Professional Documents
Culture Documents
Spis treści:
Stałe matematyczne Nazwy liczb Alfabet grecki Jednostki miar
Systemy liczbowe pozycyjne: dziesiętny, dwójkowy,...; rzymski - addytywny
Najważniejsze podzbiory liczb
Zaokrąglanie liczb
Ułamki – reguły podstawowe
Proporcje, proporcjonalność
Liczby naturalne
Działania na liczbach naturalnych
Kolejność wykonywania działań
Oś liczbowa
Porównywanie liczb
Cechy podzielności liczb
Ułamki zwykłe rozszerzanie, skracanie, NWD, NWW Ułamki dziesiętne
Potęgowanie i pierwiastkowanie
Proporcjonalność, proporcja
Procenty
Liczby wymierne Wyrażenia algebraiczne
Równania i nierówności
Rozwiązywanie równań
Układy równań
Układ współrzędnych kartezjańskich
Funkcje
Jednostki długości i powierzchni
Geometria
Podstawowe figury geometryczne : punkt, prosta, płaszczyzna
Figury geometryczne definiowalne z pojęć pierwotnych: półprosta, odcinek, łamana, kąt płaski,
wielokąt
Figury geometryczne: trójkąt, prostokąt, kwadrat, równoległobok, romb, trapez, deltoid. Okrąg
Kąty Symetralna odcinka Dwusieczna kata Trójkąty Czworokąty Sześciokąt foremny Wielokąty
foremne – zestawienie
Trójkąt prostokątny, twierdzenie Pitagorasa Trójkąt równoboczny, wysokość trójkąta Cechy
przystawania trójkątów
Przekątna kwadratu Trójkąt prostokątny z kątami 90, 60 stopni, oraz 90 i 45 stopni Okrąg opisany
na trójkącie i wpisany w trójkąt
Obwody i pola figur płaskich
Osie symetrii
Koło i okrąg Wzajemne położenie 2 okręgów Wzajemne położenie okręgu i prostej Katy w kole
Twierdzenie Talesa Jednokładność i podobieństwo figur
Stereometria: Wielościany graniastosłupy ostrosłup walec kula stożek
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Potęgi Notacja wykładnicza Pierwiastki Liczby niewymierne Usuwanie niewymierności z
mianownika
Wzory skróconego mnożenia Przedziały liczbowe Wartość bezwzględna
Elementy statystyki opisowej
Link zewnętrzne
Kompendium – matematyka 1
Stałe matematyczne
Π = 3,141592653589793… 3,14 – stosunek obwodu koła do jego średnicy.
e = 2,1718281828459 2,72 - podstawa logarytmu naturalnego (inaczej liczba Eulera lub liczba
Nepera)
√2 = 1,414213562… √3 = 1,732050807… √5= 2,236067977499… √7 = 2.64575131106…
√10 = 3,162277660168… 1/√2 = √2/2 = 0,70711 1/√3 = √3/3 = 0,57735
1 radian = 360°/2π ≈57,29578⁰ = 57°17'44,80625'' Radian, rad, w układzie SI uzupełniająca
jednostka kąta płaskiego.
Radian to kąt płaski zawarty pomiędzy promieniami koła, wycinający z okręgu tego koła łuk o
długości równej promieniowi.
Nazwy liczb
Przedrostki Oznaczenie Potęgi liczby 10 Nazwa liczby
piko p 10-12 0,000 000 000 001 bilionowa
nano n 10-9 0,000 000 001 miliardowa
mikro μ 10-6 0,000 001 milionowa
mili m 10-3 0,001 tysięczna
centy c 10-2 0,01 setna
decy d 10-1 0,1 dziesiąta
deka da 101 10 dziesięć
hekto h 102 100 sto
kilo k 103 1000 tysiąc
mega M 106 1 000 000 milion
giga G 109 1 000 000 000 miliard
tera T 1012 1 000 000 000 000 bilion
peta P 1015 1 000 000 000 000 000 biliard
eksa E 1018 1000 0003 trylion
Alfabet grecki
Służy np. do zapisu stałych matematycznych czy oznaczeń kątów
Kompendium – matematyka 2
Jednostki miar
Kompendium – matematyka 3
światłość źródła światła kandela cd
Jednostki długości
Jednostki masy
1 t = 10 q = 1000 kg = 100000 dag = 1000000 g = 1000000000 mg
1 q = 0,1t = 100 kg
Kompendium – matematyka 4
1 kg = 100 dag = 1000 g = 1000000 mg = 0,001 t
1 dag = 10 g = 0,01 kg
1 g = 1000 mg = 0,1 dag = 0.001 kg
1 kg = 100 dag = 1000 g =1000000 mg
1 mg = 0,001 g
Zasada zamiany
Np.
1 kg = 100 dag ==> 1 dag = 1/100 kg = 0,01 kg
Systemy liczbowe
Systemy pozycyjne: dziesiątkowy o podstawie 10 , cyfry 0, 1..9; dwójkowy o podstawie 2,
cyfry 0, 1;
ósemkowy o podstawie 8, cyfry 0..7; szesnastkowy o podstawie 16, cyfry 0, 1, …9, A, B, C, D,
E, F
Kompendium – matematyka 5
1 bilion milion do kwadratu 1012
1 trylion milion do potęgi 3 1024
1 kwadrylion milion do potęgi 4 1024
1 kwintylion Milion do potęgi 5 1030
Dziesiętny system liczbowy (system dziesiątkowy, system decymalny , system arabski) – pozycyjny
system liczbowy,
w którym podstawą pozycji są kolejne wielokrotności liczby 10;
do zapisu liczb potrzebne jest w nim 10 cyfr, którymi są 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.
Liczby zapisuje się jako ciąg cyfr, z których każda jest mnożnikiem kolejnej potęgi liczby stanowiącej
podstawę systemu,
niekiedy grupowanych po trzy (Okcydent) lub cztery (część Orientu).
Część całkowitą i ułamkową oddziela separator dziesiętny – przecinek dziesiętny lub kropka
dziesiętna
(często w programach komputerowych oraz w krajach anglosaskich).
Przykład:
234178645,7 = 2*108 + 3*107 + 4*106 + 1*105 + 7*104 + 8*103 + 6*102 + 4*101 + 5*100 + 7*10-1
= 2*100000000 + 3*10000000 +4*1000000 +100000 + 7*10000 + 8*1000 +6*100 +4*10 +5*1 +7*0,1
Zapis od końca:
234178645 = 7*10-1 + 5*100 + 4*101 + 6*102 + 8*103 + 7*104 + 1*105 + 4*106 + 3*107 + 2*108
Dwójkowy system liczbowy, system binarny – pozycyjny system liczbowy, w którym podstawą jest
liczba 2.
Kompendium – matematyka 6
Do zapisu liczb potrzebne są tylko dwie cyfry: 0 i 1.
Np. 1, 10 = 210 , 11 =310 100 = 410 101 = 510
Rzymski system zapisywania liczb zwany też łacińskim – addytywny system liczbowy,
w podstawowej wersji używa 7 znaków: I, V, X, L, C, D, M.
Inne przykłady:
40 = 50-10 = XL 90 = 100 – 10 = XC 400 = 500 – 100 = CD 900 = 1000 -100 = CM
1815 = MDCCCXV 1944 = MCMXLIV 1969 = MCMLXIX 1950 = MCML
Kompendium – matematyka 7
Rozwinięcie dziesiętne nieskończone okresowe
Zaokrąglanie liczb
Prawo przemienności
a+b=b+a a*b=b*a
3 + 7=7+ 8 5*4=4*5
Prawo łączności
(a + b) + c = a + (b + c) (a * b) * c = a * (b * c)
(2 + 3) + 4 = 2 + (3 + 4) (2 * 3) * 4 = 2 * (3 * 4)
Działania z liczbą 0
a+0=0+a=a a–0=a 0 –a = -a 0+0=0 0–0=0
a*0=0*a=0 0: a = 0 dla a <> 0 a:0 nie jest wykonalne
Prawa znaków
Otwieranie nawiasów
a + (b + c -d) = a + b + c –d 2 + (3 + 4 - 5) = 2 + 3 + 4 - 5
a – (b + c –d ) = a –b –c +d 2 – (3 + 4 - 5) = 2 – 3 - 4 + 5
Mnożenie
Kompendium – matematyka 8
(+a) * (+b) = (-a) * (-b) = +a*b - znaki jednakowe
2*3 = (-2)*(-3) = 6
Dzielenie
+a / +b = - a / -b = + a/b
10:5 = (-10) +(-5) = 10/5 = 2
-a / +b = +a / -b = - a/b
-2:3 = 2:(-3) = -2/3
Rozszerzanie ułamków:
a/b ± c = (a ± b *c) / b
2/3 + 5 = (2 + 5*3) / 3 = 17/3 = 5 2/3 = 5,(6)
Skracanie ułamków
a/c ± b/c = (a ± b) /c
2/3 + 1/3 = (2+1)/3 = 3/3 = 1
Kompendium – matematyka 9
2/3 + (1 + 4)/3 = 1/3 * (2 + 1 + 4 ) = 1/3* 7 = 7/3 = 2 1/3 = 2,(3)
Mnożenie ułamków
(a/b) * c = (a*c) /b
Dzielenie ułamków
Proporcje
Przykład:
y/x = 4 /5 5y = 4x y = 4x / 5
Inne proporcje
a / (a ± b) = c / (c ± d) a*(c + d) = c*(a + b)
(a ± b) / b = (c ± d) / d d*(a ± b) = b*(c ± d)
(a + b) / (a –b) = (c + d )/ (c – d) (a + b)*(c - d) = (a - b)*(c + d)
Kompendium – matematyka 10
Wielkości proporcjonalne
Proporcjonalność prosta
Proporcjonalność prosta – taka zależność między dwiema zmiennymi wielkościami x i y, w
której ich iloraz jest stały
y/x = a = const
Dwie wielkości x i y są wprost proporcjonalne, gdy obie jednocześnie rosną albo maleją tyle
samo razy,
Kompendium – matematyka 11
Przykład:
10 książek kosztuje 100 zł
5 książek kosztuje y zł
y:100 = 5:10 y/ 100 = 5/10
y = 100/10 *5 = 10 *x = 50 zł
Ogólnie: x – ilość książek, y – cena książek
y = a *x x – ilość książek,
a = 10 y = 10*x
Proporcjonalność odwrotna
Wielkości zmienne x i y, takie, że x i y są liczbami rzeczywistymi różnymi od zera, są odwrotnie
proporcjonalne,
gdy w procesie zmian ich iloczyn jest stały – zapisujemy to:
x*y = a = const , gdzie a <> 0
Liczbą a nazywamy współczynnikiem proporcjonalności.
Dwie wielkości są odwrotnie proporcjonalne, gdy ze wzrostem jednej wielkości, druga maleje tyle
samo razy.
y = a/ x
Kompendium – matematyka 12
Zależność w proporcjonalności odwrotnej dla 4 zmiennych można opisać wzorem y * x = c * d
Stąd y = c/d * x
Podstawiając c * d = a otrzymujemy:
y = a/x a, x, y różne od 0
Kompendium – matematyka 13
Przykłady:
Przykład 1
15 robotników wykonuje pracę w 8 dni
4 robotników wykonuje pracę w y dni
y/8 = 15/4 y = 8*15/ 4 = 120/4 = 30 dni
y = 120/x - x – ilość robotników
y(4) = 8*15 / 4 = 120/4 = 30 dni
Ogólnie x – ilość robotników, y – ilość dni
y = a/x a = 8*15 = 120 y = 120/x
Przykład 2
Przykładem funkcji homograficznej i proporcjonalności odwrotnej jest zależność prędkości v,
drogi s i czasu t.
s = v*t
v = s/ t t = s/v
Przykład 3
Pole P prostokąta o bokach x i y = 36
P=x*y y = P/x
x * y = 36 y = 36/x x = 36/y
Przykład 4
Zakup y litrów benzyny o cenie x za litr za stałą kwotę K.
Np. K = 100 zł
K=y*x
y = K/x
Kompendium – matematyka 14
y 100/ x
Liczby naturalne
Liczby naturalne N: 0, 1, 2, 3, 4, … lub 1, 2, 3, 4, ...
Dodawanie
a+b=c składnik + składnik = suma np. 2 + 3 = 15
Łączność: (a + b) + c = a + (b + c)
np. (2 + 3) + 4 = 2 + (3 + 4)
Zero w dodawaniu: a + 0 = a
Dodawanie pisemne
1523
+ 374
1897
W rachunku pisemnym dodawanie rozpoczynamy od rzędu jedności. Jeśli w pewnym rzędzie suma
wynosi więcej niż 9 jednostek,
to przenosimy dziesiątkę do rzędu wyższego.
Odejmowanie
Odejmowanie
a–b=c odjemna – odjemnik = różnica
Kompendium – matematyka 15
Obliczając sposobem pisemnym różnicę dwóch liczb, podpisujemy jedności pod jednościami,
dziesiątki pod dziesiątkami, setki pod setkami itd.
W rachunku pisemnym odejmowanie rozpoczynamy od rzędu jedności.
W przypadku, gdy cyfra odjemnej jest mniejsza od cyfry odjemnika należy zamienić jednostki
niższego rzędu na jednostki wyższego rzędu
(popularnie nazywane "pożyczaniem").
http://matematyka.opracowania.pl/odejmowanie_pisemne/
Jeśli w danym rzędzie wykonanie odejmowania jest niemożliwe, zamieniasz jednostkę wyższego
rzędu na 10 jednostek niższego rzędu
np. 1 dziesiątkę na 10 jedności, 1 setkę na 10 dziesiątek itd.
Kompendium – matematyka 16
Mnożenie
Łączność mnożenia: (a * b) * c = a * (b * c)
1*a = a a*1 = a a*0 = 0
Kompendium – matematyka 17
Nie wykonujemy mnożenia przez wewnętrzne zera.
Dzielenie
a:b=c dzielna : dzielnik = iloraz np. 24:3=8
Dzielenie przez 0 nie istnieje
Jeżeli dzielna i dzielnik są liczbami zakończone zerami to możemy przed wykonaniem dzielenia
skreślić w każdej z tych liczb tyle samo zer.
Np. 35000:700 = 35:7 = 5
Własności dzielenia:
Rozdzielność dzielenia względem dodawania i odejmowania
(a + b) : c = a : b + c : b (a - b) : c = a : b – c : b np. (10+6):2 = 10:2 + 6:2 = 8
Kompendium – matematyka 18
0:a=0 a≠0
a:a=1 a≠0
Dzielenie z resztą ,
a : b = c r. d a = c*b + r
np. 24:9 = 2 r. 6 bo 2*9 + 6 = 24
http://www.matemaks.pl/dzielenie-pisemne-liczb.php
http://matematyka.opracowania.pl/dzielenie_pisemne_przez_liczby_jednocyfrowe/
Kompendium – matematyka 19
Potęgowanie – mnożenie tych samych czynników
a*a*a … * a = an n- wykładnik potęgi ( liczba czynników mnożenia), a – podstawa potęgi
a0 = 1 dla a ≠ 0
a*a= a2 - druga potęga lub kwadrat liczby a
a*a*a= a3 - trzecia potęga lub sześcian liczby a
Przykłady:
2*2 = 22 = 4;
2*2*2 = 23 = 8;
120 = 1
Obliczenia wartości wyrażenia algebraicznego, w którym występują nawiasy, zaczyna się od działań w
nawiasach najbardziej wewnętrznych.
Jeżeli w wyrażeniu algebraicznym nie ma nawiasów, to kolejność wykonywania działań jest
następująca:
Kompendium – matematyka 20
potęgowanie i pierwiastkowanie, potem mnożenie i dzielenie w kolejności ich występowania, a
następnie dodawanie i odejmowanie,
również w kolejności ich występowania.
Jeżeli w wyrażeniu występuje kilka działań i nie ma nawiasów, to jako pierwsze wykonujemy
mnożenie i dzielenie w kolejności ich występowania,
a następnie wykonujemy dodawanie i odejmowanie w kolejności ich występowania.
Jeżeli w wyrażeniu występuje kilka działań i nie ma nawiasów, to jako pierwsze wykonujemy
mnożenie i dzielenie w kolejności ich występowania,
a następnie wykonujemy dodawanie i odejmowanie w kolejności ich występowania.
40 - 5 ·6 + 6 = 40 - 30 + 6 = 10 +16 = 16
Oś liczbowa
Oś liczbowa –część prostej podzielonej na równe części, zwane jednostkami, zakończonej strzałką,
(oznaczającą zwrot), z zaznaczonym punktem początkowym (zerowym) O
Porównywanie liczb
Z 2 liczb naturalnych większa jest ta, która ma więcej cyfr.
Np. a = 1234, b = 999 a> b bo a ma więcej cyfr
Porównywanie różnicowe – określamy o ile większa lub mniejsza jest jedna liczba od drugiej.
Porównywanie ilorazowe – określamy ile razy większa lub mniejsza jest jedna liczba od drugiej.
Kompendium – matematyka 21
Ile razy liczba 30 jest większa od liczby 10?
30:10 = 3 Odp. Liczba 30 jest 3 razy większa od liczby 10.
Liczbę 36 przedstaw w postaci sumy 2 liczb, tak, aby pierwsza była 2 razy większa od drugiej.
X – druga liczba, 2x – pierwsza liczba
2x + x = 36
3x = 36
x = 12 2x = 24 12 + 24 = 36 Odp. Liczba pierwsza to 24 a liczba druga to 12.
2 … jeśli ostatnią liczby cyfrą jest 0, 2, 4, 6, 8 – czyli 126 – dzieli się przez 2
liczba jest parzysta 127 – nie dzieli się przez 2
3 Jeśli suma cyfr liczby dzieli się przez 3 123 – suma cyfr = 6 dzieli się
przez 3
4 Jeśli liczba zapisana dwiema ostatnimi jej cyframi 1234567890 nie dzieli się
dzieli się przez 4 przez 4,
- 2 ostatnie cyfry tworzą liczbę dzielącą się przez 4 bo ostatnie 2 cyfry tworzą
liczbę 90,
która nie dzieli się przez 4 (90
= 80 +10, 10 nie dzieli się przez
4)
6 Jeśli liczba dzieli się przez 2 i przez 3 42 dzieli się przez 2 i przez 3
62 nie dzieli się przez 6
Kompendium – matematyka 22
8 Jeśli 3 ostatnie cyfry tworzą liczbę (3-cyfrową)
podzielną przez 8
9 Jeśli suma cyfr dzieli się przez 9 12345678 dzieli się przez 9, bo
36 się dzieli
11 Jeśli różnica sumy cyfr stojących na miejscach 12345678 nie dzieli się przez
parzystych i sumy cyfr na miejscach nieparzystych 11 bo
jest podzielna przez 11 1-2+3-4+5-6+7-8 = -4, co nie
(może być też równa zero) dzieli się przez 11
12 Jeśli suma cyfr dzieli się przez 3 i przez 4 12345678 nie dzieli się przez
12
24 dzieli się przez 12
25 Jeśli 2 ostatnie cyfry tworzą liczbę podzielną przez 75, 100 – dzielą się przez 25
25 lub są zerami
100 Jeśli kończy się dwoma zerami 1200 – dzieli się przez 100
UŁAMKI
Ułamki zwykłe
Ułamki, których nie da się już skrócić (uprościć), takie ułamki nazywamy nieskracalnymi.
np. 1/3, ¾, 6/7
Ułamki są nieskracalne, wtedy gdy licznik i mianownik nie mają takich samych dzielników większych
od liczby 1.
O liczbach, których największym wspólnym dzielnikiem jest liczba 1, mówimy, że są względnie
pierwsze.
Ułamkiem nieskracalnym nazywamy taki ułamek, którego licznik i mianownik są liczbami względnie
pierwszymi
Kompendium – matematyka 23
NWD
Do skracania ułamków wykorzystuje się pojęcie największego wspólnego dzielnika NWD.
NWD wykorzystuje się podczas redukcji ułamków do postaci nieskracalnej (tzn. takiej, w której licznik
i mianownik są względnie pierwsze).
NWD(20, 30)
Rozkładamy obie liczby na czynniki, dopóki są one wspólne i mnożymy wspólne dzielniki
20, 30 |2
10, 15 |5
2, 3 | nie ma teraz wspólnego dzielnika – koniec obliczeń
2*5=10
NWD(20, 30) = 10
NWD(280, 150)
280, 150 | 2
140, 75 | 5
28, 15 |
Kompendium – matematyka 24
NWD(280, 150) = 2*5 =10
NWD (20,30)
30:20 =1 r. 10 20:10 = 2, r. 0 NWD (30, 20) = 10 - największa niezerowa reszta
Porównywanie ułamków:
- jeżeli ułamki zwykłe mają takie same mianowniki, to większy jest ten, który ma większy licznik
- takie same liczniki, to większy jest o mniejszym mianowniku
- jeśli nie mają równych liczników ani mianowników to należy je doprowadzić do wspólnego
mianownika lub licznika za pomocą rozszerzania
Kompendium – matematyka 25
Działania na ułamkach zwykłych
Dodawanie i odejmowanie
Jeśli mają jednakowe mianowniki to dodajemy lub odejmujemy liczniki, mianownik bez zmian.
Jeśli dodajemy ułamki mieszane to dodajemy całości do całości a ułamki do ułamków.
Jeśli ułamki maja różne mianowniki, to najpierw należy je sprowadzić do wspólnego mianownika,
a potem dodać liczniki, mianowniki bez zmian.
Mnożenie ułamków
Kompendium – matematyka 26
Mnożenie liczby mieszanej przez liczbę całkowitą
Zamieniamy liczbę mieszaną na ułamek niewłaściwy
1½ * 5 = 3/2 * 5 = 3*5 /2 = 15/2 = 7 ½
lub mnożymy część całkowitą ułamka i część ułamkową liczby mieszanej przez liczbę całkowitą i
dodajemy wyniki
1½ * 5 = 1 * 5 + ½ * 5 = 5 + 5/2 = 5 + 2 ½ = 7 ½
Dzielenie ułamków
Pierwszy ułamek pozostawiamy bez zmian, znak dzielenia zamieniamy na znak mnożenia, a drugi
ułamek odwracamy
2/3 : 5/8 = 2/3 * 8/5 = 2*8 / 3*5 = 16 / 15 = 1 1/15
Liczby mieszane zamieniamy najpierw na ułamki niewłaściwe.
Ułamki dziesiętne
Ułamek dziesiętny to ułamek, w którym zamiast kreski ułamkowej jest przecinek dziesiętny,
oddzielający część całkowitą od części ułamkowej.
Ułamki dziesiętne to zapisane za pomocą przecinka ułamki zwykłe o mianownikach 10, 100, 1000 itp.
Przykłady:
1/10 = 0,1 3/10 = 0,3 1/100 = 0,01 1/1000 = 0,001 27/10 = 2,7
W ułamku dziesiętnym jest tyle miejsc po przecinku, ile jest zer w mianowniku ułamka zwykłego.
Budowa ułamka dziesiętnego
61,2345
Całości 61
Części dziesiętne - 2, części setne - 3, części tysięczne – 4, części 10-tysięczne – 5
Zamiana ułamków zwykłych na dziesiętne
1) Jeśli to możliwe rozszerzamy ułamek zwykły tak, aby mianownik był równy 10 lub 100, 1000
itp.
½ = 1*5 / 2*5 = 5/10 = 0,5; 3/25 = 12/100 = 0,12; 2/5 = 4/10 = 0,4 7/8 = 875/1000 = 0,875
2) Jeśli rozszerzenie nie jest możliwe (gdy np. mianownik to 3, 7, 11,13 itp.) to kreskę ułamkową
zastępujemy znakiem dzielenia.
Wykonujemy dzielenie sposobem pisemnym.
Kompendium – matematyka 27
Działania na ułamkach dziesiętnych
http://www.math.edu.pl/dzialania-na-ulamkach-dziesietnych
Mnożenie ułamków przez 10, 100, 1000 itd. – przesuwamy przecinek w prawo o tyle miejsc ile jest
zer.
Np. mnożenie przez 100 – przesuwamy o 2 miejsca w prawo.
Dzielenie ułamka dziesiętnego przez 10, 100, 1000 itp. – przesuwamy przecinek w lewo o tyle miejsc
ile jest zer w dzielniku.
Np. dzielenie przez 1000 – przesuwamy przecinek o 3 miejsca w lewo.
Kompendium – matematyka 28
Nie musimy się tu godzić na dzielenie z resztą, bo stawiając w wyniku przecinek, można dopisywać
zera do reszty
i kontynuować działania do uzyskania wymaganej dokładności wyniku.
http://www.matemaks.pl/ulamki.php?tid=214
http://www.matematykam.pl/ulamki_dziesietne.html
Kompendium – matematyka 29
Potęgowanie, pierwiastkowanie
Potęgowanie polega na mnożeniu przez siebie podstawy potęgi tyle razy,
ile wynosi wykładnik potęgi.
an / am = an-m
a4/a3 = (a*a*a )/ (a*a*a ) = a a4/a3 = a4-3 = a1 = a
(an)p = anp
(a3)2 = a3*2 = a2*3 = a6
a-1/n = 1 / n√a
a-1/2 = 1 / √a
Kompendium – matematyka 30
Pierwiastki
Pierwiastek składa się z symbolu pierwiastka, stopnia pierwiastka i liczby pierwiastkowanej.
Pierwiastkowanie polega na podaniu liczby, która podniesiona do potęgi o tym samym wykładniku
jak stopień pierwiastka, dałby liczbę pod pierwiastkiem.
√a = b to b2 = a a >=0
Np. √4 = 2 bo 22 = 4; √121 = 11 bo 112 = 121
Pierwiastek sześcienny z dowolnej liczby a to taka liczba, której trzecia potęga jest równa a.
Liczbę tę oznaczamy 3√a
3
√a = b to b3 = a a dowolna liczba rzeczywista
3
√8 = 2 to 23 = 8 3
√-64 = -4 to )-4)3 = 64
3
√-a = - 3√a
n
√am = b bm = a
Niektóre pierwiastki są liczbami niewymiernymi – nie można ich przedstawić w postaci ilorazu liczb
całkowitych.
Np. √2 √3
Działania na pierwiastkach
√a2 = a 3
√a3 = a √a * √a = a 3
√a * 3√a * 3√a = a
Kompendium – matematyka 31
Procenty
Procent danej wielkości to jedna setna tej wielkości.
Procenty to zapisane w inny sposób ułamki o mianowniku 100.
Procent = 1/100 całości
Przykłady:
1 Oblicz 30% z liczby 120:
Dane: a = 120, p = 30%. Szukane w
Kompendium – matematyka 32
I metoda – zastosowanie wzoru
30%*120 = 30/100 * 120 = 30*120 / 100 = 36
lub 0,30*120 = 36
b = 120*30/100 = 36
2 Produkcja w wysokości 120 sztuk ma być zwiększona o 10 %. Ile sztuk trzeba zrobić więcej?
w = 10% / 100% * liczba = 10/100 * 20 = 10*120/100 = 12 sztuk
lub w = 0,10 * 120 = 12
Gdy szukamy p % danej liczby a, gdzie p < 100, otrzymujemy liczbę mniejszą od liczby a
Gdy szukamy p % danej liczby a, gdzie p > 100, otrzymujemy liczbę większą od liczby a
Przykład
15% liczby 180 = 0,15*180 = 27 27 < 180
120 % liczby 180 = 1,20*180 = 216 216 > 180
Przykłady:
1. Znajdź liczbę, której 30% jest równe 123.
Dane: w = 125, p = 30%. Szukane x
x = 123/30*100 = 410
lub
30%x = 123
0,3 x = 123 /:0,3
X = 123/0,3 = 410
1. Znajdź liczbę, której 5% wynosi 10
5%a = 10
a=10/5% a = 10/0,05 = 1000/5 = 200
lub 0,05a = 10 /0,05 a = 10/0,05 = 200
2. Wyroby końcowe ważą 300 kg, zaś straty materiału to 20%. Ile materiału zużyto?
z = 300/80 * 100 = 375 kg
3. Ile ważyły gotowe wyroby, gdy przy stracie 20% zużyto 600 kg?
z = 600/120 * 100 = 500kg
Jakim procentem danej liczby a jest druga liczba b – dzielimy liczby i mnożymy prze 100%
Kompendium – matematyka 33
Obliczanie, jakim procentem jednej liczby jest druga liczba, zaczynamy od ustalenia, jakim ułamkiem
jednej liczby jest druga, a następnie zamieniamy ten ułamek na procent.
x = b/a * 100%
Przykłady:
1) Jakim procentem liczby 48 jest liczba 12?
a = 12, b = 48
12/48 = ¼ ¼* 100% = 25%
3) Towar kosztował 450 zł. Obecnie kosztuje 396 zł. O ile % obniż ono cenę?
I sposób:
396/450 * 100% = 88%
100% - 88% =12%
II sposób
450-396 = 54
54/450 = 54/450 * 100% = 12%
Przykład 1:
Cena towaru netto = 35 zł, stawka VAT = 7%. Oblicz cenę brutto (z podatkiem VAT).
Dane: cena netto = 35, %VAT = 7%
Szukane: cena brutto i wartość VAT
Cena towaru brutto = cena netto + VAT
VAT = %VAT * netto
netto = 35, %VAT = 7%
VAT = 7% * 35 = 0,07 *35 = 2,45
brutto = netto + VAT = 35 + 2,45 = 37,45
lub: brutto = (1 + VAT%/100)*netto brutto = 1,07*35 = 37,45
Przykład 2:
Cena towaru brutto z 7% podatkiem VAT = 37 zł 45 gr. Oblicz cenę netto ora podatek VAT.
Dane: cena brutto = 37,45 zł i %VAT = 7%
Szukane: x = cena netto, wartość VAT
1,07*x = 37,45
x = 37,45 / 1,07 = 35 – cena netto
VAT = brutto – netto
Kompendium – matematyka 34
VAT = 37,45 – 35 = 2,45 zł
Operacje bankowe
Procent prosty – dochód w postaci odsetek nie jest doliczany do wkładu i nie procentuje wraz z nim
w następnym okresie oszczędzania
W przypadku stosowania procentu prostego odsetki nie są doliczane do kapitału na następny okres,
czyli w następnym okresie
nadal podlega oprocentowaniu tylko sam początkowy wkład pieniężny
Przykład: Kowalski wpłacił do banku 2000 zł i założył lokatę na 2 lata na procent prosty.
Roczna stopa oprocentowania była równa 8% i miała być stała przez cały okres lokaty.
Oblicz stan Kowalskiego po upływie 2 lat.
Rozwiązanie:
K = 2000 zł, p = 8%
Stan konta po upływie
1 roku: 2000 zł + odsetki 8 * 2000 / 100 = 2000 + 160 = 2160 zł
2 lat: 2000 zł + odsetki 8*2000*24 / (100*12) = 2000 + 320 = 2320 zł
Obliczenie bezpośrednie według wzoru z tabeli – po 2 latach
K = 2000*(1 + 8* 2 /100) = 2000*(1 + 2 * 8/100) = 2000*(1 + 0,16) = 2000 * 1,16 = 2320 zł
Kapitalizacja odsetek
Procent składany – sposób oprocentowania kapitału, polegający na tym, że odsetki po roku (lub
innym okresie oszczędzania),
w którym obowiązuje ustalona stopa procentowa, dopisywane są do kapitału i procentują wraz z nim
w następnym okresie oszczędzania
Kk = K*(1 + p/100)n
Gdzie: K – kapitał wpłacony do banku na n okresów przy danym oprocentowaniu p% w każdym z
okresów (np. roku),
Kompendium – matematyka 35
a odsetki będą kapitalizowane po każdym z n okresów;
Kk – kapitał na zakończenie okresu lokaty
Przykład: Kowalski wpłacił do banku 2000 zł i założył lokatę na 2 lata na procent składany.
Oprocentowanie w skali roku wynosi 8%. Ile otrzyma pieniędzy po 6 miesiącach, po roku i po 2
latach?
Rozwiązanie: K 2000 zł, p = 8%, n = 2 lata
- po 6 miesiącach
8%/2 = 4% - oprocentowanie na pół roku
4% * 2000 zł – 0,04 * 2000 = 80
2000 + 80 = 2080 zł lub 1.04*2000 = 2080zł – po 6 miesiącach
- po I roku
8% * 2000 = 0,08 * 2000 = 160
2000 + 160 = 2160 zł - po I roku
- po II roku
8% * 2160 = 0,08 * 2160 = 172,80 zł
2160 + 172,80 = 2332,80 zł - po 2 latach
Punkty procentowe
Zadania:
1 Bank obniżył oprocentowanie kredytu z 15% na 13,5%.
O ile punktów procentowych bank obniżył oprocentowanie kredytu?
pp = 15% - 13,5% = 1,5 punktu procentowego
Bank obniżył oprocentowanie o 1,5 punktu procentowego
O ile procent mniej zapłaci kredytobiorca?
p /100 = 1,5 / 15 - proporcja
p = 1,5*100/15= 150/15 = 10%
Odsetki od kredytu zmniejszyły się o 10%.
Oznacza to zmniejszenie się wysokości odsetek o 10% od poprzedniej wielkości ( nie w ogóle).
Kompendium – matematyka 36
Promile
Promil – 1/1000 część pewnej wielkości lub liczby
Jest to ułamek o mianowniku 1000 lub ułamkiem dziesiętnym z trzema miejscami po przecinku
1%o = 1/1000 = 0,1%
1% = 10%o
Proporcjonalność
Proporcjonalność prosta
Proporcjonalność odwrotna
a*b = c*d = k
Proporcja
Kompendium – matematyka 37
Iloczyn wyrazów skrajnych jest równy iloczynowi wyrazów środkowych proporcji
Liczby wymierne
Liczby naturalne N: 0, 1, 2, 3 …
Liczby całkowite C– liczby naturalne i liczby do nich przeciwne – liczby dodatnie i ujemne
Liczby wymierne W– które można zapisać w postaci ułamka zwykłego: n/m , gdzie n, m – liczby
całkowite
|x – a| = b x = a + b i x = a - b
Kompendium – matematyka 38
Pierwiastek stopnia drugiego (n = 2) nazywany jest pierwiastkiem kwadratowym.
Zapisujemy √a. Np. √16 = 4 bo 42 = 16
Ponadto pierwiastkowanie stopnia parzystego nie jest wykonalne dla liczb ujemnych – tylko dla liczb
większych lub równych zero.
Wyrażenia algebraiczne
Równania i nierówności
Równanie to wyrażenie algebraiczne połączone z liczbą lub z drugim wyrażeniem algebraicznym
znakiem równości (=).
Niewiadoma równania (oznaczona literą) – liczba której szukamy.
Może być układ równań z wieloma niewiadomymi.
Litery występujące w równaniach nazywamy niewiadomymi układu.
Stopień równania jest równy najwyższemu wykładnikowi przy niewiadomej.
Rozwiązaniem równania nazywamy liczbę, której podstawienie zamiast niewiadomej daje równw
wartości po obu stronach równania, czyli L = P.
Liczba jest rozwiązaniem równania (spełnia to równanie) jeżeli obie strony tego równania mają dla
niej tę samą wartość liczbową.
Kompendium – matematyka 39
Równania, które mają takie same rozwiązania nazywamy równaniami równoważnymi.
Jeżeli przeniesiemy z jednej strony równania na drugą dowolny wyraz ze znakiem przeciwnym to
równanie nie zmieni się (jest równoważne danemu).
Równanie oznaczone ma jedno rozwiązanie.
Równanie nieoznaczone ma nieskończenie wiele rozwiązań.
Równanie sprzeczne nie ma rozwiązań.
Przykłady:
Przykład 1
2x – 5 = 3
2x = 3 + 5
2x = 8 /: 2
x = 8:2
x=4
L = 2*4 -5 = 8-5 =3
P=3
L=P
Kompendium – matematyka 40
Przykład 2
2y + 3 = 3y -4
2y – 3y = -4 – 3
-y = -7 /: (-1)
Y = -7/ (-1)
Y=7
L = 2*7 + 3 = 17
P = 3*7 – 4 = 17
L=P
http://www.matematykam.pl/rownania.html
Równanie oznaczone
To jest w rzeczywistości „zwykłe” równanie, w którym dochodzimy do wyniku x=…,
Równanie ma dokładnie jedno rozwiązanie, którym jest obliczony x.
Rozwiązywanie równania
Aby rozwiązać równanie, wystarczy trzymać się paru podstawowych zasad.
W celu ułatwienia rozwiązania, kolejność wykonywania poszczególnych działań można podzielić na 3
podstawowe kroki.
Krok I:
Wykonujemy wszystkie możliwe do wykonania działania, po obu stronach równania.
2x + 9x – 15 -10 = 5x + 5
11x -25 = 5x + 5
Krok II:
Przystępujemy do niego, gdy nie ma już żadnych możliwych do wykonania działań po obu
stronach równania.
Przenosimy wszystkie wyrażenia z „x” na lewo, a liczby na prawo.
Po przeniesieniu wykonujemy ostatnie działania po obu stronach równania.
Zasady: Wyrażenia, które przenosimy z jednej strony na drugą zmieniają swój znak.
11x -5x = 5 + 25
Kompendium – matematyka 41
6x = 30
Krok III:
Dzielimy obie strony równania, przez liczbę stojącą przy „x”.
6x = 30 /: 6
x=5
Przykład:
2(x-1) = 2x +2
2x -2 + 4 = 2x +2
2x +2 = 2x +2
2x -2x = 2 -2
0=0
Równanie jest tożsame x R
Równanie sprzeczne
Równanie sprzeczne nie ma rozwiązań.
W trakcie liczenia, dochodzimy do momentu w którym powstaje sprzeczność ( np. 0 = 9),
wtedy znak równości przekreślamy: ( 0 9 ).
Następnie należy zapisać: „Równanie jest sprzeczne” oraz x
(czyt. x należy do zbioru pustego),
można też zapisać słownie: „Brak rozwiązań”.
Przykład:
5x – 9 = 2x +3(x-2)
5x -9 = 2x +3x -6
5x -5x = 9 -6
0 3
X
Nierówności
Rozwiązywanie nierówności nie różni się znacząco od rozwiązywania równań.
W nierównościach zamiast znaku „=” mamy znak nierówności.
Kompendium – matematyka 42
W porównywaniu do równań mamy tu do czynienia z dwoma podstawowymi różnicami:
1) W trakcie obliczeń, gdy zachodzi konieczność pomnożenia lub podzielenia całego równania przez
liczbę ujemną,
należy zmienić znak nierówności na przeciwny - obrócić znak nierówności w drugą stronę.
2) Po uzyskaniu rozwiązania, należy zaznaczyć je na osi oraz za pomocą przedziału liczbowego.
Przykład
2(x+1) – 3 4x +3
2x +2 -3 4x +3
2x -4x 3+1
-2x 4 / : (-2)
x -2
Teraz należy zaznaczyć wynik na osi liczbowej
Układy równań
Układ równań – połączenie pewnej ilości równań.
Układy równań służą do zapisywania i rozwiązywania zadań i problemów, w których występuje więcej
niż jedna niewiadoma.
Jeżeli układ tworzą 2 równania z 2 niewiadomymi, to parę liczb, która spełnia oba równania
równocześnie, nazywamy rozwiązaniem układu równań
Rozwiązaniem układu równań jest każde przyporządkowanie wartości (liczb w przypadku układu
równań algebraicznych,
funkcji w przypadku układu równań funkcyjnych itd.) niewiadomym, które spełniają każde z równań
składowych.
Innymi słowy rozwiązaniem układu równań jest część wspólna zbiorów rozwiązań wszystkich tych
równań.
Układ równań nazywa się sprzecznym, jeżeli nie ma on rozwiązań.
Twierdzenie Kroneckera-Capellego pozwala rozstrzygnąć, czy dany układ równań ma rozwiązanie.
Wśród metod rozwiązywania układów równań można wymienić następujące:
Kompendium – matematyka 43
przez podstawianie (wyznaczenie jednej zmiennej z jednego równania i podstawianie do innego
tak, by ostatecznie otrzymać jedno równanie),
przeciwnych współczynników (zmiana współczynników tak, aby po dodaniu równań stronami
niektóre ze zmiennych uległy redukcji),
wzory Cramera,
metoda eliminacji Gaussa.
W przypadku układu dwóch równań liniowych z dwoma niewiadomymi możliwe przypadki pokazuje
tabela:
Dwie proste
Nieskończenie
Nieoznaczony pokrywające
wiele rozwiązań
się
Metoda podstawiania
Z jednego równania wyznaczamy jedną z niewiadomych
Kompendium – matematyka 44
Otrzymane wyrażenie podstawiamy do pozostałych równań (drugiego równania), eliminując z nich
niewiadomą
Równania te możemy traktować jako nowy, prostszy układ równań do rozwiązania – w przypadku 2
równań – jedno równanie z jedną niewiadomą.
Przykład 1
I x + 4y = 0
II 2x +3y = 25
I x = -4y
II 2(-4y) + 3y = 25
I x = -4y
II -5y = 25
I x = -4y
II y = -5
Rozwiązanie: x = -4*(-5) = 20; y = -5
Sprawdzenie:
I L = 20+4*(-5) = 0 P=0 L =P
II L = 2*20 + 3*(-5) = 40-15 = 25 P = 25 L = P
Przykład 2
4x + y = 40
x–y=5
x = 5+y
4(5+y) + y = 40
20 + 4y + y = 40
5y = 20
y=4
x -4 =5
x=9
Przykłady:
1)
4x -5y = 39
5x + 5y = 78 / +
------------------
9x + 0 = 117
x = 117/9
x = 13
4*13 -5y = 39
5y = 52-39
y = 13/5
2)
4x -7y = 41 / *3
Kompendium – matematyka 45
5x + 3y = 63 / *7
--------------
12x -21 y = 123
35x + 21y = 441 / +
-------------------
47x = 564
X = 12
4*12 -7y = 41
-7y = -7
y=1
x = Wx / W; y = Wy/W,
W = | a1 b1 |
| a2 b2 |
Wx = | c1 b1 |
| c2 b2 |
Wy = | a1 c1 |
| a2 c2|
Przykład
8x -3y =16
5x +6y =13
W = | 8 -3 |
| 5 6 | = 8*6 + 5*3 = 63
Wx = | 46 -3 |
| 13 6 | = 46*6 +13*3 = 315
Wy = |8 46 |
Kompendium – matematyka 46
| 5 13 | = 8*13 -5*46 = -126
x = 315/63 = 5
y = -126 /63 = -2
3x -4y = x + 1
-0,5x + y =3
3x -4y = x +1
Y = 3 + 0,5x
3x -4 (3+0,5x) = x+1
3x -12 -2x = x+1
3x -2x –x = 12 +1
0*x = 13 - równanie sprzeczne – żadna liczba x nie spełnia równania
X – 0,3 y =0,2
5x -1 = 1,5y
X = 0,3y +0,2
5x -1 = 1,5
Kompendium – matematyka 47
Funkcje
Kompendium – matematyka 48
Funkcja – przyporządkowanie każdemu elementowi z jednego zbioru dokładnie jednego elementu z
drugiego zbioru. zbioru.
Wartością funkcji f w punkcie x jest y: y = f(x), jeżeli y jest elementem zbioru Y przyporządkowanym
przez funkcję f argumentowi x.
Jeśli każdy element zbioru Y jest wartością funkcji f w pewnym punkcie zbioru X, to mówimy, ze f
odwzorowuje zbiór X na zbiór Y.
Zbiór złożony z tych elementów zbioru Y, dla których istnieje element x ze zbioru X, taki, że y = f(x),
nazywamy
zbiorem wartości funkcji f i oznaczamy Yf lub Zw
Dziedziną funkcji Df nazywamy zbiór tych wszystkich elementów x, dla których funkcja jest określona
f: X → Y – X jest dziedzina funkcji f, Y – zbiór wartości funkcji
Miejsce zerowe funkcji – każdy argument, dla którego funkcja ma wartość równą zero.
xo jest miejscem zerowym funkcji f, gdy f(xo) – 0
Miejsce zerowe jest równe odciętej punktu, w którym wykres funkcji przecina oś odciętych x.
Funkcja f jest różnowartościowa, jeżeli dla dowolnych argumentów x1, x2 zachodzi implikacja: (x1 ≠
x2 ) => f(x1) ≠ f(x2) )
Funkcja jest rosnąca w przedziale <a, b>, gdy w przedziale tym wraz ze wzrostem argumentów
funkcji rosną jej wartości.
Jeżeli x1 < x2, to f(x1) < f(x2)
Kompendium – matematyka 49
Funkcja jest malejąca w przedziale <a, b>, gdy w przedziale tym wraz ze wzrostem argumentów
funkcji maleją jej wartości.
Jeżeli x1 < x2, to f(x1) > f(x2)
Funkcja jest stała w przedziale <a, b>, gdy w przedziale tym wraz ze wzrostem argumentów funkcji
jej wartości się nie zmieniają – są stałe.
Jeżeli x1 < x2, to f(x1) = f(x2)
Przykład: y = 2x
Przepis słowny: Każdej z liczb -1, 0, 1, 2 przyporządkuj liczbę y, która jest jej dwukrotnością
Wzór funkcji: y = 2x
Tabela
x -1 0 1 2
y=2x -2 0 2 4
Kompendium – matematyka 50
Wykres funkcji
Kompendium – matematyka 51
Funkcja f jest parzysta, jeżeli dla dowolnego x należącego do dziedziny, element –x też należy do
dziedziny oraz zachodzi równość:
F(-x) = f(x)
Wykres funkcji parzystej jest symetryczny względem osi Oy
Funkcja f jest nieparzysta, jeżeli dla dowolnego x należącego do dziedziny, element –x też należy do
dziedziny oraz zachodzi równość:
F(-x) = - f(x)
Wykres funkcji nieparzystej jest symetryczny względem początku układu współrzędnych O.
Funkcje okresowe
Mówimy, że funkcja y = f(x) jest funkcją okresową o okresie T, jeśli istnieje taka liczba T ≠ 0,
która dodana do dowolnej dopuszczalnej wartości argumentu nie zmienia wartości funkcji,
tzn. f(x + T) = f(x) dla dowolnego x ∈ Df
Najmniejszą liczbę dodatnią o tej własności (jeżeli istnieje) nazywamy okresem podstawowym
(zasadniczym) funkcji.
Wykres funkcji okresowej po przesunięciu o wektor [T, 0] pokrywa się sam z sobą.
Translacje:
Kompendium – matematyka 52
y = f(x) + q - przesunięcie wykresu o wektor v = [0, q]
Wykres f(x) przesuwamy równolegle wzdłuż osi x o |q| jednostek
W górę, gdy q > 0
W dół, gdy q < 0
Kompendium – matematyka 53
Symetrie
Kompendium – matematyka 54
Y = f(-x)
f(x) = 2x+3 g(x) = f(-x) = 2*(-x) +3
Kompendium – matematyka 55
F(x) =2x+1, g(x) = -f(x) = -(2x+1)
Kompendium – matematyka 56
y = - f(-x) - przekształcenie wykresu przez symetrię względem początku układu współrzędnych O(0,
0)
Wykresy funkcji y = f(x) i y = f(-x) są wzajemnie symetryczne względem osi x. Ich dziedziny są
identyczne.
Kompendium – matematyka 57
Wykresy funkcji y = f(x) i y = f(-x) są wzajemnie symetryczne względem osi y.
Wartości tych funkcji dla argumentów przeciwnych są takie same.
y = f(|x|) – złączenie figur: części wykresu leżącej po prawej stronie osi Oy i na tej osi
oraz odbicia symetrycznego wykresu z prawej strony osi Oy względem osi Oy. (część po lewej stronie
Oy nie jest brana pod uwagę).
y = |f(x)| - złączenie figur: części wykresu nad osią Ox wraz z punktami na osi Ox oraz odbicia
symetrycznego części
wykresu leżącego pod osią Ox, względem osi Ox.
g(x) = |f(x)| = f(x), gdy f(x) >= 0 (funkcja f ma wartości dodatnie)
g(x) = |f(x| = –f(x), gdy f(x) < 0 (funkcja f ma wartości ujemne)
Kompendium – matematyka 58
y = k*f(x) , gdzie k <> 0 – zmiana położenia wg zasad:
gdy |k| > 1, to punkty wykresu oddalają się |k| -krotnie od osi Ox (rozciąganie wzdłuż osi Oy);
jeśli |k| < 1 to punkty wykresu przybliżają się 1/|k| - krotnie do osi Ox (wykres ścieśnia się).
jeśli k > 0 to punkty wykresu pozostają po tej samej stronie osi Ox, jeśli k < 0, to punkty przechodzą
na drugą stronę osi Ox
Jeżeli y = f(x) i g(x) = k*f(x), gdzie k <> 0, to do wykresu funkcji f należą punkty (x, f(x), a do wykresu
funkcji g punkty (x, k*f(x))
g(x) = (x, k*f(x))
Przekształcenie, w którym obrazem wykresu funkcji f jest wykres y = k*f(x), gdzie k <> 0,
nazywamy powinowactwem prostokątnym o osi x i skali k.
Kompendium – matematyka 59
y = g(x) = f(k*x), gdzie k <> 0 – do wykresu funkcji f należą punkty (x, f(x)), a do wykresu funkcji g
punkty
g(x) = (1/k*x, f(x))
Jeśli |k| > 1 to punkty wykresu g(x) przybliżają się |k| - krotnie do osi Oy (wykres ścieśnia się wzdłuż
osi Ox);
jeśli |k| < 1 to oddalają się 1/|k| - krotnie od osi Oy (wykres rozciąga się wzdłuż osi Ox).
Jeśli k > 0 to pozostają po tej samej stronie osi Oy, a jeśli a < 0 to położone są po przeciwnej stronie
osi Oy.
Przekształcenie y = f(k*x), gdzie k <> 0, nazywamy powinowactwem prostokątnym o osi y i skali k.
Kompendium – matematyka 60
Wzory różnych znanych funkcji
https://www.megamatma.pl/uczniowie/Wzory/funkcje-wzory/wykresy-funkcji
Kompendium – matematyka 61
Funkcja homograficzna y = (ax + b) / (cx + d); a, b, c, d R , c ≠ 0, cx + d ≠ 0
Hiperbola, proporcjonalność odwrotna: y = a/x, gdzie x ≠ 0 i a ≠ 0
Wielomiany trzeciego stopnia: y = ax3 + bx2 + cx + d ; a, b, c R, a ≠ 0
Wielomiany n – tego stopnia : W(x) = an*xn … + a1*x + a0
Funkcje wymierne: f(x) = W(x) / V(x), np. f(x) = (ax+b) / (cx+d)
r
Funkcje potęgowe: f(x) = x r R
x
Funkcje wykładnicze: f(x) = a , a > 0, a ≠ 1,
Jednostki długości:
1 mm – milimetr
Kompendium – matematyka 62
1 cm – centymetr = 10 mm
1 dm – decymetr = 10 cm = 100 mm
1 m – metr = 10 dm = 100 cm = 1000 mm
1 km – kilometr = 1000 m = 10000 dm = 100000 cm = 1000000 mm
Geometria
Geometria (słowo to pochodzi z języka greckiego i oznacza mierzenie ziemi)
jest jednym z działów matematyki, którego przedmiotem jest badanie figur
geometrycznych i zależności między nimi.
Aksjomaty w geometrii:
• Przez każdy punkt płaszczyzny przechodzi nieskończenie wiele prostych
• Przez każde dwa różne punkty przechodzi dokładnie jedna prosta
• Przez punkt nie leżący na prostej l przechodzi dokładnie jedna prosta k równoległą do prostej l.
Pojęcia pierwotne w geometrii, to: punkt, prosta, płaszczyzna, przestrzeń.
FIGURY GEOMETRYCZNE
Figury geometryczne na płaszczyźnie noszą nazwę figur płaskich, w przestrzeni trójwymiarowej brył
geometrycznych.
Badaniem właściwości figur płaskich zajmuje się dział geometrii zwany planimetrią (geometrią
płaszczyzny).
Planimetria
Figury płaskie
LINIA:
Punkt poruszający się w przestrzeni kreśli linię,
POWIERZCHNIA:
Linia, kiedy porusza się w przestrzeni, zakreśla powierzchnię, np. koło pojazdu.
BRYŁA:
Przez ruch powierzchni możemy otrzymać ciało geometryczne, czyli bryłę.
Kompendium – matematyka 63
Punkt jest podstawową figurą geometryczną
Oznaczamy go kropką i podpisujemy wielkimi literami Np. . P . A
Prosta – linia o nieskończonym promieniu krzywizny, składająca się z nieskończenie wielu punktów.
Prosta - szczególny przypadek krzywej nieograniczonej z obydwu stron, o nieskończonym promieniu
krzywizny w każdym punkcie
Jest to zbiór punktów opisanych następującym równaniem ogólnym Ax + By + C = 0, gdzie A i B nie
mogą być równocześnie równe zeru.
Dwie proste na płaszczyźnie nazywamy równoległymi, jeśli pokrywają się lub nie mają punktów
wspólnych.
Dwie proste są prostopadłe jeśli miary wszystkich kątów wierzchołkowych utworzonych przez te
proste są równe.
Jeżeli prosta jest prostopadła do innej, to kąt stworzony przez ich przecięcie jest kątem prostym,
który ma miarę 90° lub π/2 radianów.
Półprosta to część prostej ograniczona z jednej strony punktem, który jest jej początkiem.
Punkt na prostej dzieli ją na dwie półproste.
Kompendium – matematyka 64
Odcinek to część prostej ograniczona z dwóch stron punktami, wraz z tymi punktami. Punkty te
nazywamy końcami odcinka.
Łamana – składa się z odcinków połączonych ze sobą tak, że koniec jednego jest początkiem
drugiego.
Łamane zwyczajne zamknięte, otwarte,
Łamana przecinająca się zamknięta, przecinająca się otwarta
Kompendium – matematyka 65
Wielokąt, który ma wszystkie boki tej samej długości i wszystkie kąty tej samej miary, nazywamy
wielokątem foremnym.
Figury geometryczne
Kompendium – matematyka 66
Figury podstawowe, pola i obwody
Kompendium – matematyka 67
Kwadrat – prostokąt, który ma wszystkie boki równe. Przekątne kwadratu przecinają się pod kątem
prostym.
Ob. = 4a P = a * a = a2
Romb – równoległobok o bokach równej długości. Przekątne przecinają się pod katem prostym i
dzielą się na połowy.
Ob. = 4a P = a*h = ½ d1 * d2 gdzie d1, d2 – przekątne rombu
Okrąg – zbiór wszystkich punktów płaszczyzny równo oddalonych od pewnego ustalonego punktu,
zwanego środkiem okręgu.
Promień okręgu – odcinek łączący dowolny punkt okręgu z jego środkiem. Oznaczamy go r lub R.
Cięciwa okręgu – odcinek łączący 2 różne punkty okręgu.
Średnica okręgu – cięciwa przechodząca przez środek okręgu. Jest to najdłuższa cięciwa. Oznaczamy
przez d.
Długość średnicy jest równa podwojonemu promieniowi: d = 2r
Kąty
Kąt płaski,część płaszczyzny ograniczona dwoma półprostymi (ramionami kąta) wychodzącymi z
jednego punktu (wierzchołka kąta)
Kąt płaski – część płaszczyzny wyznaczone przez 2 półproste.
Kompendium – matematyka 68
Rodzaje kąta:
zerowy - kąt utworzony przez dwie półproste pokrywające się , a tym samym im równy. Miara kąta
zerowego jest równa 0 [rad] =0°.
ostry - α < 90° - kąt o mierze większej od 0 [rad] =0°, lecz mniejszej od π/2 [rad] =90°.
prosty - α = 90° - kąt przystający do swojego kąta przyległego. Miara kąta prostego wynosi π/2
[rad] =90°.
rozwarty - 90° < α < 180°- kąt o mierze większej od π/2 [rad] =90°, lecz mniejszej od π [rad]=180°.
półpełny - α = 180° - każdy z dwu kątów utworzonych przez dwie półproste uzupełniające się do
prostej. Miara kąta półpełnego wynosi π [rad]=180°.
pełny - α =360° - kąt utworzony przez dwie półproste pokrywające się i równy całej płaszczyźnie.
Miara kąta pełnego wynosi 2π [rad]=360°.
wypukły - α <= 180°- kąt, który jest figurą wypukłą. Miara takiego kąta jest mniejsza lub równa π
[rad]=180° albo równa 2π [rad]=360°.
wklęsły - 180° < α < 360° - kąt, który nie jest figurą wypukłą. Miara takiego kąta jest większa niż π
[rad=180°], lecz mniejsza niż 2π [rad]=360°.
Kąty wypukłe < 1800 Kąty wklęsłe > 1800 i < 3600
Kompendium – matematyka 69
Kąty pełne – 3600 Kąty półpełne 1800
Kąty rozwarte > 900 i < 1800 Katy proste = 900 Kąty ostre < 900
Kąty przyległe – kąty, które maja wspólny wierzchołek, jedno wspólne ramię, a pozostałe ramiona
tworzą prostą.
Suma kątów przyległych wynosi 180°.
Kąty wierzchołkowe – kąty o równych miarach, mają wspólny wierzchołek, a ich ramiona wzajemnie
się przedłużają
Dwie pary kątów wierzchołkowych powstają w wyniku przecięcia dwóch prostych:
Kompendium – matematyka 70
Kąty odpowiadające
Kąty naprzemianległe
Kompendium – matematyka 71
Kąty naprzemianległe wewnętrznie i zewnętrznie
Kompendium – matematyka 72
Kąty naprzemianległe i odpowiadające
Jeżeli dwie proste, przetniemy trzecią, którą nazywamy wówczas prostą sieczną,
to utworzy się 8 kątów, mających następujące nazwy:
Kompendium – matematyka 73
Kąty 3 i 6 oraz 4 i 5 - kąty naprzemianległe wewnętrzne
Kąty 1 i 8 oraz 2 i 7 - kąty naprzemianległe zewnętrzne
Kąty 1 i 5, 3 i 7, 2 i 6, 4 i 8 - kąty odpowiadające
Kąty 3 i 5, 4 i 6 - kąty jednostronne wewnętrzne
Kąty 3 i 5, 4 i 6 - kąty jednostronne wewnętrzne
Symetralna odcinka
Symetralną odcinka nazywamy prostą prostopadłą do tego odcinka i przechodzącą przez środek
odcinka.
Każdy punkt symetralnej odcinka jest równo oddalony od końców odcinka.
Kompendium – matematyka 74
1. Zakreślić cyrklem dwa okręgi o środkach w punktach A oraz B o identycznym promieniu
większym od połowy długości odcinka AB.
Okręgi te przetną się w dwóch różnych punktach.
2. Poprowadzić prostą przez wyznaczone punkty przecięcia okręgów.
Wyznaczona prosta jest szukaną symetralną.
W każdym trójkącie symetralne wszystkich boków przecinają się w jednym punkcie będącym
środkiem okręgu opisanego na trójkącie.
Kompendium – matematyka 75
Środek okręgu opisanego na trójkącie prostokątnym leży na środku przeciwprostokątnej.
Przeciwprostokątna trójkąta prostokątnego jest średnicą okręgu opisanego na tym trójkącie.
Dwusieczna kąta
Dwusieczna kąta – półprosta, o początku w wierzchołku kąta, która dzieli ten kąt na dwa kąty
przystające.
Dwusieczna jest zbiorem punktów równo odległych od ramion kąta i zawarta jest w jego osi symetrii.
Narysuj kąt α o wierzchołku A. Przy pomocy cyrkla wyznacz na jego ramionach punkty B i C
(przecięcie okręgu o promieniu BC z ramionami kata).
Z punktów B i C o jednakowym rozstawie (może być jak rozstaw poprzedni) zaznacz przecinające się
łuki w punkcie M.
Z punktu A przez punkt M narysuj półprostą k, która jest dwusieczną kąta α – dzieli kąt na połowy.
Definicja dwusiecznej:
Zbiór punktów płaszczyzny/przestrzeni leżących w równej odległości od ramion kąta płaskiego /
ścian kąta dwuściennego.
Kompendium – matematyka 76
Własności:
Dwusieczna kąta płaskiego to prosta (dla kąta dwuściennego - płaszczyzna) przechodząca
przez wierzchołek kąta
(dla kąta dwuściennego przez krawędź) i dzielącą go na dwa kąty przystające (stąd
nazwa: dwu-sieczna = krojąca na połowy).
Dwusieczna jest jedyną osią symetrii kąta.
W każdym kącie płaskim dwusieczną można skonstruować cyrklem i linijką.
Dwusieczne kątów trójkąta przecinają się w jednym punkcie - w środku okręgu wpisanego w
trójkąt.
Kompendium – matematyka 77
Twierdzenie o dwusiecznej - dwusieczna kąta wewnętrznego w trójkącie
dzieli przeciwległy bok proporcjonalnie do długości pozostałych boków.
Dowód. Stosunek pól trójkątów o równej wysokości jest równy stosunkowi długości ich podstaw,
na które tę wysokość opuszczono.
P2/P1 = c2*h/ c1*h = c2*h * h/c1 = c2/c1 = b/a
Trójkąty:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Tr%C3%B3jk%C4%85t
A, B, C – wierzchołki
a, b, c – boki
α, β, γ – kąty
Trójkąty można dzielić ze względu na długości ich boków oraz ze względu na miary ich kątów.
Kompendium – matematyka 78
Wysokość trójkąta to prosta zawierająca jego wierzchołek i prostopadła do prostej zawierającej
przeciwległy bok
Symetralna boku trójkąta to prosta prostopadła do tego boku i przechodząca przez jego
środek.
Każdy trójkąt ma trzy symetralne boków, przecinające się w punkcie będącym środkiem
okręgu opisanego na tym trójkącie.
Dwusieczne kątów wewnętrznych trójkąta przecinają się w punkcie, który jest środkiem
okręgu wpisanego w ten trójkąt.
Kompendium – matematyka 79
Okrąg opisany na trójkącie i wpisany w trójkąt
Kompendium – matematyka 80
Trójkąt różnoboczny
Suma długości dwóch boków trójkąta jest większa od długości trzeciego boku.
|AB| < |AC| + |BC|, c<a+b
|AC| < |AB| + |BC|, b<c+a
|BC| < |AB| + |AC|. a<c+b
Trójkąt równoramienny
|AC| = |CB α = β.
Boki równe nazywamy ramionami, trzeci bok nazywamy podstawą.
W trójkącie równoramiennym kąty przy podstawie mają tę samą miarę. α = β.
Jeżeli trójkąt jest równoramienny, to kąty przylegające do jego podstawy są równe.
Trójkąt równoramienny posiada co najmniej jedną oś symetrii przecinającą podstawę w połowie
długości oraz przechodzącą przez wierzchołek kąta łączącego ramiona.
Kompendium – matematyka 81
Twierdzenie Pitagorasa:
a2 + b2 = c2
a, b – długości przyprostokątnych, c – długość przeciwprostokątnej
Jeżeli trójkąt jest prostokątny to suma kwadratów długości przyprostokątnych jest równa
kwadratowi przeciwprostokątnej.
a2 + b2 = c2
h=
Kompendium – matematyka 82
Trójkąt prostokątny z kątami 90° 30° i 60° oraz 90°, 45°, 45°
h = a √3
c = a√2
Kompendium – matematyka 83
Trójkąt, który ma wszystkie boki równej długości nazywamy trójkątem
równobocznym.
Obwód: Obw. = a + b + c
Pole: P = ½ a*h
Kompendium – matematyka 84
Kompendium – matematyka 85
Cechy przystawania trójkątów
Dwa trójkąty są przystające, jeżeli ich odpowiednie boki i kąty są równe.
Boki trójkąta
Trzy odcinki są bokami trójkąta wtedy i tylko wtedy, gdy suma dowolnych 2 boków jest większa od
boku trzeciego
Czworokąty:
różnoboczne,
trapezy,
równoległoboki,
prostokąty,
romby,
Kompendium – matematyka 86
kwadraty,
deltoidy
Prostokąt
Ob = 2a + 2b - obwód
P = a · b - pole
- przekątna
Własności prostokąta
- przeciwległe boki są równe i równoległe,
- sąsiednie boki są prostopadłe,
- każdy z kątów jest kątem prostym,
- przekątne są równe i dzielą się na połowy,
- punkt przecięcia przekątnych jest środkiem okręgu opisanego na prostokącie,
- przekątna dzieli prostokąt na dwa przystające trójkąty prostokątne.
Kwadrat
Kompendium – matematyka 87
Kwadratem nazywamy taki czworokąt, który ma wszystkie boki i kąty równe.
d2 = a2 + a2
d = a√2
Własności kwadratu
- wszystkie boki są równe,
- przeciwległe boki są równoległe,
- wszystkie kąty są proste,
- przekątne są równej długości,
- przekątne dzielą się na połowę pod kątem prostym,
- przekątne zawierają się w dwusiecznych kątów kwadratu,
- przekątna dzieli prostokąt na dwa przystające trójkąty prostokątne,
- punkt przecięcia się przekątnych jest środkiem symetrii kwadratu,
- punkt przecięcia przekątnych wyznacza środek okręgu wpisanego i opisanego na kwadracie.
Kompendium – matematyka 88
Równoległobok
Ob = 2a + 2b
P = a · h = a · b · sinα
P= ½ * d1 * d2 ⋅sinγ
Własności równoległoboku:
- przeciwległe boki są równoległe,
Kompendium – matematyka 89
- przeciwległe boki są tej samej długości,
- przekątne dzielą się na połowy,
- przeciwległe kąty są równe,
- suma dwóch sąsiednich kątów równa jest 180°,
- przekątne dzielą się na połowy i wyznaczają punkt, będący środkiem ciężkości równoległoboku
- przekątna dzieli równoległobok na dwa przystające trójkąty
- na równoległoboku, który nie jest prostokątem, nie możne opisać okręgu i nie można też w niego
wpisać okrąg.
Romb
Ob = 4a
P = a · h = a2 · sinα
P= ½ * d 1*⋅d 2
Własności rombu
- wszystkie boki są równe,
- przeciwległe boki są równoległe,
- suma miar dwóch kątów sąsiednich wynosi 180°,
- przekątne zawierają się w dwusiecznych kątów,
- przekątne rombu dzielą się na połowy pod kątem prostym,
- punkt przecięcia przekątnych rombu wyznacza środek okręgu wpisanego w romb,
- przekątne rombu dzielą go na cztery przystające trójkąty prostokątne,
- punkt przecięcia przekątnych jest środkiem symetrii rombu.
Trapez
Trapezem nazywamy taki czworokąt, który ma przynajmniej jedną parę boków równoległych.
Kompendium – matematyka 90
a - podstawa dolna trapezu
b - podstawa górna trapezu
c, d - ramiona trapezu,
h - wysokość trapezu
Suma miar kątów leżących przy tym samym ramieniu trapezu jest równa 180°.
α + δ = 180°,
β + γ = 180°.
Obwód trapezu: Ob = a + b + c + d
Pole trapezu: P = ½ * (a+b) *h
Kąty przy tej samej podstawie trapezu równoramiennego mają równe miary.
α + β = 180⁰
Przekątne p w trapezie równoramiennym mają równe długości.
Trapez równoramienny posiada oś symetrii będącą symetralną jednej z podstaw.
Trapez, którego jedno ramię tworzy kąty proste z podstawami, nazywa się trapezem prostokątnym.
Kompendium – matematyka 91
W trapezie prostokątnym ramię prostopadłe d jest wysokością trapezu h.
Deltoid
Ob = 2a + 2b
P= ½ * d1 ⋅d2
P = a · b · sin α
Własności deltoidu
- kolejne boki są równe,
- kąty między różnymi bokami są równe,
- przekątne są prostopadłe,
- przekątna d2 dzieli deltoid na dwa trójkąty równoramienne
Sześciokąt foremny
Kompendium – matematyka 92
Okrąg opisany na czworokącie i okrąg wpisany
Kompendium – matematyka 93
opuszczona na a
hb – wysokość
opuszczona na b
Romb a – bok L = 4a P = a*h r=½*h
e, f – przekątne P = ½ * e*f r = ½ a * sin α
rombu R – nieokreślone
Trapez a, b – podstawy L = a+b+ c+d P = ½ * (a+b)*h
c, d - ramiona h – wysokość trapezu
Deltoid – a, b – boki L = 2a + 2b P=½*e*f
przekątne e, f - przekątne
prostopadłe
Wielokąty foremne:
trójkąt równoboczny, kwadrat, pięciokąt foremny, sześciokąt foremny …
Wielokąt foremny
Wielokąt foremny – wielokąt, który ma wszystkie boki jednakowej długości i wszystkie kąty równe.
Kompendium – matematyka 94
Kwadrat R = ½ *d r=½a P = a2 900
a=a
__________________________________________________________________________________
______________________________________
Osie symetrii
Symetrie
Symetria osiowa
Symetrię osiową względem prostej k nazywamy również odbiciem symetrycznym względem prostej k
lub symetrią względem prostej k.
Każdy punkt prostej k jest punktem stałym symetrii
Kompendium – matematyka 95
Przykłady
Dwa punkty P i P’ są symetryczne do siebie względem danego punktu O, jeżeli punkt O jest środkiem
odcinka PP’.
Figura f ma środek symetrii S, jeżeli punkty symetryczne względem S do punktów figury f też
należą do f.
Punkt S nazywamy środkiem symetrii figury f.
Kompendium – matematyka 96
Środek symetrii figury – punkt względem którego obrazem figury jest ta sama figura.
Figura mająca jeden środek symetrii nazywa się środkowo symetryczną.
Przykłady
Równoległobok ma środek symetrii – punkt przecięcia przekątnych
Prosta ma nieskończenie wiele środków symetrii
Koło ma środek symetrii – środek koła
Żaden trójkąt nie ma osi symetrii.
Kompendium – matematyka 97
Oś symetrii figury
Oś symetrii figury jest prostą, względem której figura ta jest do siebie symetryczna osiowo.
Oś symetrii dzieli figurę na 2 części przystające.
Figura f ma oś symetrii k, jeżeli punkty symetryczne względem k do punktów figury f też należą do f.
Prostą k nazywamy osią symetrii figury f.
Kompendium – matematyka 99
Koło i okrąg
Koło o środku O i promieniu r to zbiór wszystkich punktów, które leżą w odległości od punktu O nie
większej niż r.
Koło to część płaszczyzny ograniczona okręgiem wraz z tym okręgiem.
Okrąg-o środku O i promieniu r to zbiór punktów, które leżą w odległości r od punktu O. Oznaczamy
o(O, r)
Okrąg - krzywa, której wszystkie punkty leżą w tej samej odległości r od danego punktu O zwanego
środkiem okręgu.
r - promień; O - środek koła lub okręgu, d – średnica = 2r
Łuk – część okręgu, zawarta miedzy 2 punktami leżącymi na okręgu, wraz z tymi punktami.
Wycinek koła – część koła zawarta między 2 promieniami wraz z tymi promieniami i łukiem.
Dwa promienie dzielą koło na 2 wycinki.
Odcinek koła – część koła zawarta między cięciwą i łukiem wraz z tą cięciwą i łukiem.
Cięciwa dzieli koło na 2 odcinki.
o 2
Długość łuku okręgu o kącie środkowym α i promieniu r: Ł = α/ 180 * πr
o 2
Pole wycinka koła: Pw = α/ 360 * πr
Kąty w kole
Kąt środkowy – kąt, którego wierzchołek znajduje się w środku koła, a ramiona zawierają promienie.
Wszystkie kąty środkowe oparte na łuku o tej samej długości, w tym samym okręgu są równe.
Kąt wpisany – kąt, którego wierzchołek znajduje się na okręgu, a ramiona zawierają cięciwy.
Wszystkie kąty wpisane w ten sam okrag oparte na tym samym łuku są równe.
Własności jednokładności:
Środek jednokładności, punkt i jego obraz są współliniowe
Odcinek i jego obraz są odcinkami równoległymi
Stosunek długości odcinka i jego obrazu jest równy k
Stosunek pól figur jednokładnych jest równy k2
Podobieństwo figur
Figury są podobne, jeżeli odpowiednie odcinki jednej figury są proporcjonalne do odpowiednich
odcinków drugiej figury.
Skala podobieństwa figur k – stosunek odcinków proporcjonalnych.
Stereometria - bryły
Wielościany
Wielościany foremne
Czworościan (tetraedr)
Ma 4 ściany trójkątne, 4 wierzchołki, 6 krawędzi.
Sześcian (heksaedr)
Ma 6 ścian kwadratowych, 8 wierzchołków, 12 krawędzi.
Graniastosłupy
Podstawy są równoległe
Ściany zawarte w płaszczyznach podstaw nazywamy podstawami graniastosłupa.
Pozostałe ściany są równoległobokami i nazywamy je ścianami bocznymi graniastosłupa.
Przekątną graniastosłupa nazywamy każdy odcinek, którego końcami są wierzchołki obu podstaw
graniastosłupa i który nie zawiera się w żadnej ze ścian graniastosłupa.
H = c – wysokość prostopadłościanu
P = 2Pp + Pb - pole całkowite
P = 2ab + 2bc + 2bH
V = a*b*H - objętość prostopadłościanu
Sześcian
W podstawie: kwadrat a x a
Liczba ścian: 6
Liczba wierzchołków: 8
Liczba krawędzi: 12
Graniastosłup trójkątny
Siatka
Pb = n/2 * a * hs P = Pp + Pb V = 1/3 * Pp * H
Walec
Kula
Stożek
Pp = π r2
Pb = π * r * l
Pc = Pp + Pb = π r2 + π * r * l = π r (r + l)
V = 1/3 * Pp * H
Potęgi liczbowe
an = a*a*a … an - n razy
0n = 0
a0 = 1 a<> 0
a1 = 1
a2 = a*a a do potęgi drugiej lub a do kwadratu
3
a = a*a*a a do potęgi trzeciej lub a do sześcianu
Potęga liczby ujemnej jest dodatnia, jeśli wykładnik jest parzysty: np. (-2)2 = (-2)*(-2) = 4
Potęga liczby ujemnej jest ujemna, jeśli wykładnik jest nieparzysty: np. (-3)3 = -27
Działania na potęgach
Mnożenie potęg:
an * am = am+n , np. 52*51 = 52+1= 53
Dzielenie potęg:
am : an = am-n, dla a<>, 0 np. 25:23 =25-1 = 21 = 2
Potęgowanie potęgi:
(an)m = an*m np. (23)2 = 26 = 64
an * bn = (a*b)n 42 * 22 = (4*2)2 = 82 = 64
Notacja wykładnicza
Notacją wykładniczą liczby b nazywamy zapis tej liczby w postaci iloczynu liczby a oraz
potęgi liczby 10.
Notacja wykładnicza polega na zapisaniu liczby w postaci iloczynu składającego się z 2
czynników:
pierwszy to liczba większa/równa 1 i mniejsza od 10, drugi czynnik to potęga liczby 10
Przykłady:
360000000 = 3,6 * 10 8 Liczba 3,6 spełnia warunek 1 <= 3,6 <10
-5
0,0000576 = 5,76 * 10 Liczba 0,0000576 = 5,76 / 105 = 5,76 * 105
25,7*107 = 2,57 * 10*107 = 2,57*108
0,064*10-8 = 6,4*10_2*10-8 = 6,4*10-10
Pierwiastki
Pierwiastek drugiego stopnia (pierwiastek kwadratowy) z liczby nieujemnej a (a>=) to taka liczba
nieujemna b,
która podniesiona do potęgi drugiej daje liczbę podpierwiastkową a
√a = b, gdy b2 = a
√4 = 2, bo 22 = 4
√0,25 = 0,5, bo 0,52 = 0,25
= b, gdy b3 = a np. = 2 bo 23 = 8
Własności pierwiastków
√a * √b =
= dla a i b> 0
Liczby niewymierne
Liczby, których nie można przedstawić w postaci ułamka zwykłego o liczniku i mianowniku
całkowitym.
Przykłady: √2 √3 liczba π
np. 1/√2 = √2 /2
( )
=
( )
=
( )
=
( )
=
Kwadrat różnicy
(a -b)2 =a2 – 2ab + b2
Przedziały liczbowe
Dla danych liczb a i b takich, że a < b definiuje się przedziały liczbowe następująco:
Przedziały ograniczone:
Przedział otwarty o końcach a i b, a < b nazywamy zbiór liczb rzeczywistych x, które spełniają
warunek a < x < b
Zapisujemy to symbolicznie jako (a; b);
Przedział obustronnie domknięty o końcach a i b, a < b nazywamy zbiór liczb rzeczywistych x, które
spełniają warunek a ≤ x ≤ b
Zapisujemy to symbolicznie jako <a; b>;
Przedział lewostronnie domknięty o końcach a i b, a < b nazywamy zbiór liczb rzeczywistych x, które
spełniają warunek a ≤ x < b
Zapisujemy to symbolicznie jako <a; b);
Przedział domknięty nieograniczony <a; + ∞) nazywamy zbiór tych liczb rzeczywistych, które
spełniają warunek a ≥ a.
Symbolicznie zapisujemy jako <a; + ∞) = = {x R: x≥ a }
Przedziały nieograniczone
Przykłady:
|5| = 5, |-5| =5; czyli |-5| = 5 = |5|; |1/2| = |-1/2| = ½
|a| = { a dla a ≥ 0
{ -a dla a < 0
Wartość bezwzględna różnicy liczb a i b czyli |a – b| jest równa odległości liczby a od liczby b na osi
liczbowej.
---------------o------------------------o---------------------------------o-------------- x
0 a |a –b| = |b - a| b
Miary statystyczne pozwalają na ocenę rozkładu wartości badanej cechy w zestawie danych.
Średnia ważona liczb x1, x2, x3 … xn (liczby rzeczywiste) z wagami odpowiednio p1, p2, p3, … pn
(liczby dodatnie)
(pi – wagi odpowiadające spostrzeżeniom xi – liczby dodatnie)
xw = (p1*x1 + p2*x2 + p3*x3 + … pn*xn) / (p1 + p2 + p3 + … pn)
Przykład zastosowania: średnia ważona ocen ucznia – różna skala wartości ocen – odpowiednie wagi
Mediana Me
Mediana zestawu danych Me rozdziela zestaw danych na 2 w przybliżeniu równe części:
do jednej części należą dane o wartości nie większej od mediany, a do drugiej dane o wartości nie
większej od mediany.
W celu wyznaczenia mediany należy zestaw danych uporządkować rosnąco (od najmniejszej do
największej wartości)
Jeśli zestaw danych składa się z nieparzystej ilości danych, to medianą jest wartość stojąca w środku
zestawu.
Jeśli zestaw danych składa się z parzystej ilości danych, to medianą jest średnia arytmetyczna 2
wartości stojących w środku zestawu.
Miary zróżnicowania
Służą do oceny odchyleń wartości cechy od wartości średniej w rozpatrywanym zestawie danych.
Do najważniejszych miar zróżnicowania (rozproszenia) należą: wariancja i odchylenie standardowe.
Wariancja określa średni kwadrat odchyleń liczb zestawu danych od średniej tego zestawu
Odchylenie standardowe określa średnie odchylenie liczb w zestawie danych od średniej zestawu.
Przykład:
x1 = 4, x2 = 5 ; p1 = 2, p2 = 3
xa = (4 + 5) / 2 = 4,5
xw =(2*4 + 3*5)/(2 +3) = (8 + 15)/5 = 23/5 = 4,6
Linki zewnętrzne:
Wykresy: http://www.jogle.pl/wykresy/
http://eszkola.pl/matematyka http://www.idg.pl/ftp/pc_1548/advanced.grapher.207.html
http://matemaks.pl/
http://www.jogle.pl/wykresy/ http://matemaks.pl/program-do-rysowania-wykresow-funkcji.php
http://www.math.edu.pl/narzedzia.php?opcja=wykres-funkcji
http://portalmatematyczny.pl/rysowanie-wykresu-funkcji
http://pl.numberempire.com/graphingcalculator.php
Programy do instalacji: http://www.idg.pl/ftp/pc_1548/advanced.grapher.207.html
Portale
Szkoła podstawowa: http://www.matzoo.pl/ http://matmag.pl/
http://matematyka.opracowania.pl/podstawowa/ http://www.math.edu.pl/testy-sp
Gimnazjum, liceum i inne:
http://www.matemaks.pl/
http://www.matematyka.pl/ http://www.math.edu.pl/ http://www.matemaks.pl
http://www.serwis-matematyczny.pl/ http://www.matematykam.pl/
http://www.wolframalpha.com/ http://zadane.pl/ http://www.matzoo.pl/