YUNUS EMRE(�nceleme)Sn.�lhan Ba�g�z'�n izniyle bas�lm�t�r.

Yay�na haz�rlayan :
Egemen Berk�zDizgi : Yeni G�n Haber Ajans� Bas�n ve Yay�nc�l�k A.�.Bask� : �a�da�
Matbaac�l�k Yay�nc�l�k Ltd. �ti.May�s 1999�LHAN BA�G�ZYUNUS EMRE(�nceleme)YUNUS
EMREKLAS�K YAZARIMIZ YUNUS EMREBizim klasi�imiz var m�d�r? Hangi yazar�m�z�n
eserine klasik desek yak��r? Zaman zaman bu soruyu tart��r�z. Klasik s�fat�n�n iki
anlam�n� g�z �n�ne alal�m. Bunlardan biri �rnek olmak, ba�ka yazarlar i�in bir
m�kemmellik �rne�i. �teki, zaman�n s�zgecinden de�erini yitirmeden ge�mek, diri
kalmak. Klasi�in eski Yunan ve Latin edebiyat�na ba�lanmak gibi bir anlam� da var.
Ama bu bizim edebiyat�m�za uygulanamaz.Yaln�z dili ile de�il, bize sundu�u �iir
y�k�n�n a��rl��� ve d�nya g�r��n�n eskimemesi ile de m�kemmellik �rne�i olan bir
klasi�imiz vard�r. Bu sanat eri, �stelik, yedi y�z y�l gibi uzun bir zaman�n
s�zgecinden ge�erek, eskimeden, de�erinden hi�bir �ey yitirmeden bize kadar gelmi�.
Klasik demek Yunus Emre'ye yak��r. Bizim, belki de, tek klasik eserimiz Yunus
Emre'nin �iiridir. Yunus Emre anlay��, bizimkinden biraz de�i�ik de olsa, Burhan
�mit Toprak ''Onun divan� bizim Divinia Commedia'm�zd�r'' derken hakl�. Yunus Emre
de, kendi �iirinin �lmezli�inin bilincinde; diyor ki: ''Her g�n yeni do�ar�z bizden
kim usanas�.''Yunus Emre, �iir alan�nda ilk b�y�kt�r. Yaln�z sanat� ile de�il, �iir
dilimizin kurucusu olmakla da, dil reformculu�u ile de ilktir. Bat� edebiyat� i�in,
eski olmak bak�m�ndan, Yunan ve Latin klasi�i neyse, bizim i�in de Yunus'un eseri
odur.Yunus'tan sonra gelen dervi� �airlerin, Sait Emre'nin ve ba�kalar�n�n, Yunus
Emre'nin eserini g�zel �iirin �rne�i sayd�klar�, onun gibi yazmak istedikleri
bilinir. Bunlar�n i�inde, �iir- ad�n� Yunus koyarak, onun g�lgesinde dalgalanmak
isteyenler de olmu�tur. Ama, divan �airlerimizin de, Yunus Emre'den etkilendikleri
pek bilinmez. Oysa, divan edebiyat�n�n kurulu� d�nemi olan 15'inci y�zy�lda, s�z
gelimi, Necati Bey de Yunus Emre'yi biliyor, onun �iirinden etkilenmi�. �u
�rneklere bakal�m.Yunus Emre:Acep �u yerde var'ola��yle garip bencileyinBa�r� ba�l�
g�z� ya�l���yle garip bencileyin.Gezdim Urum ile �am'�Yukar� illeri kamuNecati Bey
(�l.1509):Ba�r� ba�l� g�z� ya�l� y�ld�z� al�ak olurHer ki�i d�men olur ger eylese
kavga garib.Geh M�s�r iklimlerin seyrettirir geh Rum ilinGeh Acem m�lk�n tema�a
k�ld�r�r sevda garib(Ali Nihat Tarlan, Necati Beg Divan� s. 161)Yunus Emre:A�k�n
ald� benden beniBana seni gerek seniBen yanar�m d�n� g�n�Bana seni gerek seni.
Necati Beg:D�nyay� bir yana kosalar, bir yana seniBana seni gerek seni ey bivefa
seni.(Divan s. 517)Ben, 17'nci y�zy�l�n b�y�k divan �airi Nedim'de bile, yer yer
Yunus'un havas�n� bulurum. Nedim'in ..... ''yeni ba�r�mda ba��m var'' gazeli bana
hep Yunus'u hat�rlatm�t�r.Yunus'tan iki y�z y�l sonra, �ran'da, halk�n dili ve �iir
bi�imleri ile yazan �ah �smail de, bu b�y�k ustan�n etkisinde. �ah �smail'in bir
�iiri Yunus Emre'ninkinin nerdeyse tam kopyas�.Hatayi (�ah �smail):S�z�n� bir
s�yleyeninS�z�n� eder sa� bir s�zPir nefesin dinleyeninY�z�n� eder a� bir s�z.
(�.Z. Ey�bo�lu. s. 124).Yunus Emre:Keleci bilen ki�inin y�z�n� a� ede bir s�zS�z�
bi�irip diyenin i�ini sa� ede bir s�z.Yunus �iirinin s�reli etkisini g�rmek i�in
Cumhuriyet d�nemi �airlerini birer birer taramaya gerek yok. Onlar�n nicesinde
Yunus'tan izler bulmak zor de�ildir. Bir devrim �airi olan N�z�m Hikmet bile
Yunus'un dilinden konu�mu�tur:T�rk K�yl�s�..........''�srafil surunu ururmahlukat
yerinde durur.''Topra��n nabz� ba�laronun nab�zlar�nda vurmayaNe kendi nefsini
korurNe d�man�n� kay�r�r''Da�lar� y�rt�p ay�r�rkayalar kesip yol eyler ab-� hayat
ak�tmaya.''(N�z�m Hikmet, K�yamet Sureleri'nden.)Yunus Emre:Y�zbin Ferhad k�l�nk
alm�, kazar da�lar b�nyad�n�Kayalar kesip yol eyler ab-� hayat ak�tmaya.�a��nda
sevilmek, T�rk �iir dilinin kurucusu olmak, �l�m�nden iki y�z y�l sonra, yeni
kurulmakta olan divan edebiyat�n� etkilemek, �ran'da T�rk dili ile yazan bir halk
�airi taraf�ndan bilinip sevilmek, yedi y�z y�l sonra, Cumhuriyet ayd�nlar�nca
yeniden ke�fedilmek, haydi efsanenin duygusal ger�e�ini de buna ekleyelim; suda
bal�klarca, g�kte meleklerce okunmak. Klasik olmak i�in ba�ka hi�bir niteli�e gerek
yok.YUNUS EMRE YORUMLARIYunus Emre'yi halk�n b�y�k k�lt�r gelene�inden al�p,
ayd�n�n dar, ama etkili k�lt�r d�nyas�na aktaran Fuat K�pr�l� olmu�tur. K�pr�l�'n�n
1918 y�l�nda yay�nlanan kitab� (T�rk Edebiyat�nda �lk Mutasavv�flar) Yunus i�in
yap�lm� ilk bilimsel �al�mad�r. Da��lan �mparatorluk topraklar�nda oldu�u kadar,
��r�y�p d�k�len Osmanl� k�lt�r�nde de dayanacak bir yer bulamayan T�rk ayd�n�na,
Yunus Emre'nin �iiri, tutunacak bir �i�ekli dal gibi uzanm�t�r. Hangi d�nya
g�r��nden, hangi toplum kat�ndan olursa olsun, ayd�n�m�z Yunus'un �iirinde
kendinden bir nak�, kendinden bir inan� bulmu�, b�ylece �e�itli Yunus yorumlar�
ortaya ��km�t�r. Dar z�mrelerin, mezheplerin, dinlerin ve ulus birimlerinin �st�ne
��karak b�t�n insanlar�n ve b�t�n zamanlar�n dilinden konu�an Yunus'un de�i�ik
yorumlara u�ramas�na �a�mamak gerekir. Onda hepimiz kendimizden bir �eyler
buluyoruz. Bu nedenle Yunus yetmi� y�ld�r t�m ayd�nlar�n g�nl�ndedir; t�pk� yedi
y�z y�ld�r halk�n da g�nl�nde oldu�u gibi.Yunus i�in ilk �al�may� yapan K�pr�l�,
bize ilk Yunus yorumunu da verir. K�pr�l�'n�n Yunus'u, �slam mistikli�i ile "T�rk
zevkinin hususi dehas�n�" birle�tiren basit, co�kulu, �mmi bir dervi�tir. Ama bu
�mmilik, eski tezkere yazarlar�m�z�n sand��� gibi, "hecenin harflerini se�emeyecek"
bir cahillik de�ildir. Yunus d�zenli bir medrese e�itimi g�rmemi�se de, kendi
"m�nevi kabiliyeti s�yesinde" �slam bilimlerinin hepsini ��renmi�tir. Mevl�n�'n�n
�iirlerini anlayacak kadar da Fars�a bilir. Hi�bir sanat kayg�s� duymadan, �iirinin
b�y�kl���n�n fark�na varmadan, kendi ruhunun �alkant�lar�n� "tabii bir �ekilde
terenn�m ederek", Sakarya ormanlar�nda dola�an bu dervi�in �iirinde, ger�ek do�a ve
ger�ek toplum bulunmaz. "Tabiat levhalar�" onun �iirinde, ara s�ra belirse de
yerini hemen bir mistik din soyutlamas�na b�rakarak kaybolur. Ba�ka �airlerde
g�rd���m�z "Ne kad� adalet da��t�r, ne imamda imamet var" yollu, toplumdan
yak�nmalar da Yunus'ta yoktur. Onun Bat�nili�ini de, kat� bir Bat�nilik saymamak
gerekir; Yunus, Bat�ni ve S�nni inan�lar� birle�tirmi�tir; ancak Mevl�n� kadar
Bat�ni say�lmal�d�r. Ama Yunus'ta ne Mevl�n�'n�n "�ranl� belagat�, ne de ��k
Pa�a'n�n derin bilgisi" vard�r. Etkileri edebiyat�m�zda k�kl� ve s�rekli olan
Yunus, T�rk tasavvuf edebiyat�n�n kurucusu say�lmal�d�r. (K�pr�l�, T�rk
Edebiyat�nda �lk Mutasavv�flar'dan �zetlenmi�tir.)K�pr�l�'n�n yorumu, daha
sonralar�, ��rencileri taraf�ndan, �nemli noktalarda d�zeltilecektir. Abd�lbaki
G�lp�narl�, Yunus'un iyi bir medrese e�itimi ald���n�, Arap�a'y�, Fars�a'y� ve
zaman�n�n �slam bilimlerini iyi bildi�ini belirtecek; Burhan Toprak, Yunus
Emre'nin hi�bir sanat kayg�s� ta��mam� oldu�u fikrine, hakl� olarak, kar��
��kacakt�r. Yunus'un �iirinde ger�ek do�adan ve toplumdan izler bulunmad��� g�r��
de, t�mden do�ru de�ildir. Okuyucular, kitab�m�zda do�an�n da, toplumun da, zaman
zaman Yunus'un �iirinde ger�ek �izgiler halinde verildi�ini g�receklerdir.
K�pr�l�'n�n Yunus'u "T�rk zevkinin hususi dehas�n�" yans�tan bir dervi� saymas�,
kendi d�nya g�r�� ve sanat anlay�� ile ba�lant�l�d�r. Avrupa romantik
ulus�ulu�undan kaynaklanan bu anlay�a g�re sanat eseri ulusal ruhu yans�tt���
oranda ba�ar�l� olur; ulusal ruh ise her ulus tarihinin ilk �a�lar�nda ortaya
��kar, ki�i yaratmas� de�ildir, devirden devire de�i�meden aktar�l�r. Herder'den
G�kalp'�n ald��� bu anlay� K�pr�l�'ye G�kalp'tan ge�mi�tir.�kinci Yunus Emre yorumu
Burhan Toprak'tan gelir. Onun 1933'te yay�mlad��� Yunus Emre adl� kitab�, Yunus'u
�a�da� �iir anlay�� i�inde inceleyen ilk �al�mad�r. Toprak, Yunus divan�n� Alp
Da�lar�'nda bir sanatoryumda hasta iken ele ge�irerek okur ve Yunus'ta ki�isel
bunal�mlar i�inde �alkalanan bir ruhun dram�n� bulur. Ona g�re:Yunus Emre T�rk
orta�a��n�n zirvesidir. Onun divan� da bizim Divinia Comedia'm�zd�r. O kitapta
(Yunus'un divan�nda) ruhun b�y�kl���, v�cudun fanili�i, kendi talihimizi
yaratamamak felaketi, varl���m�z�n kad�n erkek taraflar�n�n, yani akl�m�zla
hassasiyetimizin m�cadelesi, insaniyetin b�t�n sefillik, y�celik, �zd�rap ve
tesellisi vard�r. O kitaptaki �zd�rap, baca�� kesilen adam�n �zd�rab� kadar
do�rudur. G�zya�� g�zya��d�r; �zlemek �zlemektir. Heyecan kelimeleri doldurur ve
kelimeler kar��m�zda kuru kafalar gibi s�r�tmaz. Yunus'un her m�sra�n�n gayesi
tefekk�rd�r. Burada sanat oyun de�ildir. Bu kitapta korkular�, �mitleri,
pi�manl�klar�, isyanlar�, ��pheleri, teselli ve imanlar� ile b�t�n bir be�eri hayat
vard�r. (Toprak, Yunus Emre Divan�, 1943 ikinci bask�, Ba�lang��)Bundan sonra
Burhan Toprak, Yunus yorumunu K�pr�l� ile bir �eki�me halinde s�rd�r�r. K�pr�l�
Yunus i�in �mmi demi�tir. Toprak, K�pr�l�'n�n g�r��n� biraz da sapt�rarak, onu
"vesika sahibi ahmaklar�n ve �lim kat�rlar�n" bilgilerini aktarmakla su�lar.
Kur'andan ve hadislerden �rnekler getirerek Yunus'un Arap�ay� iyi bildi�ini
a��klar. K�pr�l�, Yunus'un tek kayg�s� "ir�ad etmektir" demi�tir. Toprak der ki:
"Zavall� Yunus bunu duysa kimbilir ne kadar g�lerdi? Yunus halk� ir�ad etmek,
ayd�nlatmak i�in de�il, kendi kafas�ndaki kaos'tan kurtulmak i�in �iir yazm�t�r.
Kendi can evinde yang�n varken Yunus kimi ir�ad edecek, hangi yang�n� s�nd�rmeye
gidecekti?" K�pr�l�, Yunus'ta sanat kayg�s� yoktur demi�tir. Burhan Toprak, "Ben
Yunus divan�nda y�zlerce m�sra bulabilirim ki, �zerinde saatlerce, g�nlerce, belki
haftalarca d��n�lm�t�r. Onlarda bir kelime de�i�tirildi mi b�t�n tesir ve m�zik
kaybolur" diyerek bu g�r�e kar�� ��kar. K�pr�l�, "Yunus kendi sanat�ndan
habersizdir" der. Burhan Toprak a��klar ki "�nsan�n
bu yarg�da bulunmas� i�in Yunus'un �u muhte�em m�sra�n� g�rmemi� olmas� gerekir:
"Yunus Emre senin s�z�n, �lemlere destan ola". Buradaki sanatk�rl�k gururunu ancak
Beethoven anlard�. Burhan Toprak da, �ok ele�tirdi�i K�pr�l� gibi, Yunus'ta ger�ek
do�a ve toplum olmad��� g�r��ndedir. Yunus'ta do�a, "bir �ark hal�s�nda donmu�, ta�
kesilmi� hayvan ve �i�ek nak�lar�" gibi cans�z ve soyuttur. Yunus kendi
d��ncelerinden ba�ka hi�bir �eyle ilgilenmemi�tir. Bu nedenle onun �iirinde kendi
hayat�ndan iz bulamay�z.Yunus Emre'nin �iirinde, sanat eri denen yarat�c�n�n
�zelliklerini arayan bu �a�da� ele�tiri, zaman�nda etkili olmu�, Sabahattin
Ey�bo�lu bu yorum nedeniyle Yunus'la ilgilenmeye ba�lam�t�r. Ama Toprak'�n yorumu
Yunus'un tek yan�n� g�r�r. Yunus Emre, kendi i�ine kapan�p, ruhunun derin
bunal�mlar�n� anlatmakla yetinmemi�tir; Yunus'ta hem 13. y�zy�l Anadolu insan�n�n,
hem de b�t�n insanl���n sorunlar�, umutlar� ve korkular� ile s�k� s�k�ya ba�l� bir
�iir de vard�r. "Vard���m�z illere �ol safa g�n�llere; Baba Taptuk m�nisin sa�t�k
elhamd�lillah" diyen Yunus'ta ��reticilik yoktur da denemez.Yunus Emre yorumlar�na
1936 y�l�nda, "Yunus Emre / Hayat�", adl� eseri ile Abd�lbaki G�lp�narl� kat�l�r.
Bu kitapla ba�layan ilgiyi G�lp�narl� �mr�n�n son y�llar�na kadar s�rd�rm� ve Yunus
�zerine bize ba�ka eserler de vermi�tir. Yunus Emre Divan� (1943), Yunus Emre ve
Tasavvuf (1961) ve Risalet al-Nushiyye ve Divan (1965) bu se�kin eserlerin en belli
ba�l�lar�d�r. G�lp�narl�'n�n Yunus anlay�� ve yorumu temel ilkelerde de�i�mez.
Ancak otuz y�l i�inde yeniden yeniden geli�tirilen bu yorumun ayr�nt�lar�nda baz�
dalgalanmalar g�r�l�r. 1960'tan sonraki �al�malarda Yunus'un mistik yan� arka plana
ge�er; onun insan, do�a ve toplum sevgisi �ne al�n�r. Art�k G�lp�narl�, Yunus'u
bir din adam� olmaktan �ok, bir �a�da� sanat eri olarak de�erlendirmeyi ye�ler.
1971'de toplanan Yunus Emre Semineri'nde yapt��� konu�mada ise G�lp�narl� Yunus'un
Mevlevi oldu�unu ileri s�recektir. Bu de�i�me, G�lp�narl�'n�n kendi d�nya
g�r��ndeki geli�melerle ba�lant�l�d�r. Bekta�i ve Mevlevilikten h�manizme,
h�manizmden de sosyalizme a��lan G�lp�narl�, �mr�n�n son y�llar�nda yeniden
mistikli�e s���nm�t�r. Bu dalgalanma onun Yunus yorumlar�nda da yans�m�t�r.
G�lp�narl�'n�n Yunus'u Bekta�i-Bat�ni inan�l� bir dervi�tir. Onun ya�ad��� y�llarda
bir tarikat olarak Bekta�ilik daha kurulmam� oldu�u i�in Yunus, Bekta�ili�e varan
temel inan�lar� ve t�re ve t�renleri benimsemi� g�r�n�r. Ali'yi ve Oniki �mam�
y�celtir; i�kili, semahl�, m�zikli t�renlere kat�ld���n� s�yler; Tanr�'y� korkular
de�il sevgiler kayna�� bir varl�k olarak g�r�r. T�pk� Bekta�i �iir gelene�inin
yapt��� gibi, yery�z�ndeki k�t�l�kleri ortadan kald�rmad��� i�in Tanr� ile inceden
alay da eder.Kur'an'dan, hadislerden, Mevl�n� ve S�di'nin eserlerinden �rnekler
aktararak G�lp�narl�, Yunus'un Arap�a ve Fars�a'y� �ok iyi bildi�ini, �slam
bilimlerini kaynaklar�ndan okumu� oldu�unu ortaya kor.Derslerinde G�lp�narl�, Yunus
Emre'nin mistikli�ini k�k� havada, dallar� yerde bir a�aca benzetirdi. Biz o vakit
bu benzetmeyi bir s�z oyunu diye pek ciddiye almazd�k. Yunus'u yeniden okuyunca,
�imdi, g�zlemin do�rulu�unu daha iyi anl�yorum. �undan ki, Mistiklik, hem do�ay�
hem insan� Tek V�cut'tan, Tek Yarat�c�'dan do�mu� suretler olarak g�r�r; bu �lahi
Ger�ek'ten ba�ka ger�ek tan�maz. B�ylece ger�ek do�a ve insan ancak soyut
kavramlar olarak belirir Mistiklikte. Yunus ise, bunun tersini yap�yor, Mistikli�i
soyutlay�c� bir felsefe olarak kullanaca��na; insan� da, do�ay� da, s�k s�k
soyutluktan kurtar�c� bir sistem olarak kullan�yor. G�lp�narl�'ya g�re Yunus, soyut
bir Tanr� sevgisinden de yola ��ksa, insan sevgisine, maddi sevgiye ula�m�t�r. Onun
sevgilisi "kulaklar� k�peli" bir kad�nd�r da. Bu sevgide madde ve �ehvet de vard�r.
Yunus'un �iirinde g��l� bir halk sevgisi yatar, Yunus halk�n sorunlar� ile yak�ndan
ilgilenmi�, her zaman halktan yana olmu�tur. G�lp�narl� buna Yunus'un halk��l���
diyor.Yunus yorumlar�na 1960'tan sonra Sabahattin Ey�bo�lu da kat�l�r. Onun Yunus
Emre (1972) adl� kitab�n�n daha ilk sayfas�nda, Ey�bo�lu, "Yunus'a selam"
yollarken, bu selamda biz sadece bir ara�t�rmac�n�n de�il, bir sanat ve g�n�l
erinin de yorumu ile kar��la��r�z. Bu selam bizce Yunus'u �iir dilinden yorumlayan
bir incelemedir. ��yle der:"Selam olsun Anadolu'nun orta yerinden, T�rkiye halk�n�n
ba�r�ndan d�nyaya seslenmi� Yunus Emre'ye:Halk� seven, halk�n sevgilisi olmu� Yunus
Emre'ye;Halk�n a�z�ndan konu�mu� ve halk� kendi a�z�ndan konu�turmu� Yunus Emre'ye;
T�rk�e, insanca ve Yunus�a olman�n s�rr�n�, yani ger�ek �iirin s�rr�n� bulmu� Yunus
Emre'ye;Y�re�ini, d��ncesini ezenlere kar�� ezilenlerden yana koymu� Yunus
Emre'ye;Sevgiyi, insanl��� y�celten, tanr�la�t�ran, Tanr�y� al�ak g�n�llere,
insanl��a, sevgiye indiren Yunus Emre'ye;�nsanlar� birli�e, dirli�e, do�rulu�a,
bar�a �a��ran; ya�amay� seven, ama �l�mden korkmayan Yunus Emre'ye;�airler �airi,
insanlar insan�, garipler garibi, dostlar dostu, T�rkmen kocas� Yunus Emre'ye 1972
y�l� T�rkiye'sinden selam olsun."Ey�bo�lu Yunus'un mistikli�ini hi� �nemsemez, onun
bu yan� �zerinde pek az durur; Yunus'u yedi y�z y�l evvelin d�nyas�ndan ay�r�p,
bug�n�n �airi ve d��n�r� olarak de�erlendirir. Bunu bilerek yapmaktad�r. Diyor ki:
"Ben sizi Yunus Emre'nin Tanr�l�ktan �ok, insanl�ktan yana giden yollar�na
g�t�rd�m. Yunus Emre elbet �a��n�n dinsel d��ncesi d��na ��kmad�. Bir �slam �airi
ve ayd�n� olacak, insanl�k sevgisini Tanr� sevgisi ile ba�da�t�racakt�. Ama hi�bir
donmu� tarikat�n, hi�bir kara kapl� kitab�n, hi� bir dogman�n k�lesi kalmad���
besbelli. Bug�n ya�asa elbet d��ncesi de, �iiri de �a��n�n inan�lar� ile beslenecek
ve en ileri �airimiz ne ile sava��yorsa o da onunla sava�acakt�. Geriye �evrik �aba
de�il Yunus'un �abas�; karanl�ktan ayd�nl��a do�ru �evrik bak�lar�. Onun i�in de
eskili�i yenile�mesine engel olmuyor, ondan y�zy�llar sonra gelmi� nice T�rk
�airinden �ok daha yeni geliyor bize."Yunus Emre i�in ba�ka bir yorumu bize s�zl�
k�lt�r gelene�imiz sunar. Buna T�rk halk�n�n Yunus Emre yorumu diyebiliriz.S�zl�
tarihimizde Yunus yoksul bir ekincidir. B�t�n Anadolu ekincileri gibi, g�n bulur,
g�n yer. Kurakl�k kavurup ekini bitmeyince, heybesini omzuna vurup bu�day aramaya
gider. "Kar��l�ks�z bir �ey istenmez" diyerek, heybesine, �oban arma�an�, yaban
al�c� doldurur. Yunus Emre Mo�ol beylerinin, Konya sultanlar�n�n kap�s�na varacak
de�ildir elbet, bir tekke kap�s�na var�r. O tekkeler ki, her zaman kap�lar�n�
yoksula, d�k�ne a�m�, kap�ya gelen garibe kim oldu�unu sormadan, i�eri buyur etmi�,
�n�ne yo�urt ekmek koyup a��rlam�t�r. Hac� Bekta� Tekkesi'nin dervi�leri de Yunus'u
buyur eder, arma�an�n� al�r, yaban al�c�n� de�erli bir �eymi� gibi b�l��r, yerler.
Yunus, H�nk�r Ululu�undan al�c�na kar��l�k bu�day ister. H�nk�r bu�day yerine nefes
�nerir; Yunus, "nefes kar�n doyurmaz" diyerek bu�dayda ayak direr; bu�day�n� da
al�p yola d�er. Evine gelince kar�s� Yunus'a "ke�ke nefes alsayd�n, bu�day t�kenir,
erenlerin nefesi t�kenmezdi" der. Yunus kar�s�n�n s�z�n� dinleyip d�ner, nefes
almaya var�r. Ama ge� kalm�t�r. Bu erenler nefesini Yunus ancak Taptuk Emre
Tekkesi'nde bulabilecektir. Yunus Taptuk Tekkesi'ne var�r, erinmeden, yorulmadan,
y�ks�nmeden k�rk y�l bu tekkeye hizmet verir. Pek d�r�st bir hizmettir bu. O kadar
ki, Yunus, "e�ri bu kap�ya yak�maz" diye, ormandan tekkeye bir tek e�ri odun
getirmez. �airlik vergisini ancak b�yle uzun ve �ileli bir emekten sonra elde eder.
Her iki anlamda da "hak" s�z� s�ylemeyi bundan sonra ��renir.Ba�ka efsanelerde
Yunus'u ger�ek insan ili�kileri i�inde g�r�r�z. K�skan�l�klar, kalle�likler,
iftiralar, dostluk ve arkada�l�klar i�inde ya�ar Yunus'umuz da. �eyhinin k�z�n�
seviyor diye iftira ederler; sevmiyordur ama, dedikodular� susturmak i�in �eyhinin
k�z� ile evlenir. Fakat eli k�z�n eline de�mez. Oturur Kuran okurlar k�zla beraber.
Bu nedenle Yunus �eyhinin evinden uzakla�mak zorunda bile kal�r.Al�ak g�n�ll�
Yunus'umuz, efsanede, ula�t��� y�celikler derecesinden habersizdir. Kendi de�erini
bir ma�arada ba�ka dervi�lerden ��renir. Ak�am olunca bu dervi�ler Tanr�'ya
yakar�r, ondan yiyecek dilerler. Tanr� taraf�ndan bol yemek indirilir. Yunus sorar:
"Kimin y�z� h�rmetine dilediniz de Tanr� size bu yemekleri g�nderdi?" Dervi�ler
"Taptuk kap�s�nda Yunus derler bir ulu ki�i varm�, onun y�z� h�rmetine" derler.
Yunus �z derecesinin y�celi�ini b�ylece anlar ve tekkeye geri d�ner.Taptuk Baba bir
g�n dervi�lerinden �i�ek toplay�p getirmelerini istemi�. Dervi�ler k�rlara ��k�p,
demet demet �i�eklerle d�nm�ler. Yunus hangi �i�e�e el att�ysa, �i�e�in kendi
dilince Tanr�'ya yakarmada oldu�unu duymu�; koparmaya k�yamam�. Tek bir �i�ekle
d�nm�, do�an�n �st�ne b�yle titremesi �eyhini daha �ok sevindirmi�.Yunus'un �iir
tomar� Molla Kas�m denen bir yobaz�n eline ge�mi�. �iirleri okuduk�a Molla, bu �iir
dine diyanete ayk�r�d�r diye y�rt�p yele verir, bu Tanr�'ya asi olmakt�r diye
kopar�r suya atarm�. B�ylece �iirlerden bini yele verilmi�, bini de bir �rma�a
at�lm�. Geriye kalan �iirleri okurken Molla Kas�m �u dizeye rastlam�:��k Yunus bu
s�z� e�ri b��r� s�ylemeSeni s�gaya �eker bir Molla Kas�m gelir.Olacaklar� olmadan
bilen bu ker�mete pek �a�an Kas�m, Yunus'un erenlerden oldu�unu anlam�; geri kalan
�iirleri korumu�. Kaybolan �iirlerden binini suda bal�klar, binini g�kte melekler
okumakta imi�; bize de y�rt�lmayan bin �iir kalm�.Bir de Yunus'un k�z� Bac� Hatun'a
mal edilen efsane var. Ni�anlan�r Bac� Hatun, kocas� olacak gencin k�y�ne gitmesi
gelenek gere�idir. Ama Bac� Hatun, kad�n onurunu y�ce tutan bir ki�idir. Haber
yollar ki, ben yolun yar�s�na kadar varaca��m, benimle evlenmek istiyorsa yar� yola
kadar da o gelsin. Erkek ancak yar� yola vard�ktan sonra Bac� Hatun'la evlenebilir.
Yunus Emre'nin hayat� etraf�nda olu�an
ba�ka efsaneler de var. Onlar G�lp�narl�'n�n ve Ey�bo�lu'nun kitaplar�nda
bulunabilir; buraya almay� gerekli bulmuyoruz. Halk�m�z, sevip sayd���, anlay�p
be�endi�i, kendisine d�r�st hizmet veren ba�ka devlet adamlar�na, sanat erlerine ve
bilginlere de benzer efsane nak�lar� vurmu�, onlar� d�ledi�i renklerle bezemi�tir.
Bunlar k�saca demek ister ki: Sanat eri halk�n i�inde olacak, halk�n anlayaca��
dilden konu�acak, al�ak g�n�ll� olup, bilgisi ve g�rg�s� ile �i�inmeyecek, halka
yukardan bakar olmayacak. Emek verip, �ile �ekerek, bilgeler kap�s�na d�r�st�e
hizmet vererek zenaat�n� ��renecek, ger�ek sanat�n s�rr�na b�y�k �aba ile ula�acak.
Halka hizmeti i�in kar��l�k istemeyecek, do�ruluktan ayr�lmayacak. Yunus'u halk�m�z
b�yle yorumlar ve bu yorumda, elbet, y�zy�llard�r s�r�p gelen, ama, ger�ekle�meyen
umutlar ve d�ler yer al�r.�K� YUNUS EMRE, �K� HAYAT G�R���,�K� D�N �DEOLOJ�S�Yunus
Emre'de iki de�i�ik din anlay��na dayanan iki �iir gelene�i vard�r. Bunlardan biri
�slam'�n S�nni yorumunu yans�t�r; �teki Bat�ni yorumunu. (Ortodox ve heteredox).
M�sl�manl�kta S�nni yorum, ki�inin yaln�zca Tanr� ile ili�kisini de�il, insanlar�n
birbirleriyle ili�kilerini, devlet ve h�k�metle ili�kisini, g�nl�k davran�lar�n� ve
hayatlar�n� da kontrol eder. Yani b�t�n bir hayat g�r��, davran� bi�imidir. Halk�n
anlay��nda bu yorum, insan�n, sabah yata��ndan nas�l kalkaca��ndan tutun da, neler
yiyece�ine kadar uzanan haz�r kesilmi� bir elbiseye d�n�m�t�r. Yedi y�z y�l �nce
kutsal kaynaklarca nas�l kesilmi�se veya daha sonralar� S�nni din adamlar�
taraf�ndan nas�l makaslanm�sa, �yle giyilecektir. Bu yorumun temeli Tanr�
korkusudur. Kendini t�m�yle Tanr�'ya teslim etmektir. Kutsal kitab�m�z�n b�t�n
ayetleri, "Tanr�'dan korkunuz, Tanr�'ya ve Peygamberine itaat ediniz" ��retisiyle
doludur. Orda "Tanr� sizi sever" veya "Tanr�'y� seviniz" s�ylemi bulunmaz.�kinci
M�sl�manl�k yorumu Tasavvuf yorumudur (mistik yorum). Buna Batini yorum da
denmektedir. Kutsal kitab�n hemen her ayetinde gizli bir anlam bulur bu yorum. Bu
yorumun temelinde co�kulu bir Tanr� sevgisi yatar. Ona, bunun i�in, sevgi dini
diyebiliriz. �yle bir sevgi ki, onun co�kusuna d�enler, evreni, insan�, Tanr�'y�
bir ��k seli i�inde birbiriyle kayna�m� g�r�r. Bu b�y�k sevginin esrikli�inde,
insanlar� birbirinden ay�ran dinlerin, tarikatlar�n, inan�lar�n, milliyet ve
�rklar�n �st�ne ��kar ve b�t�n insanlar� e�it sayar. Bu yorum da halk�n hayat�nda,
t�renleri, t�releri, m�zi�i, �iiri, semah�, insana sayg�s�yla b�t�n hayat� kapsayan
bir d�nya g�r��, bir hayat bi�imi olarak alg�lan�r.Yunus Emre, hayat�n�n belli
d�nemlerinde bu iki anlay�� da benimsemi� g�r�n�r. Bunun i�in onun �iiri bir ikilem
i�indedir. Onda �z ve bi�im bak�m�ndan birbirine benzemeyen iki �iir dal� buluruz.
Bunlar�n birinde Yunus, aruzu, �tekinde hece veznini kullan�r. Birinde Divan
�iirinin bi�imlerini ve kurallar�n� ye�ler, �tekinde halk �iirinin. Birini, kalemi
eline al�p, oturup, dizini k�rarak yazar; �tekini, s�zl� yarat�r, "dilden s�yler".
Bu sonuncuyu, belki de, bir m�zik aletinin e�li�inde s�yler. Ama ikilik, as�l, din
anlay��nda keskinle�ir. Bunlar�n birinde Yunus, medreseden yeti�me bir mollad�r;
�tekinde tekkeye postu sermi� bir dervi�tir. Molla Yunus, i�inde g�c�nde, evinde
bark�nda, namaz�nda niyaz�nda, tam kurulu d�zenin istedi�i bir ayd�nd�r. Dervi�
Yunus, evini bark�n� b�rak�p, kurulu d�zene ters d�en bir tekke toplumuna g��m�t�r.
D�zenle a��k bir �at�maya girmemi�tir, ama art�k, Yunus Emre, kar��t bir k�lt�r�n
i�indedir. Beyler d�zenine ters d�er; Taptuk Baba d�zeninin adam�d�r. �imdi, Molla
Yunus'la Dervi� Yunus'un �iirlerini kar��beri koyal�m:1. Molla Yunus (veya softa
Yunus):Oru� namaz k�lmayan�n Hak buyru�un tutmayan�nDo�ru yola gitmeyenin g��s�nde
iman n'eylesin.2. Dervi� Yunus:Oru� namaz zek�t hac c�rm � cinyatt�r�rFakir bundan
azatt�r hass u havas i�inde.1.U�maktaki hurileri onlar giyinmi� donlar�Ne baht�l�
m�minleri bize nasip eyle �alab.2.U�mak u�ma��m dedi�in m�minleri yeltedi�inBir ev
ile birka� huri hevesim yok ko�mak i�in.1.Helal ola sana u�mak (cennet) u�makta
huriler ko�makCennet �arab�ndan i�mek tanla seher vaktinde dur.2.Bize a�k
�arab�ndan sun sakiBize u�maktaki kevser gerekmez.1.Kom�ular ile dur bile k�l
namaz� imam ileYalvar g�nah�n gel dile tanl� seher vaktinde dur2.Ben oru� namaz
i�in s�ci i�tim esridimTesbih seccade i�in dinlerem �e�te kopuz1.Yaratt� yetmi� iki
t�rl� diliArada �st�n kodu M�selman�2.Yetmi� iki millet bir g�z ile bakmayan�er'in
evliyas�ysa hakikatta as�d�r.1.Ol ge�itin k�pr�s� u� beni yoldan koduGe�emez de�me
ki�i k�pr�s�n k�ldan kodu.2.K�l gibi k�pr� gerersin ge� deyiGel seni sen tuza��mdan
se� deyiYa d�er ya dayan�r ya u�arK�l gibi k�pr�den adem mi ge�er.Bu iki din
anlay�� aras�ndaki ayr�l�k keskin ve �arp�c�d�r.Burhan Toprak bu �iirlerden birinci
k�meye girenleri Yunus'un s�ylememi� oldu�u kan�s�ndad�r. "Bu cins �iirlerin Yunus
Emre'ye ait olmayaca��n� takdir etmek herhalde b�y�k bir zek� i�i de�ildir."
(Toprak, 1943, s. 33). G�lp�narl� ise, bu �iirleri "ya tarikata giri�in ilk
devrelerinde s�ylenmi�, yahut yeni ba�layanlar i�in yaz�lm� manzumeler" sayar.
(G�lp�narl�, 1936, s. 21). G�lp�narl�, bu �iirlerin tak�yye (as�l inanc�n�
saklamak) i�in yaz�lm� olabilece�ine de i�aret eder. (G�lp�narl�, T. 159). Bizce bu
g�r�lerin birincisi do�ru olamaz. �kincisi ise eksiktir. �lkin, Yunus'un en eski
divan�nda bile b�yle �iirlerinin say�s� 60' � a�k�nd�r. Bunlar�n hepsi, daha o
vakit Yunus divan�na ba�kalar� taraf�ndan sokulmu� olamaz. Ayn� nedenle bunlar�
"tak�yye" �iirleri saymamak gerekir. Yunus Emre ger�ek inanc�n� saklamak, d�nya
g�r��ne tam ters d�en ham sofulu�u y�celtmek i�in bu kadar �ok �iir yazm�
olmamal�d�r. Bununla, Yunus �iirlerinin aras�na kat�lmalar olmam�t�r demek
istemiyoruz. Elbet olmu�tur. Ancak, bu �iirleri de Yunus'un yazd��� kan�s�nday�z.
Bu �iirler Molla Yunus'un, medreseli Yunus'un eserleridir; Yunus tekkeye varmadan
evvel yaz�lm�t�r. �teki �iirleri ise, olgunluk �a��nda, Taptuk Tekkesi'ne
kat�ld�ktan sonra yazm�t�r Yunus; bunlar Dervi� Yunus'un �iirleridir.SOFTA YUNUS -
MOLLA YUNUS:S�nni �iir gelene�inde Yunus'un din anlay�� bir k�y imam�n�nkine
benzer. Onlarda latas�n� beline sokmu�, kollar�n� �emrelemi�, top kara sakall� bir
imam konu�ur gibidir. �iir b�yle yerlerde e�itici, yol g�sterici, ak�l verici,
yukardan bak�c�d�r. Ba�naz ve ac�mas�zd�r. Ya dinin kurallar�na ve �eriat�n
buyruklar�na eksiksiz uyacaks�n, ya da toprak ba��na; hem bu d�nyan�n, hem �teki
d�nyan�n b�t�n azaplar� seni beklemektedir. Bu �iirlerde Yunus, kayna��n� �slam
k�lt�r�nden alan efsaneleri, hik�yeleri, peygamber ve aziz menkabelerini s�k s�k
kullan�r. �iirlerini onlardan al�nan nak�lar, simgeler, deyimler ve hayallerle
�rer. Bu �iirlerinde de Yunus, dili iyi kullan�r, aruzu T�rk�e'ye ustal�kla
uygular, �iiri rahat s�yler. Ama Yunus'un b�y�k s�z ustal��� bu �iirlerde daha
belirmemi�tir. Yunus �iirin o b�y�k gizini daha yakalayamam�, �arp�c� lirizmi ele
ge�irememi�tir. B�y�k soluklu "�airler Kocas�" Yunus Emre daha ortaya ��kmam�,
s�z�n er meydan�nda "meydan-� s�handa" daha boy verip sal�nmaya ba�lamam�t�r. S�nni
�iir gelene�i Yunus'u insanlarla s�cak ve do�a ile ferahl�klar verici ili�kilere
girmekten al�koymu�, Yunus b�ylece kuru ve soyut bir ili�kiler d�nyas�na hapsolup
kalm�t�r. Orada insanlarla Yunus sadece, cennet-cehennem, oru�-namaz, Azrail-
�srafil diye konu�ur. Bir t�rl� kar��l�kl� g�n�l al�veri�ine giremez. �iirinin
kap�lar� serin esen yele, y�cesi dumanl� da�lara, "ya��n ya��n a�layan" buluta
oldu�u kadar, "da�dan zahmet ile odun indirenlere, kah�r ile kazan�p, g�le g�le
yedirenlere, tazecik topra�a d�en g�l gibi nazeninlere ve ye�il ekin iken
devrilenlere" de kapal�d�r. Yunus ger�ek insan�, ger�ek do�ay� ancak tasavvuf
yoluna girdikten ve Taptuk Tekkesi'ne vard�ktan sonra bulacakt�r.S�nni �iirlerinde
Yunus say�l� nak�lar� i�ler. Bunlar� yeniden yeniden, b�k�p usanmadan s�yler. Bu
nak�lardan biri Molla Yunus'a �ok yak�an bir �a�r�d�r. Namaz k�lmaya, oru� tutmaya,
Tanr�'n�n birli�ini, Peygamber'in ululu�unu tan�maya ve �eriat�n isterlerini yerine
getirmeye bir �a�r�. Yunus bunlar� ��yle s�yler:Namaz k�l yarak olsun ahrete gerek
olsunSininde (mezar�nda) ��rak (��k) olsun dur erte namaz�naNamaz k�l imam ile
gitmegil g�man ileGidesin iman ile dur erte namaz�na*****Peygamberler serveri din
dire�i MuhammedG�r ne gevherler kodu bu bizim kan�m�zaGelin amel edelim elimiz erer
ikenEcel irer ans�z�n ir�rmez san�m�za*****Zanaat�n yi�re�i (en iyisi) namaz imi�
ho� bi�eNamaz k�lan ki�ide olmaz yavuz (k�t�) endi�eTan�lac�k (tan vaktinde) duru
gelgil elini suya vurgil�� kez selavat vergil andan bakgil g�ne�eEvinde hel�line
be� vakt namaz ��retgil���d�n tutmaz ise yaz��� yoktur bo�a*****M�sl�man�m diyen
ki�i �art� nedir bilse gerekTanr�'n�n buyru�un tutup be� vakt namaz k�lsa gerek
*****Okuna Kur'an u Yasin kulak urup dinleyesinDa�ca g�nah�n yuyas�n tanla seher
vaktinde dur*****Ya Rabbena hayreyle Muhammed'e yareyleKabrimizi nur eyle kabre
vard���m geceYunus'un bu ak�l hocal��� g�revini t�mden benimsedi�i, bu ���t vermede
kendini rahat hissetti�i s�ylenemez. Ku�kuludur. Kuru kuru yol g�sterip duran dilin
kendi dili olmad���n� bir yerlerde sezmektedir. Bir bakars�n�z, �iire Yunus ��yle
ba�lar:Utanmazs�n Habib'inden o derdine tabibindenNe kim dilersen i�lersin me�er
Allah'tan korkmazs�nNi�in sen nefs-i mekk�r� bu gafletten uyarmazs�nMuhammed �er'i
g�l�n� sen�n y�z�ne urmazs�nBir de bakars�n�z ayn� �iirin sonunda, Yunus'a yak�an
bir �z ele�tiri ile, kendini k�nar, yapt�klar�n� ay�plar:Yunus s�z�n kime dersin ya
kimin kaygusun yersinNasihat ile (ba�kas�na) eylersin ya kendin ni�e tutmazs�n
(Divan, 294)Yunus Emre, bu S�nni M�sl�manl�k nak��na, baz� ahlak ilkelerinin
savunuculu�unu
da ekler. Bu ilkeler Yunus'un �iirlerini dokuyan �nemli bir temel olu�turur.
D�nyadan vazge�mek (terk-i d�nya) ve bu d�nyan�n nimetlerini dileyen nefsi �ld�rmek
gibi iki konu �zerine kurulan bu ahlak sistemi, Yunus'un �iir dilinde ��yle
a��klan�r: "Bu d�nya fanidir, kal�c� de�ildir; yaland�r, tuzakt�r, y�land�r. �arap
gibidir �nce zevk verir, ama sonradan �arpar. Bunun i�in d�nya zevkine
d�meyeceksin. Nefsin, ki seni d�nya nimetlerine ve d�nyan�n zevkine �a��ran odur,
senin en b�y�k d�man�nd�r. Bu nefsin itini �ld�receksin. Ger�ek mutluluk �b�r
d�nyadad�r; o d�nyada g�lmek i�in bu d�nyada a�layacaks�n." Bu ���tlere Yunus, ayn�
g�r� i�inde, ama toplumcu bir yan� olan, ba�ka ���tler de katar: "Yoksullar� ho�nut
tutacaks�n. Zulumdan elini, haramdan dilini �ekeceksin. Be� parma��n� kendi a�z�n�
doldurmak i�in kullanmayacaks�n; birini kesip yoksula vereceksin. Kendini herkesten
al�ak tutacak, taze elbiseler giymeyecek, d�e�ini toprak, yast���n� ta�
eyleyeceksin. Yat�p uzan�p v�cudunu semirtmeyeceksin. Kimsenin arkas�ndan
konu�mayacak, kimsenin s�z�n� kimseye demeyeceksin."Yunus'un verdi�i ���tler
kayna��n� halk bilgeli�inden, Kur'an ve hadisten alan ��l� bir bile�imdir.
Bunlardan d�nyadan vazge�mek, Kur'an'dan kaynakland��� halde, M�sl�man mistikleri
taraf�ndan yeni yorumlarla geli�tirilmi�, b�t�n bir davran� ve hayat felsefesi
haline sokulmu�tur. D�nyadan vazge�mek konusunda, �slam kaynaklar� �eli�ki
i�indedir. Bir yandan Kur'an: "Siz f�ni d�nya ile ��rp�n�yorsunuz, ama, Allah
�hireti ister." (Sure 3, ayet 68); "Alt�n ve g�m� y��anlar ve bunlar� Tanr� yoluna
harcetmeyenler! Sen onlara elemli bir azab� haber ver." (Sure 9, ayet 34) gibi
d�nyadan vazge�meyi destekleyen h�k�mler getirmi�tir. �te yandan hadisler ��yle
yarg�lar ortaya atar: "��inizden en makbulunuz bu d�nya i�in ahireti, yahut ahiret
i�in bu d�nyay� unutanlar de�il, her ikisini bir tutanlard�r."; "M�min a�z�na
g�t�rd��� her lokma i�in Tanr� m�k�fat� al�r."; Mallar�n� da��t�p sonunda dilenci
olmak marifet de�ildir."(Goldziher, 116-120).Bunlardan birinci k�medeki g�r�leri
benimseyen ve hayatlar�n� ona g�re d�zenleyerek ya�ayan Sufiler, ger�ekten,
d�nyadan el etek �ekmi�, ya topluma t�mden k�serek bir kenara �ekilmi�ler, yahut
d�nyaya tapanlara, mal m�lk y��anlara k�zg�nl�k ve d�manl�k duymu�lard�r. Bu
d�manl�k onlar�n bir k�sm�n� kurulu S�nni d�zenlere ba� kald�rmaya, onlarla sava�a
girmeye kadar g�t�rm�t�r.Yunus'un �iirlerindeki, toplumsal a��rl��� bulunan ahlak
ilkelerinden, zulmetmemek, yoksula yard�m etmek, kom�u hakk� g�zetmek, kimsenin
ard�ndan konu�mamak, Kur'an'da da yer alan ilkelerdir. Ama bunlar� Yunus'un ille de
Kur'an'dan alm� oldu�u ileri s�r�lemez. Bu ahlak ilkeleri halk bilgeli�i
gelene�inde de ya�ayagelmi�tir. T�rk epik edebiyat�nda, atas�zlerinde ve halk
edebiyat�n�n �teki kaynaklar�nda da bulunur. Bunlar�, Anadolu'ya hem Hint'ten, hem
Yunan'dan gelen hayvan hik�yelerinde bile g�r�r�z. Yunus'un savundu�u ahlak
ilkelerini belirten �iirlerden �rnekler:Miskinem anam yetimi yudum ��yle meyyitimi
(�l�m�) �ld�rem nefsim itini gelmesin koman gerekmezHer kim nefsine kal�rsa
m�sl�man de�il �l�rseHayretsin benden bilirse e�lenmen zaman gerekmez*****Bir
ki�inin yadlu s�z�n var�ban kimseye demeBiz uludan i�itmi�iz h�nz�rdan geridir
gammaz*****D�man benim nefsimdirir var tama'la h�rs�md�r�rTama ile h�rsa uyan
g�n�llerde yer e�lemez*****Zinhar vermegil g�n�l d�nya pay�na birg�nD�nyaya g�n�l
veren d�e tay�na birg�nBu d�nya bir evrendir �demleri yutucuBize dahi geliben yuda
doyuna birg�n*****Yunus yok d�nya dad� ��n f�niymi� ad�Muhammed z�ndan dedi bunda
g�lmemek i�in*****Taze v� yum�ak giymeyem c�mlesinden fari� olamGer d�e�im toprak
ise yast���m� ta� eyleyemUram y�kam nefs evimi oda yana h�rs u havaEl g�t�rem
�imden geri nefs ile sava� eyleyem*****Bu ne g�lecek yerdir a�lasana key kat�D�t�n
d�nya zevkine unuttun k�yametiDaha tasavvuf yoluna girmeden Yunus'un yazd���
�iirler aras�nda bir dal var ki �tekilere hi� benzemez. Bu dalda ne S�nni
M�sl�manl�k ��retisi, ne de ak�l hocal��� �i�eklenir. Oraya korkun� bir a��rl�kla
oturmu� bir korku egemendir: �l�m korkusu. Bu deh�et sal�c� korku Yunus'un yakas�n�
bir zaman b�rakmaz. Yunus, Taptuk Emre'nin kap�s�na varana, tarikat yoluna girene
ve tekke insanlar�na kar�ana kadar s�rer. Onun �l�m korkusu bir yan�yla ahret,
k�yamet ve hesap verme korkusu gibi g�r�n�r. Yunus �z �z�ne boyuna bu korkuyu
hat�rlat�r: "An ol g�n� ki Azrail yakana yap�acak, an ol g�n� ki kara topraklara
kar�lacaks�n, an ol g�n� ki etin kemi�in ��r�yecek." Bu yinelemelerle Yunus �l�m
korkusunu g�zleri �n�nden ay�rmak istemez. Bu korkuyu bir an unutsa, sanki onun
inan� sistemi t�mden ��kecek; Yunus kendini d�nya zevklerine dalm� bulacakt�r.
Ger�ekten de bu yan� ile korku, Yunus'un i�inde bendini y�k�p g�r�l g�r�l akmaya
haz�r hayat ve insan sevgisinin �n�n� t�kayan bir baraj duvar� gibidir. Birlik
felsefesi ile bu korku unutulduktan sonrad�r ki, bu sel bendini y�k�p ortaya
��kacakt�r. S�z buraya gelince Yunus'un �iir dili g�zelle�ir: "�srafil Surunu
vuracak, yery�z� d�md�z olacak, da�lar pamuklar gibi at�lacakt�r. T�m insanlar
mezarlar�ndan f�rlay�p, kefenleri boyunlar�nda mah�er meydan�nda toplanacak; bir
ana baba g�n� olacak, evlat anas�n�, ana yavrusunu bulamaz hale gelecektir.
Y�ld�zlar�n ba�� kopup yere d�k�lecek, yer yar�l�p, �erha �erha par�alanacakt�r.
Cehennem ki bir yal�m ate�tir, zincirlerinden bo�anacak, insan kalabal���n�n �st�ne
do�ru y�r�yecektir." Bu �iirlerde yal�n ve renkli bir dille art�k b�y�k usta Yunus
Emre konu�maktad�r. �iir dizeleri z�tl�klar� yan yana getirerek a��l�p giderler.
Hayatla �l�m, cennetle cehennem, var olu�la yok olu�, karanl�kla ayd�nl�k, d�zenle
alt �st olma bu �iirlerde kar�� beri yerlerini al�rlar. Biri �tekinin etkisini
art�rmak i�in se�ilmi�tir. Korku b�y�d�k�e hayat g�zelle�ir, hayat�n g�zellikleri
yo�unla�t�k�a korku keskinle�ir. B�yle �iirlerinde Yunus o kadar diri ve �a�da�t�r
ki, yedi y�z y�l sonra N�z�m Hikmet, bir toplumsal alt �st olmay� d�lerken, Yunus
Emre'nin dilinden konu�acakt�r.Yunus Emre'nin bu b�y�k �l�m korkusunun, sadece
ahret ve k�yamet korkusu oldu�unu sanm�yoruz. Ger�i, bir zaman kendisi de bu
korkuyu �yle san�yor ve dinin �nemli bir unsuru sanarak unutmak da istemiyor. Bizce
bu korkunun ba�ka bir kayna�� olmal�. M�sl�manl�kta ahret ve k�yamet korkusu kadar
cennet ve m�k�fat umusu da vard�r. Neden Yunus hep olumsuzu hayalliyor? Bu korku
toplumsal ger�eklere mi dayan�yor? Yunus'un �a��nda deh�etli korkular salan olaylar
var da, Yunus bunlar�n sald��� yayg�n korkuyu bir din ve ahret korkusuna m�
aktar�yor? Yunus'un ya�ad��� y�zy�lda ba�ka toplumlarda kollektif korkular ve
panikler g�r�lm�. Avrupa, s�z gelimi, b�yle korkular ya�am�. Vebadan, ba�ka salg�n
hastal�klardan korkup pani�e kap�lm�. Daha sonra T�rklerden deh�etli korkar olmu�.
Istanbul'un fethi ve Moha� zaferi bu korkuyu iyice artt�rm�. Osmanl� Sultan�,
�ad�r�n�n �n�nde, g�ya, binlerce kesik kafadan bir kule diktirmi�; seksen bin
H�ristiyan� k�l��tan ge�irtmi�. Papazlar ve kilise adamlar� bu korkuya tellall�k
etmeye ba�lay�nca, korku ger�ek bir pani�e d�n�m�. Sa�l�kl� d��nce yerini
ba�nazl�klara b�rakm�. Kuyular� zehirliyor, �ocuklar�n kan�n� emiyor diye Yahudiler
lin� edilmi�; havay� kirletip berbat ediyor diye c�zzaml�lar� kitle halinde
k�rm�lar. Halk ak�n ak�n k�ylere ka�m�, korkudan kentler bo�alm�. Yunus'un ya�ad���
zamanlarda b�yle yayg�n ve genel bir korkuyu do�uracak olaylar eksik de�il. Mo�ol
at�n�n bast��� yerde ot bitmez olmu�, her y�l yeni Mo�ol ak�nlar�, sald�r�lar� ve
k�rg�nlar� var. Sel�uklu g�c� ��k�nce, Anadolu'da, �urda, burda bir s�r� k���k
beylik t�remi�. Ay ge�miyor ki bunlar birbiri ile vuru�up, kan d�kmesin. 1299
k�tl���nda halk �l�lerin etini yemek zorunda kalm�. Ama, b�t�n bunlar bir deh�et,
bir yayg�n panik yaratmam�. M�sl�man kadercili�i b�yle bir korkuyu �nlemi�. Avrupa,
kuyular� zehirliyor, havay� kirletiyor diye c�zzaml�lar� �ld�r�rken, Anadolu'da,
Konya'da, Mevl�n� bir havuza girmi�. C�zzaml�lar�n y�kand��� bir havuz.
Mevl�n�'n�n dostlar� hemen c�zzaml�lar� ��kar�p, havuzu temizlemek istemi�ler.
Mevl�n� b�rakmam�. Havuza girmi�, c�zzaml�lar�n �zerinden akan suyu avu� avu� al�r,
kendi omuzlar�ndan a�a�� d�kermi�. Evangelinos Misailidis, "Seyreyle D�nyay�" adl�
kitab�nda yaz�yor: �stanbul'da kolera salg�n� var. H�ristiyan halk korkudan evinden
d�ar� ��km�yor. Ama nice M�sl�man T�rk, nas�l olsa Allah�n dedi�i olacak diye
d��nerek hasta dostlar�n� ziyarete gidiyor, onlar�n ba�ucuna oturup elleri ile
yemeklerini verip, sular�n� i�iriyor, oturup hat�rlar�n� soruyorlarm�. Yunus
Emre'de korkunun anlat�lmas�, sadece din sembolleri ve ahiret hayallemeleri ile
kalmaz. Bir bakars�n�z Yunus, bir korku sembol� olarak kendi iskeletini hayallemeye
ba�lar; Yunus'un eti, kan� so�ulmu�, kadid olmu� iskeleti. Bu iskelet, korkunun
kemikle�mi� bir sembol� gibidir. Ama sadece bu kadarla da kalmaz. Ba�ka insan
iskeletleri bu teki s�k s�k �o�alt�r. Biz bir iskeletler ge�idi ile kar�� kar��ya
kal�r�z. O vakit Yunus'un korkusu ki�isel olmaktan ��kar, ba�ka insanlar�n da
korkun� kaderi �n�nde duyulan bir duyguya d�n��r. Yunus'un korkusunun ger�ek
kayna��n� biz o vakit buluruz. Yunus iki �iirini bir mezarl�k ziyaretine ay�rm�t�r.
Ama daha �iirin ba��nda anlar�z ki, bu, soyut bir mezarl���n �iir dilinden hik�yesi
de�il, insan eliyle do�ranm� y�zlerce cesedin yerlere serildi�i bir tablonun
anlat�lmas�d�r. Yunus deh�et verici bir k�r�m�n hik�yesini vermeye ba�lar : "Nazik
tenler kara topra�a kar�lm�, a��zlar toprakla dolmu�, diller bar tutup s�ylemez
olmu�tur. Kara g�zler so�ulmu� g�rmez olmu�, ay y�zler sarar�p solmu�tur.
�nsanlar�n kimi boynunu e�ip, kimi tenini topra�a serip yatmaktad�r. Damarlar
bo�alm� kan� kalmam�, d�k�len kandan her yan kana batm�t�r; yanan v�cutlardan
t�t�n a�madad�r g��e." Bu tabloyu soyut bir �l�m tablosu saymak �ok zor. Olsa olsa
bu, ger�ek bir k�r�m�n, k�l��tan ge�irilmenin anlat�lmas�d�r. Bu insanlar eceli ile
�lm� olamazlar. Biz o kan�day�z ki, Yunus Emre, k���k ya�ta, b�yle bir k�r�m
g�rm�, insan elinden do�ranan y�zlerce insan�n kara topra��n �zerine serilip
yatmas�na tan�k olmu�tur. Bundan do�an b�y�k �a�k�nl�k ve korku, Yunus'un yakas�n�
uzun zaman b�rakmam�t�r. Bu kanl� iskeletler korkusu, geceli g�nd�zl�, Yunus'un
g�z� �n�nde durmu�, bir t�rl� kaybolmam�t�r. B�yle bir korkunun do�ar ve ya�ar
oldu�una inanmak i�in ille de ruhbilim bulgular�n� say�p d�kmeye gerek yok. Yunus,
kendisi b�yle bir k�r�m� g�rd���n� s�yl�yor:Yunus bunu nerde g�rd� gelip size haber
verdiAkl�m vard� dilim �a�t� nitekim bunlar� g�rd�m
(Divan, 216)Yunus aydur bunu g�rd�m akl�m gitti deli oldum
(R.Yelkenci Mecmuas�, Divan 236.)Andan size haber verdim ��nk� �lenleri g�rd�m
(Divan, 236.)Bu �e�itlemelerin hangisi do�ru olursa olsun, Yunus b�yle bir felaketi
g�r�nce akl�n�n �a�t���n�, dilinin d�nmedi�ini s�yl�yor. Yunus g�rd�klerine o
kadar inanam�yor ki, kara topra��n alt�nda hayat�n s�r�p gitti�ini hayalliyor ve
bize T�rk edebiyat�n�n en g�zel dizelerinden birini veriyor:Kara topra��n alt�nda
g�l deren elleri g�rd�m�l�m kar��s�nda, g�ll�k g�listanl�k bir hayat�n zaferini
ilan eden bu dize kadar b�y�k bir �iiri, ben eski edebiyat�m�zda bulamad�m. G�l
deren veya g�l tutan eller nak��na �iirimizde s�k rastlar�z. Ama yere d�k�len
kan�n k�z�l g�l olup dirilmesi ve insanlar�n elinde hayata kat�lmas� pek �arp�c�
bir g�zellik. Yunus'un ilk devre �iirleri aras�nda bize peygamber k�ssalar�, evliya
menkabeleri, M�sl�manl�kla ba�lant�l� hik�yeler anlatan �rnekler de var. Bunlar�n
say�lar� az; Onun en kuru �iirleri bunlar. B�yle �iirlerde Yunus, Adem'in ve
d�nyan�n yarat�lmas�ndan ba�layarak, peygamberlerin ba��ndan ge�en ve M�sl�man
edebiyat�nda s�k s�k kullan�lm� olan efsane ve menkabeleri bize anlat�r. Bunlar�n
aras�na, kutsal kitaplarda bulunmayan bat�l inan�lar�n kar�t��� da olur! D�nya
�k�z�n boynuzunda durmaktad�r. �k�z� bir sinek huyland�r�r. �k�z de bir ta��n
�st�ndedir; ta�� bal�k s�rt�nda ta��maktad�r. �rnekler �unlar:Ol ge�idin korkusu u�
beni yoldan koduGe�emez de�me ki�i k�pr�s�n k�ldan kodu�nd'�k�z� ol l�in al ile
azd�rma�aSinek ile Hak �alab �k�z� elden kodu
�k�z ta��n �st�nde ta�� bal�k g�t�r�rBal�k suyun i�inde binas�n yelden kodu
(Divan, 106)*****Ey d�ny�ya aldanan hayr ile ihsan kan�Unuttun bu ahreti �efaat
iman kan�Kimde ki rahmet vard�r rahmet dah� andad�r�imdi bir g�z� a��k S�nni
M�sl�man kan��brahim Halil geldi. K�beye b�nyad urduO�luna b��ak �ald� �smail
kurban kan��eddad bir u�mak yapt� Nemrud g��e ok att�Karunu da yer yuttu Adil
N�irvan kan�Kim ki istedi buldu kullu�u tamam olduKi M�sr'a sultan oldu Y�suf-�
Kenan kan�Res�l Miraca a�d� g�kten yere nur ya�d�Habibim deyi and� ol Fahr-i Cihan
kan� (Divan, 110)DERV�� YUNUSMolla
Yunus, hayat�n�n bilmedi�imiz bir devresinde, Mistikli�i (Tasavvufu) kabul eder;
d�zenden kopar, bir kar��t k�lt�r olu�turan Taptuk Emre'nin Tekkesine var�r. Molla
Yunus, Dervi� Yunus'a d�n��r. S�nni beyler d�zeninin yerini, Hak Erenlerin yeni
toplum d�zeni al�r. Bu ge�i� Yunus'un �iirlerine yeni fikirler, yeni bir co�kulu
sevgi ve b�y�k bir s�z ustal��� getirecektir. D�n��m Yunus'un yaln�z din anlay��nda
de�ildir; Yunus'un e�i dostu ile, �evresi ve ailesi ile olan ili�kilerinde de yeni
kopmalar ve d�zenlemeler olacak, Yunus bu bunal�m�n sonunda evinden bark�ndan
ayr�lacakt�r. Bu bunal�m�n boyutlar�n� ve ger�ek nedenlerini bilmiyoruz. Bu konuda,
ancak, Yunus'un �iirlerinden ba�ka dayana�� olmayan, tahminler ileri s�r�lebilir.
Yunus bir �iirinde "Burda dahi verdin bize o�ul u k�z u �ift helal; ondan dahi
ge�ti arzum benim g�nl�m didar i�in" diyor. Bu dizenin ba�ka bir �e�itlemesi de
��yle: "Bunda dahi verdin bize ol huriy � �ift � helal; andan dahi ge�ti arzum
ahdim sana erme�i��n." Her iki dize de o�ullu k�zl�, iki kad�nl� bir aileye i�aret
etmekle kalm�yor; Yunus'un bu aile d�zeninden b�kt���n� da s�yl�yor. Yunus'a inan�
bunal�m� bir aile bunal�m� ile beraber mi geldi? Bize bu olmaz g�r�nm�yor. Ba�ka
bir �iirinde Yunus, "Vatan oldu diken bize, gurbet g�listan" derken, herhalde
"diken" ve "g�listan" s�zc�klerini kuru semboller olarak kullanm�yor. Yunus'u
vatan�nda rahats�z eden, ona batan bir diken olmal�. Yunus Emre'nin �iirinde bu
ki�isel bunal�m� a��klayacak ba�ka bilgiler yok.Yunus'un tekke toplumuna g��mesi,
Mevl�n�'da oldu�u gibi, beklenmedik bir patlama sonunda olmam�. Yunus'un �iirleri,
yava� ve uzun bir ge�i� d�nemi belirtiyorlar. Yunus'un kul-Tanr�, cennet-cehennem,
hayat-�l�m, yaratan-yarat�lan ikili�inden uzun zaman kurtulamad���n�, Tanr�
sevgisinde bunlar�n t�m�n� birle�tiren bir b�t�ne varamad���n� g�steren bir hayli
�iiri var. Ama S�nni inan� da art�k kendisini doyurmuyor, bir ba�ka yere ba�lanmak,
tutunmak istiyor; yeni bir yol aray�� bu Yunus i�in. ��yle diyor:Ge� bu uzun
endi�eden erdire nefsin u�udanBakmag�l dosta ta�radan gel ikrar et erenlereBu can
sana baki kalmaz anda varan geri gelmezSon pi�manl�k ass� k�lmaz gel ikrar et
erenlereBu d�nyay� elden b�rak ahretine eyle yarakErenlerden olma �rak gel ikrar et
erenlere (Divan, s. 87)Yunus
�iirde bir yandan "d�nyay� elden b�rak, ahrete haz�rlan" diyerek S�nni ��retinin
s�zc�l���n� yap�yor, bir yandan da bir "erenin", bir dervi�in, ete�inden tutmay�
sal�k veriyor. Yunus'u tekke yoluna e�itenler bu dervi�ler olmal�. Yunus Emre, bir
�iirinde dervi�lerin kendi evine konuk indi�ini s�yl�yor:�itin ey yarenler eve
dervi�ler geldiCan ��krane verelim eve dervi�ler geldiHer kim g�r�r y�z�n� unutur
kend' �z�n��lm-i bat�ndan �ter eve dervi�ler geldiSeydi Bal�m ilinden �eker tamar
(damlar) dilindenDost bah�esi yolundan eve dervi�ler geldi
(Divan, s. 125)Ba�ka bir �iirinde dervi�lerin savunmas�n� yap�yor. Bu savunma Yunus
tekkeye varmadan yap�lm� olmal�; �iirden bu savunman�n bir S�nni �evreye kar��
yap�ld��� anla��l�yor:Kimseler eremedi s�rr�na dervi�lerinDe�meler varamad� yoluna
dervi�lerinDinin iman�n var ise hor g�rmegil dervi�leriC�mle �lem m�takturur
(isteklidir) g�rme�edervi�leriG�kten inen d�rt kitab�G�nde bin kez okur isenVallah
didar g�rmeyesinSevmez isen dervi�leri.Da�lar ta�lar secde k�lur g�rice�iz
dervi�leriYunus Emre, evine konuk inen dervi�lerin "Bat�n" ilminden okuduklar�n�
s�ylememi� de olsa, Seydi Bal�m ad�ndan bunlar�n S�nni dervi�ler olmad���n�
anlayacakt�k. Seydi Bal�m 14. y�zy�lda ya�ayan Bat�n� dervi�lerindendir.T�rkmen
ak�nlar� ile, yahut Mo�ol sald�r�s� �n�nde ka�arak Anadolu'ya gelen bu dervi�ler,
12. ve 13. y�zy�l Sel�uklu tarihinde ve Osmanl�lar�n kurulu�u �a��nda �nemli
g�revler y�klendiler. Anadolu topraklar�n�n ele ge�irilmesi sonucunu do�uran, irili
ufakl� sava�lara kat�ld�lar; H�ristiyan halk� yerlerinden kovarak oralara m�ritleri
ve taraftarlar� ile kendileri oturdular. �nsan aya�� de�memi� sarp ve ormanl�k
yerleri a�arak, oralarda ba�lar, bah�eler, evler ve �iftlikler kurdular; b�ylece
yerle�ik k�lt�r�n temellerini att�lar. Sel�uk saray�nda Fars k�lt�r�n�n ve S�nni
M�sl�manl���n etkileri yo�unla�t�k�a bu Babalar, ki �o�u Fars�a bilmiyordu, g��ebe
T�rkmenler aras�nda kendilerine destek buldular; Sel�uklu Sultanl��� ile, g��ebe
d�zeni aras�ndaki ekonomik ve k�lt�rel �eli�kiden faydalanarak Babalar�n bir k�sm�
siyasi ayaklanmalar d�zenledi; yahut b�yle ayaklanmalara kat�ld�lar. 1239-40
y�llar�nda Sel�uklular�n g��l�kle bast�rabildi�i Baba �lyas ayaklanmas� "k�l
�ad�rl� ve k�z�l b�rkl�" T�rkmenlere dayan�yordu. Bu nedenledir ki, 1276'da
Karamanl�lar, bu Babalar�n da yard�m� ile Konya'y� k�sa bir zaman i�in ele
ge�irince, Karamano�lu Mehmet Bey "Bug�nden sonra divanda, derg�hta, barig�hta,
mescitte T�rk�e'den ba�ka dil kullan�lmaya" diye emir veren ferman� yay�nlayacakt�.
Yunus Emre bu olayda 37 ya�lar�ndad�r.Yunus'u tekkeye g�t�ren ki�isel bunal�m�n
b�t�n boyutlar�n� bilmesek de, onu bu yola iten toplumsal bunal�m� ve ��k�nt�y� iyi
biliyoruz. �stelik inan� de�i�tirmede Yunus Emre yaln�z de�il. Onun �a�da�lar�ndan
Karaman Beyli�i'nin kurucusu Nura Sufi ve Mevl�n� Celaleddin de b�yle k�kl�
de�i�melere u�ruyorlar. Nura Sufi ya�lan�nca saltanat� ve taht� b�rak�p tasavvufa
s���n�yor. Bir �eyhin ete�inden tutarak �mr�n�n son y�llar�n� bir tekkede
ge�iriyor. Mevl�n� Celaleddin Rumi ellisine yakla�t��� y�llarda, Tebriz'den gelen
bilgin ve co�kun bir dervi�e, �ems'e rastl�yor; onunla yedi g�n halvet oluyor. Bu
halvetten ��kan Mevl�n� art�k bamba�ka bir Mevlana'd�r. Devrinin en b�y�k
camilerinde ders veren, ayakkab�lar�n� ��kar�p saray kad�nlar�na semah ettikten
sonra, ayakkab�lar�n� alt�nl�, elmasl�, p�rlantal� k�pe ve y�z�klerle dolu bulan,
dinleyicileri beylerden ve sultanlardan olu�an Mevlana t�mden de�i�ec#ektir.
Derg�h�n�n kap�s�n� yoksullara ve k�t� kad�nlara a�acak, kurulu d�zenin ho�
g�rmedi�i yerlerde semaha duracakt�r. Mevl�n�'y� kar��t k�lt�re ve ayk�r� yola
�eken �ems, bu nedenle �ld�r�lecektir. Yunus'un devrinde Anadolu'nun i�inde
bulundu�u ke�meke�, bunal�m ve y�k�m insanlar�n kurulu d�zenin d�nya g�r��n� ve
felsefe anlay��n� yarg�lamalar�n� ve reddetmelerini kolayla�t�r�yor. Sel�uklular�n
sosyal d�zeni ayd�nlara umut vermekten ��km�t�r. Yunus'un daha do�du�u y�l Mo�ol
ordusu Erzurum'u basar, kenti yerle bir eder. Yunus �� ya��nda iken Sel�uklu
ordusu, K�seda�'da b�y�k bir yenilgiye u�rar ve Mo�ollara
hara� veren bir g�lge devlet haline d�er. Bat�ya do�ru y�r�yen Mo�ol f�rt�nas�,
S�vas'� y�kar, ta� �st�nde ta� b�rakmaz; Kayseri'nin erkeklerini toptan k�l��tan
ge�irir; kad�nlar ve �ocuklar esir edilip Mo�ol ordusunun pe�inden s�r�klenir.
Yunus'un hayat� boyunca bu Mo�ol kas�rgas� Anadolu'nun �zerinden, dokuz defa daha,
bir silindir gibi ge�ecek, ard�nda kan, yokluk ve y�k�nt�lar b�rakacakt�r:
"Mo�ollar girdikleri b�y�k kentleri ve kasabalar� o kadar k�l��tan ge�irdiler ki,
oralarda pek az insan kald�." Yunus �iirinde, Mo�ol'u d�man sayd���n�, onunla
hi�bir uzla�maya girmedi�ini a��k�a belirtiyor."Havf � reca (korku ve rica) sende
yok �yle ki bir Tatar's�n (Mo�ol) ...........Can�m� esir eyledin
n'ider bana ya�� Tatar (Divan, s.
253, 281)Konya Sel�uklu Sultanl���'n�n zay�flamas� Anadolu'da k���k beyliklerin
mantar gibi ortaya ��kmas� sonucunu verir. Taht i�in, mal i�in, yaylak ve k�lak
i�in Eretna Beyi, S�vas Beyi, Malatya Beyi, Eng�r� Beyi, Akhisar Beyi, Germiyan
Beyi, Karaman Beyi bir amans�z vuru�ma i�indedir. Bunlardan bazen birinin, bazen
�tekinin emrine giren O�uz, T�rkmen, K�rt, Tatar, Ermeni ve Rum halklar� bu
�at�man�n as�l kurbanlar�d�r. �yle ki, g�n olur hendeklerin dibinde binlerce �l�
b�rak�larak bir kale ele ge�irilir, kalenin beyi zor alt�nda yeni efendisini
tan�y�p ona hara� vermeyi kabullenince, su�u ba��lan�r, taht ve devlet gene
kendisine b�rak�l�r. Olanlar kale kap�s�na d�k�l�p kalan insanlara olmu�tur. Mo�ol
ak�n� �n�nde ilkin Anadolu'ya g��en, sonra da yerlerini b�rakmak zorunda kalan O�uz
ve T�rkmen boylar� konup g��mekten yorulmu�, oturup yerle�ecek g�venli topraklar
ar�yor, yerle�ik bir hayat�n �zlemini �ekiyor. Mo�ol arkadan s�k�t�rd�k�a, bunlar
da k�ylerde ve kentlerde oturan yabanc� halk�, vura vura yerlerinden kovuyor,
Bat�ya, Bizans ba�kentine do�ru koval�yor. Bu sonu gelmez bo�u�ma ve karga�al�k
Anadolu'da g�venlik ve rahat b�rakmam�, yollar bozulmu�; kervanlar Sel�uklu
saray�na gelir ta��maz olmu�lar. Mo�ol karga�al���ndan evvel Sel�uklu
Sultanl���'n�n Anadolu'dan geliri 15 milyon alt�n; Mo�ol'dan sonra 3 milyona
d��yor. Bunun da 1 milyon iki y�z bini her y�l Mo�ol'a hara� gidecek. Y�lda be� bin
koyun, be� y�z top ipekli kuma�, say�s�z at ve deve, ayr�ca, bu hara� kervan�na
kat�lacak. Yunus Emre yoksulla�an ve g�vensizlikten bunalan halk�n ne durumlara
d�t���n� bize �arp�c� dizelerle a��klar:Beyim arif isen sen var yoluncaBunda ba�lar
yiter kanlar sorulmaz
(Divan, s. 341)�u senin m�min kullar�n d�nya z�ndan� onlar�nBu d�nyada m�min olan
hurrem oluban �ad de�il
(Divan, s. 177)Bu Yunus'un g�rd���n� e�er Z�hre (y�ld�z) g�rse idi�engini elden
b�rak�p unuta idi saz�n�
(Divan, s. 121.)Yunus Emre, neden toplum d�zeninden bunald���n� ve m�min kullar�n
i�ine d�t��� umutsuzlu�u b�y�k bir a��kl�kla anlat�yor. Onun, yukar�ya ald���m�z
sondan bir evvelki dizesi bize "Diy�r-� k�fr� gezdim beldeler ka��neler g�rd�m,
dola�t�m m�lk-i �slam� b�t�n viraneler g�rd�m" diyen Ziya Pa�a'y� hat�rlat�yor.
�yle g�r�l�yor ki, bu b�y�k karga�a i�inde, az biraz da olsa, huzur ve g�venlik
b�y�k kentlerin uza��nda kurulan k���k tekkelerde kalm�. Din ve mezhep
ayr�l�klar�na sayg�l� olan Mo�ol da, Sel�uklu da din adamlar�na ve onlar�n
tekkelerine dokunmuyorlar. Mevl�n� Mo�ol'u sevmiyor ama, Mo�ollarla da, Karamanl�
ile de aras� iyidir. Taptuk Emre'nin Tekkesi ise, k���k bir k�yde kaybolmu�
gibidir.Yunus Emre'nin, Taptuk Tekkesi'ne vard���, orada bir zaman e�le�ti�i do�ru
olmal�d�r. Bunu yaln�z Yunus'un �iirleri ve menkabeler de�il, ilerde belirtece�imiz
ba�ka kaynaklar da s�yl�yor. Yunus bu tekkeye olgunluk �a��nda, belki de k�rk�n�
ge�tikten sonra varm� olmal�d�r. Orada �eyhinin k�z�na ��k olarak, t�pk�
menkabelerin s�yledi�i gibi, yeni bir sevginin co�kunlu�unu da ya�am� olabilir.
Taptuk Emre'nin tekke toplumu bir sava��� dervi�ler toplulu�u de�il. Orada k�firi
yerle bir etmekten, kaleler fethetmekten, kiliseler y�k�p yerine camiler kurmaktan
s�z edilmiyor. Esasen, "C�mle �lem birdir bize, d�man�m�z kindir bizim" diyen Yunus
Emre'den b�yle bir sava��n i�inde olmas� beklenemezdi. Onun �iirinde kavgadan
de�il, insanlar aras�nda bar�tan s�z edilir. Taptuk toplulu�u, Anadolu
dervi�lerinin baz�lar�nda g�r�len, bo� topraklar� �enlendirmek i�in �al�an; ba�
dikip, bah�e yeti�tiren, toprak a��p �iftlikler kuran bir topluluk da de�il.
Yunus'un �iirinde do�a ile sava�maktan, evler ve �iftlikler kurmaktan da s�z
edilmez. Bug�nk� kal�nt�lar�na bak�nca Taptuk Emre'nin tekkesi, k���k bir k�y
tekkesi. Cahit �ztelli bu tekkenin kal�nt�lar�n� g�rm�, diyor ki: "Taptuk Tekkesi
Sakarya Irma��'n�n �zerinde kurulan Sar�yar Baraj�'na �ok yak�n, Nall�han'a ba�l�
Emre K�y�'ndedir. T�rbe bir zaviye niteli�indedir. Taptuk'un mezar� da buradad�r.
T�rbenin bir odas�nda Taptuk ailesinden gelme kimselerin lahitleri vard�r. T�rbe
kiremitle �rt�l�, bir oda ve be� metre kare b�y�kl���nde bir zikir ve sema yerinden
ibarettir." (�ztelli, s. 50-54). �ztelli bize Taptuk tekkesi i�in iki vesika da
veriyor. "K�y halk� K�z�lba� oldu�u ve alenen �yin yapt�klar� i�in bu tekkeye
doldurularak 1781 tarihinde yak�lm�lar. 1777 tarihinde de bu tekkeye bir post-ni�in
atanm�. Tekkenin, Osmanl�lar bu topraklar� fethetti�i vakit orada bulundu�u, "Feth-
i Hak�niden beri" tan�nd��� a��kt�r. (�ztelli, ayn� yer).Taptuk Emre Tekkesi
hakk�nda �ok �ey bilmesek de, daha Sel�uklular devrinde, Orta Anadolu'da
Taptuklular diye bir toplulu�un varl���n� biliyoruz: "Taptuklu �eyhlerinin tuhaf
�detleri varm�; �am a�ac�na taparlar, evlerine inen konu�a k�zlar�n�, kar�lar�n� ve
bac�lar�n� ikram ederlermi�." (G�lp�narl�, Risalet al-Nushiyye ve Divan, s. IX;
Turan, s. 216). Taptuklular�n a�aca tapar olmas� akla yak�n geliyor. Yunus'un
�iirinde a�ac� kutsal sayman�n kesin belirtileri var. Yunus ��yle diyor:Her kime ki
dervi�lik ba��lanaKal(�)b� gide p�k ola g�m�leneNefsinden m�k ile anber bite
Buda��ndan il � �ar yemi�leneYapra�� dertli i�in derman olaG�lgesinde �ok kademler
i�lene��k�n g�z� ya�� hem g�l olaAya��ndan saz bitip kam�lanaC�mle �air dost
bah�esi b�lb�l�Yunus Emre arada d�rra�lana
(Divan, 47)Dervi�'in kutsall���n� a�a�ta, a�ac�nkini dervi�te g�ren, dervi�i ve
a�ac� renkli bir �iir d�nyas�nda ayn�la�t�ran bu benzetmeler zinciri Yunus'un,
bizce en g�zel �iirlerinden biridir. Buna benzer bir kutsal a�a� inan�� F�t�vvet'te
de var: "F�t�vvet bir a�a�t�r, ol ulu a�a� Tanr� s�fat�d�r, buda�� enbiya
s�fat�d�r, yapraklar� evliya s�fat�d�r." (G�lp�narl�, Burgazi F�t�vvetnamesi, s. 1-
4). Yunus'un F�t�vvet inan�lar�n� belirten bir �iirine daha ilerde de�inilecektir.
G�lp�narl�, Taptuklu �eyhlerinin kar�lar�n� ve k�zlar�n� konuklara ikram etmi�
olabileceklerine inanm�yor. Bunun t�pk�, daha sonraki mum-s�nd� uydurmas� gibi bir
dedikodu ve iftira oldu�unu ileri s�r�yor. (G�lp�narl�, R.D.s. IX). Osman Turan bu
�detin ger�ek oldu�unu s�ylerken hakl�; ama, bu �detin sadece Karluklarda,
Kazaklarda, Do�u T�rkistan'da ve Tibet'te bulundu�unu belirtmesi do�ru de�il.
Cinsel konukseverlik (sexual hospitality) ad� verilen bu �det, �ok yayg�n. �lkel
topluluklar�n b�y�k bir k�sm�nda bulunuyor. Kuzey Afrika Arap kab�lelerinden
baz�lar�, �ad�rlar�na inen konuk, ikram edilen k�z� kabul etmez, onunla yatmazsa
konu�u d�ve d�ve kovarlarm�. (Hasting, s. 125-126). Bu �det, eve veya �ad�ra inen
yabanc�dan gelecek k�t�l�kleri �nlemek, onu ailenin bir par�as� yapmak i�in
uygulanan bir ge�i� t�renidir. (Van Gennep, s. 33). Taptuk Tekkesi, orta
Anadolu'nun ekincilikle u�ra�an, k���k ve fukara k�ylerinin ortas�nda kurulmu�
g�r�n�yor. Tekkedeki i� hayat� ve g�nl�k hayat hakk�nda pek bir �ey bilmiyoruz.
Dinsel t�renlerin d��nda dervi�ler ne yap�yordu? �evre k�ylerle nas�l ili�kiler
i�inde idiler? Yunus'un, "dervi� dedi�in eli ile arpa ekecek", diyen bir dizesi
var. Ben bu dizeden, dervi�lerin de, �teki k�yl�ler gibi yarat�c� bir i� i�inde
bulunduklar� anlam�n� ��kar�yorum. Ba�ka bir �iirinde Yunus: "Her kim tarike gire,
gerek mal terkin ura (mal�n� terkede)" diyor. (Divan; s. 81). Daha a�a��da, Hac�
Bekta� Tekkesinin �zellikleri �zerinde bilgi verirken, ilk tekkelerdeki bu ortak i�
hayat�na yeniden d�nece�iz.Tekkedeki g�nl�k hayattan pek s�z etmeyen Yunus, tekke
toplumunun pek �nemli bir t�reni olan semah hakk�nda bize etrafl� bilgi verir:"Gene
a�k el�isi geldi, meydan�m�z doldu, d�rt yan�m�z seyir yeri oldu. Gene i�ki
kadehleri dizildi, gene i�kiler sunuldu. Canlar i�ip esr�k oldu. Evin i�i a�k ile
doldu. Hi�bir peri�anl���m�z kalmad�." (Divan, s. 346) Bu semaht�r. Bizim
semah�m�za girmeyen sonunda pi�man olur; bize d�man bile kesilir. Ancak g�nl�
�eytanla dolu olan kimseler bizim t�renimize g�legen olurlar." (Divan, s. 301)Bu
t�renlerde i�ki i�ildi�ini belirten Yunus m�zi�in ve �alg� aletlerinin bulundu�unu
da a��klar:"Ben oru� namaz yerine i�ki i�ip sarho� olurum, tesbih ve seccade yerine
de, �e�te ile kopuz dinlerim." (Divan, s. 347). "Ey kopuz ile �e�te, size
soruyorum; asl�n�z nedir? Kopuz ile �e�te ariften ayr� de�ildir, bizim asl�m�z
a�a�tan, deriden ve koyun kiri�indendir. Ondan sonra a�k denizine dald�k. Bize
haram diyenler var. Ama biz h�rs�zl�k mal de�iliz ki haram olal�m. Kiri� olmaktan
ne ��kar, asl�m�z m�sm�ld�r bizim." (Divan, s. 346).Bu t�rene kad�nlar�n
kat�ld���ndan Yunus s�z etmez. Ama ba�ka bir kaynak bu konuda bize tamamlay�c�
bilgi verir. Ebulhayr-� Rumi, Saltukname'de der ki: "Taptuk Baba'n�n meclisinde
erlerle avretler ve o�lanlar kar��p beraber zikr ederler. �yle bir meclise �arap da
l�z�m, bir tulum �arap al da g�t�r." (G�lp�narl�, Tasavvuf, 38) Daha sonraki Alevi
t�renlerinde
oldu�u gibi Taptuk'un t�renlerine de kad�nlar kat�lm� olmal�d�r.Anadolu'da kar��t
k�lt�r�n odak noktalar� olan bu t�renler salt bir din g�revi y�klenmiyorlard�. Daha
sonraki Alevi-Bekta�i t�renlerinde g�r�ld��� gibi, Yunus'un kat�ld��� semah t�reni,
Taptuk toplulu�unun t�m�n�n ifadesidir. Bu toplulu�un yap�s�, k�lt�r�n�n tamam�,
insan ili�kileri, ki�isel ve toplumsal de�erleri, yar�n i�in umutlar� ve d�leri,
d�n i�in yorumlar� semah t�reninde �iir olarak s�ylenir, m�zik olarak �al�n�r ve
�a�r�l�r, sohbet olarak dile getirilir, menkabe ve efsane olarak anlat�l�r, davran�
olarak sergilenir, oyun olarak oynan�r, i�ki ve yemek olarak tad�l�rd�. Semah,
toplulu�un kanun koyucusu, adalet da��t�c�s�, kanun uygulay�c�s�, ahlak ilkelerinin
koruyucusudur. Yalan s�yleyen, kad�na k�za yan bakan, atas�na ve kom�usuna
sayg�s�zl�k eden, benimsenen de�erlere uymayan semah t�renine al�nmaz; su�unun
a��rl���na g�re ceza g�r�r, toplulu�un d��na bile at�l�r.Semah t�reni insanlar�
e�it k�l�c� bir d�zeni yans�t�r. Semaha kat�lanlar, toplumun hangi kat�ndan
gelirlerse gelsinler, ne i� yaparlarsa yaps�nlar, e�it g�r�l�rler. �ok yayg�n bir
menkabe, bu t�rene kutsal bir g�� katar. Yunus Emre, bu menkabeye �iir dilinden
��yle dokunur:Resul indi tapuya elin urdu kap�yaDediler kimsin ana miskini
dervi�lerinResul girdi i�eri y�r�nlar durdu uru��klar didar g�rd� visalin
dervi�lerin (Divan, s. 255)Sabr
ile kanaat� veribid�m bunlaraK�rk ki�i bu g�mlekten ba��n ��karan benemOl k�rk�ndan
birine ne�teri vurdum idiK�rk�ndan kan ak�t�p ibret g�steren benem.
( Divan, s. 186)Yunus'un �iirinde dokundu�u bu menkabe ��yle:K�rklar, erenler,
dervi�ler (�e�itli kaynaklar bu isimlerden birini kullan�yor) bir evde oturmu�
sohbet ederlermi�. Peygamber Muhammed Mustafa onlar�n meclisine varmak, bu Hak
erenlerini g�rmek istemi�. Kap�y� �alm�, kimsin diye sorulunca "ben peygamberim"
demi�. Bizim meclisimizde peygamberin yeri yoktur diye, kap�y� a�mam�lar. O vakit
Cebrail'in dili ile Tanr�'dan haber gelmi� ki, "Ya Muhammed ben bir fakirim
diyesin". Peygamber d�n�p kap�y� vurmu�, kim oldu�u sorulunca "fakirim" diye cevap
vermi�; bunun �zerine kap�y� a�m�lar. Peygamber dervi�lerin aras�na kat�lm�, kim
olduklar�n�, ne i� yapt�klar�n�, birbirleri ile ili�kilerinin ne oldu�unu sormu�.
Onlar demi� ki; "Biz e�it ki�ileriz. Birimiz ne isek hepimiz oyuz. Birimize
dokunsan hepimizden ses gelir; Birimizden kan aksa, hepimizden kan akar." Peygamber
inanmay�p, delil istemi�. Bunun �zerine K�rklardan biri b��a��n� ��kar�p, kendi
kolunu yarm�, k�rk koldan ayn� zamanda kan akmaya ba�lam�. Peygamber inanm�. Bu
sefer dervi�ler Peygamberi s�namak istemi�ler. �n�ne bir �z�m tanesi koyarak "Bunu
k�rk�m�za b�l�t�rebilir misin?" demi�ler. Peygamber tek bir taneyi nas�l olup da
k�rka b�lece�ini d��n�rken Cebrail inmi�, Tanr�'n�n buyru�unu bildirmi� ki �z�m
tanesini eze, suyunu Erenlere b�l�t�re. Peygamber �z�m�n suyunu ��kar�p K�rklara
b�l�t�rm�. �z�m suyunu i�en K�rklar esrik olup semah d�nmeye ba�lam�lar. Peygamber
Tanr� el�isi olman�n ger�e�ini b�ylece K�rklardan ��renmi�. Semah t�reni,
Muhammed'in Peygamberli�e ge�i� t�reninin simgesi kabul edilerek, Alevi-Bekta�iler
aras�nda g�n�m�ze kadar s�r�p gelmi�tir.Taptuk Emre Tekkesi �zerindeki bilgi
eksi�imizi, ona �ok benzeyen ba�ka bir tekke i�in verilen bilgilerle tamamlamaya
�al�aca��z. Bu tekke, kurulu� y�llar�nda Taptuk Tekkesi gibi k���k bir tekke olan
ve kar��t k�lt�r�n yuvaland��� merkezlerden biri bulunan Hac� Bekta� Veli (�l.
1270-71) Tekkesi'dir. Vilayetname'nin Yunus'u, Taptuk Emre'yi ve Hac� Bekta�
Veli'yi birbirleri ile ili�kili g�stermesi bu tekkeler aras�ndaki benzerlik
olas�l���n� art�r�r. Hac� Bekta� Tekkesi, g��ebe d�zeninden kopmu�, ama yerle�ik
d�zenin kurumlar�n� daha geli�tirememi� bir k�y i�inde kurulur. Bu k�y yedi
hanelidir. K�yde �lenleri yolunca yuyup kefenleyecek bir insan bile yoktur.
Ola�an�st� nak�lar� bir tarafa b�rak�rsak Vilayetname bize �eyh, dervi� ve tekkenin
i�levleri hakk�nda �u bilgileri verir:K�y k���k oldu�u i�in s���rlara �oban
tutulamam�t�r. Mal sahipleri s�ra ile hayvanlar� g�derler. S�ra �dris'e gelir,
fakat �dris'in o g�n ba�ka bir i�i vard�r, mal g�tmeye gidemeyecektir. "Hac� Bekta�
Veli �dris'e, gam �ekme, sen var git i�ine, bug�nl�k s���rlar�n� ben g�derim",
(G�lp�narl� V. s. 31) dedi. Ba�ka bir g�n H�nk�r Hac� Bekta� bir k�yl�n�n ev yapmak
i�in kerpi� d�kt���n�, bal��k yo�urdu�unu g�r�r. Ev yapana yard�m i�in "Hac� Bekta�
gelip, ayaklar� ile bal���� yo�urmaya ba�lad�." (Ayn� eser, s. 33). K�ydeki
kavgalar�, k�rg�nl�klar� Hac� Bekta� uzla�t�r�r, yarg�ya ba�lar. Mo�ol ulular�ndan
birinin �ocu�u ile bir yoksul �ocu�u oynamaktad�r. Yoksulun att��� ta�, �teki
�ocu�un ba��na de�er ve �ocuk �l�r. Yoksul �ocu�u korkar, Hac� Bekta�'a s���n�r.
Gelir, dilerler ki �ocu�u ala ve �ld�reler. H�nk�r, yoksul �ocu�u h�rkas�n�n
ete�inde saklar, �l�mden kurtar�r." (Ayn� eser s. 76). �ocu�u olmayan kad�nlara
H�nk�r ila� ve umut verir: "Bizi sevenlere arma�an�m�z olsun, o�lu k�z� olmayanlar
�� g�n oru� tutsunlar, bu mercimek tanelerinden yesinler; Ulu Tanr� onlara o�lan
verir." (Ayn� eser, s. 37). Hastalar tekkeye gelip derman isterler: "Kad�nc�k Ana
hangi hastaya o elmalardan verdi, yedirdi ise iyile�tiler." (Ayn� eser, s. 32).
Yeni do�anlara Hac� Bekta� ad verir: "Ad� H�z�r L�le olsun dedi, �ocu�u l�lem
�i�e�i gelmi� diye severdi." (Ayn� eser, s. 65). Hac� Bekta� Tekkesi, bug�nk� k�y
odas�n�n g�revlerini de y�klenmi�tir. K�ye inenleri Kad�nc�k Ana kar��lay�p,
a��rlar; �nlerine bal ve yo�urt koyup kar�nlar�n� doyururdu. T�rkmen ve
Tahtac�larda bug�n de, ki�ili�iyle b�y�k sayg�nl�k kazanan ked�nlara kad�n ana
diyorlar. G�r�l�yor ki, Hac� Bekta� Veli, yap�s� daha iyice belirlenmemi�, bir
ge�i� halindeki yerle�ik k�lt�r�n i�inde ortaya ��k�yor ve orada �ok y�nl� bir
g�rev y�kleniyor. Orada dervi� kanun koyucu, gelenek koruyucu, adalet da��t�c�,
kamu yard�mlar�n�n d�zenleyicisi, i� hayat�na yard�mc�, yoksullar� g��l�lerden
koruyucu, doktor ve otelci. B�t�n bunlardan ayr�, bir din g�revi de y�kleniyor Hac�
Bekta�. K���k bir mescitte k�yl�ye namaz da k�ld�r�yor. Tekke bu g�revlerin
kurumla�t��� bir yer olarak ortaya ��k�yor. Bu �nemli i� ve g�revler ba�ka kurumlar
taraf�ndan omuzlanana kadar tekke de, dervi� de k�yde benimsenmekte devam
ediyorlar. Hac� Bekta� Tekkesi'nin bu kurulu� y�llar�n� sonraki geli�melerden
ay�rmak gerek. Daha sonralar� bu tekke Osmanl�'dan b�y�k vak�flar alacak, 36 pare
k�yden vergi toplayan, som g�m�ten kap�l� bir asalak yap� haline gelecektir.
Tekkelerin kurulu� y�llar�ndaki bu halk�� �zellikleri hakk�nda �mer L�tf� Barkan
�unlar� s�yl�yor: "Bu devirde g�rd���m�z dervi�ler hen�z ziraat hayat� ile me�gul
olan, ba� bah�e yeti�tiren, zaviyeler kurmakta usta olan ki�ilerdi. Vakitlerini
ayin ve ibadetle ge�irdiklerine, ba�kalar�n�n s�rt�ndan ya�ad�klar�na dair, ortada
hen�z, hi� bir delil mevcut de�ildir. Bir�ok dervi�in bir kom�nist hayat� ya�amak
i�in bir araya topland�klar�n� ve beraber �al��p, beraber yemenin ve b�yle m�terek
bir hayat s�rmenin zevklerini tercih ettiklerini kabul edebiliriz. (Barkan, s. 304)
Taptuk Emre Tekkesi'nin b�yle bir tekke ve eli ile arpa eken Taptuk dervi�lerinin
de b�yle, yarat�c� bir i� i�inde ortak ya�ayan dervi�ler oldu�undan biz ��phe
etmiyoruz. Yunus'un tekkeye kapanmas�n�, mistikli�i se�mesini d�nyadan ka�mak,
toplumdaki sorumluluklardan uzakla�mak olarak yorumlayanlar olmu�tur. Yunus'un
mistikli�ini bu tekke �evresi i�ine oturtmadan de�erlendirmek yanl� olur. 13. ve
14. y�zy�llarda kar��t k�lt�r ve onun yaratt��� daha demokrat bir d�zen bu
tekkelerde olu�uyordu. �ster M�sl�man, ister H�ristiyan olsun, Bat�ni ilkeleri
benimseyip tekkeye varan kimse orada yeni i� ve insan ili�kileri i�ine giriyor, eli
yahut dili ile bu halk�� d�zene katk�da bulunuyordu. D�nyadan t�mden el etek �ekip,
�ile evlerine kapanan ke�i�ler M�sl�manl�kta yoktur; H�ristiyanl�kta vard�r.
Anadolu dervi�leri aras�nda da 15. y�zy�la kadar b�yle kimseler hi� yok. Bu
dervi�lerden kimi Sucu Baba, kimi Eskici Baba, kimi Kilci Baba, kimi de Elek�i
Baba. Hepsi de al�n teri d�kerek, bir �ey beklemeden, d�r�st�e halka hizmet
ettikleri i�in, Baba veya Dede olmu�lar. Yunus'un insan severli�i, do�aya a��l��,
dinlerin ve mezheplerin dogmalar�na ba�lanmay��, onlar�n hepsinin �st�ne ��k��,
soyut bir tasavvuf inanc�ndan oldu�u kadar, i�ine kar�t��� bu sa�l�kl� toplumdan da
geliyor. M�sl�manl���, Anadolu'da Rumlara ve Ermenilere �irin g�steren bu tekkeler
olmu�. Onlar M�sl�manl��a tekkelerin kap�s�ndan girmi�ler. Tekke M�sl�manl���,
H�ristiyan k�lt�r�nde k�kl� de�i�meler gerektirmiyordu. Kemal Tahir'in Devlet
Ana's�ndaki Mavro'nun, M�sl�man olduktan sonra bile, ikide bir, "Aman g�klerdeki
�sa Rabbimiz" diye yakarmas�, Osman Gazi'nin M�sl�manlar�n� rahats�z etmedi�i gibi,
Yunus Emre'yi de, Taptuk Emre'yi de rahats�z etmezdi.Tekkeye kapanman�n d�nyadan el
etek �ekmek demek olmad���n�, en a��k bi�imde, nice ayaklanman�n bu tekkeler
etraf�nda �rg�tlenmi� olmas� g�sterir. Yavuz Sultan Selim, gene bu nedenle bir ara
Hac� Bekta� Tekkesi'ni kapatm�t�r. Yunus Emre'nin, Taptuk Tekkesi'nde kat�ld���
semahlara benzer t�renlere kat�lman�n ne belal� bir i� oldu�unu g�steren bir
�eyh�lislam fetvas� var elimizde. �eyh�lislam Ebussuut Efendi'ye (�l. 1574)
sorulur: "Bir zaviyenin mescidinde �e�itli insanlar ve o�lanlar kar��p,
�e�it �e�it teganniler ile dua ederken, kelime-i tevhidi de�i�tirip, g�h "dil-i
men", gah "can-� men" (benim g�nl�m, benim can�m) deseler, ve g�h "Sen bir ulu
sultans�n, canlar i�inde cans�n, ��n ayan g�rd�m seni, p�nhan kayusu de�il" deyip,
ve g�h "Cennet cennet dedikleri bir ev ile birka� huri, isteyene ver sen an�, bana
seni gerek seni"
deyip g���slerini d��seler, garip hareketlerde bulunsalar; mahalleden baz�
ki�iler zaviyenin �eyhi olan "Zeyd"e deseler ki, "Bu cins hareketlere ni�in raz�
olursun?" �eyh cevap verse ki, "Ne laz�m gelir? Tanr� demiyor mu ki, b�t�n
yarat�klar, cinler ve insanlar da bana tapar?" Zeyde ne laz�m gelir?" El
cevap: Ad� edilen haller ve yap�lan i�ler en y�ksek dereceden fuhu� olduktan ba�ka,
cennet hakk�nda s�yledikleri de �eni bir kelime ve ger�ek bir k�f�rd�r.
Katledilmeleri m�baht�r. (�z II, 48) Bu fetvada ad� ge�en ilahi par�alar�
Yunus Emre'nin �iirlerindendir. Demek ki, Yunus'un �iirleri daha 16. y�zy�lda,
b�yle tehlikeli t�renlere kat�l�yor ve �l�m fetvalar� verilmesine sebep oluyormu�.
Yukardaki ilahi dizelerini i�ine alan Yunus �iirleri ��yle:Canlar feda yoluna bu
can kayusu de�ilSen can gereksin bana cihan kayusu de�ilCanlar i�inde cans�n sen
bir ab-� hayvans�nBize din � imans�n iman kayusu de�il*****A�k�n beni fa�etti
saklamam derdim veli��n ayan g�rd�m seni p�nhan kayusu de�il
(Divan, s. 178).A�k�n ald� benden beni bana seni gerek seniBen yanar�m d�n � g�n�
bana seni gerek seni*****Cennet cennet dedikleri birka� k�kle birka� huri�steyene
sen ver an� bana seni gerek seni
(Toprak, s. 237)Hi�bir kar�� eyleme kar�masa bile, Taptuk Tekkesi'ndeki d�zene
kat�lmak, onun imparatorluk k�lt�r�ne ters d�en Bat�ni inan�lar�n� benimsemek,
halka bu d�zeni sevdirmeye �al�makla Yunus Emre belal� bir i�e girmi� oluyor. Bunun
d�nyadan ka�mak, halk� afyonlamakla filan ilgisi yok. YUNUS ���R�NDE TOPLUMUN
H�K�YES�B�y�k Frans�z bilgini Georges Dum�zil, Hint-Avrupa uluslar�n�n mitolojisi
�zerinde �al��rken �nemli bir g�zlemde bulunmu�tur: �ran, Yunan, Cermen, Hint ve
�skandinav mitolojilerindeki tanr�lar�n �zellikleri ve bunlar� anlatan hik�yeler
��l� bir s�n�flar d�zenini yans�t�r. Bu d�zen, sava���lar, din adamlar� ve topra��
i�leyen ekincilerden olu�ur ve Hint-Avrupa toplumunun temel yap�s�n� yans�t�r.
Hint-Avrupa mitolojisinde eski bir sava��n da izleri kalm�t�r; �yle bir sava� ki,
onda din adamlar� ile sava���lar birle�mi�ler ve topra�� i�leyen ekincileri
yenerek, onlar� a�a�� dereceden bir s�n�f haline getirmi�lerdir. (Littleton, 7-10)
Dum�zil'in �al�mas�, folklorcular�n ve edebiyat tarih�ilerinin s�k sorduklar� bir
suale kar��l�k veriyor. Toplum, sanat eserinde nas�l ve ne �l��de yans�r? Ayn�
soruyu bizim divan edebiyat�m�z ve halk edebiyat�m�z i�in de sorabiliriz. T�rk
toplumu halk edebiyat�m�zda yans�r m�? Ne yanlar� ile ve nas�l yans�r? Yahut divan
�iirimiz T�rk toplumunu ne �l��de yans�t�r? Divan �iirimiz s�z konusu olunca,
ara�t�r�c�lar�m�z�n hemen hepsi soruyu olumsuz cevapland�r�r. Divan �iiri T�rk
toplumunun yap�s�n�, zevkini, insan ili�kilerini ve de�erlerini yans�tmaz.
(K�pr�l�, I, 63). Ahmet Hamdi Tanp�nar do�rudan konu �zerinde durmamakla beraber,
divan �iirinin a�k ve sevgili nak��n� incelerken, bu yayg�n g�r�le ba�da�mayan bir
fikir ileri s�rer. Ona g�re divan �airlerinin sevgililerinde, ki bu sevgiliye �ok
defa �airler �ah veya sultan derler, Osmanl� sultanlar�n�n nitelikleri g�r�lebilir.
(Tanp�nar, s. XX). B�ylece Tanp�nar, bir divan �iiri - Osmanl� toplumu ili�kisinin
var oldu�una i�aret eder. Walter Andrews, "Poetry's Voice Society's Song" (�airin
Sesi, Toplumun T�rk�s�) adl� kitab�nda Osmanl� toplumundaki otoriter yap�n�n,
mistik din anlay��n�n ve meclisler halinde bir araya gelmenin divan �iirimizde
yans�d���n� ileri s�rmektedir. Yunus Emre'nin eseri bize toplum yap�s� ile �iir
ili�kisini ara�t�rmak i�in verimli bir kaynak sunar. Biz, Yunus'un �iirinde, sosyal
kurumlar�, ekonomik ili�kileri, de�er yarg�lar� ile o �a��n T�rk toplumunun
yans�d��� kan�s�nday�z. Ama unutmamak gerekir ki, �iir bir sanat yaratmas�d�r,
hik�ye anlatmaz, olaylar� a��klamaz. Bizim �iirimiz ise ince bir soyutlamad�r.
�ster halk �iirimiz, ister divan �iirimiz olsun bu soyut �izgide y�r�r. �nsan� ve
toplumu ger�eklerden ay�r�p bir imgeler ve hayaller d�nyas�na �eker. Ancak bu
simgeler, hayaller ve benzetmeler perdesini aralayarak onun ard�nda yatan toplum ve
insan ili�kilerini yakalayabiliriz. Yunus'un en uzun ve en soyut �iiri "Risalet al-
Nushiyye" mesnevisini alal�m. Bu mesnevi tasavvuf felsefesinin genel g�r�� i�inde
bize insan� yapan, toprak, ate�, yel ve su gibi d�rt unsuru, bunlardan insana ge�en
iyi ve k�t� nitelikleri, bu d�rt unsurla Mutlak-V�cut olan Tanr�'n�n ili�kilerini
�iir dilinden anlat�r. Yunus, toprak ve sudan s�r�p geldi�ine inan�lan garaz ve
bencillik gibi k�t� huylar�n; yel ve ate�ten geldi�ine inan�lan ak�l ve kanaat gibi
iyi huylar�n anlat�lmas�na uzun destanlar ay�rm�t�r bu mesnevide.Yunus Emre bu
�iirde tasavvuf d�zenini ve tasavvuf ilkelerini bize insanlar olarak sunmay�, onlar
aras�ndaki ili�kileri de ger�ek bir toplum d�zeni olarak anlatmay� ye�lemi�tir.
�yle ki, bu soyut ilkeler yerine biz ger�ek insanlar� koysak kar��m�za 13 .
y�zy�lda bir Anadolu beyli�inin toplum yap�s� ve insan ili�kileri ��kar. Yunus bu
uzun �iirde Mutlak-V�cud'a Padi�ah ad� verir. Ate� ve yel gibi unsurlar� insan
olarak d��n�r; say�lar� dokuzdur bunlar�n. "Bunlar binba��lard�r ve her birinin
emrinde bin er vard�r." Toprak ve su ile "�� ki�i gelir, bunlar da binba��lard�r,
her birinin emrinde bin er vard�r. "Can ile d�rt ki�i gelir. Yunus bunlar�n binba��
oldu�unu a��klamaz, ama "bunlar�n da biner erleri vard�r." Yunus bu ordu d�zenini,
ger�ekte oldu�u gibi, b�l�klere ay�r�r: "�mdi bilgil hangi b�l�ktensin? Hangisinin
s�z�n tutarsan onun b�l���ndensin." Buraya kadar, Padi�ah'�n emrinde 16 bin
ki�ilik, on alt� binba��l� bir ordu d�zeni ile kar�� kar��yay�z. Yunus daha ilerde
ak�l ve kanaat gibi unsurlara Sultan diyecektir. Bu sultanlar, Rahmani ve �eytani,
yani Tanr�sal ve �eytansal, iyi- k�t� diye ikiye ayr�lacakt�r. "�ki sultandurur
sana havale, diler her birisi kim m�lk� ala." Birbirlerinin m�lk�n� ele ge�irmek
dileyen bu iki sultandan k�t� olan�n dokuz o�lu vard�r; b�y�k o�lan�n ad�
"Tama'd�r". K�t� Sultan�n kap�s�nda "cihan� esir etmi�, bin tane er donlu asker"
bekler. "Benzi sararm�, dili tutulmu�, akl�n� kaybetmi�" bir adam gelir, "Bunald�m,
sana geldim, benim derdime bir �are bul,Tama hapsine d�t�m, bu zindan�n duvarlar�
berktir, y�kam�yorum; kap�lar�n� demir y�rekli bahad�rlar bekler, ��kam�yorum."
diye dert yanar, yard�m umar. Sultan s�z� al�r: "Bize geldi�ine iyi ettin, bize
gelenlerin can� kurtulur; g�r �imdi ben d�mana neler edece�im." der. Sultan
�avu�lara buyurur. �avu�lar sa�a sola ko�up nida ederler. "D�zen ve rahatl�k
bozulmu�, ba��na buyruk olan bo�u (garaz), ili, �ehri, diyar� harap etmi�tir."
"�pek donlar giymi�, burak atlara binmi�, �nlerinde ye�il bayrak, asker toplan�r."
"Bunlar�n k�l��lar� kanl�, kendileri gazidir, atlar� da u�an ku�lar gibi tez
ayakl�d�r." Asker var�r, k�t� Sultan'�n ordusunu bozar, askerini s�nd�r�r, "�li ve
�ehri kurtar�r, �yle bir hayhuy ve kavga olur ki kimse can�n� kurtaramaz." Askeri
bas�p �ehre giren ordu "Haricileri s�r�p �ehirden ��kar�r, k�zlar� ve o�lanlar�
kovup �ehri yakar." "�ehir bizim olur, d�man s�n�l�r." Sefer b�ylece biter,"�ah
gazadan d�ner, taht �zre oturur, sipahiler kar��s�nda divan durur. B�t�n �ehir,
b�t�n il rahat olur, d�zen ve rahatl�k yeniden kurulur. Her taraf nimetle dolar.
K�tl�k ve afet g�r�nmez olur. � erleri (harif) ibadetle me�gul olurlar, Sultana
kul olurlar. Din adamlar� yollarda durur, a�irler ve ayetler okurlar. Madrabazlara
hi�bir i� kalmaz olur. "�ah mecliste oturur", �ah'�n nimetleri yenir baya��, hi�
eksilmez durur dane dura��," �ah emir verir, sakiler �arap sunar; �ah c�merttir,
sofra �st�ne sofra �ekilir; yeni gelenlere yeni yemekler sunulur; yeni donlar
(hil'at) verilir; i�ki, �alg�, kadeh boyuna yenilenir. Yemek o kadar boldur ki
herkes yer doyunur, e�inler b�t�n olur (s�rtlar elbise g�r�r); kar�nlar tok olur,
nice senin gibiler yer doyunur, yemek bir t�rl� bitip eksilmez, nereden geldi�ini
de kimse bilmez. Sultan kendisi bu Han meclisinde oturanlara mihmandar olur."K�t�
Sultan�n (Tama Sultan'�n�n) "�erisi bin ki�idir, her biri er donludur. Yi�it ve
d����� askerdir bunlar. Ellerine gireni zindana atarlar, aya��na da demir
vururlar." Kanaat destan�nda ise; "tahtta oturan Sultan�n �n�ne bir casus gelir,
casus haber verir ki, haramiler da� ba�lar�n� tutmu�tur, yol keserler, yolcuyu
vururlar, kimseyi b�rakmazlar yoldan ge�meye. Kanaat Sultan� der ki; "Haramiler da�
ba��nda duramaz, yol sava��nda bir g�n ele ge�erler, bulunur, gebertilirler."Yunus
Emre, bu mesnevide, bize ger�ek bir d�zenin sadece insanlar�n� ve bu insanlar�n
birbirleri ile ili�kilerini anlatmakla kalmaz; orada tutulan de�erleri de a��klar:
"Gerek kul, gerek sipahi, Sultan'a iyi kulluk edeceksin. Meclise ters de d�se
Sultan�n �n�nde do�ruyu s�yleyeceksin. (S�z ayk�r� gerek Sultan kat�nda).
Sipahilikten emekli de olsan gene �ah'�n kullu�unda kalacaks�n. Sultan kat�nda �ok
konu�mayacak, s�z�n� bitirip epsem olacaks�n (susacaks�n). �aha bor�lu kalmayacak,
onun udunun alt�nda bulunmayacaks�n. (Sultan kat�nda ud alt�nda kalmak �l�mden
beterdir). Sultan'a asi olmayacaks�n, e�er olursan bir urganla i�in bitirilir."
Yunus'a g�re, bu d�zende "Evini �ss�z komayacaks�n, derin uykulara dalmayacaks�n,
yoksa evine u�ru (h�rs�z) gelir, duvar� deler, sen uykuya dald���n i�in u�ru
sevinir, sen ba�ka yerde olursan, u�ru i�erde olur, mal�n� yer i�er."Yunus'un
�iirinde, bir tasavvuf perdesi alt�nda anlat�lan bu d�zen, ger�ek bir beylik
d�zenidir. Bu d�zen "askeriye"ye dayan�r; ba��nda han, bey yahut sultan vard�r.
Sultandan, askerden, i� erlerinden, din adamlar�ndan, il ve �ehir halk�ndan olu�an
toplum d�zenini sultan�n emrindeki sipahi ve kullardan kurulmu� ordu korur,
denetler ve d�zenler. Yunus'un �iirinde anlat�lan toplum
yap�s�, s�z gelimi, o vaktin Karaman Beyli�i'nden hi� farkl� g�r�nmez. Sultan
divan�nda beylerin yer ald��� bu toplum yap�s�, Yunus Emre'nin Karamanl� olma
ihtimalini kuvvetlendirir. O kadar ki, ak�l ve kanaat sultanlar�n�n seferlerini
okurken �ikari tarihini okur gibi oluruz. Sanki "Karaman Beyi Nura Sufi, Ermenak
kalesinde d�zenin bozuldu�unu, k�firin �slama fenal�k etti�ini duyar, �avu�lara
emir verip le�ker toplar, var�p d�man le�kerini s�nd�r�r, kaleyi al�r. Bozulan
d�zeni yeniden kurar. Bey d�ner divanda oturur, iy� u i�retle me�gul olur." (�ikari
I, s. 14-15)Yunus Emre, tasavvuf d�zeni gibi soyut bir sistemi neden b�yle ger�ek
bir toplum d�zeni gibi anlat�yor? Bunun �nemli nedenleri var. �lkin, b�t�n b�y�k
sanat erleri gibi Yunus da, �iirini i�inde b�y�d��� toplumdan soyutlamak istemiyor.
�iir ne kadar simgelere ve imgelere de dayansa, toplum, �u veya bu bi�imde onlar�n
aras�nda kendini g�steriyor. Sonra, Yunus Risalet al-Nushiyye'de bir ��retici,
e�itici. Urum'da, �am'da, k�yl�ler ve g��erler aras�nda dola�arak onlara yeni bir
din ideolojisini ��retmek istiyor. Tasavvuf, medreseli ayd�nlar i�in bile
kavranmas� �ok zor, �ok soyut bir sistem. �a��m�z�n ayd�n� G�lp�narl� bile,
Tasavvufu anlatabilmek i�in, 1936'da ��yle konu�uyor: "Vahdet-i V�cut, V�cud-�
Mutlak'� Hak bilip, b�t�n kainat� Tanr�'n�n ilminde sabit ve zahirde ancak v�cud-u
z�lli ile mevcut suver-i ilmiyyeden ibaret addetmek, di�er bir tabirle m�kevvenat�
hakikatte madum bilip, b�t�n taayy�nat ve ��unu ay�n-� sabiteden saymakt�r."
(G�lp�narl�, Yunus ile ��k Pa�a, s. 26). 13. y�zy�lda halk bu a��klamadan ve bu
dilden ne anlas�nd�? Yunus bilin�li bir T�rk�ele�tirmeci olarak Arap�a ve Fars�a
s�zleri ve deyimleri T�rk�ele�tiriyor. Ama T�rk�e'de Tasavvufun soyut kavramlar�n�
kar��layacak s�zc�kler hazinesi yok. Halbuki T�rkmence, daha o y�zy�lda bile, ordu
d�zenini, akrabal�k ili�kilerini, d�v� ve kavgay� anlatmada zengin bir epik dil
geli�tirmi�. Bunun en g�zel �rneklerini Dede Korkut Kitab�'nda buluruz. Yunus'un bu
s�zl� edebiyat� iyi bildi�ini daha ilerde g�rece�iz. Yunus bu zorunlulukla
Tasavvuf'taki ak�l ilkesini han, iyilik ve k�t�l�k kuvvetlerini de bu han�n emrinde
asker yap�nca bu epik dilin olanaklar� kendisine a��l�yor. B�ylece g�klerde ve
tanr�sal g��ler aras�nda kurulan Tasavvuf d�zeni, yerde, insanlar aras�nda
anlat�lan somut bir d�zen bi�imini al�yor; anlat�lmas� da, anla��lmas� da
kolayla��yor. Toplum, kendi damgas�n� �iire a��k�a vuruyor. A�a��daki dizeleri bunu
g�stermek i�in Risalet al-Nushiyye'den se�tik:Gel imdi dinle s�z� �erh edeyimBirin
birin an� sana diyeyim*****�ki sultandurur sana havaleDiler her birisi kim m�lk�
ala*****On�� bin erd�r�r rahm�ni le�kerZebunsuz kimselerdir key erenler*****Ulu
o�lu Tama eyi i� etmezCihan m�lk� onun olursa yetmez*****Bin er donlu dururlar
kapusundaEsir etmi� cihan� tapusunda*****G�rem bir �ahs gelir benzi sararm�Dutulmu�
dili akl� yavu varm�*****Tama haps�na d�t�m ��kamaz�mKat� berktir duvar� y�kamaz�m
*****Key erenlerd�r�r z�ndan� beklerBah�d�rlar demir y�rekli erler*****Bin er
donludurur Tama �erisiM�barizdir bahad�r her birisi.*****Ele gireni z�ndana ururlar
Aya��na da demir buyururlar*****�a��rd� mu�tucu geldi kanaatHarir donlar giyer
biner burak at*****�avu�lar y���r�r sa�da ve soldaGiriv � zemzemedir de�me yolda
*****K�l��lar kanludur erleri gaziU�ar ku�lar gibi atlar� t�zi*****Tama'dan
kurtarurlar ili �ehriS�d�lar le�kerin cebri v� kahri*****S�y�p �erisin iline
akarlarKovup o�lun k�z�n �ehri yakarlar*****Gaz�dan geldi �ah taht�n oturdu
Sip�hiler kamu tapuya durdu*****Kamu �ehri kamu il rahat olduNereye varsan p�r
nimet oldu*****Nice senin gibiler yedi doydu*****Kanaat geld'oturdu taht ald�
Haramiler c�mle yollarda kald�*****Dururlar da� ba��nda yol vururlarKomazlar
yolcuyu yolda dururlar*****Nice dura harami da� ba��ndaGirer birg�n ele yol
sava��ndaBiz Risalet al-Nushiyye'yi burada b�rakal�m da, �imdi, Yunus Emre'nin
�teki �iirlerine d�nelim ve 13 . y�zy�l T�rk toplumunun hik�yesini bu �iirlerden
dinleyelim. Yunus Emre'nin dili yerle�ik bir k�lt�r�n dilidir. Buna kentte oturan,
e�itim g�rm� bir T�rkmen'in dili de denebilir. Onun �iirinde �ad�r s�z� bir tek
defa ge�er; orada da "Dost bah�esine a�k �ad�r�n� kurdum" diyerek simge olarak
verilir. Yunus'un �iirindeki T�rk�e'nin inceli�i, zenginli�i, k�vrakl��� T�rkmen
g��erleri aras�nda dola�arak ��renilemez. Bu dil T�rkmen ailesi i�inde b�y�yen bir
insan�n dilidir. Yunus, s�k s�k, bir kentin ekonomik ili�kilerinden,
faaliyetlerinden s�z eder. D�kk�n, sermaye, k�r, zarar, al�m, sat�m Yunus'un en �ok
kulland��� s�zc�kler aras�ndad�r. Onun bize anlatt��� toplumda "De�irmenler d�ner,
un ���t�r; bunlar sular� oluktan gelen, �arkl� de�irmenlerdir." (Divan, 85) Tarih�i
diyor ki, "Ger�ekten Konya'da �nemli bir me�gale hububat�n un haline getirilmesi
olup,.... Meram vadisindeki de�irmenlerde yap�lmakta idi." (Baykara, 52). Yunus'un
�iirinde s�k s�k pazar kurulur; tacir, bezirg�n, aktar d�kk�n a�ar. Sarraflar�n
bir huyu vard�r, de�er bilmeyen al�c�ya cevherlerini g�stermezler. D�kk�nlar
avadanl�kla doludur. Arada s�rada bu d�kk�nlar ya�ma da edilir (Divan, 163).
Yunus'un �iirinde tavhane �al��r, tavhaneden ac� t�t�n �ekilince ortal�k ayd�nl�k
olur. (Divan, 48). Culhalar vard�r; bez dokusun diye culhaya iplik verilir.
(Divan, 100) Kuyudan kova ile su �ekilir; kuyu da vard�r so�ulmu�tur, su vermez.
(Divan, 213) Yunus �iirinde anlat�lan toplumda "K�rk ki�i da�dan g�cile odun
indirir, (Divan, 135) a�ac�n buda�� ate�e girer, kazan� kaynat�r, suyu k�zd�r�r.
(Divan, 73) Kuruyan a�ac� keser yakarlar. Tarih�i diyor ki: "Toros da�lar�nda
kereste ticareti daima Anadolu ile M�s�r aras�nda �nemli bir ticaret konusu idi. Bu
i�i Tahtac�lar yapard�. Osmanl� devlet inhisar� Tahtac�lar'dan bir par�a keresteyi
�� ak�aya al�r, M�s�r'a yedi ak�aya satard�. (�nalc�k, 147) Sonra k�m�r yak�l�r,
demir k�zd�r�l�r, �rse �eki� ile vurarak d���l�r. (Divan, 199) Manc�n�klara ta�
konup at�l�r, kaleler y�k�l�r. (Divan, 116) �ikari diyor ki: "Sultan divan edip,
kaleyi �evirip, yedi yerden manc�n�k kurdular. Her manc�n�k seksen batman ta�
atard�. Otuz g�n kaleyi d��d�ler, kafir zebun oldu, ne kadar ev varsa manc�n�k ta��
ile harap olup y�k�ld�." (�ikari, 110)Yunus'un �iirinde k�y k�y dola��p ufak tefek,
ayna filan satan �er�iye de yer vard�r. Vard�klar� yerlerde "ayna al�r m�s�n?" diye
sorarlar; (Divan, 131) "g�lleri her dem taze bah�eler, bol �r�n veren ba�lar ve
bostanlar vard�r bu �iirde; ba�lar bak�ms�z kal�nca diken b�r�r, tarlay�
temizlemek i�in ate� vurup dikeni yakmaktan ba�ka �are yoktur. (Divan, 50)
"Bezirg�nlar gelir gider, bazen k�r eder, bazen zarar eder; bazen de yollar�n�
�a��r�r kaybolurlar. Halk mumsuz bal, tortusuz ya� �retir, ya�� bala kat�p yerler.
(Divan, 288) "El ile arpa ekilir, harman edilip sap d�k�l�r, �inikle tah�l �l��l�r
(Divan, 190). O�lanlar dan�mana okumaya gider. (Divan, 262) Do�anlar �rde�e ve
kekli�e sal�n�r, g�kte u�an� da, suda y�zeni de yakalarlar. (Divan, 52) K�lhan
yak�l�r, hamam�n suyu �s�t�l�r. �akmak ta�� �zerine kav konur, demirle ta�a vura
vura ate� yak�l�r. (Divan, 50). B�y�kler meydanlarda top ile �evgan oynarlar"
(Divan, 100). "K���kler de" eteklerini at edip, �st�ne binerek "g�n�l
e�lendirirler. (Divan, 252) Yahut ku�lara tuzak kurarlar. (Divan, 87) �ocu�u
be�i�e yat�r�rlar, elini aya��n� sararlar, tuza korlar, ba��na para dizerler,
kunda��n� g�nde iki kez ��zerler, a�z�na da emcik verirler (Divan, 114). Da�dan
hezer keserler, d�lgerler yontar, su dolab� yaparlar, dolap sular� al�aktan �eker,
y�kse�e d�ker (Kitab�m�z no.58). Beyler at �st�nde gezerler (Kitab�m�z no.147).
Dan�menler okula giderler (Kitab�m�z no.147). �l�ye kefen bi�ilir, y�kamak i�in
suyu �s�t�l�r, tabuta konur, d�rt yana sal� verilir, namaz� k�l�n�r, salaca mezara
g�t�r�l�r, halk mezar�n �evresinde toplan�r, halka olup oturur, �l� g�m�l�r, �st�ne
toprak at�l�r (Kitab�m�z no.45). Birbirinden ayr�lan insanlar, tuz ekmek yiyerek
helalla��r (Kitab�m�z no.149).Yunus'un �iirinde g�r bir �rmak gibi �a�layan bu i�
ve hayat sahneleri k���k yerle�im birimlerinde g�r�lecek cinsten de�ildir; Yunus
kentli bir �air olmal�d�r.Yunus'un �iirini dokuyan bu i�ler ve �al�malar, bazen
Ris�let al-Nushiyye'de oldu�u gibi tasavvuf sembolleri ve soyut imgeler ve nak�lar
halinde anlat�l�r:Bu d�nyan�n mis�li bir de�irmene benzerGaflet onun sepeti bu halk
anda ���n�rBu �lem bir oluktur halk varl��� �ark eli�arh� �arha benzetmi� ��k�r ol
benzetene (Divan, 85)Ben bu �m�r
harman�n� d��d�m getirdim u� yineYunus eyd�r bu d�kk�n� dereyim andan varay�m
(Divan, 190)Do�ruluk manc���n� isti�far ta�� ileDo�ru vurur ol me�er y�k�ld� nefs
kalesi (Divan, 116)Yunus, yukardaki
i�leri ve i� aletlerini ne kadar soyutlarsa soyutlas�n, oluklu de�irmeni, ta� atan
manc�n���, d���len harman� da anlat�yor bize.Ama, Yunus, bazen b�yle bir perdenin
ard�na saklamadan, semboller ve soyutlamalar kullanmadan da bu toplum dokusunu,
a��k se�ik anlat�r; ��yle der:Kimi avrat o�lan sever, kimi m�lk � h�n�man severKimi
sermaye d�kk�n sever bu d�nya halden haledir
(Divan, 304)Bir ba� ki viran ola i�i dikenle dolaAy�klamak n'eylesin od ile
yanmay�nca (Divan, s. 50)�plik verdim
cullaha sar�p yumak etmemi�Becit becit �smarlar gelip als�n bezini
(Divan, 131)Yeri gelmi�ken s�yleyelim. Yunus'un �iirinde bir de o�lanlar�n ve
o�lanc�l���n hik�yesi var. Bunu ilkin yukardaki �ift dizeden ��reniriz. Ba�ka bir
�iirinde de Yunus, gene der ki:Asilz�deler
ni�an�n e�er bilmek diler isen�z� o�lan da olursa s�z�nde vebal olmaya
(Divan, 56)Ba�ka �iirlerinde de Yunus, �eriat o�lanlar�ndan s�z eder, ��yle:�eriat
o�lanlar� nice yol keser banaHakikat denizinde bahri oldum y�zerem
( Divan, s. 201)�eriat o�lanlar� bahsedip dava k�larHakikat erenleri davaya
kalmad�lar
(Divan, s. 293)Bu o�lan ve o�lanc�l�k olay�n�n toplumdaki ger�ek yerini anlamak
i�in s�z� o zaman�n menkabe tarih�isi �ikari'ye verelim: �ikari diyor ki:"�ehzade
Al�eddin (Karaman Beyi) kat� bahad�r, �eci, dil�ver civ�n olmu� idi. G�rz salmakta,
yay �ekmekte, ok atmakta, silah�orlukta ve ilimde misli yok idi. Kayseriye Beyi
Ertena Bey'in iki o�lu var idi. Bunlardan Mehmet'i Konya'ya g�ndermi� idi. Mehmet,
Al�eddin ile bile bulunmu� idi. Birbirine �yle muhabbet eylemi�lerdi ki, bir saat
ayr�lmak k�bil de�il idi. Mehmet gayet mahb�b idi. Beylerden �ok ��k� var idi.
Al�eddin bu civan-bahta ��k olmu� idi. Bir saat g�rmese divane olur idi." (�ik�ri,
61) Ba�ka bir yerde �ik�ri ��yle diyor: "Al�eddin ile Mehmet Bey, Konya'da on ��
y�l bile okuyup, bile b�y�m�ler idi. Birbirine ��k olmu�lar idi. Davay� �yle
eylemi�lerdi ki, tac� taht� terk edeler, birbirini terk etmeyeler; birbirlerinin
yoluna can ba� vereler. Mehmet Bey �yle mahb�b idi ki, Rum'da, Yunan'da, Ermeni'de
buna benzer mahb�b yok idi. Nice �ehzadeler ��k olup, hizmetine ba�lad�lar."
(�ik�ri, 66). Bir zaman sonra iki sevgili ayr�l�rlar. Al�eddin Karaman'a d�ner.
Bir g�n Mehmet Bey'den Al�eddin'e bir mektup gelir. Yazm� ki "Ey �ehzade, eski
y�rin ile ahdini ni�in unuttun?" Al�eddin, y�rin mektubunu okuyup ah eyledi. D�rt
bin yi�it ile Konya'ya geldi. �ki ��k birbirini buldular. Eski b�deleri
tazelediler. Hemen meclis kurup, k�rk g�n oturup iy� � safaya ba�lad�lar. Rum ve
Yunan dilberleri, mahb�b ve mahb�beleri ile raksa girip, kimi kanun kimi tef, kimi
�enk �al�p bir zevk ettiler ki... " (�ik�ri, 66).Bu iki sevgilinin sonradan aralar�
a��l�r, saltanat y�z�nden vuru�mal� olurlar. �evresindeki beyler, Mehmet'le
sava�s�n diye Al�eddin'i k�k�rtmaktad�r. Al�eddin der ki: "Muhkem muhabbetim
vard�r, etmeyin, b�yle s�ylemeyin." Beyler �stelerler ve derler ki: "Bu o�lana ne
kadar iyilik etsen sana o kadar cefa edecektir. Zira o�landan hakikat olmaz." (s.
70) . Daha sonra �at�malar b�y�y�nce, Al�eddin, beylerine hak verir ve biz anlar�z
ki beylerin o�lan i�in s�yledikleri bir atas�z�d�r. Al�eddin ��yle der: "Ezelden
meseldir ki o�lan�n vefas� olmaz" (s. 84).�ik�ri'yi okuduktan sonra Yunus'un
�iirini daha iyi anl�yoruz. "O�lan da olsa s�z�nde yalan olmad�k�a bir insan
asilzade say�labilir" derken, Yunus atas�z�n�n anlam�n� tersine �eviriyor. B�yle
anlay�, Yunus'un ho�g�r�s�ne ve insan sevgisine yak��yor.Bu o�lan ve o�lanc�l�k
olay�n�n Konya'da ne �l��de tutundu�u; hangi toplum katlar�nda yayg�n oldu�u;
tekkede, asker aras�nda, bey konaklar�nda ne derecede bulundu�u; eski Yunan k�lt�r�
ve Tasavvufla ilgileri bizim konumuzun d��nda kal�yor. Ama �u kadar�n� biliyoruz
ki, divan �iirimizde anlat�lan sevgililerin bir k�sm� k�zlar de�il o�lanlard�.
Nedim'in, �teki �airlerin sakallar� yeni ��km�, b�y�klar� yeni terlemi� o�lanlara
sevgiler sunan, onlarla yapt�klar� hamam e�lencelerini anlatan gazelleri,
divanlar�nda kolayca bulunabilir. Divan �airlerimiz bunu ay�p saym�yor, a��k�a
s�yl�yorlard�:Ne kadar n�zik � nerm olsa nig�r� sevememNe kadar �fet-i c�n olsa
civ�n� severim(Ne kadar nazik ve yumu�ak olsa gen� k�z� sevemem, ne kadar can
yak�c� olsa gen� o�lan� severim)Merd olan eyleye merde ra�bet�ahs-� n�merde sez�d�r
avrat(Erkek olan erke�e meyleder, erke�i sever; kad�n sevmek ancak mert olmayan
ki�iye l�y�kt�r.) (Levent, 589)Biz yine Yunus Emre'ye d�nelim, ve onun �iirinde
s�ylenen toplum hik�yesini dinlemeye devam edelim.Yunus'un en g�zel �iirlerinden
ikisi, bir mezarl�kta yatan insanlar�n anlat�lmas�na ayr�lm�t�r. Yunus kara yerin
alt�nda yatan insanlar� anlat�rken, yer �st�nde ya�ayan insan s�n�flar�ndan ger�ek
bir kesit verir ve toplum katlar�ndan �e�itli insan manzaralar� sunar. Bu adamlar
vezirler, hocalar, dani�mendlerdir; ba� u�lar�na k�r�k yay as�lm�, ku�a�� berk
yi�itlerdir; atlar�n�n izi tozlu, �nleri davulbazl� muhte�em beylerdir; daha
evlenmemi� gen� k�zlar, yanlar� n�kerli (k�leli) hatunlar, ak de�irmi y�zl�
gelinlerdir. (Divan, 303). Beyli pa�al�, vezirli hocal�, dani�mendli, k�leli bir
toplumu anlatan bu mezarl�k ancak bir kent mezarl��� olabilir. �unlar bu �iirden
dizeler:Yer y�z�nda gezer idim u�rad�m m�lketler yaturKimi ulu kimi ki�i key ku�a��
berkler yaturKimi yi�it kimi koca kimi vezir kimi hocaG�nd�zleri olmu� gece
anc�lay�n �oklar yaturAtlar� izi tozulu �nleri tab�l baz�l��le g�ne h�km� yaz�l� �u
muhte�em beyler yaturElleridir k�nal� hep karava�lar� �ekerlebKargu gibi uzun boylu
g�l y�zl� hatunlar yatur*****N�kerli k�zd�r kimisi al�nmadan �oklar yaturYunus
bilmez kendi halin �alab'dur s�yletir dilinBir nicesi yeni gelin ak de�irmi y�zler
yatur (Divan, 304)YUNUS'TA
TASAVVUFUN H�K�YES�Tarihsel anlam�yla mistiklik, �slamdaki ad� ile Tasavvuf veya
Sufilik, insan ruhunun Mutlak Ger�ek (Tek Yarat�c�), yani Tanr� ile birli�e
ula�mas� ��retisidir. Bu anlamda Katolik ve Ortodoks H�ristiyanl���nda, Hindu ve
Yahudi dinlerinde, �amanl�kta ve ba�ka dinlerde de vard�r. Daha genel ve g�ncel bir
kullan�la, mistiklik, yaratanla yarat�lan, sevenle sevilen, m�zikle dinleyen,
resimle seyreden aras�nda ula��lan bir birlik duygusudur. �yle bir duygu ki, orada
ikilik ortadan siliniyor, �zne ile nesne bir oluyor, tekle�iyor. Bir canda iki ruh,
bir g�mlekte iki ba� gibi. �nsan ruhu bu hale �ok defa dinsel bir e�itimle
ula��yor; ama, seyrek de olsa, din d�� u�ra�lar i�inde de bu hale i�ki, m�zik ve
dans yolu ile ula�anlar olmu�. O vakit, insanda sakl� kalan enerji b�y�k bir
patlama ile ortaya ��k�yor ve bilinmeyen yeni d�nyalar�n ve duygular�n kap�s�n�
a��yor.Tanr� ile bir olma, Mutlak Ger�e�e ula�ma felsefesini M�sl�man mistikli�i,
Vahdet-i V�cut ad� alt�nda a��klar. Bu ��retiyi bug�n�n dili ile ��yle
�zetleyebiliriz:Evren daha yarat�lmadan sadece bir karanl�k ve yokluk vard�, bir de
Mutlak Yarat�c�. Bu Tek Yarat�c� yoklu�un ve karanl���n i�inde bir nur par�as� gibi
balk�rd�. Ger�i Yarat�c� en y�ksek dereceden iyilik, g�zellik ve bilgeliklerle
donanm�t�r, ama, onu insan akl�n�n alaca�� b�yle niteliklerle tarif etmek olmaz;
Onun tek niteli�i niteliksizliktir. O g�r�lmez, kavranmaz, duyulmaz, zamanla ve
mek�nla s�n�rl� de�ildir; de�i�irli�i yoktur; ezelden ebede s�relidir. Tek Ger�ek
olan Tanr� diledi ki, kendi g�zelliklerine tapacak, kendini sevecek varl�klar
olsun." K�n (Ol)" buyurdu bunun i�in ve bu buyrukla onun nitelikleri yoklu�un ve
karanl���n �zerine d�t�; bir aynaya d�en suretler gibi orada g�r�nmeye ba�lad�.
Evren ve insan i�te bu karanl�k ve bo�lukla Tanr�'n�n birle�mesinden ortaya ��kt�;
bunun i�in as�l de�il surettir bunlar. Bu surette bir yandan Tanr�sal nitelikler
vard�r, bir yandan da karanl�k ve yokluktan gelen k�t� nitelikler. Bunlar
�irkinlik, k�t�l�k ve �er gibi niteliklerdir. Bu nedenle her insan�n mayas�nda
ikilik vard�r. �nsan hem melektir, hem �eytand�r. Hem kuzudur, hem kurttur. Hem
sevap, hem g�nah i�leyici; hem nur, hem karanl�k. Ama bu evrende yaln�z
insano�ludur ki, �z�ndeki Tanr�sal nitelikleri art�r�p, yokluk ve karanl�k
niteliklerini eksiltebilir, hatta yok edebilir. Bunu yapmak i�in, ilkin, Tanr�
insan�n y�re�ine sevgi b�rakacak, sonra bir �eyhin ete�inden tutulup, tarikat denen
bir yola girilecek; orda �eriat ve marifet a�amalar�ndan ge�ilecek; en y�ksek
derece olan hakikate ula��lacak. Hakikat a�amas�nda insan�n �z�nde k�t�l�k
kalmayacak, yokluktan ve karanl�ktan gelen her �ey eriyip yok olacak, sadece Tanr�
nitelikleri kalacakt�r. B�ylece insan tanr�la�acak, Tanr� ile bir olacakt�r. Kul-
Tanr�, Yaratan-yarat�lan ikili�inin yok oldu�u a�amad�r buras�. Enelhak yani "Ben
Tanr�y�m" diyen Sufi bu birle�me derecesini anlatmak istemi�tir. Katolikler bu hale
Tanr�sal Evlenme diyorlar (*Not 1). Yunus bu y�celik derecesini �iir dilinden ��yle
anlat�r:Asl�nda ��k u ma��k a�k birBu birden ger�i ki y�z bin g�r�nd�Yunus aydur
hi� �ek de�il o benvenem (O benim) ben olvenem (ben Oyum) Ben ne derisem dost tutar
dost dedi�in ben tutaramHallac� Mansur ( �l. 922 ) bu hali ��yle dile
getirmi�tir:Ben sevdi�im ve hayran oldu�um OyumSevdi�im de benden ba�kas� de�ildir.
Biz bir bedende iki ruhuz.Sen beni g�r�nce Onu da g�r�yorsunT�pk� Onu g�r�nce beni
de g�rd���n gibi.Mevl�n� Celaleddin ayn� hali daha de�i�ik a��klar:Ben ben de�ilim,
sen de sen de�ilsin, hele sen hi� ben de�ilsin.Ben ayn� zamanda hem senim hem
benim, sen ayn� zamanda hem sensin, hem bensin.Ey Hoten g�zeli! senin y�z�nden
�a��rd�m kald�m, sen mi bensin, yoksa ben mi senim bilemiyorum.Bu y�celikler ve
iyilikler derecesine ula�arak kendini Tanr� g�ren insan, bilginin en yukar�
derecesine (ilm al yakin) de eri�ir ve mutlak bilgiyi i�inde duymaya ba�lar. Orda,
g�zle, kulakla, okuma yazma ile, kitaptan, Kur'andan, dinden, halktan ��renilen
bilgilere yer yoktur. Bunlar bir yana at�l�r, k�f�r ile iman, G�vurla M�sl�man bir
tutulur art�k. Orada kitaps�zl�k kitap say�lacak, bilgisizlik ger�ek bilgi gibi
kabul edilecek, b�t�n insanlar bir sevgi esrikli�i i�inde e�it g�r�lecektir. Bu
derecede insan bilgisi Kur'an ve hadislerde verilen Tanr� bilgisi kadar �nemlidir.
Yunus ��yle der:Dinim iman�m Oldurur (Odur) Onsuz olursam d�nyadaNe puta ha�a
taparam ne din � iman tutaramBu dervi�lik berat�n okumad� m�ft�lerOnlar nerden
bilecek bu bir gizli varl�kt�rDinin terkedenin k�f�rd�r i�iBu ne k�f�rd�r imandan
i�eriBir kimsenin devletine
ta'ned�ben biz g�lmezizNe m�nkiriz �limlere ne tersan�n ha��nday�zBen bir kitap
okudum kalem an� yazmad�M�rekkep eyler isem yetmeye yedi denizYerde g�kte bu a�k
ile a�ktan gelir her s�z dileBi�are Yunus ne bile ne kara okudu ne akBu dizelerle
Yunus, asl�nda ger�ek bilgiye, bat�n bilgisine ula�t���n� anlatmak ister; yoksa ilk
ara�t�r�c�lar�n sand��� gibi cahilli�ini de�il. (*Not 2)�slamda Tasavvufun ortaya
��kmas�nda ve tutunmas�nda eski Yunan felsefesinin, �zellikle Eflatun'un ak�lc�
metafizik anlay��n�n, H�ristiyan ke�i�li�inin, Hint mistikli�inin etkileri �e�itli
ara�t�rmalara konu olmu�tur. Bu etkiler ger�ekten vard�r. Hicretin ikinci
y�zy�l�nda, kaba kuma�tan dokunmu� suf giyen M�sl�manlar (ki Sufilik s�z� burdan
geliyor) H�ristiyan ke�i�lerinin k�l���na b�r�nmekle su�lan�yorlard�. Ama, bu d�
etkenler daha M�sl�manl���n ikinci y�zy�l�nda Sufili�in bir hayat g�r�� olarak
tutunmas�n� a��klamaya yetmez. Sufili�in k�k sal�p yerle�mesinde Arap toplumunun i�
ko�ullar� en �nemli rol� oynam�t�r. Goldziher'in �al�malar�ndan alarak, Sufili�i
ortaya ��karan toplumsal de�i�meyi �zetleyebiliriz:Daha Peygamber Muhammed'in
sa�l���nda, Arap ordular�n� sava�lara ve ba�ar�lara g�t�ren �lk� sadece din �lk�s�
de�ildi. Arap ��llerinin yoksullu�u ve gerili�i i�inden gelen askeri, as�l,
sava�lardan elde edilen hazineler ve ganimetler �ekiyordu. Muhammed'in �l�m�nden
sonra ise, Kur'an'da belirtilen d�nyadan vazge�mek felsefesi ve sade bir hayat
s�rmek ilkesi, yerini d�nyay� zaptetmek ve hayat�n tad�n� ��karmak ilkeleri ile
de�i�tirdi. Ba�ar�dan ba�ar�ya ko�an Arap ordular�, imparatorlu�un d�rt yan�ndan,
Isfehan'�n, �am'�n, Halep'in, �skenderiye'nin g�z kama�t�ran servetlerini Arap
Yar�madas�'na ta��d�lar. �ad�rda, kul�bede ve k���k evlerde ya�ayan Araplar, konak
ve saraylarda, halay�klar ve hizmet�iler ile l�ks bir hayat s�rmeye ba�lad�lar.
Sosyal hayat d�nya zevklerine d��p, yeni zenginler d�nyaya tapar hale geldik�e,
M�sl�manl���n ilk devrini, sade ve temiz halini �zleyen ger�ek M�sl�manlar, topluma
k�smeye, d�nyadan el etek �ekmeye, d�nya nimetlerinden uzakla�maya ba�lad�lar. Bu
bir k�rg�nl�k, k�sk�nl�k ve protesto hareketi idi. Arkalar�na giydikleri kaba
y�nden bir h�rka (suf) bu protestonun sembol� haline geldi. Bir h�rka, bir lokma
ya�amaya ba�layan M�sl�manlar, dualar�nda zikre ve semaha daha �ok yer vermeye
ba�lad�lar. B�ylece din t�renlerinde de ayr�l�k belirdi.M�sl�man mistiklerinin bir
b�l�m� ise, d�nyaya k�s�p bir k�eye �ekilmekle kalmad�lar, s�ras� geldik�e ve uygun
yer ve zaman ele ge�irdik�e protestolar�n� ve k�rg�nl�klar�n� a��k�a ortaya
koymaktan �ekinmediler. Kurulu S�nni d�zenlere kar�� gelenleri desteklediler, ba�
kald�ranlara kat�ld�lar. S�nnilik kurulu d�zenlerin dini haline geldi�i i�in,
d�zene kar�� gelenlerin hepsi kendilerine bir Bat�n� tarikat veya mezhep
yak�t�rd�lar; Sufilerin �o�u bu Bat�n� inan�lar� payla�t�lar. �ran'da, daha sonra
da Sel�uklular'da Bat�n� ayaklanmalar� kurulu S�nni d�zeni sarsan giri�imler oldu.
Mistikleri hayattan �ekilmeye, protestolara ve ayaklanmalara iten Arap
kentsoylular� hakk�nda Goldziher dikkate de�er bilgiler verir. Daha sa�l���nda
Peygamber on ki�iye "siz cennetliksiniz" diye mu�tu vermi�ti. Bunlara �slam tarihi
(A�ereyi M�be��ere) ad�n� verir, hepsi sade ya�ayan, al�ak g�n�ll�, dini b�t�n
M�sl�manlard� bunlar�n. Bir insan �mr�ne s��acak kadar k�sa zamanda ortaya ��kan
b�y�k sosyal ve ekonomik de�i�melerden sonra cennetle mu�tulanan bu M�sl�manlardan
El Zubeyr �l�r ve terekesinden �unlar ��kar: On milyon dirhem alt�n tutar�nda
ta��nmaz mal, �skenderiye, Kufe ve Ba�dat'taki evler say�lmazsa yaln�z Medine'de on
bir ev. Ba�ka bir cennetlik M�sl�man�n mal varl��� ise 220 bin dirhem g�m� ile, her
birinin i�inde �� kantar alt�n bulunan y�z me�in kese tutuyordu. Goldziher "S�rat
k�pr�s�nden ge�mek i�in pek a��r bir y�k" diyor. (Goldziher, 118).�slam mistikli�i
�nemli i�levler g�rd�. M�sl�man tarihinde dogmalardan kurtulmu�, ba��ms�z d��nceyi
mistikler temsil ederler. Bu bak�mdan M�sl�man mistikleri Bat�'n�n b�y�k ve ger�ek
d��n�rlerine benzerler. �slamda �iir, m�zik, oyun gibi g�zel sanatlar� bu mistik
ak�m korudu, kollad�, geli�tirdi. Bat�'da pek az mistik �air var. Do�u'da ise,
�zellikle T�rkler aras�nda b�y�k �airlerin hepsi �e�itli mistik ak�mlar�n i�inde
yer al�r. �slam �lkelerinde halk�n edebiyat dilinin kurulup geli�mesinde de en
�nemli i�i Sufiler g�rm�. Yoksuldan ve halktan yana olmak, mal� ve devleti hor
g�rmek, Sufili�in en belirli niteliklerinden biri olmu�tur.Yunus Emre bir s�z
ustas�d�r. S�z�n olanaklar�n� iyi kullanarak, �iirini g�zel s�ylemek onun en b�y�k
kayg�s�d�r. "�ol s�z� s�ylegil kim s�z�n h�l�sas�d�r." Bu nedenle Yunus'un
�iirinden yola ��karak Tasavvuf sistemini a��klamak do�ru bir yol de�ildir. Yunus
bize, inceliklerine inerek bir Tasavvuf felsefesi anlatmaz. Sufilik onun eserine
�iir a��rl�klar�na g�re se�ilmi� simgeler ve nak�lar olarak girer. Bu simge ve
nak�lar�n say�s� s�n�rl�d�r: A�k, sevgili, dost, �arap, bah�e, g�l, b�lb�l gibi
simgeler onun �iirinde �ok s�k kullan�l�r. Ama Yunus Emre, bilin�li olarak, bu
simgelere de�i�ik anlamlar y�kler. B�ylece �e�itli ve �ok zengin yorumlara a��k
olmak �iiri tekd�zelikten kurtar�r; �iire insan�n sevin�lerini, ac�lar�n�,
d�lerini ve d� k�r�kl�klar�n� anlatmak olana�� verir. Yunus'un eseri, b�t�n b�y�k
sanat��lar�nki gibi �u veya bu sistemin anlat�lmas� de�il, insan duygular�n�n
anlat�lmas� olur. Sabahattin Ey�bo�lu, tek bir s�zc��e, "dost" s�zc���ne Yunus'un
y�kledi�i bu anlam zenginli�ini belirtmektedir: "Kimdir bu dost? �ok sevdi�i Taptuk
Emre mi? O de�il diyemezsiniz. Onun �ok sevdi�i Hac� Bekta� m�? O de�il
diyemezsiniz. Onun �ok sevdi�i Muhammed, Muhammed'in sevdi�i Ali mi? Onlar de�il
diyemezsiniz. B�t�n insanlar�n b�t�n minarelerden ve �an kulelerinden �a��rd���
Tanr� m�d�r? De�ildir diyemezsiniz. Yunus'un dost dedi�i, onun ard�ndan b�t�n
Anadolu saz �airlerinin dost dedi�i varl�k, dost s�z�yle anlatt��� boz bulan�k �lk�
ger�ek insanl�k de�il midir? De�ildir diyemezsiniz. Yunus Emre'nin dost dedi�i
�st�n ger�ek bug�n ��k Veysel'in dost dedi�i �lk�n�n benzeri de�ildir diyebilir
misiniz? Diyemezsiniz. Yunus Emre bu milletin, Anadolu halk�n�n hem ger�e�ini, hem
�lk�s�n� kendi �a��n�n en at�lgan, en sava�gan dili ile s�ylemi�tir. Onun dost
kavram�nda yaln�z Tasavvufun mutlak g�zelli�ini, soyut sevgilisini de�il, halk�n
b�t�n �zlemlerini bulur gibi oluruz." (Ey�bo�lu, s. 33).Ey�bo�lu'nun "dost"ta
buldu�u ve soyuttan ve dinselden ger�ek insan ili�kilerine kadar uzanan bu anlam
zenginli�ini, Yunus �iirindeki �teki insan nitelemelerinde de buluruz. Bu
insanlar�n da bir b�l��� Tasavvuf imgeleri olarak sunulur bize. Bunlar canlard�r,
erenlerdir, padi�aht�r, erdir, ger�ek erdir, ��kt�r, ger�ek ��kt�r. Adlar� de�i�ik
de olsa t�pat�p birbirine benzer bunlar. Aralar�nda boy pos, huy hus, duygu d��nce
farklar� yoktur. Birinin yerine rahat�a �tekini koyabiliriz. Hepsi de a�k
�arab�ndan i�mi� iyilik, g�zellik, bilgelik gibi niteliklerle bezenerek Tanr�
suretleri halini alm�lard�r.Ariflerden ni�an budur her g�n�lde naz�r ola****Akl�m
ba��ma gelmedi a�k �arab�n tatmay�ncaKandeli�imi bilmedim ger�ek ere yetmeyince****
Ey ��kan ey ��kan a�k mezhebi dindir banaG�rd� g�z�m dost y�z�n� kamu yas d���nd�r
banaErenlere m�nkir isen didar senden �rak olaBu Tanr� suretlerinin kar��s�na
Yunus, tasavvuf diliyle s�ylersek, "yokluk ve karanl�k" d�nyadan inen k�t�
suretleri de kor. Bunlara cahil, zahit, hoca, dan�man, �eriat o�lanlar� ve hoyrat
ad�n� verir. Bunlar da birbirine benzerler. En k�t�y�, en �irkini, en yobaz�
simgelerler:Cahil bin s�z s�yler ise m�nide miskal olmayaGider g�n�l te�vi�ini
bezeme hoyrat nak��n�Hak s�zlerini s�yler canlar� hayran eylerCahiller giremezler
bu bizim halimizeAma Yunus'ta seslerini duydu�umuz insanlar sadece bunlar de�il.
Onun �iirinde umutlar�, korkular� ve d�leri bizi derinden sarsan ger�ek insanlar da
vard�r. Yunus garip der bu insanlardan birine. "Ba�r� ba�l�, g�z� ya�l�, gurbette
yapayaln�z, hastalansa yan�na geleni, bir bardak su vereni olmayan" bir Anadolu
k�yl�s�d�r bu garip. Ona ��k Kerem'in �iirinde de rastlar�z: "Bir han k�esinde
kalm��m hasta, g�zlerim kap�da kula��m seste"; Faruk Nafiz'in Han Duvarlar�'nda da
onu buluruz: "Garip'im nam�ma Kerem diyorlar, Mara�l� �eyho�lu Sat�lm�'�m ben"; ��k
Garip hik�yesinde de kar��m�za ��kar bu k�yl�m�z: "Gelen olmaz giden olmaz yan�na,
bir �al�d�r mezar ta�� garibin".Yunus'ta �len, mezara giren insanlar da soyut'un
�er�evesine s��mazlar. Oysa kara toprak genellemeye ve imgelemeye �ok yatk�n bir
kavramd�r. Ama bu �l�ler bir yerlerde topraktan ��kar, kanl� kefenlerinin i�inde,
kad�nl� erkekli, gen�li ihtiyarl�, zenginli fakirli bizim �n�m�zden ac�lar� ve
korkular� ve korkun� yaralar� ile ge�erler. Ger�ek insanlard�r bunlar.Yunus'un
�iirinde do�al �evre de, bir ucunda soyuta, bir ucunda da�� ve me�esi ile ger�ek
d�nyaya ba�l� olarak anlat�l�r. Bir bakar�z Yunus, ev, tekke, mescit, zaviye, e�ik,
kap� derken bize sadece dosta yer olan bir simge sunar. Oralarda dostlar yan yana
gelir, bu yerlerin i�levi, g�revi bundan art�k de�ildir. Do�a da Yunus'un �iirine,
bir yandan, b�yle soyut bezekler olarak girer. En �ok da ba�, bostan, bah�e,
g�listan olarak an�l�r. Bunlar da sevgiliye benzedikleri veya sevgiliyi i�lerine
ald�klar� i�in vard�r. O vakit de, elbet ��k b�lb�l olacak, sevgili g�l olacak;
b�ylece divan �iirimizin simgeler zinciri tamamlanacakt�r:�ki cihan dopdolu ba� u
bostan olursaSenin kokundan yah�i g�l � reyhan bitmeyeBi�are b�lb�lem dost
bah�esindeVirem direm haber �ol y�re kar��Erenler sohbetinde deste k�z�l g�l idim
A��ld�m ele geldim soldum ise ne olduDost bah�esine girdim, ��erem g�lzar�n�Dostun
y�z� g�l bana ��kam b�lb�l onaA�ar pervaza ku�lar tesbih okur a�a�larBir de bakar�z
Yunus'un
deli g�nl� ba�da bah�ede, da�da bay�rda soyut suretler ve nak�lar g�rece�ine;
katmer a�an g�lleri ile bah�eyi, k�� boran� ile da��; dal� buda�� ile a�ac� ger�ek
bah�e, da� ve a�a� olarak g�r�r ve bize �yle anlat�r:Karl� da�lar�n ba��nda salk�m
salk�m olan bulutSa��n ��z�p benim i�in ya��n ya��n a�lar m�s�n�u kar��ma g���s
geren ta� ba��rl� da�lar m�s�n�u kar��ki da�lar� me�eleri ba�lar�Sa�l�k safal�k ile
a�t�k Elhamd�lillah�ndik Rum'da k�lad�k �ok hayr � �er i�ledikU� bahar geldi yine
g��t�k Elhamd�lillah.Gel varal�m bizim ile kim giresin bah�elereBu d�nya bir
gelindir k�z�l ye�il donanm�Ki�i yeni geline bak�ban� doyamazA�a� kar�r (kocar)
devran d�ner ku� buda�a bir kez konarAyn� anlam zenginli�ini, de�i�ik yorumlara
ayn� a��kl���, Yunus �iirindeki �teki sembollerde ve nak�larda da buluruz. A�k
nak��n� ele alal�m. Yunus der ki:�ehrine ol konmu� idi m�uk bizim evde idiDoldur
kadeh sung�l bize a�k kadehinden ey s�kiYine mahfiller d�z�ld� yine badyalar
kurulduYine kadehler sunuldu esrik oldu canlar�m�zNurdan �arap i�er idik Hak bizi
toylar ikenG�rd�m Pirimin y�z�n� ol kayg�y� sildi bug�nBen o yari sevdi�imi nice
bir gizleyibilemSev seviye d�t� g�n�l��k oldum ol ay y�ze nisar oldum bal a��za
Bunlar�n hangisi Yunus'un a�k�, hangisi Yunus'un sevgilisi? Evine konuk inen Pir ve
bu Pire duyulan sayg� ve ba�l�l�k m�? Kad�nl�, erkekli bir mecliste semah tutup
i�ki i�en canlar�n esrikli�i, birbirine kar�� duydu�u sevgi mi? Hakk'�n nurdan
kadeh sundu�u bir soyut �lemde ruhun kendinden ge�mesi; erimesi, Hak'la bir olmas�
m�? Ay y�zl�, bal dudakl� bir g�zele duyulan istek mi? Yunus'un sevgisi ve
sevgilisi bunlar�n hem teki, hem de t�m�.Bu a�k� ve sevgiyi daha iyi kavramak, onun
ba�ka neleri i�erdi�ini anlamak i�in Yunus'un �iirlerine d�nelim, bu sevinin
niteliklerini onun dizelerinden ��karal�m:G��l�, kavray�c�, kar�� konulmaz, sars�c�
bir co�kudur bu sevgi:Denizleri kaynat�r, mevce (dalgaya) gelir oynat�rKayalar�
s�yletir kuvvetli nesnedir a�kSan s�k�c�, usand�r�c� de�ildir, sabahlarla yeniden
do�ucu, yenilenicidir:Biz sevdik ��k olduk sevildik ma�uk oldukHer dem yeni do�ar�z
bizden kim usanas�Yeni subh u (sabah) yeni ak�am yeni halYeni devran yeni dem yeni
visalKadeh yeni yeni mey yeni me�rebYeni ay� u yeni i�ret yeni mutr�bRahmetli ��k
Ali �zzet "A�k adam� ye�nildir, nazildir, yumu�at�r" derdi. Yunus'un a�k
anlay��ndan geliyor, Ali �zzet'in yorumu:A�ks�z adam hayvan olur hayvan ���t al�r
de�il�itin ey yarenler a�k bir g�ne�e benzerA�k� olmayan g�n�l bir kara ta�a benzer
Ta� y�rekte ne biter dilinden a�u t�terNice yumu�ak s�ylese s�z� sava�a benzerHer
kim ��k olmad� benzer kuru a�acaTasavvufla, dinle diyanetle pek ilgisi olmayan
m�nilerimiz de a�k konusunda Yunus gibi konu�uyorlar:A�k� olmayan ki�ilerG�zleri
var da ��lar Yer ekme�i i�er suyuCamuz gibi de mu�ular *****Bah�ede
bars�z adamAyvada nars�z adamKalays�z kaba benzerD�nyada yars�z adamYunus'un
sevgisi insan� mala, paraya, pula tapmaktan kurtar�c�d�r; korkulardan yuyup
ar�t�c�d�r:��k bir ki�idir bu d�nya mal�nAhiret korkusun bir pula almazKorku
h�yaneted�r ya ben ni��n korkar�m��nk� gele s�dd�k zaif ��klara yoktur havif
(korku)Benci de�ildir, tek insanla s�n�rlanmam�t�r. G�vur, M�sl�man demeden b�t�n
insanlar� kucaklay�c�d�r:Erenler bunakalmad� (bunal�p kalmad�) vard� yolunda
durmad�Hakk� ger�ek sevenlere c�mle �lem karda� gelir.Yetmi� iki millete kurban ol
��k isenAn�n i�in ma�uka c�mle millette bileD�nya benim r�zk�mdurur kavmi benim
kavmimd�r�rB�b�rlenmeleri, �i�inmeleri, yukardan bakmalar� silip s�p�r�c�, ki�iyi
al�ak g�n�ll� k�l�c�d�r:Ol dost y�z�n g�rd� g�z�m erenlere toprak y�z�m*****Yunus
eder er kuluyam.�nsan� en y�ce bilici, insan� �st�n g�r�c�, insana sayg� duyucudur:
�ok cehd edip istedim yeri g��� arad�mHi� mek�nda bulmad�m buldum insan i�inde*****
Okudum bildim deme �ok taat k�ld�m demeEri Hak bilmez isen abes yere yelmektir.
*****Tehi (bo�) g�rme kimseyi hi� kimesne bo� de�ilEksikli�ile nazar erenlere ho�
de�il*****Hakk� buldum ben eri g�rmek ile*****Ak sakall� bir koca hi� bilmez ki hal
niceHepisinden iyice bir g�n�le girmektir�iiri, sanat�n kap�lar�n� a��c�d�r:Yunus
Hak tecellisin �iir dilinden s�yler.Do�a g�zelliklerini ortaya koyucu, insan�
do�an�n ferahl�klar�na �a��r�c�d�r:Ey a�k eri a� g�z�n� yer y�z�ne eyle nazarBu
d�nya bir gelindir k�z�l ye�il donanm�Ki�i yeni geline bak�ban� doyamazMutluluk
verici, sevin�ler sunucudur:Yunus seni seveli be�aret oldu can�Kad�n sevgisini,
di�i �ekicili�ini g�stericidir:��k oldum �ol ay y�ze nisar oldum bal a��za*****Beni
g�mana salan k�peli iki kulakTanr�y� sevgiler ve y�celikler dolu bir g�� olarak
tan�y�p tan�t�c�d�r; dinin dogmalar�n�, �eriat�n kat� kurallar�n� k�r�c�d�r:Bir kez
g�n�l y�kt�n ise bu k�ld���n namaz de�ilYetmi� iki millet dahi elin y�z�n yumaz
de�ilEy ��kan ey ��kan a�k mezhebi dindir bana*****Kimse dinine biz hilaf demeyiz
Din tamam olunca do�ar muhabbet*****Sen sana ne sanursan ayru�a da onu sanD�rt
kitab�n m�n�s� budur ancak var ise�nsanlar� dost k�l�c�, insan ili�kilerine bar� ve
ho�g�r� getiricidir:Gelin tan��k olal�m i�i kolay k�lal�mSevelim sevilelim d�nya
kimseye kalmazYunus'ta a�k nak��, sadece sevenle sevileni kucaklayan bir esriklik
de�ildir. Bir Sel�uk hal�s�n�n g�be�ine i�lenmi�, koyu k�rm�z�, yahut koyu mavi bir
a��rl�k gibi �iir d�nyas�na oturur. Yunus'taki ahlak ilkeleri, insan sevgisi,
yoksullara yak�nl�k, paraya pula �nem vermeme gibi b�t�n bir d�nya g�r�� rengini ve
anlam�n� bu g�bek nak��ndan al�r. A�k bir felsefe, a�k hayata anlam veren bir d�nya
g�r��d�r. Bu o kadar a��k ki, Yunus, dervi� ad�n� verdi�i ��k ki�iyi anlat�rken,
bize bir olgun insan�n, insanlara �rnek bir toplum �nderinin niteliklerini veriyor.
Dervi� ��yle: Kalbi temiz olacak, halka yukardan bakmayacak, fodulluk edip
bilgi�lik taslamayacak, eme�i ile ge�inecek, fazla doyup t�kanmayacak, g�z� her dem
a��k olacak, g�n�ls�z olacak, b�l�c� de�il bar�t�r�c� olacak, i�inde g�c�nde
tutumlu, derli toplu olacak." (Divan, 159).Yunus'un Kur'an'dan, Hadislerden, �slam
k�lt�r�nden ve edebiyat�ndan ald��� simgelere ve nak�lara y�klenen bu esneklik, bu
anlam zenginli�i Mevl�na gibi �teki b�y�k Sufi �airlerde de var. Mevl�na bir
yandan, d�nyada sadece Tanr�'dan balk�malar g�r�p, �lemi soyut suretler olarak
kabul ederken, bir yandan da ��yle diyor:"Bahar k�laktan g��me zaman�d�r. T�rkler
yayla�a y�z tutmu�lard�r. �ay�rlar g�l�msemede, ormanlar taze yapraklar a�madad�r.
Art�k koyunlara b�ld�rki otu vermenin l�zumu yok. H�th�t ku�u �t�yor, kumru dem
�ekiyor, g�l ve nil�fer a��lm�, nisan ya�muru d�nyay� g�ld�rmededir." (G�lp�narl�,
Mevl�n� Celaleddin, s. 263).D�nya hem Mutlak Yarat�c�'n�n bir sureti gibi
g�r�lecek, hem ger�ek madde; insan ya Tanr�sal iyiliklerin ve �eytanca k�t�l�klerin
sembol� kabul edilecek, yahut eti kemi�i ile ger�ek insan; sevgili ya soyut Tanr�
g�zelli�inin bir par�as� say�lacak, yahut dudaklar�ndan bal akan, kulaklar� k�peli
bir di�i. B�y�k Sufi �airlerin �zelli�i bu. Onlar�n �iiri bu iki u� aras�nda
kurulan bir denge �zerinde y�r�yor. Okuyucu hangi yoruma yatk�nsa �iiri �yle
anlayacak. Bunun baz� nedenleri var: �nsan a�k�n� Tanr� a�k�na d�n�t�ren Sufi
edebiyat�, M�sl�man memleketlerin hi�birisinde, Tanr� a�k�n� anlatmak i�in yepyeni
bir dil yaratabilmi� de�il. Belli �l��ler i�inde insan a�k�n� anlatmak i�in
kullan�lagelen s�zc�kleri, simgeleri ve deyimleri kullanmak zorunda. Nicholson
diyor ki: "�slam'da mistik �iiri az�c�k bilen bir insan kolayca fark eder ki, orada
ruhun Tanr�'ya b�y�k a�k�, genel olarak, do�ulu sevdal�lar�n ve sarho�lar�n dili
ile ifade edilmi�tir. Bir mistik �iiri bir �arap ve sevda t�rk�s� ile kar�t�rmak
�ok kolayd�r. (Nicholson, 102). Klasik edebiyatlar s�k� kurallara ba�l�, bunlar�
k�ramayan edebiyatlard�r. Divan edebiyat� ise say�lar� az imgeleri, nak�lar� ve
hayalleri kullanmay� kurala ba�lam�. Her �air bu say�l� �iir ��elerini kullan�yor.
Bu nedenle �iir, say�lar� az simgeler ve hayallerle yeni fikirler, yeni anlamlar
belirtme sanat� oluyor. �air evire �evire, bu say�l� �iir imgelerini, yeniden
yeniden �yle kullan�yor ki, onlarla en kabas�ndan, en incesine kadar yeni fikirler,
yeni duygular, yeni sezgiler anlat�labilsin. Divan �iirimiz, genellikle �slam
klasik �iiri bu ince kuyumculuk i�inin �iiridir. �yle bir kuyumculuk ki, tek
maddeden �e�itli par�lt�lar yans�tacak.�lahi a�k�n cinsel ve psikolojik kaynaklar�
�zerinde pek durulmam�t�r. Nas�l oluyor da, ister H�ristiyan olsun, ister M�sl�man
olsun, mistikler nefislerini �ld�r�p soyut bir a�k i�inde Tek Yarat�c� ile
kendilerini birle�tirebiliyorlar? Bu sadece zihnin bedene, iradenin maddeye �st�n
gelmesi mi? H�ristiyan ke�i�leri i�in yap�lan yorumlar var. Tor'un belirtti�ine
g�re, mistik a�ktaki dizginsiz co�kunluk, genellikle cinsel bask�lar�n
bo�almamas�ndan kaynaklan�yor. Mutluluk veren bu co�kunlu�un kar��t�, mistiklerin
s�k s�k s�z�n� ettikleri dayan�lmaz a�r�lar ve sanc�lard�r. Bu a�r�lar do�al olarak
bo�almas�na m�saade edilmeyen cinsel uyanmalardan do�maktad�r. Bu durumda ortaya
��kan b�y�k ruhsal bask�lar, nefsi t�mden �ld�rmek, yok etmek yoluyla bo�almak
olana�� buluyor. (Tor, 40-42) Ama M�sl�man mistikleri, H�ristiyan ke�i�leri gibi
manast�r h�crelerine kapan�p, yaln�zl���n �ilesine dalm�yorlar. Peygamberimiz de,
cinsel doyumdan ka��nmay� �slam'�n faziletlerinden biri saym�yor. M�sl�man Sufi
i�in h�cre, evinin i�idir; orada kar�s� �ocu�u i�inde oturup g�z�n�, kula��n� ve
nefsini terbiye edebilir. Ama Ortado�u toplumlar�nda ba�ka bir �zellik var ki,
a�k� soyutla�t�r�p, insan bedeninden ay�rmay�, kad�ndan uzakla�t�rmay�
kolayla�t�r�yor. Dinin bile erkeklerin isteklerine g�re d�zenlendi�i bu b�lgede
kad�n, �eytan, hilebaz, d�zenci, g�venilmez, a�a��l�k bir yarat�k olarak g�r�l�yor.
Kad�ndan nefret etmek bu toplumlarda pek yayg�n bir gelenektir. Kad�n s�z�
dinlemenin sonu felakete var�r. M�sl�man Sufilerinden biri "Kad�ndan korktu�um
kadar hi�bir yarat�ktan korkmam" diyor. (Said ibn al Musayyib.) Kad�na verilen
de�ersizli�e bak�n ki, d�rd�nc� Halife Ali'nin o�lu Hasan 250 kad�nla evleniyor!
Babas� sadece 10 kad�nla nik�hlanm�. Kad�n� b�yle a�a��l�k, ger�ek sevgiye,
dostlu�a ve sayg�ya lay�k g�rmemek Eflatun'un ideal toplumunda da var. Eski
Yunan'�n k�le eme�ine dayanan ve filozoflar, matematik�iler ve sanat erleri
taraf�ndan idare edilmesi istenen ideal toplumunda birinciler a�a��l�k, ikinciler
soylu, y�ksek s�n�flar� belirler. El ile �al�mak k�lelerin i�idir. Filozoflar i�in
b�yle �al�mak, d�nya gereksinmeleri i�in, ticaret filan gibi �eylerle u�ra�mak pek
k���lt�c� i�lerdir. K�lelerin yapmas� gereken b�yle faaliyetler insan� entelekt�el
�al�malardan ve y�ce sosyal faaliyetlerden al�koyar. Yunan uygarl���n�n ruhla
bedeni, zorunlu i�le oyunu, uygulama ile teoriyi, birbirinden kat� duvarlarla
ay�rmas� Bat� uygarl���n�n hemen her yan�n� etkilemi�tir. B�yle bir toplumda
filozoflar ne yaz�k ki �ocuk sahibi olmak zorundalar. Bu da v�cut�a �al�ma gibi
s�fli bir i�i gerektiriyor. Kad�n erke�i b�yle adi bir i�e zorlad��� i�in, onun
yeri de k�leler ve esirlerin s�n�f�d�r. Kad�nla erkek aras�nda ger�ek sevgi ve
tutku olamaz. B�yle toplumlarda, ister M�sl�man olsun, ister H�ristiyan ger�ek
kad�n sevgisi ve tutkusu �i�eklenemiyor. Erke�in i�inde bundan do�an b�y�k bo�luk
kolayca soyut bir a�kla dolduruluyor. (Roberta Kole�ofski'nin a��klamalar�na
dayanan bu yorumu, ilkin ��rencim S�ha O�uzertem'in Ahmet Hamdi Tanp�nar �zerine
yapt��� pek de�erli tezinden ��rendim. As�l kaynak makaleyi daha sonra g�rd�m).
(Kole�ofski, 32-34).Yunus Emre'nin divan�nda Tasavvuf'un, (telvin), ruhun halden
hale ge�mesi anlay��ndan gelen �iirler de var. Bunlar�n bir k�sm� onun en g�zel
dizelerini i�ine al�r. �nsan ruhunun e�yada, nebatta, hayvanda ve insanda
belirdikten sonra Tanr�'ya d�n��n� anlatan bu �iirler (ki bunlara tevriye denir)
t�pk� a�k� anlatan �iirler gibi iki anlam sergileyerek geli�irler. Biri Tasavvuf
inanc�d�r. �teki ise insan ruhundaki dalgalanmalar� sergiler gibidir. �yle ki,
bunlar� okuyanlar �iiri istedikleri yana �ekerek yorumlayabilirler. Ben bu dizeleri
daha �a�da� bir anlay�la yorumluyorum. Yunus bunlarda bize kendi i�indeki
y�k�lmalar� ve yap�lmalar� anlat�yor; bir umutlu bir umutsuz, bir mutlu bir mutsuz,
bir y�k�lm� bir g��l�, bir ak bir kara, bir kar�ncadan al�ak bir g�klerden y�ce.
Hepimizin i�indeki dalgalanmalar bunlar:Hak bir g�n�l verdi bana ha demeden hayran
olurBir dem gelir ��di olur bir dem gelir giry�n olurBir dem var�r mescitlere y�z
s�rer anda yerlereBir dem var�r deyre girer �ncil okur ruhban olurBir dem sanas�n
ku� gibi �ol zemheri olmu� gibiBir dem be��retten do�ar ho� ba� ile bostan olur
*****Bu cisim bel�s�d�r ad�m Yunus oldu�uZat�m sorar olursan sultana benem sultan
*****Evvel benem ahir benem canlara can olan benemAz�p yolda kalm�lara haz�r medet
iren benemHalk i�inde dirlik d�zen d�rt kitab� do�ru yazanA� �st�ne kara dizen ol
yazd��� Kur'an benemDost ile birli�e yeten buyru�u neyise tutanM�lk bezeyip d�nya
d�zen ol bah��van hemen benem.......Bakan benem g�ren benem alan benem veren benem
Ne Cebr�il ne Mikail �srafillik k�lan benemEmriyle bulut oynatan yerde bereket
kaynatanElimde kudret �ini�i halka r�zk�n veren benemBenim Hakk'�n kudret eli benim
beli a�k b�lb�l�S�yleyip her t�rl� dili halka haber veren benem.......K�be v� b�t
iman benem �arh uruban d�nen benemBulut olup g��e a�an ya�mur olup ya�an benem
Y�ld�r�m olup �ak�yan �ak�y�p nefsin dokuyanYer karas�nda b�rkiyen �ol a�ulu y�lan
benem........Bir niceye verdim emir devlet ile s�rd� �m�rYanan k�m�r k�zan demir
�rse �eki� salan benemYunus bize hafif g�ld�r�n�n, ac� k�naman�n ve kara yerginin
de ilk �rneklerini verir. Yunus'tan evvel edebiyat�m�zda b�yle bir gelenek yoktur.
G��ebe toplumunun Hanlar�n� ve Beylerini ululayan epik �iirimiz yergiye yatk�n
de�ildir. O�uz beylerini yeren, k�nayan nak�lar epikte yer almaz. Epik �iirin
ideolojisi tektir ve g��ebe toplumu d� d�manlara kar�� birle�tirmeye y�nelmi�tir.
S�n�f �at�malar�n�n ve i� b�l�m�n�n daha geli�memi� oldu�u g��ebe toplumunun
�yeleri �stelik birbirinin akrabas� oldu�una inan�rlar. Hepsi, Hanlar ve Beyler de
i�inde, mitolojik bir Atadan inmi�lerdir; b�l�nmemeleri gerekir. Bu demek de�ildir
ki g��ebe toplumunda �at�malar, gerginlikler yoktur. Elbet vard�r, ama epikte
yans�maz, yahut dolayl�, hafif dokunmalar halinde epi�e girer yergi. Dede Korkut
hik�yelerini �al�p, s�yleyen ozan, kopuzunu eline al�p bir toplulu�un �n�nde
sanat�n� g�stermeye ba�lay�nca, her halk sanat��s� gibi ki�isel yarat�n�n
iticili�ini duyar. ��nk�, o sadece bir sanat�� de�ildir; her sanat�� gibi ba�ka
ki�ilikleri de olan bir insand�r; babad�r, zengindir, orta hallidir, fakirdir,
kendisi ile bar��kt�r, yahut de�ildir. Sanat�n� g�sterirken yer yer bu ki�ilikler
a��r basar; o zaman ozan epi�i keser, kendi s�yleyeceklerini dile getirir.
"Istitrat" ad�n� verdi�imiz bu dokunmalar, ak�l vermeden yergiye kadar varan bir
�izgi �zerinde yer al�r. B�ylece ki�isel ve g�nsel, gelenekselin i�ine kat�lmak
olana�� bulur. Dede Korkut kitab�nda bile, anlat�c� ozan�n ki�isel g�r�lerini
belirten b�yle yerler kalm�t�r. Buralarda biz epi�in tek ideolojisinden sapmalar,
yergi ve ele�tiri buluruz. Bey B�re Bey hik�yesinde, Hanlar el kald�r�p, Tanr� bir
evlat versin Bey B�re'ye diye dua edince, s�z� ozan al�r ve der ki: "O zamanda
beylerin alk�� alk�, karg�� karg� idi. Dualar� m�stecap olurdu" (G�kyay, s. 31).
Burada art�k geleneksel epik �iir konu�muyor. Beylerin kar��s�nda hik�yeyi anlatan
ozan konu�uyor ve halince diyor ki: "Beyim eski beyler nerde, siz nerede? O beyler
temiz kalpli insanlard�; Tanr� dualar�n� kabul ederdi; siz �yle de�ilsiniz." Ozan
bunu do�rudan, dobra dobra s�ylemiyor; dolayl� s�yl�yor, ama yapt��� bir k�namadan
ba�ka bir �ey de�ildir. Uruz Bey'in tutsak oldu�unu anlatan hik�yede ad�n� san�n�
bilmedi�imiz ozan, �evresine b�yle ele�tirici bir g�zle bak�yor. ��yle diyor: "Uruz
babas�n�n s�z�n� k�rmad�. O zamanlar o�ullar ataya muhalefet etmezdi; o�ul ata
s�z�n iki etmezdi. �ki eylese ol o�ulu kabul eylemezler idi" (G�kyay, s. 63).
Burada da ozan�n demek istedi�i �u: Bug�n evlatlarda ataya sayg� kalmad�. Hik�ye
anlat�m� s�ras�nda b�yle ki�isel yorumlarda bulunmak, be�enilerini, ele�tirilerini
belirtmek halk hik�yelerimizde bug�n de �ok kullan�lan bir tekniktir (Ba�g�z,
1986).Yunus Emre'nin t�mden yergiye ve k�namaya ayr�lm� �iirlerinin say�s� ���
ge�mez. Gene az say�da �ift dize ile ba�ka �iirlerinin i�ine Yunus yergiyi sokar.
Bunlar�n bir k�sm�nda yergi bize Dede Korkut'taki ozan� hat�rlat�r. Geneldir, belli
ki�ilere ve s�n�flara y�nelmez. Belli bir zamana ve insan �evresine oturmaz; somut
insanlar� ve olaylar� bize vermez. Ama, Yunus, Ozan gibi dolayl� da konu�maz,
s�yleyeceklerini a��ktan, dobra dobra s�yler: "Din diyanet kalmam�t�r. Evlat
baban�n s�z�n� tutmamaktad�r, ahir zaman olmu�tur; iyi M�sl�man seyrektir; halk
���t dinlemez, herkes birbirine k�t� davran�r (Divan s. 288). "O�lanlar ���t almaz,
yi�itler t�vbe k�lmaz, ihtiyarlar namaz�, duay� unutmu�tur. Helal yenmez, haram
k�ymetli olmu�tur, d�nyay� haramla �arap doldurmu�tur. Fesat i� tutanlar de�erli
insan say�l�r. (Divan, s. 100, 300) Ama usta sanat eri Yunus'un yergisi bu genel
d�zeyde kalmaz; yersele, �zele, somuta iner. O zaman Yunus eti, kan� ve edip
eyledikleri ile belirli ger�ek ki�ilerin ve s�n�flar�n ger�ek niteliklerini
g�zlerimizin �n�ne serer. �te zamane beyleri:Gitti beyler m�rveti binmi�ler birer
at�Yedi�i yoksul eti i�ti�i kan olupturBeyler azd� yolundan bilmez yoksul hal�ndan
�te gaflete d��p, Hak yoluna bir yufkaya k�yamayanlar:Bir nice ki�ilerin gaflet
g�z�n ba�lam�Hak yoluna der isen bir yufkaya k�yamaz�te Hocalar, dani�mendler ve
yar�m ayd�nlar:Peygamber yerine ge�en hocalar�u halk�n ba��na zahmetli olduDan�man
okur tutmaz dervi� yolun g�zetmez�imdi �� bu�uk okuyan yaman dan�man olurDervi�leri
iyiden idealle�tiren Yunus, onlar�n aras�na kat�ld�ktan sonra, dervi�in de k�t�s�n�
g�rm� olmal� ki onlar� da k�namaktan �ekinmiyor:Ben dervi�im diyenler haram�
yemiyenlerHaram�n yenmedi�i ele ge�inceyimi� (ge�inceye kadarm�)Yunus'un
�iirindeki yerginin a��rl��� ham sofular�n Tanr� anlay�� �zerinde toplan�r. Onun
�iiri, bu yan� ile de ����r a��c� ve kal�c� olmu�tur. Yunus'un en ac� yergileri bu
ba�naz Tanr� anlay��na y�neliktir. �airimiz yarg�lay�c�, esirgeyici ve ba��lay�c�
olan bir Tanr�'n�n, k�t�l�klerin ve e�itsizliklerin yarat�c�s� gibi g�r�lmesine
deh�etli i�erler. Bu tersli�i Yunus'un akl� almaz; inceden alay eder:Bir kuluna
atlar verip avret � mal �iftler veripHem yok birinin bir pulu ol Rahim � Rahman
benemBu i�leri sen bilirsin sen verirsin sen al�rs�nNe kim dilersen k�lars�n ya bu
soru hesap nedirLevh �zere kimdir yazan azd�ran kim kimdir azanBu i�leri kimdir
d�zen bu suale cevap nedirBiz umar�z rahmetinden c�mle i� senin kat�ndanSenin ol
�ok rahmetinden bu bir avu� t�rap (toprak) nedirYunus Emre bu ikilemi sonuna kadar
g�t�r�r ve b�yle bir Tanr� anlay��na t�mden ba�kald�r�r. Uzun bir �iiri (m�nacat)
bu ba�kald�rman�n �iir dilinden anlat�m�d�r. Tasavvuf anlay�� ile sevecen,
ba��lay�c�, koruyucu bir Tanr� sevgisine ula�an, b�yle bir Tanr�'ya inanan Yunus,
kin, sorgu sual, ceza, cehennem azab� gibi ba�nazl�klar ve kat�l�klarla donat�lan
Tanr�'ya der ki: "Benim halimi sorarsan sana cevab�m �u olacakt�r: Beni sen
yaratt�n ve daha d�nyaya gelmeden asi yazd�n. Beni ben yaratmad�m ki, sen yaratt�n,
beni ay�plarla dolu yarat�yorsun, sonra da d�n�p ay�p i�ler yapt�m diye
cezaland�r�yorsun. K�ldan k�pr� yaratm�s�n, gel buradan ge� deyi. K�l gibi
k�pr�den hi� insan
ge�ebilir mi? Ya bir yere dayan�r, ya a�a�� d�er, yahut ordan u�ar. Beni ate�lere
yakaca��n� s�yl�yorsun. Ben yanay�m sen seyredesin, bu sana yak��r m�? Beni
�ld�r�p, g�z�me toprak doldurdun, daha intikam�n� almad�n m�? A��k gizli her �eyi
bilirsin. Yunus'tan sana hi�bir zarar geldi mi? Bir avu� toprak edece�in nesneye
bunca k�l u kal, kavga g�r�lt� de�er mi ey Kerim � Z�lcelal?Yunus �iirinin temelini
att��� bu yergi nak��, kendinden sonra gelen halk �airleri, dervi� �airler ve az
say�da divan �airince de izlenmi�, hele Alevi-Bekta�i �iirinde bu nak� g�n�m�ze
kadar s�r�p gelmi�tir. �a��m�z�n iki Alevi ��k� Ali �zzet ile Veysel de Yunus'tan
de�i�ik konu�mazlar; Veysel der ki:K�inat� sen yaratt�nHer �eyi yoktan var ettin
Beni ��plak d�ar'att�nC�mertli�in nerde seninAdemi s�rd�n bakmad�nCennette de
b�rakmad�n�eytan� niye yakmad�nCehennemin var da seninAli �zzet de ayn� �eyi
s�yler:Sesin duyan deniz co�ar bulan�rY�z�n g�ren da�lar yanar k�llenirDeryan m�
�o�al�r neren bollan�r�u g�z�m�n ya��n yere d�k�nceSa� y�z�n g�nd�zd�r yakar
lambay�Sol y�z�n gecedir ��t�r ay��imden sonra k�namay�n kimseyiSen gibi b�y�kler
hat�r y�k�nca*Not 1 :Bu insan yarat�l�� inanc�n�n �nemi �udur: S�nni inan�a, yani
Kur'an'a g�re Tanr� birg�n meleklere "yery�z�nde bir egemen yaratmak istiyorum",
demi�, melekler de, "yery�z�nde fesat ��karan, kan d�ken kimse mi yaratmak
istiyorsun" (�kinci Bakara suresi) diyerek kar�� gelmi�ler. Bunun �zerine Tanr�,
"sizin bilmedi�inizi ben iyi bilirim" kar��l���n� vermi�. Ve insan� "bal��ktan"
(Alt�nc� sure) yaratm�. �ster ger�ek anlam�yla alal�m, ister bal���� bir sembol
olarak g�relim, bu yarat�l��n insan� de�erli k�ld��� s�ylenemez. Bunda Tanr� ile
insan ili�kisi, bir efendi kul ili�kisidir. Tanr�, o i�ine kar��lmayan,
hikmetinden sorulmayan y�ce varl�k �yle istedi�i i�in �yle olmu�tur. �nsan etkin
de�il, edilgin bir yarat�k olarak Tanr� emirlerine k�r� k�r�ne uymakla g�revlidir.
Bat�n� inan�a g�re, insan Tanr� nurundan yarat�ld���ndan, Tanr� nitelikleriyle
donanm� olarak yarat�ld���ndan, pek de�erli ve y�ce bir varl�kt�r. * Not 2:Yunus
Emre ve Mevlana gibi b�y�k sufiler d�nyadan g��t�kten sonra, bat�n� inan�lara
Anadolu Alevili�i s�zc�l�k etmi�; insan�n ululu�u d��ncesi Alevi-Bekta�i
edebiyat�n�n en �nemli nak�lar�ndan biri olmu�tur. �stelik, Alevilik, T�rk�e'yi dua
ve edebiyat dili olarak se�ti�i i�in, bat�n�li�in din, d�nya, politika ve sosyal
adalet anlay�� halk aras�nda tutunabilmi�tir.Burada bir soruya yer a��ld�. Yunus
Emre Alevi-Bekta�i midir? Abd�lbaki G�lp�narl� daha 1941 y�l�nda bu soruyu tart�ma
konusu yapm�t�. "Yunus ile ��k Pa�a ve Yunus'un Bat�n�li�i" adl� kitap����nda
G�lp�narl� diyor ki: "Esasen Yunus'u biz �iay� �mamiye m��tehidi (inanan�) olarak
takdim etmiyoruz... �ii diyemeyece�imiz nice S�nniler vard�r ki bat�n�dir (s.31).
Daha sonra G�lp�narl� Yunus'un bat�n�li�ini a��kl�yor. Bunu, bir yandan onun
�iirlerinden ald��� �rneklerle; bir yandan da Yunus'un ba�l� oldu�u Taptuk Emre,
Sar� Salt�k ve Barak Baba gibi dervi�lerin bat�n�li�ini ileri s�rerek yap�yor. Onun
vard��� sonu� �u: " ... b�t�n peygamberlerin s�rr�n� kendisinde duyar (Yunus Emre),
H�seyin ibni Mansur gibi bir vahdet eridir (s.40)."Yunus'un bat�n� inan�lar�
�zerinde daha evvel, yeterince durdu�umuz i�in G�lp�narl�'n�n izahlar�n� buraya
almayaca��z. �u kadar�n� s�ylemeli ki, Yunus'un zaman�nda Alevilik de, Bekta�ilik
de sistemle�tirilmi� bir tarikat olarak ortada yoktu. Bu sistemle�tirme i�i daha
sonraki y�zy�llarda yap�lm�t�r. Bunun i�in Yunus'un bat�n�li�i, Alevi-Bekta�ilerin
bat�n�lik anlay��na benzer. Alevi-Bekta�iler de Yunus Emre gibi bat�n� kaynaklara
ba�land�klar� i�indir ki, Yunus'un �iirleri ile Alevi nefesleri aras�nda, �zellikle
konular bak�m�ndan b�y�k benze�meler vard�r. Asl�nda Hac� Bekta� Veli de, Yunus
gibi bir dervi�ti. Bekta�i gelene�inin bunlar� birbirine ba�lamas�, inan�
bak�m�ndan da yak�maz de�ildir.YUNUS EMRE VE HALK EDEB�YATIYunus Emre'nin iyi bir
medrese e�itimi g�rm� oldu�u a��k. Kur'an'dan baz� ayetleri T�rk�e s�yleyecek, baz�
ifadeleri Arap�a olarak �iirlerine yerle�tirecek kadar Arap�a'y�; �ran �airlerini
okuyup, onlardan T�rk�e'ye �eviriler yapacak kadar Fars�a'y� biliyor. Ya�ad���
�a�da ancak Arap ve Fars kaynaklar�ndan ��renilebilecek Tasavvufun b�t�n
inceliklerini ��renmi�. �iirlerinde bunlar� sadele�tirerek halka a��kl�yor. �lk
T�rk�e divan� d�zenleyecek kadar aruzla �iir yazm�. Ama �iirleri aras�nda �yleleri
var ki, hem aruzun hem hece vezninin kal�plar�na uyuyor; ayr�ca, hece vezni ile
yaz�lm� �iirleri de var. Yunus Emre'nin �iirlerinde ba�ka �zellikler de var ki,
onlara bakarak Yunus'un halk edebiyat� gelene�imizi iyi bildi�i s�ylenebilir. S�z
gelimi Yunus, Dede Korkut hik�yelerine hi� de yabanc� de�il. Onlar� okumu�, yahut
dinlemi� ve �iirlerinde bu hik�yelerden al�nan yerler var. A�a��daki de�inmeler
Dede Korkut hik�yelerindeki Deli Dumrul Boyu'ndan:I. Ne ki�idir Azrail ki kasdide
can�maBen an�n kendi kasd�n� kendiye zindan eyleyem (Divan, 202)II.
Azrail ne ki�id�r kasd ides� canumaBen emanet �ss�yla anda bitri��p geldim.(Divan,
214)III. Bana can� sen verdin Azraile buyurdunSenden artuk kimseye emanet verimezim
(Divan, 258)IV. ��n Azrail ine tuta ass� (fayda) k�lmaz ana ataKimse duymaz o
heybeti halktan medet irmez ola (Divan, 53)Bu �iirlerle ilgisini
g�z �n�nde tutarak Deli Dumrul hik�yesini �zetleyelim. ��nk� bu dizeler bize g�re
Deli Dumrul hik�yesinin en belli nak�lar�n� anlat�yor.Duha Koca O�lu Deli Dumrul
birg�n a�layan ve ��van eden bir oba halk�na rastlar ve sorar: "Mere kavatlar benim
k�pr�m�n yan�nda ne a�lars�z, neye ��van edersiz?" Dediler: "H�n�m, bir yah�i
yi�idimiz �ld�, ona a�lar�z" dediler. Deli Dumrul sorar: "Mere yi�idinizi kim
�ld�rd�?" Dediler: "Vallahi bey yi�it, Allah Taaladan buyruk oldu, al kanatl�
Azrail ol yi�itin can�n ald�". Deli Dumrul aydur: "Mere Azrail dedi�iniz ne ki�idir
ki adam�n can�n al�r?" .. Deli Dumrul'un s�z� Hak Taalaya ho� gelmedi.. Azrail'e
buyruk eyledi kim, "Ya Azrail, var dahi ol deli kavat�n g�z�ne g�r�n, benzini
sarart, can�n� h�rlat, al " dedi. Al kanatl� Azrail, ger�ekten de Deli Dumrul'un
at�na g�r�n�r, at �rker Dumrul'u yere vurur. Azrail Dumrul'un �zerine ��k�p,
can�n� almak ister; o vakit Dumrul sorar: "Sen benim can�m� neden al�yorsun?"
Azrail, Tanr�'n�n emri ile can�n� alaca��n� s�yleyince Dumrul, can al�p can verenin
Tanr� oldu�unu �a�arak ��renir ve Azrail'e "Sen aradan ��k, ben Tanr� ile
s�yle�eyim" der ve Tanr�'ya yalvar�r; Tanr� Dumrul'a ac�r, Azrail'e emir verir ki,
"Dumrul can yerine can bulsun, kendi can� azat olsun." Dumrul babas�na var�r, can
ister; baban�n can� tatl�d�r vermez, anana git der. Dumrul anas�na gider, can
ister; anan�n da can� tatl�d�r vermez; kar�na git der. Dumrul'un kar�s�, "bir canda
ne var ki anan ile baban vermemi�ler, benim can�m sana feda olsun" der. Tanr�'ya bu
c�mertlik ho� gelir; ana ile baban�n canlar�n� ald�r�r. Dumrul'la kar�s�na iki y�z
y�l �m�r verir. Yunus "Azrail ne ki�idir ki kasdide can�ma" derken, Dede Korkut'un
yukardaki, alt� �izili s�zlerini �iire aktarmaktan ba�ka bir �ey yapm�yor. II
numaral� dizelerdeki "Can� bana sen verdin, Azrail'e bildirdin" ifadesi Deli Dumrul
hik�yesini bilmeden anla��lmaz. Yunus �iirde Azrail'e "bildirdin" diyor, ama neyi
bildirdi�ini s�ylemiyor. Anlat�m eksik kal�yor. Yunus gibi bir s�z ustas�ndan
b�yle eksik bir anlat�m beklenmez. Bu eksi�i Dede Korkut hik�yesi tamaml�yor. Bu
hik�yeden anl�yoruz ki Tanr� Azrail'e, "git Deli'nin g�z�ne g�r�n, can�n� al" diye
bildirmi�. �iirde b�yle eksik anlat�m, ancak okuyan eksikli�i kendi bilgisi ile
dolduruyorsa ho� g�r�lebilir. Yunus'un �iirini okuyanlar Tanr�'n�n Azrail'e ne
buyurdu�unu biliyorlar. IV numaral� dizelerdeki, Azrail gelince anadan, babadan
fayda olmaz, ifadesi de Deli Dumrul hik�yesinin en �nemli nak�lar�ndan birine
de�iniyor. Yunus'un dizeleri, Deli Dumrul hik�yesini yaln�z kendisinin de�il,
Yunus'un �a��nda ya�ayan okuyucunun da �ok iyi bildi�ini, hik�yenin daha 13.
y�zy�lda yayg�n oldu�unu da belirler.Yunus Emre'nin ba�ka bir �iiri, �airimizin,
halk edebiyat�m�z�n en �ok sevilen t�rlerinden birini, m�nileri de bildi�ini
g�steriyor. M�ni s�zc���, Yunus'un �iirinde, genel olarak anlam kar��l���
kullan�l�r. ��yle: Eyd�rs�n kim g�z�m g�r�r da'viyi m�'niye verirG�nd�z�n g�n �ule
verir gece yi�rek durak nedir*****��k Yunus bu s�z� muhal deyi s�ylemezM�'ni y�z�n
g�sterir bu �airler kocas�*****Mevl�na sohbetinde saz ile i�ret olduArif m�'niye
dald� ��n biledir feri�te�rnekler �o�alt�labilir. Bu anlamda kullan� yayg�nd�r,
ba�ka �airlerimizde de g�r�l�r. Ama, Yunus, tek bir �iirinde m�ni'yi anlam
kar��l��� de�il de, bildi�imiz "m�ni", yani sevgi anlatan d�rtl�k anlam�nda
kullan�yor. O �iir ��yle:M�ni'de getirmi�ler karde�ten y�r ye�rektirO�uldan daha
tatl� e�er do�ru y�r ise(Divan, 55)Yunus'un bu dizesi "m�nide demi�lerdir ki
karde�ten yar daha tatl�d�r" anlam�na gelir; ba�ka t�rl� yorumlanamaz. Ger�ekten de
"sevgili anadan babadan daha tatl�d�r" diyen bir m�ni g�n�m�ze kadar ya�am�t�r.
Ben, elimin alt�ndaki kaynaklarda bu m�ninin �� �e�itlemesini buldum. �unlar:
Bah�elerde bal tatl�Meyvelerde nar tatl�Anam babam sa� olsunHepisinden y�r tatl�
(N�zhet-Ferit, 109)Tatl�lardan bal tatl�Meyvelerden nar tatl�Anam babam sa� olsun
Hepisinden y�r tatl� (Bayr�, 61)Kaleden indim atl�Mahramam
dolu tatl�Anam babam sa� olsunHepisinden y�r tatl�
(Murat, 296)Yunus'un s�z�n� etti�i m�ni bizce budur. Ba�ka kaynaklar taransa
"sevgili karde�ten de tatl�d�r, yahut y�r karde�ten tatl�d�r" diyen bir �e�itleme
de, herhalde, bulunacakt�r. Ama, bulunmasa bile, bu kadarc�k anlam kaymas�, halk
edebiyat�m�zda s�k g�r�l�r ve kolay anla��l�r bir olayd�r.
�iirini kurarken Yunus Emre, �yle g�r�l�yor ki yaln�z destan gelene�inden de�il,
m�nilerin renkli ve ince anlat�ml� dilinden de faydalanm�. Yunus Emre'nin bu
dokunmas�, m�nilerimizin 13. y�zy�lda bilinen t�rler oldu�unu belirtmekte yaln�z
de�il. Onun �a�da�lar�ndan �eyyat Hamza'ya m�niler yak�t�ran bir hik�ye var
elimizde. Fuat K�pr�l�'n�n bildirdi�ine g�re (Derg�h C.I, No. 4. Biz bu yaz�y�
g�rmedik, Niyazi Eset, Maniler, 1944, s. 19' da verilen �zetinden al�yoruz) �eyyad
Hamza bir g�n �akirdleri ile giderken, yollar� bir k�ye u�rar. K�y kenar�nda
toplanm� kad�nlar g�r�rler. �eyyad Hamza bir m�ni ile kad�nlara hallerinin nice
oldu�unu sorar. Kad�nlar da, �ok a��k bir m�ni ile kar��l�k vererek, erlerinin
askere gitti�ini, bu y�zden v�cutlar�n�n yas tuttu�unu s�ylerler. Yunus'un m�niden
s�z etmesi, bu hik�yeye olurluk kazand�r�yor. Ba�ka bir kitab�m�zda, m�nilerimizin
Karacao�lan �iirine de katk�da bulundu�unu belirtmi�tik. (Ba�g�z, Karacao�lan, 26)
�yle g�r�l�yor ki m�ni t�r� halk �airlerimize oldu�u kadar, Yunus Emre'ye de
faydalar sa�lam�.Yunus Emre, halk bilgeli�inin anlat�m t�rlerinden biri olan
atas�zlerimizi de iyi biliyor. Hem �iirlerinde, hem "Risalet al-Nushiyye"de
atas�zleri kullanm�. Bunlardan bizim g�rebildiklerimiz �unlar:1. Bast��� yerde ot
bitmez. (Divan, 20)2. Erin bayl��� mal ile de�ildir. (Divan, 31)3. Kimesne su�u ile
kimse k�nanmaz. (Divan, 39)4. Katran kab�na bal konmaz. (Divan, 36)5. Bir nicesine
ka� der, bir nicesine tut der. (Divan, 77)6. Su ile g�n�l yunmaz. (Divan, 83)7. El
var elin �st�nde. (Divan, 85)8. Son pi�manl�k ass� (fayda) k�lmaz. (Divan, 87)9. Az
s�z erin y�k�d�r, �ok s�z hayvan y�k�d�r.(Divan, 88)10. Karda��na kuyu kazan akibet
kendi d�er. (Divan, 89)11. �yi s�z ile her i� ba�a gelir. (Divan, 89)12. Da� ne
kadar y�ksek olsa yol onun �st�nden a�ar. (Divan, 292)13. Y�z �akall� gelirse
yal�nca�� soyamaz. (Divan, 340)14. A��z a��zdan kutludur. (Divan, 341)15. H�nz�rdan
geridir gammaz. (Divan, 342)Biz Yunus Emre'nin hi� olmazsa baz� �iirlerini, daha
sonraki ��klar�m�z�n yapt��� gibi, bir m�zik �letinin e�li�inde s�yleyip �ald���n�
san�yoruz. Onun �iirlerinde bunu belirten baz� i�aretler var. Yunus, baz�
�iirlerini yazmad���n�, onlar� s�zl� yaratt���n� belli ediyor; diyor ki:Yunus bu
s�zleri �atar sanki bal� ya�a katar�kilik ile gezen do�ru yol bulmu� de�il
(Divan, 180)Yunus eder erenlerin dirli�ini dirilmedimG�c�m yetti�ince bari
soylar�n� soylayay�m (Divan, 257)
Yunus bilmez kendi h�lin �alab'dur s�yletir dilinBir nicesi yeni gelin ak de�irmi
y�zler yatar (Divan, 304)Yunus Emre
bu h�b s�z� sayru yatarken s�ylediGezme�e talab�r can� takati ermez neylesin.
(Divan, 263)Yunus Emre "s�z �att�m", "soy soylad�m", "dilimi Tanr� s�yletti", "s�z
s�yledim" diyor da, yazd�m, �iir yazd�m, elime kalem ald�m, yahut Tanr� yazd�rd�
demiyor. Onun s�ylediklerinin hi�biri elde kalem, �iir yazman�n i�areti de�il.
Halbuki, ondan sonra gelen Divan �airlerinin �o�u kalemlerini metheden �iirler
yazm�t�r. Ama, elimizde bir Yunus divan� oldu�una, bu divan da aruzla yaz�lm�
�iirlerle d�zenlendi�ine, divan d�zenleme de a'dan ba�lay�p z ile biten uyakl�
gazeller gerektirdi�ine g�re, Yunus'un �iirlerinin b�y�k k�sm�n�n k���t �zerine
yaz�lm� oldu�unu kabul etmek gerekiyor. Ama, herhalde bir k�sm� da ilahi halinde,
m�zikle s�ylenip, okunmu�. Daha evvel verilen Ebussuut Efendi'nin fetvas�, baz�
t�renlerde Yunus �iirlerinin ilahiler halinde okundu�unu a��kl�yor, "teganni
edildi�ini" s�yl�yor. Bunlar�n Taptuk Tekkesi'ndeki semah t�renlerinde de t�rk� ve
ilahi olarak �al�n�p s�ylenmi� oldu�unu kabul etmemek i�in bir sebep yok. Benzeri
t�renlerde t�rk� halinde olmayan, �alg�s�z �iir okunmas� gelenek de�ildir. Daha
ileri giderek Yunus'un kendisinin bir m�zik aleti �ald���n� ileri s�rebiliriz.
Yunus yukardaki dizelerinde "Erenlerin iyi g�nlerine yeti�emedim, bari soylar�n�
soylayay�m" diyor. Soy soylamak bizim epik edebiyat�m�zda bir kimseyi, yahut bir
kimsenin soyunu sopunu ululamak i�in t�rk� s�yleme demek olur; t�rk�ye de bir m�zik
aleti e�lik eder. Dede Korkut hik�yelerinde s�k s�k ��yle yaz�lm�t�r: "Dirse Han
bunu i�itti, eyd�r k�rk yolda��m aman, Tanr�'n�n birli�ine yoktur g�man. Benim
elimi �e�in (��z�n), kol�a kopuzum elime verin. Ol yi�idi ben d�nd�reyim... dedi.
Dirse Han�n elini �e�tiler, kol�a kopuzun eline verdiler. Dirse Han kar�� gelip
soylam�, g�relim Han�m ne soylam�" (G�kyay, 13). Salur Kazan hik�yesinde de ��yle
ge�er: "Mere k�firler kopuzum getirin, sizi ��eyim dedi. Vard�lar kopuzunu
getirdiler, eline al�p orada soylam�, g�relim Han�m ne soylam�." (G�kyay, 136).
Soylamak i�in ele bir m�zik aleti almak gerekiyor. Yunus da soy soylarken herhalde
bir m�zik �leti �al�yordu. Baz� kaynaklar Taptuk Emre'nin �e�te �ald���n�
belirtiyorlar. Ama, Yunus Emre �e�te �alar�m demiyor, "�e�te dinlerim" diyor.
"Kopuz dinlerim" diyor. (G�lp�narl�, Tasavvuf, 53). Yunus Emre bizce bu �alg�lardan
birini �almay� ��renmi�tir. Baba Taptuk'un fikirlerini yaymak i�in g��ebeler ve
k�yl�ler aras�nda dola�an, onlara �iirleri ile seslenen Yunus Emre'yi, e�er
yazd�klar�n� �iir gibi okusa, O�uz ve T�rkmen obalar�nda kimse dinlemeyecekti.
Bizim halk edebiyat�m�zda t�rk�s�z �iir okuma diye bir gelenek yoktur. �iir
�al�n�r, s�ylenir de �yle dinlenir. Sesi t�rk� s�ylemeye yatk�n olmayan
hik�yeciler, yanlar�na bir �alg� �alan ve t�rk� s�yleyen bulduktan sonra halka
hik�ye anlat�rlar. O kadar ki at �st�nde giden hik�ye kahramanlar� bile, ya
karg�s�n� saz edip "basar dertli sinesine, gelir s�z�n binas�na", yahut e�er kad�n
ise, "On iki belik sa�tan birini ay�r�p saz yerine "dertli sinesine kor, sa� siyah,
gerdan beyaz, birbirlerine yak��r." T�rk� ancak b�yle s�ylenir.Yunus Emre
edebiyat�m�z�n ve k�lt�r�m�z�n bir ge�i� �a��nda ya�am�t�r. G��ebe k�lt�r�
Anadolu'da yerle�ik k�lt�re d�n�mekte; yerle�me birimlerinde ise e�itime dayanan
yeni bir klasik edebiyat �i�eklenmektedir. Gazeli, kasidesi, mesnevisi ve �slam
k�lt�r temeli ile bu edebiyat ayd�nlar�n ve idarecilerin edebiyat� olmaya adayd�r;
en b�y�k ustalar�n� Yunus'tan ancak iki y�z y�l sonra yeti�tirebilecektir. Yunus bu
edebiyat�n kurucular�ndan biridir. Ama, Yunus'un dinleyicisi, sadece, konaklarda
ve divan k�elerinde oturan S�nni M�sl�man de�ildir. K�yde, obada T�rk halk
edebiyat�n�n �rneklerini dinleyerek b�y�yen k�yl�, konarg��er, yahut e�itimsiz
kasaba ve kent halk�d�r. Onlar�n aras�nda epik gelenek ve s�zl� edebiyat yayg�nd�r.
�rnekleri bize kadar gelmemi� olmakla birlikte, bu edebiyat�n t�rk� ve a��t gibi
�teki t�rleri de, herhalde halk aras�nda ya��yordu. Ama epik �iirin ozan� art�k
yerle�ik k�lt�r�n arad��� sanat�� de�ildir. "At i�ler er ���n�r" diyerek g��ebe
k�lt�r�n�n d�nya g�r��n� �zetleyen atas�z�, yerini "Alet i�ler el ���n�r" diyen
k�lt�re b�rakmaktad�r. Yunus ne bir ��k, ne bir halk �airi. Ama �iirlerini tekkede,
k�y odalar�nda, g��er illerde halka okuyup dinletiyor. Onun i�in hem T�rk�e'ye
a��yor ayd�n �iirini, hem de halk�n edebiyat�ndan �iirinde faydalan�yor. O�uz epik
edebiyat�n� iyi bildi�i gibi, m�nilerimizi de biliyor, hi� olmazsa hece ile yazd���
�iirleri bir m�zik aleti e�li�inde, t�rk� olarak da s�yl�yor.D�L REFORMCUSU YUNUS
EMREYunus Emre'nin yeti�ti�i y�zy�lda s�zl� edebiyat�m�z�n renkli ve zengin bir
dili vard�. Bu edebiyattan yaz�ya aktar�ld��� i�in bize kadar gelen Dede Korkut
Hik�yeleri bunun en g�zel kan�t�d�r. Ama T�rklerin, o vakit geli�mi� bir yaz�l�
edebiyat�, ister �iir, ister d�zyaz�l� olsun, hen�z yoktu. 13. y�zy�l�n yazarlar�,
Cumhuriyet d�nemi yazarlar�n�n dil sorunuyla kar��la�t�. Cumhuriyet yazarlar�n�n
ge�mi�inde, ger�i, be� y�z y�ll�k bir edebiyat vard�. Ama, halk�n anlamad��� bu
edebiyat dili de�i�tirilecekti. T�rk�eyi, Arap ve Acem dillerinin yok edici
bask�s�ndan halk edebiyat� korumu� oldu�u i�in, yeni devrin yazar�, edebiyat dilini
kurarken, ilkin o hazineye ba�vuracakt�. Bu kaynakta kullan�lmadan kalm� veya
sadece halk edebiyat�nda kullan�lm� s�zc�kleri ve deyimleri bulacak, toprak
alt�ndan ��karacak ve edebiyat dilinde onlara yeniden can verecekti. Ama halk dili
ve edebiyat�, yeni kavramlar�, yeni d�nya g�r�lerini anlatmak, �zellikle bilim
dilini olu�turmak i�in yeterli de�ildi. O vakit, yeni bir uygarl���n rahat ve kolay
anlat�m� i�in, yeni s�zc�kler, yeni deyimler yarat�lacak veya �teki T�rk
leh�elerinden al�nacakt�. Bu �aban�n s�r�p gitmekte olmas�, ne �etin bir i�
oldu�unu g�sterir.Yunus Emre de ayn� sorunla kar��la�t�. T�rk destan dili, veya
T�rk halk edebiyat�n�n dili, yeni M�sl�man ideolojisinin dili de�ildi, �slam
uygarl���n� anlatmaya yetmiyordu. M�sl�manl���n kutsal kitab�, edebiyat�,
efsaneleri ve hik�yeleri ya Arap�a, ya Fars�a yaz�lm�t�. Yunus Emre, �iirinde bu
yeni kavramlar� anlatabilmek i�in, ya yeni s�zc�kler yaratacak, ya da, bunu
yapamad��� zaman, yabanc� s�zc�kleri kullanacakt�. Yunus Emre, bilin�li olarak bu
yollar� denedi. Ama, Arap�a'n�n ve Fars�a'n�n gramer kurallar�n� kullanmamaya,
�zellikle dikkat etti. B�ylece, �iirinin dilini kendisi kurmak gibi �etin bir i�i
ba�ard�. Bu ger�ekten zor bir i�ti. ��nk�, sorun sadece �e�itli kaynaklardan
derleyip toplayarak bir yaz� dili kurmak i�i de�ildi, ayn� zamanda, bu dili okura
sevdirmek i�iydi. Yunus bu konuda o kadar ba�ar�l� olmu�tur ki, onun kurdu�u �iir
dilini, Rum da, �am da, g��ebesi de, k�yl�s� de anlam�, sevmi�, daha sonra onun
ard�ndan gelen bir �airler ve dervi�ler ku�a�� da bu dilin a�t��� edebiyat yolundan
giderek eserler vermi�lerdir. Divan �airlerimiz ayn� yoldan gitmi� olsalard�, �imdi
bir edebiyat dili sorunumuz olmayacakt�.Yunus Emre, ilkin yabanc� s�zleri
T�rk�ele�tiriyor. Fars�a "gu�" demiyor, "kulak" diyor,
"�e�m" demiyor, "g�z" diyor, "murg" demiyor, "ku�" diyor. Sonra da yabanc� dilde
kurulan isim tamlamalar�n� T�rk�ele�tiriyor. A�a��daki liste, Mevlana'n�n
kulland��� Fars�a tamlamalara Yunus'un �nerdi�i ve kulland��� T�rk�e tamlamalar�
g�steriyor.Mevl�n�'daki �sim Yunus'takiTamlamalar� Tamlamalarg�-� can
can kula���e�m-i can can g�z�menzil-i can can menzilimurg-� can can
ku�us�rr-� can can r�z��yine-i dil g�n�l aynas�h�ne-i dil g�n�l evir�h-�
dost dost yolu�te�-i a�k a�k oduaft�b-r� g�ne� y�zl�m�h-r� ay y�zl�g�l-r�
g�l y�zl�Yunus Emre dil reformculu�unda daha da ileri giderek, Fars�a'dan
yararlan�p T�rk�e deyimler �retiyor.Fars�a T�rk�ebe zeban averden dile
getirmekkemer besten bel ba�lamak�arh zeden �arh urmakdem zeden dem urmak
cevlan zeden cevlan urmakcefa ke�iden cefa �ekmekgussa horden gussa yemek.
(Gobeskiria 17)Bu yollarla �iir dilini tamamlayamayan Yunus Emre, "zehi",
"bahad�r", "z�ht", "m�lk", "mutlak", "hicap", "zinhar", "tahamm�l" gibi nice
yabanc� s�zc��� kullanmaktan �ekinmiyor. B�yle de olsa, Yunus'un dili, halk�n dili
de�ildir. Kentli bir ayd�n�n dilidir. Ama, Yunus Emre, kendi zaman�nda kentlerde
geli�en yaz�l� edebiyat�n dilini halk diline yakla�t�rmak, halk diliyle
zenginle�tirmek i�in, bilin�li bir �aba harcam�t�r. Bu �aba Yunus'un �iir dilini
halk�n anlamas� sonucunu vermi�tir. Onun reformculu�u bu �abadaki �l��l�
davran��ndan geliyor.YUNUS EMRE'N�N HAYATI �ZER�NENELER B�L�YORUZ?Yunus Emre'nin
hayat� hakk�nda s�n�rl� bilgiler var elimizde. Bunlar�n en sa�lam�, yine Yunus'un
kendi �iiri. Bu �iirler bize, kopuk kopuk da olsa, k�sa ve eksik de kalsa, onun
hayat�n� bir zaman dilimi i�ine yerle�tirmek olana��n� sa�lar.Yunus �� ayr�
�iirinde Mevl�na Cel�leddin R�mi'yi anar:Mevl�na H�d�vendig�r bize nazar k�lal�Onun
k�rkl� nazar� g�nl�m�z aynas�d�r*****Mevl�na sohbetinde saz ile i�ret olduArif
man�ya dald� ��n biledir feri�te (G�lp�narl�,
H. 52)Sultan Seyyid Necmeddin fakih Ahmet KutbeddinMevl�na Cel�leddin ol Kutb-�
Cihan kan� (G�lp�narl�, H. 53)G�lp�narl�, ilk
�ift dizelerden Yunus'un 1273 y�l�nda �len Mevl�na ile g�r�m� oldu�u sonucunu
��kar�yor. Sonunculardan ise Mevl�na �ld�kten sonra Yunus'un hayatta oldu�unu
anl�yoruz. Bu g�r�ler do�ru olmal�d�r.Risalet al-Nushiyye adl� mesnevisinde Yunus
Emre bize bir tarih verir:S�ze tarih yedi y�z yediyidiYunus can� bu yolda fidiyidi
(feda idi) (G�lp�narl�, H. 51)Bu tarihten ilkin
K�pr�l�, �lk Mutasavv�flar adl� kitab�nda s�z etmi� (K�pr�l�, 283, 294); ayn�
tarihi �zel kitapl���ndaki bir Yunus divan�nda ��yle buldu�unu belirtmi�tir:Yunus
can do�rulu�a k�ld� koduAn�n ��n tarihi yedi y�z yedi.
(K�pr�l�, 231)Ama bu divan ortaya ��kmam� ve kimse K�pr�l�'n�n verdi�i bu kay�t
�zerinde durmam�t�r. K�pr�l� 707 Hicri'yi Yunus'un tarikata girdi�i tarih olarak
kabul eder. G�lp�narl� ise bu tarihin Mesnevi'nin bitti�i y�l oldu�unu ileri s�rer,
ki bu do�rudur. Demek ki Yunus 707 (1307-1308) tarihinde bu uzun didaktik eserini
yazm�t�r. B�yle bir �iirin gen�lik y�llar�nda yaz�lamayaca�� a��kt�r. Adnan Erzi,
eski bir mecmuan�n kenarc���na d��len �u notu bularak yay�nlam�t�r:Vefat-� Yunus
Emre sene 720.M�ddet-i �mr 82.
(Erzi, 85)"Risalet al-Nushiyye"yi 1307'de yaz�p bitiren ve 1273'te �len Mevl�na ile
g�r�en Yunus'un 720 (1320-21) tarihinde �lm� olmas�nda bir ayk�r�l�k g�r�lmez.
Onun i�in bu �l�m tarihini do�ru saymak gerekir. 82 y�l ya�ad���na g�re Yunus 1238-
39 y�l�nda do�mu� olmal�d�r. Yunus Emre'nin hayat� i�in bu tarih dilimleri i�inde
ya�am� olmas�ndan ba�ka bilgimiz yok. Nas�l bir aile i�inde b�y�m�, hangi
�stadlar�n �n�ne diz ��kerek ilim tahsil eylemi�, kimlerin etkisinde kalm�, �iir
yazma yetene�ini nas�l geli�tirmi� bilmiyoruz.Bursa, Sand�kl�, Kula, Erzurum,
Sar�k�y ve Karaman'da mezar� g�steriliyor. Bunlardan Karaman ve Sar�k�y,
ara�t�r�c�lar� ikiye b�lm� ve uzun tart�malara yol a�m�t�r. G�lp�narl�, Yunus'u
Sar�k�y'de g�m�l� kabul ederken; Cahit �ztelli, Yunus Emre'nin Karaman'da
yatt���nda ayak diremektedir. Araya Karaman ve Eski�ehir Turizm derneklerinin de
kar�mas� ile tart�ma uzay�p gitmektedir.Yunus Emre'nin Sar�k�y'de yatt���n� ileri
s�renler �u belgelere dayan�yor:1. Hac� Bekta� Veli Vilayetnamesi:Bu kaynak der ki:
"Me�er Sivrihisar'�n �imal taraf�nda Yunus derler bir kimesne var idi; gayet fakir
halli olup �ift�ilik ederdi." Bundan sonra Vilayetname, Yunus Emre'nin bir k�tl�k
y�l�nda nas�l Hac� Bekta� Veli'ye vard���n� ve ondan bu�day istedi�ini hik�ye eder.
Bu rivayeti daha evvel �zetledik.2. Lamii �elebi (�l. 1582) Nefahat �l �ns
�evirisi:Lamii �elebi, Yunus Emre'nin, K�tahya suyunun Sakarya suyuna kar�t���
yerin yak�nlar�nda yatt���n� s�yler.3. Kitab-� Mahb�b-i Mahb�bBu kitap �eyh Hal�
O�lu Sivrihisarl� Baba Yusuf (�l. 1513) taraf�ndan yaz�lm�t�r. Kitapta ��yle bir
k�s�m var:Azizlermi� hususa Yunus Emre�dermi� z�hd � uzlet uyup emreBu yerdedir bu
z�mrenin mezar�M�erref eylemi�lerdir diyar�.4. �akay�k-� Numaniyye.Bu kaynak Yunus
Emre'nin �eyhi olan Taptuk Baba i�in "Sakarya ad� verilen nehre yak�n bir karyede
do�mu�tu" der.5. Ankara Eski Kay�tlar (Kuyud-� Kadime) ar�ivinde bulunan ve Kanuni
devrine ��kan (1519-1566) bir defterde Yunus Emre Bek ad�nda birinin Sar�k�y'deki
�iftli�ini, Yunus Emre Zaviyesi'ne vakfetti�i yaz�l�d�r.Abd�lbaki G�lp�narl�'n�n
3Yunus Emre, Risalet al-Nushiyye ve Divan3 adl�, 1965 y�l�nda bas�lan eserinden
�zetledi�imiz bu bilgilerden sonuncu, yani 5 numaral� belgede ad� ge�en Yunus Emre
Bek'in, yanl� okundu�u, do�rusunun Yunus Emir Bek oldu�u a��klanm�t�r. (Bak,
Kunter, 98; �ztelli, 17).Yunus Emre'nin Karaman'da, eski ad� ile Larende'de g�m�l�
oldu�unu ileri s�renler �u belgelere dayan�yorlar:1. 1518 y�l�nda, Yavuz Sultan
Selim i�in d�zenlenen Konya Vak�f Defterleri'nde ��yle bir kay�t var: "Bu yeri
�smail Hac� Cemaat�'ndan Yunus Emre, Karamano�lu �brahim Bey'den sat�n alm� imi�,
elinde m�lknamesi vard�r" (Barkan, 333; Konyal� 338; �ztelli, 24).2. Vak�f
kay�tlar� 16. y�zy�ldan ba�layarak Karaman'da, Kiri��i Baba ad� ile tan�nan bir
Yunus Emre Zaviyesi'nden s�z etmektedir. Bu zaviye 1500 tarihlerinde Nureddin Emre
adl� birinin elindedir. (Konyal�, 372; �ztelli, 25).3. Evliya �elebi 1648'de
Karaman'� ziyaret edince �unlar� s�yl�yor: "Ve Kiri��i Baba Camii'nde Yunus Emre
Hazretlerinin merkaddi (mezar�); T�rk�e, Tasavvufane �iirleri, beyitleri ve
il�hileri me�hur-� �lemdir. (Seyahatname, cilt. 9, s. 315).4. �ikari Tarihi �eyh
Yunus Emre adl� birisinden s�z eder. Bu �eyh, Karamano�lu Alaeddin Bey'e kar�� bir
ayaklanmaya kat�ld��� i�in as�lm�t�r. �ztelli'ye g�re, "�yleyse Yunus Emre 14.
y�zy�l�n ortalar�nda sa�d�r, Karaman Saray�'nda s�z sahibi bir ki�idir, Bulgar Da��
y�r�klerinin ileri gelenlerindendir." (�ztelli, 34).Sel�uklu ve Osmanl�
imparatorluklar�nda pek �ok rastlanan Yunus Emre ad� ile, bizim b�y�k �air Yunus
Emre'yi birbirinden ay�rmak gerek. �ztelli'nin ileri s�rd��� son belge, a��k�a bir
�eyh Yunus Emre'den s�z ediyor. Bu bizim Yunus olamaz. Bizim Yunus Emre 14.
y�zy�l�n ortalar�na kadar sa� de�ildi. Ayn� g�r��, Hac� �smail O�ullar�'ndan Yunus
Emre i�in de ileri s�rebiliriz. Bu Yunus Emre'nin de bizim �air Yunus oldu�u belli
de�il. Karaman'da ger�i bir Kiri��i Baba Camii ve tekkesi var. Baz� yeni kaynaklar
bu tekkeye ba�l� bir Yunus Emre Kabristan�'ndan, Yunus Emre Derg�h�'ndan, hatta
Yunus Emre Soka��'ndan, bize haberler veriyorlar. �. Hakk� Konyal� 1930'larda, daha
y�k�lmadan evvel bu tekkeyi g�rm�. (Konyal�, 374; �ztelli, 38). Kiri��i Baba
Camii'nde yatan Yunus Emre'nin, bizim b�y�k �air Yunus oldu�unu, ilk defa ve a��k
se�ik, Evliya �elebi s�yl�yor. Sar�k�y-Karaman ikilemesi bir zaman daha s�rece�e
benzer. Evliya �elebi'nin sarih ifadesi olmasa, G�lp�narl�'n�n ileri s�rd���
delillere dayanarak Yunus'un Sar�k�y'de yatt��� s�ylenebilirdi. Evliya �elebi'nin
d��nda kalan �teki kaynaklar�n Karaman i�in verdi�i bilgiler Yunus'un Karaman'da
yatt���n� g�sterecek kesinlikten uzak. Burada kar��m�za ��kan en �nemli sorun
Evliya �elebi'ye ne �l��de g�venebilece�imizdir. Yunus'un Mevl�n� ile g�r�m�
olmas�, iyi bir medrese e�itimi almas� onun Sel�uklu ba�kentine yak�n bir yerde
b�y�m� olmas� ihtimalini kuvvetlendiriyor. Acaba Yunus'un Bat�n� inan�lar�n�
benimsemesi S�nnili�in merkezi olan Konya'dan, Bat�n�li�in merkezi olan Karaman'a
ge�mesi gibi sosyal bir temele mi oturuyor? Ger�i, Risaleti Nushiyye'de anlat�lan
toplum yap�s� Karaman beyli�ine benziyor, ama �imdilik bu konuda kesin bir karar
vermek zor. Asl�nda Yunus'un nerede g�m�l� oldu�u �nemli bir konu da de�il. Sar�k�y
yahut Karaman �evresi bize Yunus'un hayat�, e�itimi, �air olmas� ve hayat
faaliyetleri �zerinde yeni bilgiler vermedik�e, yani Yunus Emre'nin b�y�k sanat
erli�ini bize daha iyi tan�tmad�k�a yaln�z bir akademik tart�ma olabilir. Anadolu
topra��nda yeti�en bu b�y�k ustan�n yine orada yat�yor olmas� bizim i�in
yeterlidir. Yunus Emre'nin �iiri, bize, onun hayat�na �uradan buradan ��k tutan
ba�ka bilgiler de verir. Yunus Emre, Taptuk Emre ad�nda bir �eyhten el alm�, onun
tekkesine varm�, onun yoluna girmi�tir. Bunu ��yle a��kl�yor:Yunus'tur dervi�ler
kulu Taptuk gibi serveri var.A�k sultan� Taptuk'durur Yunus ged�d�r kap�da.
Vard���m�z illere �ol saf� g�n�llereBaba Taptuk manisin sa�t�k elhamd�lillah
Taptuk'un tapusunda kul olduk kap�s�ndaYunus miskin �i� idik pi�tik elhamd�lillah.
Sorun Taptuk'lu Yunus'a bu d�nyadan ne anlad�Bu d�nyan�n karar� yok sen ne imi� ben
ne imi�.Yunus bir do�an idi kondu Taptuk kolunaAv�n �ik�ra geldi bu yuva ku�u
de�il.Taptuk Baba'n�n �eyhinin Sar� Saltuk, onun �eyhinin de Barak Baba oldu�unu
yine Yunus'un �iirlerinden
��reniyoruz.Yunus'a Taptuk'tan oldu hem Barak'tan Saltuk'aBu nasip ��n cu� k�ld�
ben nice pinhan olam.Yunus Emre b�ylece Taptuk, Saltuk ve Barak Babalar�n yollar�na
ba�lan�yor, kendisini onlar�n din g�r�leri ile halkal�yor. Taptuk Baba'n�n ya�am�
olmas�ndan ��phe etmek do�ru de�il. Ondan, Yunus'un �iirlerinden ba�ka, �akay�k-�
Numaniye, Bursal� Lamii ve Bekta�i Velayetnamesi de, ya�am� bir Baba olarak s�z
ediyor; tekkesi hakk�nda bilgi veriyor. �iirde ad� ge�en Sar� Saltuk, Sar� Saltuk
Baba'd�r. Sel�uk �ehzadesi �zzettin Keykavus II, karde�i R�kneddin'in elinden
kurtulmak i�in, 1261'de, 50-60 obal�k bir T�rkmen toplulu�u ile Bizans imparatoruna
s���n�r ve �stanbul'a var�r. Bu T�rkmenlerin ba��nda Sar� Saltuk vard�r. Bir zaman
Bizans�n ba�kentinde oturduktan sonra, yaylamaya al�k�n bu "g��er iller",
imparatordan kendilerine yaylak ve k�lak vermesini isterler. Bizans �mparatoru da,
1262'de bu T�rkmenleri Dobruca'ya, H�ristiyan halk�n aras�na yerle�tirir. B�ylece
Sar� Saltuk'un ad� Balkanlar'da M�sl�man-H�ristiyan halk�n ili�kilerine kar��r,
Sar� Saltuk onlar� M�sl�man eden bir efsane kahraman� haline gelir. 1300'lerden
sonra Balkanlar'da tutunamayan bu T�rkmenlerden bir b�l��� yeniden Anadolu'ya
d�necek; bir b�l��� orada kalarak H�ristiyanl��� kabul edecektir. Adlar�
Keykavus'tan inen ve bug�n Romanya'da ya�ayan Gagauzlar bu T�rkmenlerden kalmad�r
(Wittek, 649-50).Barak Baba ise, yar� �aman, yar� mistik bir dervi�. Koyun
postundan h�rka giyiyor. Ba��na ke�eden boynuzlar tak�n�yor; boynuna k�nal� ��klar
as�yor; iki yan�na tak�lm� zillerle gezip dola��yor. �evresinde kendisi gibi
giyinen dervi�leri; davullu, tefli bir de �alg� tak�m� var. Mo�ol Han� Muhammed
Hudabende, Barak Baba'y� sevip say�yor ve bir i� i�in Baba'y� Giylan Han�na el�i
g�nderiyor. Giylan Han�, Barak Baba'n�n k�l���n� k�yafetini ve davran�lar�n�
M�sl�manl��a ayk�r� buldu�u i�in, bir rivayete g�re, kaz��a vurdurarak Baba'y� 1307
y�l�nda �ld�rt�yor. Barak Baba ve adamlar� �am'da hayal perdesine ��kar�larak alay
konusu ediliyor; haklar�nda k�t�leyici t�rk�ler s�yleniyor.Yunus'un yollar�na
ba�land��� bu Babalar�n ortak �zellikleri var: S�nni M�sl�manl���n kurallar�na
ald�rm�yor, �eriat�n buyruklar�n� yerine getirmiyorlar. ��kili, �alg�l�, oyunlu din
t�renleri yap�yorlar. Bu t�renlere kad�nlar da kat�l�yor. �u veya bu bi�imde
hepsinin Baba �lyas'la ili�kileri var. Onunla beraber Sel�uklularla sava�mam�larsa
bile onun destekleyicileri bunlar. Hepsi kurulu d�zenin dini halini alan S�nni
M�sl�manl��a kar��, ona ayk�r� d�en bir kar��t k�lt�r i�ine yerle�tirilebilirler.
Yunus Emre de bu kar��t k�lt�r�n i�inde; Yunus da inan� ve t�renlerinde S�nni
d�zene ters d�en davran�lar g�steriyor.Derli toplu bir hayat hik�yesinin i�ine
yerle�tiremesek de, Yunus'un hayat�ndan izler ta��yan ba�ka dizeler de var onun
�iirlerinde. Yunus uzun zaman gurbette kalm�.G�n�l usanmad�n sen bu seferden�alab�m
saklas�n seni hatardan (tehlikeden)Do�al� ba�r�m� do�rad� gurbetS�zar, tamar
(damlar) ci�er kan� damardanVatan oldu diken gurbet g�listanA�u i�mek ye� oldu
mey�ekerden *****Gezdim Urum ile �am'� yukar� illeri kamu�ok
istedim bulamad�m ��yle garip bencileyin.Bir garip �ld� diyeler �� g�nden sonra
duyalarSo�uk su ile yuyalar ��yle garip bencileyin.Yunus Emre, gurbet y�llar�n�n
bir k�sm�n� Taptuk Tekkesi'nde evinden ve ailesinden uzakta ge�irmi� olmal�. Bir
k�sm�n� da, Anadolu'da, �am'da ve Yukar� �ller dedi�i Erzurum ve Azerbaycan
b�lgesinde Taptuk'un fikirlerini yaymak i�in harcam�. Bunu kendisi s�yl�yor:�ndik
Rum'u k�lad�k �ok hayr u �er i�ledikU� bahar geldi gene g��t�k elhamd�lillah
Vard���m�z illere �ol safa g�n�llereBaba Taptuk m�nisin sa�t�k elhamd�lillahCahit
�ztelli a�a��daki dizelere bakarak Yunus'un iki evli, o�lanl� k�zl� bir ailenin
reisi oldu�unu s�yl�yor. Bu anlay� do�rudur:Bunda dahi verdin bize o�ul u k�z u
�ift hel�l(iki kad�n)Ondan dahi ge�ti arzum benim ah�m didar i�in
(Divan, 260 varyant)�ift dizenin Fatih divan�ndaki �e�itlemesi ��yle:Bunda dahi
verdin bize ol h�ri-yi �ifte hel�lOndan dahi ge�ti arzum azmim sana ka�mak i�in.
(Divan, 260)Ba�ka bir dizesinde Yunus ��yle diyor:�lk ad�m Yunus idi ad�m� ��k
takt�m.Gerek halk �airlerimizde, gerek divan �airlerimizde bir �iir ad� almak,
sonradan bir "mahlas" edinmek gelene�i vard�r. Bilindi�i gibi emre s�zc��� ��k
anlam�na da geliyor. Bu dize ile Yunus acaba, as�l ad�m Yunus idi, Emre ad�n� ben
daha sonra ��k anlam�na geldi�i i�in tak�nd�m m� demek istiyor?Yunus Emre, bir
div�n tertiplemeye yetecek kadar �iir yazm�, divan� onun sa�l���nda d�zenlenmi�tir.
Diyor ki:Yunus olduy�sa ad�m ne acepOkuyalar bu benim div�n�m�.
(Divan, 100)G�lp�narl�, �u dizeleri de Yunus'un kendi divan�na bir i�aret say�yor:
Yunus miskin onu g�rm�, eline bir divan alm��limler okuyamam� bu m�'niden duyan
gelsin. (G�lp�narl�, Tasavvuf, 126)Yunus'un ele
ald��� bu divan ba�kas�n�n div�n� da olabilir. Yunus, 'bir divan' diyerek bu yoruma
kendisi kap� a��yor.Yunus �ok ya�am�, kocam�, ama �iir yazmay� yine de terk
etmemi�. Diyor ki:��k Yunus bu s�z� muhal deyi s�ylemezM�ni y�z�n g�sterir bu
�airler kocas� *****Niceler eyd�r Yunus'a ��n kocad�n a�k�
kog�l (koy, b�rak).R�zigar (zaman) u�ramaz a�ka a�k�n ne ay� y�l� var
*****�ki ki�i s�yle�ir Yunus'u g�rsem deyiBiri eyd�r ben g�rd�m bir ��k koca imi�.
(G�lp�narl�, Tasavvuf, 127)Yunus'un �iirlerinden ba�ka bilgi k�r�nt�lar� da
toplanabilir. Yaz�k ki, onlar da Yunus'un hayat hik�yesini bir d�zene sokmaya, bir
b�t�n i�ine yerle�tirmeye yetmeyecektir.YUNUS ���RLER�NDEN B�R G�LDESTE SE�ME
D�ZELERKara topra��n alt�nda g�l deren elleri g�rd�mYunus seni seveli be�aret oldu
can�Senin a�k�n deniz ben bir bal�cakBen o yari sevdi�imi bir nice gizleyibilem
Can�m, erenler yolu inceden inceyimi�Ey dostlar esenle�elim tuz ekmek helalla�al�m
Tatl� s�zler s�ylegil �irinlikler eylegilDeniz y�z�nden su al�p su veririm
g�n�llereAz�n az�n bu �mr�n ge�esidirHalka nasihat sat�nca (sataca��na) er ol
yolunca ho� y�r�Sev seviye d�t� g�n�l�ol ufac�k naresteler g�l gibice solmu� yat�r
D�NYA KLAS�KLER� D�Z�S�: 46YUNUS EMREII(�iirlerinden G�ldeste)Bu kitap Cumhuriyet
D�nya Klasikleri Dizisi'ndeSn. �lhan Ba�g�z'�n izniyle bas�lm�t�r.Yay�na haz�rlayan
: Egemen Berk�zDizgi : Yeni G�n Haber Ajans� Bas�n ve Yay�nc�l�k A.�.Bask� : �a�da�
Matbaac�l�k Yay�nc�l�k Ltd. �ti.May�s 1999�LHAN BA�G�ZYUNUS EMREII(�iirlerinden
G�ldeste)CCumhuriyetimizin 75. y�l�co�kusuyla...DERV�� YUNUS'UN ���RLER�Alt�nda
kaynak belirtilmeyen �iirlerSabahattin Ey�bo�lu'nun kitab�ndan al�nm�t�r.OCA�A
VARMAYINCA1Hakk'� ka�an bulas�nHakk'a kul olmay�ncaErenler e�i�ineYaslan�p
yatmay�ncaBir ba� ki viran ola��i dikenle dolaAy�klamak neylesinOd ile yanmay�nca
Iss�zl�k u yabandaOd mu bulunur ondaKav� ta�� �akma��Bir yerde olmay�ncaIss�zl�kta
kalma senOdunu s�nd�rme senOdu ka�an bulas�nOca�a varmay�ncaOl hakikat g�ne�iDo�ar
vahdet burcundan��le vermez Yunus'aHicaplar kalkmay�ncaDOSTU KANDA BULASIN2G�n�l
kanda dolanaMa�ukun bulmay�ncaKi�i ��k m� olurG�n�ls�z kalmay�ncaG�n�ld�r anan onu
Esir eyleyen seniKimi �zat eylersinSen �zat olmay�ncaBoynu zincirli geldikKey kat�
esir oldukEr nazar eylemediHalimiz bilmeyinceBir yan�ndan �verlerAylak nesne
verirlerBahas�n ne bilesinSen sat�n almay�ncaBahas� can�n an�nMal ile davar de�il
Sevdik mi ele girerSevdikler vermeyinceDostu kanda bulas�nSende durmak ile senOl
imaret eylemezSen viran olmay�ncaS�z� Yunus'tan i�itKibir k�lma tut ���tOl seni
sora gelmezSen yavu varmay�ncaDOSTA G�TMEYE3Sensiz yola girer isem�are yok ad�m
atma�aG�vdemde kuvvetim sensinBa��m g�t�r�p gitme�eG�nl�m can�m akl�m bilimSenin
ile karar ederCan kanad� a��k gerekU�uban dosta gitme�eKendili�inden ge�eniDo�an
eder ma�uk an��rde�e kekli�e salarS�re eriben tutma�aBin Hamzaca kuvvet vermi�Kadir
�alap a�k erindeDa�lar� yolundan �rarKasteder dosta gitme�eY�zbin Ferhad k�l�ng
al�pKazar da�lar b�ny�d�n� (yap�s�n�)Kayalar kesip yol eylerAb-� hayat ak�tma�aAb-�
hayat�n �e�mesi ��klar�n visalidirSohbeti a�k ile ederSusam�lar� yakma�a��k m�
derim ben onaTanr�n�n u�ma��n seveU�mak hod bir tuzakt�rEblehler can�n tutma�a��k
olan miskin olurHak yoluna teslim olurHer ne dersen boyun tutar�are yok g�n�l
y�kma�aBildik gelenler ge�tilerG�rd�k konanlar g��t�lerA�k �arab�n i�en canlarUymaz
g��me�e konma�aTutulmad� Yunus can�Ge�ti tamudan u�ma��Yola d��p dosta giderOl
asl�na (ula�ma�a) uyakma�a. (Divan, 58)DESTAN OLA4�ki cihan z�ndan ise
Gerek bana bostan olaAyruk bana ne gam gussa��n inayet dosttan olaVaram ol dosta
kul olamHem a��l�ban g�l olamHem �t�p b�lb�l� olamDura��m g�listan olaDost y�z�n�
g�rd� g�z�mErenlere toprak y�z�mS�z anlayana bu s�z�mGerek �ekeristan olaHer
d�v�dan ge�en ki�iDosttan yana u�an ki�iA�k �arab�n i�en ki�iGeh esrik geh mestan
olaSensiz iki cihan benimZindan g�r�n�r g�z�meSenin a�k�nla bili�enGerek hass'�l-
has'dan ola (haslar has�ndan)A�ka doyamad� �z�mKeks�z�n s�ylerim s�z�mYunus senin
i�bu s�z�n�lemlere destan ola (Divan, 58)OL G�L SOLMAZ OLA5Bir �aha kul olmak
gerekHergiz ma'z�l olmaz olaBir e�ik yastanmak gerekKimse elden almaz olaBir toyu
toylamak gerekBir soyu soylamak gerekBir s�z� s�ylemek gerekMelekler de bilmez ola
Bir ku� olup u�mak gerekBir kenara ge�mek gerekBir �erbetten i�mek gerek��enler
ay�lmaz ola�evik bahr� olmak gerekBir denize dalmak gerekBir gevher ��karmak gerek
Hi� sarraflar bilmez olaBir bah�eye girmek gerekHo� teferr�� k�lmak gerekBir g�l�
yaylamak gerekHergiz
ol g�l solmaz olaKi�i ��k olmak gerekMa'�ukay� bulmak gerekA�k oduna yanmak gerek
Ayruk oda yanmaz olaYunus imdi var tek oturY�z�n� hazrete g�t�r�z�n gibi bir er
getirHi� cihana gelmez ola SEN�N �LE VARAM SANA6Ey ��klar, ey ��klarA�k mezhebi
dindir banaG�rd� g�z�m dost y�z�n�Kamu yas d���nd�r banaEy Padi�ah, ey Padi�ah,�
ben beni verdim sanaGenc-� hazinem kamusuSensin benim �nden sona..................
Senden sana var�r yolumSenden seni s�yler dilim�lle sana ermez elimNe hikmettir
�a�t�m bunaAyruk bana ben dimeyemKimesneye sen dimeyemBu kul o sultan dimeyem
�itenler kals�n tanaDost a�k�na ula�aldanD�nya ahiret bir banaEzel ebet sorar isen
D�n ile bu g�nd�r banaAyruk bize yas olmayaG�nl�m�ze pas olmayaZira Hak'tan gelen
avazSavulmaz d���nd�r banaBen a�k�mdan ayr�lm�yamDerg�h�ndan �ralm�yamBenden dahi
gider isemSenin ile varam sanaOl dost beni veribidiVar d�nyay� bir g�r dediGeldim
g�rd�m ho� �r�yi� Seni seven kalmaz anaKullar�na v�d eylediYar�nki g�n g�rmem dedi
Ol dostlar�n sevindi�iYar�n�m bu g�nd�r banaBu ah ile bu z�r ileBu hikmeti kim ne
bileBilse dahi gelmez dileTuttum y�z�m senden yanaSensin bana can-� cihanSensin
bana genc-i nihanSendend�r�r ass� ziyanNe i� gele benden banaYunus sana tuttu y�z�n
Unuttu c�mle kend�z�nC�mle sana s�yler s�z�nS�z s�yleten sensin anaG�L ALIRIM G�L
SATARIM 7Ben dost ile dost olmu�amKimseler dost olmaz banaM�nkirler bakar g�l��r
Sel�m dahi vermez banaBen dost ile dost olay�m�lmezden evvel �leyimCan�m� kurban
vereyimD�nya b�ki kalmaz banaBen ��k-� bi�areyimBa�tan aya�a yareyimBen bir deli
divaneyimAkl�m da y�r olmaz banaKimseler bilmez halimiA�k odu yakt� can�m�Se�mezem
soldan sa��m�Namus u ar olmaz banaSanurlar ki ben deliyemBen dost ba�� b�lb�l�yem
Mevl�'n�n kemter kuluyemKimse baha saymaz banaB�lb�l oluben �terimDost bah�esinde
biterimG�l al�r�m g�l satar�mBa�uban olmaz banaDervi� Yunus nice diyemBen bu cihan�
terk idemYana yana dosta gidemPerde hicap olmaz banaSUAL OLMAYA 8A�k ete�in tutmak
gerekAkibet zev�l olmayaA�ktan okuyan elifiKimseden sual olmayaA�k dedi�in duyar
isenA�ka candan uyar isenA�k yoluna cand�r fedaOna feda mal olmayaAsilz�deler
ni�an�nE�er bilmek diler isen�z� o�lan da olursaS�z�nde vebal olmayaAriflerden
ni�an budurHer g�n�lde haz�r olaKendiyi teslim eyleyeS�zde k�yl � kal olmayaG�rmez
misin sen ar�y�Her bir �i�ekten bal ederSinek ile pervaneninYuvas�nda bal olmaya
D�rr � cevher ister isenAriflere hizmet eyleCahil bin s�z s�yler iseManide miskal
olmayaMiskin Yunus zehr-i k�til (�ld�ren zehir)A�k elinde tiryak olur�lm � amel
z�hd � taatBes a�ks�z hel�l olmaya (Divan, 58)
UZAMI� B�R A�A� 9Gideridim ben yol soraYavlak uzam� bir a�a�B�yle latif b�yle �irin
G�nl�m eyd�r bir ka� s�r a�B�yl'uzamak ne m�nidir��nk� bu d�nya f�nidirBu fuzulluk
ni�an�d�rGel beri miskinli�e ge�B�yle latif bezenibenB�yle �irin d�zenibenG��e
do�ru uzan�banDilek nedir neye muhta�A�a� kar�r devran d�nerKu� buda�a bir kez
konarDahi sana ku� konmam�Ne g�vercin ne hod tura�Bir g�n sana zeval ereY�ce kaddin
ine yereBudaklar�n oda gireKaynaya kazan k�za sacYunus �imdi sen bir niceEsr�kl���n
y�zbin oncaKur'a�aca yol sorunca (soraca��na)Teferr��le yoluna ge�(Divan, 61)DOST
�LED�R BAZARIM10Ad�m ad�m ileriBu �lemden i�eriOn sekiz bin �lemiG�rd�m bir da�
i�indeYetmi� bin hicap ge�timGizli perdeler a�t�mBen dost ile birle�timBuldum bir
da� i�indeG�kler gibi g�rledimYerler gibi inledim�aylar gibi �a�lad�mAkt�m bir da�
i�indeBir d�ek d�emi�lerNur ile bezemi�lerDedim bu kimin olaSordum bir da� i�inde
Deprenmedim yerimdenAyr�lmad�m p�rimdenA�ktan bir kadeh ald�m��tim bir da� i�inde
Yunus eyd�r gezerimDost iledir bazar�mOl Allah'�n did�r�nG�rd�m bir da� i�inde
ELLER� KAN ���NDE11�stedi�imi buldumE�kere can i�indeDa�ra isteyen kendiKendisi ten
i�indeKay�mdurur �r�lmazOnsuz kimse dirilmezAd�m ad�m yer �l�erKendi revan i�indeBu
t�ls�m� ba�layanC�mle dilde s�yleyenYere g��e s��mayanGirmi� bu can i�indeO�ru
olmu� o�rularGene kendiyi tutar�ahne kendisi olmu�Kendi zindan i�indeTutun diye
�a��r�rO�ru dahi ����r�rBu ne acayip o�ruBu �a��ran i�indeSiyaset meydan�nda
Galebeden bakan olSiyaset kendi olmu� Girmi� meydan i�indeTartm� kudret k�l�c�n
�alm� nefsin boynunaNefsini tepelemi�Elleri kan i�indeSayr� olmu� inilerKur'an
�n�n� dinlerKur'an okuyan kendiKendi Kur'an i�indeT�rl� t�rl� imaretK�k � saray
yapan olKara nikap tutunmu�Girmi� k�lhan i�indeBa�tan aya�a de�inHak't�r ki seni
tutmu�Hak'tan ayr� ne vard�rKalma g�man i�inde Birisen birli�e gel�kiyi elden
b�rakB�t�n m�ni bulas�nS�dk u im�n i�indeGirdim g�n�l �ehrineDald�m derinlerineA�k
ile seyrederken�z buldum can i�indeOl izi ben izledimSa��m solum g�zledim�ok
acayipler g�rd�mYoktur cihan i�indeYunus senin s�zlerinM�'nidir bilenlereS�yleyeler
s�z�n�Devr � zaman i�inde Y�Z YERE S�RMEK �LE12 ��k oldum erene erme�ile
Hakk'� buldum ben eri g�rme�ileEre erdim erde buldum maksudumBulamad�m ta�radan
sorma�ileHer nere bakt�m ise er oturur G�nl�n ald�m y�z yere s�rme�ileHak'tan
erer t�rl� nasip canlaraOlmaz imi� K�be'ye varma�ileK�be senin e�i�indir bilmi� ol
Bulamazs�n yol �ekip ar'ma�ile (arama�ile)P�nar idim k�ld� erenler nazarDeniz oldum
d�rt yana �rma�ile(�n�n geldi Yunus'dur derdim �z�)G�z�m a�t� kula��m burma�ile
(Divan, 163)HEY B�RE G�N�L13Hey bire g�n�l seniNidelim senin ile Gel imdi dosttan
yana Gidelim senin ile.Gel imdi sen uy banaKayg�ma �nden sonaAd�m� dosttan yana
Atal�m senin ileUyma m�nkir s�z�neGide g�r bizim ileDosta can g�z� ileBakal�m senin
ileEcel �k�emiz basar�mr�m�z k�k�n keserGel Hak ile bir bazarEdelim senin ileS�yle
s�z�n �l�s�n�ek bu yolun cefas�nBu h�rs u nefs kal'as�nY�kal�m senin ileG�r zahir �
b�t�n�Anmaz m�s�n yar�n�Gel bu yolun kahr�n��ekelim senin ileVaral�m bir belliye
Bir m�r�id bir uluya Adlar�m�z deliye Takal�m senin ileY�ksek yerlerden bir su
Akar iner al�a�a Irmak ile al�a�a �nelim senin ileVaral�m �eyhimize Ula��p ondan
yanaBiz bu a�k�n oduna Yanal�m senin ileBu Yunus'un haliniKimse bilmez diliniDost
bah�esi g�l�n� Derelim senin ileHAYIRLAR ��LENE14Her kime kim dervi�lik ba��lana
Kalp� gide pak ola g�m�leneNefesinden misk ile anber t�teBuda��ndan il � �ar
yemi�leneYapra�� dertlilere derman olaG�lgesinde �ok hay�rlar i�lene ��k�n g�zya��
hem g�l olaAya��nda saz bitip kam�lanaC�mle �air dost ba��esi b�lb�l�Yunus Emre
arada durra�lana (Divan, 48) D�RT K�TABIN
MANASI15Miskinlik ile gelsin Kimde erlik var ise Merdivenden iterler
Y�ksekten bakar iseG�n�l y�ksekte gezerDaima yoldan azar D� y�z�ne o s�zar ��inde
ne var iseAksakall� bir koca Hi� bilmez ki hal nice Emek yemesin hacca Bir
g�n�l y�kar iseG�n�l �alab'�n taht� �alab g�n�le bakt� �ki cihan bedbaht�
Kim g�n�l y�kar iseSa��r i�itmez s�z� Gece san�r g�nd�z� K�rd�r m�nkirin
g�z� �lem m�nevver iseAz s�z erin y�k�d�r �ok s�z hayvan y�k�d�r Bilene bu
s�z yeter Sende g�her var iseSen sana ne san�rsanAyru�a da an� san D�rt kitab�n
m�nas� Budur e�er var iseBildin gelenler ge�mi� Konanlar geri g��m� A�k
�arab�ndan i�mi� Kim m�na duyar iseYunus yoldan �rmas�n Y�ksek yerde durmas�n
Sinle s�rat g�rmesin Sevdi�i didar ise KOPUZ �LE �E�TE16Ey kopuz ile �e�te Asl�n
ned�r�r i�te Sana sual sorar�m Eydiver bana u� deEydir asl�md�r a�a� Koyun
kiri�i bir ka� Gel i�retim dinle ge� Akl� koma bele�teBana kiri� dediler A�ka
giri� dediler Benim ad�m a�k verdi Ben durmazam kolma�ta�ad�l���la geldim
�bu �leme doldum M�r�vvetler d�z�ld�m Kodular i�bu d�teA�a� deri derildi Kiri�
ile bir oldu A�k denizine dald� Bahane yok bu i�teMevl�na sohbetinde
Saz ile i�ret oldu �rif m�'niye dald� ��n biledir feri�teFeri�teyi
anmaktan Bilesin murad nedir Gece g�nd�z biledir Senin ile her i�teOl
feri�tehler ad� Kir�men K�tibindir Yazmaktan usanmazlar Irmazlar yaz u
k�taBirisi sa� omzunda Birisi sol omzunda Birisi hayr�n yazar Birisi �er
c�nbi�teK���tlar� t�kenmez Ne hot m�rekkepleri A��nmaz kalemleri Kay�mlard�r
ol i�teHem meyhaneye var�rHem b�thaneye girerBunlar saklarlar seniSen gafilsin bu
i�teYunus imdi s�bhan� Vasfeylegil g�n�lde Ayr� de�il �riften Bu kopuz ile
�e�teK�N TUTMAYIZ17Biz kimseye kin tutmay�z A�yar dahi dosttur bize Kanda
�ss�zl�k var ise Mahalle-v� �ard�r bizeAd�m�z miskindir bizim D�man�m�z kindir
bizim Bir kimseye kin tutmay�z Kamu �lem birdir bizeVatan bize cennetd�r�r
Yolda��m�z ol Hak'd�r�r Haktan yana y�nelicek Ba�ka yollar dard�r bizeD�nya bir
avratt�r kar� Yoldan iltir niceleri S�r�n gitsin �yleleri Onu sevmek �rd�r
bizeD�nya haramd�r h�slara Helal olmu� nekeslere Biz d�nyay� dost tutmaz�z
Ol d�nya murdard�r bizeYunus aydur Allah deriz Allah ile kap�lm��z Derg�h�na
y�z tutuban Hemen bir ikrard�r bizeAYAK �D�K BA� OLDUK18 Hak'tan inen �erbeti
��tik elhamd�lillah �ol kudret denizini Ge�tik elhamd�lillah�u kar��ki
da�lar� Me�eleri ba�lar� Sa�l�k safal�k ile Ge�tik elhamd�lillahKuruyuduk
ya� olduk Ayak idik ba� olduk Kanatland�k ku� olduk U�tuk elhamd�lillah
Vard���m�z illere �ol saf� g�n�llere Baba Taptuk m�'nisin Sa�t�k
elhamd�lillahBeri gel bar�al�m Yad isen bili�elim At�m�z e�erlendi E�tik
elhamd�lillah�ndik Rum'u k�lad�k �ok hayr � �er i�ledik U� bahar geldi geri
G��t�k elhamd�lillahDirildik p�nar oldukIr�ld�k �rmak oldukAkt�k denize dald�k
Ta�t�k elhamd�lillahTaptuk'un tapusundaKul olduk kap�s�nda Yunus miskin �i� idik
Pi�tik elhamd�lillah DEM�R Y�REK GEREK 19Menzili �rak bu yolunBu
yola kim varas�M�k�l� �ok bu yolunBunu kim ba�aras�Bu yola yarag gerek(Eksik gerek
�ok gerek)Key demir y�rek gerekBu sarp yola varas��nce s�rat k�pr�s�S�fat imi� bu
yoldaDosta giden ki�ininDo�ruluktur �aresiKimde kim do�ruluk varHak �alab onu sever
�ki cihana yararOl erin sermayesiDo�ruluk manc�n����sti�far ta�� ileDo�ru vard�
at�ld�Y�k�ld� nefs kalesi�man aldangu�lar�Bilin �oktur bu yoldaNefsine uyanlar�n
Gitmez y�z� karas�Y�z bin riya �erisiBilin vard�r bu yoldaNefs �ld�rm� er gerekOl
�eriyi k�ras�Yunus imdi sal�d�rGel gidelim yoklu�aG�zlerin l�y�k iseDost didar�n
g�resi (Derg�h, 413)�MR�M BEN�M20Geldi ge�ti �mr�m benim�ol
yel esip ge�mi� gibiHele bana ��yle gelir�ol g�z yumup a�m� gibi�bu s�ze Hak
tan�kt�rBu can g�vdeye konukturBir g�n ola ��ka gideKafesten ku� u�mu� gibiMiskin
�dem o�ullar�Ekinlere benzer giderKimi biter kimi yiterYere tohum sa�m� gibiBu
d�nyada bir nesneyeYanar i�im g�yn�r �z�mYi�it iken �lenlereG�k ekini bi�mi� gibi
Bir hastaya vard�n iseBir i�im su verdin iseYar�n anda kar�� geleHak �arab�n i�mi�
gibiBir miskini g�rd�n iseBir eskice verdin iseYar�n anda kar�� geleHulle donun
bi�mi� gibiYunus Emre bu d�nyada�ki ki�i kal�r derlerMe�er H�z�r �lyas ola�b-�
hayat i�mi� gibi NE AKILEM NE D�VANE21Ben y�r�r�m yana yanaA�k boyad� beni kanaNe
ak�lem ne divaneGel g�r beni a�k neylediG�h eserim yeller gibiG�h tozar�m yollar
gibiG�h akar�m seller gibiGel g�r beni a�k neylediAkar sulay�n �a�lar�mDertli
ci�erim da�lar�m�eyhim anuban a�lar�mGel g�r beni a�k neylediYa elim al kald�r beni
Ya vasl�na erdir beni�ok a�latt�n g�ld�r beniGel g�r beni a�k neylediBen y�r�r�m
ilden ile�eyh anar�m dilden dileGurbette halim kim bileGel g�r beni a�k neyledi
Mecnun oluban y�r�r�mO y�ri d�te g�r�r�mUyan�p mel�l olurumGel g�r beni a�k neyledi
Miskin Yunus bi�areyimBa�tan aya�a yareyimDost ilinden avareyimGel g�r beni a�k
neylediKORKUDAN KURTULDUM 22Ben bunda seyreder ikenAceb s�rra erdim ah�Bir siz dahi
sizde g�r�nDostu bende g�rd�m ah�Bende bakt�m bende g�rd�mBenim ile ben olan�Bu
s�rete can vereninKim id���n bildim ah�Ben isteyip buldum an�Ol ben isem ya ben
han�Se�emezem ondan beniBir kezden ol oldum ah�M�'�uk benimledir bileAyr� de�il
k�ldan k�laIrak sefer benden kalaDostu bunda buldum ah�De�me bir yol kandan bana
Da��lmayam de�me yanaKutlu oldu bu seferimHo� menzile erdim ah�M�nkir ki�i duymaz
an�Dertlilerin sezer can�Ben a�k ba�� b�lb�l�y�mOl bah�eden geldim ah�Mansur idim
ol zamandaOnun i�in geldim bundaK�l�m� g��e savurupBen Enel Hak oldum ah�Ne oda
yanam da��lamNe dara ��kam bo�ulam�im bitince y�r�yemTeferr��e geldim ah�M�min
oldum yoksul ikenBenim oldu kevn � mek�n�arka v� garba ser - teserYere g��e doldum
ah�S�ret toprakt�r diyeniG�nl�m kabul etmez an�Bu topra��n cevheriniHazrete
ird�rd�m ah�Nitekim ben beni buldumBu oldu kim Hak'k� g�rd�mKorkum onu buluncayd�
Korkudan kurtuldum ah�Yunus kim �ld�r�r seniVeren al�r gene can�Bu canlara
h�kmedeniKim id���n bildim ah�DOLU DOLU23��yle kalam m� derd ileDerde derman
bulmayam m�Ge�ti �mr�m g�z ya�iyleBir g�n ola g�lmeyem mi?Ne derde u�ratt�n beniBen
inlerim d�n� g�n�Bire dertli g�n�l seniDilim dilim dilmeyem mi?Derdim kala bir
U�ma�'aDost illerine g��me�eDostu halim arzetme�eHalvetlerde bulmayam m�?Ayr� d�t�m
yarenlerdenDost cemalin g�renlerden�ol g�zide erenlerdenS�r haberin duymayam m�?��k
s�ylenir dillerdeG�z�nden akan sellerdeBir g�n bu gurbet illerdeV�de yetip �lmeyem
mi?Yunus eyd�r ey sultan�mFed� olsun sana can�mDolu dolu a�k kadehimDost elinden
i�meyem mi?BANA SEN� GEREK SEN�24A�k�n ald� benden beniBana seni gerek seniBen
yanar�m d�n� g�n�,Bana seni gerek seniNe varl��a sevinirimNe yoklu�a yerinirimA�k�n
ile avunurumBana seni gerek seniA�k�n ��klar �ld�r�rA�k denizine dald�r�rTecelli
ile doldururBana seni gerek seniA�k�n �arab�ndan i�emMecnun olup da�a d�emSensin
d�n� g�n endi�emBana seni gerek seniS�filere sohbet gerekAh�lere ahret gerek
Mecnunlara Leyla gerekBana seni gerek seniE�er beni �ld�relerK�l�m g��e savuralar
Topra��m anda �a��raBana seni gerek seniYunus'durur benim ad�mG�n ge�tik�e artar
odum�ki cihanda maksudumBana seni gerek seni.DOST Y�Z�D�R25Ey yarenler kim i�itti
��k t�vbe etdi�ini Ya kim i�itti denize Od d��ben t�tt���n��ah�m senin
a�k�n odu D�t� g�n�l deryas�na Aceplerler kaynay�ban Ma'rifetler bitti�ini
Y�zge�lik ��renmiyen kul Ko girmesin bu denize A�k deryas� dipsizd�r�r
Aceplemen batt���n�Sarrafl��� ��renmeyen Bu gevheri boncuk san�r Var�r verir yok
nesneye Bilmez neye satt���n�Hak kim onun did�r�n� Bunda iyan g�rmez ise
Yar�n ol sergerden gezer Hi� bilmeye nitti�iniYunus aydur er kuluyam
Tapduk'umuz dost y�z�d�r �bu s�ze inanmayan Edebilsin etti�ini CANDAN
��ER�26Severim ben seni candan i�eriYolum vard�r bu erk�ndan i�eri�eriat tarikat
yoldur varanaHakikat meyvas� andan i�eriDinin terk edenin k�f�rd�r i�iOl ne
k�f�rd�r imandan i�eriBeni bende demen bende de�ilimBir ben vard�r bende benden
i�eriBeni benden alana ermez elimKim kadem basa sultandan i�eriS�leyman ku� dilin
bilir dedilerS�leyman var S�leyman'dan i�eriUnuttum din diyanet kald� bendenBu ne
mezhept�r�r dinden i�eriDinin terkedenin k�f�rd�r i�iBu ne k�f�rd�r imandan i�eri
Tecelliden nasip erdi kimineKiminin maksudu bundan i�eriKime did�r g�n�nden ��le
de�seOnun ��lesi var g�nden i�eriSenin a�k�n beni benden al�pt�rNe �irin dert bu
dermandan i�eriMiskin Yunus g�z� tu� oldu sanaKap�nda bir kuldur sultan i�eri
�NC�TME DERV��LER�27Dinin iman�n var�saHor g�rmegil dervi�leriC�mle �lem m�takdurur
G�rmekli�e dervi�leriAy u g�ne� m�takdururDervi�lerin sohbetineFeri�teler tesbih
okurZikir eder dervi�leriTersalar t�vbeye gelirTaht �slar� zeb�n olurDa�lar ta�lar
secde k�lurG�rice�iz dervi�leriDervi� oku �rak atarHiy demeden cana utarGaafil
olman yeter tutarHor g�rmegil dervi�leriOl Fahr-i �lem MustafaS�dk� b�t�n a�k� saf�
�ster isen ondan vef��ncitmegil dervi�leri�ncidesin ah ideler�mr�n g�n�n kurutalar
G�zs�z olas�n yidelerT� bilesin dervi�leriYer g�k eder h�rka hakk�Himmetleri olsun
b�ki��n padi�ah oldu s�kiEsr�diser dervi�leriG�kten inen d�rt kitab�G�nde bin kez
okur�sanVallah didar g�rmeyesinSevmez isen dervi�leriYunus ayd�r bu a�k geldi�lm�
can�m diri k�ld�Sen ben demek benden kald�G�rice�iz dervi�leri BU �A�RLER KOCASI
28Bir sualim var sanaEy dervi�ler ecesi�eyihler ne buyururYol haberi nicesiVergil
suale cevapTutal�m olsun sevap��'le kime g�sterirA�k evinin bacas�Evvel kap� �eriat
Emri nehyi bildirirYuya g�nahlar�n�Herbir Kur'an hecesi�kincisi tarikatKullu�a bel
ba�layaYolu do�ru varan�Yarg�laya hocas����nc�s� marifetCan g�n�l g�z�n a�arBu
m�'ni saray�n�nAr�'a de�in y�cesiD�rd�nc�s� hakikatEre eksik bakmayaBayram ola
g�nd�z�Kadir ola gecesiBu �eriat g�� olurTarikat yoku� olurMarifet sarpl�kdurur
Hakikattir y�cesiDervi�in d�rt yan�ndaD�rt ulu kap� gerekNereye bakar�saG�nd�z ola
gecesi Ana eren dervi�e�ki cihan ke�folurOnun s�fat�n �verOl hocalar hocas�
D�rt hal i�inde dervi�Gerek siyaset �ekeMenzile ermez kal�rYol eri yuvancas�K�rk
ki�i bir a�ac�Da�dan g�cin (g��l�kle) indireYa bunca m�rid muhibS�rat nice ge�esi
D�rt kap�d�r k�rk makamY�z altm� menzili varErenlere a��l�rVelilik derecesi��k
Yunus bu s�z�M�hal diye s�ylemezM�'na y�z�n g�sterirBu �airler kocas� HER TA�IN
D�B�NDE MUSA29Dilsizler haberiniKulaks�z dinleyesiDilsiz kulaks�z s�z�nCan gerek
anlayas�Eyitmeden anlad�kAnlamadan eyledikGer�ek erin bu yoldaYokluktur sermayesi
Biz sevdik ��k oldukSevildik m�uk oldukHer dem yeni do�ar�zBizden kim usanas�Yetmi�
iki dilcediAraya s�n�r d�t���yle bitiri bakt�kYermedik �m u has�Yunus istersen veli
Yerde g�kte dopdoluHer bir ta��n dibindeBin �mran o�lu Musi (Musa)
(Divan, 136) ��T�M �ARAP30Bir s�kiden i�tim �arapAr�tan y�ce meyhanesiOl
s�kinin mestleriyizCanlar an�n peymanesiBir meclistir meclisimizAnda ci�er kebap
olurBir �era�d�r bunda yanarG�ne� an�n pervanesiA�k oduna yananlar�nK�ll� v�cudu
nur olurOl od bu oda benzemezHi� belirmez zebanisiAndaki mest olanlar�nOlur Enelhak
s�zleriHallac-� Mansur gibidirEn kemine divanesiYunus bu cezbe s�zlerinCahillere
s�ylemegilBilmez misin cahillerinNice ge�er zem�nesi G�ZLER�M YOLA BAKAR 31Acep
de�il deli olsaA�k oduna yanan ki�iA�ka yak�n y�r�mesin�yi ad�n sanan ki�iKim
sak�n�r iyi ad�nB�raks�n elden a�k odunTezcek yoldurur kanad�nDaldan dala konan
ki�iSald� beni uzak yola�ol g�zlerim dola dolaDertli halinden ne bileY�re�i saz
olan ki�i��klar ge�er halindenD�nmez olur ikr�r�ndan�imdi ayr�lm� y�r�ndanYalan
d�va k�lan ki�iY�rek yanar ya��m akar�ol g�zlerim yola bakarGayri y�ze nice bakar
Hak cem�lin g�ren ki�iG�z�m p�nar olmu� akar�ol z�r�m ki Ar�a ��karMahv eyleyip
var�n yakarM�sivay� koyan ki�iYunus kodu yola ba��Urur m�ddeiler ta��Hi�tir
m�naf�k�n i�iGelsin a�ka doyan ki�i HAK DOSTU KODU KA�TI32Erenlerin g�nl�ndeOl
sultan d�kk�n a�t�Nice bizim gibilerAnda konuban g��t�C�mle erenler u�tuDa�lar
yaz�lar ge�tiA�k kazan�na d�t�Kaynayuban� pi�tiBu d�nyan�n misaliBenzer murdar
g�vdeye�tler murdara d�t�Hak dostu kodu ka�t���k m� diyem onaCan terkini vurmad���k
ona diyelimKim mel�mete d�t�Yine esridi YunusTapduk y�z�n g�reldenMe�er onun
g�l�ndenBir c�r'a �erbet i�ti B�R G�N�L ELE GET�R33Nice bir besleyesinBu kad ile
kametiD�t�n d�nya zevkineUnuttun k�yametiTopraktan yarat�ld�nYine toprakt�r yerin
Toprak olan ki�ilerNider bu al�metiUslu de�il delidirY�ce saraylar yapanAk�bet
viran olurC�mlenin im�reti�al� kazan ye yedirBir g�n�l ele getirY�z
K�beden ye�rektirBir g�n�l ziyaretiKer�metim var diyenHalka salusluk satanKendin
M�sl�man etsinVar�sa kerametiNefsi M�sl�man olanHak yola do�ru var�rYar�n ona
olusarMuhammed �efaatiY�z bin peygamber geleHi� �efaat olmayaVay e�er olmaz�sa
Allah�n inayetiYunus imdi sen dahiGer�eklerden olag�rGer�ek erenler imi�Kamunun
ibadeti DOST DEY� DEY�34D�d'�n�me h�bb�l vatanGidem hey dost deyi deyiAnda
varan kal�r hemanKalam hey dost deyi deyiGele �u Azr�il tutaAss� kalmaz ana ata
Binem �u a�a�tan ataGidem hey dost deyi deyiHalvetlerde me�g�l olamD�im a��l�r g�l
olamDost ba��nda b�lb�l olam�tem hey dost deyi deyi�ol bir be� on ar��n beziKefen
edeler e�nimeD�kem �u d�nya donlar�nGiyem hey dost deyi deyiMecn�n oluban y�r�yem
Y�ce da�lar� b�r�yemMum oluban� eriyemYanam hey dost deyi deyiG�nler ge�e y�l
�evrile�st�me sinler devrileTen ��r�ye toprak olaTozam hey dost deyi deyiYunus Emre
var yolunaM�nkirler girmez halineBahri olup dost g�l�neDalam hey dost deyi deyi
AYIN OND�RD� M�S�N?35Kerem et bir beri bakNik�b� y�zden b�rakAy�n ond�rd� m�s�n?
Balk�n�r y�zde yanak ........Otuz iki m�rveriMercana dizmi� gibiK�ymetli
d�rden olmu�Yara��r inciden akS�fat�n ar�l���Bulgur u nohut gibi�ki ka��n ay aln�n
Goncaya verir sebakG�ren perv�neleyinNice oda d�mesinG�zlerinin bak��Can al�r iki
��rag........ Boyun servi boyundanHi� fark eyleyemezimG�m�na veren beniK�peli
iki kulakYunus Hak tecellisinSenin y�z�nde g�rd��are yok ayr�lma�a��n sende g�r�nd�
Hak B�LD���N UNUTMAK GEREK 36Kim dervi�lik ister iseDiyem ona nitmek gerek�erbeti
elinden koyupA�uyu nu� etmek gerekGelmek gerek terbiyeteC�mle bildiklerin koya
M�rebbisi ne der isePes ol an� tutmak gerekTuta sabr u kanaat�Tahamm�l eyleye kat�
Terkeyleye s�retiniBildi�in unutmak gerekD�nyadan g�nl�n� �ekeEli ile arpa ekeUnuna
yar� k�l kataG�ne�te kurutmak gerekDiyem ana nice edeNefsi dile�in bu yoldaKa�an
kim iftar eyleye�� g�nde bir etmek gerek ........ Yunus imdi nedir dersinYa
kimin kayd�n� yersinBir ki�i bu s�z� desinOna g�c� yetmek gerek
(Divan, 159) KU�LUK OLMADI37Nideriz hayat suyunBiz can ya�maya verdik
Gevherleri sarrafaMa'den ya�maya verdikBizim il k�filesiGe�irmez her mata�Biz bunda
uryan geldikD�kk�n ya�maya verdikK�fr ile iman dahiHic�bimi� bu yoldaSafala�t�k
k�fr ile�man ya�maya verdik Sen � ben ol�ca��z� ikilikte kal�r�al�t�k ik'aradan
Sen ben ya�maya verdikBenem ol bezerg�n kiHi� ass� g�zetmedim��n ass� bizim de�il
Ziyan ya�maya verdikZ�hdile �ok istedikHi� m�yesser olmad�Terked�ben k�llisinG�man
ya�maya verdikY�z bin y�ll�k �mrileHen�z ku�luk olmad�Ge�tik bitmez say�tanYeksan
ya�maya verdikP�yanl� devr � zaman�ok e�ledi Yunus'uP�yans�z devre erdikDevran
ya�maya verdik H�RMETL� NESNED�R A�K38�itin ey yarenlerK�ymetli nesnedir a�k
De�melere (sunulmaz)H�rmetli nesnedir a�kHem cef�d�r hem saf�Hamzay� att� Kaf'aA�k
ilidir MustafaDevletli nesnedir a�kDa�a d�er k�l eylerG�n�llere yol eylerSultanlar�
kul eylerC�retli nesnedir a�kKime ki a�k vurdu okGussa ile kaygu yokFeryad ile ah�
�okFirkatli nesnedir a�kDenizleri kaynat�rMevce gelir oynat�rKayalar� s�yletir
Kuvvetli nesnedir a�k�killer� �a��r�rDeryalara d��r�rNice ci�er pi�irirKey odlu
nesnedir a�kMiskin Yunus neylesinDerdin kime s�ylesinVars�n dostu toylas�nLezzetli
nesnedir a�k (Divan, 166)YALIN AYAK39Dervi�lik
dedikleriH�rka ile ta� de�ilG�nl�n dervi� eyleyenH�rkaya muhta� de�ilH�rkan�n ne
su�u varSen yoluna varmazsanVarg�l yolunca y�r�Er yolu kalma� de�ilDirsin �eyhin
a�k�naYal�n ayak ba� a��kEr var dirlik dirilmi�Yal�n ayak a� de�il.Durmu� marifet
s�ylerErene Yunus Emre'mYol eriyle yoldad�rYolsuza yolda� de�il. GER� GELMEZ40M�ni
eri bu yoldaMel�l olas� de�il.M�ni duyan g�n�llerHergiz �lesi de�ilTen f�nidir can
�lmez��n gitti geri gelmez�l�r ise ten �l�rCanlar �lesi de�il.Gevhersiz g�n�llere
Y�z bin s�z aydur isenHak'tan nasib olmasaNasib olas� de�il.Sak�ng�l y�rin g�nl�n
S�r�ad�r s�nmayas�nS�r�a s�nd�ktan ger�B�t�n olas� de�il�e�melerden barda��n
Doldurmadan kor isenBin y�l orda durursaKendi dolas� de�il.�u H�z�r ile �lyas�b-�
hayat i�tilerBu birka� y�l i�indeBunlar �lesi de�ilYaratt� Hak d�nyay�Muhammed
dostlu�unaD�nyaya gelen giderB�k� kalas� de�il. Yunus g�z�n g�r�rkenYara��n
eyleyig�rGelmedi ora varanGeri gelesi de�il.CANLAR FEDA YOLUNA41Canlar feda yoluna
Bu can kayusu (kayg�s�) de�ilSen can gereksin banaCihan kayusu de�ilCanlar i�inde
cans�nSen bir �b-� hayvans�nBize din � imans�n�man kay�s� de�il.Yudum yaram� sildim
Yaram kimdendir bildimBana y�rim kayusuYaram kayusu de�ilDerman ola m� banaDerdim
benim kim onaDertli varay�m sanaDerman kayusu de�il.Gelin ��k olal�mA�ka cevlan
vural�mEsr�k olup yatm�amCevlan kayusu de�ilA�k�n odu demreniDokunur y�re�imeA�k
i�in ben �leyimDemren kayusu de�ilCan u g�n�l� nittimA�k�n oduna att�mS�dk� dahi
unuttumG�man kayusu de�il. A�k�n burcundan u�tumCevlan vuruban ge�timBen dost
ile bulu�tumCevlan kayusu de�ilBahr ummana dalm�amAnda sedef bulmu�amGevher olup
gelmi�emUmman kayusu de�ilDurdu�um yer Tur olaBakt���m did�r olaNe hacet Musa bana
Sen ben kayusu de�ilBu Yunus'u and�larKervan ge�ti dedilerBen menzile eri�timKervan
kayusu de�il (Divan, 178)OLMA CAH�LLERDEN42A�ks�zlara verme
���t���d�nden al�r de�ilA�ks�z �dem hayvan olurHayvan ���t bilir de�ilEksik olman
ehillerdenKa�ag�r�n cahillerdenTanr� b�zar bahillerdenBahil d�d�r g�r�r de�ilKara
ta�a su koyarsanElli y�l �slat�r�sanHemen ta� yine baya��H�nerli ta� olur de�il
Ta�tan ��kar t�rl� sularAya��nda neler bi�erCahil g�n�l ta�tan beter(Yola) gelmez
gelir de�ilBoz yapalak devlengeceEmek yemen erte geceOnun i�i k�stebektirSal�p
�rdek al�r de�il�ah balaban �ahin do�anG�zel �vm� onu �venDo�an zay�f olsa bile
Do�anl�ktan kal�r de�ilYunus olma cahillerdenIrak olma ehillerdenCahil ne var m�min
olsaCahillikten kal�r de�il (Divan, 180)KILDI�IN NAMAZ
DE��L43Bir kez g�n�l y�kt�n�saBu k�ld���n namaz de�ilYetmi� iki millet dahiElin
y�z�n yumaz de�ilBir g�n�l� yapt�n iseEr ete�in tuttun iseBir kez hay�r ettin ise
Binde bir ise az de�ilYol odur ki do�ru varaG�z odur ki Hak'k� g�reEr odur al�akta
duraY�ceden bakan g�z de�ilErden sana nazar ola��in d��n p�r nur olaBel�
kurtulmu�tan ola�ol ki�i kim gammaz de�ilYunus bu s�zleri �atarSanki bal� ya�a
katarHalka matahlar�n satarY�k� gevherdir tuz de�ilYUNUS EMRE'Y� ALALIM44Yolda�
olal�m ikimizGel dosta gidelim g�n�lHalda� olal�m ikimizGel dosta gidelim g�n�lGel
gidelim can durmadanSuret terkini urmadanAraya d�man girmedenGel dosta gidelim
g�n�lGel gidelim kalma �rakDost i�in k�lal�m yarak�eyhin kat�ndad�r durakGel dosta
gidelim g�n�lTerkedelim il � �ar�Dost i�in k�lal�m z�r�Ele getirelim y�riGel dosta
gidelim g�n�lBu d�nyaya kanmayal�mF�nidir aldanmayal�mBir iken ayr�lmayal�mGel
dosta gidelim g�n�lBiz bu cihandan ge�elimO dost iline u�al�mArzu havadan ge�elim
Gel dosta gidelim g�n�lK�lavuz olg�l sen banaY�nelelim dosttan yanaBakmayal�m �nden
sonaGel dosta gidelim g�n�lBu d�nya olmaz p�yidarA� g�z�n� can�n uyarOlg�l bana
yolda�-u yarGel dosta gidelim g�n�l �l�m haberi gelmedenEcel yakam�z almadanAzr�il
hamle k�lmadanGel dosta gidelim g�n�lGer�ek erene varal�mHak'k�n haberin soral�m
Yunus Emre'yi alal�mGel dosta gidelim g�n�lSEV-SEV�YE D��T� G�N�L45Ata belinden bir
zamanAnas�na d�t� g�n�lHakk'tan bize destur olduHazineye d�t� g�n�l....Y�r�r�d�m
anda pinhanHak buyru�u vermez amanVatan�mdan ay�rd�larBu d�nyaya d�t� g�n�lBeni
be�i�e vurdularElim aya��m sard�lar�nden ac�s�n verdilerTuz i�ine d�t� g�n�lG�nde
iki kez ��zerlerBa��na ak�a dizerlerA�z�ma emcek verdilerNefs kabz�na d�t� g�n�l
.....O�lan iken sultan koparKim elin kim y�z�n �perAk�l bana yolda� olduSultanl��a
d�t� g�n�lBu �a��la sakal biterG�renin g�lregi tutarG�zeller kat�nda biterSev-
seviye d�t� g�n�l.... K�rk be�inde suret d�nerKara sakala ak inerBak�p �eybetin
g�r�cekYoldurma�a d�t� g�n�lYola gider ba�aramazYi�itli�e eli varmazBu nesneleri
koyubanYuvanma�a d�t� g�n�l....�lice�iz ��kredelerSinden yana iledelerAllah ad�n
zikredeler�ok ��k�re d�t� g�n�lSu getireler yuma�aKefen saralar koma�aA�a� ata
bindirelerTene�ire d�t� g�n�l....Yunus anlay�ver halin�una u�ray�sar yolunBunda
elin ererikenHayr i�lere d�t� g�n�l (Divan, 114)NE D�N NE
�MAN TUTARIM46Ne der isem h�km�m y�r�rElimde ferman tutaramNe edersem h�km�m revan
��n h�km-i sultan tutaram ........ �blis �l �dem kim odurYa aza
yahut azd�raC�mle benem iyi yavuzKamusun benden tutaramD�nya benim r�zk�md�r�rKavmi
benim kavmimdirirHer dem benim yarg�m y�r�rYarg�y� candan tutaram
........ Onsuz olursam �l�r�mOnunla diri olurumSiz sanmay�n ki
dirli�iHemi�e candan tutaramDinim iman�m oldururOnsuz olursam d�nyadaNe puta ha�a
taparamNe din � iman tutaramYunus eyd�r hi� �ek de�il(Ol bendirim ben de oyum)Ben
ne dersem ol dost tutarDost dedi�in ben tutaram
(Dergah, 235)A�KA ES�R OLAN BENEM47Haber eylen ��klaraA�ka g�n�l veren benemA�ka
baha kim yetireM�den-i k�n olan benemYer g�k dolu bu a�kdururA�ktan yi�re�i
yoktururA�k bahris� oluban�Denizlere dalan benemDeniz y�z�nden su al�pSu verirem
g�n�llereBulutlay�n perr�n edipAr�a yak�n varan benemY�ld�r�m olup �ak�yanG�kte
melekler dokuyanBulutlara h�k�m s�renYa�mur olup ya�an benemG�rd�m g���n meleklerin
Her biri bir c�mb�tedir.Hak �alab'�n zikrin eder�ncil benem Kur'an benemG�rd�m
diyen de�il g�renBildim
diyen de�il bilenBilen oldur g�steren olA�ka esir olan benem
........Deli oldum idi YunusA�k oldu bana k�lavuzHazrete de�in
yal�n�zY�z s�r�y� varan benem (Divan, 200)Y�R�YEM48Ey
dost a�k�n denizineGirem garkolam y�r�yem�ki cihan meydan olaDevr�n�m s�rem y�r�yem
Girem denize garkolamNe elif ne mim dal olamDost ba��nda b�lb�l olamG�llerin derem
y�r�yemB�lb�l oluban� �temG�n�l olam ceset tutamBa��m� elime al�pYoluna verem
y�r�yemB�lb�l oluban� gidemNice g�n�lleri g�demY�z�m a�k ile dem bedemTopra�a s�rem
y�r�yem��k�r g�rd�m did�r�n���tim vis�lin y�r�n�Bu benlik senlik �ar�n�Terkini
vuram y�r�yemYunus'tur a�k av�resiBi��reler bi��resiSendedir derdim �aresiDerman�m
soram y�r�yem�K� DEN�Z ARASINDA49��yle hayran eyle beniA�k�n oduna yanay�mHer
nereye bakar�samG�rd���m seni sanay�m��n beni okur sultan�mU� g�n�lde gider can�m
Ben bunda ��nki mihman�mYa ben nice e�leneyimYedi tamu dedikleriBir �h�ma
katlanmayaA�k�n beni ya�malad�Ya ben nice katlanay�m Senin kokun duydu can�mTerkin
vurdum �u cihan�nBilmezem eyit mek�n�nSeni kanda istiyeyimKaynar denizleyin can�m
Oynar gemileyin tenim�ki deniz aras�ndaGarkoluban u�anay�mYedi deniz ge�erisem
Yetmi� �rmak i�erisemSusuzlu�um kanmaz benimDost �erbetiyle kanay�mSekiz u�mak
arzularsaYetmi� bin h�ri gelirseAldatmaya bu c�n�m�Bunda nice aldanay�m�lm-i hikmet
okuyanlarA�ktan mahrum olur onlarMans�r oldum as�n beniKon dillerde s�yleneyimYunus
Emre'nin bu s�z�Cana doldu av�zesiK�rd�r m�nkirlerin g�z�Ben nicesi g�stereyim
SORAYIM VARAYIM50Dosttan haber geldi banaDuray�m andan varay�mKurbanl��a bu can�m�
Vereyim andan varay�m�u bir iki ar��n beziNe yeni var ne yakas� Kaftan ediben
e�nimeSaray�m andan varay�mCanal�c� hod geliserEmaneti ver deyiserBen emaneti
�ss�naVereyim andan varay�mGitti can�m kald�m eleN��ar olup girdim yolaDostlar �ad
oldu�um bileG�reyim andan varay�mM�nkir � Nekir geliserYer g�k �n ile dolusarBen
bunlara cevab�n�Vereyim andan varay�mYaz���m �ok g�nah �k�Y�r�r idim d�nyada ho�
Ettiklerimin hesab�nSoray�m andan varay�mBesledi�im nazik teniTerketmeyim derdim
onuKara topra�a ben onuKaray�m andan varay�mBen bu �m�r harman�n�D��d�m getirdim u�
yineYunus ayd�r bu d�kk�n�Dereyim andan varay�m
(Raif Yelkenci, No: 46) EY KARDE�LER51Ey yarenler, ey karde�lerSorun bana kanda
idimA�k denizine dal�banDeryay� ummanda idimBu yerler bunda gelmedenG�kler melaik
dolmadanM�lke b�nyad urulmadanM�lk� yaradanda idimKayg� eli ermezidiGussa g�z�
g�rmezidiEndi�e �ehrinden da�raBir ulu mek�nda idimBu i�lerde olan ki�iTerketsin
c�mle te�vi�i��eriden i�eri birKey latif nihanda idimPadi�ahtan destur olduBizi
bunda m�lke sald��ki cihan u�ma� olduU�makta r�dvan'da idimOl kim beni bekleridiHer
kandasam saklar�d�A�k urgan� ucundakiKandildeki canda idimY�ld�z�d�m nice zaman
G�kte melaik arzumanCebbar� �lem h�kmederBen ol zaman anda idimY�z yetmi� bin
feri�telerSaf ba�lay�p duruca��zCebrail'i anda g�rd�mOl ulu divanda idimDoksan bin
kelimeyi HakS�yliyecek Habib ileOtuz bini s�r olucakBen ol s�rrolanda idimBen bu
suretten ileriAd�m Yunus de�ilikenBen ol idim ol ben idiBu a�k� sunanda idim
G�N�LLER YAPMA�A GELD�M52Benim bunda karar�m yokBen bunda gitme�e geldimBezirg�n�m
meta�m �okAlana satma�a geldimBen gelmedim d�'vi i�inBenim i�im sevi i�inDostun evi
g�n�llerdirG�n�ller yapma�a geldimDost esr��� delili�im��klar bilir neli�im
Den�ir�ben ikili�imBirli�e (yetme�e) geldimOl padi�ah ben kuluyumDost bah�esi
b�lb�l�y�mOl hocam�n bah�esinde�ad olup �tme�e geldim ........ Yunus
Emre ��k olmu�M�uka derdinden �lm�Ger�ek erin kap�s�nda�mr�m harcetme�e geldim
(Dergah, 243)D��ED�M BU YERLER�53Evvel benim �h�r benimCanlara can olan benimAz�p
yolda kalm�laraHaz�r meded eren benimBir karara tuttum kararBenim s�rr�ma kim erer
G�zs�z beni nerde g�rerG�n�llere giren benimK�n deminde nazar edenBir nazarda d�nya
d�zenKudretinden han d�eyipA�ka b�nyad uran benimD�z d�edim bu yerleriBask� kodum
bu da�lar� Sayvan gerdim bu g�kleriYeri sonra d�ren benimHalk i�inde dirlik d�zen
D�rt kitab� do�ru yazanAk �st�ne kara dizenOl yazd��� Kur'�n benimDost ile birli�e
yetenBuyru�u neyise tutanM�lk bezeyip d�nya d�zenO bah��van hemen benimBen bu yere
buyuracakYery�z�ne g�n urucakUlu deniz mevc urucakGemiye yol bulan benimDiller
damaklar �a��ranA�k kazan�n� ta��ranHamza'y� Kaf'dan a��ranO a�ulu y�lan benimYunus
de�il bunu diyenKendili�idir s�yleyenMutlak k�fir inanmayanEvvel �h�r zaman benim
A�ULU YILAN BEN�M54K�'be ve put iman benim�ark uruban d�nen benimBulut olup g��e
a�anYa�mur olup ya�an benimYaz yarat�p yer donatanG�nl�m�z evi y�netenHo�nut atadan
anadanKulluk kadrin bilen benimY�ld�r�m olup �ak�yanKak�y�p nefsin dokuyanYer
karas�nda b�rk�yen�ol a�ulu y�lan benimHamza'y� Kaf'tan a��ranElin aya��n �a��ran
�oklar� tahttan d��renHikmet �ss� sultan benimBir niceye verdim emirDevlet ile
s�rd� �m�rYanan k�m�r k�zan demir�rse �eki� salan benimKar ya�d�ran yer donduran
Hayvanlar�n r�zk�n veren��yle bilin yol g�sterenOl rahim � rahman benimGer�ek ��k
gelsin beriG�stereyim do�ru yeriMakamd�r g�n�ller �ar�Ir�lmay�p duran benimYere
g��e b�nyad uranIr�lmadan daim duranDenizlere g�l �a��ranAd�m Yunus umman benim
���M YANLI�55Ey bana dervi� diyenNem ola dervi� benimDervi�lik yaylas�ndaHareketim
k� benimDervi� ad�n edindimDervi� donun d�nendimYola bakt�m utand�mHep i�im yanl�
benimH�rkam tac�m g�zlerimF�sid i�ler izlerimHer yan�mdan gizlerimBin bir f�sid i�
benimYoldan haber sorarlarAyduram inan�rlarKalbim safi san�rlarVay ne d�var i�
benim��erime bakarsanBu�uk pulluk nesne yokDa�ram�n kavgas�ndan�lemler dolmu� benim
Yunus aydur yarenlerEy ger�e�im erenlerBu yolda olan hallerAllaha kalm� benim
G�RES�N BAH�ELERE56Deniz oldu birka� kadehSusal���m kanmaz benim�niltilerim
kesilmezG�z�m ya�� dinmez benimGel varal�m bizim ileKim giresin bah�elereDaim �ter
b�lb�lleriG�listan�m solmaz benimBizim ilin bah�eleriD�im tazedir g�lleri
Ma'mured�r�r bostan�mA�yar g�l�m �zmez benimMansur kadehin nice kezM�'�uka sundu
elimeD�rt yan�mdan od urdularKimse halim bilmez benimYana yana k�l olubanSen
ma'��kan�n yolundaG�nde bin kez yanar�samDosttan y�z�m d�nmez benimCan�m a�k�n
k�l�ng�neFerhad olup tuttum ba��mD�im da�lar� keserim�irin'im hi� sormaz benimYunus
aydur ey sultan�mA�k�n�la yand� can�mGer k�lar�san derman�mAyr�k can�m �lmez benim
EY USLULAR EY USLULAR57Ger raz�m� s�yler isemKimse dilim bilmez benimE�er sab�r
eyler isemG�nl�m karar k�lmaz benimEy uslular ey uslularSiz eyidin ben nideyimOl
dost y�z�n g�relidenAkl�m ba�a gelmez benimBunun gibi tertib ileBenim i�im varmaz
ba�aElimden i� kald�y�saCan�mdan i� kalmaz benimNe deliyem ne usluyamBenzer neye
benim i�imA�k denizine garkolupG�nl�m can�m duymaz benimMuhabbetin odu benim
Y�re�ime d�t� yanarDenize garkolur�samS�yn�p hata k�lmaz benimY�l on ik'ay bu a�k
g�l�Od i�inde bitiptirirYand���mca artar kokumDevrim ge�ip solmaz benim
........Nice dedim bu g�nl�meVar sab�r eyle dek otur�ol dem dahi bedter (daha
k�t�) olur���d�m� almaz benimBu Yunus'un ��n sureti�l�p toprak olur�saBat�n�ndan
a�k sevgisiBilin ki hi� gitmez benim (Divan,
193) KANADIM KIRDILAR58Dolap ni�in inilersinDerdim vard�r inilerimBen Mevl�ya ��k
oldum�n�n i�in inilerimBenim ad�m dertli dolapSuyum akar yalap yalapB�yle
emreylemi� �alapDerdim vard�r inilerimBeni bir da�da buldularKolum kanad�m yoldular
Dolaba l�y�k g�rd�lerDerdim vard�r inilerimBen bir da��n a�ac�y�mNe tatl�y�m ne
ac�y�mBen Mevl�ya duac�y�mDerdim vard�r inilerimDa�dan kestiler hezenimBozuldu
t�rl� d�zenimBen bir usanmaz ozan�mDerdim vard�r inilerimD�lgerler her yan�m yondu
Her �zam yerine konduBu iniltim Haktan geldiDerdim vard�r inilerimSuyum al�aktan
�ekerimD�n�p y�kse�e d�kerimG�r�n ben neler �ekerimDerdim vard�r inilerimYunus
bunda gelen g�lmezKi�i murad�na ermezBu f�nide kimse kalmazDerdim vard�r inilerim
�ER�AT O�LANLARI59Bu m�lke garip geldimBen bu elden bezerimBu tutsakl�k tuza��nDemi
geldi �zerimDost bize gelsin demi�Bizim kayd�m�z yemi�Y�z�m�n karas�ndanTeberr�kler
d�zerimD�rt kitab�n m�'nisinOkudum tahsil ettimNe h�cet kim karay�Ak �st�ne yazar�m
Bir elif tahsil edenM�nezzehtir �lemdenEndi�e iklimindeNi�in d��p gezerim
�eriat o�lanlar�Nice yol keser banaHakikat denizindeBahri oldum y�zerimBen andan
bunda geldimBen onu bunda buldumMansur'um d�ra geldimU� k�l oldum tozar�mBir
�e�meden akan suAc� tatl� olmayaEdeptir yermek banaBir l�leden s�zar�mKaranu d�nler
olsaYollar hi� e�lenmeseK�lavuzum er olaBen neyi�in azar�mYetmi� iki milleteSu�um
budur Hak dedimKorku k�yametedirYa ben ni�in k�zar�mYunus bu ku� dilidirBunu
S�leyman bilirGer�ek eren bu yoldaNe dedi�in sezerimA�K VER BANA60�l�hi bir a�k ver
banaKandal���m bilmeyeyimYavu k�lay�m ben beni �stey�ben bulmayay�mAl gider benden
benli�iDoldur i�ime senli�iBu d�nyada �ld�r beniVar�p anda �lmeyeyim��yle hayran
eyle beniBilmiyeyim d�nden g�n�Daim isteyeyim seniAyruk nak�a kalmayay�mSenin kokun
duydu can�mTerkini urdu cihan�nHergiz belirmez mek�n�nSeni kanda isteyeyim A�k�n
bir od urdu canaU� y�r�rem yana yanaCi�erim gark oldu kanaNice z�r� k�lmayay�mKo
ben yanay�m t�teyimB�lb�l olay�m �teyimDost bah�esinde biteyimA��luben solmayay�m
Halimi getirsem dileKim bana s��e kim g�leB�ri yanay�m derd ileBen dillere
gelmeyeyimMansurum �ek d�ra beniAyan g�ster anda seniKurban k�lay�m bu can�A�ka
m�nkir olmayay�mA�kt�r
bu derdin derman�A�k yolunda verem can�Yunus Emre eyd�r bunuBir dem a�ks�z
olmayay�m. KORKUDAN KURTULDUM61Nitekim ben beni bildimYak�n bil kim Hakk'� buldum
Korkum an� buluncayd� (bulana kadard�)�imdi korkudan kurtuldumBen kimseden
korkumazamYa bir zerre kay�rmazamBen imdi kimden korkay�mKorktu�um ile bir oldum
Azr�il gelmez yan�maSorucu gelmez sinimeBunlar benden ne soralarOnu sorduran ben
oldum ........ Canl�lar bizden el al�rCans�zlar eri ne bilirHem
verirler hem al�rlarBen bir ulu divan oldumYunus'a Hak a�t� kap�Yunus Hak'ka k�l�r
tap�Benim i�im devlet b�kiBen kul iken sultan oldum (Divan, 210)G�L
DEREN ELLER� G�RD�M62Teferr�� eyleyi vard�mSabah�n sinleri g�rd�mKar�lm� kara
topra�aOl n�zik tenleri g�rd�mKimi gamda kimi �admanYatarlar sinnide pinhanBo�anm�
damar akm� kanBatm� kefenleri g�rd�mY�k�lm� sinleri dolmu�Hep evleri harab olmu�
Kamu endi�eden kalm�Ne d�var halleri g�rd�mYaylalar yaylamaz olmu�K�lalar k�lamaz
olmu�Bar tutmu� s�ylemez olmu�A��zda dilleri g�rd�mKimisi zevk � i�retteKimi saz �
be�aretteKimi bel� v� mihnetteD�n olmu� g�nleri g�rd�mSo�ulmu� ol kara g�zler
Belirsiz olmu� ay y�zlerKara topra��n alt�ndaG�l deren elleri g�rd�mKimisi boynunu
e�mi�Tenini topra�a salm�Anas�na k�s�p gitmi�Boynun buranlar� g�rd�mKimi z�r� k�l�p
a�larZebaniler can�n da�larTutu�mu� sinleri oda��kan t�t�nleri g�rd�mYunus bunu
kanda g�rd�Gelip size haber verdiAkl�m vard� bilim �a�t�Netekim bunlar� g�rd�m
(Divan, 216) B�R ZAMAN63D�eyim a�k denizine
Gavvas olay�m bir zaman�steyeyim seni her demSeyyah olay�m bir zamanD�eyim her bir
mahfileTersa demeyim her kulaSenden haber verenlereMihman olay�m bir zamanA�k�n
oduna yanay�mDerdin h�n�na kanay�mG�rd���m seni sanay�mHayran olay�m bir zamanBu
benli�imi yuyay�mSenin duyunu duyay�mBir nice zaman kul ikenSultan olay�m bir zaman
Ak�dam g�z�m ya��n�Art�ram ba�r�m ba��n�T� g�r�nce nakka��m�Giryan olay�m bir zaman
Oldur bana benden yak�nHikmet bilen buldu Hakk�nOkuyup hikmetin ilminLokman olay�m
bir zamanYunus a�k�n perdesiniKald�rma olma bi hicabM�r�id-i k�mil yolunaKurban
olay�m bir zaman YALANCI YOLDA KALIR64Ey bana iyi deyenAd�m� s�f� koyanAcep s�f�
mi olurH�rka ile tac giyenBa��ma tac urundumHalka s�f� g�r�nd�mD��ma h�rka giydim
��im bir kuru kovanBu dilim zikir s�ylerG�nl�m fesat fikreylerHi� b�yle mi
zikreylerHak'k� a�k ile sevenG�z�m yolun g�zetmezKulak i�idir tutmazDilim yerinde
yatmazGer�e�i k�lar yalanYunus g�mans�z bilirYalanc� yolda kal�rBir g�n maks�dun
bulurGer�eklik yolun tutanDESTAN OLDUM BEN65Ey dost seni seveldenAkl�m gitti kald�m
benIrmaklar� terkedipDenizlere dald�m benBir zerre a�k�n oduKaynat�r denizleriD�t�m
a�k�n odunaTutu�uban yand�m benOl canda ki a�k olaOnda gussa kalmayaBu a�k bana
geleldenGussam gitti g�ld�m benB�lb�l de ��k olmu�K�z�l g�l�n y�z�neG�rd�m erenler
y�z�nHezar-destan oldum benBu a�k� bana verdinBen neylerim kend�z�m��im d��m nur
dolduDosta ��k oldum benBir kuru a�a� idimYol �zre d�m� idimEr bana nazar k�ld�Taze
civan oldum benYunus ger�ek ��ksanAd�n� miskin kog�lC�mlesinden ihtiyarMiskinli�i
buldum ben (Dergah, 316)DEL� G�N�L66Ta�t�n yine deli g�n�lSular
gibi �a�lar m�s�nAkt�n yine kanl� ya��mYollar�m� ba�lar m�s�nNidem elim ermez y�re
Bulunmaz derdime �areOldum ilimden �vareBeni bunda e�ler misinYav� k�ld�m ben
yolda��Onulmaz ba�r�m�n ba��G�zlerimin kanl� ya��Irma� olup �a�lar m�s�nBen toprak
oldum yolundaSen a��r� g�zetirsin�u kar��ma g���s gerenTa� ba��rl� da�lar m�s�n
Har�m� gibi yolumaAyk�r� inen karl� da�Ben y�rimden ayr� d�t�mSen yolumu ba�lar
m�s�nKarl� da�lar�n ba��ndaSalk�m salk�m olan bulutSa��n ��z�p bizim i�inYa��n
ya��n a�lar m�s�nEsridi Yunus'un can�Yolday�m illerim kan�Yunus d�te g�rd� seni
Sayr� m�s�n sa�lar m�s�n ETE��N� AT ED�N�P67Sen can�ndan ge�medenC�nan arzu
k�lars�nBelden z�nnar kesmeden�m�n arzu k�lars�nMen arefe nefsihuDersin ill�
de�ilsinMelaikten yukar�Seyran arzu k�lars�nT�fl-� n�reste gibiEte�in at edin�pEle
�evg�n almadanMeydan arzu k�lars�nBilemedin sen seniSedefte ne cevhersinM�s�ra
sultan ikenKen'an arzu k�lars�nYunus imdi her derdeEyyup gibi sabr eyleDerde
katlanamazs�nDerman arzu k�lars�n SEN DERV�� OLAMAZSIN68Dervi�lik der ki
banaSen dervi� olamazs�nGel ne deyeyim sanaSen dervi� olamazs�nDervi� ba�r� ba�
gerekG�z� dolu ya� gerekKoyundan yava� gerekSen dervi� olamazs�nD��ene elsiz gerek
S��ene dilsiz gerekDervi� g�n�ls�z gerekSen dervi� olamazs�nDilin ile �ak�rs�n�ok
m�niler okursunVara yo�a kak�rs�nSen dervi� olamazs�nKak�mak varm�sa gerMuhammet de
kak�rd�Bu kak�mak sende varSen dervi� olamazs�nDo�ruya varmay�ncaM�r�ide yetmeyince
Hak nasip etmeyinceSen dervi� olamazs�nDervi� Yunus gel imdiUmmanlara dal imdi
Ummana dalmay�ncaSen dervi� olamazs�n. ARZUM YOKTUR U�MAK ���N69 G�z�m seni
g�rmek i�inElim sana ermek i�inBug�n can�m yolda koyamYar�n seni bulmak i�inBug�n
can�m yolda koyamYar�n avaz�m veresinArzeyleme u�ma��n�Hi� arzum yok u�mak i�in
.........U�mak u�ma��m dedi�inM�minleri yeltedi�inBir ev ile birka� huriHevesim yok
ko�mak i�inBunda dahi verdin bize(O�ul u k�z �ifte hel�l)Ondan dahi ge�ti arzum
Azmim sana ka�mak i�inSofulara ver sen an�Bana seni gerek seniBenim hi� hevesim
yoktur�ol bir ev � �ardak i�inYunus hasrettirir sanaHasretin g�stergil ana�in zulum
de�il iseDad eylegil varmak i�in (Divan, 260)A�K �LE GELEN GELS�N
70Bu dervi�lik yolunaA�k ile gelen gelsinYa dervi�lik neydi�in (ne oldu�un)Bir
zerre duyan gelsinHele biz i�bu yola Gelmedik riya ileBu mel�metlik donunBizimle
giyen gelsinG�ziyle g�rd���n��rte ete�iyileBu yol key ince yoldurY�re�i doyan
gelsinUlu ki�i erenlerDemi� bizi sevenlerKay�kmas�n geriyeOl �aha gelen gelsinHer
kim sever Allah�Rahmet k�l�r vallahiDil sevgisiyle olmazA�k ile g�yen gelsin�bu
s�z� eydendenBize ni�an gerektirS�z muhtasar� budurCan�na k�yan gelsinYunus s�z ile
kimseMakbullu�a ge�mediB�d-u v�cut dermeyenOrtaya koyan gelsin
 (Divan, 264)A DOSTLAR ���T�N71Bug�n sohbet bizim olduBize bizim diyen gelsin
Bu a�k zehrin seve seve���beni yutan gelsinKanaat h�rkas� i�reSel�met ba��m� �ektim
Mel�met g�mle�in bi�timArif olup giyen gelsinBu a�k meydan� i�inde�a��rd�m bir avaz
ettimM�ezzinlik bizim oldu�mam oldum uyan gelsin Bu ummanda t�rl� t�rl�G�her
vard�r elim ermezAkar rahmet suyu �a�larG�n�l kirin yuyan gelsinA dostlar i�idin
s�z�m D�n etmi�im bu g�nd�z�mYav� k�lm�am kend�z�mBu hak yola giren gelsinYunus
miskin an� g�rm�Eline bir div�n alm��limler okuyamam�Bu m�nadan duyan gelsin.
Y�Z� KARA72�ol g�z ki seni g�rd�Ol neye nazar etsin�ol can ki seni duyduTende ne
karar etsinGer�ek �aha kul olanG�nl�n� sana verenSeni kendinde bulanKancaru sefer
etsinBu �e�niyi tadanaKim ne vereler kanaDerdine d�en canaHekim ne t�mar etsinBu
s�rr� duyan kaniGer ��k ise can�A��ld� gevher k�niAlana haber etsin�mdi ki Yunus
kalm�Hazret'e y�z� karaBir nesnesi yok m�flisNeyile bazar etsin.BENC�LEY�N73Aceb �u
yerde var mola��yle garip bencileyinBa�r� ba�l� g�z� ya�l���yle garip bencileyin
Gezerim Rum'�la �am'�Yukar� illeri kamu�ok istedim bulamad�m��yle garip bencileyin.
Kimseler garip olmas�nHasret oduna yanmas�nHocam kimseler kalmas�n��yle garip
bencileyinS�yler dilim a�lar g�z�mGariplere g�yn�r �z�mMe�er ki g�kte y�ld�z�m��yle
garip bencileyinNice bu derd ile yanamEcel ere bir g�n �lemMe�er ki sinimde bulam
��yle garip bencileyinBir garip �lm� diyeler�� g�nden sonra duyalarSo�uk su ile
yuyalar��yle garip bencileyinHey Emre'm Yunus bi�areBulunmaz derdime �areVar imdi
gez �ardan �ara��yle garip bencileyin. �K�L�KTEN USANDIM74Canlar can�n� buldumBu
can�m ya�ma olsunAss� ziyandan ge�timD�kk�n�m ya�ma olsunBen benli�imden ge�tim
G�z�m hicab�n a�t�mDost vasl�na eri�timG�man�m ya�ma olsunBenden benli�im gittiHep
m�lk�m� dost tuttuAlan veren dost olduLis�n�m ya�ma olsunTaall�ktan �z�t�mOl
dosttan yana u�tumA�k divan�na d�t�mDivan�m ya�ma olsun�kilikten usand�mBirlik
h�n�na kand�mDerdin �arab�n i�timDerman�m ya�ma olsunVarl�k ��n sefer k�ld�Dost
andan bize geldiViran g�n�l nur dolduCih�n�m ya�ma olsunGe�tim bitmez sa��n�tan
Usand�m yaz u k�tanBostanlar ba��n buldumBostan�m ya�ma olsun Yunus ne ho�
demi�sinBal u �eker yemi�sinBallar bal�n� buldumKovan�m ya�ma olsun.SEL�M OLSUN75
Biz d�nyadan gider oldukKalanlara sel�m olsunBizim i�in hay�r duaK�lanlara sel�m
olsunEcel b�ke belimiziS�yletmiye dilimiziHasta iken halimiziSoranlara sel�m olsun
Tenim ortaya a��laYakas�z g�mlek bi�ileBizi bir �san vechileYuyanlara sel�m olsun
Sel� verin kast�m�zaGider olduk dostumuzaNamaz i�in �st�m�zeDuranlara sel�m olsun
Eceli gelenler giderHepsi gelmez yola giderBizim halimizden haberSoranlara sel�m
olsunDervi� Yunus s�yler s�z�nYa� doludur iki g�z�nBilmiyen ne bilsin biziBilenlere
sel�m olsun. ���RLER�N D�Z�N�(Uyak dizelerinin son harfine g�re s�ralanm�t�r.)
A. 1 Hak'ka kul olmay�nca 13 2 Ma�ukun bulmay�nca 14 3
�are yok ad�m atma�a 16 4 Gerek bana bostan ola 18 5 Hergiz
ma'z�l olmaz ola 98 6 A�k mezhebi dindir bana 21 7 Kimseler dost
olmaz bana 23 8 Akibet zev�l olmaya 25C. 9 Yavlak uzam� bir
a�a� 27E. 10 G�rd�m bir da� i�inde 28 11 E�kere can i�inde 29
12 Hakk'� buldum ben eri g�rme�ile 32 13 Nidelim senin ile 33
14 Kalp� gide pak ola g�m�lene 35 15 Kimde erlik var ise 36
16 Asl�n ned�r�r i�te 38 17 A�yar dahi dosttur bize 41H. 18
��tik elhamd�lillah 42I. 19 Bu yola kim varas� 44�. 20 �ol
yel esip ge�mi� gibi 46 21 Gel g�r beni a�k neyledi 48 22 Aceb
s�rra erdim ahi 50 23 Derde derman bulmayam m� 52 24 Bana seni
gerek seni 53 25 ��k t�vbe etdi�ini 55 26 Yolum vard�r bu erk�ndan
i�eri 56 27 Hor g�rmegil dervi�leri 58 28 Ey dervi�ler ecesi 60
29 Kulaks�z dinleyesi 63 30 Ar�tan y�ce meyhanesi 64 31
A�k oduna yanan ki�i 65 32 Anda konuban g��t� 67 33 Bu kad
ile kameti 68 34 Gidem hey dost deyi deyi 70K. 35 Nik�b�
y�zden b�rak 72 36 Diyem ona nitmek gerek 74 37 Biz can ya�maya
verdik 75 38 K�ymetli nesnedir a�k 77L. 39 H�rka ile ta� de�il
79 40 Mel�l olas� de�il 80 41 Bu can kayusu de�il 82 42
���d�nden al�r de�il 84 43 Bu k�ld���n namaz de�il 86 44 Gel
dosta gidelim g�n�l 87 45 Anas�na d�t� g�n�l 89M. 46 Elimde
ferman tutaram 91 47 A�ka g�n�l veren benem 93 48 Girem garkolam
y�r�yem 95 49 A�k oduna yanay�m 96 50 Duray�m andan varay�m 98
51 Sorun bana kanda idim 100 52 Ben bunda gitme�e geldim 102
 53 Canlara can olan benim 103 54 �ark uruban d�nen benim 105 55
Nem ola dervi� benim 107 56 Susal���m kanmaz benim 108 57 Kimse
dilim bilmez benim 110 58 Derdim vard�r inilerim 112 59 Ben bu elden
bezerim 114 60 Kandal���m bilmeyeyim 116 61 Yak�n bil kim Hakkk�
buldum 118 62 Sabah�n sinleri g�rd�m 119N. 63 Gavvas olay�m bir
zaman 121 64 Ad�m� sufi koyan 123 65 Akl�m gitti kald�m ben 124 66
Sular gibi �a�lar m�s�n 126 67 C�nan arzu k�lars�n 128 68 Sen
dervi� olamazs�n 129 69 Elim sana ermek i�in 131 70 A�k ile gelen
gelsin 132 71 Bize bizim diyen gelsin 134 72 Ol neye nazar etsin
135 73 ��yle garip bencileyin 136 74 Bu can�m ya�ma olsun 138
75 Kalanlara selam olsun 140 YUNUS ���RLER�NDEN B�R G�LDESTEDERV��
YUNUS'UN ���RLER�Alt�nda kaynak belirtilmeyen �iirlerSabahattin Ey�bo�lu'nun
kitab�ndan al�nm�t�r.SEVMEK DERD� BEN� BO�AR76Bu dem y�z�m s�reduramHer dem ay�m
yeni do�arHer dem bayramdurur banaYaz�m k��m yeni baharBenim ay�m ����naBulutlar
g�lge k�lma�aHi� kedilmez dolulu�uNuru yerden g��e a�arOnun nuru karanl���S�rer
g�n�l h�cresindenBes karanuluk nur ileBir h�creye nice s��arBen ay�m� yerde g�rd�m
Ne isterem g�k y�z�ndeBenim y�z�m yerde gerekBana rahmet yerden ya�arS�z�m ay g�n
i�in de�ilSevenlere bir s�z yeterSevdi�im s�ylemez isemSevmek derdi beni bo�arNola
Yunus sevdiyise�oktur Hak'k� sevicilerSevenleri g�yer dediOnun i�in boynun e�er
(Divan, 286) ALAN ALSIN 77Nolur ise ko ki olsun nolisarTek g�n�l Mevlay�
bulsun nolisarA�k denizi gene ta�m� kan aka��k� bi�are dals�n nolisarBu denize d�en
�l�r dediler�l�r ise ko ki �ls�n nolisarA�k gelicek c�mle eksikler biteBitmez ise
ko ki kals�n nolisarAk�bet �ol g�ze toprak dolisarBu g�n g�rd�n ko ki dolsun
nolisarBu d�nyan�n nasiplerin izzetinYunus kodu alan als�n nolisar EL�MDE NE
VAR78Ey beni ay�playanGel beni a�ktan kurtarElinden gelmez iseS�yleme fasid haber
Hi� kimesne kendindenHalden hale gelmediC�mlemizin haliniM�uk eder mukarrer��klar�n
her haliM�uk kat�nda biterS�z�n var ona s�yleBenim elimde ne var ........
�eriat edebindenKorkar�m s�yleme�eYo�ise edeyidimDahi ayr�ks� haberDost k�l�c�ndan
Yunus�l�r ise gam de�ilDost g���nden uyananM�uk burcundan do�ar
(Divan, 66)SOLMU� YATAR79Sabah�n sinliye vard�mG�rd�m c�mle �lm� yatarHer biri
bi��re olup�mr�n yavu k�lm� yatarVard�m bunlar�n kat�naBakt�m ecel heybetineNice
yi�it murad�naErmeyiben �lm� yatarYemi� kurt ku� bunu kelerNicelerin ba�r�n deler
�ol ufac�k n�restelerG�l gibice solm� yatarDuza�a d�m� tenleriHak'ka ula�m� canlar�
G�rmez misin sen bunlar�N�bet bize gelmi� yatarEsilmi� inci di�leriD�k�lm� sar�
sa�lar�Kamu bitmi� te�vi�leriEmr-i nemde ermi� yatar Gitmi� g�z�n�n karas�Hi� i�i
yoktur duras�Kefen bezinin paresiS�n�ge sar�lm� yatarYunus ger�ek ��k isenM�lke
suret bezetmegilM�lke suret bezeyenlerKara toprak olmu� yatar (Divan,
304)GELS�N MEYDANE80Yar y�re�im yarG�r ki neler varBu halk i�indeBize g�ler varKo
g�len g�ls�nHak bizim olsunG�fil ne bilsinHak'k� sever varBu yol uzakt�rMenzili
�okturGe�idi yokturDerin sular varGirdik bu yolaA�k ile bileGurbetlik ileBizi salar
var.Her kim merd�neGelsin meyd�neKalmas�n c�neKimde h�ner varYunus sen bundaMeydan
istemeMeydan i�indeMerd�neler var.�UNUN G�B� Y�R�M VAR81�itin ey ulu, ki�iSize bir
haberim varZihi devlet benim ki�unun gibi y�rim varY�r�sem �n�mdedirS�ylesem
dilimdedirOtursam yan�mdad�rAyruk ne bazar�m varNe y�r�yem ne �r�mNe �rak sefer
k�lam��n dostu bunda g�rd�mAyruk ne seferim var.Irak yere tacirlerAss� i�in
var�rlar��n gevher elimdedirIrak ne bazar�m var.Miskin Yunus'un can�A�k ile ula�al�
Dembedem artar derdiUludan t�mar�m var. (Divan, 291)
BU LAT�F ���EKLER 82Ey a�k eri a� g�z�n�Yer y�z�ne eyle nazarG�r bu latif �i�ekleri
Bezen�ben geldi ge�erBunlar b�yle bezen�benDost'tan yana uzanubenBir sor Ah� sen
bunlaraKancerudur azm-i seferHer bir �i�ek bin naz ile�ver Hak'k� niyaz ileBu
ku�lar ho� avaz ileOl Padi�ah� zikr eder. ..........Rengi d�ner g�nden
g�neTopra�a d�k�l�r gene�bretd�r�r anlayanaBu ibreti �rif duyarNe bilmeg�n
bilmekd�r�rNe g�lmeg�n g�lmekd�r�rSon menzilin �lmekd�r�rDuymad�nsa a�ktan eser
Bildik gelen ge�er imi�Bildik konan g��er imi�A�k �arab�n i�er imi�Bu m�n�dan her
kim duyarYunus bu s�zleri kog�lKend�z�nden elin yug�lSenden ne gele bir de�il��n
Hak'tan gelir hayr� �erGAR�P BA�IM83A�k�n odu ci�erimiYaka geldi yaka giderGarip
ba��m bu sevday��eke geldi �eke giderK�r etti firak can�ma��k oldum ol sultanaA�k
zencirin dost boynumaTaka geldi taka giderSad�klar durur s�z�neGayr� g�r�nmez
g�z�neBu g�zlerim dost y�z�neBaka geldi baka giderArada olmas�n na��Onulmaz
ba�r�m�n ba��G�zlerimin kanl� ya��Aka geldi aka giderB�lb�l eder ah � figan
Hasretile yand� bu canBenim g�n�lc���m ey can��ka geldi ��ka giderYunus s�yler bu
s�zleriFeryad eder b�lb�lleriDost bah�esinde g�lleriKoka geldi koka gider G�N�L
PASIN YUDUN �SE84A�kla bili�en canlaraEzel ebed olmay�sarG�mrah olup bu cihanda
Kimse baki kalmay�sarBir dona kan bula��cakYumay�nca m�sm�l olmazG�n�l pisi
yumay�ncaNamaz reva olmay�sarG�n�l pisin yudun iseKibr � kini kodun ise�krar b�t�n
olmay�ncaErden nazar olmay�sarMurdar d�nyaya bula�anDev�iriben � deri�enErden
himmet olmay�nca�m�r ge�er yunmay�sarYunus imdi sen Hak'ka erD�n � g�n g�nl�n
Hak'ka verG�n�l g�z� g�rmeyinceHi� ba� g�z� g�rmeyiser (Toprak,
257)A�KIN VER85Yarabbi dilerimA�k�n ver �evkin verFazl�ndan umar�mA�k�n ver �evkin
verMest eyle sen beniBilmeyim ben beniTa bula can seni A�k�n ver �evkin verYolunda
��klarDerdine yan�klarCanlardan ge�tilerA�k�n ver �evkin verD�n Yunus kulunaNazar
k�l haline�rg�rsin vasl�naA�k�n ver �evkin ver.AR�TAN VER�R�M HABER 86Ey bana iyi
diyenBenim kamudan kemter��yle m�crimem yoldaM�crimler benden serverBenim gibi
m�crim kulBir dahi isteyibulDilimde ilm � usulDile�im d�nya severZahirim iyi yerde
G�nl�m fasid haberdeBulunmaya Ba�dat'taBencileyin bir AyyarD��m g�yn�r i�im ham
Dirli�im budur m�damYol varmadan bir kademAr�tan veririm haberH�rkam su�uma perde
Endi�em yanl� yerdeG�nl�m ayruk pazardaDilimde s�z�m esrarD��m bili� i�im yadDilim
ho� g�nl�m m�rted�im yavuz iyi adB�yle fitne kanda varKime kim ���t verdimOl Hak'ka
erdi g�rd�mBana benim ���d�mHi� eylemedi eserTak�nd�m �eyhlik ad�nKodum m�uk taat�n
Verdim nefsin murad�nKan� Hakk ile pazarYay�ld� Yunus ad�Su�tur c�mle taat��alab'�m
inayetiSu�un ge�ire me�er (Divan, 75)Y�CE SULTANIM 87Y�ce
sultan�mDerde derman�mBedende can�mH� demek isterAlimsin AlimDo�rudur yolumA�z�mda
dilimH� demek isterGidersin bundanGelmezsin andanKaranl�k sindenH� demek ister
Murad'erinceG�l� derinceCemal g�r�nceH� demek isterAli s�rr�nda Tevhid nurunda
Mah�er yerindeH� demek isterSu gibi aksamHer yana baksamHazrete varsamH� demek
isterB�lb�l �a��nda Dostlar ba��ndaAr��n sa��ndaH� demek isterDa� ile ta�taKuruyla
ya�taM�kil bir i�teH� demek ister.Yunus postunda G�n�l dostundaS�rat �st�ndeH�
demek ister. A�K B�R G�NE�E BENZER 88�itin ey yarenlerA�k bir g�ne�e benzer
A�k� olmayan g�n�lMisali ta�a benzerTa� g�n�lden ne biterDilinde a�u t�terNice
yum�ak s�yleseS�z� sava�a benzerA�k� var g�n�l yanarYum�an�r muma d�nerTa� g�n�ller
kararm�Sarp kat� k�a benzer .......Ge� Yunus endi�edenGerekse bu
bi�edenEre a�k gerek �nden(Sonra) dervi�e benzer. (Divan, 296)
BU A�K B�ZE TURFANDADIR89Bilir misin ey yarenlerGer�ek erenler kandad�rKanda baksam
anda haz�rKanda istesem andad�rA�ks�zlara benim s�z�mBenzer kaya yank�s�naBir zerre
a�k� olmayanBelli bilin yabandad�rYalanc�l�k eylemegilA�ka yalan s�ylemegilBunda
yalan s�yleyeninAnda yeri zindandad�r ........Allah benim dedi�ine
Vermi� verir a�k varl���nKimde ki var bir zerre a�k�alab varl��� andad�rNiceler
eyd�r Yunus'a Kocald�n sen a�k� kog�lBu a�k bize yen(i)le de�diHen�z dahi
turfandad�r YALAN S�YLEYEN UTANASIDIR90S�ylememek harc�s�S�ylemenin
has�d�rS�ylemenin harc�s�G�n�llerin pas�d�rG�n�llerin pas�n�Ger sileyim der isen�ol
s�z� s�ylegil kimS�z�n h�l�sas�d�rKuli'l Hakk dedi �alapS�z� do�ru diyeneBug�n
yalan s�yleyenYar�n utanas�d�rC�mle yarat�lm�aBir g�z ile bakmayan�er'in
evliyas�ysaHakikatta as�d�r�eriat haberini�erhile eydem i�it�eriat bir gemidir
Hakikat deryas�d�rOl geminin tahtas�Her nice muhkem olaDeniz mevci kat' olsaTahta
u�anas�d�rBiz t�lib-i ilmlerizA�k kitab�n okuruz�alap m�derris bizeA�k ho�
medresesidir Evliya saf�-nazarEdeli g�nden beriHas�l oldu Yunus'aHer ne ki
olas�d�r (Divan, 70) EY DOST91Ey dost seni severimCan
i�re yerin vard�rGece g�nd�z uyunmazAcep ahvalin vard�rSen g�l� g�r�r ikenDikene
sunma elinKorkma d�manlar�ndan��n do�ru yolun vard�rD�manlar eyd�r banaS�z demek
kanden sanaBana s�z demek kandenBenim �stad�m vard�rEle getirdi�iniMiskinlere harc
eyleNice �ok ya�ar isenSonucu �l�m vard�rBunda kend'�z�n g�renOldurur yolda kalan
Benim bir kar�ncayaUlu nazar�m vard�rHer sabah tanla durupB�lb�lleyin s�ylesem
G�nl�mde m�na biterT�rl� ci�erim vard�rYunus Emre kend'�z�nTopra�a vurg�l y�z�n
Ma�ukaya yara��kBir miskinli�im vard�r SEVG�S� VAR ��IKTIR92A�ks�z adam d�nyada
Belli bilin ki yokturHer birsi bir nesneyeSevgisi var ��kt�r�alab�n d�nyas�nda
Y�zbin t�rl� sevgi varKabul et kend'�z�neG�r hangisi l�y�kt�r
........D�nyada PeygamberinBa��na geldi bu a�kTerc�man� Cebrail
Ma'�ukas� Haliktir ........Yunus sana hakikatBudurur buyurdu�u
G�z�nle g�rd���neD�n�p bakma yaz�kt�r (Divan, 80)CAN BUDA�IDIR93Kon
�l�m endi�esin��k �lmez bakidir�lmek senin de�ildir��n nurun ilahidir�lmekten ne
korkars�nKorkma ebedi vars�n ��nkim i�e yarars�nBu s�z f�sit dav�d�r......Yadl�k
yoktur bileneDirlik tutageleneBilelik s�yleyeneVuslat yolu kavidirBirli�e yetmi�
idikMuciz�ta tu� idikBiz bir u�ar ku� idikV�cut can buda��d�rH�km-i rev�n m�lk�neOl
i�in kendi bile��n i� geldi has�laBu m�lk varl�k evidirYunus be�aret sanaGel derler
dosttan yanaOl kimseyi ol anaK�lli yerci' asl�d�r (her �ey asl�na d�ner)
(Divan, 307)DERD�M�N DEVASIDIR94M�nkirler evliyayaHak yoluna
�sidirOl yola �si olanG�n�llerin pas�d�rTatt�k bu a�k cefas�nT� erince ma'��kaZira
ki ol dost benimDerdimin dev�s�d�rHen�z bu yer olmadanG�kler yarad�lmadanEvliyalar
vatan�Padi�ah kalesidirMevl�na H�d�vendg�rBize nazar k�lal�An�n g�rkl� nazar�
G�nl�m�z aynas�d�rGiyikli'nin ol HasanS�z ay�tm� kendiden��n keleci Hak'k�nd�r
Kendinin s�z nesidirMiskin ol bire miskinGide senden kibr � kinR�zg�r gelir ge�er
pesKime ne kalas�d�rOkuyuban yazmadanYan�l�ban azmadanYunus bu a�k s�z�n�Kim bildi
bilesidir. E�R� B��R�95Ben dervi�im diyeneBir �n edesim gelirTan�yuban �imdiden
Varup yetesim gelirS�rat k�ldan incedirK�l��tan keskincedirVar�p an�n �st�neEvler
yapas�m gelirAlt�nda gayya vard�r��i n�r ile p�rd�rVar�p ol g�lgelikteBiraz yatas�m
gelirTa'n eylemen hocalarHat�r�n�z ho� olsunVaruban ol Tamu'daBiraz yanas�m gelir
Ben g�nah�mca yanamRahmet suyunda yunam�ki kanat tak�namBiraz u�as�m gelirAndan
Cennet'e varamHak'k� Cennet'te g�remH�ri ile g�lman�Bir bir ko�as�m gelirDervi�
Yunus bu s�z�E�ri b��r� s�ylemeSeni s�ygaya �ekerBir Molla Kas�m gelirY�Z�N G�RES�M
GEL�R96�bu varl�k �ehrineHer dem giresim gelir��indeki sultan�nY�z�n g�resim gelir
�itirim s�z�n�G�remezem y�z�n�Y�z�n� g�rmekli�eCan�m veresim gelirOl sultan
halvetininYedi h�cresi vard�rYedisinden i�eriCevl�n uras�m gelirHer kap�da bir ki�i
Y�z bin �erisi vard�rA�k k�l�c�n ku�an�pC�mle k�ras�m gelirMecnun Leylas� benim
Rahman �eydas� benimLeyla y�z�n g�rmeyeMecnun olas�m gelirDost oldu bize mihman
Bunca y�l bunca zamanGer�ek �smail'leyinKurban olas�m gelirErenlerin nazar�Topra��
g�her eylerErenler aya��nda Toprak olas�m gelirMiskin Yunus'un nefsiD�rt tabiat
i�indeA�k ile can s�rr�naPinhan varas�m gelir C�MLE �LEM KARDE� GEL�R97Ey dost
senin a�k�n oduCi�erim pare ba� k�larA�k�ndan yanar y�re�imYand���m bana ho� gelir
A�k�n oduna yand���mA�lamak oldu g�ld���mDost sana zari k�ld���mM�nkirlere sava�
gelirS�ylerisem s�z�m sava�S�ylemezsem ci�erim ba�Cihan doludurur kalla�Her
birinden bir ta� gelirG�r nice ta�lar at�l�rDost i�in ba�lar tutulurGelir g�n�le
bat�l�rHalimize halda� gelir.......Nice nice selatinlerZebun olur a�k elindeHer kim
bu yola d�erseOl bu yola yava� gelirErenler buna kalmad�Vard� yoluna durmad�Hak'k�
ger�ek sevenlereC�mle �lem karda� gelirMiskin Yunus bil s�z�n�Dosta a��p �ol g�z�n�
Kang� bur�tan bakar isenOl sultana g�ne� gelir (Dergah, 147)
B�LMEYENE AZ GEL�R98D�n gider g�nd�z gelirG�r nicesi uz gelirPadi�ah h�km� ile�leme
d�md�z gelirKaranuluk s�r�l�r�lem m�nevver olurI��d� nur kandiliHavaya az az gelir
Bir bakgil sa�a solaKay�kma de�me yolaDinle (sen) ku� �n�n�Nice t�rl� saz gelirS�z
�ss� s�z�n al�rSuret toprakta kal�rHer kim bu hali bilirKend�z�nden vaz gelirA�k
benli�im ilettiAk�l d�rt yana gittiYunus'a y�k� yettiBilmeyene az gelir
(Divan, 66) BU N�CE OKUMAKTIR99�lim ilim bilmektir�lim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsinYa nice okumakt�rOkumaktan murat neKi�i Hak'k� bilmektir��n
okudun bilmezsinHa bir kuru emektirOkudum bildim deme�ok t�at k�ld�m demeEri Hak
bilmezisenAbes yere yelmektirD�rt kitab�n m�'nisiBellidir bir elifteSen elifi
bilmezsinBu nice okumakt�rYi�irmi dokuz heceOkursun u�tan ucaSen elif dersin hoca
M�'nisi ne demektirYunus Emre der hocaGerekse bin var haccaHepisinden iyiceBir
g�n�le girmektir KIYAMET NE G�N KOPAR100Yalan s�yler g�rmeyenHaberi g�ren bilir
Ger�ek erin haliniYolda can veren bilirTutma g�n�lde kiniHo� tut g�n�l miskiniD�nya
ahret ekiniEkip g�t�ren bilir�demin topra��n�D�rt feri�te g�t�rd�Suyunu neden katt�
Yap�p yu�uran bilir�sr�fil ve Azr�ilMik�il ve Cebr�ilK�yamet ne g�n koparYar�n Sur
uran bilirDokuz k�rk� ya�ayan Eylenmedi d�nyadaSaati bir dem imi�Sohbeti s�ren
bilir�lmez dirlik bulduranEvliya sohbetidirYunus dahi bilmezseOkunan Kur'an bilir
HER DEM DEL�D�R101Benim g�nl�m g�z�m a�ktan doludurDilim s�yler yari y�z�m suludur
�da�ac� gibi yanar v�cudumT�t�n�m g�klere seher yelidir�ukal cev�en a�k oduna
dayanmazOku cana batar kati yal�d�rSenin a�k�n deniz ben bir bal�cakBal�k sudan
��ksa hemen �l�d�rOkurum �ah�m� kendi dilimce�ah�m ayd�r bana hemen gelidurSeni
sevenlerin ola m� akl�Bir dem usluy�sa her dem delidirYunus sen toprak ol eren
yolundaErenler menzili ar�'tan uludur B�R K��� ��IK OLSA102Dervi� olan ki�iler
Deli olagan olurA�k nedir bilmeyenlerAna g�legen olurSak�n g�lme sen ona�yi
de�ildir sanaAdam neye g�lerseBa�a gelegen olur��k l�-mek�n olurD�nya terkini urur
D�nya terkin uranlarD�dar g�regen olurBir ki�i ��k olsaA�k deryas�na dalsaOl
deryan�n dibindeCevher bulagan olurDervi� Yunus sen dahi �ncitme dervi�leri
Dervi�lerin duas�Kabul olagan olur SEV��GEN OLUR103Bu sema'a girmeyenSonuna
pi�man olur�ri�ir bizim ileSerbeser d�man olurDosttur bizi okuyan�st�m�zde �ak�yan
�imd'�� bu�uk okuyanDerin dan�man olurDan�man�n cahiliUnamaz dervi�leriDervi� ile
dan�man(Yaman) vuru�gan olurBir nicesi g�nl�ne�eytanlar doldurupturErenler sema�na
Bunlar g�l�gen olur ......Ey bi�are dan�manEyit dervi� dervi�anDervi�lerle
uru�an�ine pi�man olurYunus eyd�r mevl�naEpsem otur yerindeBu sohbete doymuyanSonra
sava�gan olur (Divan, 301)BA� �LE BOSTAN OLUR104Hak bir g�n�l
verdi banaHa demeden hayran olurBir dem gelir �adan olurBir dem gelir giryan olur
Bir dem sanas�n k� gibi�ol zemheri olmu� gibiBir dem be�aretten do�arHo� ba� ile
bostan olurBir dem gelir s�yleyemezBir s�z� �erheyleyemezBir dem dilinden d�r d�ker
Dertlilere derman olurBir dem ��kar ar� �zereBir dem iner tahtesser�Bir dem sanas�n
katredirBir dem ta�ar umman olur........Bir dem dev olur ya periViraneler olur yeri
Bir dem u�ar Belk�s ileSultan-� ins � c�n olurBir dem var�r mescidlereY�z s�rer
anda yerlereBir dem var�r deyre girer�ncil okur ruhban olurBir dem gelir �sa gibi
�lm�leri diri k�larBir dem girer kibr evineFir'avn ile H�m�n olurBir dem d�ner
Cebrail'eRahmet sa�ar her mahfileBir dem gelir g�mrah olurMiskin Yunus hayran olur
YEPYEN� GEL�N105Yery�z�nde gezer idimU�rad�m milketler yaturKimi ulu kimi ki�iKey
ku�a�� berkler yaturKimi yi�it kimi kocaKimi vezir kimi hocaG�nd�zleri olmu� gece
Anc�lay�n �oklar yaturDo�ru var�rd� yollar�Kalem tutard� elleriB�lb�le benzer
dilleriDan�man yi�itler yaturUlu, ki�i a�la�m�larServer yi�itler d�m�lerBa�ucunda
yay s�m�larKuruluban oklar yaturAtlar� izi tozulu�nleri tab�l-baz�l��l-g�ne h�km�
yaz�l��ol muhte�em beyler yaturGece g�nd�z o�lanc�klarS�yle�irken b�lb�l gibi
Ayr�lm�lar analar�Sinlerini bekler yaturElleridir k�nal� hepKarava�lar� �eker leb
Karg� gibi uzun boyluG�l y�zl� hatunlar yatur El ba�lam�t�r kamusuHak
�alap'tand�r umusuN�kerli k�zd�r kimisiAl�nmadan �oklar yaturYunus bilmez kendi
halin�alap't�r s�yletir dilinBir nice yepyeni gelinAk de�irmi y�zler yatur G�L
G�B�CELER SOLMU�106Sabah�n sinleye vard�mG�rd�m c�mle �lm� yaturHer biri bi��re
olup�mr�n yavu k�lm� yaturVard�m bunlar�n kat�naBakt�m ecel heybetineNice yi�it
murad�naErmey�ben �lm� yaturYemi� kurt ku� bunu kelerNicelerin ba�r�n deler�ol
ufac�k n�restelerG�l gibice solmu� yaturTuza�a d�m� tenleriHak'ka ula�m� canlar�
G�rmez misin sen bunlar�N�bet bize gelmi� yaturEsilmi� inci di�leriD�k�lm� sar�
sa�lar�Kamu bitmi� te�vi�leriEmr � nemde ermi� yaturGitmi� g�z�n�n karas�Hi� i�i
yoktur duras�Kefen bezinin p�resiS�n��e sar�lm� yaturYunus ger�ek ��k isenM�lke
s�ret bezemegilM�lke s�ret bezeyenlerKara toprak olmu� yaturBEYLER AZDI YOLUNDAN107
Miskin �dem o�lan�Nefse zeb�n olmu�turHayvan canavar gibiOtlama�a durmu�turHergiz
�l�m�n sanmaz�lesi (�lece�i) g�n�n anmazBu d�nyadan usanmazGaflet �n�n alm�t�r
O�lanlar ���t almazYi�itler t�vbe k�lmazKocalar taat k�lmazSarp r�zigar olmu�tur
Beyler azd� yolundanBilmez yoksul halinden ��kt� rahmet g�l�nden Nefs g�l�ne
dalm�t�rYunus s�z� �limdenZinhar olma z�limdenKorka durun �l�mdenC�mle do�an
�lm�t�r (Divan, 301)�NCEDEN �NCE108Erenlerin yollar��nceden
inceyimi�S�leyman'a yol kesen�ol bir kar�ncay�m�Ol kar�nca s�ylediS�leyman'a yol
dediKar�nca
s�yledi�iCevab al�ncay�m�G�n�l ayd�r varay�mYine tez gelem sanaG�nl�m uydu�u bana
Dostu buluncay�m�G�t�rmedi kimesneKimesnenin y�k�n�Ben g�t�r�r�m diyenEli
erinceyimi� Kim kime ne deriseE�er hayr u e�er �erAllah verir cezas�nGele yol
inceyimi���k�n g�z� ya��D�n � g�n durmaz akar��k kan a�lad���M�'�uk soruncay�m�D�rt
kitab�n m�'nisinOkudum tahsil ettimA�ka gelicek g�rd�mBir uzun heceyimi� Ben
dervi�im diyenlerHaram� yemeyenlerHaram�n yenmedi�iEle girinceyimi�Ayd�rlar filan
�ld�M�lkiyle mal� kald�Ol mal�n irkildi�iIss� oluncay�m��ki ki�i s�yle�irYunus'u
g�rsem diyeBiri eyd�r ben g�rd�mBir ��k kocay�m� G�LE SARMA�IP YATAR109Evvel
bahar olmay�ncaK�z�l g�l a��lmaz imi�K�z�l g�l a��lmay�ncaB�lb�l z�r� k�lmaz imi�
B�lb�l hevestir �tme�eG�le sarma��p yatma�aBa�ban kasdeyler satma�aG�l kadrini
bilmez imi�Bre ba�ban satma g�l�Haramd�r ak�esi pulu�nletme ��k b�lb�l�G�z� ya��
dinmez imi�Y�lda bir kez hayvanlaraA�k yeli eser bunlaraKimi �dem hayvan olurHayvan
��k olmaz imi���k olam�yan �demBenzerimi� bir a�acaA�a� yemi� vermeyinceBuda��
e�ilmez imi�Yunus Emre'm hey bi�areY�rdan ayr�ld�n �vareY�rdan ayr�lmay�nca dostY�r
kadrini bilmez imi�KAPIDA KALDI �ER�AT110A�k imamd�r bize g�n�l cemaatK�blemiz dost
y�z� d�imdir sal�tDost y�z�n g�ricek �irk ya�maland�An�n��n kap�da kald� �eriat
G�n�l secde k�lar dost mihr�b�ndaY�z�n yere vurup k�lar m�n�c�tM�n�c�t gibi vakt
olmaz aradaKim ola dost ile bu demde halvet�eriat eyd�r sak�n �art� b�rakma�art ol
ki�iye kim ede hiy�netErenler nefesid�r devletli rumuzOnunla fitneden olduk sel�met
"Bel�" kavlin dedik evvelki demdeHen�z bir demdir ol vakt � bu saatDerildi be�imiz
bir vakte geldiBe�i bir eyleyip kim k�la taatBiz kimse dinine hilaf demezizDin
tamam ol�cak do�ar muhabbetDo�ruluk bekleyen dost kap�s�ndaG�mans�z ol bulur il�h�
devletYunus ol kap�da kemine kuldurEzelden ebede dektir bu izzet
(Divan, 64)YUNUS Y�NE DEL� OLDU111�ster idim Allah'�Buldum ise ne oldu
A�lar idim d�n � g�nG�ld�m ise ne olduErenler meydan�ndaYuvarlan�r top idimPadi�ah
�evg�n�ndaKald�m ise ne olduErenler sohbetindeDeste k�z�l g�l idimA��ld�m ele
geldimSoldum ise ne oldu�limler ulem�larMedresede bulduysaBen harab�t i�indeBuldum
ise ne oldu�it Yunus'u i�itYine deli oldu ho�Erenler m�nisineDald�m ise ne oldu
(Divan, 103)DOST DEYU DEYU112D�t'�n�me hubb�l-vatanGidem hey dost deyu
deyuAnda varan kal�r hemanVaram hey dost deyu deyuGele �ol Azrail tutaAss� k�lmaz
ana ataBinem �ol a�a�tan ataGidem hey dost deyu deyu�ol bir be� on ar��n beziKefen
edeler e�nimeDikem �ol d�nya donlar�nGiyem hey dost deyi deyiMecnun oluban y�r�yem
Y�ce da�lar� b�r�yemMum oluban� eriyemYanam hey dost deyu deyuG�nler ge�e y�l
�evrile�st�me sinlem devrileTen ��r�ye toprak olaTozam hey dost deyu deyuYunus Emre
var yolunaM�nkirler girmez yolunaBahri olup dost g�l�neDalam hey dost deyu deyu
(Dergah, 347)�IKTIM ER�K DALINA113��kt�m erik dal�naAnda yedim
�z�m�Bostan �ss� kak�y�pDer ne yersin kozumuU�ruluk yapt� banaB�htan eyledim ona
�er�i de geldi aydurHani ald�n g�zg�n�Kerpi� koydum kazanaPoyraz ile kaynatt�mNedir
diye soranaBand�m verdim �z�n��plik verdim cullahaSar�p yumak etmemi�Becid becid
�smarlarGelsin als�n beziniBir ser�enin kanad�nK�rk kat�ra y�klettim�ift dahi
�ekemedi��yle kald� kazan�Bir sinek bir kartal�Sallad� vurdu yereYalan de�il
ger�ektirBen de g�rd�m tozunuBir k�t ile g�re�timElsiz aya��m ald�G�re�ip basamad�m
G�v�nd�rd� �z�m�Kafda��'ndan bir ta����yle att�lar bana�ylelik yola d�t�Bozayazd�
y�z�m�Bal�k kava�a ��km�Zift tur�usun yeme�eLeylek koduk do�urmu�Baka �unun s�z�n�
G�zs�ze f�s�ldad�mSa��r s�z�m i�itmi�Dilsiz �a��r�p s�ylerDilimdeki s�z�m�Bir �k�z
bo�azlad�mKaklad�m sere kodum�k�z �ss� geldi derBo�azlad�n kaz�m�Bundan da
kurtulmad�m Nideyim bilemedimBir �er�i de geldi derKan� ald�n g�zg�m�Tosba�aya
sata�t�mG�zs�z sepek yolda��Sordum sefer nereyeKayseri'ye �zimiYunus bir s�z
s�ylemi�Hi�bir s�ze benzemezM�naf�klar elinden�rter m�'na y�z�n�GURBETTE Y�R�N M�
KALDI114Sen bunda garip mi geldinNi�in a�lars�n b�lb�l heyYorulup uzun mu geldin
Ni�in a�lars�n b�lb�l heyKarl� da�lar� m� a�t�n�aylar �rmaklar m� ge�tinY�rinden
ayr� m� d�t�nNi�in a�lars�n b�lb�l heyHey ne yavuz inilersinBenim derdim yenilersin
Dostu g�rmek mi dilersinNi�in a�lars�n b�lb�l heyKanad�n a�abilirsinU�uban
ka�abilirsinHicaplar ge�ebilirsinNi�in a�lars�n b�lb�l heyKalen �ehrin mi y�k�ld�
Gurbette y�rin mi kald�Ya n�mu �r�n m� kald�Ni�in a�lars�n b�lb�l heyK�ymetin
bilinmez m'olduHat�r�n sorulmaz m'olduOl dost g�r�nmez m'olduNi�in a�lars�n b�lb�l
heyG�listanlar dolan�rs�nBenim derdim yenilersinYunus gibi inilersinNi�in a�lars�n
b�lb�l hey B�R YUFKAYA KIYAMAZ115Niceler bu d�nyada G�nah�n� yuyamaz�mr� ge�er yok
yere Ey diriga (yaz�k ki) duyamaz Bir nice ki�ilerinGaflet g�z�n ba�lam�Hak
yoluna der isenBir yufkaya k�yamaz Bu d�nya bir gelindirYe�il k�z�l donanm�Ki�i
yeni gelineBakuban� doyamazEy nice aslanlar�Al�r aktar�r �l�m Azrail nicesine
................Var imdi miskin YunusUryan olup gir yolaY�z �ukall� gelirse
Yal�nca�� soyamaz ( Divan, 340 )��IKLAR �LMEZ116Ya Rab bu ne derttir
derman bulunmazYa bu ne yarad�r zahm� belirmezBenim garip g�nl�m a�ktan usanmaz
Var�r a�ka d�er hi� bana d�nmezD�ner g�nl�m bana ���t verir �ok��k olan g�n�l
a�ktan usanmaz��k ki cana kald� ��k olmazCan�n terketmeyen m�'�ukun bulmazA�k
pazar�d�r bu canlar sat�l�rSatar�m can�m� hi� kimse almaz��k bir ki�idir bu d�nya
mal�n�h�ret korkusun bir pula saymazBu d�nya ol �h�retten i�eri��k�n yeri var
kimesne bilmez��k �ld� diye sel� verirler�len hayvan olur ��klar �lmezBe�im ��k
isen var sen yolunaBunda ba�lar yiter kanlar sorulmazErenler meydan� ar�tan uludur
S�dk ile geleni mahrum (d�n�lmez)Yunus bir tevhide gark oldu gittiGeri gelmekli�e
akl� derilmez (Divan, 341)CANAN BULUNMAZ117Sen sende
iken menzil al�nmazBahr� olmadan gevher bulunmazEr a�t� yolu ayan eylediTolun ay
do�du hergiz tolunmazEr m�nas�ndan almayan cahilTa�tand�r ba�r� hergiz delinmez
Ma�ripten ma�r�k erin g�z�neAyan g�r�ne perde olunmazKo ikili�i gel birli�e yetBir
olan canlar ayr� dolanmazYunus ver can�n� Hak yolunaCan vermeyince canan bulunmaz
A�IZ A�IZDAN KUTLUDUR118Nidem ben bu g�n�l ileBenim ile bir dem durmazMa'�uk y�z�n
g�rd� me�er���tleyip ���t almazTanr� i�in ey uslularG�nl�m bana al�verinVard�
bili�ti dost ileGeri bana boyun vermezBunun gibi g�n�l ileNice dirlik ediverem
B�rakt� yabana beniBirg�n gelip halim sormazG�nl�m bana yolda� ikenZ�ht � taat
k�lar idimY�k�ld� bu tertiplerimG�n�ls�z�m elim ermezG�n�l i�eri dost ileBen kapuda
fery�d � z�rBinbir z�ri k�lar isem�bu noldu deyip sormaz ........A��z
a��zdan kutludurOla ki s�z�n�z tutaBen y�z bin y�l s�yler isemS�z�m kula��na girmez
G�nl�m dahi can�m dahiEl bir etti �ol ikisiY�zbin Yunus'tan feragatDost y�z�nden
g�z�n g�rmez (Divan, 341) AR GEREKMEZ119Bize
didar gerek d�nya gerekmezBize m�'na gerek d�va gerekmezBize Kadir gecesidir bu
geceKo erte olmas�n seher gerekmezBize a�k �erbetinden sun a s�kiBize u�maklarda
Kevser gerekmezBadyalar dolu dolu i�elim bizBiz esrik olmaz�z humar gerekmezYunus
esriyiben d�t� sokakta�a��r�r Tapduk'una �r gerekmez DERV�� G�N�LS�Z GEREKT�R120
Ben dervi�em diyen ki�i�bu yola ar gerekmezDervi� olan ki�ilerinG�nl� gendir dar
gerekmezDervi� g�n�ls�z gerektirS��ene dilsiz gerektirD��ene elsiz gerektirHalka
beraber gerekmezHalka benzetmeye i�inS�re g�n�lden te�vi�inY�zbini birdir dervi�in
Arada a�yar gerekmezE�er dervi� isen dervi�C�mle �lem sana bili�Fuzullu�u hulka
de�i�Arada a�yar gerekmezDervi� olan ki�ilerinMiskinliktir sermayesiMiskinlikten
�zge bizeMal u m�lk � ar gerekmezEr elini ald�n iseEre g�n�l verdin ise�krar ile
geldin isePes ere ink�r gerekmezYunus eder g�rd�n eriArt�rma g�rd���n biri�udur
budur deyibeniDervi� tarumar gerekmez (Dergah, 168)N���N YALAN
S�YLERS�N121Hak cihana doludurKimseler Hak'k� bilmezOnu sen senden isteO senden
ayr� olmazD�nyaya inan�rs�nR�zka benimdir dersinNi�in yalan s�ylersin��n sen
dedi�in olmazAhret yavlak �rakt�rDo�ruluk gey yaragd�rAyr�l�k sarp firakt�rHi�
varan geri gelmezD�nyaya gelen g��erBir bir �erbetin i�erBu bir k�pr�d�r ge�er
Cahiller onu bilmez(Gelin tan� olal�m�i kolay k�lal�mSevelim sevilelimD�nya kimseye
kalmaz)Yunus s�z�n anlarsanM�'nisini dinlersenSana bir amel gerek Bunda kimesne
kalmaz (Divan, 343)DI�IM DERV�� ���M BO� 122S�fiyim halk
i�indeTesbih elimden gitmezDilim m�rifet s�ylerG�nl�m hi� kabul etmezBoynumda
icazetimRiyay�la t�atimEndi�em ayruk yerdeG�z�m yolum g�zetmezS�ylerim marifeti
S�luslan�r�m kat�Miskinli�e d�nmeyeG�nl�mden kibir gitmezHo� dervi�im sabr�m yok
Dilimde ink�r�m �okKula��mdan gireniHergiz i�im i�itmezG�renler elim �perT�c u
h�rkama bakar��yle san�rlar beniZerrece g�nah etmezG�renler s�fi san�rSel�m verir
utan�rAnca i� koparayd�mEl eriben g�� yetmezD��m dervi� i�im bo�Dilim tatl� s�z�m
ho��ll� ben etti�imiDinin den�iren etmezYunus eksikli�iniAllah'�na arz eyleAn�n
keremi �okturSen etti�in ol etmez DA�ILDI PER���NIMIZ123Yine geldi a�k el�isiYine
doldu meydan�m�zYine teferr�cg�h olduSa�l� sollu her yan�m�zYine mahfiller d�z�ld�
Yine badyalar kurulduYine kadehler sunulduEsr�k oldu canlar�m�zEv i�i a�k ile doldu
Ulu, ki�i ��k olduCanlar�m�z hayran olduDa��ld� peri��n�m�zBir ni�emiz Hak'k� ald�
Bir ni�emiz Hak'tan olduKimimiz S�leyman olduA�k taht�na binenimizBir ni�emiz Leyli
olduBir ni�emiz Mecnun
olduBir ni�emiz Ferhad olduA�ktan haber duyan�m�zMeydan�m�z meydan olduCanlar�m�z
hayran olduHer dem ar� seyrang�h olduHazret oldu rev�n�m�zD�m�idik ol kald�rd�
Birli�in bize bildirdi��imize a�k doldurduD�r�st oldu iman�m�zSorar isen dost
kandad�rKanda istersen ondad�rHem g�n�lde hem candad�rHi� kalmad� g�man�m�zYunus
a�k�n vasf�n s�ylerGer�eklere haber eylerMahrumlar�n can� g�yner�k�r oldu nihan�m�z
(Divan, 346)A�K �LE BA�IM HO�DURUR124Biz kamumuz a�k
kuluyuzA�kt�r bizim sultan�m�zGer a�k ile �l�rsev�zA�ka hel�ldir kan�m�zA�k beni
benden alal� Dost a�k� cana dolal�Bu a�k yoluna gideliDost olmu�tur iman�m�zA�k ile
ba��m ho�dururHer kandeyse yolda�dururOn iki ay sarho�dururA�ktan esridi can�m�zNe
ka�ad�r ne g�zedirNe meylimiz ak y�zedirHer dem hi� solmaz tazedirBu bizim
g�listan�m�zAkar ya��m Ceyhun gibi��kar ah�m t�t�n gibiHem Leyl� v� Mecnun gibiU�
s�ylenir d�kk�n�m�zOlmad� derman eceleGeri var�r her kim geleBiz de var�r�z ol ile
Onda durur kervan�m�zYunus eyd�r nice nice�bu cihan geldi hi�eSeni dahi ilediserBu
yalanc� devran�m�zBU B�Z�M M�LLET�M�Z125Gayr�d�r her milletten Bu bizim milletimiz
Hi� dinde bulunmad�Din � diyanetimizBu din � diyanetteYetmi� iki milletteBu d�nya o
ahretteAyr�d�r �y�t�m�zZ�hir suya banmadanEl ayak deprenmedenBa� s�cuda inmeden
K�l�n�r t�at�m�zNe K�be ne de mescidNe r�k� ne de s�cudHak ile daim becidOlur
m�nacat�m�zGer K�be'ye varal�mGer mescide girelimGer suyuyla yunal�m��n bile
illetimizSu ne kadar ar�da��n yavuz fi'lin seninMe�er bizi p�k edeHak'tan
inayetimizKimin s�z�n kim bileAk�l ermez bu haleYar�n anda bell'olaM�sl�man
m�rtedimizYunus can�n yenileKim dostlu�un an�laA�k ile dinlerisenBilesin kudretimiz
D�NYA TEFERR�C�NDEY�Z126Hi� bir ki�i bilmez biziBiz ne i�in i�indeyizNe h�rs�m�z
bayd�r bizimNe nefsimiz i�indeyizBir kimsenin devletineTa'nediben biz g�lmeyizNe
m�nkiriz �limlereNe Tersan�n ha��nday�z Biz bunun neli�in bildikD�nyan�n nesine
kald�kArzumuz nefs i�in de�ilD�nya teferr�c�ndeyizYunus eyd�r hey sultan�m�zge
�ah�m vard�r benimKo d�nya alt�n g�m��nNe bak�r u tuncunday�z
(Divan, 348) S�Z VAR KESER SAVA�I127Keleci bilen ki�ininY�z�n� a� ede
bir s�zS�z� pi�irip diyenin�ini sa� ede bir s�zS�z ola kese sava��S�z ola bitire
ba��S�z ola a��l� a��Bal ile ya� ede bir s�zKelecilerin pi�irgilYaramaz�n� �a��rg�l
S�z�n us ile d��rgilDama��n �a� ede bir s�z*Gel ahi ey �ehriyariS�z�m�z� dinle bari
Hezaran g�her did�r�Kara topra� ede bir s�zY�r� y�r� yolunileGafil olma bilinileKey
sak�n key dilinileCan�na da� ede bir s�zYunus imdi s�z yat�ndanS�yle s�z�
gayetindenKey selam o �ah kat�ndanSeni �ra� ede bir s�zS�Z�M KULA�INA G�RMEZ128Ey
bana iyi diyenBenim kamudan yavuzAln�m� ay bilirimBu g�zlerimi y�ld�z
........Halk hep aya��n dururBen severim oturamGe�tim sad�r yerine
D�ek kal�n yerim d�z ........Ben bir kitap okudumKalem onu yazmad�
M�rekkep eyler isemYetmeye yedi denizBen oru� namaz i�inS�c� i�tim esridimTesbih
seccadey i�inDinledim �e�te kopuzYunus'un bu s�z�ndenSen m�ni anlar isenKonya
minaresiniG�resin bir �uvald�zMOLLA YUNUS'UN ���RLER� YER YARILA129Anmaz m�s�n sen
�ol g�n�C�mle �lem uryan olaNe ana o�ula bakaNe karde�ten derman olaDa�lar yerinden
ayr�laHeybetinden g�k yar�laY�ld�zlar bendi k�r�laD�e yere perran olaM�lik Tamu'ya
�a��raZebaniler saf saf duraKorkusundan yer yar�laTitrey�ben hayran ola�srafil S�r�
ur�cakHalay�k sinden dur�cakSonra hesap sorulacakKim kad� kim sultan olaM�lik ede
hey hey TamuK�yameti g�rd�k kamuAsileri getirelerGire sinde b�ryan olaZebaniler
e�nin tutaGetire Tamu'ya ataDeri yanup s�n�k tutaD�n g�n i�in figan olaYunus senin
budur s�z�nKan ya� ile doldu g�z�nOl Hazret'e tuta y�z�nYine derman andan olaSANA
DER�M EY VEL�130Sana derim ey veliDur erte namaz�naE�er de�ilsen �l�Dur erte
namaz�naEzan okur m�ezzin�a��r�r Allah ad�nY�kma dinin b�nyad�nDur erte namaz�na
A�ar pervaza ku�larTesbih okur a�a�larHimmet al�n karda�larDur erte namaz�naNamaz�
k�l zikr eyleElin getir ��kr eyle�lece�in fikr eyleDur erte namaz�naNamaz k�l yarag
olsunAhrette gerek olsunSininde ��ra� olsunDur erte namaz�naNamaz k�l imam ile
Yatmagil g�man ileGidesin iman ileDur erte namaz�na��ka gide can dahi��yle kala ten
dahiDervi� Yunus sen dahiDur erte namaz�na (Divan, 54)
OTURA YANIMIZA131U� yine nazar olduBu bizim can�m�zaMuhammed b�nyad urduDin �
iman�m�zaPeygamberler serveriDin dire�i MuhammedG�r ne gevherler koduBu bizim
k�n�m�zaGelin amel edelimElimiz erer ikenEcel erer ans�z�n�r�rmez san�m�zaEy diriga
nidelimBizde amel olmazsaH�m edip yap�alarBu kefen donumuza Sorucular gelelerSoru
hesap soralarKarangu sin i�indeOtura yan�m�za�l�m hakt�r bilirsinNi�in gafil
olursunAzr�il kastediserG�nahl� tenimizeMiskin Yunus bu s�z�Kendisinden eyitmezHak
�alab veribidiSaba��n dilimize (Divan, 58)
�IRA�IM S���ND�RME132Ya Rab nic'ola halimKabre vard���m geceEy'olmazsa amelimKabre
vard���m geceYa Rabbena yand�rmaG�nahlara band�rma��ra��m s���nd�rmeKabre vard���m
geceYa Rabbena hayr eyleMuhammed'e y�r eyleKabrimizi nur eyleKabre vard���m geceYa
Rabbena tu� eyle�man� yolda� eyleMuhammed'e e� eyleKabre vard���m geceYa Rabbena
�a��rmaY�z�m �zre d��rmeZebaniler ��rmeKabre vard���m gece Ya Rabbena e�imden
E�imden yolda��mdanAkl� alma ba��mdanKabre vard���m geceDervi� Yunus'un s�z�Kan
a�lar iki g�z�Mahrum eyleme biziKabre vard���m gece BA�RI D�NM��T�R TA�A133
Sanat�n ye�re�i ��nNamaz imi� ho� bi�eNamaz k�lan ki�ideOlmaz yavuz endi�eTanlacak
dura gelgilElini suya vurgil�� kez salavat vergilAndan bakgil g�ne�e............
Evinde hel�lineBe� vakt namaz ��retgil���d�n tutmaz iseYaz��� yoktur bo�aNamaz
k�lmayana senM�sl�mand�r demegilHergiz M�sl�man olmazBa�r� d�nm�t�r ta�aNamaz
k�lmaz ki�ininKazand��� hep haramBin k�z�l� var iseBiri yaramaz i�eYunus imdi
namaz�nKomagil sen k�lag�rAns�z�n ecel erer�m�r yeti�ir ba�a
(Divan, 89)��IKLARA SORUN 134Bana namaz k�lmaz diyenBen k�lar�m
namaz�m�K�lar�sam k�lmaz�samOl Hak bilir niyaz�m�Hak'tan art�k kimse bilmezK�fir
M�selman kimd�r�rBen k�lar�m namaz�m�Hak ge�irdiyse n�z�m�Ol n�z� derg�htan ge�er
M�'ni �arab�ndan i�erHicabs�z can g�z�m a�arKendisi siler g�z�m�Gizli s�z�
�erheyleyipT�rl� n�kteler s�yleyipDe�me �rif �erhetmeyeBu benim gizli r�z�m� S�z�m
m�'nisine erinB�-ni�andan haber verinDertli ��klara sorunBu benim dertli s�z�m�Dost
isteyen gelsin banaG�stereyim dostu onaBudur s�z�m �nden sonaBen bilirim kend�z�m�
Yunus �imdi s�yle s�z�nM�nkir ister istemesinPi�ir kotar kendi �z�n*�rifler tats�n
tuzunuKU�LAR �LE135Da�lar ile ta�lar ile�a��ray�m Mevl�m seniSeherlerde ku�lar ile
�a��ray�m Mevl�m seniSu dibinde mah� ileSahralarda ah� ileAptal olup yahu ile
�a��ray�m Mevl�m seniG�k y�z�nde �sa ileTur Da��'nda Musa ileElimdeki as� ile
�a��ray�m Mevl�m seniDerdi �k� Eyyub ileG�z� ya�l� Yakub ileOl Muhammed mahbub ile
�a��ray�m Mevl�m seniBilmi�im d�nya haliniTerk ettim k�yl � kaliniBa� a��k ayak
yal�n��a��ray�m Mevl�m seniYunus okur diller ileOl kumru b�lb�ller ileHakk'� seven
kullar ile�a��ray�m Mevl�m seni BEN� SEN ALDADIN 136�mr�m beni sen aldad�nAh
nideyim �mr�m seniBeni deprenemez kodunAh nideyim �mr�m seniBenim derdim hep sen
idinCan�m i�inde can idinHem sen bana sultan idinAh nideyim �mr�m seniG�nl�m sana
e�ler idimG�l deyibeni yaylard�mGaripseyip a�lar idimAh nideyim �mr�m seniGider
imi� bunda gelenD�nya i�i c�mle yalanA�lar �mr�n yavu k�lanAh nideyim �mr#�m seni
Bari koyuban ka�masanG��k�nc� gibi g��mesen�l�m �arab�n i�mesenAh nideyim �mr�m
seniBir g�n ola sensiz kalamKurda ku�a ���n olam��r�y�ben toprak olamAh nideyim
�mr�m seniMiskin Yunus bilmez misinYoksa nazar k�lmaz m�s�n�lenleri anmaz m�s�nAh
nideyim �mr�m seni. (Divan, 205)BEL�RMEZ N��ANLARI137Sana ibret
gerek iseGel g�resin bu sinleriGer ta� isen eriyesinBak�p g�ricek bunlar��unlar ki
�oktur mallar�G�r nice oldu halleriSonucu bir g�mlek giymi�Onun da yoktur yenleri
Kan� m�lke benim diyenK�k � saray be�enmeyen�imdi bir evde yatarlarTa�lar olmu�
�st�nleriBunlar eve girmeyelerZ�ht � taat k�lmayalar�u beyli�i bulmayalarZira ge�ti
devranlar�Kan� ol �irin s�zl�lerKan� ol g�ne� y�zl�ler��yle gay�p olmu� bunlarHi�
belirmez ni�anlar�Bunlar bir vakt beyler idiKap�c�lar korlar idiGel �imdi g�r
bilmeyesinBey kang�d�r ya kullar�Ne kap� vard�r giresiNe nimet vard�r yiyesiNe ��k
vard�r g�resiD�n olmu�tur g�nd�zleri Birg�n senin dahi YunusBenim
dediklerin kalaSeni dahi b�yle edeNitekim etti onlar� (Divan, 134)
K�M� A� GEZER K�M� TOK138�l�hi cennet evineGirenlerden eyle biziYar�n anda cemalini
G�renlerden eyle bizi Mah�erde halk ola hayran�ok y�rekler ola b�ryanAr��n
g�lgesinde seyranEdenlerden eyle biziBu d�nyan�n cefas� �okKimi a� gezer kimi tok
�ol m�zanda sev�b� �okGelenlerden eyle biziBakma d�nyan�n var�naD��p d�im Hak
yolunaBer�t�n� sa� elineAlanlardan eyle biziM�'minlere rahmet olaM�naf�klar mahrum
kalaYunus gider do�ru yolaGidenlerden eyle bizi ELLER�N� SUYA DALDIR139M�sl�man�m
diyen ki�i�art� nedir bilse gerekTanr�'nun buyru�un tutupBe� vakt namaz k�lsa
gerek.........K�l�r isen tan namaz�nHak'la ola hem niy�z�n�hirette izz � n�z�nVar�p
anda bulsan gerek��le namaz�n k�las�nHer ne dilersen bulas�nTamudan azad olas�n
Kullar azad olsa gerek........Ol ikindiyi k�lanlarAr� dirlik dirilenlerOnlard�r
Hak'ka erenlerHer dem anlar erse gerekAk�amd�r�r �� f�rizaDa�ca g�nah�n ar�da�yi
amellerin
sinde�em � �era� olsa gerekYats� namaz�na ol haz�rHaz�rlar� sever K�dir�man�n
eksi�in yetir�man pi�rev olsa gerekHer kim bu s�zden almad�Be� vakt namaz� k�lmad�
Bilin M�sl�man olmad�Ol tamuya girse gerek........G�rmez misin Mustafa'y�Nice
bekledi vefay��mmetiy��n ol safay��mmet ana erse gerekBekler isen din gayretin
Vermegil nefse murad�nYunus Nebi sel�vat�nA�k ile de�irse gerek
(Divan, 161) KORKU D��T�140Bir korku d�t� can�maAcep nola benim halim
Derman olmaz ise banaAcep nola benim halimCan�m tenimden �z�leGitmek yarag� d�z�le
Bu suret nak�� bozulaAcep nola benim halimD�nya donlar�n soyucakYuyucu tenin
yuyucak�letip kabre koyucakAcep nola benim halimEller gidip ben kal�cakSinde
yal�n�z olucakM�nkirle Nekir gelicekAcep nola benim halimNe ayak tuta ne elimNe
akl�m kala ne bilimCevap vermez ise dilimAcep nola benim halimMezarda duru gelicek
Hak terazi kurulacakAmelimiz g�r�lecekAcep nola benim halimMiskin Yunus eyd�r s�z�
Kan ya� ile dolu g�z�Derg�h�na tutar y�z�Acep nola benim halim �M�R KADEH� DOLDU
141Sensin ker�m sensin r�himAllah sana sundum elimSenden art�k yoktur eminAllah
sana sundum elimEcel geldi v�de erdiBu �mr�m kadehi dolduKimdir ki i�meden kald�
Allah sana sundum elimG�zlerim g��e s�z�ld�Can�m g���sten �z�ld�Dilim teti�i
bozulduAllah sana sundum elimU� bi�ildi kefen donumHazret'e y�nelttim y�n�mAcep
nice ola halimAllah sana sundum elimUrdular suyum �l�d�Kavim karde� c�mle geldiEsen
kals�n kavim karde�Allah sana sundum elimGeldi salacam sar�l�rD�rt yana sal�
verilirEl namaz�ma derilirAllah sana sundum elimSalacam� getirdilerMakberime
yetirdilerHalka olup oturdularAllah sana sundum elim��n cenazeden �e�tiler�st�me
toprak sa�t�larHep koyubeni ka�t�larAllah sana sundum elimYedi tamu sekiz u�makHer
birinin vard�r yoluHer bir yolda y�z bin �ar��Allah sana sundum elimGeldi
M�nkir ile NekirHer birisi sordu bir dil�l�hi sen cevap vergilAllah sana sundum
elimG�r�n acep oldu zamanG�n�lden eyleriz figan�l�r ��n anadan do�anAllah sana
sundum elimYunus tap uzat bu s�z�Allah�na dutg�l y�z�Did�rdan ay�rma biziAllah sana
sundum elim BEN BEN�142�lminde g�rik olal�Ben beni bilemezimDil ile s�yley�ben
Vasf�na iremezimS�fat�n gelmez dileKandal���n kim bileSun'un sayma�a dilleBen kadir
olumaz�m.Hem evvelsin hem �hirKamu yerlerde haz�rHi� mek�n yoktur sensizBen ni�in
g�rimezimG�rmedim deli oldumYan�ld�m g�nah k�ld�mUssum akl�m ald�rd�mEsrid�m
ay�lmaz�m��n sen beni esrittinCan � g�n�l ilettinAy�rma beni sendenBile�tim y�d
olmaz�mBana can� sen verdinAzr�ile buyurdunSenden art�k kimseyeEmaneti vermezimEy
Yunus'u yaradanAl hicab� aradanS�d�k�m yolunda benYalan d�va k�lmaz�m YEM�� VER�R
A�A�LAR143Hak yaratt� �lemiA�k�na Muhammed'inAy � g�n� yaratt��evkine Muhammed'inOl
dedi oldu �lemYaz�ld� levh � kalemOkundu hatm � kelam�an�na Muhammed'inHep erenler
geldilerDerg�ha y�z s�rd�lerZikr-i tevhit ettilerNuruna Muhammed'inFeri�teler
geldilerSaf saf olup durdularBe� namaz� k�ld�larA�k�na Muhammed'inHavada u�an
ku�larYa�ar�p da� � ta�larYemi� verir a�a�larA�k�na Muhammed'in�mans�zlar geldiler
Andan iman ald�larBe� vak't namaz k�ld�larA�k�na Muhammed'inYunus kim ede methi�ver
Kur'an �yetiVerelim sal�vat�A�k�na Muhammed'in G�LEN D�NYA144Y�r� y�r� yalan d�nya
Yalan d�nya de�il misinYedi kez bo�al�p yineDolan d�nya de�il misinBir od b�rakt�
�z�meT�t�n� girdi g�z�meBu g�zle bug�n y�z�meG�len d�nya de�il misinBir od b�rakt�n
vay dileTutu�tum yand�m dert ileK�yamete bir kurt ileKalan d�nya de�il misinNide
idim da�lar a��pDa�lar a��p sular ge�ipHavan�n �n�ne d��pYelen d�nya de�il misin
Yunus Emrem s�r safay�S�r sefay� �ek cefay�Ol Muhammed Mustafa'y�Alan d�nya de�il
misin B�R G�N145Ey yarenler ey karde�lerEcel ere �lem bir g�n�lerime pi�man olup
Kend�z�me gelem bir g�nYanlar�ma koma elimS�z s�ylemez ola dilimKar��ma gele amelim
Nitt�m ise g�rem bir g�nBe� kar� bezdendir donumY�lan ��yan yiye tenimY�l ge�e
obrula tenimUnutulup kalam bir g�nBa��ma dikeler heceNe irte bilem ne gece�lemler
umudu hocaSana ferman olam bir g�nYunus Emre'm sen bu s�z�Dahi tamam etmemi�sinTek
y�r�yeyim neyleyim�stad�ma gelem bir g�n �MR�M KU�U146Hey benim �mr�m ku�uKanda
varas�n bir g�nEcel aray� y�r�rEle giresin bir g�nGele g��s�ne konaTenin tutu�a
yanaBir kadeh �erbet suna��e kanas�n bir g�nG�rme�e gelenleriHal hat�r soranlar�
Sevgili yarenleriG�rmez olas�n bir g�nYarenlerin gelelerSeni tacilleyelerSoyalar
donlar�n��ryan olas�n bir g�nTap t�mar eyle teneYarak eyle bu cana�ol y�lana ��yana
Nasip olas�n bir g�nM�nkirle Nekir geleGele kar��nda duraDilince sual soraCevap
veresin bir g�n��k Yunus nidesinAcep kanda gidesinErenlerin meclisinG�rmez olas�n
bir g�n���T�N EY ULULAR147�itin ey ulularAh�r zaman olusar (olmu�tur)Sa� M�sl�man
seyrektirO da g�man olusarDan�man okur tutmazDervi� yolun g�zetmezBu halk ���t
i�itmezNe sarp zaman olusarGitti beyler m�rvetiBinmi�ler birer at�Yedi�i yoksul eti
��ti�i kan olusarYani az koptu erdenEl �ekmezden murdardanDeccal kop�sar yerden
Onlar uyan ol�sarBir birne yavuz san�rEtti�i kal�r san�rYar�n mah�er g�n�nde�i
yayan ol�sarEy Yunus imdi seninA�k ile ge�sin g�n�nSevdi�in ki�i seninCan�na can
ol�sar (Divan, 288)G�ZEL Y���TLER148Yalanc� d�nyaya konup
g��enlerNe s�ylerler ne bir haber verirler�zerinde t�rl� otlar bitenlerNe s�ylerler
ne bir haber verirlerKiminin �st�nde �imenler biterKiminin ba��nda s�ra serviler
Kimi masum kimi g�zel yi�itlerNe s�ylerler ne bir haber verirlerTopra�a kar�m�
nazik tenleriS�ylemeden kalm� tatl� dilleriGelin duadan unutman bunlar�Ne s�ylerler
ne bir haber verirlerYunus der ki g�r takdirin i�leriD�k�lm�t�r kirpikleri ka�lar�
Ba�lar� ucunda hece ta�lar�Ne s�ylerler ne bir haber verirler YARENLER KARDE�LER
149Y�r� fani d�nya sanaGelende g�lm� var m�d�rBencileyin g�z� ya�l�A�layu kalm� var
m�d�rS�ylerim bilmezem s�z�mY�r�r�m g�rmezem �z�mBir oldu gecem g�nd�z�mHi� b�yle
olmu� var m�d�rD��d�m ba��m ta�lar ileKan ak�tt�m ya�lar ileYarenler karde�ler ile
Candan ayr�lm� var m�d�rAh�r halkla hel�lla��pHer biriyle esenle�ipBencileyin akl�
�a��pA�layu kalm� var m�d�rBunca zamanlar bili�ip�h�r d�n�p ayr�l��pB�yle bir
dertlere d��pOdlara yanm� var m�d�rBu s�yledi�im s�zleriDertliler i�in s�ylerimAcep
bu benim s�z�mdenHaberim alm� var m�d�rA dostlar esenle�elimTuz ekmek hel�lla�al�m
Ta �l�nce a�la�al�mA�lay�p g�lm� var m�d�rA�lay�p bulmad�m �are�ok yalvard�m
PeygambereYunus gibi y�z� kareCihana gelmi� var m�d�r���T S�Z�M� EY SA�IR150�it
s�z�m� ey gafilTanla seher vakt�nda dur�yle buyurmu� ol kamilTanla seher vaktinde
dur�te ne der horozunuzTanla verilir r�zunuzDost derg�h�na tutg�l y�zTanla seher
vaktinde dur�it s�z�m� ey sa��rT� terazin gele a��rYalvar �alab�na �a��rTanla seher
vaktinde durYatanlar�n yatl� haliHi� nesneye ermez eliSeher eser rahmet yeliTanla
seher vaktinde durKu�lar ile turg�l bileK�l namaz� imam ileYalvar g�nah�n� dile
Tanla seher vaktinde durOkuna Kur'an � YasinKulak urup dinleyesinDa�ca g�nahlar
yuyas�nTanla seher vaktinde dur.......Helal ola sana u�makU�makta huriler ko�mak
Kevser �arab�n� i�mekTanla seher vaktinde dur Miskin Yunus a� g�z�n�Uyar gafletten
�z�n�Taa bilesin kend�z�n�Tanla seher vaktinde dur. (Divan, 83)HARAM
KIYMETL� OLDU151M�sl�manlar zam�ne yatl� olduHel�l yenmez haram k�ymetli olduOkunan
Kur'�n'a kulak tutulmaz�eytanlar semirdi kuvvetli olduHaram ile hamir tuttu cih�n�
Fesad i�ler iden h�rmetli olduKime kim Tanr�'dan haber verirsenKak�r ba��n salar
h�ccetli oldu�agird �st�d ile arbede k�larO�ul ata ile garetli olduFakirler
miskinlikten �ekti elinG�n�ller y�k�ban heybetli olduPeygamber yerine ge�en hocalar
Bu halk�n ba��na zahmetli olduTutulmaz oldu Peygamber hadisiHalay�k c�mle Hak'tan
udlu olduYunus gel ��k isen tevbe eyleNas�h'a tevbe ucu kutlu oldu
(Divan, 207)AYBIM VURALAR Y�Z�ME152Ey yarenler ey karde�lerKorkaram
ben �lem dey��ld���m� kay�rmazamEtti�imi bulam dey�Birg�n g�r�n�r g�z�meAyb�m
vuralar y�z�meEndi�eden del'olmu�amNidem ben ne k�lam dey�E�er ger�ek kul imi�sem
Ana kulluk k�lay�d�mA�layayd�m bu d�nyadaYar�n anda g�lem dey�Hemin geldim bu
d�nyayaNefsime kulluk eyley��yi amel i�lemedimAzabdan kurtulam dey�Ey bi�are miskin
YunusG�nah�n �ok neyleyesinS���nd�m ol Allah�'maDedi hem af k�lam dey�
(Divan, 338)���RLER�N D�Z�N�(Uyak dizelerinin son harfine g�re
s�ralanm�t�r.)A. 129 C�mle �lem uryan ola 95 130 Dur erte namaz�na
97 131 Bu bizim can�m�za 99E. 132 Kabre vard���m gece 101 133
Namaz imi� ho� bi�e 103I. 134 Ben k�lar�m namaz�m� 104�. 135
�a��ray�m Mevl�m seni 106 136 Ah nideyim �mr�m seni 107 137 Gel
g�resin bu sinleri 109 138 Girenlerden eyle bizi 111K. 139 �art�
nedir bilse gerek 112M. 140 Acep nola benim halim 114 141 Allah sana sundum
elim 116 142 Ben beni bilemezim 118N. 143 A�k�na Muhammed'in 120
144 Yalan d�nya de�il misin 122 145 Ecel ere �lem bir g�n 123 146
Kanda varas�n bir g�n 124R. 76 Her dem ay�m yeni do�ar 13 147 Ah�r
zaman olusar 126 77 Mevl�y� bulsun nolisar 14 148 Ne s�ylerler ne
bir haber verirler 127 78 Gel beni a�ktan kurtar 15 79 G�rd�m c�mle
�lm� yatar 16 80 G�r ki neler var 18 81 Size bir haberim var 19
82 Bezen�ben geldi ge�er 20 149 Gelende g�lm� var m�d�r 128 83
Yaka geldi yaka gider 22 84 Ezel ebed olmay�sar 23 85 A�k�n
ver �evkin ver 24 86 Benim kamudan kemter 25 87 Hu demek ister
27 88 A�k bir g�ne�e benzer 29 89 Ger�ek erenler kandad�r 30
90 S�ylemenin has�d�r 31 91 Can i�re yerin vard�r 33 150
Tanla
seher vakt�nda dur 130 92 Sevgisi var ��kt�r 35 93 ��k
�lmez bakidir 36 94 Hak yoluna asidir 37 95 Bir �n edesim gelir
39 96 Her dem giresim gelir 41 97 Ci�erim pare ba� k�lar 43
98 G�r nicesi uz gelir 45 99 �lim kendin bilmektir 46 100
Haberi g�ren bilir 47 101 Dilim s�yler yari y�z�m suludur 48
102 Deli olagan olur 49 103 Sonuna pi�man olur 50 104 Ha
demeden hayran olur 51 105 U�rad�m milketler yatur 53 106 G�rd�m c�mle
�lm� yatur 55 107 Nefse zebun olmu�tur 57�. 108 �nceden inceyimi� 58
109 K�z�l g�l a��lmaz imi� 60T. 110 A�k imand�r bize g�n�l cemaat 61U.
�. 111 Buldum ise ne oldu 63 112 Gidem hey dost deyu deyu 64
151 Hel�l yenmez haram k�ymetli oldu 132 152 Korkaram ben �lem
dey� 133 113 Anda yedim �z�m� 65Y. 114 Ni�in a�lars�n b�lb�l hey 68Z.
 115 G�nah�n� yuyamaz 70 116 Ya Rab bu ne derttir derman
bulunmaz 71 117 Bahri olmadan gevher bulunmaz 73 118 Benim ile
bir dem durmaz 74 119 Bize dindar gerek d�nya gerekmez 76 120 �bu
yola ar gerekmez 77 121 Kimseler Hak'k� bilmez 79 122 Tesbih elimden
gitmez 80 123 Yine doldu meydan�m�z 82 124 A�kt�r bizim sultan�m�z
84 125 Bu bizim milletimiz 86 126 Biz ne i�in i�indeyiz 88
127 Y�z�n� a� ede bir s�z 89 128 Benim kamudan yavuz 91 S�ZL�K
A.�b: su�b-� hayat: hayat suyu, bengi su. ��eni �l�ms�zl��e ula�t�raca��na inan�lan
su.�b-� hayvan: ayn� suya verilen ba�ka bir ad.ad�: d�mana�mak: y�celere ��kmak,
y�kselmek.a�y�r: d�man, dost olmayanlar, yabanc�lar.ahi: Arap�a karde� anlam�na
gelen bu s�zc�k, hem ustalar�, hem ��raklar� i�ine alan esnaf loncalar�n�n liderine
verilen ad olmu�tur.�kil: ak�ll�.aldamak: aldatmak.aldangu�: aldat�c�.amel: i�,
ibadet.amm: halk, herkes, halk y���n�.amm � has: halk ve se�kinler.�r�m: durup
dinlenme, konup rahat etme.Arasat: k�yamet kopunca dirilen canl�lar�n toplanaca��
yer. Arsalar.ar�yi�: s�s, bezek, nak�.arbede k�lmak: d�v�mek, kavga etmek.�s� �dem:
Adem Peygamber yap�lmamas� gereken �eyi yapt� �eytana uydu. Yunus hem Ademi sen
yaratt�n, hem de ona yap�lmamas� gereken �eyi yapt�rd�n diye Tanr�'ya sitem ediyor.
�san: kolay.asl-� k�n: madenler asl�, de�erler temeli.ass�: fayda, k�r.�ik�r: a��k,
ayan beyan.�vaz, �v�ze: ses.ay�tmak: s�ylemek.ayruk: ba�ka, de�i�ik, art�k.Ayy�r:
Orta�a� M�sl�man �lkelerinde bir yi�itler grubu; tenbel, hileci. az�t etmek:
serbest b�rakmak.Az�zil: �eytan�n ba�ka bir ad�.B.badya: b�y�k kap, topraktan
yap�lma b�y�k i�ki kab�, testi.bah�d�r: yi�it.bahil (pah�l): nekes, cimri, �urdan
s�k�p �urdan yalayan.bahri: deniz eri.b�ki: kal�c�.Basir: Tanr�, her �eyi g�ren.
ba�: yara; ba�r� ba�l�: kalbi yaral�.bat�n: gizli, g�r�nmeyen, yorumla elde edilen
bilgi.becit: acele.beli: evet. Tanr� insano�ullar�n� yarat�nca onlara "Ben sizin
Tanr�n�z de�il miyim" diye sorar. Onlar da "beli" (evet) diye kar��l�k
verirler. (Bak: kaalu beli.) be��ret: sevin�, mutluluk.bili: bilgi, ilim.bi�e:
me�e, orman.biz�r: bezmi�, usanm�.boyun tutmak: ba� e�mek, kabullenmek, s�z
dinlemek.b�d � vuc�d: varl�k, yarat�l�, var olma.Burak: Peygamberin Mirac'a
��karken bindi�i at.b�ny�d: kurma, yapma, temel.b�ryan: yanm�.C. Calinos: Eski
Yunan'da ya�am�, Bergamal� hekim.can: cin taifesi.Cercis: Peygamber, yetmi� kere
�ld�r�l�p dirildi�ine inan�ld��� i�in �iirde bu yan� ile an�l�r.cev�en: z�rh.�.
�alab: Tanr�.�eri: asker.�e�te: alt� telli bir saz, m�zik aleti.�evg�n: ucu
topuzlu, e�ri bir de�nek. Top ve bu deynekle oynanan oyuna da �evgan oyunu deniyor.
�ukal: z�rh.�ukallu: z�rhl�, z�rhlar giyinmi�.D.d�d: adalet, yard�m. dad eylemek:
yard�m dilemek, yahut yard�m etmek.dalb�nmak: ��rp�nmak (dalab�mak).d�r: dara�ac�,
yer, ev.delim: �ok.dem: nefes, kan.dembeste: nefesi kesilmi�, nefesi tutulmu�.
demren (temren): okun ucundaki sivri demir.den�irip dermek: bir araya getirip
toplamak.den�irmek: bir araya getirmek, toplamak.deri�e: baca.dermiy�n (dermeyan):
arada, ortada.derv�ze: kap�, b�y�k kap�.deyr: manast�r.did�r: y�z.dirig�: yaz�klar
olsun, eyvah ki.dirlik dirilmek:: iyi d�zende olmak, d�zenli bir hayat� olmak.D�rt
Kap�, K�rk Makam: Sufi'yi Tanr�'ya g�t�ren yol d�rt kap� ile belirlenmi�tir.
Yola, Tarikata giren bu kap�lardan s�ra ile ge�ecektir. Bunlar, �eriat, Tarikat,
Marifet ve Hakikat kap�lar�d�r. Her kap�n�n on d�rt �zelli�i vard�r ki, bunlar�n
topuna birden K�rk Makam denir.d�geli: b�t�n, t�m, hep.d�n: gece.d�n � gece: gece
g�nd�z.d�r: inci.d�rra� (tura�): bir ku�, tura� ku�u.d�rra�lanmak: d�ra� ku�u gibi
�tmek.d�v�r: zor, g��.duzeh: cehennem.E.e�n: arka, s�rt.Elest, Elest Bezmi: Tanr�
kullar� yarat�nca onlara, "ben sizin Tanr�n�z de�il miyim?" diye sorar. Elest'in
lugat anlam� "de�il miyim?"dir. Bu sorunun soruldu�una inan�lan meclise Elest Bezmi
denir. (Bak: beli.)elif: Arap alfabesinin ilk harfi. �nan�l�r ki, �teki harflerin
hepsi elifi yapan noktan�n �e�itli b�k�lmelerinden ortaya ��km�t�r. Elif b�ylece,
her bilginin kayna��, her i�in ba�� say�lm�t�r. Uzun ve ince olmas� nedeniyle Divan
�airlerimiz sevgililerinin boyunu elife benzetmi�lerdir.emr � nem: Tanr� buyru�una
uymak, bal��k i�ine uzan�p kalmak.emr � nefy: emirler ve yasaklar.Enel-Hakk: Ben
Tanr�'y�m, Ben Allah'�m. Tasavvufun en y�ksek derecesine varan Sufi kendini Tanr�
ile bir olmu� sayd��� i�in ben Tanr�'y�m diyebilmektedir. Hallac-� Mansur bunu
s�yledi�i i�in 922'de Ba�dat'ta as�lm�t�r.epsem: dilsiz, konu�mayan.erte:
yar�nki, gelecek g�n.erte namaz�: ertelenmi�, k�l�nmam� namaz, kazaya b�rak�lan
namaz.esrik: sarho�, co�kulu.esrimek: sarho� olmak, co�kuya d�mek.e�kere (a�ikare):
a��k, gizli olmayan, ayan beyan.eyy�m: g�nler.ezel: ba�lang�c� bilinmeyen zaman.
ezel ebed: ba�� ve sonu bilinmeyen zaman.F.f�rig: vazge�mi�.f�riza: farz olan,
yap�lmas� Kuran'la emredilen.ferec- fereci: sevin�, ne�e, ferahl�k anlam�na Arap�a
bir s�z. Eskiden din adamlar�n�n giydi�i, ferah, geni� bir elbiseye fereci denirdi.
Ferace bundan gelmi�tir.Feridun: �ran mitolojisinde Zalim Cem�id'in yerine tahta
��karak h�k�mdar olur. Asl� Hint-�ran Tanr�lar�ndan gelmedir.G.garet: ya�ma, �al�p
��rpma.g�yet: son.genc: hazine. genc-i nihan: gizli hazine.ger: e�er.Geyikli Hasan:
On d�rd�nc� y�zy�lda ya�am�, Bursa'n�n Osmanl�larca ele ge�irilmesine kat�lm�, Baba
�lyas dervi�lerinden bir Sufi. Geyiklerle gezip arkada�l�k etti�i i�in bu ad� alm�.
girersev�z: e�er girersek.giriv: ba��rma, ���l�k.giriv � zemzeme: ba��r�p �a��rma.
giry�n: kederli, �zg�n, a�layan.g�ymek: yanmak, yanacak hale gelmek.g�yn�: yan�k.
g�yn�mek: yanmak.g�z�ng�: ayna.gussa: gam, keder, ac�.g�lbang: dua. �e�itli
Tasavvuf t�renlerinde y�ksek sesle okunan dua. Alevi t�renlerine g�lbank �ekmek
olarak girmi�tir.g�lre�i tutmak: g�lece�i gelmek.g�man: ��phe, �a�k�nl�k.g�zide:
se�kin.H.halay�k: yarat�lm�lar, kullar; hizmet�i.Hall�c-� Mans�r: "Ben Tanr�'y�m"
(Enel - Hakk) dedi�i i�in 10. y�zy�lda Ba�dat'ta as�lan Sufi.hamir: �arap, alkoll�
i�kiler.han: sofra.han d�emek: sofra d�emek, yemek sunmak.har�b�t: meyhane.harc�:
�aba.harir: ipek.harir don: ipekten yap�lm� elbise.Harut Marut: �nsanlar� k�t� yola
�ekmek i�in d�nyaya g�nderilen iki melek.has: iyi, g�zel, en g�zel.havf: korku.
hemi�e: her zaman. hergiz: hi�bir zaman, asla.hev�set: nefse uyarak yap�lan �eyler,
k�t�l�k.hez�r: bin.hezar-destan: b�lb�l.hicap: perde, �ekinip utanma.hilaf: yanl�,
eksikli.hod: kendi, zaten.hulk: iyi huy.hulle donu: cennette hurilerin giyece�i
elbise.h�bb �l vatan: vatan sevgisi.h�km-i sultan: sultan emri.I.�ramak, �ralamak:
uzak d�mek, ay�rmak.�s: sahip; bostan �ss�: bostan sahibi.�ss�: s�cak.�yan: (Bak:
ayan).�.ic�zet: izin verme, m�saade k���d�.iltirmek: g�t�rmek.im�ret: yap�, mamur
yer.�mran: Musa peygamberin babas�.ins � can: insanlar ve cinler.irte: (Bak: erte).
isti�far: Tanr�'dan g�nahlar�n ba��lanmas�n� dilemek.izz: �st�nl�k, y�celik.K.kabz:
s�k�nt�.ka�an: nas�l, ne vakit.kadem: ayak, hay�r, u�ur.Kaf: Kaf da��.kak�mak:
k�zmak, �fkelenmek.kalma�: geveze.kamu: hep, t�mden.kan: maden.kancaru: nereye.
kanda: nerede.kang�: hangi, hangisi.kan�: hani, neredekarangu: karanl�k.karava�:
kul, k�le.kar�: ya�l�, ihtiyar.kar�mak: ya�lanmak, ihtiyarlamak.kayd�n yemek:
derdini �ekmek, �z�lmek.kay�kmak: sapmak, d�nmek.kay�m (kaim): sebat eden, ayak
direyen.kay�tmak: geri d�nmek.kedilmek: eksilmek, gedik a��lmak.keksiz: �ekinmeden.
keleci: s�z.kelemek: gagalay�p yemek, gagalamak.kem: k�t�.kemine: a�a��l�k, k�t�,
kusurlu, eksikli.kemter: de�ersiz, a�a��l�k.Kerim � Z�lcelal: C�mertlikler ve
Ululuklar Sahibi, Tanr�.ketmek (ketimek): k�rpmak, gedik a�mak.kevn: bo�lukta yer
tutan, var olan.key: �ok, pek �ok.kezek: s�ra, ke�ik.k�yl � kal: dedikodu.ki�i:
k���k.Kiraman katibin: insanlar�n g�nah�n� ve sevab�n� kaydeden melekler.ko�mak:
kucaklamak, sar�lmak.kolma�: geveze, sa�ma sapan konu�an.kopmak: olmak, sultan
koptu: sultan oldu.kopuz: at k�l�ndan telleri olan bir m�zik aleti.kuli'l Hakk:
do�ruyu s�yle, ger�e�i s�yle.k�t: k�t�r�m.L.l�mekan: yersiz, yeri yurdu olmayan.
le�ker: asker.levh: �st� cilal� sat�h. levh-kalem: kulun ba��na gelecek her �eyin
Kudret kalemi taraf�ndan, onun do�umundan evvel yaz�lmas�. D�nyada olacak her �eyin
Kur'an'da yaz�lm� olmas� diye yorumlan�r.M.mahfil: toplant� yeri.makber: mezar,
mezarl�k.M�lik: her �eyin Sahibi, Sahip olan, Tanr�. Cehennemde Zebanilerin ba��
olan melekm�mure: imar edilmi�; g�zel yap�l�, bay�nd�r yer.masiv�: Tanr�'dan ba�ka
b�t�n varl�klar, d�nya ile ilgili �eyler.m�uk: sevgili, sevilen kimse.mazul: i�ten
el �ektirilmi�, azledilmi�.men arefe nefsihu: nefsini bilen Tanr�'y� bilir.mestan:
sarho�lar, mestler.meta: mal, de�erli mal.mevc: dalga. mevc urmak: dalgalanmak.
mihman: konuk, misafir.miskal: bir a��rl�k �l��s�. Bir bu�uk dirhemlik a��rl�k
�l��s�. Alt�n ve di�er de�erli madenleri �l�mek i�in kullan�l�rd�.muh�l: olanaks�z,
olmas� s�pheli, zor ger�ekle�ir. muhkem: sa�lam.mukarrer: kararla�t�r�lm�.m�b�riz:
d�v���, kavga eden.m�crim: su� i�leyen, su�lu.m�ddei: iddia eden.m�lket: saltanat.
m�nevver: parlak, ��kl�.M�nker, Nekir: Sorgu melekleri.m�nkir: ink�r eden, Tanr�'y�
ink�r eden. Sorgu mele�inin ad�.m�r�it: yol g�steren, ir�at eden.m�rver: beyaz
�i�ek a�an bir s�s a�ac�, bu a�ac�n �i�e�ine verilen ad.N.nagam: na�meler, g�zel
sesler.nak�: resim.n�r: ate�.n�reste: k���k �ocuk, ergenlik �a��na varmam� �ocuk.
n�suh: bozmamak �zere t�vbe eden adam, bu �e�itten t�vbe.na��: engel, k�t� ki�i,
mezhepten d�ar� adam.nazar etmek: bakmak.nekes: cimri, eli s�k�.nih�n: gizli.nik�p:
y�z �rt�s�, pe�e.ni�e: ni�in.n�ker: kul, hizmet�i.n� etmek: i�mek.Nu�irevan: Iran,
Sasani h�k�mdar� (�l. 579).O.obrulmak: oyulmak, oyula oyula suya batmak.od: ate�.
o�r� (u�ru): h�rs�z.�.�k�: �ok.P.pak: temiz, ar�.p�yid�r (paydar): sa�lam duran,
dayan�kl�.perran: u�an, u�ucu.perv�ne: mumun, ����n �evresinde u�u�an k���k
kelebek.perv�z: havalanma, g��e a�ma.pi�rev: �nden giden, �nc�.p�r: dolu.R.r�h:
yol.Rahman: Rahm edici, Tanr�.raht: eyer tak�m�.r�z: s�r.revan: ruh, can, y�r�y�p
giden.R�dvan: cennet mele�i.ruzig�r: zaman.S.sabak: ders.sad�r: g���s. sad�r yeri:
ba� k�e.safa nazar: temiz bak�, M�r�idin bak��.sa��n�: emek, istek, arzu.sa��:
say�.Salman: Peygambere ilk iman edenlerden bir �ranl�.say� g�n�: k�yamet g�n�.
sayru: hasta.sel�tin: sultanlar.Sema: oyun ve m�zikle yap�lan dinsel t�ren.
serbeser: ba�tan ba�a, t�mden, bir u�tan bir uca.serteser: ba�tan ba�a.server:
�nder.s�dk: do�ruluk.s�mak: k�rmak, "yay s�m�lar": yay k�rm�lar.s�n�k: k�r�k.sin:
mezar.sinli: mezarl�k.siyaset: as�lma.Sultan u ins � cin: insanlar�n ve cinlerin
Sultan�.sun: yaratma, kurma, yapma.s�n�: kemik.s�n�k: kemik.�.�adan: mutlu, ne�eli.
�ahne (�ahna) : vergi toplay�c�, tahsildar.�akird: ��rak.�ar: kent, �ehir.�eddad:
Tanr�l�k davas�nda bulunan ilk h�k�mdar. �rem kentinin kurucusu.�em: mum.�erh:
yorumlamak.�eybet: ihtiyarl�k.�irk: ortak tan�mak, Tanr�'ya ortak ko�mak.T.
tab�lbaz: davulcu.t�cil: acele.tacillemek: acele ettirmek.tahtesser�: yerin alt�.
tama: doymazl�k, a� g�zl�l�k.tamu: cehennem.tan: seher vakti.tanlacak: seher
vaktinde.tapu: makam.tapusunda: huzurunda.teberr�k: hediye, u�urlu sayma.teferr��:
gezinti.teferr��gah: gezinti, e�lence yeri.Tersa: H�ristiyan.te�vi�: kar�t�rma,
��pheye d�me.tevhit: birlemek, Tanr�'y� bilmek.t�fl� nareste: ergenlik ya��na
ermemi� gen�.tiryak: panzehir, zehire kar�� ila�.toy: d���n, dernek.t�l-� emel:
isteklerin sonsuzlu�u, sonsuz arzu.turfanda: taze, yeni.tu� eylemek: y�nelmek,
kar�� gelmek.U.u�mak: cennet.ud (udlu): de�er, de�erli.udlu konuk: a��r konuk,
a��rlanmas� gereken konuk.uryan: ��plak.usan: gafil, ahmak.u�: i�te.uyakmak:
batmak, gurup etmek.V.vahdet: birlik.vaya: fayda.veribidi: vermi�ti.vis�l: kavu�ma,
sevgiliye kavu�ma.Y.yad: yabanc� il.yal�ncak: yal�n ayakl�, ��plak, yoksul.yavlak:
�ok, ye�in.yavu k�lmak: yitirmek.yavu varmak: aramak.yavuz: k�t�, deh�etli iyi.
ye�rek: daha iyi.yeltemek: gayrete getirmek.y���rmek: ko�u�mak.yuvanmak: a��rdan
almak.Z.z�hir: d� g�r�n�.zahm: ila�.z�r: a�lama, inleme. zari k�lmak: a�lamak.
zebun: g��s�z, zay�f. zebun olmak: birinin elinde peri�an olmak.zev�l: son,
t�kenme, bitme.zihi: ne ho�, ne g�zel.zinh�r: sak�n ha.z�hd: sofuluk, zahitlik.
z�nn�r: ke�i�lerin beline ba�lad��� ku�ak.KAYNAKLARBaran. Musa Baran. "Zaman�m�zda
Bat� Anadolu'da Ya�ayan Yunus�a Deyimler", Bildiriler. Uluslararas� Yunus Emre
Semineri. 6-8 Eyl�l, 1971, Akbank Yay�n�. �stanbul 1972.Barkan. �mer L�tf� Barkan.
"�stila Devrinin Kolonizat�r Dervi�leri", Vak�flar Dergisi, II, (1942), Ankara.
Ba�g�z. �lhan Ba�g�z. Karac'o�lan. Cem Yay�nevi, E�itim Dizisi, �stanbul, 1977.
Ba�g�z, 1986. �lhan Ba�g�z. "Digression in Oral Narrative", Journal of American
Folklore Vol. 99 (1986). No. 391.Baykara. Tuncer Baykara. T�rkiye Sel�uklular�
Devrinde Konya. Ankara, 1985. K�lt�r ve Turizm Bakanl��� Yay�n�.Bayr�. Mehmet Halit
Bayr�. Maniler, �stanbul, 1932.Derg�h. Yunus Emre Divan�. Derg�h Yay�nlar�,
�stanbul 1979. T�rk Klasikleri Serisi.Divan. Abd�lbaki G�lp�narl�. Yunus Emre
Divan�, �stanbul (Tarihsiz, 1943?) Ahmet Halit Kitabevi. T�rk Klasikleri Serisi.
1.Erzi. Adnan Sad�k Erzi. "Notlar ve Vesikalar": Yunus Emre'nin Hayat� Hakk�nda Bir
Vesika"; T.T.K. Belleten C. XIV, Say� 53, 1950.Ey�bo�lu, Sabahattin Ey�bo�lu. Yunus
Emre, �stanbul 1972. Cem Yay�nevi.Gobeskiria. Gobeskiria, �.V. Leksika Proizvedenii
Yunus Emre, Tiflis 1983, SSCB Bilimler Akademisi Yay�n�.Goldziher. Ignaz Goldziher.
Introduction to Islamic Theology and Law. Princeton University Press, 1981.G�kyay.
Orhan �aik G�kyay. Dedem Korkut'un Kitab�. �stanbul 1973, Ba�bakanl�k K�lt�r
M�ste�arl��� Yay�nlar�.G�lp�narl�. Abd�lbaki G�lp�narl�. Yunus ile ��k Pa�a ve
Yunus'un Bat�n�li�i. �stanbul, 1941. K�ran Bas�mevi.G�lp�narl� R.D. Abd�lbaki
G�lp�narl�. Risalet al -Nushiyye ve Divan; �stanbul, 1965, Eski�ehir Turizm ve
Tan�tma Derne�i Yay�nlar� 1.G�lp�narl� H. Abd�lbaki G�lp�narl�. Yunus Emre, Hayat�.
�stanbul, 1936.G�lp�narl� T. Abd�lbaki G�lp�narl�. Yunus Emre ve Tasavvuf;
�stanbul, 1961, Remzi KitabeviG�lp�narl� V. Abd�lbaki G�lp�narl�. Menak�b-� Hac�
Bekta�-� Veli, "Vilayetname"; �stanbul, 1958, �nk�lap Kitabevi.G�lp�narl� F.
Abd�lbaki G�lp�narl�. "Burgazi ve F�t�vvetnamesi", �ktisat Fak�ltesi Mecmuas�, C.
15 (1958) Say� 1-4. �stanbul.G�lp�narl� M. Abd�lbaki G�lp�narl�, Mevl�n�
Celaleddin, �stanbul, �nk�lap Kitabevi, �kinci bas�m, 1952.Halman, Talat S. Halman.
Yunus Emre and His Mystical Poetry; Bloomington, 1981. I.U. Turkish Studies
Series No. 2.Hasting. James Hasting. Encylopedia of Religion and Ethics.�nalc�k.
Halil �nalc�k. "Bursa and the Commerce of the Levant", Journal of the Economic and
Social History of the Orient. 3 (1960).�z. Fahir �z. Saltuk-Name, The Legend of
Sar� Saltuk Collected From Oral Tradition by Eb�'l Hayr Rumi. Harvard University
Press, 1974. 3 vols.�z II. Fahir �z. T�rk Edebiyat�nda Nesir. �stanbul, 1964.
Kale�ofski. Roberta Kale�ofski. "Gender and Science", On the Issues XII/19-32-34,
1989/19, 32-34, (1989).Konyal�. �brahim Hakk� Konyal�. Karaman Tarihi; �stanbul,
1967.K�pr�l�. M. Fuat K�pr�l�. T�rk Edebiyat�nda �lk Mutasavv�flar, �kinci bas�l�,
Ankara, 1965.Kunter. Halim Baki Kunter. Yunus Emre-Bilgiler, Belgeler-, Ankara
1966. Eski�ehir Turizm ve Tan�tma Derne�i, Yay. 3.Levend, Agah S�rr� Levend. Divan
Edebiyat�- Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. �stanbul 1943. �nk�lap
Kitabevi.Littleton. C. Scott Littleton. The New Comparative Mythology, Los Angeles,
1966.Nicolas. Michele Nicolas. Tradition Populaires turques, les naissances. Paris,
1972.Nicholson. Reynold Nicholson; The Mystics of Islam, London. 1963 Second
edition.N�zhet-Ferit. Sadettin N�zhet-M. Ferit. Konya Halkiyat ve Harsiyat�, Konya
1928.Saygun. Ahmet Adnan Saygun. "�nsan ve Yunus Emre", Bildiriler, Uluslararas�
Yunus Emre Semineri, 1971.�ikari. �ikari'nin Karamano�ullar� Tarihi. Konya, 1946
Tanp�nar; Ahmet Hamdi Tanp�nar. XIX. As�r T�rk Edebiyat� Tarihi, �stanbul, 1956.
Timurta�. Faruk Timurta�. Yunus Emre Divan�. Ankara, 1980. K�lt�r Bakanl��� Yay�n�.
Toprak. Burhan �mit Toprak. Yunus Emre. �stanbul, 1943. �kinci bas�m. 2. cilt.Tor,
Andrea Tor. In The Garden of Myrdles, Studies in the Early Islamic Mystics; New
York, 1982. �eviren Birgitta Sharp.Turan. Osman Turan. "Sel�uk Devri Vakfiyeleri",
T.T.K. Belleten, C. 12, 1947.Wittek. Paul Wittek. "Yaz�c�o�lu Ali on the Christian
Turks of the Dobruja", Bulletin of the School of Oriental and African Studies XIV
(1952).