1

Orhan Pamuk ve Tarzına “Babamın Bavulu” Kaleydoskopundan Bir Bakış

Orhan Pamuk 7 Aralık 2006 Perşembe günü Nobel ödülünü alırken “Babamın Bavulu” başlıklı bir

konuşma yaptı (Encyclopaedia Britannica). Bu konuşmayı yaptığında Pamuk 54 yaşındaydı ve

romancılık kariyerini hemen hemen otuz senedir sürdürdiyordu (Encyclopaedia Britannica). Bu

hitap hayatının ve yazarlık kariyerinin samimi, açık yürekli bir muhasebesi gibiydi. Bu yazıda

önce Pamuk’un konuşmanın kısa bir özetini vereceğim, sonra ailesi ve kendisinin geçmişi

hakkında konuşacağım, ve son olarak ilginç bulduğum konuları ve temaları inceleyeceğim.

Kısa Özet

Pamuk kırk-küsur yaşındayken, babası Gündüz Pamuk ölmeden iki sene önce, ona “yazıları, el

yazmaları ve defterleriyle dolu küçük bir bavul” vermiş (Pamuk 7). Bu konuşmanın çoğu

Pamuk’un bavulu açmadan düşünceriyle alakalı. Dinleyecileriyle aklından geçen hatıraları,

korkuları, tereddütleri, umutları, soruları, ve potensiyal cevapları paylaşıyor. Sonlara doğru,

konuşmanın geri kalanı çoğunlukla Pamuk’un neden edebiyatçı olduğunu ve romancılık

kariyerinde başına gelenleri anlatıyor. Bavulun içinde buldukları hakkında ancak bir kısa cümle

sunuyor ve “Bir trafik kazasından sonra başından geçenleri zar zor hatırlayan, zorlansa da fazlasını

hatırlamak istemeyen biri gibi hissediyorum kendimi şimdi” diyerek konuyu kapatıyor (Pamuk

33).

Pamuk’un Ailesi ve Geçmişi

Pamuk’un dedesi zengin bir işadamıymış ve İstanbul’lu, varlıklı bir alienin evladı olan babası ise

çocukluğunda hayli keyifli ve rahat bir hayat yaşamış (Pamuk 9). Gündüz Pamuk da kendisi gibi

yazar olmak istemiş ama Pamuk’un aksine fakir bir ülkede edebi bir hayatın zorluklarını

katlanmayı göze alamamış (Pamuk 9). Mesleki yazarlık yerine iş adamı olmayı tercih etmiş
 2

(Encyclopaedia Britannica). Buna rağmen ruhundaki edibi susturamamış. Bu huzursuzluğun

sonucu olarak içinde binlerce kitap barındıran bir kütüphane kurmuş ve hayatının önemli

bölümünü seyahat ile geçirmiş (Pamuk 9, 14). Kısacası, Pamuk’un babası çok şey görmüş ve

yaşamış, ve oğluna maddi ve manevi destek olmuş. Böyle bir ortamda Orhan ve kardeşi Şevket

doğal olarak tutkularının peşlerine düşmüşler: ikincisi iktisat tarihçiliği, ilki romancılık

(Encyclopaedia Britannica). İkisi de dost sohbetlerini değil kütüphane sessizliğini, kalabalıklarla

sosyalleşmek yerine yalnız başına iğneyle kuyu kazmayı, seçmişler (Encyclopaedia Britannica).

Babasının rahat kişiliğinin Pamuk’a belki en önemli yansıması, baba korkusu olmadan, özgürlük

içinde büyümek. Neredeyse evde otorite figürü olmadan oluşan bir şahsiyet, Pamuk’unki. Hatta

tam tersi, aklına estiğinde evden keyif için haftalarca giden bir babası varmış Pamuk’un (Pamuk

37). İşte bunun da katkısıyla olmalı, Pamuk İTÜ Mimarlık’ı son sınıfa gelmişken terkediyor.

“Artık ressam olmayacağımı anlamıştım” gibi bir gerekçe ile (Encyclopaedia Britannica). “Artık

yazmaya karar vermiştim” ile de İstanbul Üniversitesi’nde Gazetecilik okuyor (Encyclopaedia

Britannica).

Temalar

Yalnızlık

Bu konuşmada, Pamuk takıntılı bir şekilde yazarların hangi şartlar altında yazdığını vurguluyor.

Çabuk anlaşılıyor ki muhtemelen en önemli şart yalnızlık. Diyor ki mesela 11. sayfada, yazar

olmak için bir kişinin “bir odaya kapanıp, masaya oturup, tek başına” kimsesiz kalması gerekiyor

(Pamuk). Pamuk’un bu inancı ilginç olabilir ama pek şaşırtıcı değil çünkü babası da aynı fikirde

bulunuyormuş. O da yazmak istediğinde kendini bir odaya kapatmak mecburiyetinde

hissediyormuş. Bazen o da yetmiyormuş ve babası başka şehirlere, hatta başka ülkelere, seyahat
 3

ediyormuş. Pamuk’un sözleriyle, “çocukluğumuzda [babam] aile hayatının sıradanlığından

sıkılarak bizi bırakmış, Paris’e gitmiş, otel odalarında…defterler doldurmuştu” (Pamuk 14).

Bu okuduklarım seneler önce şans eseri rastladığım bir kaç alıntıyı andırdı. 1900 yıların başında

Ameriklı bilim-kurgu yazarı, havacılık mühendisi, ve emekli Deniz subayı Robert A. Heinlein

demiş ki “writing is not necessarily something to be ashamed of, but do it in private and wash your

hands afterwards” (Patterson). Benzer şekilde, 1900 yıların ortasında, ünlü Ameriklı gazeteci ve

romancı Ernest Hemingway ise demiş ki “writing is a lonely life” (Houghton). Bu ikisi de, daima

Pamuk ve babası gibi, bir yazar için yalnızlığın önemini vurguluyor.

Esas benim ilgimi çeken şey bu inancın zamana pek duyarlı olmaması ve kültürlerarası

geçişkenlik içermesi. Yukarıda verilen örneklere bakılırsa, 1900 yıların başından bu yana

yalnızlığın kritik rolü değişmemiş gibi. İlaveten, bu insanlar ilk başta göründüğü kadar homojen

değil, bu iki grup insan sadece Amerikalı ve Türk değil, durum daha karmaşık. Bu yazarların

hepsi (Heinlein hariç) değişik ülkelerde, ve en az iki kıtada, uzun yıllar geçirmiş insanlar

(Houghton; Patterson; Encyclopaedia Britannica; Pamuk 14, 33). Yani onların inançları ve

düşünceleri tek Amerikan ve Türk inançlarını ve düşüncelerini yansıtmıyor, dünya toplumunun

daha büyük bir parçasınınkini ayna tutuyor.

Doğu’luluk-Batı’lılık Çekişmesi

Bu çekişme yazarın neredeyse değişmez teması. Ki bu Türkiye’de, Müslüman Türk bir ailede,

ama bir yandan da olabildiğince Batı’ya açık bir ortamda büyüyen, biraz gözlem yeteneğine ve

hassas bir ruha sahip er insanın ortak kaderidir.

 4

“Cevdet Bey ve Ailesi” bu çekişmeyi bir ailenin üç nesli üzerinden anlatıyor. Ticaret ve sanat gibi

“Batılı” işlere karşı Doğu’da itibarlı devlet hizmeti. “Yerli” milliyetçiliğe karşı, enternasyonalist

solculuk, nesil farkları, baba-oğul zıtlaşmaları ve saire, esasen “Doğu’luluk-Batı’lılık” fay hattı

üzerinden anlamlanıyor.

Pamuk’un örneğinde kullandığı Çehov-Dostoyevski örnekleri de o bağlamı yetkinlikle temsil

ediyor. Osmanlı-Türkiye sürekliliği bu konularda belki en çok Çarlık - Sovyetler - Rusya

Federasyonu sürekliliğiyle örtüşür (Titov). Hemen hemen aynı, birbiriyle örtüşen hükümdarlar,

ardı arkası kesilmes Batı’lılaşma reformları, bu reformlara iç tepkiler, isyanlar, ve bu uğurda

savaşlar (Stoll; BBC News). Rejim değişiklikleri, “iki adım ileri, bir adım geri” tempoları, ama ne

ölen ne onan, ve bir türlü bir yere varamayan, belki varması da gerekmeyen bir devinim (Stoll;

BBC News). Tabii bir de o devinimden bize kalansa mehter takımıyla Kızıl Ordu korosu.

Dünyânın Merkezi

Konuşmasında Pamuk tekrar tekrar soruyor, “dünyânın merkezi neresi, ” “dünyanın merkezi

neresi” diye (Pamuk 20). Sanki yıllardır konuya değişik şekillerde yaklaşmış, farklı ve evrilen

cevaplar geliştirmiş gibi. Dünyanın merkezi neresi? Batı, ama tam olarak hangi Batı?

İlmi ve nicel eğitimime dayanarak bu soruyu cevaplayabilirim, ama sanırım Pamuk'un beklediği

gibi bir cevap olmayacak. Çözümü aslında astrofizikten geliyor. İnsanlık, uzun zaman bütün gök

cisimlerinin dünyanın etrafında döndüğünü sanmış. Sonra güneşin, sonra daha başka daha büyük

cisimlerin. Sonra, daha yeni sayılabilecek bir noktada, 21. yüzyılda çözebildiği denklemlerle en

ince matematiksel ayrıntılarına kadar hakim olmuş ki, evrende aslında herşey birbirinin etrafına

dönüyor! Yani Pamuk’ka vereceğim cevap belkide her beynin, her bireyin bir merkez olduğu.
5
 6

Works Cited

BBC News. “Russia Profile.” BBC News, BBC, 26 Apr. 2019, www.bbc.com/news/world-europe-

17840446.

Encyclopaedia Britannica. “Orhan Pamuk.” Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica,

Inc., 3 June 2019, www.britannica.com/biography/Orhan-Pamuk.

Houghton, Kristen. “Balancing the Loneliness of the Writing Life.” HuffPost, HuffPost, 16 May

2016, www.huffpost.com/entry/balancing-the-loneliness-of-the-writing-life_b_7295294.

Pamuk, Orhan. Babamın Bavulu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.

Patterson, William H. “BIOGRAPHIES: ROBERT A. HEINLEIN.” Biography: Robert A.

Heinlein, The Heinlein Society, www.heinleinsociety.org/CentennialReader/robert.html.

Stoll, Christopher. “The Westernization of Turkey.” Christopher Stoll, 11 June 2009,

christopherstoll.org/2009/11/westernization-of-turkey.html.

Titov, Alexander. “Russia and Turkey: a Long History of Turbulent Relations.” The Conversation,

19 Sept. 2018, theconversation.com/russia-and-turkey-a-long-history-of-turbulent-

relations-51424.