ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ &

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ

23/12/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 1
 ΛΟΓΙΚΗ
ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΛΟΓΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

•Σύνταξη (syntax)
•Σηµαντική (semantics) ή
Θεωρία Μοντέλων (model theory)
•Αποδεικτική Θεωρία (proof theory)

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 2
 ΘΕΩΡΙΑ ΜΟΝΤΕΛΩΝ (1)
ΘΕΩΡΙΑ ΜΟΝΤΕΛΩΝ
(Προσδιορισµός έννοιας προτάσεων)
Ερµηνεία (Interpretation): I = < D , fI >
D : Σύνολο πρωτογενών οντοτήτων
fI : Ερµηνευτική συνάρτηση
fI
σύµβολο οντότητα(ες)

Μοντέλο (model) πρότασης: I |= φ (φ αληθής µε βάση την Ι)

Η Ι ικανοποιεί την φ ή Ι είναι µοντέλο της φ

Μοντέλο συνόλου προτάσεων S:

Ι µοντέλο S ανν ∀φ ∈ S, Ι µοντέλο φ

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 3
 ΘΕΩΡΙΑ ΜΟΝΤΕΛΩΝ (2)

Ικανοποιήσιµη (satisfiable) πρόταση:

ανν ∃ Ι : Ι µοντέλο της φ (Ι |= φ)

Ικανοποιήσιµο ή συνεπές (consistent) σύνολο προτάσεων:

ανν ∃ Ι : ∀φ ∈ S, Ι µοντέλο φ

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 4
 ΘΕΩΡΙΑ ΜΟΝΤΕΛΩΝ (3)
Λογική συνεπαγωγή (logical implication)
Από πρόταση
φ1 |= φ2 ανν ∀Ι : Ι |= φ1 => Ι |= φ2
Ιδιότητες: ανακλαστική, µεταβατική
Από σύνολο προτάσεων
S |= φ’ ανν ∀φ ∈ S, ∀Ι: Ι |= φ => Ι |= φ’
Άλλη ορολογία
έγκυρο επακόλουθο (valid consequence)
λογική συνέπεια (logical consequence)
σηµαντική συνέπεια (semantic consequence)
12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 5
 ΘΕΩΡΙΑ ΜΟΝΤΕΛΩΝ (4)
Λογική ισοδυναµία
φ1 ≡ φ2 ανν φ1 |= φ2 και φ2 |= φ1

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 6
 ΑΠΟ∆ΕΙΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ (1)
ΑΠΟ∆ΕΙΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
(Παραγωγή προτάσεων)

Εξαγώγιµη πρόταση: S |- φ
ανν φ ∈ S ή αποτέλεσµα εφαρµογής ΚΕΣ σε προτάσεις του S ή
εξαγώγιµες από το S

Προτάσεις στο S → Υποθέσεις (premises) ή Αξιώµατα (axioms)

Εξαγώγιµες από το S → Συµπεράσµατα (conclusions) ή
Θεωρήµατα (theorems)

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 7
 ΑΠΟ∆ΕΙΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ (2)
Απόδειξη (proof) πρότασης φ από S
Μια ακολουθία προτάσεων µε τελευταία τη φ και κάθε άλλη είτε
από το S είτε εξαγχθείσα από το S

Άλλη ορολογία:
Συνεπαγωγή (deduction)
Εξαγωγή (derivation)

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 8
 ΑΠΟ∆ΕΙΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ (3)
Ορθή (sound) διαδικασία-Ορθοί ΚΕΣ
Αν κάθε πρόταση που µπορεί να εξαχθεί από το S συνεπάγεται
λογικά από το S.
S |- φ => S |= φ
(Αποτρέπει την παραγωγή λανθασµένων λύσεων)
Πλήρης (complete) διαδικασία-Πλήρεις ΚΕΣ
Αν κάθε πρόταση που συνεπάγεται λογικά από το S µπορεί να
εξαχθεί από το S.
S |= φ => S |- φ
(Αποτρέπει την παράλειψη λύσεων)
12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 9
ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ ΠΡΩΤΗΣ ΤΑΞΕΩΣ (ΚΛΠΤ)
FIRST ORDER PREDICATE CALCULUS (FOPC)

ΤΥΠΟΙ ΛΟΓΙΚΗΣ
• Προτασιακή λογική (propositional logic)
9 Βασικό δοµικό στοιχείο η πρόταση
• Κατηγορηµατική λογική (predicate logic)
9 Βασικό δοµικό στοιχείο το άτοµο
9 Σύνθεση προτάσεων
n από άτοµα
Pi
9 ∆ιάκριση nκατηγορήµατος, ορισµάτων (χρήση µεταβλητών)
fi
• Λογική Ανωτέρας Τάξεως (Higher order logic)
9 Χρήση µεταβλητών σε κατηγορήµατα
12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 10
 ΣΥΝΤΑΞΗ (1)
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
•Σταθερές {Ci}: Κάθε Ci παριστάνει ένα στοιχείο του D.
•Λογικές σταθερές : {T, F}
•Μεταβλητές {vi}: Κάθε vi παριστάνει ένα υποσύνολο του D.
•Κατηγορήµατα { Pin } : Dn → {T, F}
•Συναρτήσεις { fi n} : Dn → D

•Λογικά συνδετικά: ¬ (not), ∨ (or), ∧ (and), ⇒ (implies),

⇔ (equivalent)
•Ποσοδείκτες: ∀ (καθολικός/universal), ∃ (υπαρξιακός/existential)

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 11
 ΣΥΝΤΑΞΗ (2)
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ
•Ατοµική έκφραση ή άτοµο: Ρn (t1, t2, …, tn)
•Όρος:
i. σταθερά, ii. µεταβλητή,
iii. fn (t1, t2, …, tn), όπου tι όρος.
•ΚΣΕ:
1. άτοµο
2. ¬F, (F ∨ G), (F ∧ G), (F ⇒ G), (F ⇔ G)
όπου F, G ΚΣΕς
3. (∀x) F, (∃x) F, όπου x ελεύθερη µεταβλ. και F ΚΣΕ.

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 12
 ΣΥΝΤΑΞΗ (3)
ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ (ΚΣΕ)
(∀x) (∃y) GREATER(x, y)
(∀x) ((Q(x) ∧ P(y)) ⇒ R(x)
(∀x) (P(x) ⇒ (∃y) Q(x, y))
(∀x) (¬ (∃y) on(x, y) ⇒ clear(x))

Εµβέλεια (scope) ποσοδείκτη

(η έκφραση στην οποία εφαρµόζεται)
Ανοικτή πρόταση
(περιέχει ελέυθερες µεταβλητές)
Κλειστή πρόταση
(δεν περιέχει ελέυθερες µεταβλητές)

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 13
 ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ (1)
ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ
Ερµηνευτική Συνάρτηση
1. fI (ci) = di ∈ D
2. fI (vi ) = {d1 , d2 , …, dn } ⊆ D
3. fI (fi n ) = { << d11 , d12 , …, d1n > d1 >,
<< d21 , d22 , …, d2n > d2 >,
…
<< dm1 , dm2 , …, dmn > dm >}

όπου ∀j, ( dj1 , dj2 , …, djn ) = dj ∈ D (Dn → D)

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 14
 ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ (2)

4. fI ( Pin ) = { < d11 , d12 , …, d1n >,

< d21 , d22 , …, d2n >,
…
< dm1 , dm2 , …, dmn >}

όπου ∀j, < dj1 , dj2 , …, djn > ⊆ D (Dn → {T, F})

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 15
 ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ (3)
Σηµασιολογικοί Κανόνες
1. Αν φ≡ Ρn (t1, t2, …, tn) τότε
Ι |= φ ανν < t1 , t2 , …, tn > ∈ fI ( P n)
2. Αν φ≡ ¬F τότε Ι |= φ ανν Ι |≠ F
3. Αν φ≡ (F ∨ G) τότε Ι |= φ ανν Ι |= F ή Ι |= G
4. Αν φ≡ (F ∧ G) τότε Ι |= φ ανν Ι |= F και Ι |= G
5. Αν φ≡ (F ⇒ G) τότε Ι |= φ ανν Ι |≠ F ή Ι |= G
6. Αν φ≡ (∀x) F τότε Ι |= φ ανν ∀x∈D ⇒ Ι |= F
7. Αν φ≡ (∃ x) F τότε Ι |= φ ανν ∃ x∈D ⇒ Ι |= F

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 16
 ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ (4)
Παράδειγµα
Απλή γλώσσα ΚΛΠΤ Υπονοούµενες σχέσεις
* τρεις σταθερές: a, b, c
* κατηγορήµατα : P1, Q1, R2 P (γυναίκα), Q(άνδρας)
Μια ερµηνεία
D = {µαρία, γιάννης, γιώργος} R(έχει-συζευχθεί)
f: f(a) = µαρία
f(b) = γιάννης
f(c) = γιώργος
f(P) = {µαρία}
f(Q) = {γιάννης, γιώργος}
f(R) = {<µαρία, γιάννης>, <γιάννης, µαρία>}

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 17
 ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ (5)
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
1. P(a) Æ T
2. R(a, b) Æ T
3. P(c) ⇒ R(b, c) Æ T
4. (∃x) P(x) Æ T
5. (∀x) (∀y) (P(x) ∧ Q(y)) ⇒ R(y, x) Æ F

ΑΛΛΑΓΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ

f(b) = γιώργος, f(c) = γιάννης.
Τότε
2. R(a, b) Æ F
12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 18
 ΚΑΝΟΝΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΚΣΕ
Συζευκτική Κανονική Μορφή-ΣΚΜ
(Conjunctive Normal Form-CNF)
(F ∨ G) ∧ (¬F ∨ G) ∧ ….
∆ιαζευκτική Κανονική Μορφή-∆ΚΜ
(Disjunctive Normal Form-DNF)
(F ∧ G) ∨ (¬F ∧ G) ∨ ….
Κανονική Μορφή Prenex-ΚΜP
(Prenex Normal Form-PNF)
(Q1 x1) (Q2 x2) … (Qn xn) (F)

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 19
 ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΗ ΜΟΡΦΗ ΚΛΠΤ
(CLAUSAL FORM OF FOPC) (1)
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
•στοιχείο (literal): ένα άτοµο (θετικό στοιχείο) ή η άρνηση ενός
ατόµου (αρνητικό στοιχείο)
•πρόταση (clause): σύνολο στοιχείων που παριστά τη διάζευξή
τους
ΤΥΠΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ
•κενή (empty)
•µοναδιαία (unit)
•θετική (positive), αρνητική (negative), µεικτή
•Horn
12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 20
 ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΗ ΜΟΡΦΗ ΚΛΠΤ
(CLAUSAL FORM OF FOPC) (2)

ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΣΕ ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΗ ΜΟΡΦΗ

1. Απαλοιφή συνεπαγωγών
(F1 ⇒ F2) → (¬F1 ∨ F2)
2. Περιορισµός εµβέλειας αρνήσεων
¬(¬F) → F
¬(∀x) F → (∃ x) (¬F)
¬(∃ x) F → (∀ x) (¬F)
¬(F1 ∧ …∧ Fn) → (¬F1 ∨ … ∨ ¬Fn)
¬(F1 ∨ … ∨ Fn) → (¬F1 ∧ … ∧ ¬Fn)

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 21
 ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΗ ΜΟΡΦΗ ΚΛΠΤ
(CLAUSAL FORM OF FOPC) (3)

3. Μετονοµασία µεταβλητών µε το ίδιο όνοµα που δεσµεύονται από

διαφορετικούς ποσοδείκτες
4. Μετατροπή σε ΚΜP (PNF)
5. Απαλοιφή υπαρξιακών ποσοδεικτών (Skolemisation)
•σταθερές Skolem
•συναρτήσεις Skolem
6. Απαλοιφή καθολικών ποσοδεικτών
7. Μετατροπή σ ε ΚΣΜ (CNF)
(F ∨ (F1 ∧ … ∧ Fn) ) → ((F ∨ F1) ∧ … ∧ (F ∨ Fn) )

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 22
 ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΗ ΜΟΡΦΗ ΚΛΠΤ
(CLAUSAL FORM OF FOPC) (4)

8. Απαλοιφή διασυνδετικών και καταγραφή των παραχθέντων

προτάσεων
9. Μετονοµασία µεταβλητών (περίπτωση περισσοτέρων της µιας
προτάσεων µε κοινές µεταβλητές)

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 23
 ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (1)

ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (SUBSTITUTION)
{t1/v1, … , tn/vn} µε vi ≠ ti
όπου t1 , … , tn όροι → προσδέσεις
και v1 , … , vn µεταβλητές → δεσµευµένες
Αν κανένα ti δεν περιέχει κανένα vi τότε αντικατάσταση βάσης
(ground substitution)
Εφαρµογή αντικατάστασης (θ) σε έκφραση (Ε):
Εθ (στιγµιότυπο της Ε)

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 24
 ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (2)
Σύνθεση Αντικαταστάσεων
θ ={t1/x1, … , tn/xn}, σ ={u1/y1, … , um/ym}

θoσ (ή θσ) ={t1σ/x1, … , tnσ/xn, u1/y1, … , um/ym}

πλην tiσ/xi µε tiσ = xi

και ui/yi µε yi ∈ {x1 , … , xn }

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 25
 ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ (1)
ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ (UNIFICATION)
Μια αντικατάσταση θ καλείται ενοποιήτρια (unifier) του
συνόλου {Ε1, … , Εn}αν Ε1θ = … = Εnθ. Το σύνολο καλείται
ενοποιήσιµο (unifiable).
Μια ενοποιήτρια σ ενός συνόλου καλείται γενικότερη
ενοποιήτρια (most general unifier-mgu) αν για κάθε άλλη
ενοποιήτρια θ του συνόλου υπάρχει µια αντικατάσταση λ τέτοια
ώστε θ = σ ο λ.
Ενοποίηση (unification) είναι η διαδικασία µε την οποία
εξετάζουµε αν δύο εκφράσεις µπορούν να γίνουν συντακτικά
ταυτόσηµες µε την εφαρµογή κάποιας αντικατάστασης.

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 26
 ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ (2)
Κανόνες Ενοποίησης Όρων
1.Μια σταθερά ενοποιείται µόνο µε µια ίδια σταθερά ή µια
µεταβλητή.
2.Μια µεταβλητή ενοποιείται µε οποιοδήποτε όρο εκτός αν αυτός
είναι συνάρτηση που περιέχει τη µεταβλητή.
3.Μια συνάρτηση ενοποιείται µόνο µε µια συνάρτηση µε το ίδιο
συναρτησιακό σύµβολο και ενοποιήσιµες παραµέτρους.
Κανόνας Ενοποίησης Στοιχείων
∆ύο στοιχεία ενοποιούνται αν έχουν την ίδια πολικότητα, το ίδιο
κατηγόρηµα, ενοποιήσιµους όρους και η αντικατάσταση που
προκύπτει δεν έχει συγκρούσεις προσδέσεων ίδιων µεταβλητών.
12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 27
 ΚΑΝΟΝΑΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ
ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ (RESOLUTION PRINCIPLE)
Παράγων (factor): Αν δύο ή περισσότερα στοιχεία µιας
πρότασης C έχουν µια γενικότερη ενοποιήτρια γ τότε η Cγ
καλείται παράγων της C.
Αρχή της Επίλυσης: Αν L1, L2 είναι στοιχεία των C1, C2
αντίστοιχα και τα L1, ¬L2 έχουν µια γενικότερη ενοποιήτρια σ
τότε η (C1σ - L1σ) ∪ (C2σ - L2σ) καλείται δυαδική επιλύουσα
(binary resolvent) των C1, C2.
Επιλύουσα δύο προτάσεων C1, C2 είναι µια από τα
παρακάτω:
1. δ.ε. C1 και C2, 2. δ.ε. C1 και π. C2
3. δ.ε. π.C1 και C2, 4. δ.ε. π.C1 και π.C2
12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 28
 ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ
ΑΠΟ∆ΕΙΞΗ ΘΕΩΡΗΜΑΤΟΣ (THEOREM PROVING)
Θεώρηµα: Αν S∪ {φ} είναι ασυνεπές τότε
S |= ¬φ.
Άρα αν S∪ {¬φ} είναι ασυνεπές τότε S |= φ.

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΕΠΙΛΥΣΗΣ (RESOLUTION REFUTATION)

1. S’ = S∪ {¬φ}
2. Εφαρµογή της Α.Ε., παραγωγή επιλύουσας
3. Αν επιλύουσα =κενή πρόταση, σταµάτα (επιτυχία)
4. Ενηµέρωση του S’ (προσθήκη επιλύουσας)
5. Πήγαινε στο 2
12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 29
 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΛΠΤ
• Ξεκάθαρη Σηµαντική
* µονοσήµαντη ερµηνεία
• Μεγάλη Εκφραστικότητα
* ελλειπή γνώση (υπαρξιακή, διαζευκτική)
* διάκριση απουσίας-µη αλήθειας
• ∆ηλωτική Αναπαράσταση
* ανεξαρτησία ΒΓ (τι) - ΜΕΣ (πώς)
* αυξητική ανάπτυξη ΒΓ

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 30
 ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΛΠΤ
• Αναποτελεσµατικότητα
* εκθετική ανάπτυξη χώρου καταστάσεων
• Αναποφασιστικότητα
* ΚΛΠΤ ηµιαποφασιστικός
• Αδυναµία Αναπαράστασης ∆ιαδικαστικής Γνώσης
* αλγεβρικές πράξεις
* εκτιµήσιµα κατηγορήµατα
• Μονοτονικότητα
* S |= φ ⇒ (S ∪ y) |= φ

12/23/2005 Ι. Χατζηλυγερούδης 31