COĞRAFYA 12.

SINIF

DOĞAL SİSTEMLER

Doğa Olaylarının Ekstrem Durumları ve Etkileri

Neler Öğreneceğiz ? 12. Sınıf Coğrafya

Doğal Ortamlar ve Doğa olayı

Doğa olaylarının Ekstrem Durumları

Ekstrem Doğa Olaylarının Sınıflandırılması

Astronomi Kökenli Ekstrem Doğa Olayları

Meteoroloji Kökenli Ekstrem Doğa Olayları

Jeoloji ve Jeomorfoloji Kökenli Ekstrem Doğa Olayları
 Atmosfer, yer kabuğu
9. Sınıf Coğrafya
ve sulardan oluşan
doğal sistemler
arasındaki etkileşim ve
uyum canlılara uygun
bir yaşam ortamı sunar.
Yeryüzünde canlıların
yaşamasına olanak
sağlayan doğal
sistemler bir düzen
içindedir.
 12. Sınıf Coğrafya

Dünya,
birbirinden farklı
ekosistemlerde
binlerce canlıya ev
sahipliği yapar.
 12. Sınıf Coğrafya
Mercanlar
 12. Sınıf Coğrafya
Kutuplar
 12. Sınıf Coğrafya

Çöller
 12. Sınıf Coğrafya
Ormanlar - Ağaçlar
Yeryüzünde canlıların yaşamasına 9. Sınıf Coğrafya
olanak sağlayan doğal sistemler bir
düzen içindedir. Bu düzene alışan
canlıları doğal sistemlerdeki küçük
değişiklikler fazla etkilemez. Ancak
nadiren de olsa bu düzen bozulup,
beklenmedik doğa olayları gelişebilir.
 12. Sınıf Coğrafya

Bu beklenmedik doğa
olayları yerküre üzerindeki
doğal yapıyı etkiler.
 12. Sınıf Coğrafya

Alışılmıştan,
benzerlerinden
farklı olan.

SIRA DIŞI
EKSTREM DOĞA OLAYLARI 12. Sınıf Coğrafya

Alışılmışın dışında olan ve nadiren

görülen bu doğa olayları (sıra dışı,
doğadaki uç değerler) doğal
yapıyı etkilediği gibi doğanın bir
parçası olan insanların yaşamını
ve faaliyetlerini de etkiler.
EKSTREM DOĞA OLAYLARININ SINIFLANDIRILMASI 12. Sınıf Coğrafya

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Astronomi Kökenli Meteoroloji - Jeoloji ve

Ekstrem Doğa Hidrometeoroloji Jeomorfoloji Kökenli
Olayları Kökenli Ekstrem Ekstrem Doğa
Doğa Olayları Olayları
Meteor Düşmesi Ekstrem Sıcaklıklar Volkanik Patlamalar
Fırtınalar ve Tropikal Depremler
Rüzgârlar
Tsunami
Şiddetli Yağışlar, Sel
Kütle Hareketleri
ve Taşkın
Kuraklık
 9. Sınıf Coğrafya
ASTRONOMİ KÖKENLİ EKSTREM DOĞA OLAYLARI - METEORLAR

Uzaydaki bu dev kaya parçalarına asteroit denir.

Dev asteroitler, Dünya’ya çarptığında birden fazla
atom bombasının patlamasıyla oluşacak etkiye
sahiptir ve canlı yaşamını alt üst edebilir.
 ASTEROİT 12. Sınıf Coğrafya

Büyük bir asteroitin Dünya’ya çarpması

sık rastlanan bir olay değildir.
Asteroitler ve kuyruklu 9. Sınıf Coğrafya
yıldızlardan savrulan parçalar
atmosfere girdikten sonra
küçülmeye başlar. Bu parçalara
meteor (gök taşı) denir.
1908’de Sibirya’nın
Tunguska (Tungaska) 9. Sınıf Coğrafya
bölgesine bir gök taşı
düşmüştür. Yerleşimin
yoğun olmaması
sayesinde bilinen bir
can kaybı olmasa da
2.000 km2’lik bir
ormanlık alan yok
olmuştur.

Barringer (Berıngır) Meteor Krateri (Arizona, ABD)

GÖK TAŞI 12. Sınıf Coğrafya

2013’te ise bir gök taşı

Rusya’nın Chelyabinsk
(Çelyabinks) bölgesinde
yerden 30 km yukarıda
parçalanarak 1.400
kişinin yaralanmasına
neden olmuştur. Bu
patlama, yaklaşık 30
atom bombasının
patlamasına eş değerdir
ancak patlamanın çok
yüksekte olması etkisini
azaltmıştır.
EKSTREM DOĞA OLAYLARININ SINIFLANDIRILMASI 12. Sınıf Coğrafya

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Astronomi Kökenli Meteoroloji - Jeoloji ve

Ekstrem Doğa Hidrometeoroloji Jeomorfoloji Kökenli
Olayları Kökenli Ekstrem Ekstrem Doğa
Doğa Olayları Olayları
Meteor Düşmesi Ekstrem Sıcaklıklar
 EKSTREM SICAKLIKLAR 12. Sınıf Coğrafya

Sıcak hava dalgası: METEOROLOJİ KÖKENLİ EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Dünya Meteoroloji
Örgütüne göre mevsim
normallerindeki
sıcaklıkların ortalama
maksimum sıcaklıklardan
3 ila 5 derece üzerinde
art arda 5 gün veya daha
fazla süre ile devam
etmesi
 EKSTREM SICAKLIKLAR 12. Sınıf Coğrafya

2003 yılı yazında Avrupa’da hava + 10

sıcaklıkları uzunca bir süre
mevsim normallerinin üzerinde
seyretmiş ve sıcak hava dalgası 0
oluşmuştur. Yaşanan bu sıcak
hava dalgası başta Fransa olmak
üzere Almanya, İspanya, İtalya, - 10
İngiltere, Hollanda, Portekiz ve
Belçika’da insanların yaşamlarını
yitirmelerine neden olmuştur.

Avrupa’da 2001 Temmuz ayına göre

2003 Temmuz ayı sıcaklıklarının
değişimi. Kırmızı renkli alanlar,
sıcaklığın 2001 yılına göre 2003’te 10°C
daha fazla olduğunu gösterir.
EKSTREM SICAKLIKLAR 12. Sınıf Coğrafya

Soğuk hava dalgası:

Sıcaklık değerlerinin mevsim
normallerinin altına düşmesi
ve düşük sıcaklıkların uzun
bir süre devam etmesi
EKSTREM SICAKLIKLAR 12. Sınıf Coğrafya

2012 yılında Orta ve Doğu Avrupa’da yaşanan aşırı soğuklar ile kar
yağışının yaklaşık bir ay devam etmesi nehir ve göllerin donmasına,
ulaşımın aksamasına, enerji tüketiminin artmasına, ekonomik
faaliyetlerin sekteye uğramasına ve yaklaşık 6.000’e yakın insanın
hayatını kaybetmesine neden olmuştur.
EKSTREM DOĞA OLAYLARININ SINIFLANDIRILMASI 12. Sınıf Coğrafya

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Astronomi Kökenli Meteoroloji - Jeoloji ve

Ekstrem Doğa Hidrometeoroloji Jeomorfoloji Kökenli
Olayları Kökenli Ekstrem Ekstrem Doğa
Doğa Olayları Olayları
Meteor Düşmesi Ekstrem Sıcaklıklar
Fırtınalar ve Tropikal
Rüzgârlar
 FIRTINALAR VE TROPİKAL RÜZGÂRLAR 12. Sınıf Coğrafya

Fırtına:
Saatteki hızları 62-117 km
arasında değişen güçlü
hava akımları

Boran:
Şiddetli rüzgârlarla beraber
şimşek, yıldırım, yağmur ve
dolu yağışlarının bir arada
görüldüğü hava olayı
 FIRTINALAR VE TROPİKAL RÜZGÂRLAR 12. Sınıf Coğrafya

27 Temmuz 2017’de
İstanbul’da oluşan boran
sonucunda caddeler, sokaklar,
alt geçitler, metro istasyonları,
tüneller, konutlar ve iş yerleri
sular altında kalmıştır.
Caddelerde suyun aşırı
derecede yükselmesi
insanların araçlar içerisinde
mahsur kalmasına yol açmıştır.
Ulaşım sistemlerinde uzun
süreli aksamalar yaşanmış.
 FIRTINALAR VE TROPİKAL RÜZGÂRLAR 12. Sınıf Coğrafya

Fırtına türlerinden biri olan buz

fırtınaları ise nadiren görülür ve
yer yüzeyinin çok soğuk olduğu
durumlarda yağan yağmurun
yere düşer düşmez donmasıyla
meydana gelir. Oluştuklarında
ise her şeyin üzerini kalın bir
buz tabakası kaplar.
 12. Sınıf Coğrafya
Şubat 2014’te Slovenya’da
yaşanan buz fırtınasında
tüm yüzeyler birkaç
santimetre kalınlığındaki
buzlarla örtülmüştür.

Buz tabakaları; enerji nakil

hatlarının kopmasına,
ormanlarda ağaç dallarının
kırılmasına ve ağaçların
devrilmesine, araç
yakıtlarının donmasına,
evlerin hatta arabaların
kalın bir buz tabakasıyla
örtülmesine sebep olur.
FIRTINALAR VE TROPİKAL RÜZGÂRLAR 12. Sınıf Coğrafya

Tropikal kuşaktaki
okyanuslarda oluşan,
saatte 118 km ve
daha fazla hızla
kendi etrafında
dönerek esen
rüzgârlara tropikal
siklon denir.
 FIRTINALAR VE TROPİKAL RÜZGÂRLAR 12. Sınıf Coğrafya

2017’nin Eylül ayında

Atlas Okyanusu
üzerinde oluşan İrma
adındaki tropikal
siklon, fırtına ölçeğine
göre en yüksek
seviyedeyken Karayip
Adaları’nı ve ABD’de
Florida’yı etkilemiştir.
Kümülonimbüs bulutları içerisinde oluşmuş, 12. Sınıf Coğrafya
yeryüzüne kadar uzanan sarmal hareketlerle
dönen rüzgârlara hortum denir.

2017 yılı Kasım ayında Antalya’da

yaşanan hortum nedeniyle tarım
alanları, seralar ve evler hasar görürken
birçok vatandaşımız da yaralanmıştır.
EKSTREM DOĞA OLAYLARININ SINIFLANDIRILMASI 12. Sınıf Coğrafya

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Astronomi Kökenli Meteoroloji - Jeoloji ve

Ekstrem Doğa Hidrometeoroloji Jeomorfoloji Kökenli
Olayları Kökenli Ekstrem Ekstrem Doğa
Doğa Olayları Olayları
Meteor Düşmesi Ekstrem Sıcaklıklar
Fırtınalar ve Tropikal
Rüzgârlar
Şiddetli Yağışlar, Sel
ve Taşkın
ŞİDDETLİ YAĞIŞLAR, SEL VE TAŞKIN 12. Sınıf Coğrafya

Dünyada sellerin
oluşumunda etkili olan
nedenlerin başında
yağışlarda görülen uç
değerler gelir.
ŞİDDETLİ YAĞIŞLAR, SEL VE TAŞKIN 12. Sınıf Coğrafya

2017 yılında Yunanistan’ın

batı bölgelerinde aşırı
yağışlar nedeniyle sel afeti
yaşanmıştır.

14 kişinin yaşamını yitirdiği

bu olayda sele kapılan
araçlar ancak binalara
çarparak durabilmiştir
 12. Sınıf Coğrafya

Yağış türlerinden biri olan kar yağışları

beklenmedik zamanlarda ve uzun
süreyle etkili olduğunda insan hayatını
olumsuz etkileyen bir doğa olayıdır.
EKSTREM DOĞA OLAYLARININ SINIFLANDIRILMASI 12. Sınıf Coğrafya

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Astronomi Kökenli Meteoroloji - Jeoloji ve

Ekstrem Doğa Hidrometeoroloji Jeomorfoloji Kökenli
Olayları Kökenli Ekstrem Ekstrem Doğa
Doğa Olayları Olayları
Meteor Düşmesi Ekstrem Sıcaklıklar
Fırtınalar ve Tropikal
Rüzgârlar
Şiddetli Yağışlar, Sel
ve Taşkın
Kuraklık
 12. Sınıf Coğrafya
Kuraklık, bir bölgedeki yağışların normal
seviyesinin çok altına düşmesiyle toprak
ile su kaynaklarının olumsuz bir şekilde
etkilenmesine ve hidrolojik dengenin
bozulmasına neden olan bir olaydır.

Kuraklığın oluşumunda aşırı sıcaklıkların

ve bilinçsiz su tüketiminin de katkısı
vardır.

Meteorolojik Tarımsal kuraklık bitkilerin Hidrolojik

kuraklık yetişme süresince ihtiyaç kuraklık su
yağışlarda duyduğu suya ulaşamaması; rezervlerinde
görülen azalma azalma
 KURAKLIK 12. Sınıf Coğrafya

Afrika Kıtası’nda Sahra Çölü’nün güneyi ile savanlar

arasında kalan bölge, kuraklık açısından büyük risk
altındadır. Bu kurak bölge Sahel diye adlandırılır.
Sahel Bölgesi’nde kuraklığın etkilediği bölgelerde su
miktarında azalmalar görülürken tarımsal verimlilik düşmüş,
böcek istilaları ve salgın hastalıklar gibi nedenlerle
milyonlarca kişi yaşamını yitirmiştir
KURAKLIĞIN SONUÇLARI 12. Sınıf Coğrafya

Ekonomik etkileri İnsanlara etkileri Doğaya etkileri

Enerji üretiminde Yiyecek kıtlığı Erozyon
azalma
Tarım ve hayvancılıkta Yoksullukta artış Hayvan türlerinde
verimin düşmesi azalma
Tarıma dayalı Kırsal alanlardaki Bitki türlerinde azalma
endüstrilerde kayıplar yaşam seviyesinde
düşüş
Göç Böcek istilaları
Salgın hastalıklar
EKSTREM DOĞA OLAYLARININ SINIFLANDIRILMASI 12. Sınıf Coğrafya

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Astronomi Kökenli Meteoroloji - Jeoloji ve

Ekstrem Doğa Hidrometeoroloji Jeomorfoloji Kökenli
Olayları Kökenli Ekstrem Ekstrem Doğa
Doğa Olayları Olayları
Meteor Düşmesi Ekstrem Sıcaklıklar Volkanik Patlamalar
Fırtınalar ve Tropikal
Rüzgârlar
Şiddetli Yağışlar, Sel
ve Taşkın
Kuraklık
VOLKANİK PATLAMALAR 12. Sınıf Coğrafya

Volkanik patlamalar
sırasında lav
akıntıları, volkanik
küller, gazlar, laharlar
(volkanik çamur) ve
piroklastik maddeler
ortaya çıkar.
VOLKANİK PATLAMALAR 12. Sınıf Coğrafya

Volkanik patlamalar sonucunda

ortaya çıkan toz ve küller,
atmosferin üst kısımlarına
ulaştıklarında güneş ışınlarının bir
kısmının yer yüzeyine düşmesini
engeller. Bu durumun küresel
iklime kısa süreli (birkaç yıl)
ancak büyük etkileri olabilir.
VOLKANİK PATLAMALAR 12. Sınıf Coğrafya

Endonezya - Tambora volkanından çıkan küllerin etkilediği alan

2010 yılında İzlanda’da buzul altındaki Eyjafjallajökull 12. Sınıf Coğrafya
(Eyyafyaklayökül) Yanardağı’nın patlaması sonucu
ortaya çıkan kül ve toz bulutu, 14-21 Nisan tarihleri
arasında atmosferin üst katmanlarında
kalarak Avrupa’da hava
ulaşımının durmasına
sebep olmuştur.
EKSTREM DOĞA OLAYLARININ SINIFLANDIRILMASI 12. Sınıf Coğrafya

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Astronomi Kökenli Meteoroloji - Jeoloji ve

Ekstrem Doğa Hidrometeoroloji Jeomorfoloji Kökenli
Olayları Kökenli Ekstrem Ekstrem Doğa
Doğa Olayları Olayları
Meteor Düşmesi Ekstrem Sıcaklıklar Volkanik Patlamalar
Fırtınalar ve Tropikal Depremler
Rüzgârlar
Şiddetli Yağışlar, Sel
ve Taşkın
Kuraklık
12. Sınıf Coğrafya
 DEPREMLER 12. Sınıf Coğrafya

2010 yılında Haiti’de meydana

gelen 7 büyüklüğündeki
depremde resmî rakamlara
göre 316 bin kişi hayatını
kaybetmiş, 300 bin kişi
yaralanmıştır.

Haiti’nin güneyinin yerle bir

olmasına neden olan
depremle 1,3 milyon kişi de
evsiz kalmıştır
 12. Sınıf Coğrafya

Son yüzyılda
yaşanmış en büyük
deprem ise 1960 yılında
Şili’de meydana gelmiştir. 9,5 büyüklüğündeki bu deprem sonucunda yaklaşık
6.000 kadar insanın yaşamını yitirdiği tahmin edilmektedir.
EKSTREM DOĞA OLAYLARININ SINIFLANDIRILMASI 12. Sınıf Coğrafya

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Astronomi Kökenli Meteoroloji - Jeoloji ve

Ekstrem Doğa Hidrometeoroloji Jeomorfoloji Kökenli
Olayları Kökenli Ekstrem Ekstrem Doğa
Doğa Olayları Olayları
Meteor Düşmesi Ekstrem Sıcaklıklar Volkanik Patlamalar
Fırtınalar ve Tropikal Depremler
Rüzgârlar
Tsunami
Şiddetli Yağışlar, Sel
ve Taşkın
Kuraklık
 TSUNAMİ 12. Sınıf Coğrafya

Depremler, volkanik
faaliyetler, kütle
hareketleri ya da
meteor düşmesi gibi
olayların okyanus
sularında salınımlar
meydana getirerek
oluşturduğu dev
dalgalar.
 TSUNAMİ 12. Sınıf Coğrafya

Tsunami dalgaları kıyıya yaklaştığında dalgaların

yüksekliği artar. Yaklaşmakta olan bir tsunaminin ilk
belirtisi suyun sahillerden hızlı bir şekilde geri çekilmesidir.
Suyun geri çekilmesinden 5-30 dakika sonra yüzlerce
metre yayılabilen özellikteki dev dalgalar kara içlerine
doğru hareket eder.
TSUNAMİ 12. Sınıf Coğrafya

Japonya’da şimdiye kadar ölçülmüş en büyük deprem, 11 Mart

2011 tarihinde Honshu (Honşu) Adası’nın kuzeydoğusunda
okyanus içinde meydana gelen 9,0 büyüklüğündeki depremdir.

Deprem sonrasında meydana gelen 30 metreden

fazla yüksekliğe sahip tsunami, Honshu Adası’nın
kuzeydoğu kıyılarını en ağır hasarı verecek
şekilde etkilemiştir.
EKSTREM DOĞA OLAYLARININ SINIFLANDIRILMASI 12. Sınıf Coğrafya

EKSTREM DOĞA OLAYLARI

Astronomi Kökenli Meteoroloji - Jeoloji ve

Ekstrem Doğa Hidrometeoroloji Jeomorfoloji Kökenli
Olayları Kökenli Ekstrem Ekstrem Doğa
Doğa Olayları Olayları
Meteor Düşmesi Ekstrem Sıcaklıklar Volkanik Patlamalar
Fırtınalar ve Tropikal Depremler
Rüzgârlar
Tsunami
Şiddetli Yağışlar, Sel
Kütle Hareketleri
ve Taşkın
Kuraklık
Yer kabuğunun bir parçasının yer
12. Sınıf Coğrafya
çekiminin etkisiyle kütle hâlinde
yamaçlardan aşağılara doğru
hareket etmesi (heyelan, kaya
düşmesi ve toprak kayması)
 KÜTLE HAREKETLERİ 12. Sınıf Coğrafya

Kütle hareketlerinden biri olan heyelan

genellikle eğim ve yağışın fazla
olduğu, tabakaların eğime paralel
uzandığı killi arazilerde oluşmaktadır.

15 Ağustos 2017’de Afrika ülkesi olan

Sierra Lione’da (Siyera Liyon) yaşanan
aşırı yağışlar sonucunda başkent Freetown (Fritavn) yakınlarında sel ve
heyelan meydana gelmiştir. Olayın gece saatlerinde yaşanması, etkilenen
insan sayısını artırmış ve binlerce insanın evsiz kalmasına neden olmuştur
 Etkinlik 12. Sınıf Coğrafya

Deniz ve okyanus diplerinde meydan gelen şiddetli depremlerden hemen

sonra tsunami oluşur.
En yıkıcı olan depremler levha sınırlarında oluşan tektonik depremlerdir.
Kuraklığın oluşumunda suların bilinçsiz kullanımı etkilidir.
Şiddetli rüzgârlarla beraber şimşek, yıldırım, yağmur ve dolu yağışlarının bir
arada görüldüğü hava olayına boran denir.
Yer yüzeyinin çok soğuk olduğu durumlarda yağan yağmurun yere düşer
düşmez donmasıyla meydana gelen olaya buz fırtınası denir.
Örnek Soru 12. Sınıf Coğrafya

I. Tsunami
II. Kuraklık
III. Aşırı sıcaklık
IV. Şiddetli deprem

Yukarıda verilenlerden hangileri jeolojik ve

jeomorfolojik ekstrem doğa olaylarındandır?

A) I ve II
B) I ve IV
C) II ve III
D) III ve IV
E) I, III ve IV
Örnek Soru 12. Sınıf Coğrafya

I. Kuraklık
II. Tsunami
III. Kütle hareketi

Yukarıda verilen ekstrem doğa olaylarından

hangilerinin meydana gelmesinde insan
etkisinden söz edilebilir?

A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
Örnek Soru 12. Sınıf Coğrafya

Aşağıdakilerden hangisi o güne kadar

görülmeyen ya da çok seyrek görülen hava
olaylarının doğal ve beşerî sistemler
üzerindeki olumsuz etkileri
arasında gösterilemez?

A) Sel felaketlerinin yaşanması

B) Can ve mal kayıplarına neden olması
C) Ekonomik kayıplar yaşanması
D) Ulaşım aksamalarına neden olması
E) Enerji kaynaklarının artması
Örnek Soru 12. Sınıf Coğrafya

Aşağıdakilerden hangisi ekstrem doğa

olaylarının özelliklerinden biri değildir?

A) Doğal süreçleri etkilemeleri

B) Uç değerlere sahip olmaları
C) Nadir görülmeleri
D) Nüfusun yoğun olduğu alanlarda görülmeleri
E) İnsan yaşamını ve beşerî faaliyetleri
etkilemeleri