İKİNCİ DERECEDEN DENKLEMLER

a, b, c birer reel sayı ve a  0 olmak üzere İkinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemlerin Çözümü
2
ax  bx  c  0 şeklindeki açık önermelere ikinci 2
dereceden bir bilinmeyenli denklem denir. ax  bx  c  0 denkleminde x bilinmeyeni yerine
yazıldığında eşitliği sağlayan reel sayılara denklemin reel
2 kökleri denir. Denklemin reel köklerinin oluşturduğu kümeye
ax  bx  c  0 denkleminde a, b, c reel sayılarına çözüm kümesi denir. Çözüm kümesini bulmak için yapılan
katsayılar; x e bilinmeyen denir. işlemlere de denklemi çözme denir.

Çok sık kullanılan bazı denklem çözme yöntemleri şunlardır.

Örnek:

2 2 2 a) Çarpanlara Ayırma Yoluyla Denklem Çözme

x  x  1  0 , 3 x  4  0 , 4 x  x  0 denklemleri
ikinci dereceden bir bilinmeyenli denklemlerdir.
2
Bu denklemlerde x nin katsayısı sıfırdan farklı olduğuna
dikkat ediniz.
İkinci dereceden denklemin çözüm kümesi, kolaylıkla
görülebiliyorsa, çarpanlara ayrılarak bulunur. Bunun için,
a ve b birer reel sayı olmak üzere a.b  0 ise a  0 veya
b  0 olduğu göz önüne alınacaktır?

Örnek: Örnek:

2 2
x  0 denkleminde a  1, b  0, c  0 dır. x  4  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.

Çözüm:
2
 x  3  0 denkleminde a  1, b  0, c  3 tür.
2 2 2
 
x  4  0  x  2  0  x  2 . x  2  0 ise,
2
3 x  2 x  4  0 denkleminde a  3, b  2, c  4 tür.
x  2  0 veya x  2  0
3 2 3
 x  1  0 denkleminde a   , b  0, c  1 dir. x  2 veya x  2 bulunur.
2 2

Buna göre verilen denklemin çözüm kümesi,

Örnek:
 
Ç   2,2 dir.

a  2x 3  x b  1  2x  3  0 ifadesi ikinci dereceden bir

bilinmeyenli denklem olduğuna göre a + b toplamı kaçtır? Örnek:

Çözüm: 2
x  2 x  1  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.

a  2x 3  x b  1  2x  3  0 ifadesi ikinci dereceden bir Çözüm:

bilinmeyenli denklem olduğuna göre,

a  2  0 ve b  1  2 olmalıdır.
2
 2
   
x  2 x  1  0  x  1  x  1 . x  1  0 ise,

O halde, x  1  0 veya x  1  0

a  2  0  a  2 ve b  1  2  b  3 tür. x  1 veya x  1 bulunur.

Buna göre, a + b = 2 + 3 = 5 bulunur. Buna göre verilen denklemin birbirine eşit iki kökü vardır. O
halde çözüm kümesi,

1
 
Ç  1 dir. b. Formül Kullanarak Denklem Çözme

Yukarıdaki örneklerde verilen denklemlerin sol tarafı kolayca

Sonuç:
2
çarpanlarına ayrılabilmektedir. x  x  1  0 denklemi gibi
ax  b 2  0 denkleminin iki kökü vardır. Bu kökler pek çok denklemin sol tarafı kolayca çarpanlarına
ayrılmayabilir. Bu durumda ikinci dereceden bir bilinmeyenli
birbirine eşittir. Bu tür denklemlere tam kare denir. Tam kare denklemin çözümü için genel bir yaklaşıma ihtiyaç vardır.
olan denklemlerin kökleri için, eşit iki kök , çakışık kök, çift
katlı kök ifadelerinden biri kullanılır.
2
2 ax  bx  c  0 ve a  0 olsun. Denklemin her tarafını a
Buna göre son verdiğimiz örnekte x  2 x  1  0 ile bölersek,
denkleminin eşit iki kökü vardır. Bu durumda denklemin
kökleri çakışıktır (çift katlıdır).
2 b c
x  x   0 olur. Bu ifadeyi tam kareye tamamlamak
a a
Örnek: 2
 b  ifadesini bir ekleyip bir çıkaralım,
için  2a 
2  
x  4 x  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.
2 2
Çözüm: 2 b b c b
 x  x       0
a  2a  a  2a 
2

x  4 x  0  x. x  4  0
 b
2  b2 c
 x  0 veya x  4  0  x     0
 2a   4a 2 a
 
 x  0 veya x  4 tür.
2
 b  b2  4ac
Buna göre verilen denklemin çözüm kümesi,  x    0
 2a  4 a2
 
Ç  0,4 tür.
2
 b
2  b2  4ac

 x     0
Örnek:  2a   2a 
 
2
2 x  x  1  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.
 b2  4ac
 b b2  4ac

 x  . x   0
b

Çözüm:  2a 2a   2a 2a 
  
2
 
2x  x  1  0  2x  1 . x  1  0 Bu son eşitliğin sağlanabilmesi için,

 2 x  1  0 veya x - 1  0 2 2
b b  4ac b b  4ac
1 x   0 veya x   0
x- veya x  1 2a 2a 2a 2a
2

2 2
Buna göre verilen denklemin çözüm kümesi, b b  4ac b b  4ac
x-  veya x  - 
2a 2a 2a 2a
 1 
Ç   ,1 dir.
 2  2
- b - b  4ac
2
- b  b  4ac
x veya x  olur.
2a 2a

2
 2 Örnek:
O halde, ax  bx  c  0 denkleminin çözüm kümesi,
2
x  3 x  2  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.

 b  
b2  4ac  b  b2  4ac 
Ç ,  dır.
 2a 2a
 Çözüm:
 
2
2 2 x  3 x  2  0 denkleminde a  1, b  3, c  2 dir
ax  bx  c  0 denkleminde b  4ac ifadesine
denklemin diskriminantı denir ve  ile gösterilir.
2 2
 
  b  4ac   3  4.1.2  9  8  1  0
2
  b  4ac dir.
olduğundan denklemin farklı iki kökü vardır.

2
Diskriminantın işaretine göre ax  bx  c  0 denkleminin
x 
-b- 

 
- -3  1

3 1

2
 1 ve
köklerini belirleyelim. 1 2.1 2 2
2a

a.
2
  b  4ac  0 ise denklemin birbirinden farklı iki x 
-b 

 
 3  1

31

4
1
2 2a 2.1 2 2
kökü vardır. Bu kökler,

x  1 ve x  2 olup denklemin çözüm kümesi,

-b-  -b  1 2
x  ve x  dır. Bu durumda
1 2a 2 2a
denklemin çözüm kümesi,  
Ç  1,2 dir.

 b   b 
Ç  2a ,
2a
 dır. Örnek:
 
2
9 x  6 x  1  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.
2
b.   b  4ac  0 ise, Çözüm:

-b- 0 b -b 0 b 2
x  - ve x   olup 9 x  6 x  1  0 denkleminde a  9, b  6, c  1 dir
1 2a 2a 2 2a 2a

b
2 2
 
  b  4ac   6  4.9.1  36  36  0 olduğundan
x x  dır. Yani denklemin çakışık iki kökü denklemin birbirine eşit olan (çakışık) iki kökü vardır.
1 2 2a
vardır. Bu durumda denklemin çözüm kümesi,
x x 
-b - -6
 
6 1  
 olup denklemin çözüm
1 2 2a 2.9 18 3

Ç  
b  dır.
 kümesi,
 2a 

 1  tür.
Ç 3 
2  
c.   b  4ac  0 ise negatif bir sayının karekökü reel

sayı olmadığı için   b2  4ac ifadesi reel sayı

Örnek:
değildir. Denklemin reel sayı kökü yoktur. Denklemin
reel sayılardaki çözüm kümesi boş kümedir.
2
3 x  x  5  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.

3
Çözüm: Örnek:

2
3 x  x  5  0 denkleminde a  3, b  1, c  5 tir
2
 
x  m  5 x  m  8  0 denkleminin eşit (çakışık) iki reel
kökü olduğuna göre m nin alabileceği değerleri bulalım.
2 2
 
  b  4ac   1  4.3.5  1  60  59  0
Çözüm:
olduğundan denklemin reel kökü yoktur. O halde denklemin
çözüm kümesi, İkinci dereceden bir bilinmeyenli bir denklemin eşit (çakışık)
iki kökünün olması için denklemin diskriminantı sıfır
Ç   dir. olmalıdır. Bu durumda verilen denklemde   0 dır. Buna
göre,

Örnek: 2
 2
 
  b  4ac  m  5  4.1. m  8  0 dır. 
2
x  x  1  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.
2
 m  10m  25  4m  32  0
Çözüm:
2
 
 m  6m  7  0  m  1 . m  7  0 
2 2
 
  b  4ac  1  4.1.  1  1  5  5  0 olduğundan
denklemin farklı iki kökü vardır.  m  1  0 veya m  7  0

-b-  - 1 5 1 5  m  1 veya m  7 bulunur.

x    ve
1 2a 2.1 2

Örnek:
-b  1 5 1 5
x   
2 2a 2.1 2 2
x  4 x  k  2  0 denkleminin eşit (çakışık) iki reel kökü
olduğuna göre k kaç olmalıdır?
olup denklemin çözüm kümesi,
Çözüm:
 1  5 1 5
Ç  2 ,
2
 dir. Çakışık iki kök varsa   0 dır. Buna göre,
 
2
 
2
 
  b  4ac   4  4.1. k  2  0 dır.
Örnek:
 16  4k  8  0  24  4k  0  k  6
2
2 x  x  9  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.
olmalıdır.
Çözüm:
Örnek:
2 2
  b  4ac  1  4.2.9  1  72  71  0 olduğundan
denklemin reel kökü yoktur. O halde denklemin çözüm 2
3 x  5 x  k  1  0 denkleminin farklı iki reel kökü
kümesi,
olduğuna göre k nin değişim aralığını bulalım.
Ç   dir.
Çözüm:

Denkleminin farklı iki reel kökü olduğuna göre   0

olmalıdır.

4
 Örnek:
2 2
  
  b  4ac   5  4.3. k  1  0 
37
  
x2  x . x2  4  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.
 25  12k  12  0  12k  37  k  olur.
12
Çözüm:

Uyarı:    2 2
x2  x . x2  4  0  x  x  0 veya x  4  0 dır.

Bir denklemin kökleri denklemi sağlarlar. Buna göre,

Örnek: 2
 
x  x  0 ise; x. x  1  0  x  0 veya x  1  0
2
İkinci dereceden bir bilinmeyenli x  x  6  0 denklemi
 x  0 veya x  -1 dir…(1)
veriliyor. 2 ve -3 sayıları bu denklemin kökü müdür?

Çözüm: 2 2
x  4  0 ise; x  4  x  2 veya x  2 dir...(2)

Denklemin kökleri denklemi sağlarlar.

(1) ve (2) deki köklerin birleşimi verilen denklemin çözüm
kümesidir.
2
x  x  6  0 denkleminde x yerine 2 ve -3 yazalım.
 
Ç   2,1,0,2 dir.
2
x  2 için; 2  2  6  0  4  2  6  0  0 sağlar.

Örnek:
 2  3  6  0  9  3  6  0  0
x  3 için;  3
sağlar.   
x 3  1 . x 2  1  0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.

O halde 2 ve -3 sayıları bu denklemin köküdürler.

Çözüm:

İkinci Dereceden Bir Denkleme Dönüştürülebilen

Denklemlerin Çözümü
   3 2
x3  1 . x2  1  0  x  1  0 veya x  1  0 dır.

Buna göre,
Burada ikinci dereceden bir bilinmeyenli denklem olmadığı
halde bazı düzenlemelerle ikinci dereceden bir bilinmeyenli
denklemlere dönüşebilen denklemleri ele alacağız. 3 3
x  1  0 ise; x  1  x  1  Ç  1 dir.
1


1) Polinomların Çarpımı veya Bölümü Şeklindeki 2

x  1  0 ise;   0  4.1.1  4  0  Ç   dir.
Denklemlerin Çözümü 2

O halde verilen denklemin reel sayılardaki çözüm kümesi,

Kural:

Ç  Ç  Ç  1 dir.
 
P x ve Q x birer polinom olmak üzere,
1 2

    
P x .Q x  0  P x  0 veya Q x  0 dır. Örnek:


   0  Px   0
Px

ve Q x  0 dır.
4x 2  9
Qx 
 0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.
x2

5
Çözüm: Örnek:

4 x2  9 2
 0  4 x  9  0 ve x  2  0 dır.
x  3.x2  6x  5  0 denkleminin çözüm kümesini
x2 bulalım.

Çözüm:
2
 
4 x  9  0 ise; 2 x  3 . 2 x  3  0 
ise; 2x  3  0 veya 2x - 3  0 x  3.x2  6x  5  0 ise,
3 3 2
ise; x   veya x  dir. x  3  0 veya x  6 x  5  0 dır.
2 2

x  2  0 ise; x  2 dir.
x  3  0  x  3  Ç  3 tür.
1

Verilen denklemin reel sayılardaki çözüm kümesi, 2
  
x  6 x  5  0  x  5 . x  1  0 olup,

 3 , 3  dir.
Ç  2 2 x5  0 x  5
 
x  1  0  x  1 dir.

Buna göre, Ç  1,5 tir. O halde verilen denklemin reel

Örnek:
2
sayılardaki çözüm kümesi,
x 2  2x  3
 0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.
x 2  3x  2  
Ç  Ç  Ç  1,3,5 bulunur.
1 2
Çözüm:
Örnek:
x2  2 x  3 2 2
 0  x  2 x  3  0 ve x  3 x  2  0
x2  3 x  2 x 2  2x  8
 0 denkleminin çözüm kümesini bulalım.
x 2  16
2

x  2x  3  0  x  3 . x  1  0  
Çözüm:
 x  3  0 veya x  1  0
x2  2 x  8 2 2
 0  x  2 x  8  0 ve x  16  0
 x  3 veya x  1 dir.
1 2 x2  16

2
x  3x  2  0  x - 2. x - 1  0 2
 
x  2x  8  0  x  4 . x  2  0 
 x  2 ve x  1 dir.  x  4  0 veya x  2  0

Verilen denklemin reel sayılardaki çözüm kümesi,  x  4 veya x  2 dir.

1 2
 
Ç   3 tür.
2
x  16  0  x - 4. x - 4  0
 x  4 ve x  -4 dir.