social values of this distinctive geography.
In the free, national and single stage com-
petition, 66 projects were evaluated, 3
awards and 5 mentions were given.
the locals as well as to meet the require-
ments of daily services. In the free, natio-
nal and single stage competition, 84 pro-
jects were evaluated, 3 awards and 5 men-
tions were given.
ARCHITECTURAL DESIGN
54 The “Bo ” İdea in Zumthor’s
Architecture / Mehmet Kerem Özel
When approached from outside, Zumthor’s
buildings look minimal and give no clue
about the functional program inside. This
attitude emphasizes a certain introverted
uality. Relating this attitude with the idea of
“box,” the author searches for “boxes” wit-
hin Zumthor’s architecture in three specific
conditions: as the main space-organizing
element, as the main connector regulating
the relation between primary spaces, and
as an architectural element placed within a
surrounding envelope.
PRESERVATION / REVITALIZATION
60 An Ancient City Adapted to Digital
Technologies: Pergamon / Nağme Ebru
Karabağ
The use of present-day technologies in
projects involving the presentation of arc-
haeological sites to visitors contributes to
the creation of an awareness of the need
for conservation as well as an increased
interest in the area. Taking a look at the
project “iVisit Anatolia: History comes to life
in 3D” showing digital reconstructions of
the built environment of the ancient city of
Pergamon, the author discusses the real-
life effects of the virtual reality simulations.
point out the importance of the inclusion of
the historical building onto the city life with
a museum function.
BOOK REVIEW
74 Seeking ays to reposition Haluk
Baysal-Melih Birsel s Architecture /
Deniz Güner
The studies regarding the works of Haluk
Baysal and Melih Birsel carried on the
agenda of the 2012-2014 Commemora-
tive Program were compiled by the edi-
tors Müge Cengizkan and Ali Cengizkan,
and was published by the Chamber of
Architects under the title of al k a al
M li ir l Ra i ali m Ar i
ral ra i i al
r
CONTACT
80 Remembrance Space: Bologna
Shoah Memorial / Cem Dedekargınoğlu
One year after the launch of the internati-
onal competition for the realization of the
Bologna Shoah Memorial, Rome-based
office SET Architects delivers the Memo-
rial on January 27th, 2016 to coincide
with International Holocaust Remembran-
ce Day. The Memorial is a recognizable
landmark of great emotional power, and
attracts passers-by, inviting them to reflect
on the tragedy of the Holocaust.
MİMARLIK.398.November-December 2017
English Summary by elin Yoncacı Arslan

51 Süleymanpaşa Municipality 67 Reviving the Urban Memory:

Service Building and Environmental
Design Project Competition
Tekirdağ Süleymanpaşa Municipality anno-
unced a competition for a new service buil-
ding in which the municipality services can
be fulfilled more effectively. The recently
finalized competition asked for a project
to serve as a social attraction center for
Samsun City Museum / Fatih Us,
Hayal Meriç, Giorgi Tsanatskenishvili
The city history museums play an impor-
tant role in reconnecting the ties between
the city and its citizens by slowing down the
hustle of everyday life and meanwhile pro-
viding a historical trace from the past. The
authors review the Samsun example and

MİMARLIK 398 3
 MİMARİ TASARIM

M K

Mehmet Kerem Özel*

Zumthor’un dışarıdan bakıldığında oldukça

minimal gözüken ve işlevine dair hiçbir ipucu
vermeyen yapıları içe dönüklüğü vurguluyor. Bu
tavrı “kutu” fikriyle bütünleştiren yazar, Zumthor
mimarlığındaki mekân kurucu tek öge olarak,
birincil mekânlar arası kurguyu düzenleyici olarak
ve çevresine sarılan kabuğun içine yerleşen öge
olarak projelere yerleştirilmiş “kutu”ları arıyor.
“Her zaman, sadece kendim için, sadece bir kişi için bir
şey yapmayı düşünmüşümdür. Yalnız benim, sadece
kendim için ya da bir topluluk içindeki kendim için;
bambaşka bir hikaye.”
Peter Zumthor1

Mekânı duyusal çağrışımlar ve imgeler üzerinden

Kaynak: Durisch, 2014c, s.119. Çizim: Mehmet Kerem Özel

yorumlayan, tasarlarken bedensel ve duyusal dene-

yimi ve atmosfer yaratmayı önplanda tutan Peter
Zumthor’un mimarlığını Oya Atalay Franck’ın sordu-
ğu gibi, “çözümlemek mümkün mü?”2 İhsan Bilgin
de, “birine bakarak öncesi veya sonrasını kestirme-
nin mümkün olmadığı” şeklinde tarif ettiği Zumthor’un
işlerinin, sınıflandırılmasının zor olduğunu belirtir.3
Heidegger ve Merleau Ponty gibi olgusalcı kuramcı-
ların ve Pallasmaa, Böhme ve P rez-G mez’in metin-
leri bağlamında yorumlanan Zumhtor mimarlığını Bil-
gin “Maddenin Yoğunlaşması” adlı metninde iki odak,
madde ve durum, üzerinden okur.4 Bu makalede 1. i Klaus apeli’nin planı ve yorumu
ise Zumthor mimarlığı mekânsal kurgu ve biçimlen-
me bağlamında çözümlenecektir. Bunun için; işle- dönük olmasıdır. Dışarıdan bakıldığında işlevine dair
vi ve programı en aza indirgediği binası Aziz Klaus hiçbir ipucu barındırmayan, kale benzeri bir kaya
Şapeli’nden yola çıkarak Zumthor mimarlığında yapı- görüntüsüne sahip dış kütle, içindekini saklayarak “iç
yı oluşturan parçaların birbiriyle ilişkileri ve organizas- mekânın sırrının gerçekleşmesini ve içinin gizem dolu
yonu sonucunda ortaya çıkan mekân kurgusuna ve bir yer olarak tecrübe edilmesini”8 sağlar.
biçimlenmesine dair ortaklıkların izi sürülecektir.
Dış ile iç arasındaki karşıtlık, kutunun özelliklerinden
ŞA EL bir diğeridir.9 Şapelin dış kütlesi açık renkli, pürüzsüz,
Zumthor, kilise anlayışında Katolik bir tapınma sert ve keskin hatlıyken, iç mekânı koyu renkli, doku-
mekânından çok, günümüzde ruhaniliğin ne oldu- lu ve kıvrımlıdır. Kişi şapelin içindeyken görsel olarak,
ğunu sorguladığı5 ve kullanıcısına varoluşsal soruları bedeninin en az altı katı yüksekliğinde sağır bir çeper-
hatırlatmayı sağlayacak açık bir formu aradığı bir le çevrili şekilde dışarıdan izoledir. İç mekânın dışarıy-
dua mekânı6 olarak tanımladığı Aziz Klaus Şapeli’ni la kurduğu tek dolaysız ilişki tepe açıklığı yoluyladır.
(Wachendorf, 2007) tek bir mekândan oluşturur ve
litürjik ögelerden bütünüyle arındırır. Şapel kırsal KUTU
alanın göz alabildiğine açık boşluğuna yerleştirilmiş; Kutu kelimesinin Türkçe10 ve İngilizce11 sözlük anlam-
böylece boşluğun içinde bir alanı paranteze almış, larından hareket edildiğinde, fikir olarak “bir şeyin
kutulaştırılmıştır. (Resim 1) Mimarlığı kastederek saklanması veya diğerlerinden ayrılması için sınır-
“Bizler bir parçayı yeryüzü küresinden dışarı çıkarırız ları belirlenmiş ve genellikle kapatılmış alan” olarak
Mehmet Kerem Özel ve küçük bir kutunun içinde inşa ederiz. Ve bir anda tanımlanabilir.
Yrd. Doç. Dr.,
MSGSÜ Mimarlık bir içerisi ve bir dışarısı oluşur.”7 diyen Zumthor’un
Bölümü bu binasını kutuya dönüştüren başlıca özellik içe Zumthor, metinlerinde mekândan bahsederken kap

54 M‹MARLIK 398
(Gefäss) tabirini de kullanır. Mimarlığı, bir çok diğer
özelliğin yanı sıra “insanların zemindeki adımları için
duyarlı bir kap”12 olarak tarif eder; ziyaret ettiği bir evi,
içinde yaşayan insanlar, objeler ve detaylarla betim-
ledikten sonra “Mimarlığın görevi, bütün bu şeyle-
ri içine alacak bu kabı mı yaratmaktır?”13 diye sorar.
Kap imgesi, kelimenin sözlük anlamlarından öte, Lao
Tzu14, Aristoteles15 ve Heidegger16 gibi filozoflar tara-
fından boşluk ve yer üzerinden mekân kavramını tar-
tışmak için kullanılmıştır. Dolayısıyla, Zumthor da kap
kelimesini büyük olasılıkla bütün bu felsefi alt metinle-
re referansla kullandığında, mimari nesnenin sadece
dış formuna ve işlevine değil, içinde ihtiva ettiğine de

Kaynak: Durisch, 2014c, s.13.

gönderme yapmakta, onu da gözönüne aldığını vur-
gulamaktadır.

Mimarlıkta mekân kurgusu bağlamında kutu fikrinin

ipuçları Ching’in görüşlerinde bulunabilir.17 Bir yapı-
nın mekânlarını, birbirleriyle ilişkileri ve organizasyo-
nu bağlamında ele aldığı “mekânın içindeki mekân” 2. iirsel Pey aj Projesi’n en ir ane Peter umt or’un eski i imi
bahsinde Ching, geniş bir mekân hacminin içinde
daha küçük bir mekânı içerebileceğini veya onu sara-
bileceğini, bu tür bir mekânsal ilişkinin algılanabilme-
si için iki mekânın boyutları arasında bariz bir farklılık
olması gerektiğini, iki mekânın boyutları birbirine yak-
laştıkça büyük olanın diğerinin etrafını saran ince bir
katmana veya kabuğa dönüşeceğini, sarılan mekânın
büyük olanından kendisini ayırıp dikkat çekebilmesi
için ise şekil veya yönlenme farklılığının işe yarayaca-
ğını belirtir.18

Bu bilgilerin ışığında, “kutu” mimari anlamda “çevre-

sindeki daha geniş mekândan, onunla ilişkisini en aza
indirecek, örneğin bu ilişkiyi sadece bir kapıya veya
göz hizasının üzerindeki tek bir açıklığa indirgeye-
cek şekilde ayrılmış, içe dönük mekân” olarak tanım-
Kaynak: Durisch, 2014a, s.57. Çizim: Mehmet Kerem Özel

lanarak, bu kabulden ilerlenecek ve Zumthor’un yapı-

ları bu bağlamda üç başlık altında sınıflandırılacaktır.

K K
Kutunun yapıyı kuran öge olduğu örneklerde, yapı
tek bir kutudan oluşabildiği gibi, eşdeğerdeki birçok
kutunun biraraya gelmesiyle de kurulabilmektedir.
Aziz Klaus Şapeli’nin yanı sıra, Zumthor’un kırsal
alanda tasarlandığı ancak hayata geçmeyen başka
bir tasarımı, Şiirsel Peyzaj Projesi (Bad Salzuflen,
1999), doğadan esinlenilerek yazılan şiirlerin okuna-
cağı hanelerden oluşur. Şapel, kendisini önceleyen
3. ogn Bene etg apeli’nin planı ve yorumu
ve Zumthor’un “Büyük kaplar gibi, içine arkitektonik
oyuklar açılmış formlar”19 olarak tanımladığı bu kutu-
Zumthor’un yapıları arasında birden fazla kutunun
lardan esinler taşır.20 (Resim 2)
yanyana gelerek yapıyı kurduğu örneklerden en bili-
Zumhtor’un bir diğer tek mekânlı binası yine bir şapel- neni E PO İsviçre Pavyonu’dur (Hannover, 2000).
dir. Zumthor’un “tek bir iç mekânın dış formu belirle- Aralıklı olarak paralel dizili ahşap duvar sıraların-
yecek olmasından büyülendim; basit bir kap fikri”21 dan oluşan altı adet farklı büyüklükte kutu, birbirine
olarak yorumladığı Sogn Benedetg Şapeli (Sumtvig, dik iki yönde konumlandırılarak yanyana getirilmiş-
1988), diğerinden farklı olarak, kapsamlı bir litürjik tir. Yapı, paralel ahşap duvarların her birinin arasın-
programa (altara ve vaiz kürsüne) sahiptir ve kalaba- dan girip çıkılabilmesi sayesinde her yönden yakla-
lık bir topluluğa hizmet eder. Buna rağmen bina çev- şıma imkan veren davetkar bir geçirgenliğine sahip
resinden izole edilmiş, içe dönük bir kutudur (Resim olmasına rağmen, duvarların yüksek ve aralarının dar
3); mekânın tek ışık kaynağı olan çepeçevre pence- oluşu kutuları hem tanımlı kılmaya yarar hem de içte
re dizisi, yan yüzeylerin çatı ile birleştiği yüksek sevi- kalan, Zumthor’un “ormanın içindeki ışık boşlukları”22
yede konumlandırıldığı için iç mekânın dışarısıyla iliş- olarak betimlediği, sergileme ve yeme-içme işlev-
kisini kesmektedir. li mekânların dışarıyla ilişkilerini kontrollü hale geti-
rir. (Resim 4)

M‹MARLIK 398 55
 el
Çi im: Me met Kerem
s
s
ri
piess
c ei egger
el
Çi im: Me met Kerem
s

e
urisc

T omas
Kaynak:

urisc

4. E P svi re Pavyonu’nun planı ve yorumu

Kaynak:

e i Ba eli Konut Projesi’nin planı ve yorumu

c ei egger
Çi im: Me met Kerem el

Saoud Al-Thani Şeyhi ve ailesi için tasarlanan Yedi

Bahçeli Konut Projesi (Doha, 2009) de yine, her biri
farklı karakterle tanımlanmış birer avlu içeren yedi
kutunun yanyana getirilmesinden oluşur. Avlulara
T omas

dışarıdan direkt değil, dolaylı şekilde ulaşılıyor olma-

sı, parçaların kutu karakterini güçlendirir. (Resim 5)
urisc

s
ri
Kaynak:

Zumthor’un iki yapısında ise kutu, dışına çıkarılarak

piess

görünür hale getirilmiş olan taşıyıcı sistemle sarıl-

6. teilneset innmark a ı avalarının Kur anları i in nıt’ın kesiti ve
yorumu mıştır. Mimarlığında genellikle (kendi yaptığı benzet-
meyle) “insan vücudundaki kemikler gibi görünür kıl-
madığı”23 taşıyıcı sistemi bu sefer yapıdan bütünüyle
dışarıya atarak Zumthor, kutuyu dış formuyla ve için-
deki boşlukla adeta havada asılı hale getirir. İkisi de
Norveç’te bulunan bu projeler Steilneset, Finnmark
s

Cadı Davalarının Kurbanları için Anıt (Vardo, 2011)

(Resim 6) ve Almannajuvet Maden Ocağı Müzesi’dir
urisc

(Sauda, 2016). (Resim 7)

Kesit:

Kutunun cidarının kalınlaşarak mekânlaştığı tasarım-

Çizim: Mehmet Kerem Özel
s

lar da bu sınıflandırmaya dahildir, çünkü yapının kuru-

cu ögesi yine, etrafındaki boşluktan ayrılarak kutu-
Kaynak: urisc

laştırılmış tek mekândır. Zumthor’un bu anlamdaki iki

tasarımı Serpentine Galerisi Pavyonu (Londra, 2011)
(Resim 8) ve Herz Jesu Kilisesi’dir (Münih, 1996).
lmannajuvet Ma en ca ı M esi’nin servis kutusunun maket
foto rafı kesiti ve yorumu

56 M‹MARLIK 398
Kutunun cidarının kalınlaştırılmasıyla yaratılan ikincil
mekân, dolaşım alanı olarak kullanılır. Zumthor “duvar
kabukları ve mekân katmanları tarafından sarılmış
özel bir iç mekân”24 olarak tanımladığı kilise projesin-

el
de, cidarın içine dolaşıma ek olarak farklı boyutlarda-

Çi im: Me met Kerem

ki şapelleri ve rahip odasını yerleştirmiştir. (Resim 9)

K K
Zumthor mimarlığında kutular, yapıyı oluşturan birin-
cil mekânların birbiriyle ilişkilerini ve kullanıcıların

e s
yapının içindeki hareketini düzenleyen ögeler olarak
da kullanılır. Bu durumda yapıyı oluşturan mekânlar
işlevsel anlamda birincil ve ikincil olarak gruplanır.

urisc
Genellikle ikincil mekânlar kutulaşarak, aralarında

Kaynak:
oluşturdukları ilişkiler sayesinde mafsallar yaratır
ve böylelikle birincil mekânların birbine kesintisiz erpentine alerisi Pavyonu’nun planı ve yorumu
bir süreklilikle eklemlenmesini sağlar. Kutuların dış
yüzeyleri gerek malzeme gerekse kütlesel etki olarak
bir parçası oldukları birincil mekânlardan ayırt edil-
el
mezken, iç mekânları ya farklı bir malzemeyle tanım- Çi im: Me met Kerem

lanır ya da zeminlerinde kot farkı yapılır.

Kutular birincil mekânların düzenini iki şekilde sağ-

lar: Yapının çeperine yapışık olarak ya da çeperden
bağımsız kalarak. Zumthor Evi (Graubünden, 2005),
s

ilk duruma örnektir.25 (Resim 10) Benzer bir yaklaşım

Güterareal Konut Projesi’nde (Luzern, 2006) görü-
lür. Plan çiziminde düşey dolaşım şaftı ve her daire-
urisc

deki yatak odaları ve banyolar koyu bir renkle tanım-

Kaynak:

lanarak ikincil karakterleri vurgulanmıştır. Giriş, açık

mutfak, balkon, yemek ve oturma odalarından oluşan 9. er esu Kilisesi’nin planı ve yorumu
birincil mekânlar ise etraflarına konumlanan kutuların
düzeni yoluyla süreklilik kazandırılmış mekânal kurgu
sayesinde kesintisiz şekilde birbirine akar. (Resim
11)

Kolumba Müzesi (Köln, 2007) de Zumthor’un bu kate-

goriye giren yapılarındandır. Kutular hem ikincil hem
de birincil mekânlar olarak yer alır; asansör, ves-
tiyer, tuvalet gibi ikincil işlevli hizmet mekânları ve
okuma odası olarak işlevlendirildikleri gibi, Bilgin’in
“dar iç dünyalar”26 olarak tarif ettiği, Zumthor’un
“kabin” (Kabinett) adını verdiği, yapay ışık kontrollü
sergi mekânları olarak da kullanılır. Kabinler, müze-
nin ana katının merkezinde, bir İtalyan Ortaçağ mey-
danı misali çarpık açılı büyük alanın etrafını üç yönden
el

saran mekân-çiftlerinin parçalarından biridir. (Resim

Çi im: Me met Kerem

12) Her mekân-çifti dikdörtgen planlı, basık, loş

“kabin”den ve kare planlı, ferah, aydınlık “kule”den
oluşur. 27 Kabinler ile orta alanın zemini arasındaki
yaklaşık 4-5 cm’lik kot farkı, bu mekânların kutu özel-
liğini vurgular.
c ss

Zumthor mimarlığında kutuların yapının çeperle-

rinden bağımsız konumlanarak mekân kurgusunu
ve düzenini belirlediği örneklerden başlıcası Vals
urisc

Kaplıcası’dır (Graubünden, 1996). Burada birincil

Kaynak:

mekân olarak kabul edilebilecek iki büyük havuzun

etrafında konumlanan kutular, ikincil mekânlar ola-
rak ısısı, kokusu veya akustiği ile özelleştirilmiş küçük
havuzları veya dinlenme mekânlarını; en gerideki
kutular ise servis işlevlerini içerir. Plan olarak fark-
lı boyutlara sahip olan kutuların yerleştiriliş şekli hem
birincil mekânların sınırlarını belirler hem de bunları
birbirine bağlayan dolaşım alanlarını tanımlar. (Resim
umt or Evi nin alt kat planı ve yorumu
13) Kutular ile birincil mekânlar arasındaki fark, zemin-
de malzeme değişikliği ve kot farkıyla desteklenir.
Bregenzwald Atölye Evi’nde (Andelsbuch, 2013) ise
Zumthor’un uzun ince dikdörtgen planın içine yerleş-
tirdiği ve tuvalet, asansör, merdiven gibi ikincil işlevler

M‹MARLIK 398 57
el
Çi im: Me met Kerem

el
Çi im: Me met Kerem
s
urisc

s
Kaynak:

urisc
11. terareal Konut Projesi’n e ir konut lo unun normal kat planı ve
yorumu

Kaynak:
13. als Kaplıcası’nın ana avu katı planı ve yorumu

Kaynak: Durisch, 2014e, s.29. Çizim: Mehmet Kerem Özel

14. Bregen al t lye Evi’nin planı ve yorumu

el
Çi im: Me met Kerem

Kaynak: Durisch, 2014a, s.141. Çizim: Mehmet Kerem Özel

s
urisc
Kaynak:

12. Kolum a M esi’nin ana kat planı ve yorumu

yüklediği kutular, geriye kalan büyük birincil mekânı,

Bregen anat Evi’nin kesiti ve yorumu
sınırları belirgin olmadan, kabaca üç parçaya ayırarak
organize eder.28 (Resim 14)
şekilde buzlu camla örtülüdür. Böylece, binanın bütü-
K İ K nüyle buzlu camdan oluşan dış cidarının içinde, her
Zumthor mimarlığında kutu fikrinin hacimsel olarak kat kendi içine kapanan bir kutuya dönüşür. (Resim
ele alınarak, çevresinin bir kabukla sarıldığı örneklere 15) Ancak dış cidar ile kutular arasında mesafe olma-
de rastlanır. Bregenz Sanat Evi’nde (1997) sergileme ması, ziyaretçiye kutuların binanın içinde asılı durduk-
mekânlarını oluşturan katların her biri, Bilgin’in tabiriy- larını algılatmaz.
le “havada asılı durarak”29 birbirine değmeden üstüs-
te dizilmiştir. Doğal ışık alabilmek için her katın üzeri, Laban Hareket ve Dans Merkezi’nde (Londra, 1997)
bir üstündekiyle arasında yaklaşık 2,5 metre kalacak ise kutular hem planda hem de kesitte dış cidardan

58 M‹MARLIK 398
kopartılarak bağımsızlaştırılmıştır. Zumthor’un “şeffaf
bir zarla sarılmış, mekân-kaplarından (Raumgefäss),
platformlardan ve aramekânlardan oluşan bir hey-
kel”30 olarak tariff ettiği projede, birincil ve ikincil
mekânları tanımlayan çeşitli boyut ve büyüklüklerde-
ki kutular adeta dans eder gibi farklı yön ve konumlar-
da üstüste istiflenerek, her parçanın kendini okuttuğu
heykelsi bir iç mekân yaratılır. (Resim 16)

S N
Boyut olarak en küçük, işlev olarak programı en

s
aza indirgenmiş Aziz Klaus Şapeli’nden yola çıkarak
Zumthor mimarlığının geneline bakıldığında, kutu
fikri sadece tek mekânlı küçük projelerin değil, geniş

urisc
programlı örneklerin de mekân kurgusunda ve düze-

Kaynak:
ninde ortaya çıkan en bariz olgulardan biridir.
16. a an areket ve ans Merke i’nin kesiti Peter umt or’un eski
Kutu mantığı başat yapı kurucu öge olabildiği gibi, i imi
yapının kurgusunu düzenleyen öge olarak da kulla-
lic place suc as a courtroom or sta ium marke off an restricte for use
nılmıştır. İkinci tip örneklerde, kutulaştırılan mekân y persons performing a specific function Bir ma keme veya sta yum gi i
genellikle ikincil işlevlerle yüklenir, ancak zaman ir kamusal alan a elirli ir işlevi ger ekleştirecek kişilerin kullanımı i in
zaman da (örneğin Kolumba Müzesi’ndeki kabinler sınırları i ilmiş ve ayrılmış alan anlamlarına gelir Bk t efree icti
ve Vals Kaplıcası’ndaki küçük havuzlar gibi) o binada- onary com o Erişim: Box’un anlamların an ir i eri ise şe
şekil e ir: small ut or s elter k k kul e veya korunak Bk orn y
ki birincil işlevlerle örtüşen işlevlere sahip olabilmek- l ert i ney A L
tedir. Bu açıdan bakıldığında, Zumthor mimarlığında E for niversity Press for
anlamsal olarak kutular ile birincil mekânlar arasında 12. umt or Peter A Birk aeuser Basel s
hiyerarşik bir ayrım görülmez. Hatta kutu kentsel / kır- 13. umt or s
14. ang mos Tiao T T A Princeton
sal bağlamda boşluğun içinde, yapı bağlamında ise niversity Press Princeton e ersey ss
birincil mekânların içerisinde özellikle vurgulanmak ristoteles ev affet Ba r apı Kre i ayınları
istenen “şey”dir adeta. Kutular ile diğer mekânlar ara- stan ul ss
sında kurulan karşıtlıkta dikkat; malzeme, kot ve ışık 16. ei egger Martin as ing I A :
S : A itto
yoluyla dışa kapalılık / içe dönüklük yaratılarak sınırla- rio Klostermann m rankfurt am Main ss
rı ve etkisi vurgulanan kutularda yoğunlaşır. Zumthor ing rancis K A : S , Van
kutular yoluyla mimarlığında, başka şeylerin işaretleri ostran ein ol e ork s
olarak işlev gördükleri için kimsenin tam olarak anla- ing s
19. Durisch, 2014c, s.12.
madığı işaretlerle ve bilgilerle dolu dünyada, zede-
umt or u proje ile şapel arasın aki ilişkinin farkın a olma ı ını u
lenmiş olmalarına ve kimsenin onları görmemesine uruma ikkat ekenin u projeyi ona teklif etmiş olan Brigitte a s E lert
rağmen kendisinin hâlâ varolduğuna inandığı “saklı ol u unu elirtir umt or ayrıca şapel i in o ru i mek nı ulmasının yıl
gerçek şeyleri”31 ortaya çıkarmaya çalışıyor gibidir. ™ larca onu meşgul etti ini ve aman i erisin e tasarımın asitleşip netleşti i
ni vurgular urisc c s
21. urisc T omas a
N TLAR
c ei egger piess ri s
1 umt or Peter A Birk aeuser Basel s
22. urisc T omas
2. talay ranck ya Peter umt or: uyular i in Mimarlık
c ei egger piess ri s
A M isan sayı: s
23. essely ei e c aue aus er Erfa rung er elt’ ein
3. Bilgin san Ma enin o unlu u A M ,
espr c mit Peter umt or cilt: sayı: s
isan ayı: ss
24. urisc s
4. Bilgin ss
umt or u yapının mek n kurgusun a a a nce farklı konut pro
a ikale M nner mac en mir ngst art maga in e arc itek
jelerinin tasarım s recin e ene i i kapalı loklar ve a ık şekil e ir iri
tur peter umt or intervie Erişim:
nin i ine akan oyuk mek nlar an kurulu kompo iyon prensi i nin yarattı
6. urisc T omas c
ı mek n uygusun an i lerin ulun u unu elirtir urisc c s
c ei egger piess ri s
26. Bilgin san umt or’un aa i a sayı: s
umt or s
Bilgin’e g re ka inler geniş orta alan ile rt metre civarın aki ir sevi
igner avi Projekte mac en ie Mo en erle en : in er
ye en ay ınlan ıkları i in ol ukların an a a a y ksek uran kuleler ara
neuen rc itektur vermisst Peter umt or oft ie urc ic t un c atten
sına sıkıştıkları i in a a a asıklaşıp k l r Bilgin s
er eugte sc ne tmosp re : K sayı: s
umt or u inasını anlatırken ikincil işlevli mekanları i eren oyuk
9. Karşıtlık umt or’un yapılarının atmosferlerini retmeye alışırken onu
k tlelerin planı ir irinin i ine akan par alara l n elirtir urisc
s r kle i ini keşfetti i oku şey arasın a ye inci sıra a say ı ı ile ış
e s
arasın aki gerilim ile paralel ir umt or ss
29. Bilgin s
T rk il Kurumu l kutu yu nce ta ta mukavva teneke plastik
urisc s
ve en erin en yapılmış genellikle kapaklı kap olarak tanımlar ynı s
31. umt or’un metninin g n ali ş yle ir: nya şeyler i in ora a
l kte kap ın anlamların an a ıları ise i ga sıvı veya katı er angi
olan ama unlar a son ta lil e tekrar aşka şeylerin işaretleri olarak işlev
ir ma eyi ala ilen oyuk nesne ve T rl şeylerin taşınması veya sak
g r kleri i in kimsenin t n yle i rak e eme i i işaretlerle ve ilgiler
lanması i in kullanılan tor a kılıf anta sepet san ık v olarak verilir
le olu ur er ek şey saklı kalır Kimse onu g reme ine e en er ne
Bk t k gov tr Erişim:
ka ar e elenmiş olsalar a ala ger ek şeylerin var ol u una inanıyorum
11. Kutu nun ngili cesi box n area or space enclose it in straig t
umt or s
lines i gilerle evrilmiş ir alan ya a mek n ve n area of a pu

M‹MARLIK 398 59